Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)

    නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    සංයුත්‌තනිකායෙ

    Saṃyuttanikāye

    සගාථාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා

    Sagāthāvagga-aṭṭhakathā

    ගන්‌ථාරම්‌භකථා

    Ganthārambhakathā

    කරුණාසීතලහදයං , පඤ්‌ඤාපජ්‌ජොතවිහතමොහතමං;

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    සනරාමරලොකගරුං, වන්‌දෙ සුගතං ගතිවිමුත්‌තං.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    බුද්‌ධොපි බුද්‌ධභාවං, භාවෙත්‌වා චෙව සච්‌ඡිකත්‌වා ච;

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    යං උපගතො ගතමලං, වන්‌දෙ තමනුත්‌තරං ධම්‌මං.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    සුගතස්‌ස ඔරසානං, පුත්‌තානං මාරසෙනමථනානං;

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    අට්‌ඨන්‌නම්‌පි සමූහං, සිරසා වන්‌දෙ අරියසඞ්‌ඝං.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ඉති මෙ පසන්‌නමතිනො, රතනත්‌තයවන්‌දනාමයං පුඤ්‌ඤං;

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    යං සුවිහතන්‌තරායො, හුත්‌වා තස්‌සානුභාවෙන.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    සංයුත්‌තවග්‌ගපටිමණ්‌ඩිතස්‌ස, සංයුත්‌තආගමවරස්‌ස;

    Saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassa, saṃyuttaāgamavarassa;

    බුද්‌ධානුබුද්‌ධසංවණ්‌ණිතස්‌ස, ඤාණප්‌පභෙදජනනස්‌ස.

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, ñāṇappabhedajananassa.

    අත්‌ථප්‌පකාසනත්‌ථං, අට්‌ඨකථා ආදිතො වසිසතෙහි;

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    පඤ්‌චහි යා සඞ්‌ගීතා, අනුසඞ්‌ගීතා ච පච්‌ඡාපි.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    සීහළදීපං පන ආභතාථ, වසිනා මහාමහින්‌දෙන;

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;

    ඨපිතා සීහළභාසාය, දීපවාසීනමත්‌ථාය.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    අපනෙත්‌වාන තතොහං, සීහළභාසං මනොරමං භාසං;

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    තන්‌තිනයානුච්‌ඡවිකං, ආරොපෙන්‌තො විගතදොසං.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    සමයං අවිලොමෙන්‌තො, ථෙරානං ථෙරවංසදීපානං;

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    සුනිපුණවිනිච්‌ඡයානං, මහාවිහාරෙ නිවාසීනං.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    හිත්‌වා පුනප්‌පුනාගත-මත්‌ථං, අත්‌ථං පකාසයිස්‌සාමි;

    Hitvā punappunāgata-matthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    සුජනස්‌ස ච තුට්‌ඨත්‌ථං, චිරට්‌ඨිතත්‌ථඤ්‌ච ධම්‌මස්‌ස.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    සාවත්‌ථිපභූතීනං, නගරානං වණ්‌ණනා කතා හෙට්‌ඨා;

    Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    සඞ්‌ගීතීනං ද්‌වින්‌නං, යා මෙ අත්‌ථං වදන්‌තෙන.

    Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ, yā me atthaṃ vadantena.

    විත්‌ථාරවසෙන සුදං, වත්‌ථූනි ච යානි තත්‌ථ වුත්‌තානි;

    Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca yāni tattha vuttāni;

    තෙසම්‌පි න ඉධ භිය්‍යො, විත්‌ථාරකථං කරිස්‌සාමි.

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    සුත්‌තානං පන අත්‌ථා, න විනා වත්‌ථූහි යෙ පකාසන්‌ති;

    Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    තෙසං පකාසනත්‌ථං, වත්‌ථූනිපි දස්‌සයිස්‌සාමි.

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    සීලකථා ධුතධම්‌මා, කම්‌මට්‌ඨානානි චෙව සබ්‌බානි;

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    චරියාවිධානසහිතො, ඣානසමාපත්‌තිවිත්‌ථාරො.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    සබ්‌බා ච අභිඤ්‌ඤායො, පඤ්‌ඤාසඞ්‌කලනනිච්‌ඡයො චෙව;

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ඛන්‌ධාධාතායතනින්‌ද්‍රියානි, අරියානි චෙව චත්‌තාරි.

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    සච්‌චානි පච්‌චයාකාරදෙසනා, සුපරිසුද්‌ධනිපුණනයා;

    Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;

    අවිමුත්‌තතන්‌තිමග්‌ගා, විපස්‌සනාභාවනා චෙව.

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ඉති පන සබ්‌බං යස්‌මා, විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ මයා සුපරිසුද්‌ධං;

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    වුත්‌තං තස්‌මා භිය්‍යො, න තං ඉධ විචාරයිස්‌සාමි.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘මජ්‌ඣෙ විසුද්‌ධිමග්‌ගො, එස චතුන්‌නම්‌පි ආගමානඤ්‌හි;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ඨත්‌වා පකාසයිස්‌සති, තත්‌ථ යථාභාසිතමත්‌ථං’’.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.

    ඉච්‌චෙව කතො තස්‌මා, තම්‌පි ගහෙත්‌වාන සද්‌ධිමෙතාය;

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    අට්‌ඨකථාය විජානථ, සංයුත්‌තවිනිස්‌සිතං අත්‌ථන්‌ති.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, saṃyuttavinissitaṃ atthanti.

    1. දෙවතාසංයුත්‌තං

    1. Devatāsaṃyuttaṃ

    1. නළවග්‌ගො

    1. Naḷavaggo

    1. ඔඝතරණසුත්‌තවණ්‌ණනා

    1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā

    තත්‌ථ සංයුත්‌තාගමො නාම සගාථාවග්‌ගො, නිදානවග්‌ගො, ඛන්‌ධකවග්‌ගො, සළායතනවග්‌ගො, මහාවග්‌ගොති පඤ්‌චවග්‌ගො හොති. සුත්‌තතො –

    Tattha saṃyuttāgamo nāma sagāthāvaggo, nidānavaggo, khandhakavaggo, saḷāyatanavaggo, mahāvaggoti pañcavaggo hoti. Suttato –

    ‘‘සත්‌ත සුත්‌තසහස්‌සානි, සත්‌ත සුත්‌තසතානි ච;

    ‘‘Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ද්‌වාසට්‌ඨි චෙව සුත්‌තානි, එසො සංයුත්‌තසඞ්‌ගහො’’.

    Dvāsaṭṭhi ceva suttāni, eso saṃyuttasaṅgaho’’.

    භාණවාරතො භාණවාරසතං හොති. තස්‌ස වග්‌ගෙසු සගාථාවග්‌ගො ආදි, සුත්‌තෙසු ඔඝතරණසුත්‌තං. තස්‌සාපි ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌තිආදිකං ආයස්‌මතා ආනන්‌දෙන පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකාලෙ වුත්‌තං නිදානමාදි. සා පනෙසා පඨමමහාසඞ්‌ගීති සුමඞ්‌ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්‌ඨකථාය ආදිම්‌හි විත්‌ථාරිතා, තස්‌මා සා තත්‌ථ විත්‌ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා.

    Bhāṇavārato bhāṇavārasataṃ hoti. Tassa vaggesu sagāthāvaggo ādi, suttesu oghataraṇasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    1. යං පනෙතං ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌තිආදිකං නිදානං, තත්‌ථ එවන්‌ති නිපාතපදං. මෙතිආදීනි නාමපදානි. සාවත්‌ථියං විහරතීති එත්‌ථ වීති උපසග්‌ගපදං, හරතීති ආඛ්‍යාතපදන්‌ති ඉමිනා තාව නයෙන පදවිභාගො වෙදිතබ්‌බො.

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    අත්‌ථතො පන එවංසද්‌දො තාව උපමූපදෙස-සම්‌පහංසන-ගරහණ-වචනසම්‌පටිග්‌ගහාකාරනිදස්‌සනාවධාරණාදි-අනෙකත්‌ථප්‌පභෙදො. තථා හෙස – ‘‘එවං ජාතෙන මච්‌චෙන, කත්‌තබ්‌බං කුසලං බහු’’න්‌ති (ධ. ප. 53) එවමාදීසු උපමායං ආගතො. ‘‘එවං තෙ අභික්‌කමිතබ්‌බං , එවං තෙ පටික්‌කමිතබ්‌බ’’න්‌තිආදීසු (අ. නි. 4.122) උපදෙසෙ. ‘‘එවමෙතං භගවා, එවමෙතං සුගතා’’තිආදීසු (අ. නි. 3.66) සම්‌පහංසනෙ. ‘‘එවමෙවං පනායං වසලී යස්‌මිං වා තස්‌මිං වා තස්‌ස මුණ්‌ඩකස්‌ස සමණකස්‌ස වණ්‌ණං භාසතී’’තිආදීසු (සං. නි. 1.187) ගරහණෙ. ‘‘එවං, භන්‌තෙති ඛො තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසු’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 1.1) වචනසම්‌පටිග්‌ගහෙ. ‘‘එවං බ්‍යා ඛො අහං, භන්‌තෙ, භගවතා ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමී’’තිආදීසු (ම. නි. 1.398) ආකාරෙ . ‘‘එහි ත්‌වං මාණවක, යෙන සමණො ආනන්‌දො තෙනුපසඞ්‌කම; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මම වචනෙන සමණං ආනන්‌දං අප්‌පාබාධං අප්‌පාතඞ්‌කං ලහුට්‌ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්‌ඡ – ‘සුභො මාණවො තොදෙය්‍යපුත්‌තො භවන්‌තං ආනන්‌දං අප්‌පාබාධං අප්‌පාතඞ්‌කං ලහුට්‌ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්‌ඡතී’ති. එවඤ්‌ච වදෙහි – ‘සාධු කිර භවං ආනන්‌දො යෙන සුභස්‌ස මාණවස්‌ස තොදෙය්‍යපුත්‌තස්‌ස නිවෙසනං, තෙනුපසඞ්‌කමතු අනුකම්‌පං උපාදායා’ති’’ආදීසු (දී. නි. 1.445) නිදස්‌සනෙ. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤථ කාලාමා, ඉමෙ ධම්‌මා කුසලා වා අකුසලා වාති? අකුසලා, භන්‌තෙ. සාවජ්‌ජා වා අනවජ්‌ජා වාති? සාවජ්‌ජා, භන්‌තෙ. විඤ්‌ඤුගරහිතා වා විඤ්‌ඤුප්‌පසත්‌ථා වාති? විඤ්‌ඤුගරහිතා, භන්‌තෙ. සමත්‌තා සමාදින්‌නා අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති වා නො වා, කථං වො එත්‌ථ හොතීති? සමත්‌තා, භන්‌තෙ, සමාදින්‌නා අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති, එවං නො එත්‌ථ හොතී’’තිආදීසු (අ. නි. 3.66) අවධාරණෙ. ස්‌වායමිධ ආකාරනිදස්‌සනාවධාරණෙසු දට්‌ඨබ්‌බො.

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇa-vacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ , evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre . ‘‘Ehi tvaṃ māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti. Evañca vadehi – ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    තත්‌ථ ආකාරත්‌ථෙන එවංසද්‌දෙන එතමත්‌ථං දීපෙති – නානානයනිපුණං අනෙකජ්‌ඣාසයසමුට්‌ඨානං අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නං විවිධපාටිහාරියං ධම්‌මත්‌ථදෙසනා පටිවෙධගම්‌භීරං සබ්‌බසත්‌තානං සකසකභාසානුරූපතො සොතපථමාගච්‌ඡන්‌තං තස්‌ස භගවතො වචනං සබ්‌බප්‌පකාරෙන කො සමත්‌ථො විඤ්‌ඤාතුං? සබ්‌බථාමෙන පන සොතුකාමතං ජනෙත්‌වාපි එවං මෙ සුතං, මයාපි එකෙනාකාරෙන සුතන්‌ති.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanā paṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ? Sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    නිදස්‌සනත්‌ථෙන – ‘‘නාහං සයම්‌භූ, න මයා ඉදං සච්‌ඡිකත’’න්‌ති අත්‌තානං පරිමොචෙන්‌තො – ‘‘එවං මෙ සුතං, මයාපි එවං සුත’’න්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බං සකලසුත්‌තං නිදස්‌සෙති.

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.

    අවධාරණත්‌ථෙන – ‘‘එතදග්‌ගං, භික්‌ඛවෙ, මම සාවකානං භික්‌ඛූනං බහුස්‌සුතානං යදිදං ආනන්‌දො, ගතිමන්‌තානං, සතිමන්‌තානං, ධිතිමන්‌තානං, උපට්‌ඨාකානං යදිදං ආනන්‌දො’’ති (අ. නි. 1.220-223) එවං භගවතා – ‘‘ආයස්‌මා ආනන්‌දො අත්‌ථකුසලො ධම්‌මකුසලො බ්‍යඤ්‌ජනකුසලො නිරුත්‌තිකුසලො පුබ්‌බාපරකුසලො’’ති (අ. නි. 5.169) එවං ධම්‌මසෙනාපතිනා ච පසත්‌ථභාවානුරූපං අත්‌තනො ධාරණබලං දස්‌සෙන්‌තො සත්‌තානං සොතුකාමතං ජනෙති – ‘‘එවං මෙ සුතං, තඤ්‌ච ඛො අත්‌ථතො වා බ්‍යඤ්‌ජනතො වා අනූනමනධිකං, එවමෙව න අඤ්‌ඤථා දට්‌ඨබ්‌බ’’න්‌ති.

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.220-223) evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    මෙසද්‌දො තීසු අත්‌ථෙසු දිස්‌සති. තථා හිස්‌ස – ‘‘ගාථාභිගීතං මෙ අභොජනෙය්‍ය’’න්‌තිආදීසු (සු. නි. 81) මයාති අත්‌ථො. ‘‘සාධු මෙ, භන්‌තෙ, භගවා සංඛිත්‌තෙන ධම්‌මං දෙසෙතූ ’’ තිආදීසු (සං. නි. 4.88) මය්‌හන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘ධම්‌මදායාදා මෙ, භික්‌ඛවෙ, භවථා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.29) මමාති අත්‌ථො. ඉධ පන ‘‘මයා සුත’’න්‌ති ච ‘‘මම සුත’’න්‌ති ච අත්‌ථද්‌වයෙ යුජ්‌ජති.

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū ’’ tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    සුතන්‌ති අයං සුතසද්‌දො සඋපසග්‌ගො අනුපසග්‌ගො ච ගමන-විස්‌සුත-කිලින්‌නඋපචිතානුයොග-සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍ය-සොතද්‌වාරානුසාරවිඤ්‌ඤාතාදිඅනෙකත්‌ථප්‌පභෙදො. තථා හිස්‌ස – ‘‘සෙනාය පසුතො’’තිආදීසු ගච්‌ඡන්‌තොති අත්‌ථො. ‘‘සුතධම්‌මස්‌ස පස්‌සතො’’තිආදීසු (උදා. 11) විස්‌සුතධම්‌මස්‌සාති අත්‌ථො. ‘‘අවස්‌සුතා අවස්‌සුතස්‌සා’’තිආදීසු (පාචි. 657) කිලින්‌නාකිලින්‌නස්‌සාති අත්‌ථො. ‘‘තුම්‌හෙහි පුඤ්‌ඤං පසුතං අනප්‌පක’’න්‌තිආදීසු (ඛු. පා. 7.12) උපචිතන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘යෙ ඣානපසුතා ධීරා’’තිආදීසු (ධ. ප. 181) ඣානානුයුත්‌තාති අත්‌ථො. ‘‘දිට්‌ඨං සුතං මුත’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 1.241) සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘සුතධරො සුතසන්‌නිචයො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.339) සොතද්‌වාරානුසාරවිඤ්‌ඤාතධරොති අත්‌ථො. ඉධ පනස්‌ස සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිතන්‌ති වා උපධාරණන්‌ති වා අත්‌ථො. මෙ-සද්‌දස්‌ස හි මයාති අත්‌ථෙ සති – ‘‘එවං මයා සුතං, සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිත’’න්‌ති යුජ්‌ජති. මමාති අත්‌ථෙ සති – ‘‘එවං මම සුතං, සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරණ’’න්‌ති යුජ්‌ජති.

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati – ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati – ‘‘evaṃ mama sutaṃ, sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    එවමෙතෙසු තීසු පදෙසු එවන්‌ති සොතවිඤ්‌ඤාණාදිවිඤ්‌ඤාණකිච්‌චනිදස්‌සනං. මෙති වුත්‌තවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිපුග්‌ගලනිදස්‌සනං. සුතන්‌ති අස්‌සවනභාවපටික්‌ඛෙපතො අනූනානධිකාවිපරීතග්‌ගහණනිදස්‌සනං. තථා එවන්‌ති තස්‌ස සොතද්‌වාරානුසාරෙන පවත්‌තාය විඤ්‌ඤාණවීථියා නානප්‌පකාරෙන ආරම්‌මණෙ පවත්‌තිභාවප්‌පකාසනං. මෙති අත්‌තප්‌පකාසනං. සුතන්‌ති ධම්‌මප්‌පකාසනං. අයඤ්‌හෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො – ‘‘නානප්‌පකාරෙන ආරම්‌මණෙ පවත්‌තාය විඤ්‌ඤාණවීථියා මයා න අඤ්‌ඤං කතං, ඉදං පන කතං, අයං ධම්‌මො සුතො’’ති.

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassa sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    තථා එවන්‌ති නිද්‌දිසිතබ්‌බප්‌පකාසනං. මෙති පුග්‌ගලප්‌පකාසනං. සුතන්‌ති පුග්‌ගලකිච්‌චප්‌පකාසනං. ඉදං වුත්‌තං හොති – ‘‘යං සුත්‌තං නිද්‌දිසිස්‌සාමි, තං මයා එවං සුත’’න්‌ති.

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.

    තථා එවන්‌ති යස්‌ස චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස නානාකාරප්‌පවත්‌තියා නානත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනගහණං හොති, තස්‌ස නානාකාරනිද්‌දෙසො . එවන්‌ති හි අයං ආකාරපඤ්‌ඤත්‌ති. මෙති කත්‌තුනිද්‌දෙසො. සුතන්‌ති විසයනිද්‌දෙසො. එත්‌තාවතා නානාකාරප්‌පවත්‌තෙන චිත්‌තසන්‌තානෙන තංසමඞ්‌ගිනො කත්‌තුවිසයෙ ගහණසන්‌නිට්‌ඨානං කතං හොති.

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanagahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso . Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    අථ වා එවන්‌ති පුග්‌ගලකිච්‌චනිද්‌දෙසො. සුතන්‌ති විඤ්‌ඤාණකිච්‌චනිද්‌දෙසො. මෙති උභයකිච්‌චයුත්‌තපුග්‌ගලනිද්‌දෙසො. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො – ‘‘මයා සවනකිච්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිනා පුග්‌ගලෙන විඤ්‌ඤාණවසෙන ලද්‌ධසවනකිච්‌චවොහාරෙන සුත’’න්‌ති.

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.

    තත්‌ථ එවන්‌ති ච මෙති ච සච්‌චිකට්‌ඨපරමත්‌ථවසෙන අවිජ්‌ජමානපඤ්‌ඤත්‌ති. කිඤ්‌හෙත්‌ථ තං පරමත්‌ථතො අත්‌ථි, යං එවන්‌ති වා මෙති වා නිද්‌දෙසං ලභෙථ. සුතන්‌ති විජ්‌ජමානපඤ්‌ඤත්‌ති. යඤ්‌හි තං එත්‌ථ සොතෙන උපලද්‌ධං, තං පරමත්‌ථතො විජ්‌ජමානන්‌ති. තථා එවන්‌ති ච මෙති ච තං තං උපාදාය වත්‌තබ්‌බතො උපාදාපඤ්‌ඤත්‌ති. සුතන්‌ති දිට්‌ඨාදීනි උපනිධාය වත්‌තබ්‌බතො උපනිධාපඤ්‌ඤත්‌ති.

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    එත්‌ථ ච එවන්‌ති වචනෙන අසම්‌මොහං දීපෙති. න හි සම්‌මූළ්‌හො නානප්‌පකාරපටිවෙධසමත්‌ථො හොති. සුතන්‌ති වචනෙන සුතස්‌ස අසම්‌මොසං දීපෙති. යස්‌ස හි සුතං සම්‌මුට්‌ඨං හොති, න සො කාලන්‌තරෙන මයා සුතන්‌ති පටිජානාති. ඉච්‌චස්‌ස අසම්‌මොහෙන පඤ්‌ඤාසිද්‌ධි, අසම්‌මොසෙන පන සතිසිද්‌ධි. තත්‌ථ පඤ්‌ඤාපුබ්‌බඞ්‌ගමාය සතියා බ්‍යඤ්‌ජනාවධාරණසමත්‌ථතා, සතිපුබ්‌බඞ්‌ගමාය පඤ්‌ඤාය අත්‌ථපටිවෙධසමත්‌ථතා . තදුභයසමත්‌ථතායොගෙන අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මකොසස්‌ස අනුපාලනසමත්‌ථතො ධම්‌මභණ්‌ඩාගාරිකත්‌තසිද්‌ධි.

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā . Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    අපරො නයො – එවන්‌ති වචනෙන යොනිසො මනසිකාරං දීපෙති, අයොනිසො මනසිකරොතො හි නානප්‌පකාරපටිවෙධාභාවතො. සුතන්‌ති වචනෙන අවික්‌ඛෙපං දීපෙති වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තස්‌ස සවනාභාවතො. තථා හි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො පුග්‌ගලො සබ්‌බසම්‌පත්‌තියා වුච්‌චමානොපි ‘‘න මයා සුතං, පුන භණථා’’ති භණති. යොනිසො මනසිකාරෙන චෙත්‌ථ අත්‌තසම්‌මාපණිධිං පුබ්‌බෙ ච කතපුඤ්‌ඤතං සාධෙති, සම්‌මා අප්‌පණිහිතත්‌තස්‌ස පුබ්‌බෙ අකතපුඤ්‌ඤස්‌ස වා තදභාවතො. අවික්‌ඛෙපෙන සද්‌ධම්‌මස්‌සවනං සප්‌පුරිසූපනිස්‌සයඤ්‌ච සාධෙති. න හි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො සොතුං සක්‌කොති, න ච සප්‌පුරිසෙ අනුපනිස්‌සයමානස්‌ස සවනං අත්‌ථීති.

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.

    අපරො නයො – යස්‌මා ‘‘එවන්‌ති යස්‌ස චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස නානාකාරප්‌පවත්‌තියා නානත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනග්‌ගහණං හොති, තස්‌ස නානාකාරනිද්‌දෙසො’’ති වුත්‌තං, සො ච එවං භද්‌දකො ආකාරො න සම්‌මා අප්‌පණිහිතත්‌තනො පුබ්‌බෙ අකතපුඤ්‌ඤස්‌ස වා හොති, තස්‌මා එවන්‌ති ඉමිනා භද්‌දකෙන ආකාරෙන පච්‌ඡිමචක්‌කද්‌වයසම්‌පත්‌තිමත්‌තනො දීපෙති. සුතන්‌ති සවනයොගෙන පුරිමචක්‌කද්‌වයසම්‌පත්‌තිං. න හි අප්‌පතිරූපදෙසෙ වසතො සප්‌පුරිසූපනිස්‌සයවිරහිතස්‌ස වා සවනං අත්‌ථි. ඉච්‌චස්‌ස පච්‌ඡිමචක්‌කද්‌වයසිද්‌ධියා ආසයසුද්‌ධි සිද්‌ධා හොති, පුරිමචක්‌කද්‌වයසිද්‌ධියා පයොගසුද්‌ධි, තාය ච ආසයසුද්‌ධියා අධිගමබ්‍යත්‌තිසිද්‌ධි, පයොගසුද්‌ධියා ආගමබ්‍යත්‌තිසිද්‌ධි. ඉති පයොගාසයසුද්‌ධස්‌ස ආගමාධිගමසම්‌පන්‌නස්‌ස වචනං අරුණුග්‌ගං විය සූරියස්‌ස උදයතො, යොනිසො මනසිකාරො විය ච කුසලකම්‌මස්‌ස, අරහති භගවතො වචනස්‌ස පුබ්‌බඞ්‌ගමං භවිතුන්‌ති ඨානෙ නිදානං ඨපෙන්‌තො එවං මෙ සුතන්‌තිආදිමාහ.

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    අපරො නයො – එවන්‌ති ඉමිනා නානප්‌පකාරපටිවෙධදීපකෙන වචනෙන අත්‌තනො අත්‌ථපටිභානපටිසම්‌භිදාසම්‌පත්‌තිසබ්‌භාවං දීපෙති. සුතන්‌ති ඉමිනා සොතබ්‌බභෙදපටිවෙධදීපකෙන ධම්‌මනිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදාසම්‌පත්‌තිසබ්‌භාවං. එවන්‌ති ච ඉදං යොනිසො මනසිකාරදීපකවචනං භාසමානො – ‘‘එතෙ මයා ධම්‌මා මනසානුපෙක්‌ඛිතා දිට්‌ඨියා සුප්‌පටිවිද්‌ධා’’ති දීපෙති. සුතන්‌ති ඉදං සවනයොගදීපකවචනං භාසමානො – ‘‘බහූ මයා ධම්‌මා සුතා ධාතා වචසා පරිචිතා’’ති දීපෙති. තදුභයෙනපි අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනපාරිපූරිං දීපෙන්‌තො සවනෙ ආදරං ජනෙති. අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනපරිපුණ්‌ණඤ්‌හි ධම්‌මං ආදරෙන අස්‌සුණන්‌තො මහතා හිතා පරිබාහිරො හොතීති ආදරං ජනෙත්‌වා සක්‌කච්‌චං ධම්‌මො සොතබ්‌බොති.

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    එවං මෙ සුතන්‌ති ඉමිනා පන සකලෙන වචනෙන ආයස්‌මා ආනන්‌දො තථාගතප්‌පවෙදිතං ධම්‌මං අත්‌තනො අදහන්‌තො අසප්‌පුරිසභූමිං අතික්‌කමති, සාවකත්‌තං පටිජානන්‌තො සප්‌පුරිසභූමිං ඔක්‌කමති. තථා අසද්‌ධම්‌මා චිත්‌තං වුට්‌ඨාපෙති, සද්‌ධම්‌මෙ චිත්‌තං පතිට්‌ඨාපෙති. ‘‘කෙවලං සුතමෙවෙතං මයා, තස්‌සෙව පන භගවතො වචන’’න්‌ති දීපෙන්‌තො අත්‌තානං පරිමොචෙති, සත්‌ථාරං අපදිසති, ජිනවචනං අප්‌පෙති, ධම්‌මනෙත්‌තිං පතිට්‌ඨාපෙති.

    Evaṃme sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    අපිච ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌ති අත්‌තනා උප්‌පාදිතභාවං අප්‌පටිජානන්‌තො පුරිමවචනං විවරන්‌තො – ‘‘සම්‌මුඛා පටිග්‌ගහිතමිදං මයා තස්‌ස භගවතො චතුවෙසාරජ්‌ජවිසාරදස්‌ස දසබලධරස්‌ස ආසභට්‌ඨානට්‌ඨායිනො සීහනාදනාදිනො සබ්‌බසත්‌තුත්‌තමස්‌ස ධම්‌මිස්‌සරස්‌ස ධම්‌මරාජස්‌ස ධම්‌මාධිපතිනො ධම්‌මදීපස්‌ස ධම්‌මසරණස්‌ස සද්‌ධම්‌මවරචක්‌කවත්‌තිනො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස වචනං, න එත්‌ථ අත්‌ථෙ වා ධම්‌මෙ වා පදෙ වා බ්‍යඤ්‌ජනෙ වා කඞ්‌ඛා වා විමති වා කත්‌තබ්‌බා’’ති සබ්‌බදෙවමනුස්‌සානං ඉමස්‌මිං ධම්‌මෙ අස්‌සද්‌ධියං විනාසෙති, සද්‌ධාසම්‌පදං උප්‌පාදෙතීති. තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘විනාසයති අස්‌සද්‌ධං, සද්‌ධං වඩ්‌ඪෙති සාසනෙ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    එවං මෙ සුතමිච්‌චෙවං, වදං ගොතමසාවකො’’ති.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    එකන්‌ති ගණනපරිච්‌ඡෙදනිද්‌දෙසො. සමයන්‌ති පරිච්‌ඡින්‌නනිද්‌දෙසො. එකං සමයන්‌ති අනියමිතපරිදීපනං. තත්‌ථ සමයසද්‌දො –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘සමවායෙ ඛණෙ කාලෙ, සමූහෙ හෙතුදිට්‌ඨිසු;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    පටිලාභෙ පහානෙ ච, පටිවෙධෙ ච දිස්‌සති’’.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    තථා හිස්‌ස ‘‘අප්‌පෙව නාම ස්‌වෙපි උපසඞ්‌කමෙය්‍යාම කාලඤ්‌ච සමයඤ්‌ච උපාදායා’’ති එවමාදීසු (දී. නි. 1.447) සමවායො අත්‌ථො. ‘‘එකොව ඛො, භික්‌ඛවෙ, ඛණො ච සමයො ච බ්‍රහ්‌මචරියවාසායා’’තිආදීසු (අ. නි. 8.29) ඛණො. ‘‘උණ්‌හසමයො පරිළාහසමයො’’තිආදීසු (පාචි. 358) කාලො. ‘‘මහාසමයො පවනස්‌මි’’න්‌තිආදීසු (දී. නි. 2.332) සමූහො. ‘‘සමයොපි ඛො තෙ, භද්‌දාලි, අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසි, භගවා ඛො සාවත්‌ථියං විහරති, භගවාපි මං ජානිස්‌සති – ‘භද්‌දාලි, නාම භික්‌ඛු සත්‌ථුසාසනෙ සික්‌ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්‌පි ඛො තෙ , භද්‌දාලි, සමයො අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.135) හෙතු. ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන උග්‌ගාහමානො පරිබ්‌බාජකො සමණමුණ්‌ඩිකාපුත්‌තො සමයප්‌පවාදකෙ තින්‌දුකාචීරෙ එකසාලකෙ මල්‌ලිකාය ආරාමෙ පටිවසතී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.260) දිට්‌ඨි.

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho te , bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘දිට්‌ඨෙ ධම්‌මෙ ච යො අත්‌ථො, යො චත්‌ථො සම්‌පරායිකො;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    අත්‌ථාභිසමයා ධීරො, පණ්‌ඩිතොති පවුච්‌චතී’’ති. –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    ආදීසු (සං. නි. 1.129) පටිලාභො. ‘‘සම්‌මා මානාභිසමයා අන්‌තමකාසි දුක්‌ඛස්‌සා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.28) පහානං. ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨො සඞ්‌ඛතට්‌ඨො සන්‌තාපට්‌ඨො විපරිණාමට්‌ඨො අභිසමයට්‌ඨො’’තිආදීසු (පටි. ම. 2.8) පටිවෙධො. ඉධ පනස්‌ස කාලො අත්‌ථො. තෙන සංවච්‌ඡර-උතු-මාසඩ්‌ඪමාස-රත්‌ති-දිව-පුබ්‌බණ්‌හ-මජ්‌ඣන්‌හික-සායන්‌හ-පඨමමජ්‌ඣිමපච්‌ඡිමයාම-මුහුත්‌තාදීසු කාලප්‌පභෙදභූතෙසු සමයෙසු එකං සමයන්‌ති දීපෙති.

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි එතෙසු සංවච්‌ඡරාදීසු සමයෙසු යං යං සුත්‌තං යස්‌මිං යස්‌මිං සංවච්‌ඡරෙ උතුම්‌හි මාසෙ පක්‌ඛෙ රත්‌තිභාගෙ දිවසභාගෙ වා වුත්‌තං, සබ්‌බං තං ථෙරස්‌ස සුවිදිතං සුවවත්‌ථාපිතං පඤ්‌ඤාය. යස්‌මා පන ‘‘එවං මෙ සුතං අසුකසංවච්‌ඡරෙ අසුකඋතුම්‌හි අසුකමාසෙ අසුකපක්‌ඛෙ අසුකරත්‌තිභාගෙ අසුකදිවසභාගෙ වා’’ති එවං වුත්‌තෙ න සක්‌කා සුඛෙන ධාරෙතුං වා උද්‌දිසිතුං වා උද්‌දිසාපෙතුං වා, බහු ච වත්‌තබ්‌බං හොති, තස්‌මා එකෙනෙව පදෙන තමත්‌ථං සමොධානෙත්‌වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    යෙ වා ඉමෙ ගබ්‌භොක්‌කන්‌තිසමයො ජාතිසමයො සංවෙගසමයො අභිනික්‌ඛමනසමයො දුක්‌කරකාරිකසමයො මාරවිජයසමයො අභිසම්‌බොධිසමයො දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරසමයො දෙසනාසමයො පරිනිබ්‌බානසමයොති එවමාදයො භගවතො දෙවමනුස්‌සෙසු අතිවිය සුප්‌පකාසා අනෙකකාලප්‌පභෙදා එව සමයා. තෙසු සමයෙසු දෙසනාසමයසඞ්‌ඛාතං එකං සමයන්‌ති දීපෙති. යො චායං ඤාණකරුණාකිච්‌චසමයෙසු කරුණාකිච්‌චසමයො, අත්‌තහිතපරහිතපටිපත්‌තිසමයෙසු පරහිතපටිපත්‌තිසමයො , සන්‌නිපතිතානං කරණීයද්‌වයසමයෙසු ධම්‌මිකථාසමයො, දෙසනාපටිපත්‌තිසමයෙසු දෙසනාසමයො, තෙසුපි සමයෙසු අඤ්‌ඤතරං සන්‌ධාය ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo , sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    කස්‌මා පනෙත්‌ථ යථා අභිධම්‌මෙ ‘‘යස්‌මිං සමයෙ කාමාවචර’’න්‌ති ච ඉතො අඤ්‌ඤෙසු සුත්‌තපදෙසු ‘‘යස්‌මිං සමයෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහී’’ති ච භුම්‌මවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො, විනයෙ ච ‘‘තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා’’ති කරණවචනෙන, තථා අකත්‌වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති උපයොගවචනෙන නිද්‌දෙසො කතොති. තත්‌ථ තථා, ඉධ ච අඤ්‌ඤථා අත්‌ථසම්‌භවතො. තත්‌ථ හි අභිධම්‌මෙ ඉතො අඤ්‌ඤෙසු සුත්‌තපදෙසු ච අධිකරණත්‌ථො භාවෙනභාවලක්‌ඛණත්‌ථො ච සම්‌භවති. අධිකරණඤ්‌හි කාලත්‌ථො සමූහත්‌ථො ච සමයො, තත්‌ථ වුත්‌තානං ඵස්‌සාදිධම්‌මානං ඛණසමවායහෙතුසඞ්‌ඛාතස්‌ස ච සමයස්‌ස භාවෙන තෙසං භාවො ලක්‌ඛීයති. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ භුම්‌මවචනනිද්‌දෙසො කතො.

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.

    විනයෙ ච හෙතුඅත්‌ථො කරණත්‌ථො ච සම්‌භවති. යො හි සො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිසමයො සාරිපුත්‌තාදීහිපි දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යො, තෙන සමයෙන හෙතුභූතෙන කරණභූතෙන ච සික්‌ඛාපදානි පඤ්‌ඤාපයන්‌තො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිහෙතුඤ්‌ච අපෙක්‌ඛමානො භගවා තත්‌ථ තත්‌ථ විහාසි. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ කරණවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො.

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ඉධ පන අඤ්‌ඤස්‌මිං ච එවංජාතිකෙ අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථො සම්‌භවති. යඤ්‌හි සමයං භගවා ඉමං අඤ්‌ඤං වා සුත්‌තන්‌තං දෙසෙසි, අච්‌චන්‌තමෙව තං සමයං කරුණාවිහාරෙන විහාසි. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං ඉධ උපයොගවචනනිද්‌දෙසො කතොති.

    Idha pana aññasmiṃ ca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘තං තං අත්‌ථමපෙක්‌ඛිත්‌වා, භුම්‌මෙන කරණෙන ච;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    අඤ්‌ඤත්‍ර සමයො වුත්‌තො, උපයොගෙන සො ඉධා’’ති.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    පොරාණා පන වණ්‌ණයන්‌ති – ‘‘තස්‌මිං සමයෙ’’ති වා ‘‘තෙන සමයෙනා’’ති වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති වා අභිලාපමත්‌තභෙදො එස, සබ්‌බත්‌ථ භුම්‌මමෙව අත්‌ථොති. තස්‌මා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති වුත්‌තෙපි ‘‘එකස්‌මිං සමයෙ’’ති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    භගවාති ගරු. ගරුං හි ලොකෙ ‘‘භගවා’’ති වදන්‌ති. අයඤ්‌ච සබ්‌බගුණවිසිට්‌ඨතාය සබ්‌බසත්‌තානං ගරු, තස්‌මා ‘‘භගවා’’ති වෙදිතබ්‌බො. පොරාණෙහිපි වුත්‌තං –

    Bhagavāti garu. Garuṃ hi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘භගවාති වචනං සෙට්‌ඨං, භගවාති වචනමුත්‌තමං;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ගරු ගාරවයුත්‌තො සො, භගවා තෙන වුච්‌චතී’’ති. (විසුද්‌ධි. 1.142);

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142);

    අපිච –

    Apica –

    ‘‘භග්‍යවා භග්‌ගවා යුත්‌තො, භගෙහි ච විභත්‌තවා;

    ‘‘Bhagyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    භත්‌තවා වන්‌තගමනො, භවෙසු භගවා තතො’’ති. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ඉමිස්‌සා ගාථාය වසෙනස්‌ස පදස්‌ස විත්‌ථාරතො අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සො ච විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 1.144) බුද්‌ධානුස්‌සතිනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තොයෙව.

    Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    එත්‌තාවතා චෙත්‌ථ එවං මෙ සුතන්‌ති වචනෙන යථාසුතං ධම්‌මං දස්‌සෙන්‌තො භගවතො ධම්‌මසරීරං පච්‌චක්‌ඛං කරොති. තෙන ‘‘නයිදං අතික්‌කන්‌තසත්‌ථුකං පාවචනං, අයං වො සත්‌ථා’’ති සත්‌ථු අදස්‌සනෙන උක්‌කණ්‌ඨිතං ජනං සමස්‌සාසෙති. එකං සමයං භගවාති වචනෙන තස්‌මිං සමයෙ භගවතො අවිජ්‌ජමානභාවං දස්‌සෙන්‌තො රූපකායපරිනිබ්‌බානං සාධෙති. තෙන ‘‘එවංවිධස්‌ස නාම අරියධම්‌මස්‌ස දෙසකො දසබලධරො වජිරසඞ්‌ඝාතසමානකායො සොපි භගවා පරිනිබ්‌බුතො, කෙන අඤ්‌ඤෙන ජීවිතෙ ආසා ජනෙතබ්‌බා’’ති ජීවිතමදමත්‌තං ජනං සංවෙජෙති, සද්‌ධම්‌මෙ චස්‌ස උස්‌සාහං ජනෙති. එවන්‌ති ච භණන්‌තො දෙසනාසම්‌පත්‌තිං නිද්‌දිසති. මෙ සුතන්‌ති සාවකසම්‌පත්‌තිං. එකං සමයන්‌ති කාලසම්‌පත්‌තිං. භගවාති දෙසකසම්‌පත්‌තිං.

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    සාවත්‌ථියන්‌ති එවංනාමකෙ නගරෙ. සමීපත්‌ථෙ චෙතං භුම්‌මවචනං. විහරතීති අවිසෙසෙන ඉරියාපථදිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙසු අඤ්‌ඤතරවිහාරසමඞ්‌ගීපරිදීපනමෙතං. ඉධ පන ඨානගමනනිසජ්‌ජාසයනප්‌පභෙදෙසු ඉරියාපථෙසු අඤ්‌ඤතරඉරියාපථසමායොගපරිදීපනං , තෙන ඨිතොපි ගච්‌ඡන්‌තොපි නිසින්‌නොපි සයානොපි භගවා විහරතිච්‌චෙව වෙදිතබ්‌බො. සො හි එකං ඉරියාපථබාධනං අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අපරිපතන්‌තං අත්‌තභාවං හරති පවත්‌තෙති, තස්‌මා ‘‘විහරතී’’ති වුච්‌චති.

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ , tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ජෙතවනෙති ජෙතස්‌ස රාජකුමාරස්‌ස වනෙ. තඤ්‌හි තෙන රොපිතං සංවඩ්‌ඪිතං පරිපාලිතං අහොසි, තස්‌මා ‘‘ජෙතවන’’න්‌ති සඞ්‌ඛං ගතං. තස්‌මිං ජෙතවනෙ. අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙති අනාථපිණ්‌ඩිකෙන ගහපතිනා චතුපඤ්‌ඤාසහිරඤ්‌ඤකොටිපරිච්‌චාගෙන බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස නිය්‍යාතිතත්‌තා ‘‘අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමො’’ති සඞ්‌ඛං ගතෙ ආරාමෙ. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරො පන පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමට්‌ඨකථාය සබ්‌බාසවසුත්‌තවණ්‌ණනායං (ම. නි. අට්‌ඨ. 1.14) වුත්‌තො.

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ ahosi, tasmā ‘‘jetavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ. Tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti saṅkhaṃ gate ārāme. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14) vutto.

    තත්‌ථ සියා – යදි තාව භගවා සාවත්‌ථියං විහරති, ‘‘ජෙතවනෙ’’ති න වත්‌තබ්‌බං. අථ තත්‌ථ විහරති, ‘‘සාවත්‌ථිය’’න්‌ති න වත්‌තබ්‌බං. න හි සක්‌කා උභයත්‌ථ එකං සමයං විහරිතුන්‌ති. න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.

    නනු අවොචුම්‌හ ‘‘සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචන’’න්‌ති. තස්‌මා යථා ගඞ්‌ගායමුනාදීනං සමීපෙ ගොයූථානි චරන්‌තානි ‘‘ගඞ්‌ගායං චරන්‌ති, යමුනායං චරන්‌තී’’ති වුච්‌චති, එවමිධාපි යදිදං සාවත්‌ථියා සමීපෙ ජෙතවනං, තත්‌ථ විහරන්‌තො වුච්‌චති ‘‘සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ’’ති. ගොචරගාමනිදස්‌සනත්‌ථං හිස්‌ස සාවත්‌ථිවචනං, පබ්‌බජිතානුරූපනිවාසට්‌ඨානනිදස්‌සනත්‌ථං සෙසවචනං.

    Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāyaṃ caranti, yamunāyaṃ carantī’’ti vuccati, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    අඤ්‌ඤතරා දෙවතාති නාමගොත්‌තවසෙන අපාකටා එකා දෙවතාති අත්‌ථො. ‘‘අභිජානාති නො, භන්‌තෙ, භගවා අහු ඤාතඤ්‌ඤතරස්‌ස මහෙසක්‌ඛස්‌ස යක්‌ඛස්‌ස සංඛිත්‌තෙන තණ්‌හාසඞ්‌ඛයවිමුත්‌තිං භාසිතා’’ති එත්‌ථ පන අභිඤ්‌ඤාතො සක්‌කොපි දෙවරාජා ‘‘අඤ්‌ඤතරො’’ති වුත්‌තො. ‘‘දෙවතා’’ති ච ඉදං දෙවානම්‌පි දෙවධීතානම්‌පි සාධාරණවචනං. ඉමස්‌මිං පනත්‌ථෙ දෙවො අධිප්‌පෙතො, සො ච ඛො රූපාවචරානං දෙවානං අඤ්‌ඤතරො.

    Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahu ñātaññatarassa mahesakkhassa yakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā ‘‘aññataro’’ti vutto. ‘‘Devatā’’ti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto, so ca kho rūpāvacarānaṃ devānaṃ aññataro.

    අභික්‌කන්‌තාය රත්‌තියාති එත්‌ථ අභික්‌කන්‌ත-සද්‌දො ඛයසුන්‌දරාභිරූපඅබ්‌භානුමොදනාදීසු දිස්‌සති . තත්‌ථ ‘‘අභික්‌කන්‌තා, භන්‌තෙ, රත්‌ති, නික්‌ඛන්‌තො පඨමො යාමො , චිරනිසින්‌නො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො, උද්‌දිසතු, භන්‌තෙ, භගවා භික්‌ඛූනං පාතිමොක්‌ඛ’’න්‌ති එවමාදීසු (අ. නි. 8.20; චූළව. 383) ඛයෙ දිස්‌සති. ‘‘අයං ඉමෙසං චතුන්‌නං පුග්‌ගලානං අභික්‌කන්‌තතරො ච පණීතතරො චා’’ති එවමාදීසු (අ. නි. 4.100) සුන්‌දරෙ.

    Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khayasundarābhirūpaabbhānumodanādīsu dissati . Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo , ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20; cūḷava. 383) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.

    ‘‘කො මෙ වන්‌දති පාදානි, ඉද්‌ධියා යසසා ජලං;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    අභික්‌කන්‌තෙන වණ්‌ණෙන, සබ්‌බා ඔභාසයං දිසා’’ති. –

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –

    එවමාදීසු (වි. ව. 857) අභිරූපෙ. ‘‘අභික්‌කන්‌තං භො ගොතම, අභික්‌කන්‌තං භො ගොතමා’’ති එවමාදීසු (පාරා. 15) අබ්‌භානුමොදනෙ. ඉධ පන ඛයෙ. තෙන අභික්‌කන්‌තාය රත්‌තියා, පරික්‌ඛීණාය රත්‌තියාති වුත්‌තං හොති. තත්‌ථායං දෙවපුත්‌තො මජ්‌ඣිමයාමසමනන්‌තරෙ ආගතොති වෙදිතබ්‌බො. නියාමො හි කිරෙස දෙවතානං යදිදං බුද්‌ධානං වා බුද්‌ධසාවකානං වා උපට්‌ඨානං ආගච්‌ඡන්‌තා මජ්‌ඣිමයාමසමනන්‌තරෙයෙව ආගච්‌ඡන්‌ති.

    Evamādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhānumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Niyāmo hi kiresa devatānaṃ yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantareyeva āgacchanti.

    අභික්‌කන්‌තවණ්‌ණාති ඉධ අභික්‌කන්‌ත-සද්‌දො අභිරූපෙ, වණ්‌ණ-සද්‌දො පන ඡවිථුති-කුලවග්‌ග-කාරණ-සණ්‌ඨානප්‌පමාණ-රූපායතනාදීසු දිස්‌සති. තත්‌ථ ‘‘සුවණ්‌ණවණ්‌ණොසි භගවා’’ති එවමාදීසු (සු. නි. 553) ඡවියා. ‘‘කදා සඤ්‌ඤූළ්‌හා පන තෙ, ගහපති, ඉමෙ සමණස්‌ස වණ්‌ණා’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 2.77) ථුතියං. ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භො ගොතම, වණ්‌ණා’’ති එවමාදීසු (දී. නි. 3.115) කුලවග්‌ගෙ. ‘‘අථ කෙන නු වණ්‌ණෙන, ගන්‌ධථෙනොති වුච්‌චතී’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.234) කාරණෙ. ‘‘මහන්‌තං හත්‌ථිරාජවණ්‌ණං අභිනිම්‌මිනිත්‌වා’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.138) සණ්‌ඨානෙ. ‘‘තයො පත්‌තස්‌ස වණ්‌ණා’’ති එවමාදීසු (පාරා. 602) පමාණෙ. ‘‘වණ්‌ණො ගන්‌ධො රසො ඔජා’’ති එවමාදීසු රූපායතනෙ. සො ඉධ ඡවියා දට්‌ඨබ්‌බො. තෙන අභික්‌කන්‌තවණ්‌ණා අභිරූපච්‌ඡවි, ඉට්‌ඨවණ්‌ණා මනාපවණ්‌ණාති වුත්‌තං හොති. දෙවතා හි මනුස්‌සලොකං ආගච්‌ඡමානා පකතිවණ්‌ණං පකතිඉද්‌ධිං ජහිත්‌වා ඔළාරිකං අත්‌තභාවං කත්‌වා අතිරෙකවණ්‌ණං අතිරෙකඉද්‌ධිං මාපෙත්‌වා නටසමජ්‌ජාදීනි ගච්‌ඡන්‌තා මනුස්‌සා විය අභිසඞ්‌ඛතෙන කායෙන ආගච්‌ඡන්‌ති. තත්‌ථ කාමාවචරා අනභිසඞ්‌ඛතෙනපි ආගන්‌තුං සක්‌කොන්‌ති, රූපාවචරා පන න සක්‌කොන්‌ති. තෙසඤ්‌හි අතිසුඛුමො අත්‌තභාවො, න තෙන ඉරියාපථකප්‌පනං හොති. තස්‌මා අයං දෙවපුත්‌තො අභිසඞ්‌ඛතෙනෙව ආගතො. තෙන වුත්‌තං ‘‘අභික්‌කන්‌තවණ්‌ණා’’ති.

    Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkanta-saddo abhirūpe, vaṇṇa-saddo pana chavithuti-kulavagga-kāraṇa-saṇṭhānappamāṇa-rūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (su. ni. 553) chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te, gahapati, ime samaṇassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyā daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā abhirūpacchavi, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti, rūpāvacarā pana na sakkonti. Tesañhi atisukhumo attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti. Tasmā ayaṃ devaputto abhisaṅkhateneva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.

    කෙවලකප්‌පන්‌ති එත්‌ථ කෙවල-සද්‌දො අනවසෙස-යෙභුය්‍යාබ්‍යාමිස්‌සානතිරෙකදළ්‌හත්‌ථවිසංයොගාදිඅනෙකත්‌ථො. තථා හිස්‌ස ‘‘කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරිය’’න්‌ති එවමාදීසු (පාරා. 1) අනවසෙසත්‌ථමත්‌ථො. ‘‘කෙවලකප්‌පා ච අඞ්‌ගමගධා පහූතං ඛාදනීයභොජනීයං ආදාය උපසඞ්‌කමිස්‌සන්‌තී’’ති එවමාදීසු (මහාව. 43) යෙභුය්‍යතා. ‘‘කෙවලස්‌ස දුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධස්‌ස සමුදයො හොතී’’ති එවමාදීසු (විභ. 225) අබ්‍යාමිස්‌සතා. ‘‘කෙවලං සද්‌ධාමත්‌තකං නූන අයමායස්‌මා’’ති එවමාදීසු (මහාව. 244) අනතිරෙකතා. ‘‘ආයස්‌මතො, භන්‌තෙ, අනුරුද්‌ධස්‌ස බාහියො නාම සද්‌ධිවිහාරිකො කෙවලකප්‌පං සඞ්‌ඝභෙදාය ඨිතො’’ති එවමාදීසු (අ. නි. 4.243) දළ්‌හත්‌ථතා. ‘‘කෙවලී වුසිතවා උත්‌තමපුරිසොති වුච්‌චතී’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 3.57) විසංයොගො අත්‌ථො. ඉධ පනස්‌ස අනවසෙසත්‌ථො අධිප්‌පෙතො.

    Kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesa-yebhuyyābyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho. Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatthamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo attho. Idha panassa anavasesattho adhippeto.

    කප්‌ප-සද්‌දො පනායං අභිසද්‌දහන-වොහාර-කාල-පඤ්‌ඤත්‌ති-ඡෙදන-විකප්‌ප-ලෙසසමන්‌තභාවාදිඅනෙකත්‌ථො. තථා හිස්‌ස ‘‘ඔකප්‌පනියමෙතං භොතො ගොතමස්‌ස, යථා තං අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌සා’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 1.387) අභිසද්‌දහනමත්‌ථො. ‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌චහි සමණකප්‌පෙහි ඵලං පරිභුඤ්‌ජිතු’’න්‌ති එවමාදීසු (චූළව. 250) වොහාරො. ‘‘යෙන සුදං නිච්‌චකප්‌පං විහරාමී’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 1.387) කාලො. ‘‘ඉච්‌චායස්‌මා කප්‌පො’’ති එවමාදීසු පඤ්‌ඤත්‌ති. ‘‘අලඞ්‌කතො කප්‌පිතකෙසමස්‌සූ’’ති එවමාදීසු (වි. ව. 1094, 1101) ඡෙදනං. ‘‘කප්‌පති ද්‌වඞ්‌ගුලකප්‌පො’’ති එවමාදීසු (චූළව. 446) විකප්‌පො. ‘‘ආත්‌ථි කප්‌පො නිපජ්‌ජිතු’’න්‌ති එවමාදීසු (අ. නි. 8.80) ලෙසො. ‘‘කෙවලකප්‌පං වෙළුවනං ඔභාසෙත්‌වා’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.94) සමන්‌තභාවො. ඉධ පනස්‌ස සමන්‌තභාවත්‌ථො අධිප්‌පෙතො. තස්‌මා කෙවලකප්‌පං ජෙතවනන්‌ති එත්‌ථ ‘‘අනවසෙසං සමන්‌තතො ජෙතවන’’න්‌ති එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti-chedana-vikappa-lesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (vi. va. 1094, 1101) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Ātthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvattho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ jetavananti ettha ‘‘anavasesaṃ samantato jetavana’’nti evamattho daṭṭhabbo.

    ඔභාසෙත්‌වාති වත්‌ථාලඞ්‌කාරසරීරසමුට්‌ඨිතාය ආභාය ඵරිත්‌වා, චන්‌දිමා විය සූරියො විය ච එකොභාසං එකපජ්‌ජොතං කරිත්‌වාති අත්‌ථො.

    Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.

    යෙනාති භුම්‌මත්‌ථෙ කරණවචනං. යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමීති තස්‌මා ‘‘යත්‌ථ භගවා, තත්‌ථ උපසඞ්‌කමී’’ති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. යෙන වා කාරණෙන භගවා දෙවමනුස්‌සෙහි උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො, තෙන කාරණෙන උපසඞ්‌කමීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. කෙන ච කාරණෙන භගවා උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො? නානප්‌පකාරගුණවිසෙසාධිගමාධිප්‌පායෙන, සාදුඵලූපභොගාධිප්‌පායෙන දිජගණෙහි නිච්‌චඵලිතමහාරුක්‌ඛො විය. උපසඞ්‌කමීති ච ගතාති වුත්‌තං හොති. උපසඞ්‌කමිත්‌වාති උපසඞ්‌කමනපරියොසානදීපනං. අථ වා එවං ගතා තතො ආසන්‌නතරං ඨානං භගවතො සමීපසඞ්‌ඛාතං ගන්‌ත්‌වාතිපි වුත්‌තං හොති.

    Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti tasmā ‘‘yattha bhagavā, tattha upasaṅkamī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.

    ඉදානි යෙනත්‌ථෙන ලොකෙ අග්‌ගපුග්‌ගලස්‌ස උපට්‌ඨානං ආගතා, තං පුච්‌ඡිතුකාමා දසනඛසමොධානසමුජ්‌ජලං අඤ්‌ජුලිං සිරසි පතිට්‌ඨපෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨාසි. එකමන්‌තන්‌ති භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො – ‘‘විසමං චන්‌දිමසූරියා පරිවත්‌තන්‌තී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.70) විය. තස්‌මා යථා ඨිතා එකමන්‌තං ඨිතා හොති, තථා අට්‌ඨාසීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. භුම්‌මත්‌ථෙ වා එතං උපයොගවචනං. අට්‌ඨාසීති ඨානං කප්‌පෙසි. පණ්‌ඩිතා හි දෙවමනුස්‌සා ගරුට්‌ඨානියං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ආසනකුසලතාය එකමන්‌තං තිට්‌ඨන්‌ති, අයඤ්‌ච දෙවො තෙසං අඤ්‌ඤතරො, තස්‌මා එකමන්‌තං අට්‌ඨාසි.

    Idāni yenatthena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgatā, taṃ pucchitukāmā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjuliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā ṭhitā ekamantaṃ ṭhitā hoti, tathā aṭṭhāsīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti ṭhānaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhanti, ayañca devo tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    කථං ඨිතො පන එකමන්‌තං ඨිතො හොතීති? ඡ ඨානදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා. සෙය්‍යථිදං – අතිදූරං, අච්‌චාසන්‌නං, උපරිවාතං , උන්‌නතප්‌පදෙසං, අතිසම්‌මුඛං, අතිපච්‌ඡාති. අතිදූරෙ ඨිතො හි සචෙ කථෙතුකාමො හොති, උච්‌චාසද්‌දෙන කථෙතබ්‌බං හොති. අච්‌චාසන්‌නෙ ඨිතො සඞ්‌ඝට්‌ටනං කරොති. උපරිවාතෙ ඨිතො සරීරගන්‌ධෙන බාධති. උන්‌නතප්‌පදෙසෙ ඨිතො අගාරවං පකාසෙති. අතිසම්‌මුඛා ඨිතො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති, චක්‌ඛුනා චක්‌ඛුං ආහච්‌ච දට්‌ඨබ්‌බං හොති. අතිපච්‌ඡා ඨිතො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති, ගීවං පසාරෙත්‌වා දට්‌ඨබ්‌බං හොති. තස්‌මා අයම්‌පි එතෙ ඡ ඨානදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා අට්‌ඨාසි. තෙන වුත්‌තං ‘‘එකමන්‌තං අට්‌ඨාසී’’ති.

    Kathaṃ ṭhito pana ekamantaṃ ṭhito hotīti? Cha ṭhānadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ , unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre ṭhito hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne ṭhito saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte ṭhito sarīragandhena bādhati. Unnatappadese ṭhito agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha ṭhānadose vajjetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ aṭṭhāsī’’ti.

    එතදවොචාති එතං අවොච. කථං නූති කාරණපුච්‌ඡා. භගවතො හි තිණ්‌ණොඝභාවො දසසහස්‌සිලොකධාතුයා පාකටො, තෙනිමිස්‌සා දෙවතාය තත්‌ථ කඞ්‌ඛා නත්‌ථි, ඉමිනා පන කාරණෙන ‘‘තිණ්‌ණො’’ති න ජානාති, තෙන සා තං කාරණං පුච්‌ඡමානා එවමාහ.

    Etadavocāti etaṃ avoca. Kathaṃ nūti kāraṇapucchā. Bhagavato hi tiṇṇoghabhāvo dasasahassilokadhātuyā pākaṭo, tenimissā devatāya tattha kaṅkhā natthi, iminā pana kāraṇena ‘‘tiṇṇo’’ti na jānāti, tena sā taṃ kāraṇaṃ pucchamānā evamāha.

    මාරිසාති දෙවතානං පියසමුදාචාරවචනමෙතං. නිද්‌දුක්‌ඛාති වුත්‌තං හොති. යදි එවං ‘‘යදා ඛො තෙ, මාරිස, සඞ්‌කුනා සඞ්‌කු හදයෙ සමාගච්‌ඡෙය්‍ය, අථ නං ත්‌වං ජානෙය්‍යාසි ‘වස්‌සසහස්‌සං මෙ නිරයෙ පච්‌චමානස්‌සා’’’ති (ම. නි. 1.512) ඉදං විරුජ්‌ඣති. න හි නෙරයිකසත්‌තො නිද්‌දුක්‌ඛො නාම හොති. කිඤ්‌චාපි න නිද්‌දුක්‌ඛො, රුළ්‌හීසද්‌දෙන පන එවං වුච්‌චති. පුබ්‌බෙ කිර පඨමකප්‌පිකානං නිද්‌දුක්‌ඛානං සුඛසමප්‌පිතානං එස වොහාරො, අපරභාගෙ දුක්‌ඛං හොතු වා මා වා, රුළ්‌හීසද්‌දෙන අයං වොහාරො වුච්‌චතෙව නිප්‌පදුමාපි නිරුදකාපි වා පොක්‌ඛරණී පොක්‌ඛරණී විය.

    Mārisāti devatānaṃ piyasamudācāravacanametaṃ. Niddukkhāti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘yadā kho te, mārisa, saṅkunā saṅku hadaye samāgaccheyya, atha naṃ tvaṃ jāneyyāsi ‘vassasahassaṃ me niraye paccamānassā’’’ti (ma. ni. 1.512) idaṃ virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nāma hoti. Kiñcāpi na niddukkho, ruḷhīsaddena pana evaṃ vuccati. Pubbe kira paṭhamakappikānaṃ niddukkhānaṃ sukhasamappitānaṃ esa vohāro, aparabhāge dukkhaṃ hotu vā mā vā, ruḷhīsaddena ayaṃ vohāro vuccateva nippadumāpi nirudakāpi vā pokkharaṇī pokkharaṇī viya.

    ඔඝමතරීති එත්‌ථ චත්‌තාරො ඔඝා, කාමොඝො භවොඝො දිට්‌ඨොඝො අවිජ්‌ජොඝොති. තත්‌ථ පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු ඡන්‌දරාගො කාමොඝො නාම. රූපාරූපභවෙසු ඡන්‌දරාගො ඣානනිකන්‌ති ච භවොඝො නාම. ද්‌වාසට්‌ඨි දිට්‌ඨියො දිට්‌ඨොඝො නාම. චතූසු සච්‌චෙසු අඤ්‌ඤාණං අවිජ්‌ජොඝො නාම. තත්‌ථ කාමොඝො අට්‌ඨසු ලොභසහගතෙසු චිත්‌තුප්‌පාදෙසු උප්‌පජ්‌ජති, භවොඝො චතූසු දිට්‌ඨිගතවිප්‌පයුත්‌තලොභසහගතෙසු චිත්‌තුප්‌පාදෙසු උප්‌පජ්‌ජති, දිට්‌ඨොඝො චතූසු දිට්‌ඨිගතසම්‌පයුත්‌තෙසු චිත්‌තුප්‌පාදෙසු උප්‌පජ්‌ජති, අවිජ්‌ජොඝො සබ්‌බාකුසලෙසු උප්‌පජ්‌ජති.

    Oghamatarīti ettha cattāro oghā, kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti. Tattha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho nāma. Catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho nāma. Tattha kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, bhavogho catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, diṭṭhogho catūsu diṭṭhigatasampayuttesu cittuppādesu uppajjati, avijjogho sabbākusalesu uppajjati.

    සබ්‌බොපි චෙස අවහනනට්‌ඨෙන රාසට්‌ඨෙන ච ඔඝොති වෙදිතබ්‌බො. අවහනනට්‌ඨෙනාති අධොගමනට්‌ඨෙන. අයඤ්‌හි අත්‌තනො වසං ගතෙ සත්‌තෙ අධො ගමෙති, නිරයාදිභෙදාය දුග්‌ගතියංයෙව නිබ්‌බත්‌තෙති, උපරිභාවං වා නිබ්‌බානං ගන්‌තුං අදෙන්‌තො අධො තීසු භවෙසු චතූසු යොනීසු පඤ්‌චසු ගතීසු සත්‌තසු විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතීසු නවසු සත්‌තාවාසෙසු ච ගමෙතීතිපි අත්‌ථො. රාසට්‌ඨෙනාති මහන්‌තට්‌ඨෙන. මහා හෙසො කිලෙසරාසි අවීචිතො පට්‌ඨාය යාව භවග්‌ගා පත්‌ථටො, යදිදං පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු ඡන්‌දරාගො නාම. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. එවමයං රාසට්‌ඨෙනාපි ඔඝොති වෙදිතබ්‌බො. අතරීති ඉමං චතුබ්‌බිධම්‌පි ඔඝං කෙන නු ත්‌වං, මාරිස, කාරණෙන තිණ්‌ණොති පුච්‌ඡති.

    Sabbopi cesa avahananaṭṭhena rāsaṭṭhena ca oghoti veditabbo. Avahananaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena. Ayañhi attano vasaṃ gate satte adho gameti, nirayādibhedāya duggatiyaṃyeva nibbatteti, uparibhāvaṃ vā nibbānaṃ gantuṃ adento adho tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ca gametītipi attho. Rāsaṭṭhenāti mahantaṭṭhena. Mahā heso kilesarāsi avīcito paṭṭhāya yāva bhavaggā patthaṭo, yadidaṃ pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo nāma. Sesesupi eseva nayo. Evamayaṃ rāsaṭṭhenāpi oghoti veditabbo. Atarīti imaṃ catubbidhampi oghaṃ kena nu tvaṃ, mārisa, kāraṇena tiṇṇoti pucchati.

    අථස්‌සා භගවා පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තො අප්‌පතිට්‌ඨං ඛ්‌වාහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අප්‌පතිට්‌ඨන්‌ති අප්‌පතිට්‌ඨහන්‌තො. අනායූහන්‌ති අනායූහන්‌තො, අවායමන්‌තොති අත්‌ථො. ඉති භගවා ගූළ්‌හං පටිච්‌ඡන්‌නං කත්‌වා පඤ්‌හං කථෙසි. දෙවතාපි නං සුත්‌වා ‘‘බාහිරකං තාව ඔඝං තරන්‌තා නාම ඨාතබ්‌බට්‌ඨානෙ තිට්‌ඨන්‌තා තරිතබ්‌බට්‌ඨානෙ ආයූහන්‌තා තරන්‌ති, අයං පන අවීචිතො යාව භවග්‌ගා පත්‌ථටං කිලෙසොඝං කිලෙසරාසිං අප්‌පතිට්‌ඨහන්‌තො අනායූහන්‌තො අතරින්‌ති ආහ. කිං නු ඛො එතං? කථං නු ඛො එත’’න්‌ති? විමතිං පක්‌ඛන්‌තා පඤ්‌හස්‌ස අත්‌ථං න අඤ්‌ඤාසි.

    Athassā bhagavā pañhaṃ vissajjento appatiṭṭhaṃ khvāhantiādimāha. Tattha appatiṭṭhanti appatiṭṭhahanto. Anāyūhanti anāyūhanto, avāyamantoti attho. Iti bhagavā gūḷhaṃ paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Devatāpi naṃ sutvā ‘‘bāhirakaṃ tāva oghaṃ tarantā nāma ṭhātabbaṭṭhāne tiṭṭhantā taritabbaṭṭhāne āyūhantā taranti, ayaṃ pana avīcito yāva bhavaggā patthaṭaṃ kilesoghaṃ kilesarāsiṃ appatiṭṭhahanto anāyūhanto atarinti āha. Kiṃ nu kho etaṃ? Kathaṃ nu kho eta’’nti? Vimatiṃ pakkhantā pañhassa atthaṃ na aññāsi.

    කිං පන භගවතා යථා සත්‌තා න ජානන්‌ති, එවං කථනත්‌ථාය පාරමියො පූරෙත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුතා පටිවිද්‌ධාති? න එතදත්‌ථාය පටිවිද්‌ධා. ද්‌වෙ පන භගවතො දෙසනා නිග්‌ගහමුඛෙන ච අනුග්‌ගහමුඛෙන ච. තත්‌ථ යෙ පණ්‌ඩිතමානිනො හොන්‌ති අඤ්‌ඤාතෙපි ඤාතසඤ්‌ඤිනො පඤ්‌චසතා බ්‍රාහ්‌මණපබ්‌බජිතා විය, තෙසං මානනිග්‌ගහත්‌ථං යථා න ජානන්‌ති, එවං මූලපරියායාදිසදිසං ධම්‌මං දෙසෙති. අයං නිග්‌ගහමුඛෙන දෙසනා. වුත්‌තම්‌පි චෙතං ‘‘නිග්‌ගය්‌හ නිග්‌ගය්‌හාහං, ආනන්‌ද, වක්‌ඛාමි, පවය්‌හ පවය්‌හ, ආනන්‌ද, වක්‌ඛාමි, යො සාරො, සො ඨස්‌සතී’’ති (ම. නි. 3.196). යෙ පන උජුකා සික්‌ඛාකාමා, තෙසං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යං කත්‌වා ආකඞ්‌ඛෙය්‍යසුත්‌තාදිසදිසං ධම්‌මං දෙසෙති, ‘‘අභිරම, තිස්‌ස, අභිරම, තිස්‌ස, අහමොවාදෙන අහමනුග්‌ගහෙන අහමනුසාසනියා’’ති (සං. නි. 3.84) ච නෙ සමස්‌සාසෙති. අයං අනුග්‌ගහමුඛෙන දෙසනා.

    Kiṃ pana bhagavatā yathā sattā na jānanti, evaṃ kathanatthāya pāramiyo pūretvā sabbaññutā paṭividdhāti? Na etadatthāya paṭividdhā. Dve pana bhagavato desanā niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye paṇḍitamānino honti aññātepi ñātasaññino pañcasatā brāhmaṇapabbajitā viya, tesaṃ mānaniggahatthaṃ yathā na jānanti, evaṃ mūlapariyāyādisadisaṃ dhammaṃ deseti. Ayaṃ niggahamukhena desanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Ye pana ujukā sikkhākāmā, tesaṃ suviññeyyaṃ katvā ākaṅkheyyasuttādisadisaṃ dhammaṃ deseti, ‘‘abhirama, tissa, abhirama, tissa, ahamovādena ahamanuggahena ahamanusāsaniyā’’ti (saṃ. ni. 3.84) ca ne samassāseti. Ayaṃ anuggahamukhena desanā.

    අයං පන දෙවපුත්‌තො මානත්‌ථද්‌ධො පණ්‌ඩිතමානී, එවං කිරස්‌ස අහොසි – අහං ඔඝං ජානාමි, තථාගතස්‌ස ඔඝතිණ්‌ණභාවං ජානාමි, ‘‘ඉමිනා පන කාරණෙන තිණ්‌ණො’’ති එත්‌තකමත්‌තං න ජානාමි. ඉති මය්‌හං ඤාතමෙව බහු, අප්‌පං අඤ්‌ඤාතං, තමහං කථිතමත්‌තමෙව ජානිස්‌සාමි. කිඤ්‌හි නාම තං භගවා වදෙය්‍ය, යස්‌සාහං අත්‌ථං න ජානෙය්‍යන්‌ති. අථ සත්‌ථා ‘‘අයං කිලිට්‌ඨවත්‌ථං විය රඞ්‌ගජාතං අභබ්‌බො ඉමං මානං අප්‌පහාය දෙසනං සම්‌පටිච්‌ඡිතුං, මානනිග්‌ගහං තාවස්‌ස කත්‌වා පුන නීචචිත්‌තෙන පුච්‌ඡන්‌තස්‌ස පකාසෙස්‌සාමී’’ති පටිච්‌ඡන්‌නං කත්‌වා පඤ්‌හං කථෙසි. සොපි නිහතමානො අහොසි, සා චස්‌ස නිහතමානතා උත්‌තරිපඤ්‌හපුච්‌ඡනෙනෙව වෙදිතබ්‌බා. තස්‌ස පන පඤ්‌හපුච්‌ඡනස්‌ස අයමත්‌ථො – කථං පන ත්‌වං, මාරිස, අප්‌පතිට්‌ඨං අනායූහං ඔඝමතරි, යථාහං ජානාමි, එවං මෙ කථෙහීති.

    Ayaṃ pana devaputto mānatthaddho paṇḍitamānī, evaṃ kirassa ahosi – ahaṃ oghaṃ jānāmi, tathāgatassa oghatiṇṇabhāvaṃ jānāmi, ‘‘iminā pana kāraṇena tiṇṇo’’ti ettakamattaṃ na jānāmi. Iti mayhaṃ ñātameva bahu, appaṃ aññātaṃ, tamahaṃ kathitamattameva jānissāmi. Kiñhi nāma taṃ bhagavā vadeyya, yassāhaṃ atthaṃ na jāneyyanti. Atha satthā ‘‘ayaṃ kiliṭṭhavatthaṃ viya raṅgajātaṃ abhabbo imaṃ mānaṃ appahāya desanaṃ sampaṭicchituṃ, mānaniggahaṃ tāvassa katvā puna nīcacittena pucchantassa pakāsessāmī’’ti paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Sopi nihatamāno ahosi, sā cassa nihatamānatā uttaripañhapucchaneneva veditabbā. Tassa pana pañhapucchanassa ayamattho – kathaṃ pana tvaṃ, mārisa, appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari, yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehīti.

    අථස්‌ස භගවා කථෙන්‌තො යදාස්‌වාහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ යදා ස්‌වාහන්‌ති යස්‌මිං කාලෙ අහං. සුකාරො නිපාතමත්‌තං. යථා ච එත්‌ථ, එවං සබ්‌බපදෙසු. සංසීදාමීති පටිච්‌ඡන්‌නං කත්‌වා අතරන්‌තො තත්‌ථෙව ඔසීදාමි. නිබ්‌බුය්‌හාමීති ඨාතුං අසක්‌කොන්‌තො අතිවත්‌තාමි. ඉති ඨානෙ ච වායාමෙ ච දොසං දිස්‌වා අතිට්‌ඨන්‌තො අවායමන්‌තො ඔඝමතරින්‌ති එවං භගවතා පඤ්‌හො කථිතො. දෙවතායපි පටිවිද්‌ධො, න පන පාකටො, තස්‌ස පාකටීකරණත්‌ථං සත්‌ත දුකා දස්‌සිතා. කිලෙසවසෙන හි සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, අභිසඞ්‌ඛාරවසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. තණ්‌හාදිට්‌ඨීහි වා සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, අවසෙසකිලෙසානඤ්‌චෙව අභිසඞ්‌ඛාරානඤ්‌ච වසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. තණ්‌හාවසෙන වා සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, දිට්‌ඨිවසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. සස්‌සතදිට්‌ඨියා වා සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨියා ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. ඔලීයනාභිනිවෙසා හි භවදිට්‌ඨි, අතිධාවනාභිනිවෙසා විභවදිට්‌ඨි . ලීනවසෙන වා සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, උද්‌ධච්‌චවසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. තථා කාමසුඛල්‌ලිකානුයොගවසෙන සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, අත්‌තකිලමථානුයොගවසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. සබ්‌බාකුසලාභිසඞ්‌ඛාරවසෙන සන්‌තිට්‌ඨන්‌තො සංසීදති නාම, සබ්‌බලොකියකුසලාභිසඞ්‌ඛාරවසෙන ආයූහන්‌තො නිබ්‌බුය්‌හති නාම. වුත්‌තම්‌පි චෙතං – ‘‘සෙය්‍යථාපි, චුන්‌ද, යෙ කෙචි අකුසලා ධම්‌මා, සබ්‌බෙ තෙ අධොභාගඞ්‌ගමනීයා, යෙ කෙචි කුසලා ධම්‌මා, සබ්‌බෙ තෙ උපරිභාගඞ්‌ගමනීයා’’ති (ම. නි. 1.86).

    Athassa bhagavā kathento yadāsvāhantiādimāha. Tattha yadā svāhanti yasmiṃ kāle ahaṃ. Sukāro nipātamattaṃ. Yathā ca ettha, evaṃ sabbapadesu. Saṃsīdāmīti paṭicchannaṃ katvā ataranto tattheva osīdāmi. Nibbuyhāmīti ṭhātuṃ asakkonto ativattāmi. Iti ṭhāne ca vāyāme ca dosaṃ disvā atiṭṭhanto avāyamanto oghamatarinti evaṃ bhagavatā pañho kathito. Devatāyapi paṭividdho, na pana pākaṭo, tassa pākaṭīkaraṇatthaṃ satta dukā dassitā. Kilesavasena hi santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, abhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhādiṭṭhīhi vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, avasesakilesānañceva abhisaṅkhārānañca vasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhāvasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, diṭṭhivasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sassatadiṭṭhiyā vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanto nibbuyhati nāma. Olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhi . Līnavasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, uddhaccavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Tathā kāmasukhallikānuyogavasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, attakilamathānuyogavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘seyyathāpi, cunda, ye keci akusalā dhammā, sabbe te adhobhāgaṅgamanīyā, ye keci kusalā dhammā, sabbe te uparibhāgaṅgamanīyā’’ti (ma. ni. 1.86).

    ඉමං පඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනං සුත්‌වාව දෙවතා සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨාය තුට්‌ඨා පසන්‌නා අත්‌තනො තුට්‌ඨිඤ්‌ච පසාදඤ්‌ච පකාසයන්‌තී චිරස්‌සං වතාති ගාථමාහ. තත්‌ථ චිරස්‌සන්‌ති චිරස්‌ස කාලස්‌ස අච්‌චයෙනාති අත්‌ථො. අයං කිර දෙවතා කස්‌සපසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං දිස්‌වා තස්‌ස පරිනිබ්‌බානතො පට්‌ඨාය අන්‌තරා අඤ්‌ඤං බුද්‌ධං න දිට්‌ඨපුබ්‌බා, තස්‌මා අජ්‌ජ භගවන්‌තං දිස්‌වා එවමාහ. කිං පනිමාය දෙවතාය ඉතො පුබ්‌බෙ සත්‌ථා න දිට්‌ඨපුබ්‌බොති. දිට්‌ඨපුබ්‌බො වා හොතු අදිට්‌ඨපුබ්‌බො වා, දස්‌සනං උපාදාය එවං වත්‌තුං වට්‌ටති. බ්‍රාහ්‌මණන්‌ති බාහිතපාපං ඛීණාසවබ්‍රාහ්‌මණං. පරිනිබ්‌බුතන්‌ති කිලෙසනිබ්‌බානෙන නිබ්‌බුතං. ලොකෙති සත්‌තලොකෙ. විසත්‌තිකන්‌ති රූපාදීසු ආරම්‌මණෙසු ආසත්‌තවිසත්‌තතාදීහි කාරණෙහි විසත්‌තිකා වුච්‌චති තණ්‌හා, තං විසත්‌තිකං අප්‌පතිට්‌ඨමානං අනායූහමානං තිණ්‌ණං නිත්‌තිණ්‌ණං උත්‌තිණ්‌ණං චිරස්‌සං වත ඛීණාසවබ්‍රාහ්‌මණං පස්‌සාමීති අත්‌ථො.

    Imaṃ pañhavissajjanaṃ sutvāva devatā sotāpattiphale patiṭṭhāya tuṭṭhā pasannā attano tuṭṭhiñca pasādañca pakāsayantī cirassaṃ vatāti gāthamāha. Tattha cirassanti cirassa kālassa accayenāti attho. Ayaṃ kira devatā kassapasammāsambuddhaṃ disvā tassa parinibbānato paṭṭhāya antarā aññaṃ buddhaṃ na diṭṭhapubbā, tasmā ajja bhagavantaṃ disvā evamāha. Kiṃ panimāya devatāya ito pubbe satthā na diṭṭhapubboti. Diṭṭhapubbo vā hotu adiṭṭhapubbo vā, dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Brāhmaṇanti bāhitapāpaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ. Parinibbutanti kilesanibbānena nibbutaṃ. Loketi sattaloke. Visattikanti rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattatādīhi kāraṇehi visattikā vuccati taṇhā, taṃ visattikaṃ appatiṭṭhamānaṃ anāyūhamānaṃ tiṇṇaṃ nittiṇṇaṃ uttiṇṇaṃ cirassaṃ vata khīṇāsavabrāhmaṇaṃ passāmīti attho.

    සමනුඤ්‌ඤො සත්‌ථා අහොසීති තස්‌සා දෙවතාය වචනං චිත්‌තෙනෙව සමනුමොදි, එකජ්‌ඣාසයො අහොසි. අන්‌තරධායීති අභිසඞ්‌ඛතකායං ජහිත්‌වා අත්‌තනො පකතිඋපාදිණ්‌ණකකායස්‌මිංයෙව ඨත්‌වා ලද්‌ධාසා ලද්‌ධපතිට්‌ඨා හුත්‌වා දසබලං ගන්‌ධෙහි ච මාලෙහි ච පූජෙත්‌වා අත්‌තනො භවනංයෙව අගමාසීති.

    Samanuñño satthā ahosīti tassā devatāya vacanaṃ citteneva samanumodi, ekajjhāsayo ahosi. Antaradhāyīti abhisaṅkhatakāyaṃ jahitvā attano pakatiupādiṇṇakakāyasmiṃyeva ṭhatvā laddhāsā laddhapatiṭṭhā hutvā dasabalaṃ gandhehi ca mālehi ca pūjetvā attano bhavanaṃyeva agamāsīti.

    ඔඝතරණසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 1. ඔඝතරණසුත්‌තං • 1. Oghataraṇasuttaṃ

    ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 1. ඔඝතරණසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact