Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)

    ។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    សំយុត្តនិកាយេ

    Saṃyuttanikāye

    សគាថាវគ្គ-អដ្ឋកថា

    Sagāthāvagga-aṭṭhakathā

    គន្ថារម្ភកថា

    Ganthārambhakathā

    ករុណាសីតលហទយំ , បញ្ញាបជ្ជោតវិហតមោហតមំ;

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    សនរាមរលោកគរុំ, វន្ទេ សុគតំ គតិវិមុត្តំ។

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ពុទ្ធោបិ ពុទ្ធភាវំ, ភាវេត្វា ចេវ សច្ឆិកត្វា ច;

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    យំ ឧបគតោ គតមលំ, វន្ទេ តមនុត្តរំ ធម្មំ

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    សុគតស្ស ឱរសានំ, បុត្តានំ មារសេនមថនានំ;

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    អដ្ឋន្នម្បិ សមូហំ, សិរសា វន្ទេ អរិយសង្ឃំ

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ឥតិ មេ បសន្នមតិនោ, រតនត្តយវន្ទនាមយំ បុញ្ញំ;

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    យំ សុវិហតន្តរាយោ, ហុត្វា តស្សានុភាវេន។

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    សំយុត្តវគ្គបដិមណ្ឌិតស្ស, សំយុត្តអាគមវរស្ស;

    Saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassa, saṃyuttaāgamavarassa;

    ពុទ្ធានុពុទ្ធសំវណ្ណិតស្ស, ញាណប្បភេទជននស្ស។

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, ñāṇappabhedajananassa.

    អត្ថប្បកាសនត្ថំ, អដ្ឋកថា អាទិតោ វសិសតេហិ;

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    បញ្ចហិ យា សង្គីតា, អនុសង្គីតា ច បច្ឆាបិ។

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    សីហឡទីបំ បន អាភតាថ, វសិនា មហាមហិន្ទេន;

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;

    ឋបិតា សីហឡភាសាយ, ទីបវាសីនមត្ថាយ។

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    អបនេត្វាន តតោហំ, សីហឡភាសំ មនោរមំ ភាសំ;

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    តន្តិនយានុច្ឆវិកំ, អារោបេន្តោ វិគតទោសំ។

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    សមយំ អវិលោមេន្តោ, ថេរានំ ថេរវំសទីបានំ;

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    សុនិបុណវិនិច្ឆយានំ, មហាវិហារេ និវាសីនំ។

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ហិត្វា បុនប្បុនាគត-មត្ថំ, អត្ថំ បកាសយិស្សាមិ;

    Hitvā punappunāgata-matthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    សុជនស្ស ច តុដ្ឋត្ថំ, ចិរដ្ឋិតត្ថញ្ច ធម្មស្ស។

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    សាវត្ថិបភូតីនំ, នគរានំ វណ្ណនា កតា ហេដ្ឋា;

    Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    សង្គីតីនំ ទ្វិន្នំ, យា មេ អត្ថំ វទន្តេន។

    Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ, yā me atthaṃ vadantena.

    វិត្ថារវសេន សុទំ, វត្ថូនិ ច យានិ តត្ថ វុត្តានិ;

    Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca yāni tattha vuttāni;

    តេសម្បិ ន ឥធ ភិយ្យោ, វិត្ថារកថំ ករិស្សាមិ។

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    សុត្តានំ បន អត្ថា, ន វិនា វត្ថូហិ យេ បកាសន្តិ;

    Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    តេសំ បកាសនត្ថំ, វត្ថូនិបិ ទស្សយិស្សាមិ។

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    សីលកថា ធុតធម្មា, កម្មដ្ឋានានិ ចេវ សព្ពានិ;

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    ចរិយាវិធានសហិតោ, ឈានសមាបត្តិវិត្ថារោ។

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    សព្ពា ច អភិញ្ញាយោ, បញ្ញាសង្កលននិច្ឆយោ ចេវ;

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ខន្ធាធាតាយតនិន្ទ្រិយានិ, អរិយានិ ចេវ ចត្តារិ។

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    សច្ចានិ បច្ចយាការទេសនា, សុបរិសុទ្ធនិបុណនយា;

    Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;

    អវិមុត្តតន្តិមគ្គា, វិបស្សនាភាវនា ចេវ។

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ឥតិ បន សព្ពំ យស្មា, វិសុទ្ធិមគ្គេ មយា សុបរិសុទ្ធំ;

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    វុត្តំ តស្មា ភិយ្យោ, ន តំ ឥធ វិចារយិស្សាមិ។

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘មជ្ឈេ វិសុទ្ធិមគ្គោ, ឯស ចតុន្នម្បិ អាគមានញ្ហិ;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ឋត្វា បកាសយិស្សតិ, តត្ថ យថាភាសិតមត្ថំ’’។

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.

    ឥច្ចេវ កតោ តស្មា, តម្បិ គហេត្វាន សទ្ធិមេតាយ;

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    អដ្ឋកថាយ វិជានថ, សំយុត្តវិនិស្សិតំ អត្ថន្តិ។

    Aṭṭhakathāya vijānatha, saṃyuttavinissitaṃ atthanti.

    ១. ទេវតាសំយុត្តំ

    1. Devatāsaṃyuttaṃ

    ១. នឡវគ្គោ

    1. Naḷavaggo

    ១. ឱឃតរណសុត្តវណ្ណនា

    1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā

    តត្ថ សំយុត្តាគមោ នាម សគាថាវគ្គោ, និទានវគ្គោ, ខន្ធកវគ្គោ, សឡាយតនវគ្គោ, មហាវគ្គោតិ បញ្ចវគ្គោ ហោតិ។ សុត្តតោ –

    Tattha saṃyuttāgamo nāma sagāthāvaggo, nidānavaggo, khandhakavaggo, saḷāyatanavaggo, mahāvaggoti pañcavaggo hoti. Suttato –

    ‘‘សត្ត សុត្តសហស្សានិ, សត្ត សុត្តសតានិ ច;

    ‘‘Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ទ្វាសដ្ឋិ ចេវ សុត្តានិ, ឯសោ សំយុត្តសង្គហោ’’។

    Dvāsaṭṭhi ceva suttāni, eso saṃyuttasaṅgaho’’.

    ភាណវារតោ ភាណវារសតំ ហោតិ។ តស្ស វគ្គេសុ សគាថាវគ្គោ អាទិ, សុត្តេសុ ឱឃតរណសុត្តំ។ តស្សាបិ ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិអាទិកំ អាយស្មតា អានន្ទេន បឋមមហាសង្គីតិកាលេ វុត្តំ និទានមាទិ។ សា បនេសា បឋមមហាសង្គីតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ អាទិម្ហិ វិត្ថារិតា, តស្មា សា តត្ថ វិត្ថារិតនយេនេវ វេទិតព្ពា។

    Bhāṇavārato bhāṇavārasataṃ hoti. Tassa vaggesu sagāthāvaggo ādi, suttesu oghataraṇasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    . យំ បនេតំ ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិអាទិកំ និទានំ, តត្ថ ឯវន្តិ និបាតបទំ។ មេតិអាទីនិ នាមបទានិ។ សាវត្ថិយំ វិហរតីតិ ឯត្ថ វីតិ ឧបសគ្គបទំ, ហរតីតិ អាខ្យាតបទន្តិ ឥមិនា តាវ នយេន បទវិភាគោ វេទិតព្ពោ។

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    អត្ថតោ បន ឯវំសទ្ទោ តាវ ឧបមូបទេស-សម្បហំសន-គរហណ-វចនសម្បដិគ្គហាការនិទស្សនាវធារណាទិ-អនេកត្ថប្បភេទោ។ តថា ហេស – ‘‘ឯវំ ជាតេន មច្ចេន, កត្តព្ពំ កុសលំ ពហុ’’ន្តិ (ធ. ប. ៥៣) ឯវមាទីសុ ឧបមាយំ អាគតោ។ ‘‘ឯវំ តេ អភិក្កមិតព្ពំ , ឯវំ តេ បដិក្កមិតព្ព’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.១២២) ឧបទេសេ។ ‘‘ឯវមេតំ ភគវា, ឯវមេតំ សុគតា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.៦៦) សម្បហំសនេ។ ‘‘ឯវមេវំ បនាយំ វសលី យស្មិំ វា តស្មិំ វា តស្ស មុណ្ឌកស្ស សមណកស្ស វណ្ណំ ភាសតី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ១.១៨៧) គរហណេ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេតិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុ’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ១.១) វចនសម្បដិគ្គហេ។ ‘‘ឯវំ ព្យា ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៩៨) អាការេ ។ ‘‘ឯហិ ត្វំ មាណវក, យេន សមណោ អានន្ទោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន សមណំ អានន្ទំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆ – ‘សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភវន្តំ អានន្ទំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆតី’តិ។ ឯវញ្ច វទេហិ – ‘សាធុ កិរ ភវំ អានន្ទោ យេន សុភស្ស មាណវស្ស តោទេយ្យបុត្តស្ស និវេសនំ, តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’តិ’’អាទីសុ (ទី. និ. ១.៤៤៥) និទស្សនេ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ កាលាមា, ឥមេ ធម្មា កុសលា វា អកុសលា វាតិ? អកុសលា, ភន្តេ។ សាវជ្ជា វា អនវជ្ជា វាតិ? សាវជ្ជា, ភន្តេ។ វិញ្ញុគរហិតា វា វិញ្ញុប្បសត្ថា វាតិ? វិញ្ញុគរហិតា, ភន្តេ។ សមត្តា សមាទិន្នា អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ វា នោ វា, កថំ វោ ឯត្ថ ហោតីតិ? សមត្តា, ភន្តេ, សមាទិន្នា អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ, ឯវំ នោ ឯត្ថ ហោតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.៦៦) អវធារណេ។ ស្វាយមិធ អាការនិទស្សនាវធារណេសុ ទដ្ឋព្ពោ។

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇa-vacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ , evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre . ‘‘Ehi tvaṃ māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti. Evañca vadehi – ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    តត្ថ អាការត្ថេន ឯវំសទ្ទេន ឯតមត្ថំ ទីបេតិ – នានានយនិបុណំ អនេកជ្ឈាសយសមុដ្ឋានំ អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នំ វិវិធបាដិហារិយំ ធម្មត្ថទេសនា បដិវេធគម្ភីរំ សព្ពសត្តានំ សកសកភាសានុរូបតោ សោតបថមាគច្ឆន្តំ តស្ស ភគវតោ វចនំ សព្ពប្បការេន កោ សមត្ថោ វិញ្ញាតុំ? សព្ពថាមេន បន សោតុកាមតំ ជនេត្វាបិ ឯវំ មេ សុតំ, មយាបិ ឯកេនាការេន សុតន្តិ។

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanā paṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ? Sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    និទស្សនត្ថេន – ‘‘នាហំ សយម្ភូ, ន មយា ឥទំ សច្ឆិកត’’ន្តិ អត្តានំ បរិមោចេន្តោ – ‘‘ឯវំ មេ សុតំ, មយាបិ ឯវំ សុត’’ន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពំ សកលសុត្តំ និទស្សេតិ។

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.

    អវធារណត្ថេន – ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ពហុស្សុតានំ យទិទំ អានន្ទោ, គតិមន្តានំ, សតិមន្តានំ, ធិតិមន្តានំ, ឧបដ្ឋាកានំ យទិទំ អានន្ទោ’’តិ (អ. និ. ១.២២០-២២៣) ឯវំ ភគវតា – ‘‘អាយស្មា អានន្ទោ អត្ថកុសលោ ធម្មកុសលោ ព្យញ្ជនកុសលោ និរុត្តិកុសលោ បុព្ពាបរកុសលោ’’តិ (អ. និ. ៥.១៦៩) ឯវំ ធម្មសេនាបតិនា ច បសត្ថភាវានុរូបំ អត្តនោ ធារណពលំ ទស្សេន្តោ សត្តានំ សោតុកាមតំ ជនេតិ – ‘‘ឯវំ មេ សុតំ, តញ្ច ខោ អត្ថតោ វា ព្យញ្ជនតោ វា អនូនមនធិកំ, ឯវមេវ ន អញ្ញថា ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ។

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.220-223) evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    មេសទ្ទោ តីសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ តថា ហិស្ស – ‘‘គាថាភិគីតំ មេ អភោជនេយ្យ’’ន្តិអាទីសុ (សុ. និ. ៨១) មយាតិ អត្ថោ។ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតូ ’’ តិអាទីសុ (សំ. និ. ៤.៨៨) មយ្ហន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៩) មមាតិ អត្ថោ។ ឥធ បន ‘‘មយា សុត’’ន្តិ ច ‘‘មម សុត’’ន្តិ ច អត្ថទ្វយេ យុជ្ជតិ។

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū ’’ tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    សុតន្តិ អយំ សុតសទ្ទោ សឧបសគ្គោ អនុបសគ្គោ ច គមន-វិស្សុត-កិលិន្នឧបចិតានុយោគ-សោតវិញ្ញេយ្យ-សោតទ្វារានុសារវិញ្ញាតាទិអនេកត្ថប្បភេទោ។ តថា ហិស្ស – ‘‘សេនាយ បសុតោ’’តិអាទីសុ គច្ឆន្តោតិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធម្មស្ស បស្សតោ’’តិអាទីសុ (ឧទា. ១១) វិស្សុតធម្មស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘អវស្សុតា អវស្សុតស្សា’’តិអាទីសុ (បាចិ. ៦៥៧) កិលិន្នាកិលិន្នស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បក’’ន្តិអាទីសុ (ខុ. បា. ៧.១២) ឧបចិតន្តិ អត្ថោ។ ‘‘យេ ឈានបសុតា ធីរា’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១៨១) ឈានានុយុត្តាតិ អត្ថោ។ ‘‘ទិដ្ឋំ សុតំ មុត’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៤១) សោតវិញ្ញេយ្យន្តិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធរោ សុតសន្និចយោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៣៩) សោតទ្វារានុសារវិញ្ញាតធរោតិ អត្ថោ។ ឥធ បនស្ស សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារិតន្តិ វា ឧបធារណន្តិ វា អត្ថោ។ មេ-សទ្ទស្ស ហិ មយាតិ អត្ថេ សតិ – ‘‘ឯវំ មយា សុតំ, សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារិត’’ន្តិ យុជ្ជតិ។ មមាតិ អត្ថេ សតិ – ‘‘ឯវំ មម សុតំ, សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារណ’’ន្តិ យុជ្ជតិ។

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati – ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati – ‘‘evaṃ mama sutaṃ, sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ឯវមេតេសុ តីសុ បទេសុ ឯវន្តិ សោតវិញ្ញាណាទិវិញ្ញាណកិច្ចនិទស្សនំ។ មេតិ វុត្តវិញ្ញាណសមង្គិបុគ្គលនិទស្សនំ។ សុតន្តិ អស្សវនភាវបដិក្ខេបតោ អនូនានធិកាវិបរីតគ្គហណនិទស្សនំ។ តថា ឯវន្តិ តស្ស សោតទ្វារានុសារេន បវត្តាយ វិញ្ញាណវីថិយា នានប្បការេន អារម្មណេ បវត្តិភាវប្បកាសនំ។ មេតិ អត្តប្បកាសនំ។ សុតន្តិ ធម្មប្បកាសនំ។ អយញ្ហេត្ថ សង្ខេបោ – ‘‘នានប្បការេន អារម្មណេ បវត្តាយ វិញ្ញាណវីថិយា មយា ន អញ្ញំ កតំ, ឥទំ បន កតំ, អយំ ធម្មោ សុតោ’’តិ។

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassa sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    តថា ឯវន្តិ និទ្ទិសិតព្ពប្បកាសនំ។ មេតិ បុគ្គលប្បកាសនំ។ សុតន្តិ បុគ្គលកិច្ចប្បកាសនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘យំ សុត្តំ និទ្ទិសិស្សាមិ, តំ មយា ឯវំ សុត’’ន្តិ។

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.

    តថា ឯវន្តិ យស្ស ចិត្តសន្តានស្ស នានាការប្បវត្តិយា នានត្ថព្យញ្ជនគហណំ ហោតិ, តស្ស នានាការនិទ្ទេសោ ។ ឯវន្តិ ហិ អយំ អាការបញ្ញត្តិ។ មេតិ កត្តុនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ វិសយនិទ្ទេសោ។ ឯត្តាវតា នានាការប្បវត្តេន ចិត្តសន្តានេន តំសមង្គិនោ កត្តុវិសយេ គហណសន្និដ្ឋានំ កតំ ហោតិ។

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanagahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso . Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    អថ វា ឯវន្តិ បុគ្គលកិច្ចនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ វិញ្ញាណកិច្ចនិទ្ទេសោ។ មេតិ ឧភយកិច្ចយុត្តបុគ្គលនិទ្ទេសោ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបោ – ‘‘មយា សវនកិច្ចវិញ្ញាណសមង្គិនា បុគ្គលេន វិញ្ញាណវសេន លទ្ធសវនកិច្ចវោហារេន សុត’’ន្តិ។

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.

    តត្ថ ឯវន្តិ ច មេតិ ច សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ កិញ្ហេត្ថ តំ បរមត្ថតោ អត្ថិ, យំ ឯវន្តិ វា មេតិ វា និទ្ទេសំ លភេថ។ សុតន្តិ វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ យញ្ហិ តំ ឯត្ថ សោតេន ឧបលទ្ធំ, តំ បរមត្ថតោ វិជ្ជមានន្តិ។ តថា ឯវន្តិ ច មេតិ ច តំ តំ ឧបាទាយ វត្តព្ពតោ ឧបាទាបញ្ញត្តិ។ សុតន្តិ ទិដ្ឋាទីនិ ឧបនិធាយ វត្តព្ពតោ ឧបនិធាបញ្ញត្តិ។

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    ឯត្ថ ច ឯវន្តិ វចនេន អសម្មោហំ ទីបេតិ។ ន ហិ សម្មូឡ្ហោ នានប្បការបដិវេធសមត្ថោ ហោតិ។ សុតន្តិ វចនេន សុតស្ស អសម្មោសំ ទីបេតិ។ យស្ស ហិ សុតំ សម្មុដ្ឋំ ហោតិ, ន សោ កាលន្តរេន មយា សុតន្តិ បដិជានាតិ។ ឥច្ចស្ស អសម្មោហេន បញ្ញាសិទ្ធិ, អសម្មោសេន បន សតិសិទ្ធិ។ តត្ថ បញ្ញាបុព្ពង្គមាយ សតិយា ព្យញ្ជនាវធារណសមត្ថតា, សតិបុព្ពង្គមាយ បញ្ញាយ អត្ថបដិវេធសមត្ថតា ។ តទុភយសមត្ថតាយោគេន អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នស្ស ធម្មកោសស្ស អនុបាលនសមត្ថតោ ធម្មភណ្ឌាគារិកត្តសិទ្ធិ។

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā . Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    អបរោ នយោ – ឯវន្តិ វចនេន យោនិសោ មនសិការំ ទីបេតិ, អយោនិសោ មនសិករោតោ ហិ នានប្បការបដិវេធាភាវតោ។ សុតន្តិ វចនេន អវិក្ខេបំ ទីបេតិ វិក្ខិត្តចិត្តស្ស សវនាភាវតោ។ តថា ហិ វិក្ខិត្តចិត្តោ បុគ្គលោ សព្ពសម្បត្តិយា វុច្ចមានោបិ ‘‘ន មយា សុតំ, បុន ភណថា’’តិ ភណតិ។ យោនិសោ មនសិការេន ចេត្ថ អត្តសម្មាបណិធិំ បុព្ពេ ច កតបុញ្ញតំ សាធេតិ, សម្មា អប្បណិហិតត្តស្ស បុព្ពេ អកតបុញ្ញស្ស វា តទភាវតោ។ អវិក្ខេបេន សទ្ធម្មស្សវនំ សប្បុរិសូបនិស្សយញ្ច សាធេតិ។ ន ហិ វិក្ខិត្តចិត្តោ សោតុំ សក្កោតិ, ន ច សប្បុរិសេ អនុបនិស្សយមានស្ស សវនំ អត្ថីតិ។

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.

    អបរោ នយោ – យស្មា ‘‘ឯវន្តិ យស្ស ចិត្តសន្តានស្ស នានាការប្បវត្តិយា នានត្ថព្យញ្ជនគ្គហណំ ហោតិ, តស្ស នានាការនិទ្ទេសោ’’តិ វុត្តំ, សោ ច ឯវំ ភទ្ទកោ អាការោ ន សម្មា អប្បណិហិតត្តនោ បុព្ពេ អកតបុញ្ញស្ស វា ហោតិ, តស្មា ឯវន្តិ ឥមិនា ភទ្ទកេន អាការេន បច្ឆិមចក្កទ្វយសម្បត្តិមត្តនោ ទីបេតិ។ សុតន្តិ សវនយោគេន បុរិមចក្កទ្វយសម្បត្តិំ។ ន ហិ អប្បតិរូបទេសេ វសតោ សប្បុរិសូបនិស្សយវិរហិតស្ស វា សវនំ អត្ថិ។ ឥច្ចស្ស បច្ឆិមចក្កទ្វយសិទ្ធិយា អាសយសុទ្ធិ សិទ្ធា ហោតិ, បុរិមចក្កទ្វយសិទ្ធិយា បយោគសុទ្ធិ, តាយ ច អាសយសុទ្ធិយា អធិគមព្យត្តិសិទ្ធិ, បយោគសុទ្ធិយា អាគមព្យត្តិសិទ្ធិ។ ឥតិ បយោគាសយសុទ្ធស្ស អាគមាធិគមសម្បន្នស្ស វចនំ អរុណុគ្គំ វិយ សូរិយស្ស ឧទយតោ, យោនិសោ មនសិការោ វិយ ច កុសលកម្មស្ស, អរហតិ ភគវតោ វចនស្ស បុព្ពង្គមំ ភវិតុន្តិ ឋានេ និទានំ ឋបេន្តោ ឯវំ មេ សុតន្តិអាទិមាហ។

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    អបរោ នយោ – ឯវន្តិ ឥមិនា នានប្បការបដិវេធទីបកេន វចនេន អត្តនោ អត្ថបដិភានបដិសម្ភិទាសម្បត្តិសព្ភាវំ ទីបេតិ។ សុតន្តិ ឥមិនា សោតព្ពភេទបដិវេធទីបកេន ធម្មនិរុត្តិបដិសម្ភិទាសម្បត្តិសព្ភាវំ។ ឯវន្តិ ច ឥទំ យោនិសោ មនសិការទីបកវចនំ ភាសមានោ – ‘‘ឯតេ មយា ធម្មា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា’’តិ ទីបេតិ។ សុតន្តិ ឥទំ សវនយោគទីបកវចនំ ភាសមានោ – ‘‘ពហូ មយា ធម្មា សុតា ធាតា វចសា បរិចិតា’’តិ ទីបេតិ។ តទុភយេនបិ អត្ថព្យញ្ជនបារិបូរិំ ទីបេន្តោ សវនេ អាទរំ ជនេតិ។ អត្ថព្យញ្ជនបរិបុណ្ណញ្ហិ ធម្មំ អាទរេន អស្សុណន្តោ មហតា ហិតា បរិពាហិរោ ហោតីតិ អាទរំ ជនេត្វា សក្កច្ចំ ធម្មោ សោតព្ពោតិ។

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    ឯវំ មេ សុតន្តិ ឥមិនា បន សកលេន វចនេន អាយស្មា អានន្ទោ តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មំ អត្តនោ អទហន្តោ អសប្បុរិសភូមិំ អតិក្កមតិ, សាវកត្តំ បដិជានន្តោ សប្បុរិសភូមិំ ឱក្កមតិ។ តថា អសទ្ធម្មា ចិត្តំ វុដ្ឋាបេតិ, សទ្ធម្មេ ចិត្តំ បតិដ្ឋាបេតិ។ ‘‘កេវលំ សុតមេវេតំ មយា, តស្សេវ បន ភគវតោ វចន’’ន្តិ ទីបេន្តោ អត្តានំ បរិមោចេតិ, សត្ថារំ អបទិសតិ, ជិនវចនំ អប្បេតិ, ធម្មនេត្តិំ បតិដ្ឋាបេតិ។

    Evaṃme sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    អបិច ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិ អត្តនា ឧប្បាទិតភាវំ អប្បដិជានន្តោ បុរិមវចនំ វិវរន្តោ – ‘‘សម្មុខា បដិគ្គហិតមិទំ មយា តស្ស ភគវតោ ចតុវេសារជ្ជវិសារទស្ស ទសពលធរស្ស អាសភដ្ឋានដ្ឋាយិនោ សីហនាទនាទិនោ សព្ពសត្តុត្តមស្ស ធម្មិស្សរស្ស ធម្មរាជស្ស ធម្មាធិបតិនោ ធម្មទីបស្ស ធម្មសរណស្ស សទ្ធម្មវរចក្កវត្តិនោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វចនំ, ន ឯត្ថ អត្ថេ វា ធម្មេ វា បទេ វា ព្យញ្ជនេ វា កង្ខា វា វិមតិ វា កត្តព្ពា’’តិ សព្ពទេវមនុស្សានំ ឥមស្មិំ ធម្មេ អស្សទ្ធិយំ វិនាសេតិ, សទ្ធាសម្បទំ ឧប្បាទេតីតិ។ តេនេតំ វុច្ចតិ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘វិនាសយតិ អស្សទ្ធំ, សទ្ធំ វឌ្ឍេតិ សាសនេ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ឯវំ មេ សុតមិច្ចេវំ, វទំ គោតមសាវកោ’’តិ។

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ឯកន្តិ គណនបរិច្ឆេទនិទ្ទេសោ។ សមយន្តិ បរិច្ឆិន្ននិទ្ទេសោ។ ឯកំ សមយន្តិ អនិយមិតបរិទីបនំ។ តត្ថ សមយសទ្ទោ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘សមវាយេ ខណេ កាលេ, សមូហេ ហេតុទិដ្ឋិសុ;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    បដិលាភេ បហានេ ច, បដិវេធេ ច ទិស្សតិ’’។

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    តថា ហិស្ស ‘‘អប្បេវ នាម ស្វេបិ ឧបសង្កមេយ្យាម កាលញ្ច សមយញ្ច ឧបាទាយា’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ១.៤៤៧) សមវាយោ អត្ថោ។ ‘‘ឯកោវ ខោ, ភិក្ខវេ, ខណោ ច សមយោ ច ព្រហ្មចរិយវាសាយា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៨.២៩) ខណោ។ ‘‘ឧណ្ហសមយោ បរិឡាហសមយោ’’តិអាទីសុ (បាចិ. ៣៥៨) កាលោ។ ‘‘មហាសមយោ បវនស្មិ’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៣៣២) សមូហោ។ ‘‘សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ, ភគវា ខោ សាវត្ថិយំ វិហរតិ, ភគវាបិ មំ ជានិស្សតិ – ‘ភទ្ទាលិ, នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ។ អយម្បិ ខោ តេ , ភទ្ទាលិ, សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.១៣៥) ហេតុ។ ‘‘តេន ខោ បន សមយេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ សមយប្បវាទកេ តិន្ទុកាចីរេ ឯកសាលកេ មល្លិកាយ អារាមេ បដិវសតី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.២៦០) ទិដ្ឋិ។

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho te , bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ទិដ្ឋេ ធម្មេ ច យោ អត្ថោ, យោ ចត្ថោ សម្បរាយិកោ;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    អត្ថាភិសមយា ធីរោ, បណ្ឌិតោតិ បវុច្ចតី’’តិ។ –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    អាទីសុ (សំ. និ. ១.១២៩) បដិលាភោ។ ‘‘សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៨) បហានំ។ ‘‘ទុក្ខស្ស បីឡនដ្ឋោ សង្ខតដ្ឋោ សន្តាបដ្ឋោ វិបរិណាមដ្ឋោ អភិសមយដ្ឋោ’’តិអាទីសុ (បដិ. ម. ២.៨) បដិវេធោ។ ឥធ បនស្ស កាលោ អត្ថោ។ តេន សំវច្ឆរ-ឧតុ-មាសឌ្ឍមាស-រត្តិ-ទិវ-បុព្ពណ្ហ-មជ្ឈន្ហិក-សាយន្ហ-បឋមមជ្ឈិមបច្ឆិមយាម-មុហុត្តាទីសុ កាលប្បភេទភូតេសុ សមយេសុ ឯកំ សមយន្តិ ទីបេតិ។

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    តត្ថ កិញ្ចាបិ ឯតេសុ សំវច្ឆរាទីសុ សមយេសុ យំ យំ សុត្តំ យស្មិំ យស្មិំ សំវច្ឆរេ ឧតុម្ហិ មាសេ បក្ខេ រត្តិភាគេ ទិវសភាគេ វា វុត្តំ, សព្ពំ តំ ថេរស្ស សុវិទិតំ សុវវត្ថាបិតំ បញ្ញាយ។ យស្មា បន ‘‘ឯវំ មេ សុតំ អសុកសំវច្ឆរេ អសុកឧតុម្ហិ អសុកមាសេ អសុកបក្ខេ អសុករត្តិភាគេ អសុកទិវសភាគេ វា’’តិ ឯវំ វុត្តេ ន សក្កា សុខេន ធារេតុំ វា ឧទ្ទិសិតុំ វា ឧទ្ទិសាបេតុំ វា, ពហុ ច វត្តព្ពំ ហោតិ, តស្មា ឯកេនេវ បទេន តមត្ថំ សមោធានេត្វា ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ អាហ។

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    យេ វា ឥមេ គព្ភោក្កន្តិសមយោ ជាតិសមយោ សំវេគសមយោ អភិនិក្ខមនសមយោ ទុក្ករការិកសមយោ មារវិជយសមយោ អភិសម្ពោធិសមយោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារសមយោ ទេសនាសមយោ បរិនិព្ពានសមយោតិ ឯវមាទយោ ភគវតោ ទេវមនុស្សេសុ អតិវិយ សុប្បកាសា អនេកកាលប្បភេទា ឯវ សមយា។ តេសុ សមយេសុ ទេសនាសមយសង្ខាតំ ឯកំ សមយន្តិ ទីបេតិ។ យោ ចាយំ ញាណករុណាកិច្ចសមយេសុ ករុណាកិច្ចសមយោ, អត្តហិតបរហិតបដិបត្តិសមយេសុ បរហិតបដិបត្តិសមយោ , សន្និបតិតានំ ករណីយទ្វយសមយេសុ ធម្មិកថាសមយោ, ទេសនាបដិបត្តិសមយេសុ ទេសនាសមយោ, តេសុបិ សមយេសុ អញ្ញតរំ សន្ធាយ ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ អាហ។

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo , sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    កស្មា បនេត្ថ យថា អភិធម្មេ ‘‘យស្មិំ សមយេ កាមាវចរ’’ន្តិ ច ឥតោ អញ្ញេសុ សុត្តបទេសុ ‘‘យស្មិំ សមយេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហី’’តិ ច ភុម្មវចនេន និទ្ទេសោ កតោ, វិនយេ ច ‘‘តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា’’តិ ករណវចនេន, តថា អកត្វា ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ ឧបយោគវចនេន និទ្ទេសោ កតោតិ។ តត្ថ តថា, ឥធ ច អញ្ញថា អត្ថសម្ភវតោ។ តត្ថ ហិ អភិធម្មេ ឥតោ អញ្ញេសុ សុត្តបទេសុ ច អធិករណត្ថោ ភាវេនភាវលក្ខណត្ថោ ច សម្ភវតិ។ អធិករណញ្ហិ កាលត្ថោ សមូហត្ថោ ច សមយោ, តត្ថ វុត្តានំ ផស្សាទិធម្មានំ ខណសមវាយហេតុសង្ខាតស្ស ច សមយស្ស ភាវេន តេសំ ភាវោ លក្ខីយតិ។ តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ តត្ថ ភុម្មវចននិទ្ទេសោ កតោ។

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.

    វិនយេ ច ហេតុអត្ថោ ករណត្ថោ ច សម្ភវតិ។ យោ ហិ សោ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិសមយោ សារិបុត្តាទីហិបិ ទុព្ពិញ្ញេយ្យោ, តេន សមយេន ហេតុភូតេន ករណភូតេន ច សិក្ខាបទានិ បញ្ញាបយន្តោ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិហេតុញ្ច អបេក្ខមានោ ភគវា តត្ថ តត្ថ វិហាសិ។ តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ តត្ថ ករណវចនេន និទ្ទេសោ កតោ។

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ឥធ បន អញ្ញស្មិំ ច ឯវំជាតិកេ អច្ចន្តសំយោគត្ថោ សម្ភវតិ។ យញ្ហិ សមយំ ភគវា ឥមំ អញ្ញំ វា សុត្តន្តំ ទេសេសិ, អច្ចន្តមេវ តំ សមយំ ករុណាវិហារេន វិហាសិ។ តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ ឥធ ឧបយោគវចននិទ្ទេសោ កតោតិ។

    Idha pana aññasmiṃ ca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    តេនេតំ វុច្ចតិ –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘តំ តំ អត្ថមបេក្ខិត្វា, ភុម្មេន ករណេន ច;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    អញ្ញត្រ សមយោ វុត្តោ, ឧបយោគេន សោ ឥធា’’តិ។

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    បោរាណា បន វណ្ណយន្តិ – ‘‘តស្មិំ សមយេ’’តិ វា ‘‘តេន សមយេនា’’តិ វា ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ វា អភិលាបមត្តភេទោ ឯស, សព្ពត្ថ ភុម្មមេវ អត្ថោតិ។ តស្មា ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ វុត្តេបិ ‘‘ឯកស្មិំ សមយេ’’តិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ភគវាតិ គរុ។ គរុំ ហិ លោកេ ‘‘ភគវា’’តិ វទន្តិ។ អយញ្ច សព្ពគុណវិសិដ្ឋតាយ សព្ពសត្តានំ គរុ, តស្មា ‘‘ភគវា’’តិ វេទិតព្ពោ។ បោរាណេហិបិ វុត្តំ –

    Bhagavāti garu. Garuṃ hi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ភគវាតិ វចនំ សេដ្ឋំ, ភគវាតិ វចនមុត្តមំ;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    គរុ គារវយុត្តោ សោ, ភគវា តេន វុច្ចតី’’តិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.១៤២);

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142);

    អបិច –

    Apica –

    ‘‘ភគ្យវា ភគ្គវា យុត្តោ, ភគេហិ ច វិភត្តវា;

    ‘‘Bhagyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ភត្តវា វន្តគមនោ, ភវេសុ ភគវា តតោ’’តិ។ –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ឥមិស្សា គាថាយ វសេនស្ស បទស្ស វិត្ថារតោ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សោ ច វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.១៤៤) ពុទ្ធានុស្សតិនិទ្ទេសេ វុត្តោយេវ។

    Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ឯត្តាវតា ចេត្ថ ឯវំ មេ សុតន្តិ វចនេន យថាសុតំ ធម្មំ ទស្សេន្តោ ភគវតោ ធម្មសរីរំ បច្ចក្ខំ ករោតិ។ តេន ‘‘នយិទំ អតិក្កន្តសត្ថុកំ បាវចនំ, អយំ វោ សត្ថា’’តិ សត្ថុ អទស្សនេន ឧក្កណ្ឋិតំ ជនំ សមស្សាសេតិ។ ឯកំ សមយំ ភគវាតិ វចនេន តស្មិំ សមយេ ភគវតោ អវិជ្ជមានភាវំ ទស្សេន្តោ រូបកាយបរិនិព្ពានំ សាធេតិ។ តេន ‘‘ឯវំវិធស្ស នាម អរិយធម្មស្ស ទេសកោ ទសពលធរោ វជិរសង្ឃាតសមានកាយោ សោបិ ភគវា បរិនិព្ពុតោ, កេន អញ្ញេន ជីវិតេ អាសា ជនេតព្ពា’’តិ ជីវិតមទមត្តំ ជនំ សំវេជេតិ, សទ្ធម្មេ ចស្ស ឧស្សាហំ ជនេតិ។ ឯវន្តិ ច ភណន្តោ ទេសនាសម្បត្តិំ និទ្ទិសតិ។ មេ សុតន្តិ សាវកសម្បត្តិំ។ ឯកំ សមយន្តិ កាលសម្បត្តិំ។ ភគវាតិ ទេសកសម្បត្តិំ។

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    សាវត្ថិយន្តិ ឯវំនាមកេ នគរេ។ សមីបត្ថេ ចេតំ ភុម្មវចនំ។ វិហរតីតិ អវិសេសេន ឥរិយាបថទិព្ពព្រហ្មអរិយវិហារេសុ អញ្ញតរវិហារសមង្គីបរិទីបនមេតំ។ ឥធ បន ឋានគមននិសជ្ជាសយនប្បភេទេសុ ឥរិយាបថេសុ អញ្ញតរឥរិយាបថសមាយោគបរិទីបនំ , តេន ឋិតោបិ គច្ឆន្តោបិ និសិន្នោបិ សយានោបិ ភគវា វិហរតិច្ចេវ វេទិតព្ពោ។ សោ ហិ ឯកំ ឥរិយាបថពាធនំ អញ្ញេន ឥរិយាបថេន វិច្ឆិន្ទិត្វា អបរិបតន្តំ អត្តភាវំ ហរតិ បវត្តេតិ, តស្មា ‘‘វិហរតី’’តិ វុច្ចតិ។

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ , tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ជេតវនេតិ ជេតស្ស រាជកុមារស្ស វនេ។ តញ្ហិ តេន រោបិតំ សំវឌ្ឍិតំ បរិបាលិតំ អហោសិ, តស្មា ‘‘ជេតវន’’ន្តិ សង្ខំ គតំ។ តស្មិំ ជេតវនេ។ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេតិ អនាថបិណ្ឌិកេន គហបតិនា ចតុបញ្ញាសហិរញ្ញកោដិបរិច្ចាគេន ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស និយ្យាតិតត្តា ‘‘អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមោ’’តិ សង្ខំ គតេ អារាមេ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន បបញ្ចសូទនិយា មជ្ឈិមដ្ឋកថាយ សព្ពាសវសុត្តវណ្ណនាយំ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.១៤) វុត្តោ។

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ ahosi, tasmā ‘‘jetavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ. Tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti saṅkhaṃ gate ārāme. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14) vutto.

    តត្ថ សិយា – យទិ តាវ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ, ‘‘ជេតវនេ’’តិ ន វត្តព្ពំ។ អថ តត្ថ វិហរតិ, ‘‘សាវត្ថិយ’’ន្តិ ន វត្តព្ពំ។ ន ហិ សក្កា ឧភយត្ថ ឯកំ សមយំ វិហរិតុន្តិ។ ន ខោ បនេតំ ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ។

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ននុ អវោចុម្ហ ‘‘សមីបត្ថេ ភុម្មវចន’’ន្តិ។ តស្មា យថា គង្គាយមុនាទីនំ សមីបេ គោយូថានិ ចរន្តានិ ‘‘គង្គាយំ ចរន្តិ, យមុនាយំ ចរន្តី’’តិ វុច្ចតិ, ឯវមិធាបិ យទិទំ សាវត្ថិយា សមីបេ ជេតវនំ, តត្ថ វិហរន្តោ វុច្ចតិ ‘‘សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ’’តិ។ គោចរគាមនិទស្សនត្ថំ ហិស្ស សាវត្ថិវចនំ, បព្ពជិតានុរូបនិវាសដ្ឋាននិទស្សនត្ថំ សេសវចនំ។

    Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāyaṃ caranti, yamunāyaṃ carantī’’ti vuccati, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    អញ្ញតរា ទេវតាតិ នាមគោត្តវសេន អបាកដា ឯកា ទេវតាតិ អត្ថោ។ ‘‘អភិជានាតិ នោ, ភន្តេ, ភគវា អហុ ញាតញ្ញតរស្ស មហេសក្ខស្ស យក្ខស្ស សំខិត្តេន តណ្ហាសង្ខយវិមុត្តិំ ភាសិតា’’តិ ឯត្ថ បន អភិញ្ញាតោ សក្កោបិ ទេវរាជា ‘‘អញ្ញតរោ’’តិ វុត្តោ។ ‘‘ទេវតា’’តិ ច ឥទំ ទេវានម្បិ ទេវធីតានម្បិ សាធារណវចនំ។ ឥមស្មិំ បនត្ថេ ទេវោ អធិប្បេតោ, សោ ច ខោ រូបាវចរានំ ទេវានំ អញ្ញតរោ។

    Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahu ñātaññatarassa mahesakkhassa yakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā ‘‘aññataro’’ti vutto. ‘‘Devatā’’ti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto, so ca kho rūpāvacarānaṃ devānaṃ aññataro.

    អភិក្កន្តាយ រត្តិយាតិ ឯត្ថ អភិក្កន្ត-សទ្ទោ ខយសុន្ទរាភិរូបអព្ភានុមោទនាទីសុ ទិស្សតិ ។ តត្ថ ‘‘អភិក្កន្តា, ភន្តេ, រត្តិ, និក្ខន្តោ បឋមោ យាមោ , ចិរនិសិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃោ, ឧទ្ទិសតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខូនំ បាតិមោក្ខ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៨.២០; ចូឡវ. ៣៨៣) ខយេ ទិស្សតិ។ ‘‘អយំ ឥមេសំ ចតុន្នំ បុគ្គលានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៤.១០០) សុន្ទរេ។

    Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khayasundarābhirūpaabbhānumodanādīsu dissati . Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo , ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20; cūḷava. 383) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.

    ‘‘កោ មេ វន្ទតិ បាទានិ, ឥទ្ធិយា យសសា ជលំ;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, សព្ពា ឱភាសយំ ទិសា’’តិ។ –

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –

    ឯវមាទីសុ (វិ. វ. ៨៥៧) អភិរូបេ។ ‘‘អភិក្កន្តំ ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ ភោ គោតមា’’តិ ឯវមាទីសុ (បារា. ១៥) អព្ភានុមោទនេ។ ឥធ បន ខយេ។ តេន អភិក្កន្តាយ រត្តិយា, បរិក្ខីណាយ រត្តិយាតិ វុត្តំ ហោតិ។ តត្ថាយំ ទេវបុត្តោ មជ្ឈិមយាមសមនន្តរេ អាគតោតិ វេទិតព្ពោ។ និយាមោ ហិ កិរេស ទេវតានំ យទិទំ ពុទ្ធានំ វា ពុទ្ធសាវកានំ វា ឧបដ្ឋានំ អាគច្ឆន្តា មជ្ឈិមយាមសមនន្តរេយេវ អាគច្ឆន្តិ។

    Evamādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhānumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Niyāmo hi kiresa devatānaṃ yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantareyeva āgacchanti.

    អភិក្កន្តវណ្ណាតិ ឥធ អភិក្កន្ត-សទ្ទោ អភិរូបេ, វណ្ណ-សទ្ទោ បន ឆវិថុតិ-កុលវគ្គ-ការណ-សណ្ឋានប្បមាណ-រូបាយតនាទីសុ ទិស្សតិ។ តត្ថ ‘‘សុវណ្ណវណ្ណោសិ ភគវា’’តិ ឯវមាទីសុ (សុ. និ. ៥៥៣) ឆវិយា។ ‘‘កទា សញ្ញូឡ្ហា បន តេ, គហបតិ, ឥមេ សមណស្ស វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.៧៧) ថុតិយំ។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភោ គោតម, វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ៣.១១៥) កុលវគ្គេ។ ‘‘អថ កេន នុ វណ្ណេន, គន្ធថេនោតិ វុច្ចតី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.២៣៤) ការណេ។ ‘‘មហន្តំ ហត្ថិរាជវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.១៣៨) សណ្ឋានេ។ ‘‘តយោ បត្តស្ស វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ (បារា. ៦០២) បមាណេ។ ‘‘វណ្ណោ គន្ធោ រសោ ឱជា’’តិ ឯវមាទីសុ រូបាយតនេ។ សោ ឥធ ឆវិយា ទដ្ឋព្ពោ។ តេន អភិក្កន្តវណ្ណា អភិរូបច្ឆវិ, ឥដ្ឋវណ្ណា មនាបវណ្ណាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ទេវតា ហិ មនុស្សលោកំ អាគច្ឆមានា បកតិវណ្ណំ បកតិឥទ្ធិំ ជហិត្វា ឱឡារិកំ អត្តភាវំ កត្វា អតិរេកវណ្ណំ អតិរេកឥទ្ធិំ មាបេត្វា នដសមជ្ជាទីនិ គច្ឆន្តា មនុស្សា វិយ អភិសង្ខតេន កាយេន អាគច្ឆន្តិ។ តត្ថ កាមាវចរា អនភិសង្ខតេនបិ អាគន្តុំ សក្កោន្តិ, រូបាវចរា បន ន សក្កោន្តិ។ តេសញ្ហិ អតិសុខុមោ អត្តភាវោ, ន តេន ឥរិយាបថកប្បនំ ហោតិ។ តស្មា អយំ ទេវបុត្តោ អភិសង្ខតេនេវ អាគតោ។ តេន វុត្តំ ‘‘អភិក្កន្តវណ្ណា’’តិ។

    Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkanta-saddo abhirūpe, vaṇṇa-saddo pana chavithuti-kulavagga-kāraṇa-saṇṭhānappamāṇa-rūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (su. ni. 553) chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te, gahapati, ime samaṇassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyā daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā abhirūpacchavi, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti, rūpāvacarā pana na sakkonti. Tesañhi atisukhumo attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti. Tasmā ayaṃ devaputto abhisaṅkhateneva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.

    កេវលកប្បន្តិ ឯត្ថ កេវល-សទ្ទោ អនវសេស-យេភុយ្យាព្យាមិស្សានតិរេកទឡ្ហត្ថវិសំយោគាទិអនេកត្ថោ។ តថា ហិស្ស ‘‘កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (បារា. ១) អនវសេសត្ថមត្ថោ។ ‘‘កេវលកប្បា ច អង្គមគធា បហូតំ ខាទនីយភោជនីយំ អាទាយ ឧបសង្កមិស្សន្តី’’តិ ឯវមាទីសុ (មហាវ. ៤៣) យេភុយ្យតា។ ‘‘កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតី’’តិ ឯវមាទីសុ (វិភ. ២២៥) អព្យាមិស្សតា។ ‘‘កេវលំ សទ្ធាមត្តកំ នូន អយមាយស្មា’’តិ ឯវមាទីសុ (មហាវ. ២៤៤) អនតិរេកតា។ ‘‘អាយស្មតោ, ភន្តេ, អនុរុទ្ធស្ស ពាហិយោ នាម សទ្ធិវិហារិកោ កេវលកប្បំ សង្ឃភេទាយ ឋិតោ’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៤.២៤៣) ទឡ្ហត្ថតា។ ‘‘កេវលី វុសិតវា ឧត្តមបុរិសោតិ វុច្ចតី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ៣.៥៧) វិសំយោគោ អត្ថោ។ ឥធ បនស្ស អនវសេសត្ថោ អធិប្បេតោ។

    Kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesa-yebhuyyābyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho. Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatthamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo attho. Idha panassa anavasesattho adhippeto.

    កប្ប-សទ្ទោ បនាយំ អភិសទ្ទហន-វោហារ-កាល-បញ្ញត្តិ-ឆេទន-វិកប្ប-លេសសមន្តភាវាទិអនេកត្ថោ។ តថា ហិស្ស ‘‘ឱកប្បនិយមេតំ ភោតោ គោតមស្ស, យថា តំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៨៧) អភិសទ្ទហនមត្ថោ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ សមណកប្បេហិ ផលំ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ចូឡវ. ២៥០) វោហារោ។ ‘‘យេន សុទំ និច្ចកប្បំ វិហរាមី’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៨៧) កាលោ។ ‘‘ឥច្ចាយស្មា កប្បោ’’តិ ឯវមាទីសុ បញ្ញត្តិ។ ‘‘អលង្កតោ កប្បិតកេសមស្សូ’’តិ ឯវមាទីសុ (វិ. វ. ១០៩៤, ១១០១) ឆេទនំ។ ‘‘កប្បតិ ទ្វង្គុលកប្បោ’’តិ ឯវមាទីសុ (ចូឡវ. ៤៤៦) វិកប្បោ។ ‘‘អាត្ថិ កប្បោ និបជ្ជិតុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៨.៨០) លេសោ។ ‘‘កេវលកប្បំ វេឡុវនំ ឱភាសេត្វា’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.៩៤) សមន្តភាវោ។ ឥធ បនស្ស សមន្តភាវត្ថោ អធិប្បេតោ។ តស្មា កេវលកប្បំ ជេតវនន្តិ ឯត្ថ ‘‘អនវសេសំ សមន្តតោ ជេតវន’’ន្តិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    Kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti-chedana-vikappa-lesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (vi. va. 1094, 1101) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Ātthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvattho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ jetavananti ettha ‘‘anavasesaṃ samantato jetavana’’nti evamattho daṭṭhabbo.

    ឱភាសេត្វាតិ វត្ថាលង្ការសរីរសមុដ្ឋិតាយ អាភាយ ផរិត្វា, ចន្ទិមា វិយ សូរិយោ វិយ ច ឯកោភាសំ ឯកបជ្ជោតំ ករិត្វាតិ អត្ថោ។

    Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.

    យេនាតិ ភុម្មត្ថេ ករណវចនំ។ យេន ភគវា តេនុបសង្កមីតិ តស្មា ‘‘យត្ថ ភគវា, តត្ថ ឧបសង្កមី’’តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ យេន វា ការណេន ភគវា ទេវមនុស្សេហិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, តេន ការណេន ឧបសង្កមីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កេន ច ការណេន ភគវា ឧបសង្កមិតព្ពោ? នានប្បការគុណវិសេសាធិគមាធិប្បាយេន, សាទុផលូបភោគាធិប្បាយេន ទិជគណេហិ និច្ចផលិតមហារុក្ខោ វិយ។ ឧបសង្កមីតិ ច គតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧបសង្កមិត្វាតិ ឧបសង្កមនបរិយោសានទីបនំ។ អថ វា ឯវំ គតា តតោ អាសន្នតរំ ឋានំ ភគវតោ សមីបសង្ខាតំ គន្ត្វាតិបិ វុត្តំ ហោតិ។

    Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti tasmā ‘‘yattha bhagavā, tattha upasaṅkamī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.

    ឥទានិ យេនត្ថេន លោកេ អគ្គបុគ្គលស្ស ឧបដ្ឋានំ អាគតា, តំ បុច្ឆិតុកាមា ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជុលិំ សិរសិ បតិដ្ឋបេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តន្តិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ – ‘‘វិសមំ ចន្ទិមសូរិយា បរិវត្តន្តី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៧០) វិយ។ តស្មា យថា ឋិតា ឯកមន្តំ ឋិតា ហោតិ, តថា អដ្ឋាសីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ភុម្មត្ថេ វា ឯតំ ឧបយោគវចនំ។ អដ្ឋាសីតិ ឋានំ កប្បេសិ។ បណ្ឌិតា ហិ ទេវមនុស្សា គរុដ្ឋានិយំ ឧបសង្កមិត្វា អាសនកុសលតាយ ឯកមន្តំ តិដ្ឋន្តិ, អយញ្ច ទេវោ តេសំ អញ្ញតរោ, តស្មា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។

    Idāni yenatthena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgatā, taṃ pucchitukāmā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjuliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā ṭhitā ekamantaṃ ṭhitā hoti, tathā aṭṭhāsīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti ṭhānaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhanti, ayañca devo tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    កថំ ឋិតោ បន ឯកមន្តំ ឋិតោ ហោតីតិ? ឆ ឋានទោសេ វជ្ជេត្វា។ សេយ្យថិទំ – អតិទូរំ, អច្ចាសន្នំ, ឧបរិវាតំ , ឧន្នតប្បទេសំ, អតិសម្មុខំ, អតិបច្ឆាតិ។ អតិទូរេ ឋិតោ ហិ សចេ កថេតុកាមោ ហោតិ, ឧច្ចាសទ្ទេន កថេតព្ពំ ហោតិ។ អច្ចាសន្នេ ឋិតោ សង្ឃដ្ដនំ ករោតិ។ ឧបរិវាតេ ឋិតោ សរីរគន្ធេន ពាធតិ។ ឧន្នតប្បទេសេ ឋិតោ អគារវំ បកាសេតិ។ អតិសម្មុខា ឋិតោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, ចក្ខុនា ចក្ខុំ អាហច្ច ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ អតិបច្ឆា ឋិតោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, គីវំ បសារេត្វា ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ តស្មា អយម្បិ ឯតេ ឆ ឋានទោសេ វជ្ជេត្វា អដ្ឋាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឯកមន្តំ អដ្ឋាសី’’តិ។

    Kathaṃ ṭhito pana ekamantaṃ ṭhito hotīti? Cha ṭhānadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ , unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre ṭhito hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne ṭhito saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte ṭhito sarīragandhena bādhati. Unnatappadese ṭhito agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha ṭhānadose vajjetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ aṭṭhāsī’’ti.

    ឯតទវោចាតិ ឯតំ អវោច។ កថំ នូតិ ការណបុច្ឆា។ ភគវតោ ហិ តិណ្ណោឃភាវោ ទសសហស្សិលោកធាតុយា បាកដោ, តេនិមិស្សា ទេវតាយ តត្ថ កង្ខា នត្ថិ, ឥមិនា បន ការណេន ‘‘តិណ្ណោ’’តិ ន ជានាតិ, តេន សា តំ ការណំ បុច្ឆមានា ឯវមាហ។

    Etadavocāti etaṃ avoca. Kathaṃ nūti kāraṇapucchā. Bhagavato hi tiṇṇoghabhāvo dasasahassilokadhātuyā pākaṭo, tenimissā devatāya tattha kaṅkhā natthi, iminā pana kāraṇena ‘‘tiṇṇo’’ti na jānāti, tena sā taṃ kāraṇaṃ pucchamānā evamāha.

    មារិសាតិ ទេវតានំ បិយសមុទាចារវចនមេតំ។ និទ្ទុក្ខាតិ វុត្តំ ហោតិ។ យទិ ឯវំ ‘‘យទា ខោ តេ, មារិស, សង្កុនា សង្កុ ហទយេ សមាគច្ឆេយ្យ, អថ នំ ត្វំ ជានេយ្យាសិ ‘វស្សសហស្សំ មេ និរយេ បច្ចមានស្សា’’’តិ (ម. និ. ១.៥១២) ឥទំ វិរុជ្ឈតិ។ ន ហិ នេរយិកសត្តោ និទ្ទុក្ខោ នាម ហោតិ។ កិញ្ចាបិ ន និទ្ទុក្ខោ, រុឡ្ហីសទ្ទេន បន ឯវំ វុច្ចតិ។ បុព្ពេ កិរ បឋមកប្បិកានំ និទ្ទុក្ខានំ សុខសមប្បិតានំ ឯស វោហារោ, អបរភាគេ ទុក្ខំ ហោតុ វា មា វា, រុឡ្ហីសទ្ទេន អយំ វោហារោ វុច្ចតេវ និប្បទុមាបិ និរុទកាបិ វា បោក្ខរណី បោក្ខរណី វិយ។

    Mārisāti devatānaṃ piyasamudācāravacanametaṃ. Niddukkhāti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘yadā kho te, mārisa, saṅkunā saṅku hadaye samāgaccheyya, atha naṃ tvaṃ jāneyyāsi ‘vassasahassaṃ me niraye paccamānassā’’’ti (ma. ni. 1.512) idaṃ virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nāma hoti. Kiñcāpi na niddukkho, ruḷhīsaddena pana evaṃ vuccati. Pubbe kira paṭhamakappikānaṃ niddukkhānaṃ sukhasamappitānaṃ esa vohāro, aparabhāge dukkhaṃ hotu vā mā vā, ruḷhīsaddena ayaṃ vohāro vuccateva nippadumāpi nirudakāpi vā pokkharaṇī pokkharaṇī viya.

    ឱឃមតរីតិ ឯត្ថ ចត្តារោ ឱឃា, កាមោឃោ ភវោឃោ ទិដ្ឋោឃោ អវិជ្ជោឃោតិ។ តត្ថ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ ឆន្ទរាគោ កាមោឃោ នាម។ រូបារូបភវេសុ ឆន្ទរាគោ ឈាននិកន្តិ ច ភវោឃោ នាម។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋោឃោ នាម។ ចតូសុ សច្ចេសុ អញ្ញាណំ អវិជ្ជោឃោ នាម។ តត្ថ កាមោឃោ អដ្ឋសុ លោភសហគតេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតិ, ភវោឃោ ចតូសុ ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តលោភសហគតេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតិ, ទិដ្ឋោឃោ ចតូសុ ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតិ, អវិជ្ជោឃោ សព្ពាកុសលេសុ ឧប្បជ្ជតិ។

    Oghamatarīti ettha cattāro oghā, kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti. Tattha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho nāma. Catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho nāma. Tattha kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, bhavogho catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, diṭṭhogho catūsu diṭṭhigatasampayuttesu cittuppādesu uppajjati, avijjogho sabbākusalesu uppajjati.

    សព្ពោបិ ចេស អវហននដ្ឋេន រាសដ្ឋេន ច ឱឃោតិ វេទិតព្ពោ។ អវហននដ្ឋេនាតិ អធោគមនដ្ឋេន។ អយញ្ហិ អត្តនោ វសំ គតេ សត្តេ អធោ គមេតិ, និរយាទិភេទាយ ទុគ្គតិយំយេវ និព្ពត្តេតិ, ឧបរិភាវំ វា និព្ពានំ គន្តុំ អទេន្តោ អធោ តីសុ ភវេសុ ចតូសុ យោនីសុ បញ្ចសុ គតីសុ សត្តសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ នវសុ សត្តាវាសេសុ ច គមេតីតិបិ អត្ថោ។ រាសដ្ឋេនាតិ មហន្តដ្ឋេន។ មហា ហេសោ កិលេសរាសិ អវីចិតោ បដ្ឋាយ យាវ ភវគ្គា បត្ថដោ, យទិទំ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ ឆន្ទរាគោ នាម។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវមយំ រាសដ្ឋេនាបិ ឱឃោតិ វេទិតព្ពោ។ អតរីតិ ឥមំ ចតុព្ពិធម្បិ ឱឃំ កេន នុ ត្វំ, មារិស, ការណេន តិណ្ណោតិ បុច្ឆតិ។

    Sabbopi cesa avahananaṭṭhena rāsaṭṭhena ca oghoti veditabbo. Avahananaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena. Ayañhi attano vasaṃ gate satte adho gameti, nirayādibhedāya duggatiyaṃyeva nibbatteti, uparibhāvaṃ vā nibbānaṃ gantuṃ adento adho tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ca gametītipi attho. Rāsaṭṭhenāti mahantaṭṭhena. Mahā heso kilesarāsi avīcito paṭṭhāya yāva bhavaggā patthaṭo, yadidaṃ pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo nāma. Sesesupi eseva nayo. Evamayaṃ rāsaṭṭhenāpi oghoti veditabbo. Atarīti imaṃ catubbidhampi oghaṃ kena nu tvaṃ, mārisa, kāraṇena tiṇṇoti pucchati.

    អថស្សា ភគវា បញ្ហំ វិស្សជ្ជេន្តោ អប្បតិដ្ឋំ ខ្វាហន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ អប្បតិដ្ឋន្តិ អប្បតិដ្ឋហន្តោ។ អនាយូហន្តិ អនាយូហន្តោ, អវាយមន្តោតិ អត្ថោ។ ឥតិ ភគវា គូឡ្ហំ បដិច្ឆន្នំ កត្វា បញ្ហំ កថេសិ។ ទេវតាបិ នំ សុត្វា ‘‘ពាហិរកំ តាវ ឱឃំ តរន្តា នាម ឋាតព្ពដ្ឋានេ តិដ្ឋន្តា តរិតព្ពដ្ឋានេ អាយូហន្តា តរន្តិ, អយំ បន អវីចិតោ យាវ ភវគ្គា បត្ថដំ កិលេសោឃំ កិលេសរាសិំ អប្បតិដ្ឋហន្តោ អនាយូហន្តោ អតរិន្តិ អាហ។ កិំ នុ ខោ ឯតំ? កថំ នុ ខោ ឯត’’ន្តិ? វិមតិំ បក្ខន្តា បញ្ហស្ស អត្ថំ ន អញ្ញាសិ។

    Athassā bhagavā pañhaṃ vissajjento appatiṭṭhaṃ khvāhantiādimāha. Tattha appatiṭṭhanti appatiṭṭhahanto. Anāyūhanti anāyūhanto, avāyamantoti attho. Iti bhagavā gūḷhaṃ paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Devatāpi naṃ sutvā ‘‘bāhirakaṃ tāva oghaṃ tarantā nāma ṭhātabbaṭṭhāne tiṭṭhantā taritabbaṭṭhāne āyūhantā taranti, ayaṃ pana avīcito yāva bhavaggā patthaṭaṃ kilesoghaṃ kilesarāsiṃ appatiṭṭhahanto anāyūhanto atarinti āha. Kiṃ nu kho etaṃ? Kathaṃ nu kho eta’’nti? Vimatiṃ pakkhantā pañhassa atthaṃ na aññāsi.

    កិំ បន ភគវតា យថា សត្តា ន ជានន្តិ, ឯវំ កថនត្ថាយ បារមិយោ បូរេត្វា សព្ពញ្ញុតា បដិវិទ្ធាតិ? ន ឯតទត្ថាយ បដិវិទ្ធា។ ទ្វេ បន ភគវតោ ទេសនា និគ្គហមុខេន ច អនុគ្គហមុខេន ច។ តត្ថ យេ បណ្ឌិតមានិនោ ហោន្តិ អញ្ញាតេបិ ញាតសញ្ញិនោ បញ្ចសតា ព្រាហ្មណបព្ពជិតា វិយ, តេសំ មាននិគ្គហត្ថំ យថា ន ជានន្តិ, ឯវំ មូលបរិយាយាទិសទិសំ ធម្មំ ទេសេតិ។ អយំ និគ្គហមុខេន ទេសនា។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘និគ្គយ្ហ និគ្គយ្ហាហំ, អានន្ទ, វក្ខាមិ, បវយ្ហ បវយ្ហ, អានន្ទ, វក្ខាមិ, យោ សារោ, សោ ឋស្សតី’’តិ (ម. និ. ៣.១៩៦)។ យេ បន ឧជុកា សិក្ខាកាមា, តេសំ សុវិញ្ញេយ្យំ កត្វា អាកង្ខេយ្យសុត្តាទិសទិសំ ធម្មំ ទេសេតិ, ‘‘អភិរម, តិស្ស, អភិរម, តិស្ស, អហមោវាទេន អហមនុគ្គហេន អហមនុសាសនិយា’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៤) ច នេ សមស្សាសេតិ។ អយំ អនុគ្គហមុខេន ទេសនា។

    Kiṃ pana bhagavatā yathā sattā na jānanti, evaṃ kathanatthāya pāramiyo pūretvā sabbaññutā paṭividdhāti? Na etadatthāya paṭividdhā. Dve pana bhagavato desanā niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye paṇḍitamānino honti aññātepi ñātasaññino pañcasatā brāhmaṇapabbajitā viya, tesaṃ mānaniggahatthaṃ yathā na jānanti, evaṃ mūlapariyāyādisadisaṃ dhammaṃ deseti. Ayaṃ niggahamukhena desanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Ye pana ujukā sikkhākāmā, tesaṃ suviññeyyaṃ katvā ākaṅkheyyasuttādisadisaṃ dhammaṃ deseti, ‘‘abhirama, tissa, abhirama, tissa, ahamovādena ahamanuggahena ahamanusāsaniyā’’ti (saṃ. ni. 3.84) ca ne samassāseti. Ayaṃ anuggahamukhena desanā.

    អយំ បន ទេវបុត្តោ មានត្ថទ្ធោ បណ្ឌិតមានី, ឯវំ កិរស្ស អហោសិ – អហំ ឱឃំ ជានាមិ, តថាគតស្ស ឱឃតិណ្ណភាវំ ជានាមិ, ‘‘ឥមិនា បន ការណេន តិណ្ណោ’’តិ ឯត្តកមត្តំ ន ជានាមិ។ ឥតិ មយ្ហំ ញាតមេវ ពហុ, អប្បំ អញ្ញាតំ, តមហំ កថិតមត្តមេវ ជានិស្សាមិ។ កិញ្ហិ នាម តំ ភគវា វទេយ្យ, យស្សាហំ អត្ថំ ន ជានេយ្យន្តិ។ អថ សត្ថា ‘‘អយំ កិលិដ្ឋវត្ថំ វិយ រង្គជាតំ អភព្ពោ ឥមំ មានំ អប្បហាយ ទេសនំ សម្បដិច្ឆិតុំ, មាននិគ្គហំ តាវស្ស កត្វា បុន នីចចិត្តេន បុច្ឆន្តស្ស បកាសេស្សាមី’’តិ បដិច្ឆន្នំ កត្វា បញ្ហំ កថេសិ។ សោបិ និហតមានោ អហោសិ, សា ចស្ស និហតមានតា ឧត្តរិបញ្ហបុច្ឆនេនេវ វេទិតព្ពា។ តស្ស បន បញ្ហបុច្ឆនស្ស អយមត្ថោ – កថំ បន ត្វំ, មារិស, អប្បតិដ្ឋំ អនាយូហំ ឱឃមតរិ, យថាហំ ជានាមិ, ឯវំ មេ កថេហីតិ។

    Ayaṃ pana devaputto mānatthaddho paṇḍitamānī, evaṃ kirassa ahosi – ahaṃ oghaṃ jānāmi, tathāgatassa oghatiṇṇabhāvaṃ jānāmi, ‘‘iminā pana kāraṇena tiṇṇo’’ti ettakamattaṃ na jānāmi. Iti mayhaṃ ñātameva bahu, appaṃ aññātaṃ, tamahaṃ kathitamattameva jānissāmi. Kiñhi nāma taṃ bhagavā vadeyya, yassāhaṃ atthaṃ na jāneyyanti. Atha satthā ‘‘ayaṃ kiliṭṭhavatthaṃ viya raṅgajātaṃ abhabbo imaṃ mānaṃ appahāya desanaṃ sampaṭicchituṃ, mānaniggahaṃ tāvassa katvā puna nīcacittena pucchantassa pakāsessāmī’’ti paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Sopi nihatamāno ahosi, sā cassa nihatamānatā uttaripañhapucchaneneva veditabbā. Tassa pana pañhapucchanassa ayamattho – kathaṃ pana tvaṃ, mārisa, appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari, yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehīti.

    អថស្ស ភគវា កថេន្តោ យទាស្វាហន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ យទា ស្វាហន្តិ យស្មិំ កាលេ អហំ។ សុការោ និបាតមត្តំ។ យថា ច ឯត្ថ, ឯវំ សព្ពបទេសុ។ សំសីទាមីតិ បដិច្ឆន្នំ កត្វា អតរន្តោ តត្ថេវ ឱសីទាមិ។ និព្ពុយ្ហាមីតិ ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អតិវត្តាមិ។ ឥតិ ឋានេ ច វាយាមេ ច ទោសំ ទិស្វា អតិដ្ឋន្តោ អវាយមន្តោ ឱឃមតរិន្តិ ឯវំ ភគវតា បញ្ហោ កថិតោ។ ទេវតាយបិ បដិវិទ្ធោ, ន បន បាកដោ, តស្ស បាកដីករណត្ថំ សត្ត ទុកា ទស្សិតា។ កិលេសវសេន ហិ សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, អភិសង្ខារវសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ តណ្ហាទិដ្ឋីហិ វា សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, អវសេសកិលេសានញ្ចេវ អភិសង្ខារានញ្ច វសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ តណ្ហាវសេន វា សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, ទិដ្ឋិវសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ សស្សតទិដ្ឋិយា វា សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ ឱលីយនាភិនិវេសា ហិ ភវទិដ្ឋិ, អតិធាវនាភិនិវេសា វិភវទិដ្ឋិ ។ លីនវសេន វា សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, ឧទ្ធច្ចវសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ តថា កាមសុខល្លិកានុយោគវសេន សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, អត្តកិលមថានុយោគវសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ សព្ពាកុសលាភិសង្ខារវសេន សន្តិដ្ឋន្តោ សំសីទតិ នាម, សព្ពលោកិយកុសលាភិសង្ខារវសេន អាយូហន្តោ និព្ពុយ្ហតិ នាម។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘សេយ្យថាបិ, ចុន្ទ, យេ កេចិ អកុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ អធោភាគង្គមនីយា, យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ ឧបរិភាគង្គមនីយា’’តិ (ម. និ. ១.៨៦)។

    Athassa bhagavā kathento yadāsvāhantiādimāha. Tattha yadā svāhanti yasmiṃ kāle ahaṃ. Sukāro nipātamattaṃ. Yathā ca ettha, evaṃ sabbapadesu. Saṃsīdāmīti paṭicchannaṃ katvā ataranto tattheva osīdāmi. Nibbuyhāmīti ṭhātuṃ asakkonto ativattāmi. Iti ṭhāne ca vāyāme ca dosaṃ disvā atiṭṭhanto avāyamanto oghamatarinti evaṃ bhagavatā pañho kathito. Devatāyapi paṭividdho, na pana pākaṭo, tassa pākaṭīkaraṇatthaṃ satta dukā dassitā. Kilesavasena hi santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, abhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhādiṭṭhīhi vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, avasesakilesānañceva abhisaṅkhārānañca vasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhāvasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, diṭṭhivasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sassatadiṭṭhiyā vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanto nibbuyhati nāma. Olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhi . Līnavasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, uddhaccavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Tathā kāmasukhallikānuyogavasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, attakilamathānuyogavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘seyyathāpi, cunda, ye keci akusalā dhammā, sabbe te adhobhāgaṅgamanīyā, ye keci kusalā dhammā, sabbe te uparibhāgaṅgamanīyā’’ti (ma. ni. 1.86).

    ឥមំ បញ្ហវិស្សជ្ជនំ សុត្វាវ ទេវតា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាយ តុដ្ឋា បសន្នា អត្តនោ តុដ្ឋិញ្ច បសាទញ្ច បកាសយន្តី ចិរស្សំ វតាតិ គាថមាហ។ តត្ថ ចិរស្សន្តិ ចិរស្ស កាលស្ស អច្ចយេនាតិ អត្ថោ។ អយំ កិរ ទេវតា កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធំ ទិស្វា តស្ស បរិនិព្ពានតោ បដ្ឋាយ អន្តរា អញ្ញំ ពុទ្ធំ ន ទិដ្ឋបុព្ពា, តស្មា អជ្ជ ភគវន្តំ ទិស្វា ឯវមាហ។ កិំ បនិមាយ ទេវតាយ ឥតោ បុព្ពេ សត្ថា ន ទិដ្ឋបុព្ពោតិ។ ទិដ្ឋបុព្ពោ វា ហោតុ អទិដ្ឋបុព្ពោ វា, ទស្សនំ ឧបាទាយ ឯវំ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ព្រាហ្មណន្តិ ពាហិតបាបំ ខីណាសវព្រាហ្មណំ។ បរិនិព្ពុតន្តិ កិលេសនិព្ពានេន និព្ពុតំ។ លោកេតិ សត្តលោកេ។ វិសត្តិកន្តិ រូបាទីសុ អារម្មណេសុ អាសត្តវិសត្តតាទីហិ ការណេហិ វិសត្តិកា វុច្ចតិ តណ្ហា, តំ វិសត្តិកំ អប្បតិដ្ឋមានំ អនាយូហមានំ តិណ្ណំ និត្តិណ្ណំ ឧត្តិណ្ណំ ចិរស្សំ វត ខីណាសវព្រាហ្មណំ បស្សាមីតិ អត្ថោ។

    Imaṃ pañhavissajjanaṃ sutvāva devatā sotāpattiphale patiṭṭhāya tuṭṭhā pasannā attano tuṭṭhiñca pasādañca pakāsayantī cirassaṃ vatāti gāthamāha. Tattha cirassanti cirassa kālassa accayenāti attho. Ayaṃ kira devatā kassapasammāsambuddhaṃ disvā tassa parinibbānato paṭṭhāya antarā aññaṃ buddhaṃ na diṭṭhapubbā, tasmā ajja bhagavantaṃ disvā evamāha. Kiṃ panimāya devatāya ito pubbe satthā na diṭṭhapubboti. Diṭṭhapubbo vā hotu adiṭṭhapubbo vā, dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Brāhmaṇanti bāhitapāpaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ. Parinibbutanti kilesanibbānena nibbutaṃ. Loketi sattaloke. Visattikanti rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattatādīhi kāraṇehi visattikā vuccati taṇhā, taṃ visattikaṃ appatiṭṭhamānaṃ anāyūhamānaṃ tiṇṇaṃ nittiṇṇaṃ uttiṇṇaṃ cirassaṃ vata khīṇāsavabrāhmaṇaṃ passāmīti attho.

    សមនុញ្ញោ សត្ថា អហោសីតិ តស្សា ទេវតាយ វចនំ ចិត្តេនេវ សមនុមោទិ, ឯកជ្ឈាសយោ អហោសិ។ អន្តរធាយីតិ អភិសង្ខតកាយំ ជហិត្វា អត្តនោ បកតិឧបាទិណ្ណកកាយស្មិំយេវ ឋត្វា លទ្ធាសា លទ្ធបតិដ្ឋា ហុត្វា ទសពលំ គន្ធេហិ ច មាលេហិ ច បូជេត្វា អត្តនោ ភវនំយេវ អគមាសីតិ។

    Samanuñño satthā ahosīti tassā devatāya vacanaṃ citteneva samanumodi, ekajjhāsayo ahosi. Antaradhāyīti abhisaṅkhatakāyaṃ jahitvā attano pakatiupādiṇṇakakāyasmiṃyeva ṭhatvā laddhāsā laddhapatiṭṭhā hutvā dasabalaṃ gandhehi ca mālehi ca pūjetvā attano bhavanaṃyeva agamāsīti.

    ឱឃតរណសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. ឱឃតរណសុត្តំ • 1. Oghataraṇasuttaṃ

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ១. ឱឃតរណសុត្តវណ្ណនា • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact