Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
సంయుత్తనికాయే
Saṃyuttanikāye
సగాథావగ్గ-అట్ఠకథా
Sagāthāvagga-aṭṭhakathā
గన్థారమ్భకథా
Ganthārambhakathā
కరుణాసీతలహదయం , పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమం;
Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;
సనరామరలోకగరుం, వన్దే సుగతం గతివిముత్తం.
Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.
బుద్ధోపి బుద్ధభావం, భావేత్వా చేవ సచ్ఛికత్వా చ;
Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;
యం ఉపగతో గతమలం, వన్దే తమనుత్తరం ధమ్మం.
Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.
సుగతస్స ఓరసానం, పుత్తానం మారసేనమథనానం;
Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;
అట్ఠన్నమ్పి సమూహం, సిరసా వన్దే అరియసఙ్ఘం.
Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.
ఇతి మే పసన్నమతినో, రతనత్తయవన్దనామయం పుఞ్ఞం;
Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;
యం సువిహతన్తరాయో, హుత్వా తస్సానుభావేన.
Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.
సంయుత్తవగ్గపటిమణ్డితస్స, సంయుత్తఆగమవరస్స;
Saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassa, saṃyuttaāgamavarassa;
బుద్ధానుబుద్ధసంవణ్ణితస్స, ఞాణప్పభేదజననస్స.
Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, ñāṇappabhedajananassa.
అత్థప్పకాసనత్థం, అట్ఠకథా ఆదితో వసిసతేహి;
Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;
పఞ్చహి యా సఙ్గీతా, అనుసఙ్గీతా చ పచ్ఛాపి.
Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.
సీహళదీపం పన ఆభతాథ, వసినా మహామహిన్దేన;
Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;
ఠపితా సీహళభాసాయ, దీపవాసీనమత్థాయ.
Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.
అపనేత్వాన తతోహం, సీహళభాసం మనోరమం భాసం;
Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;
తన్తినయానుచ్ఛవికం, ఆరోపేన్తో విగతదోసం.
Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.
సమయం అవిలోమేన్తో, థేరానం థేరవంసదీపానం;
Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;
సునిపుణవినిచ్ఛయానం, మహావిహారే నివాసీనం.
Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.
హిత్వా పునప్పునాగత-మత్థం, అత్థం పకాసయిస్సామి;
Hitvā punappunāgata-matthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;
సుజనస్స చ తుట్ఠత్థం, చిరట్ఠితత్థఞ్చ ధమ్మస్స.
Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.
సావత్థిపభూతీనం, నగరానం వణ్ణనా కతా హేట్ఠా;
Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;
సఙ్గీతీనం ద్విన్నం, యా మే అత్థం వదన్తేన.
Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ, yā me atthaṃ vadantena.
విత్థారవసేన సుదం, వత్థూని చ యాని తత్థ వుత్తాని;
Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca yāni tattha vuttāni;
తేసమ్పి న ఇధ భియ్యో, విత్థారకథం కరిస్సామి.
Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.
సుత్తానం పన అత్థా, న వినా వత్థూహి యే పకాసన్తి;
Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;
తేసం పకాసనత్థం, వత్థూనిపి దస్సయిస్సామి.
Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.
సీలకథా ధుతధమ్మా, కమ్మట్ఠానాని చేవ సబ్బాని;
Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;
చరియావిధానసహితో, ఝానసమాపత్తివిత్థారో.
Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.
సబ్బా చ అభిఞ్ఞాయో, పఞ్ఞాసఙ్కలననిచ్ఛయో చేవ;
Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;
ఖన్ధాధాతాయతనిన్ద్రియాని, అరియాని చేవ చత్తారి.
Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.
సచ్చాని పచ్చయాకారదేసనా, సుపరిసుద్ధనిపుణనయా;
Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;
అవిముత్తతన్తిమగ్గా, విపస్సనాభావనా చేవ.
Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.
ఇతి పన సబ్బం యస్మా, విసుద్ధిమగ్గే మయా సుపరిసుద్ధం;
Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;
వుత్తం తస్మా భియ్యో, న తం ఇధ విచారయిస్సామి.
Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.
‘‘మజ్ఝే విసుద్ధిమగ్గో, ఏస చతున్నమ్పి ఆగమానఞ్హి;
‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;
ఠత్వా పకాసయిస్సతి, తత్థ యథాభాసితమత్థం’’.
Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.
ఇచ్చేవ కతో తస్మా, తమ్పి గహేత్వాన సద్ధిమేతాయ;
Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;
అట్ఠకథాయ విజానథ, సంయుత్తవినిస్సితం అత్థన్తి.
Aṭṭhakathāya vijānatha, saṃyuttavinissitaṃ atthanti.
౧. దేవతాసంయుత్తం
1. Devatāsaṃyuttaṃ
౧. నళవగ్గో
1. Naḷavaggo
౧. ఓఘతరణసుత్తవణ్ణనా
1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā
తత్థ సంయుత్తాగమో నామ సగాథావగ్గో, నిదానవగ్గో, ఖన్ధకవగ్గో, సళాయతనవగ్గో, మహావగ్గోతి పఞ్చవగ్గో హోతి. సుత్తతో –
Tattha saṃyuttāgamo nāma sagāthāvaggo, nidānavaggo, khandhakavaggo, saḷāyatanavaggo, mahāvaggoti pañcavaggo hoti. Suttato –
‘‘సత్త సుత్తసహస్సాని, సత్త సుత్తసతాని చ;
‘‘Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;
ద్వాసట్ఠి చేవ సుత్తాని, ఏసో సంయుత్తసఙ్గహో’’.
Dvāsaṭṭhi ceva suttāni, eso saṃyuttasaṅgaho’’.
భాణవారతో భాణవారసతం హోతి. తస్స వగ్గేసు సగాథావగ్గో ఆది, సుత్తేసు ఓఘతరణసుత్తం. తస్సాపి ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదికం ఆయస్మతా ఆనన్దేన పఠమమహాసఙ్గీతికాలే వుత్తం నిదానమాది. సా పనేసా పఠమమహాసఙ్గీతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయ ఆదిమ్హి విత్థారితా, తస్మా సా తత్థ విత్థారితనయేనేవ వేదితబ్బా.
Bhāṇavārato bhāṇavārasataṃ hoti. Tassa vaggesu sagāthāvaggo ādi, suttesu oghataraṇasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.
౧. యం పనేతం ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదికం నిదానం, తత్థ ఏవన్తి నిపాతపదం. మేతిఆదీని నామపదాని. సావత్థియం విహరతీతి ఏత్థ వీతి ఉపసగ్గపదం, హరతీతి ఆఖ్యాతపదన్తి ఇమినా తావ నయేన పదవిభాగో వేదితబ్బో.
1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.
అత్థతో పన ఏవంసద్దో తావ ఉపమూపదేస-సమ్పహంసన-గరహణ-వచనసమ్పటిగ్గహాకారనిదస్సనావధారణాది-అనేకత్థప్పభేదో. తథా హేస – ‘‘ఏవం జాతేన మచ్చేన, కత్తబ్బం కుసలం బహు’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౫౩) ఏవమాదీసు ఉపమాయం ఆగతో. ‘‘ఏవం తే అభిక్కమితబ్బం , ఏవం తే పటిక్కమితబ్బ’’న్తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౧౨౨) ఉపదేసే. ‘‘ఏవమేతం భగవా, ఏవమేతం సుగతా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) సమ్పహంసనే. ‘‘ఏవమేవం పనాయం వసలీ యస్మిం వా తస్మిం వా తస్స ముణ్డకస్స సమణకస్స వణ్ణం భాసతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౮౭) గరహణే. ‘‘ఏవం, భన్తేతి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసు’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧) వచనసమ్పటిగ్గహే. ‘‘ఏవం బ్యా ఖో అహం, భన్తే, భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౯౮) ఆకారే . ‘‘ఏహి త్వం మాణవక, యేన సమణో ఆనన్దో తేనుపసఙ్కమ; ఉపసఙ్కమిత్వా మమ వచనేన సమణం ఆనన్దం అప్పాబాధం అప్పాతఙ్కం లహుట్ఠానం బలం ఫాసువిహారం పుచ్ఛ – ‘సుభో మాణవో తోదేయ్యపుత్తో భవన్తం ఆనన్దం అప్పాబాధం అప్పాతఙ్కం లహుట్ఠానం బలం ఫాసువిహారం పుచ్ఛతీ’తి. ఏవఞ్చ వదేహి – ‘సాధు కిర భవం ఆనన్దో యేన సుభస్స మాణవస్స తోదేయ్యపుత్తస్స నివేసనం, తేనుపసఙ్కమతు అనుకమ్పం ఉపాదాయా’తి’’ఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౫) నిదస్సనే. ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ కాలామా, ఇమే ధమ్మా కుసలా వా అకుసలా వాతి? అకుసలా, భన్తే. సావజ్జా వా అనవజ్జా వాతి? సావజ్జా, భన్తే. విఞ్ఞుగరహితా వా విఞ్ఞుప్పసత్థా వాతి? విఞ్ఞుగరహితా, భన్తే. సమత్తా సమాదిన్నా అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి వా నో వా, కథం వో ఏత్థ హోతీతి? సమత్తా, భన్తే, సమాదిన్నా అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి, ఏవం నో ఏత్థ హోతీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) అవధారణే. స్వాయమిధ ఆకారనిదస్సనావధారణేసు దట్ఠబ్బో.
Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇa-vacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ , evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre . ‘‘Ehi tvaṃ māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti. Evañca vadehi – ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.
తత్థ ఆకారత్థేన ఏవంసద్దేన ఏతమత్థం దీపేతి – నానానయనిపుణం అనేకజ్ఝాసయసముట్ఠానం అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నం వివిధపాటిహారియం ధమ్మత్థదేసనా పటివేధగమ్భీరం సబ్బసత్తానం సకసకభాసానురూపతో సోతపథమాగచ్ఛన్తం తస్స భగవతో వచనం సబ్బప్పకారేన కో సమత్థో విఞ్ఞాతుం? సబ్బథామేన పన సోతుకామతం జనేత్వాపి ఏవం మే సుతం, మయాపి ఏకేనాకారేన సుతన్తి.
Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanā paṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ? Sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.
నిదస్సనత్థేన – ‘‘నాహం సయమ్భూ, న మయా ఇదం సచ్ఛికత’’న్తి అత్తానం పరిమోచేన్తో – ‘‘ఏవం మే సుతం, మయాపి ఏవం సుత’’న్తి ఇదాని వత్తబ్బం సకలసుత్తం నిదస్సేతి.
Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.
అవధారణత్థేన – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం బహుస్సుతానం యదిదం ఆనన్దో, గతిమన్తానం, సతిమన్తానం, ధితిమన్తానం, ఉపట్ఠాకానం యదిదం ఆనన్దో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౨౦-౨౨౩) ఏవం భగవతా – ‘‘ఆయస్మా ఆనన్దో అత్థకుసలో ధమ్మకుసలో బ్యఞ్జనకుసలో నిరుత్తికుసలో పుబ్బాపరకుసలో’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౬౯) ఏవం ధమ్మసేనాపతినా చ పసత్థభావానురూపం అత్తనో ధారణబలం దస్సేన్తో సత్తానం సోతుకామతం జనేతి – ‘‘ఏవం మే సుతం, తఞ్చ ఖో అత్థతో వా బ్యఞ్జనతో వా అనూనమనధికం, ఏవమేవ న అఞ్ఞథా దట్ఠబ్బ’’న్తి.
Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.220-223) evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.
మేసద్దో తీసు అత్థేసు దిస్సతి. తథా హిస్స – ‘‘గాథాభిగీతం మే అభోజనేయ్య’’న్తిఆదీసు (సు॰ ని॰ ౮౧) మయాతి అత్థో. ‘‘సాధు మే, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ధమ్మం దేసేతూ ’’ తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౮౮) మయ్హన్తి అత్థో. ‘‘ధమ్మదాయాదా మే, భిక్ఖవే, భవథా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౯) మమాతి అత్థో. ఇధ పన ‘‘మయా సుత’’న్తి చ ‘‘మమ సుత’’న్తి చ అత్థద్వయే యుజ్జతి.
Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū ’’ tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.
సుతన్తి అయం సుతసద్దో సఉపసగ్గో అనుపసగ్గో చ గమన-విస్సుత-కిలిన్నఉపచితానుయోగ-సోతవిఞ్ఞేయ్య-సోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతాదిఅనేకత్థప్పభేదో. తథా హిస్స – ‘‘సేనాయ పసుతో’’తిఆదీసు గచ్ఛన్తోతి అత్థో. ‘‘సుతధమ్మస్స పస్సతో’’తిఆదీసు (ఉదా॰ ౧౧) విస్సుతధమ్మస్సాతి అత్థో. ‘‘అవస్సుతా అవస్సుతస్సా’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౬౫౭) కిలిన్నాకిలిన్నస్సాతి అత్థో. ‘‘తుమ్హేహి పుఞ్ఞం పసుతం అనప్పక’’న్తిఆదీసు (ఖు॰ పా॰ ౭.౧౨) ఉపచితన్తి అత్థో. ‘‘యే ఝానపసుతా ధీరా’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౮౧) ఝానానుయుత్తాతి అత్థో. ‘‘దిట్ఠం సుతం ముత’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౪౧) సోతవిఞ్ఞేయ్యన్తి అత్థో. ‘‘సుతధరో సుతసన్నిచయో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౩౯) సోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతధరోతి అత్థో. ఇధ పనస్స సోతద్వారానుసారేన ఉపధారితన్తి వా ఉపధారణన్తి వా అత్థో. మే-సద్దస్స హి మయాతి అత్థే సతి – ‘‘ఏవం మయా సుతం, సోతద్వారానుసారేన ఉపధారిత’’న్తి యుజ్జతి. మమాతి అత్థే సతి – ‘‘ఏవం మమ సుతం, సోతద్వారానుసారేన ఉపధారణ’’న్తి యుజ్జతి.
Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati – ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati – ‘‘evaṃ mama sutaṃ, sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.
ఏవమేతేసు తీసు పదేసు ఏవన్తి సోతవిఞ్ఞాణాదివిఞ్ఞాణకిచ్చనిదస్సనం. మేతి వుత్తవిఞ్ఞాణసమఙ్గిపుగ్గలనిదస్సనం. సుతన్తి అస్సవనభావపటిక్ఖేపతో అనూనానధికావిపరీతగ్గహణనిదస్సనం. తథా ఏవన్తి తస్స సోతద్వారానుసారేన పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తిభావప్పకాసనం. మేతి అత్తప్పకాసనం. సుతన్తి ధమ్మప్పకాసనం. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపో – ‘‘నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా మయా న అఞ్ఞం కతం, ఇదం పన కతం, అయం ధమ్మో సుతో’’తి.
Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassa sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.
తథా ఏవన్తి నిద్దిసితబ్బప్పకాసనం. మేతి పుగ్గలప్పకాసనం. సుతన్తి పుగ్గలకిచ్చప్పకాసనం. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘యం సుత్తం నిద్దిసిస్సామి, తం మయా ఏవం సుత’’న్తి.
Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.
తథా ఏవన్తి యస్స చిత్తసన్తానస్స నానాకారప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో . ఏవన్తి హి అయం ఆకారపఞ్ఞత్తి. మేతి కత్తునిద్దేసో. సుతన్తి విసయనిద్దేసో. ఏత్తావతా నానాకారప్పవత్తేన చిత్తసన్తానేన తంసమఙ్గినో కత్తువిసయే గహణసన్నిట్ఠానం కతం హోతి.
Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanagahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso . Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.
అథ వా ఏవన్తి పుగ్గలకిచ్చనిద్దేసో. సుతన్తి విఞ్ఞాణకిచ్చనిద్దేసో. మేతి ఉభయకిచ్చయుత్తపుగ్గలనిద్దేసో. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపో – ‘‘మయా సవనకిచ్చవిఞ్ఞాణసమఙ్గినా పుగ్గలేన విఞ్ఞాణవసేన లద్ధసవనకిచ్చవోహారేన సుత’’న్తి.
Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.
తత్థ ఏవన్తి చ మేతి చ సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. కిఞ్హేత్థ తం పరమత్థతో అత్థి, యం ఏవన్తి వా మేతి వా నిద్దేసం లభేథ. సుతన్తి విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. యఞ్హి తం ఏత్థ సోతేన ఉపలద్ధం, తం పరమత్థతో విజ్జమానన్తి. తథా ఏవన్తి చ మేతి చ తం తం ఉపాదాయ వత్తబ్బతో ఉపాదాపఞ్ఞత్తి. సుతన్తి దిట్ఠాదీని ఉపనిధాయ వత్తబ్బతో ఉపనిధాపఞ్ఞత్తి.
Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.
ఏత్థ చ ఏవన్తి వచనేన అసమ్మోహం దీపేతి. న హి సమ్మూళ్హో నానప్పకారపటివేధసమత్థో హోతి. సుతన్తి వచనేన సుతస్స అసమ్మోసం దీపేతి. యస్స హి సుతం సమ్ముట్ఠం హోతి, న సో కాలన్తరేన మయా సుతన్తి పటిజానాతి. ఇచ్చస్స అసమ్మోహేన పఞ్ఞాసిద్ధి, అసమ్మోసేన పన సతిసిద్ధి. తత్థ పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమాయ సతియా బ్యఞ్జనావధారణసమత్థతా, సతిపుబ్బఙ్గమాయ పఞ్ఞాయ అత్థపటివేధసమత్థతా . తదుభయసమత్థతాయోగేన అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నస్స ధమ్మకోసస్స అనుపాలనసమత్థతో ధమ్మభణ్డాగారికత్తసిద్ధి.
Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā . Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.
అపరో నయో – ఏవన్తి వచనేన యోనిసో మనసికారం దీపేతి, అయోనిసో మనసికరోతో హి నానప్పకారపటివేధాభావతో. సుతన్తి వచనేన అవిక్ఖేపం దీపేతి విక్ఖిత్తచిత్తస్స సవనాభావతో. తథా హి విక్ఖిత్తచిత్తో పుగ్గలో సబ్బసమ్పత్తియా వుచ్చమానోపి ‘‘న మయా సుతం, పున భణథా’’తి భణతి. యోనిసో మనసికారేన చేత్థ అత్తసమ్మాపణిధిం పుబ్బే చ కతపుఞ్ఞతం సాధేతి, సమ్మా అప్పణిహితత్తస్స పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా తదభావతో. అవిక్ఖేపేన సద్ధమ్మస్సవనం సప్పురిసూపనిస్సయఞ్చ సాధేతి. న హి విక్ఖిత్తచిత్తో సోతుం సక్కోతి, న చ సప్పురిసే అనుపనిస్సయమానస్స సవనం అత్థీతి.
Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.
అపరో నయో – యస్మా ‘‘ఏవన్తి యస్స చిత్తసన్తానస్స నానాకారప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో’’తి వుత్తం, సో చ ఏవం భద్దకో ఆకారో న సమ్మా అప్పణిహితత్తనో పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా హోతి, తస్మా ఏవన్తి ఇమినా భద్దకేన ఆకారేన పచ్ఛిమచక్కద్వయసమ్పత్తిమత్తనో దీపేతి. సుతన్తి సవనయోగేన పురిమచక్కద్వయసమ్పత్తిం. న హి అప్పతిరూపదేసే వసతో సప్పురిసూపనిస్సయవిరహితస్స వా సవనం అత్థి. ఇచ్చస్స పచ్ఛిమచక్కద్వయసిద్ధియా ఆసయసుద్ధి సిద్ధా హోతి, పురిమచక్కద్వయసిద్ధియా పయోగసుద్ధి, తాయ చ ఆసయసుద్ధియా అధిగమబ్యత్తిసిద్ధి, పయోగసుద్ధియా ఆగమబ్యత్తిసిద్ధి. ఇతి పయోగాసయసుద్ధస్స ఆగమాధిగమసమ్పన్నస్స వచనం అరుణుగ్గం వియ సూరియస్స ఉదయతో, యోనిసో మనసికారో వియ చ కుసలకమ్మస్స, అరహతి భగవతో వచనస్స పుబ్బఙ్గమం భవితున్తి ఠానే నిదానం ఠపేన్తో ఏవం మే సుతన్తిఆదిమాహ.
Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.
అపరో నయో – ఏవన్తి ఇమినా నానప్పకారపటివేధదీపకేన వచనేన అత్తనో అత్థపటిభానపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం దీపేతి. సుతన్తి ఇమినా సోతబ్బభేదపటివేధదీపకేన ధమ్మనిరుత్తిపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం. ఏవన్తి చ ఇదం యోనిసో మనసికారదీపకవచనం భాసమానో – ‘‘ఏతే మయా ధమ్మా మనసానుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా’’తి దీపేతి. సుతన్తి ఇదం సవనయోగదీపకవచనం భాసమానో – ‘‘బహూ మయా ధమ్మా సుతా ధాతా వచసా పరిచితా’’తి దీపేతి. తదుభయేనపి అత్థబ్యఞ్జనపారిపూరిం దీపేన్తో సవనే ఆదరం జనేతి. అత్థబ్యఞ్జనపరిపుణ్ణఞ్హి ధమ్మం ఆదరేన అస్సుణన్తో మహతా హితా పరిబాహిరో హోతీతి ఆదరం జనేత్వా సక్కచ్చం ధమ్మో సోతబ్బోతి.
Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.
ఏవం మే సుతన్తి ఇమినా పన సకలేన వచనేన ఆయస్మా ఆనన్దో తథాగతప్పవేదితం ధమ్మం అత్తనో అదహన్తో అసప్పురిసభూమిం అతిక్కమతి, సావకత్తం పటిజానన్తో సప్పురిసభూమిం ఓక్కమతి. తథా అసద్ధమ్మా చిత్తం వుట్ఠాపేతి, సద్ధమ్మే చిత్తం పతిట్ఠాపేతి. ‘‘కేవలం సుతమేవేతం మయా, తస్సేవ పన భగవతో వచన’’న్తి దీపేన్తో అత్తానం పరిమోచేతి, సత్థారం అపదిసతి, జినవచనం అప్పేతి, ధమ్మనేత్తిం పతిట్ఠాపేతి.
Evaṃme sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.
అపిచ ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తి అత్తనా ఉప్పాదితభావం అప్పటిజానన్తో పురిమవచనం వివరన్తో – ‘‘సమ్ముఖా పటిగ్గహితమిదం మయా తస్స భగవతో చతువేసారజ్జవిసారదస్స దసబలధరస్స ఆసభట్ఠానట్ఠాయినో సీహనాదనాదినో సబ్బసత్తుత్తమస్స ధమ్మిస్సరస్స ధమ్మరాజస్స ధమ్మాధిపతినో ధమ్మదీపస్స ధమ్మసరణస్స సద్ధమ్మవరచక్కవత్తినో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స వచనం, న ఏత్థ అత్థే వా ధమ్మే వా పదే వా బ్యఞ్జనే వా కఙ్ఖా వా విమతి వా కత్తబ్బా’’తి సబ్బదేవమనుస్సానం ఇమస్మిం ధమ్మే అస్సద్ధియం వినాసేతి, సద్ధాసమ్పదం ఉప్పాదేతీతి. తేనేతం వుచ్చతి –
Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘వినాసయతి అస్సద్ధం, సద్ధం వడ్ఢేతి సాసనే;
‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;
ఏవం మే సుతమిచ్చేవం, వదం గోతమసావకో’’తి.
Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.
ఏకన్తి గణనపరిచ్ఛేదనిద్దేసో. సమయన్తి పరిచ్ఛిన్ననిద్దేసో. ఏకం సమయన్తి అనియమితపరిదీపనం. తత్థ సమయసద్దో –
Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –
‘‘సమవాయే ఖణే కాలే, సమూహే హేతుదిట్ఠిసు;
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
పటిలాభే పహానే చ, పటివేధే చ దిస్సతి’’.
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.
తథా హిస్స ‘‘అప్పేవ నామ స్వేపి ఉపసఙ్కమేయ్యామ కాలఞ్చ సమయఞ్చ ఉపాదాయా’’తి ఏవమాదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౭) సమవాయో అత్థో. ‘‘ఏకోవ ఖో, భిక్ఖవే, ఖణో చ సమయో చ బ్రహ్మచరియవాసాయా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౮.౨౯) ఖణో. ‘‘ఉణ్హసమయో పరిళాహసమయో’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౩౫౮) కాలో. ‘‘మహాసమయో పవనస్మి’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨) సమూహో. ‘‘సమయోపి ఖో తే, భద్దాలి, అప్పటివిద్ధో అహోసి, భగవా ఖో సావత్థియం విహరతి, భగవాపి మం జానిస్సతి – ‘భద్దాలి, నామ భిక్ఖు సత్థుసాసనే సిక్ఖాయ అపరిపూరకారీ’తి. అయమ్పి ఖో తే , భద్దాలి, సమయో అప్పటివిద్ధో అహోసీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౧౩౫) హేతు. ‘‘తేన ఖో పన సమయేన ఉగ్గాహమానో పరిబ్బాజకో సమణముణ్డికాపుత్తో సమయప్పవాదకే తిన్దుకాచీరే ఏకసాలకే మల్లికాయ ఆరామే పటివసతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౨౬౦) దిట్ఠి.
Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho te , bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.
‘‘దిట్ఠే ధమ్మే చ యో అత్థో, యో చత్థో సమ్పరాయికో;
‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;
అత్థాభిసమయా ధీరో, పణ్డితోతి పవుచ్చతీ’’తి. –
Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –
ఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౨౯) పటిలాభో. ‘‘సమ్మా మానాభిసమయా అన్తమకాసి దుక్ఖస్సా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౮) పహానం. ‘‘దుక్ఖస్స పీళనట్ఠో సఙ్ఖతట్ఠో సన్తాపట్ఠో విపరిణామట్ఠో అభిసమయట్ఠో’’తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౨.౮) పటివేధో. ఇధ పనస్స కాలో అత్థో. తేన సంవచ్ఛర-ఉతు-మాసడ్ఢమాస-రత్తి-దివ-పుబ్బణ్హ-మజ్ఝన్హిక-సాయన్హ-పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమయామ-ముహుత్తాదీసు కాలప్పభేదభూతేసు సమయేసు ఏకం సమయన్తి దీపేతి.
Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.
తత్థ కిఞ్చాపి ఏతేసు సంవచ్ఛరాదీసు సమయేసు యం యం సుత్తం యస్మిం యస్మిం సంవచ్ఛరే ఉతుమ్హి మాసే పక్ఖే రత్తిభాగే దివసభాగే వా వుత్తం, సబ్బం తం థేరస్స సువిదితం సువవత్థాపితం పఞ్ఞాయ. యస్మా పన ‘‘ఏవం మే సుతం అసుకసంవచ్ఛరే అసుకఉతుమ్హి అసుకమాసే అసుకపక్ఖే అసుకరత్తిభాగే అసుకదివసభాగే వా’’తి ఏవం వుత్తే న సక్కా సుఖేన ధారేతుం వా ఉద్దిసితుం వా ఉద్దిసాపేతుం వా, బహు చ వత్తబ్బం హోతి, తస్మా ఏకేనేవ పదేన తమత్థం సమోధానేత్వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఆహ.
Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
యే వా ఇమే గబ్భోక్కన్తిసమయో జాతిసమయో సంవేగసమయో అభినిక్ఖమనసమయో దుక్కరకారికసమయో మారవిజయసమయో అభిసమ్బోధిసమయో దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారసమయో దేసనాసమయో పరినిబ్బానసమయోతి ఏవమాదయో భగవతో దేవమనుస్సేసు అతివియ సుప్పకాసా అనేకకాలప్పభేదా ఏవ సమయా. తేసు సమయేసు దేసనాసమయసఙ్ఖాతం ఏకం సమయన్తి దీపేతి. యో చాయం ఞాణకరుణాకిచ్చసమయేసు కరుణాకిచ్చసమయో, అత్తహితపరహితపటిపత్తిసమయేసు పరహితపటిపత్తిసమయో , సన్నిపతితానం కరణీయద్వయసమయేసు ధమ్మికథాసమయో, దేసనాపటిపత్తిసమయేసు దేసనాసమయో, తేసుపి సమయేసు అఞ్ఞతరం సన్ధాయ ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఆహ.
Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo , sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
కస్మా పనేత్థ యథా అభిధమ్మే ‘‘యస్మిం సమయే కామావచర’’న్తి చ ఇతో అఞ్ఞేసు సుత్తపదేసు ‘‘యస్మిం సమయే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహీ’’తి చ భుమ్మవచనేన నిద్దేసో కతో, వినయే చ ‘‘తేన సమయేన బుద్ధో భగవా’’తి కరణవచనేన, తథా అకత్వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి ఉపయోగవచనేన నిద్దేసో కతోతి. తత్థ తథా, ఇధ చ అఞ్ఞథా అత్థసమ్భవతో. తత్థ హి అభిధమ్మే ఇతో అఞ్ఞేసు సుత్తపదేసు చ అధికరణత్థో భావేనభావలక్ఖణత్థో చ సమ్భవతి. అధికరణఞ్హి కాలత్థో సమూహత్థో చ సమయో, తత్థ వుత్తానం ఫస్సాదిధమ్మానం ఖణసమవాయహేతుసఙ్ఖాతస్స చ సమయస్స భావేన తేసం భావో లక్ఖీయతి. తస్మా తదత్థజోతనత్థం తత్థ భుమ్మవచననిద్దేసో కతో.
Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.
వినయే చ హేతుఅత్థో కరణత్థో చ సమ్భవతి. యో హి సో సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిసమయో సారిపుత్తాదీహిపి దుబ్బిఞ్ఞేయ్యో, తేన సమయేన హేతుభూతేన కరణభూతేన చ సిక్ఖాపదాని పఞ్ఞాపయన్తో సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిహేతుఞ్చ అపేక్ఖమానో భగవా తత్థ తత్థ విహాసి. తస్మా తదత్థజోతనత్థం తత్థ కరణవచనేన నిద్దేసో కతో.
Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.
ఇధ పన అఞ్ఞస్మిం చ ఏవంజాతికే అచ్చన్తసంయోగత్థో సమ్భవతి. యఞ్హి సమయం భగవా ఇమం అఞ్ఞం వా సుత్తన్తం దేసేసి, అచ్చన్తమేవ తం సమయం కరుణావిహారేన విహాసి. తస్మా తదత్థజోతనత్థం ఇధ ఉపయోగవచననిద్దేసో కతోతి.
Idha pana aññasmiṃ ca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.
తేనేతం వుచ్చతి –
Tenetaṃ vuccati –
‘‘తం తం అత్థమపేక్ఖిత్వా, భుమ్మేన కరణేన చ;
‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;
అఞ్ఞత్ర సమయో వుత్తో, ఉపయోగేన సో ఇధా’’తి.
Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.
పోరాణా పన వణ్ణయన్తి – ‘‘తస్మిం సమయే’’తి వా ‘‘తేన సమయేనా’’తి వా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి వా అభిలాపమత్తభేదో ఏస, సబ్బత్థ భుమ్మమేవ అత్థోతి. తస్మా ‘‘ఏకం సమయ’’న్తి వుత్తేపి ‘‘ఏకస్మిం సమయే’’తి అత్థో వేదితబ్బో.
Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.
భగవాతి గరు. గరుం హి లోకే ‘‘భగవా’’తి వదన్తి. అయఞ్చ సబ్బగుణవిసిట్ఠతాయ సబ్బసత్తానం గరు, తస్మా ‘‘భగవా’’తి వేదితబ్బో. పోరాణేహిపి వుత్తం –
Bhagavāti garu. Garuṃ hi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –
‘‘భగవాతి వచనం సేట్ఠం, భగవాతి వచనముత్తమం;
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
గరు గారవయుత్తో సో, భగవా తేన వుచ్చతీ’’తి. (విసుద్ధి॰ ౧.౧౪౨);
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142);
అపిచ –
Apica –
‘‘భగ్యవా భగ్గవా యుత్తో, భగేహి చ విభత్తవా;
‘‘Bhagyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
భత్తవా వన్తగమనో, భవేసు భగవా తతో’’తి. –
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –
ఇమిస్సా గాథాయ వసేనస్స పదస్స విత్థారతో అత్థో వేదితబ్బో. సో చ విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౪౪) బుద్ధానుస్సతినిద్దేసే వుత్తోయేవ.
Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.
ఏత్తావతా చేత్థ ఏవం మే సుతన్తి వచనేన యథాసుతం ధమ్మం దస్సేన్తో భగవతో ధమ్మసరీరం పచ్చక్ఖం కరోతి. తేన ‘‘నయిదం అతిక్కన్తసత్థుకం పావచనం, అయం వో సత్థా’’తి సత్థు అదస్సనేన ఉక్కణ్ఠితం జనం సమస్సాసేతి. ఏకం సమయం భగవాతి వచనేన తస్మిం సమయే భగవతో అవిజ్జమానభావం దస్సేన్తో రూపకాయపరినిబ్బానం సాధేతి. తేన ‘‘ఏవంవిధస్స నామ అరియధమ్మస్స దేసకో దసబలధరో వజిరసఙ్ఘాతసమానకాయో సోపి భగవా పరినిబ్బుతో, కేన అఞ్ఞేన జీవితే ఆసా జనేతబ్బా’’తి జీవితమదమత్తం జనం సంవేజేతి, సద్ధమ్మే చస్స ఉస్సాహం జనేతి. ఏవన్తి చ భణన్తో దేసనాసమ్పత్తిం నిద్దిసతి. మే సుతన్తి సావకసమ్పత్తిం. ఏకం సమయన్తి కాలసమ్పత్తిం. భగవాతి దేసకసమ్పత్తిం.
Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.
సావత్థియన్తి ఏవంనామకే నగరే. సమీపత్థే చేతం భుమ్మవచనం. విహరతీతి అవిసేసేన ఇరియాపథదిబ్బబ్రహ్మఅరియవిహారేసు అఞ్ఞతరవిహారసమఙ్గీపరిదీపనమేతం. ఇధ పన ఠానగమననిసజ్జాసయనప్పభేదేసు ఇరియాపథేసు అఞ్ఞతరఇరియాపథసమాయోగపరిదీపనం , తేన ఠితోపి గచ్ఛన్తోపి నిసిన్నోపి సయానోపి భగవా విహరతిచ్చేవ వేదితబ్బో. సో హి ఏకం ఇరియాపథబాధనం అఞ్ఞేన ఇరియాపథేన విచ్ఛిన్దిత్వా అపరిపతన్తం అత్తభావం హరతి పవత్తేతి, తస్మా ‘‘విహరతీ’’తి వుచ్చతి.
Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ , tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.
జేతవనేతి జేతస్స రాజకుమారస్స వనే. తఞ్హి తేన రోపితం సంవడ్ఢితం పరిపాలితం అహోసి, తస్మా ‘‘జేతవన’’న్తి సఙ్ఖం గతం. తస్మిం జేతవనే. అనాథపిణ్డికస్స ఆరామేతి అనాథపిణ్డికేన గహపతినా చతుపఞ్ఞాసహిరఞ్ఞకోటిపరిచ్చాగేన బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స నియ్యాతితత్తా ‘‘అనాథపిణ్డికస్స ఆరామో’’తి సఙ్ఖం గతే ఆరామే. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన పపఞ్చసూదనియా మజ్ఝిమట్ఠకథాయ సబ్బాసవసుత్తవణ్ణనాయం (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౪) వుత్తో.
Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ ahosi, tasmā ‘‘jetavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ. Tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti saṅkhaṃ gate ārāme. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14) vutto.
తత్థ సియా – యది తావ భగవా సావత్థియం విహరతి, ‘‘జేతవనే’’తి న వత్తబ్బం. అథ తత్థ విహరతి, ‘‘సావత్థియ’’న్తి న వత్తబ్బం. న హి సక్కా ఉభయత్థ ఏకం సమయం విహరితున్తి. న ఖో పనేతం ఏవం దట్ఠబ్బం.
Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.
నను అవోచుమ్హ ‘‘సమీపత్థే భుమ్మవచన’’న్తి. తస్మా యథా గఙ్గాయమునాదీనం సమీపే గోయూథాని చరన్తాని ‘‘గఙ్గాయం చరన్తి, యమునాయం చరన్తీ’’తి వుచ్చతి, ఏవమిధాపి యదిదం సావత్థియా సమీపే జేతవనం, తత్థ విహరన్తో వుచ్చతి ‘‘సావత్థియం విహరతి జేతవనే’’తి. గోచరగామనిదస్సనత్థం హిస్స సావత్థివచనం, పబ్బజితానురూపనివాసట్ఠాననిదస్సనత్థం సేసవచనం.
Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāyaṃ caranti, yamunāyaṃ carantī’’ti vuccati, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.
అఞ్ఞతరా దేవతాతి నామగోత్తవసేన అపాకటా ఏకా దేవతాతి అత్థో. ‘‘అభిజానాతి నో, భన్తే, భగవా అహు ఞాతఞ్ఞతరస్స మహేసక్ఖస్స యక్ఖస్స సంఖిత్తేన తణ్హాసఙ్ఖయవిముత్తిం భాసితా’’తి ఏత్థ పన అభిఞ్ఞాతో సక్కోపి దేవరాజా ‘‘అఞ్ఞతరో’’తి వుత్తో. ‘‘దేవతా’’తి చ ఇదం దేవానమ్పి దేవధీతానమ్పి సాధారణవచనం. ఇమస్మిం పనత్థే దేవో అధిప్పేతో, సో చ ఖో రూపావచరానం దేవానం అఞ్ఞతరో.
Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahu ñātaññatarassa mahesakkhassa yakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā ‘‘aññataro’’ti vutto. ‘‘Devatā’’ti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto, so ca kho rūpāvacarānaṃ devānaṃ aññataro.
అభిక్కన్తాయ రత్తియాతి ఏత్థ అభిక్కన్త-సద్దో ఖయసున్దరాభిరూపఅబ్భానుమోదనాదీసు దిస్సతి . తత్థ ‘‘అభిక్కన్తా, భన్తే, రత్తి, నిక్ఖన్తో పఠమో యామో , చిరనిసిన్నో భిక్ఖుసఙ్ఘో, ఉద్దిసతు, భన్తే, భగవా భిక్ఖూనం పాతిమోక్ఖ’’న్తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౮.౨౦; చూళవ॰ ౩౮౩) ఖయే దిస్సతి. ‘‘అయం ఇమేసం చతున్నం పుగ్గలానం అభిక్కన్తతరో చ పణీతతరో చా’’తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౧౦౦) సున్దరే.
Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khayasundarābhirūpaabbhānumodanādīsu dissati . Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo , ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20; cūḷava. 383) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘కో మే వన్దతి పాదాని, ఇద్ధియా యససా జలం;
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
అభిక్కన్తేన వణ్ణేన, సబ్బా ఓభాసయం దిసా’’తి. –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
ఏవమాదీసు (వి॰ వ॰ ౮౫౭) అభిరూపే. ‘‘అభిక్కన్తం భో గోతమ, అభిక్కన్తం భో గోతమా’’తి ఏవమాదీసు (పారా॰ ౧౫) అబ్భానుమోదనే. ఇధ పన ఖయే. తేన అభిక్కన్తాయ రత్తియా, పరిక్ఖీణాయ రత్తియాతి వుత్తం హోతి. తత్థాయం దేవపుత్తో మజ్ఝిమయామసమనన్తరే ఆగతోతి వేదితబ్బో. నియామో హి కిరేస దేవతానం యదిదం బుద్ధానం వా బుద్ధసావకానం వా ఉపట్ఠానం ఆగచ్ఛన్తా మజ్ఝిమయామసమనన్తరేయేవ ఆగచ్ఛన్తి.
Evamādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhānumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Niyāmo hi kiresa devatānaṃ yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantareyeva āgacchanti.
అభిక్కన్తవణ్ణాతి ఇధ అభిక్కన్త-సద్దో అభిరూపే, వణ్ణ-సద్దో పన ఛవిథుతి-కులవగ్గ-కారణ-సణ్ఠానప్పమాణ-రూపాయతనాదీసు దిస్సతి. తత్థ ‘‘సువణ్ణవణ్ణోసి భగవా’’తి ఏవమాదీసు (సు॰ ని॰ ౫౫౩) ఛవియా. ‘‘కదా సఞ్ఞూళ్హా పన తే, గహపతి, ఇమే సమణస్స వణ్ణా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౭౭) థుతియం. ‘‘చత్తారోమే, భో గోతమ, వణ్ణా’’తి ఏవమాదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౧౧౫) కులవగ్గే. ‘‘అథ కేన ను వణ్ణేన, గన్ధథేనోతి వుచ్చతీ’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౪) కారణే. ‘‘మహన్తం హత్థిరాజవణ్ణం అభినిమ్మినిత్వా’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౩౮) సణ్ఠానే. ‘‘తయో పత్తస్స వణ్ణా’’తి ఏవమాదీసు (పారా॰ ౬౦౨) పమాణే. ‘‘వణ్ణో గన్ధో రసో ఓజా’’తి ఏవమాదీసు రూపాయతనే. సో ఇధ ఛవియా దట్ఠబ్బో. తేన అభిక్కన్తవణ్ణా అభిరూపచ్ఛవి, ఇట్ఠవణ్ణా మనాపవణ్ణాతి వుత్తం హోతి. దేవతా హి మనుస్సలోకం ఆగచ్ఛమానా పకతివణ్ణం పకతిఇద్ధిం జహిత్వా ఓళారికం అత్తభావం కత్వా అతిరేకవణ్ణం అతిరేకఇద్ధిం మాపేత్వా నటసమజ్జాదీని గచ్ఛన్తా మనుస్సా వియ అభిసఙ్ఖతేన కాయేన ఆగచ్ఛన్తి. తత్థ కామావచరా అనభిసఙ్ఖతేనపి ఆగన్తుం సక్కోన్తి, రూపావచరా పన న సక్కోన్తి. తేసఞ్హి అతిసుఖుమో అత్తభావో, న తేన ఇరియాపథకప్పనం హోతి. తస్మా అయం దేవపుత్తో అభిసఙ్ఖతేనేవ ఆగతో. తేన వుత్తం ‘‘అభిక్కన్తవణ్ణా’’తి.
Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkanta-saddo abhirūpe, vaṇṇa-saddo pana chavithuti-kulavagga-kāraṇa-saṇṭhānappamāṇa-rūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (su. ni. 553) chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te, gahapati, ime samaṇassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyā daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā abhirūpacchavi, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti, rūpāvacarā pana na sakkonti. Tesañhi atisukhumo attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti. Tasmā ayaṃ devaputto abhisaṅkhateneva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.
కేవలకప్పన్తి ఏత్థ కేవల-సద్దో అనవసేస-యేభుయ్యాబ్యామిస్సానతిరేకదళ్హత్థవిసంయోగాదిఅనేకత్థో. తథా హిస్స ‘‘కేవలపరిపుణ్ణం పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియ’’న్తి ఏవమాదీసు (పారా॰ ౧) అనవసేసత్థమత్థో. ‘‘కేవలకప్పా చ అఙ్గమగధా పహూతం ఖాదనీయభోజనీయం ఆదాయ ఉపసఙ్కమిస్సన్తీ’’తి ఏవమాదీసు (మహావ॰ ౪౩) యేభుయ్యతా. ‘‘కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి ఏవమాదీసు (విభ॰ ౨౨౫) అబ్యామిస్సతా. ‘‘కేవలం సద్ధామత్తకం నూన అయమాయస్మా’’తి ఏవమాదీసు (మహావ॰ ౨౪౪) అనతిరేకతా. ‘‘ఆయస్మతో, భన్తే, అనురుద్ధస్స బాహియో నామ సద్ధివిహారికో కేవలకప్పం సఙ్ఘభేదాయ ఠితో’’తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౨౪౩) దళ్హత్థతా. ‘‘కేవలీ వుసితవా ఉత్తమపురిసోతి వుచ్చతీ’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౫౭) విసంయోగో అత్థో. ఇధ పనస్స అనవసేసత్థో అధిప్పేతో.
Kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesa-yebhuyyābyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho. Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatthamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo attho. Idha panassa anavasesattho adhippeto.
కప్ప-సద్దో పనాయం అభిసద్దహన-వోహార-కాల-పఞ్ఞత్తి-ఛేదన-వికప్ప-లేససమన్తభావాదిఅనేకత్థో. తథా హిస్స ‘‘ఓకప్పనియమేతం భోతో గోతమస్స, యథా తం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౮౭) అభిసద్దహనమత్థో. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహి సమణకప్పేహి ఫలం పరిభుఞ్జితు’’న్తి ఏవమాదీసు (చూళవ॰ ౨౫౦) వోహారో. ‘‘యేన సుదం నిచ్చకప్పం విహరామీ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౮౭) కాలో. ‘‘ఇచ్చాయస్మా కప్పో’’తి ఏవమాదీసు పఞ్ఞత్తి. ‘‘అలఙ్కతో కప్పితకేసమస్సూ’’తి ఏవమాదీసు (వి॰ వ॰ ౧౦౯౪, ౧౧౦౧) ఛేదనం. ‘‘కప్పతి ద్వఙ్గులకప్పో’’తి ఏవమాదీసు (చూళవ॰ ౪౪౬) వికప్పో. ‘‘ఆత్థి కప్పో నిపజ్జితు’’న్తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౮.౮౦) లేసో. ‘‘కేవలకప్పం వేళువనం ఓభాసేత్వా’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౯౪) సమన్తభావో. ఇధ పనస్స సమన్తభావత్థో అధిప్పేతో. తస్మా కేవలకప్పం జేతవనన్తి ఏత్థ ‘‘అనవసేసం సమన్తతో జేతవన’’న్తి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.
Kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti-chedana-vikappa-lesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (vi. va. 1094, 1101) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Ātthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvattho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ jetavananti ettha ‘‘anavasesaṃ samantato jetavana’’nti evamattho daṭṭhabbo.
ఓభాసేత్వాతి వత్థాలఙ్కారసరీరసముట్ఠితాయ ఆభాయ ఫరిత్వా, చన్దిమా వియ సూరియో వియ చ ఏకోభాసం ఏకపజ్జోతం కరిత్వాతి అత్థో.
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.
యేనాతి భుమ్మత్థే కరణవచనం. యేన భగవా తేనుపసఙ్కమీతి తస్మా ‘‘యత్థ భగవా, తత్థ ఉపసఙ్కమీ’’తి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. యేన వా కారణేన భగవా దేవమనుస్సేహి ఉపసఙ్కమితబ్బో, తేన కారణేన ఉపసఙ్కమీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. కేన చ కారణేన భగవా ఉపసఙ్కమితబ్బో? నానప్పకారగుణవిసేసాధిగమాధిప్పాయేన, సాదుఫలూపభోగాధిప్పాయేన దిజగణేహి నిచ్చఫలితమహారుక్ఖో వియ. ఉపసఙ్కమీతి చ గతాతి వుత్తం హోతి. ఉపసఙ్కమిత్వాతి ఉపసఙ్కమనపరియోసానదీపనం. అథ వా ఏవం గతా తతో ఆసన్నతరం ఠానం భగవతో సమీపసఙ్ఖాతం గన్త్వాతిపి వుత్తం హోతి.
Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti tasmā ‘‘yattha bhagavā, tattha upasaṅkamī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ఇదాని యేనత్థేన లోకే అగ్గపుగ్గలస్స ఉపట్ఠానం ఆగతా, తం పుచ్ఛితుకామా దసనఖసమోధానసముజ్జలం అఞ్జులిం సిరసి పతిట్ఠపేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. ఏకమన్తన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో – ‘‘విసమం చన్దిమసూరియా పరివత్తన్తీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౭౦) వియ. తస్మా యథా ఠితా ఏకమన్తం ఠితా హోతి, తథా అట్ఠాసీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. భుమ్మత్థే వా ఏతం ఉపయోగవచనం. అట్ఠాసీతి ఠానం కప్పేసి. పణ్డితా హి దేవమనుస్సా గరుట్ఠానియం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆసనకుసలతాయ ఏకమన్తం తిట్ఠన్తి, అయఞ్చ దేవో తేసం అఞ్ఞతరో, తస్మా ఏకమన్తం అట్ఠాసి.
Idāni yenatthena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgatā, taṃ pucchitukāmā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjuliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā ṭhitā ekamantaṃ ṭhitā hoti, tathā aṭṭhāsīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti ṭhānaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhanti, ayañca devo tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
కథం ఠితో పన ఏకమన్తం ఠితో హోతీతి? ఛ ఠానదోసే వజ్జేత్వా. సేయ్యథిదం – అతిదూరం, అచ్చాసన్నం, ఉపరివాతం , ఉన్నతప్పదేసం, అతిసమ్ముఖం, అతిపచ్ఛాతి. అతిదూరే ఠితో హి సచే కథేతుకామో హోతి, ఉచ్చాసద్దేన కథేతబ్బం హోతి. అచ్చాసన్నే ఠితో సఙ్ఘట్టనం కరోతి. ఉపరివాతే ఠితో సరీరగన్ధేన బాధతి. ఉన్నతప్పదేసే ఠితో అగారవం పకాసేతి. అతిసమ్ముఖా ఠితో సచే దట్ఠుకామో హోతి, చక్ఖునా చక్ఖుం ఆహచ్చ దట్ఠబ్బం హోతి. అతిపచ్ఛా ఠితో సచే దట్ఠుకామో హోతి, గీవం పసారేత్వా దట్ఠబ్బం హోతి. తస్మా అయమ్పి ఏతే ఛ ఠానదోసే వజ్జేత్వా అట్ఠాసి. తేన వుత్తం ‘‘ఏకమన్తం అట్ఠాసీ’’తి.
Kathaṃ ṭhito pana ekamantaṃ ṭhito hotīti? Cha ṭhānadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ , unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre ṭhito hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne ṭhito saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte ṭhito sarīragandhena bādhati. Unnatappadese ṭhito agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha ṭhānadose vajjetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ aṭṭhāsī’’ti.
ఏతదవోచాతి ఏతం అవోచ. కథం నూతి కారణపుచ్ఛా. భగవతో హి తిణ్ణోఘభావో దససహస్సిలోకధాతుయా పాకటో, తేనిమిస్సా దేవతాయ తత్థ కఙ్ఖా నత్థి, ఇమినా పన కారణేన ‘‘తిణ్ణో’’తి న జానాతి, తేన సా తం కారణం పుచ్ఛమానా ఏవమాహ.
Etadavocāti etaṃ avoca. Kathaṃ nūti kāraṇapucchā. Bhagavato hi tiṇṇoghabhāvo dasasahassilokadhātuyā pākaṭo, tenimissā devatāya tattha kaṅkhā natthi, iminā pana kāraṇena ‘‘tiṇṇo’’ti na jānāti, tena sā taṃ kāraṇaṃ pucchamānā evamāha.
మారిసాతి దేవతానం పియసముదాచారవచనమేతం. నిద్దుక్ఖాతి వుత్తం హోతి. యది ఏవం ‘‘యదా ఖో తే, మారిస, సఙ్కునా సఙ్కు హదయే సమాగచ్ఛేయ్య, అథ నం త్వం జానేయ్యాసి ‘వస్ససహస్సం మే నిరయే పచ్చమానస్సా’’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౫౧౨) ఇదం విరుజ్ఝతి. న హి నేరయికసత్తో నిద్దుక్ఖో నామ హోతి. కిఞ్చాపి న నిద్దుక్ఖో, రుళ్హీసద్దేన పన ఏవం వుచ్చతి. పుబ్బే కిర పఠమకప్పికానం నిద్దుక్ఖానం సుఖసమప్పితానం ఏస వోహారో, అపరభాగే దుక్ఖం హోతు వా మా వా, రుళ్హీసద్దేన అయం వోహారో వుచ్చతేవ నిప్పదుమాపి నిరుదకాపి వా పోక్ఖరణీ పోక్ఖరణీ వియ.
Mārisāti devatānaṃ piyasamudācāravacanametaṃ. Niddukkhāti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘yadā kho te, mārisa, saṅkunā saṅku hadaye samāgaccheyya, atha naṃ tvaṃ jāneyyāsi ‘vassasahassaṃ me niraye paccamānassā’’’ti (ma. ni. 1.512) idaṃ virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nāma hoti. Kiñcāpi na niddukkho, ruḷhīsaddena pana evaṃ vuccati. Pubbe kira paṭhamakappikānaṃ niddukkhānaṃ sukhasamappitānaṃ esa vohāro, aparabhāge dukkhaṃ hotu vā mā vā, ruḷhīsaddena ayaṃ vohāro vuccateva nippadumāpi nirudakāpi vā pokkharaṇī pokkharaṇī viya.
ఓఘమతరీతి ఏత్థ చత్తారో ఓఘా, కామోఘో భవోఘో దిట్ఠోఘో అవిజ్జోఘోతి. తత్థ పఞ్చసు కామగుణేసు ఛన్దరాగో కామోఘో నామ. రూపారూపభవేసు ఛన్దరాగో ఝాననికన్తి చ భవోఘో నామ. ద్వాసట్ఠి దిట్ఠియో దిట్ఠోఘో నామ. చతూసు సచ్చేసు అఞ్ఞాణం అవిజ్జోఘో నామ. తత్థ కామోఘో అట్ఠసు లోభసహగతేసు చిత్తుప్పాదేసు ఉప్పజ్జతి, భవోఘో చతూసు దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తలోభసహగతేసు చిత్తుప్పాదేసు ఉప్పజ్జతి, దిట్ఠోఘో చతూసు దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తేసు చిత్తుప్పాదేసు ఉప్పజ్జతి, అవిజ్జోఘో సబ్బాకుసలేసు ఉప్పజ్జతి.
Oghamatarīti ettha cattāro oghā, kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti. Tattha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho nāma. Catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho nāma. Tattha kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, bhavogho catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, diṭṭhogho catūsu diṭṭhigatasampayuttesu cittuppādesu uppajjati, avijjogho sabbākusalesu uppajjati.
సబ్బోపి చేస అవహననట్ఠేన రాసట్ఠేన చ ఓఘోతి వేదితబ్బో. అవహననట్ఠేనాతి అధోగమనట్ఠేన. అయఞ్హి అత్తనో వసం గతే సత్తే అధో గమేతి, నిరయాదిభేదాయ దుగ్గతియంయేవ నిబ్బత్తేతి, ఉపరిభావం వా నిబ్బానం గన్తుం అదేన్తో అధో తీసు భవేసు చతూసు యోనీసు పఞ్చసు గతీసు సత్తసు విఞ్ఞాణట్ఠితీసు నవసు సత్తావాసేసు చ గమేతీతిపి అత్థో. రాసట్ఠేనాతి మహన్తట్ఠేన. మహా హేసో కిలేసరాసి అవీచితో పట్ఠాయ యావ భవగ్గా పత్థటో, యదిదం పఞ్చసు కామగుణేసు ఛన్దరాగో నామ. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఏవమయం రాసట్ఠేనాపి ఓఘోతి వేదితబ్బో. అతరీతి ఇమం చతుబ్బిధమ్పి ఓఘం కేన ను త్వం, మారిస, కారణేన తిణ్ణోతి పుచ్ఛతి.
Sabbopi cesa avahananaṭṭhena rāsaṭṭhena ca oghoti veditabbo. Avahananaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena. Ayañhi attano vasaṃ gate satte adho gameti, nirayādibhedāya duggatiyaṃyeva nibbatteti, uparibhāvaṃ vā nibbānaṃ gantuṃ adento adho tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ca gametītipi attho. Rāsaṭṭhenāti mahantaṭṭhena. Mahā heso kilesarāsi avīcito paṭṭhāya yāva bhavaggā patthaṭo, yadidaṃ pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo nāma. Sesesupi eseva nayo. Evamayaṃ rāsaṭṭhenāpi oghoti veditabbo. Atarīti imaṃ catubbidhampi oghaṃ kena nu tvaṃ, mārisa, kāraṇena tiṇṇoti pucchati.
అథస్సా భగవా పఞ్హం విస్సజ్జేన్తో అప్పతిట్ఠం ఖ్వాహన్తిఆదిమాహ. తత్థ అప్పతిట్ఠన్తి అప్పతిట్ఠహన్తో. అనాయూహన్తి అనాయూహన్తో, అవాయమన్తోతి అత్థో. ఇతి భగవా గూళ్హం పటిచ్ఛన్నం కత్వా పఞ్హం కథేసి. దేవతాపి నం సుత్వా ‘‘బాహిరకం తావ ఓఘం తరన్తా నామ ఠాతబ్బట్ఠానే తిట్ఠన్తా తరితబ్బట్ఠానే ఆయూహన్తా తరన్తి, అయం పన అవీచితో యావ భవగ్గా పత్థటం కిలేసోఘం కిలేసరాసిం అప్పతిట్ఠహన్తో అనాయూహన్తో అతరిన్తి ఆహ. కిం ను ఖో ఏతం? కథం ను ఖో ఏత’’న్తి? విమతిం పక్ఖన్తా పఞ్హస్స అత్థం న అఞ్ఞాసి.
Athassā bhagavā pañhaṃ vissajjento appatiṭṭhaṃ khvāhantiādimāha. Tattha appatiṭṭhanti appatiṭṭhahanto. Anāyūhanti anāyūhanto, avāyamantoti attho. Iti bhagavā gūḷhaṃ paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Devatāpi naṃ sutvā ‘‘bāhirakaṃ tāva oghaṃ tarantā nāma ṭhātabbaṭṭhāne tiṭṭhantā taritabbaṭṭhāne āyūhantā taranti, ayaṃ pana avīcito yāva bhavaggā patthaṭaṃ kilesoghaṃ kilesarāsiṃ appatiṭṭhahanto anāyūhanto atarinti āha. Kiṃ nu kho etaṃ? Kathaṃ nu kho eta’’nti? Vimatiṃ pakkhantā pañhassa atthaṃ na aññāsi.
కిం పన భగవతా యథా సత్తా న జానన్తి, ఏవం కథనత్థాయ పారమియో పూరేత్వా సబ్బఞ్ఞుతా పటివిద్ధాతి? న ఏతదత్థాయ పటివిద్ధా. ద్వే పన భగవతో దేసనా నిగ్గహముఖేన చ అనుగ్గహముఖేన చ. తత్థ యే పణ్డితమానినో హోన్తి అఞ్ఞాతేపి ఞాతసఞ్ఞినో పఞ్చసతా బ్రాహ్మణపబ్బజితా వియ, తేసం మాననిగ్గహత్థం యథా న జానన్తి, ఏవం మూలపరియాయాదిసదిసం ధమ్మం దేసేతి. అయం నిగ్గహముఖేన దేసనా. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘నిగ్గయ్హ నిగ్గయ్హాహం, ఆనన్ద, వక్ఖామి, పవయ్హ పవయ్హ, ఆనన్ద, వక్ఖామి, యో సారో, సో ఠస్సతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౯౬). యే పన ఉజుకా సిక్ఖాకామా, తేసం సువిఞ్ఞేయ్యం కత్వా ఆకఙ్ఖేయ్యసుత్తాదిసదిసం ధమ్మం దేసేతి, ‘‘అభిరమ, తిస్స, అభిరమ, తిస్స, అహమోవాదేన అహమనుగ్గహేన అహమనుసాసనియా’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౮౪) చ నే సమస్సాసేతి. అయం అనుగ్గహముఖేన దేసనా.
Kiṃ pana bhagavatā yathā sattā na jānanti, evaṃ kathanatthāya pāramiyo pūretvā sabbaññutā paṭividdhāti? Na etadatthāya paṭividdhā. Dve pana bhagavato desanā niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye paṇḍitamānino honti aññātepi ñātasaññino pañcasatā brāhmaṇapabbajitā viya, tesaṃ mānaniggahatthaṃ yathā na jānanti, evaṃ mūlapariyāyādisadisaṃ dhammaṃ deseti. Ayaṃ niggahamukhena desanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Ye pana ujukā sikkhākāmā, tesaṃ suviññeyyaṃ katvā ākaṅkheyyasuttādisadisaṃ dhammaṃ deseti, ‘‘abhirama, tissa, abhirama, tissa, ahamovādena ahamanuggahena ahamanusāsaniyā’’ti (saṃ. ni. 3.84) ca ne samassāseti. Ayaṃ anuggahamukhena desanā.
అయం పన దేవపుత్తో మానత్థద్ధో పణ్డితమానీ, ఏవం కిరస్స అహోసి – అహం ఓఘం జానామి, తథాగతస్స ఓఘతిణ్ణభావం జానామి, ‘‘ఇమినా పన కారణేన తిణ్ణో’’తి ఏత్తకమత్తం న జానామి. ఇతి మయ్హం ఞాతమేవ బహు, అప్పం అఞ్ఞాతం, తమహం కథితమత్తమేవ జానిస్సామి. కిఞ్హి నామ తం భగవా వదేయ్య, యస్సాహం అత్థం న జానేయ్యన్తి. అథ సత్థా ‘‘అయం కిలిట్ఠవత్థం వియ రఙ్గజాతం అభబ్బో ఇమం మానం అప్పహాయ దేసనం సమ్పటిచ్ఛితుం, మాననిగ్గహం తావస్స కత్వా పున నీచచిత్తేన పుచ్ఛన్తస్స పకాసేస్సామీ’’తి పటిచ్ఛన్నం కత్వా పఞ్హం కథేసి. సోపి నిహతమానో అహోసి, సా చస్స నిహతమానతా ఉత్తరిపఞ్హపుచ్ఛనేనేవ వేదితబ్బా. తస్స పన పఞ్హపుచ్ఛనస్స అయమత్థో – కథం పన త్వం, మారిస, అప్పతిట్ఠం అనాయూహం ఓఘమతరి, యథాహం జానామి, ఏవం మే కథేహీతి.
Ayaṃ pana devaputto mānatthaddho paṇḍitamānī, evaṃ kirassa ahosi – ahaṃ oghaṃ jānāmi, tathāgatassa oghatiṇṇabhāvaṃ jānāmi, ‘‘iminā pana kāraṇena tiṇṇo’’ti ettakamattaṃ na jānāmi. Iti mayhaṃ ñātameva bahu, appaṃ aññātaṃ, tamahaṃ kathitamattameva jānissāmi. Kiñhi nāma taṃ bhagavā vadeyya, yassāhaṃ atthaṃ na jāneyyanti. Atha satthā ‘‘ayaṃ kiliṭṭhavatthaṃ viya raṅgajātaṃ abhabbo imaṃ mānaṃ appahāya desanaṃ sampaṭicchituṃ, mānaniggahaṃ tāvassa katvā puna nīcacittena pucchantassa pakāsessāmī’’ti paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Sopi nihatamāno ahosi, sā cassa nihatamānatā uttaripañhapucchaneneva veditabbā. Tassa pana pañhapucchanassa ayamattho – kathaṃ pana tvaṃ, mārisa, appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari, yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehīti.
అథస్స భగవా కథేన్తో యదాస్వాహన్తిఆదిమాహ. తత్థ యదా స్వాహన్తి యస్మిం కాలే అహం. సుకారో నిపాతమత్తం. యథా చ ఏత్థ, ఏవం సబ్బపదేసు. సంసీదామీతి పటిచ్ఛన్నం కత్వా అతరన్తో తత్థేవ ఓసీదామి. నిబ్బుయ్హామీతి ఠాతుం అసక్కోన్తో అతివత్తామి. ఇతి ఠానే చ వాయామే చ దోసం దిస్వా అతిట్ఠన్తో అవాయమన్తో ఓఘమతరిన్తి ఏవం భగవతా పఞ్హో కథితో. దేవతాయపి పటివిద్ధో, న పన పాకటో, తస్స పాకటీకరణత్థం సత్త దుకా దస్సితా. కిలేసవసేన హి సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, అభిసఙ్ఖారవసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. తణ్హాదిట్ఠీహి వా సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, అవసేసకిలేసానఞ్చేవ అభిసఙ్ఖారానఞ్చ వసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. తణ్హావసేన వా సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, దిట్ఠివసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. సస్సతదిట్ఠియా వా సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, ఉచ్ఛేదదిట్ఠియా ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. ఓలీయనాభినివేసా హి భవదిట్ఠి, అతిధావనాభినివేసా విభవదిట్ఠి . లీనవసేన వా సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, ఉద్ధచ్చవసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. తథా కామసుఖల్లికానుయోగవసేన సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, అత్తకిలమథానుయోగవసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. సబ్బాకుసలాభిసఙ్ఖారవసేన సన్తిట్ఠన్తో సంసీదతి నామ, సబ్బలోకియకుసలాభిసఙ్ఖారవసేన ఆయూహన్తో నిబ్బుయ్హతి నామ. వుత్తమ్పి చేతం – ‘‘సేయ్యథాపి, చున్ద, యే కేచి అకుసలా ధమ్మా, సబ్బే తే అధోభాగఙ్గమనీయా, యే కేచి కుసలా ధమ్మా, సబ్బే తే ఉపరిభాగఙ్గమనీయా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౮౬).
Athassa bhagavā kathento yadāsvāhantiādimāha. Tattha yadā svāhanti yasmiṃ kāle ahaṃ. Sukāro nipātamattaṃ. Yathā ca ettha, evaṃ sabbapadesu. Saṃsīdāmīti paṭicchannaṃ katvā ataranto tattheva osīdāmi. Nibbuyhāmīti ṭhātuṃ asakkonto ativattāmi. Iti ṭhāne ca vāyāme ca dosaṃ disvā atiṭṭhanto avāyamanto oghamatarinti evaṃ bhagavatā pañho kathito. Devatāyapi paṭividdho, na pana pākaṭo, tassa pākaṭīkaraṇatthaṃ satta dukā dassitā. Kilesavasena hi santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, abhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhādiṭṭhīhi vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, avasesakilesānañceva abhisaṅkhārānañca vasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhāvasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, diṭṭhivasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sassatadiṭṭhiyā vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanto nibbuyhati nāma. Olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhi . Līnavasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, uddhaccavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Tathā kāmasukhallikānuyogavasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, attakilamathānuyogavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘seyyathāpi, cunda, ye keci akusalā dhammā, sabbe te adhobhāgaṅgamanīyā, ye keci kusalā dhammā, sabbe te uparibhāgaṅgamanīyā’’ti (ma. ni. 1.86).
ఇమం పఞ్హవిస్సజ్జనం సుత్వావ దేవతా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాయ తుట్ఠా పసన్నా అత్తనో తుట్ఠిఞ్చ పసాదఞ్చ పకాసయన్తీ చిరస్సం వతాతి గాథమాహ. తత్థ చిరస్సన్తి చిరస్స కాలస్స అచ్చయేనాతి అత్థో. అయం కిర దేవతా కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వా తస్స పరినిబ్బానతో పట్ఠాయ అన్తరా అఞ్ఞం బుద్ధం న దిట్ఠపుబ్బా, తస్మా అజ్జ భగవన్తం దిస్వా ఏవమాహ. కిం పనిమాయ దేవతాయ ఇతో పుబ్బే సత్థా న దిట్ఠపుబ్బోతి. దిట్ఠపుబ్బో వా హోతు అదిట్ఠపుబ్బో వా, దస్సనం ఉపాదాయ ఏవం వత్తుం వట్టతి. బ్రాహ్మణన్తి బాహితపాపం ఖీణాసవబ్రాహ్మణం. పరినిబ్బుతన్తి కిలేసనిబ్బానేన నిబ్బుతం. లోకేతి సత్తలోకే. విసత్తికన్తి రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు ఆసత్తవిసత్తతాదీహి కారణేహి విసత్తికా వుచ్చతి తణ్హా, తం విసత్తికం అప్పతిట్ఠమానం అనాయూహమానం తిణ్ణం నిత్తిణ్ణం ఉత్తిణ్ణం చిరస్సం వత ఖీణాసవబ్రాహ్మణం పస్సామీతి అత్థో.
Imaṃ pañhavissajjanaṃ sutvāva devatā sotāpattiphale patiṭṭhāya tuṭṭhā pasannā attano tuṭṭhiñca pasādañca pakāsayantī cirassaṃ vatāti gāthamāha. Tattha cirassanti cirassa kālassa accayenāti attho. Ayaṃ kira devatā kassapasammāsambuddhaṃ disvā tassa parinibbānato paṭṭhāya antarā aññaṃ buddhaṃ na diṭṭhapubbā, tasmā ajja bhagavantaṃ disvā evamāha. Kiṃ panimāya devatāya ito pubbe satthā na diṭṭhapubboti. Diṭṭhapubbo vā hotu adiṭṭhapubbo vā, dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Brāhmaṇanti bāhitapāpaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ. Parinibbutanti kilesanibbānena nibbutaṃ. Loketi sattaloke. Visattikanti rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattatādīhi kāraṇehi visattikā vuccati taṇhā, taṃ visattikaṃ appatiṭṭhamānaṃ anāyūhamānaṃ tiṇṇaṃ nittiṇṇaṃ uttiṇṇaṃ cirassaṃ vata khīṇāsavabrāhmaṇaṃ passāmīti attho.
సమనుఞ్ఞో సత్థా అహోసీతి తస్సా దేవతాయ వచనం చిత్తేనేవ సమనుమోది, ఏకజ్ఝాసయో అహోసి. అన్తరధాయీతి అభిసఙ్ఖతకాయం జహిత్వా అత్తనో పకతిఉపాదిణ్ణకకాయస్మింయేవ ఠత్వా లద్ధాసా లద్ధపతిట్ఠా హుత్వా దసబలం గన్ధేహి చ మాలేహి చ పూజేత్వా అత్తనో భవనంయేవ అగమాసీతి.
Samanuñño satthā ahosīti tassā devatāya vacanaṃ citteneva samanumodi, ekajjhāsayo ahosi. Antaradhāyīti abhisaṅkhatakāyaṃ jahitvā attano pakatiupādiṇṇakakāyasmiṃyeva ṭhatvā laddhāsā laddhapatiṭṭhā hutvā dasabalaṃ gandhehi ca mālehi ca pūjetvā attano bhavanaṃyeva agamāsīti.
ఓఘతరణసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౧. ఓఘతరణసుత్తం • 1. Oghataraṇasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ౧. ఓఘతరణసుత్తవణ్ణనా • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā