| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱི-ཨནུཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ནོཨུཔཱདཱབྷཱཛནཱིཡཀཐཱཝཎྞནཱ
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
༦༤༦. ‘‘ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩ ཏཡོ མཧཱབྷཱུཏཱ ཏཡོ མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏ’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༥༣) ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ ཨཝསེསམཧཱབྷཱུཏེ ནིསྶཡཏི, ཏེཧི ཨུཔཱདཱརཱུཔེན ཙ ནིསྶཱིཡཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ནིསྶཡཏི ཙ ནིསྶཱིཡཏི ཙཱ’’ཏི།
646. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā tayo mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.53) ekaṃ mahābhūtaṃ avasesamahābhūte nissayati, tehi upādārūpena ca nissīyatīti āha ‘‘nissayati ca nissīyati cā’’ti.
༦༤༧. མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨཉྙམཉྙཱཝིཛཧནཏོ ཨེཀསྨིམྤི ཀལཱཔེ ཨནེཀཾ ཕོཊྛབྦཾ ཨཏྠཱིཏི ཕོཊྛབྦསབྷཱཝེསུཡེཝ ཨནེཀེསུཔི ཨཱརམྨཎེསུ ཨཱཔཱཐགཏེསུ ཨཱབྷོགཱདིཝསེན ཨེཀཾཡེཝ ཝིཉྙཱཎུཔྤཏྟིཧེཏུ ཧོཏཱིཏི ཨཡཾ ཝིཙཱརོ དསྶིཏོ། ཨིཏརེསུཔི པན ཡཐཱཡོགཾ དསྶེཏབྦོ། ཏཏྠ རསཱརམྨཎཾ ཏཱཝ ཨིནྡྲིཡནིསྶཡཾ ཨལླཱིཡིཏྭཱ ཝིཉྙཱཎུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱཝཏོ སཏིཔི ཨནེཀེསཾ རསཱནཾ ཨཱཔཱཐགམནེ ཨེཀསྨིཾ ཁཎེ ཨེཀཔྤཀཱརཾཡེཝ ཡཐཱཝུཏྟནཡེན ཛིཝ྄ཧཱཝིཉྙཱཎུཔྤཏྟིཧེཏུ ཧོཏི, ཏཐཱ གནྡྷཱརམྨཎཾ། རཱུཔསདྡཱརམྨཎཱནི པན ཨིནྡྲིཡནིསྶཡཾ ཨསམྤཏྭཱཝ ཝིཉྙཱཎུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱཝཏོ ཡོགྱདེསེ ཨཝཊྛིཏཱནི ཡཏྟཀཱནི སཧཀཱརཱིཔཙྩཡནྟརགཏཾ ཨུཔཀཱརཾ ལབྷནྟི, ཏཏྟཀཱནི ཨེཀསྨིཾ ཁཎེ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨཱརམྨཎཾ ན ཧོནྟཱིཏི ན ཝཏྟབྦཱནི། ཏཐཱ ཧི སདྡོ ནིགྒྷོསཱདིཀོ ཨནེཀཀལཱཔགཏོ ཏཐཱ ཝཎྞོཔི སིཝིཀུབྦཧནནིཡཱམེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨཱརམྨཎཾ ཧོཏཱིཏི། ཨེཏྠཱཔི ཙ ཨཱབྷུཛིཏཝསེན ཨཱརམྨཎཱདྷིམཏྟཏཱཝསེན ཨནེཀཀལཱཔསནྣིཔཱཏེཔི ཀཏྠཙི ཝིཉྙཱཎུཔྤཏྟི ཧོཏིཡེཝ། པསཱདཱདྷིམཏྟཏཱ པིཏྟཱདིཝིབནྡྷཱབྷཱཝེན པསཱདསྶ ཏིཀྑཏཱ། ཀཐཾ པན ཙིཏྟསྶཱཏི ཙིཏྟསཱམཉྙཏོ ཨེཀཏྟནཡཝསེན པུཙྪཏི།
647. Mahābhūtānaṃ aññamaññāvijahanato ekasmimpi kalāpe anekaṃ phoṭṭhabbaṃ atthīti phoṭṭhabbasabhāvesuyeva anekesupi ārammaṇesu āpāthagatesu ābhogādivasena ekaṃyeva viññāṇuppattihetu hotīti ayaṃ vicāro dassito. Itaresupi pana yathāyogaṃ dassetabbo. Tattha rasārammaṇaṃ tāva indriyanissayaṃ allīyitvā viññāṇuppattihetubhāvato satipi anekesaṃ rasānaṃ āpāthagamane ekasmiṃ khaṇe ekappakāraṃyeva yathāvuttanayena jivhāviññāṇuppattihetu hoti, tathā gandhārammaṇaṃ. Rūpasaddārammaṇāni pana indriyanissayaṃ asampatvāva viññāṇuppattihetubhāvato yogyadese avaṭṭhitāni yattakāni sahakārīpaccayantaragataṃ upakāraṃ labhanti, tattakāni ekasmiṃ khaṇe ekajjhaṃ ārammaṇaṃ na hontīti na vattabbāni. Tathā hi saddo nigghosādiko anekakalāpagato tathā vaṇṇopi sivikubbahananiyāmena ekajjhaṃ ārammaṇaṃ hotīti. Etthāpi ca ābhujitavasena ārammaṇādhimattatāvasena anekakalāpasannipātepi katthaci viññāṇuppatti hotiyeva. Pasādādhimattatā pittādivibandhābhāvena pasādassa tikkhatā. Kathaṃ pana cittassāti cittasāmaññato ekattanayavasena pucchati.
༦༥༡. ཏཱདིསཱཡཱཏི ཡཱ པཙུརཛནསྶ ཨཏྠཱིཏིཔི ན གཧིཏཱ། སནྟཱི སམཱནཱ། ཨེཝནྟི ཡཐཱསསམྦྷཱརུདཀཾ སསམྦྷཱརཔཐཝིཡཱ ཨཱབནྡྷཀཾ, ཨེཝཾ པརམཏྠུདཀཾ པརམཏྠཔཐཝིཡཱཏི དསྶེཏི། ཏདནུརཱུཔཔཙྩཡེཧཱིཏི ཨཏྟནོ ཨཱབནྡྷནཱནུགུཎེཧི ཨཱབནྡྷིཡམཱནེཧི སནྡྷཱརཎཱདིཀིཙྩེཧི པུརིམེཧི ཙ པཐཝཱིཨཱདཱིཧི། ཨཕུསིཏྭཱ པཏིཊྛཱ ཧོཏི, ཨཕུསིཏྭཱ ཨཱབནྡྷཏཱིཏི ཨིམིནཱ ཕུསིཏབྦཕུསནཀབྷཱཝོ ཨཱཔོདྷཱཏུཡཾ ནཏྠཱིཏི ཕོཊྛབྦཝསེན ཨུབྷཡདྷམྨཏཾ ཨཱཧ། ཨཉྙམཉྙཾ ནིསྶཡཏཱ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡཏཱ། ཨཐ ཝཱ ཨཉྙམཉྙཏཱ ཙ ནིསྶཡཏཱ ཙ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡཏཱ། ཡདི ཕོཊྛབྦཱཕོཊྛབྦདྷཱཏཱུནཾ ཕོཊྛབྦབྷཱཝེན ཝིནཱ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡཏཱ, པཐཝཱིཨཱདཱིནཾ ཀཀྑལཱ༹དིསབྷཱཝོ ཨེཝ ཕོཊྛབྦབྷཱཝོཏི ཏབྦིརཧེན ཀཐཾ ཏེསཾ ཨཱཔོདྷཱཏུཡཱ ནིསྶཡཱདིབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཝིནིབྦྷོགཝུཏྟཱིསཱུ’’ཏིཨཱདི། ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡབྷཱུཏེསཱུཏི ཨེཏེན ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ནིཝཏྟེཏི། ཨཐ ཝཱ པུབྦེ ཨཊྛཀཐཱདྷིཔྤཱཡེ ཋཏྭཱ ཕོཊྛབྦཱཕོཊྛབྦདྷཱཏཱུནཾ ཝིསིཊྛཾ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡཏཾ ཝཏྭཱ ཨིདཱནི ཨཏྟནོ ཨདྷིཔྤཱཡེ ཋཏྭཱ ཨཝིསེསེན ཏཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨཝིནིབྦྷོགཝུཏྟཱིསཱུ’’ཏིཨཱདི། ཏཾཡེཝ ཨཝིསིཊྛཾ ཨཉྙམཉྙནིསྶཡཏཾ དལ༹ྷཾ ཀཏྭཱ དསྶེནྟོ ‘‘ནཱཔི སཧཛཱཏེསཱུ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཨཕུསནཾ ཏཱཝ ཨེཀཀལཱཔགཏཏྟཱ ན ཝིཙཱརེཏབྦཾ, ཕུསནཾ པན ཀཐནྟི? ཨེཀཀལཱཔགཏཏྟཱ ཨེཝ། ཝིསུཾ སིདྡྷཱནཾཡེཝ ཧི ཝིསཡམཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཀཱཡཔྤསཱདནིསྶཡབྷཱུཏེསུ ཕུསནཾ དིསྶཏི།
651. Tādisāyāti yā pacurajanassa atthītipi na gahitā. Santī samānā. Evanti yathāsasambhārudakaṃ sasambhārapathaviyā ābandhakaṃ, evaṃ paramatthudakaṃ paramatthapathaviyāti dasseti. Tadanurūpapaccayehīti attano ābandhanānuguṇehi ābandhiyamānehi sandhāraṇādikiccehi purimehi ca pathavīādīhi. Aphusitvā patiṭṭhā hoti, aphusitvā ābandhatīti iminā phusitabbaphusanakabhāvo āpodhātuyaṃ natthīti phoṭṭhabbavasena ubhayadhammataṃ āha. Aññamaññaṃ nissayatā aññamaññanissayatā. Atha vā aññamaññatā ca nissayatā ca aññamaññanissayatā. Yadi phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ phoṭṭhabbabhāvena vinā aññamaññanissayatā, pathavīādīnaṃ kakkhaḷādisabhāvo eva phoṭṭhabbabhāvoti tabbirahena kathaṃ tesaṃ āpodhātuyā nissayādibhāvoti āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Aññamaññapaccayabhūtesūti etena upādārūpaṃ nivatteti. Atha vā pubbe aṭṭhakathādhippāye ṭhatvā phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ visiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ vatvā idāni attano adhippāye ṭhatvā avisesena taṃ dassento āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Taṃyeva avisiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ daḷhaṃ katvā dassento ‘‘nāpi sahajātesū’’tiādimāha. Tattha aphusanaṃ tāva ekakalāpagatattā na vicāretabbaṃ, phusanaṃ pana kathanti? Ekakalāpagatattā eva. Visuṃ siddhānaṃyeva hi visayamahābhūtānaṃ kāyappasādanissayabhūtesu phusanaṃ dissati.
ཛྷཱཡཏཱིཏི པརིཔཙྩཏི། ན ཨུཎྷཱ ཧུཏྭཱཏི ཨེཏསྶ ཨུཎྷསབྷཱཝཱ ཧུཏྭཱཏི ཨཡམཏྠོཏི ཀཏྭཱ ‘‘ཏེཛོསབྷཱཝཏཾཡེཝ པཊིཀྑིཔཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨུཎྷཔཊིཔཀྑཏྟཱ སཱིཏསྶ ཨུཎྷཏཱཡ པཊིཀྑེཔེ སཱིཏཏཱསངྐཱ སིཡཱཏི ཨཱཧ ‘‘ན སཱིཏཏྟཾ ཨནུཛཱནཱཏཱི’’ཏི། ཏེཛོསབྷཱགཏཾཡེཝ ཝཱ སཱིཏཏཱཡཔི དསྶེཏུཾ ‘‘ན སཱིཏཏྟཾ ཨནུཛཱནཱཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཏེཛོ ཨེཝ ཧི སཱིཏ’’ནྟི། མནྡེ ཧི ཨུཎྷབྷཱཝེ སཱིཏབུདྡྷཱིཏི ཏེཛོ ཨེཝ ཧི སཱིཏཾ། ཀཐཾ པནེཏཾ ཝིཉྙཱཡཏཱིཏི? སཱིཏབུདྡྷིཡཱ ཨཝཝཏྠིཏབྷཱཝཏོ པཱརཱཔཱརཾ ཝིཡ། ཏཐཱ ཧི ཨཱཏཔེ ཋཏྭཱ ཚཱཡཾ པཝིཊྛཱནཾ སཱིཏབུདྡྷི ཧོཏི, ཏཏྠེཝ པཐཝཱིགབྦྷཏོ ནིགྒཏཱནཾ ཨུཎྷབུདྡྷཱིཏི། ཡདི ཏེཛོཡེཝ སཱིཏཾ, ཨུཎྷབྷཱཝེན སདྡྷིཾ སཱིཏབྷཱཝོཔི ཨེཀསྨིཾ ཀལཱཔེ ཨུཔལབྦྷེཡྻཱཏི ཨཱཧ ‘‘སཱིཏུཎྷཱནཉྩཱ’’ཏིཨཱདི། ཨུཎྷསཱིཏཀལཱཔེསུ སཱིཏུཎྷཱནཾ ཨཔྤཝཏྟི། དྭིནྣཾ…པེ॰… ཡུཛྫཏི, ན ཨཱཔོདྷཱཏུཝཱཡོདྷཱཏཱུནཾ སཱིཏབྷཱཝེཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཱཔོདྷཱཏུཡཱ ཧི ཝཱཡོདྷཱཏུཡཱ སཱིཏབྷཱཝེ ཨུཎྷབྷཱཝེན སདྡྷིཾ ཨེཀསྨིཾ ཀལཱཔེ སཱིཏབྷཱཝོ ལབྦྷེཡྻ, ན པན ལབྦྷཏི། ན ཙེཏྠ ཨཱཔོདྷཱཏུཨདྷིཀེ ཝཱཡོདྷཱཏུཨདྷིཀེ ཝཱ ཀལཱཔེ སཱིཏབྷཱཝོཏི སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུཾ ཏཱདིསེཔི ཀཏྠཙི ཀལཱཔེ ཨལབྦྷམཱནཏྟཱ སཱིཏབྷཱཝསྶཱཏི། ཁརཏཱདིསབྷཱཝཱདྷིཀསྶ བྷཱུཏསངྒྷཱཏསྶ དཝཏཱདིསབྷཱཝཱདྷིཀཏཱཔཏྟི བྷཱཝཉྙཐཏྟཾ། ཏཾ པན ཡཐཱ ཧོཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཙྩ…པེ॰… པྤཏྟཱི’’ཏི ཨཱཧ།
Jhāyatīti paripaccati. Na uṇhā hutvāti etassa uṇhasabhāvā hutvāti ayamatthoti katvā ‘‘tejosabhāvataṃyeva paṭikkhipatī’’ti vuttaṃ. Uṇhapaṭipakkhattā sītassa uṇhatāya paṭikkhepe sītatāsaṅkā siyāti āha ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti. Tejosabhāgataṃyeva vā sītatāyapi dassetuṃ ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tejo eva hi sīta’’nti. Mande hi uṇhabhāve sītabuddhīti tejo eva hi sītaṃ. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? Sītabuddhiyā avavatthitabhāvato pārāpāraṃ viya. Tathā hi ātape ṭhatvā chāyaṃ paviṭṭhānaṃ sītabuddhi hoti, tattheva pathavīgabbhato niggatānaṃ uṇhabuddhīti. Yadi tejoyeva sītaṃ, uṇhabhāvena saddhiṃ sītabhāvopi ekasmiṃ kalāpe upalabbheyyāti āha ‘‘sītuṇhānañcā’’tiādi. Uṇhasītakalāpesu sītuṇhānaṃ appavatti. Dvinnaṃ…pe… yujjati, na āpodhātuvāyodhātūnaṃ sītabhāveti adhippāyo. Āpodhātuyā hi vāyodhātuyā sītabhāve uṇhabhāvena saddhiṃ ekasmiṃ kalāpe sītabhāvo labbheyya, na pana labbhati. Na cettha āpodhātuadhike vāyodhātuadhike vā kalāpe sītabhāvoti sakkā viññātuṃ tādisepi katthaci kalāpe alabbhamānattā sītabhāvassāti. Kharatādisabhāvādhikassa bhūtasaṅghātassa davatādisabhāvādhikatāpatti bhāvaññathattaṃ. Taṃ pana yathā hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘pacca…pe… ppattī’’ti āha.
༦༥༢. ཨེཀནྟནཙིཏྟསམུཊྛཱནཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨེཀནྟཨནུཔཱདིནྣུཔཱདཱནིཡཱདིཾ སངྒཎྷཱཏི། པུརིམཱནམྤཱིཏི ‘‘ཡཾ ཝཱ པནཉྙམྤཱི’’ཏི ཨེཏསྨཱ ཝཙནཏོ པུརིམཱནཾ ཨནུཔཱདིནྣཱནཾ སདྡཱཡཏནཀཱཡཝིཉྙཏྟིཨཱདཱིནཾ ནཙིཏྟསམུཊྛཱནཱནཉྩ ཙཀྑཱཡཏནསོཏཱཡཏནཱདཱིནཾ། ནཀམྨསྶཀཏཏྟཱབྷཱཝཱདིཀནྟི ནཀམྨསྶཀཏཏྟཱབྷཱཝཾ ནཙིཏྟསམུཊྛཱནབྷཱཝནྟི ཨེཝམཱདིཀཾ། ཨེཀནྟཱཀམྨཛཱདཱིསཱུཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨེཀནྟཱཙིཏྟཛཾ གཡ྄ཧཏི། ཏཱ ཛརཏཱཨནིཙྩཏཱ། ཨནེཀནྟེསུ ན གཧིཏཱཏི ཨེཀནྟཏོ ཨཀམྨཛེསུ སདྡཱཡཏནཱདཱིསུ ཨཙིཏྟཛེསུ ཙ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིསུ གཧེཏྭཱ ཙཏུསམུཊྛཱནིཀཏྟཱ ཨནེཀནྟེསུ རཱུཔཱཡཏནཱདཱིསུ ན གཧིཏཱཏི ཨཏྠོ།
652. Ekantanacittasamuṭṭhānādīti ādi-saddena ekantaanupādinnupādāniyādiṃ saṅgaṇhāti. Purimānampīti ‘‘yaṃ vā panaññampī’’ti etasmā vacanato purimānaṃ anupādinnānaṃ saddāyatanakāyaviññattiādīnaṃ nacittasamuṭṭhānānañca cakkhāyatanasotāyatanādīnaṃ. Nakammassakatattābhāvādikanti nakammassakatattābhāvaṃ nacittasamuṭṭhānabhāvanti evamādikaṃ. Ekantākammajādīsūti ādi-saddena ekantācittajaṃ gayhati. Tā jaratāaniccatā. Anekantesu na gahitāti ekantato akammajesu saddāyatanādīsu acittajesu ca cakkhāyatanādīsu gahetvā catusamuṭṭhānikattā anekantesu rūpāyatanādīsu na gahitāti attho.
༦༦༦. ཨནིཔྥནྣཏྟཱཏི ཨཉྙཾ ཨནཔེཀྑིཏྭཱ སབྷཱཝཏོ ཨསིདྡྷཏྟཾ། ཏསྶཱཏི ཝིཉྙཏྟིདྭཡསྶ།
666. Anipphannattāti aññaṃ anapekkhitvā sabhāvato asiddhattaṃ. Tassāti viññattidvayassa.
ནོཨུཔཱདཱབྷཱཛནཱིཡཀཐཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
དུཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱིཔཱལི༹ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / རཱུཔཝིབྷཏྟི • Rūpavibhatti
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / དྷམྨསངྒཎི-ཨཊྛཀཐཱ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ཨུཔཱདཱབྷཱཛནཱིཡཀཐཱ • Upādābhājanīyakathā
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / དྷམྨསངྒཎཱི-མཱུལཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ནོཨུཔཱདཱབྷཱཛནཱིཡཀཐཱཝཎྞནཱ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
