Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ
Saṃyuttanikāye
ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ
Sagāthāvagga-aṭṭhakathā
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ
Ganthārambhakathā
ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯਂ , ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮਂ।
Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;
ਸਨਰਾਮਰਲੋਕਗਰੁਂ, વਨ੍ਦੇ ਸੁਗਤਂ ਗਤਿવਿਮੁਤ੍ਤਂ॥
Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.
ਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ, ਭਾવੇਤ੍વਾ ਚੇવ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਚ।
Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;
ਯਂ ਉਪਗਤੋ ਗਤਮਲਂ, વਨ੍ਦੇ ਤਮਨੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਂ॥
Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.
ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਓਰਸਾਨਂ, ਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨਂ।
Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;
ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮੂਹਂ, ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ॥
Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.
ਇਤਿ ਮੇ ਪਸਨ੍ਨਮਤਿਨੋ, ਰਤਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਦਨਾਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ।
Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;
ਯਂ ਸੁવਿਹਤਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਹੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ॥
Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.
ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ, ਸਂਯੁਤ੍ਤਆਗਮવਰਸ੍ਸ।
Saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassa, saṃyuttaāgamavarassa;
ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਬੁਦ੍ਧਸਂવਣ੍ਣਿਤਸ੍ਸ, ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਜਨਨਸ੍ਸ॥
Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, ñāṇappabhedajananassa.
ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ, ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਆਦਿਤੋ વਸਿਸਤੇਹਿ।
Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;
ਪਞ੍ਚਹਿ ਯਾ ਸਙ੍ਗੀਤਾ, ਅਨੁਸਙ੍ਗੀਤਾ ਚ ਪਚ੍ਛਾਪਿ॥
Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.
ਸੀਹਲ਼ਦੀਪਂ ਪਨ ਆਭਤਾਥ, વਸਿਨਾ ਮਹਾਮਹਿਨ੍ਦੇਨ।
Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;
ਠਪਿਤਾ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਾਯ, ਦੀਪવਾਸੀਨਮਤ੍ਥਾਯ॥
Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.
ਅਪਨੇਤ੍વਾਨ ਤਤੋਹਂ, ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਂ ਮਨੋਰਮਂ ਭਾਸਂ।
Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;
ਤਨ੍ਤਿਨਯਾਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ, ਆਰੋਪੇਨ੍ਤੋ વਿਗਤਦੋਸਂ॥
Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.
ਸਮਯਂ ਅવਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋ, ਥੇਰਾਨਂ ਥੇਰવਂਸਦੀਪਾਨਂ।
Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;
ਸੁਨਿਪੁਣવਿਨਿਚ੍ਛਯਾਨਂ, ਮਹਾવਿਹਾਰੇ ਨਿવਾਸੀਨਂ॥
Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.
ਹਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਾਗਤ-ਮਤ੍ਥਂ, ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮਿ।
Hitvā punappunāgata-matthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;
ਸੁਜਨਸ੍ਸ ਚ ਤੁਟ੍ਠਤ੍ਥਂ, ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ॥
Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.
ਸਾવਤ੍ਥਿਪਭੂਤੀਨਂ, ਨਗਰਾਨਂ વਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ ਹੇਟ੍ਠਾ।
Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;
ਸਙ੍ਗੀਤੀਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ, ਯਾ ਮੇ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੇਨ॥
Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ, yā me atthaṃ vadantena.
વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਸੁਦਂ, વਤ੍ਥੂਨਿ ਚ ਯਾਨਿ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca yāni tattha vuttāni;
ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਨ ਇਧ ਭਿਯ੍ਯੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ॥
Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.
ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਾ, ਨ વਿਨਾ વਤ੍ਥੂਹਿ ਯੇ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ।
Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;
ਤੇਸਂ ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ, વਤ੍ਥੂਨਿਪਿ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮਿ॥
Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.
ਸੀਲਕਥਾ ਧੁਤਧਮ੍ਮਾ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਚੇવ ਸਬ੍ਬਾਨਿ।
Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;
ਚਰਿਯਾવਿਧਾਨਸਹਿਤੋ, ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਤ੍ਥਾਰੋ॥
Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.
ਸਬ੍ਬਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ, ਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਕਲਨਨਿਚ੍ਛਯੋ ਚੇવ।
Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;
ਖਨ੍ਧਾਧਾਤਾਯਤਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਅਰਿਯਾਨਿ ਚੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ॥
Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.
ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਦੇਸਨਾ, ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਨਿਪੁਣਨਯਾ।
Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;
ਅવਿਮੁਤ੍ਤਤਨ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾ ਚੇવ॥
Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.
ਇਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਂ ਯਸ੍ਮਾ, વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਮਯਾ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ।
Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;
વੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਮਾ ਭਿਯ੍ਯੋ, ਨ ਤਂ ਇਧ વਿਚਾਰਯਿਸ੍ਸਾਮਿ॥
Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.
‘‘ਮਜ੍ਝੇ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ, ਏਸ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਆਗਮਾਨਞ੍ਹਿ।
‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;
ਠਤ੍વਾ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਭਾਸਿਤਮਤ੍ਥਂ’’॥
Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.
ਇਚ੍ਚੇવ ਕਤੋ ਤਸ੍ਮਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਗਹੇਤ੍વਾਨ ਸਦ੍ਧਿਮੇਤਾਯ।
Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;
ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ વਿਜਾਨਥ, ਸਂਯੁਤ੍ਤવਿਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ॥
Aṭṭhakathāya vijānatha, saṃyuttavinissitaṃ atthanti.
੧. ਦੇવਤਾਸਂਯੁਤ੍ਤਂ
1. Devatāsaṃyuttaṃ
੧. ਨਲ਼વਗ੍ਗੋ
1. Naḷavaggo
੧. ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā
ਤਤ੍ਥ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮੋ ਨਾਮ ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗੋ, ਨਿਦਾਨવਗ੍ਗੋ, ਖਨ੍ਧਕવਗ੍ਗੋ, ਸਲ਼ਾਯਤਨવਗ੍ਗੋ, ਮਹਾવਗ੍ਗੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਤੋ –
Tattha saṃyuttāgamo nāma sagāthāvaggo, nidānavaggo, khandhakavaggo, saḷāyatanavaggo, mahāvaggoti pañcavaggo hoti. Suttato –
‘‘ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਤਾਨਿ ਚ।
‘‘Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;
ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਚੇવ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏਸੋ ਸਂਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਗਹੋ’’॥
Dvāsaṭṭhi ceva suttāni, eso saṃyuttasaṅgaho’’.
ਭਾਣવਾਰਤੋ ਭਾਣવਾਰਸਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਗ੍ਗੇਸੁ ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗੋ ਆਦਿ, ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਾਨਮਾਦਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨਿਯਾ ਦੀਘਨਿਕਾਯਟ੍ਠਕਥਾਯ ਆਦਿਮ੍ਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਤਤ੍ਥ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Bhāṇavārato bhāṇavārasataṃ hoti. Tassa vaggesu sagāthāvaggo ādi, suttesu oghataraṇasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.
੧. ਯਂ ਪਨੇਤਂ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਨਿਦਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਪਦਂ। ਮੇਤਿਆਦੀਨਿ ਨਾਮਪਦਾਨਿ। ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗਪਦਂ, ਹਰਤੀਤਿ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਾવ ਨਯੇਨ ਪਦવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.
ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਏવਂਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ ਉਪਮੂਪਦੇਸ-ਸਮ੍ਪਹਂਸਨ-ਗਰਹਣ-વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਾਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਾਦਿ-ਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ – ‘‘ਏવਂ ਜਾਤੇਨ ਮਚ੍ਚੇਨ, ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕੁਸਲਂ ਬਹੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੫੩) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਉਪਮਾਯਂ ਆਗਤੋ। ‘‘ਏવਂ ਤੇ ਅਭਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਂ , ਏવਂ ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੨) ਉਪਦੇਸੇ। ‘‘ਏવਮੇਤਂ ਭਗવਾ, ਏવਮੇਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੬) ਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇ। ‘‘ਏવਮੇવਂ ਪਨਾਯਂ વਸਲੀ ਯਸ੍ਮਿਂ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਤਸ੍ਸ ਮੁਣ੍ਡਕਸ੍ਸ ਸਮਣਕਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਭਾਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੭) ਗਰਹਣੇ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧) વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹੇ। ‘‘ਏવਂ ਬ੍ਯਾ ਖੋ ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੯੮) ਆਕਾਰੇ । ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ ਮਾਣવਕ, ਯੇਨ ਸਮਣੋ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਮ વਚਨੇਨ ਸਮਣਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ ਬਲਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛ – ‘ਸੁਭੋ ਮਾਣવੋ ਤੋਦੇਯ੍ਯਪੁਤ੍ਤੋ ਭવਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ ਬਲਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਹਿ – ‘ਸਾਧੁ ਕਿਰ ਭવਂ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਸੁਭਸ੍ਸ ਮਾਣવਸ੍ਸ ਤੋਦੇਯ੍ਯਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿવੇਸਨਂ, ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’ਤਿ’’ਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੫) ਨਿਦਸ੍ਸਨੇ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ ਕਾਲਾਮਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ વਾ ਅਕੁਸਲਾ વਾਤਿ? ਅਕੁਸਲਾ, ਭਨ੍ਤੇ। ਸਾવਜ੍ਜਾ વਾ ਅਨવਜ੍ਜਾ વਾਤਿ? ਸਾવਜ੍ਜਾ, ਭਨ੍ਤੇ। વਿਞ੍ਞੁਗਰਹਿਤਾ વਾ વਿਞ੍ਞੁਪ੍ਪਸਤ੍ਥਾ વਾਤਿ? વਿਞ੍ਞੁਗਰਹਿਤਾ, ਭਨ੍ਤੇ। ਸਮਤ੍ਤਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਨੋ વਾ, ਕਥਂ વੋ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਮਤ੍ਤਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਨੋ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੬) ਅવਧਾਰਣੇ। ਸ੍વਾਯਮਿਧ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣੇਸੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇa-vacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ , evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre . ‘‘Ehi tvaṃ māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti. Evañca vadehi – ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.
ਤਤ੍ਥ ਆਕਾਰਤ੍ਥੇਨ ਏવਂਸਦ੍ਦੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ – ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਂ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ ਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਸਕਭਾਸਾਨੁਰੂਪਤੋ ਸੋਤਪਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕੋ ਸਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ? ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ ਪਨ ਸੋਤੁਕਾਮਤਂ ਜਨੇਤ੍વਾਪਿ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏਕੇਨਾਕਾਰੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanā paṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ? Sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.
ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਨਾਹਂ ਸਯਮ੍ਭੂ, ਨ ਮਯਾ ਇਦਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ – ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏવਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਕਲਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.
ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਗਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਸਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਧਿਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੦-੨੨੩) ਏવਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮਕੁਸਲੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੁਸਲੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਕੁਸਲੋ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਕੁਸਲੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੬੯) ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਚ ਪਸਤ੍ਥਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਾਰਣਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤੁਕਾਮਤਂ ਜਨੇਤਿ – ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ વਾ ਅਨੂਨਮਨਧਿਕਂ, ਏવਮੇવ ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।
Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.220-223) evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.
ਮੇਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਮੇ ਅਭੋਜਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੧) ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੂ ’’ ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੮੮) ਮਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯) ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨ ‘‘ਮਯਾ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ‘‘ਮਮ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਦ੍વਯੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū ’’ tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.
ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸੁਤਸਦ੍ਦੋ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚ ਗਮਨ-વਿਸ੍ਸੁਤ-ਕਿਲਿਨ੍ਨਉਪਚਿਤਾਨੁਯੋਗ-ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ-ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਸੇਨਾਯ ਪਸੁਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੧੧) વਿਸ੍ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅવਸ੍ਸੁਤਾ ਅવਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੬੫੭) ਕਿਲਿਨ੍ਨਾਕਿਲਿਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਸੁਤਂ ਅਨਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੭.੧੨) ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯੇ ਝਾਨਪਸੁਤਾ ਧੀਰਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੧) ਝਾਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੧) ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਰੋ ਸੁਤਸਨ੍ਨਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੩੯) ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਧਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤਨ੍ਤਿ વਾ ਉਪਧਾਰਣਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿ ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ – ‘‘ਏવਂ ਮਯਾ ਸੁਤਂ, ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ – ‘‘ਏવਂ ਮਮ ਸੁਤਂ, ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati – ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati – ‘‘evaṃ mama sutaṃ, sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.
ਏવਮੇਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਏવਨ੍ਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮੇਤਿ વੁਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੂਨਾਨਧਿਕਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਥਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਮੇਤਿ ਅਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ‘‘ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਮਯਾ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਕਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਕਤਂ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੁਤੋ’’ਤਿ।
Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassa sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.
ਤਥਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਮੇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਮਯਾ ਏવਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.
ਤਥਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ । ਏવਨ੍ਤਿ ਹਿ ਅਯਂ ਆਕਾਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਮੇਤਿ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਸਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਾਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਕਤ੍ਤੁવਿਸਯੇ ਗਹਣਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ।
Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanagahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso . Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.
ਅਥ વਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਮੇਤਿ ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ‘‘ਮਯਾ ਸવਨਕਿਚ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਸવਨਕਿਚ੍ਚવੋਹਾਰੇਨ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਕਿਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਂ ਏવਨ੍ਤਿ વਾ ਮੇਤਿ વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਲਭੇਥ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਸੋਤੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ ਤਂ ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਨਿਧਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ।
Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਏવਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਸੁਤਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਸਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਸੁਤਂ ਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਸੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇਨ ਮਯਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹੇਨ ਪਞ੍ਞਾਸਿਦ੍ਧਿ, ਅਸਮ੍ਮੋਸੇਨ ਪਨ ਸਤਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾવਧਾਰਣਸਮਤ੍ਥਤਾ, ਸਤਿਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥਤਾ । ਤਦੁਭਯਸਮਤ੍ਥਤਾਯੋਗੇਨ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕੋਸਸ੍ਸ ਅਨੁਪਾਲਨਸਮਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿ।
Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā . Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਏવਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਹਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪਟਿવੇਧਾਭਾવਤੋ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦੀਪੇਤਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਾਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਨ ਮਯਾ ਸੁਤਂ, ਪੁਨ ਭਣਥਾ’’ਤਿ ਭਣਤਿ। ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਤਦਭਾવਤੋ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ। ਨ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸੋਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਨ ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇ ਅਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਮਾਨਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੋ ਚ ਏવਂ ਭਦ੍ਦਕੋ ਆਕਾਰੋ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭਦ੍ਦਕੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਨੋ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸવਨਯੋਗੇਨ ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਨ ਹਿ ਅਪ੍ਪਤਿਰੂਪਦੇਸੇ વਸਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ વਾ ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ, ਤਾਯ ਚ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿ, ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਆਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਇਤਿ ਪਯੋਗਾਸਯਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਆਗਮਾਧਿਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਂ વਿਯ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਉਦਯਤੋ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ વਿਯ ਚ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਅਰਹਤਿ ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਭવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਠਾਨੇ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ વਚਨੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੋਤਬ੍ਬਭੇਦਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ। ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਦੀਪਕવਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ – ‘‘ਏਤੇ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸવਨਯੋਗਦੀਪਕવਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ – ‘‘ਬਹੂ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਤਾ ਧਾਤਾ વਚਸਾ ਪਰਿਚਿਤਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਦੁਭਯੇਨਪਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਸવਨੇ ਆਦਰਂ ਜਨੇਤਿ। ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਪੁਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਆਦਰੇਨ ਅਸ੍ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਮਹਤਾ ਹਿਤਾ ਪਰਿਬਾਹਿਰੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਦਰਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੋਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.
ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਦਹਨ੍ਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਾવਕਤ੍ਤਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ‘‘ਕੇવਲਂ ਸੁਤਮੇવੇਤਂ ਮਯਾ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਭਗવਤੋ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਤਿ, ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਅਪਦਿਸਤਿ, ਜਿਨવਚਨਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Evaṃme sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.
ਅਪਿਚ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮવਚਨਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ – ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਮਿਦਂ ਮਯਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜવਿਸਾਰਦਸ੍ਸ ਦਸਬਲਧਰਸ੍ਸ ਆਸਭਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਸੀਹਨਾਦਨਾਦਿਨੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਦੀਪਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਰਣਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਰਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਚਨਂ, ਨ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ વਾ ਪਦੇ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇ વਾ ਕਙ੍ਖਾ વਾ વਿਮਤਿ વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਂ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਦਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘વਿਨਾਸਯਤਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਂ, ਸਦ੍ਧਂ વਡ੍ਢੇਤਿ ਸਾਸਨੇ।
‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;
ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਮਿਚ੍ਚੇવਂ, વਦਂ ਗੋਤਮਸਾવਕੋ’’ਤਿ॥
Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.
ਏਕਨ੍ਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਯਸਦ੍ਦੋ –
Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –
‘‘ਸਮવਾਯੇ ਖਣੇ ਕਾਲੇ, ਸਮੂਹੇ ਹੇਤੁਦਿਟ੍ਠਿਸੁ।
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
ਪਟਿਲਾਭੇ ਪਹਾਨੇ ਚ, ਪਟਿવੇਧੇ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤਿ’’॥
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.
ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਸ੍વੇਪਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਮ ਕਾਲਞ੍ਚ ਸਮਯਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੭) ਸਮવਾਯੋ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਏਕੋવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਣੋ ਚ ਸਮਯੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੯) ਖਣੋ। ‘‘ਉਣ੍ਹਸਮਯੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹਸਮਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੩੫੮) ਕਾਲੋ। ‘‘ਮਹਾਸਮਯੋ ਪવਨਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨) ਸਮੂਹੋ। ‘‘ਸਮਯੋਪਿ ਖੋ ਤੇ, ਭਦ੍ਦਾਲਿ, ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸਿ, ਭਗવਾ ਖੋ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ, ਭਗવਾਪਿ ਮਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ – ‘ਭਦ੍ਦਾਲਿ, ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਅਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀ’ਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਤੇ , ਭਦ੍ਦਾਲਿ, ਸਮਯੋ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੫) ਹੇਤੁ। ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਉਗ੍ਗਾਹਮਾਨੋ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੋ ਸਮਣਮੁਣ੍ਡਿਕਾਪੁਤ੍ਤੋ ਸਮਯਪ੍ਪવਾਦਕੇ ਤਿਨ੍ਦੁਕਾਚੀਰੇ ਏਕਸਾਲਕੇ ਮਲ੍ਲਿਕਾਯ ਆਰਾਮੇ ਪਟਿવਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੬੦) ਦਿਟ੍ਠਿ।
Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho te , bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.
‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਯੋ ਚਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ।
‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;
ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾ ਧੀਰੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ –
Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –
ਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੯) ਪਟਿਲਾਭੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਮਾਨਾਭਿਸਮਯਾ ਅਨ੍ਤਮਕਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮) ਪਹਾਨਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੮) ਪਟਿવੇਧੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਲੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਸਂવਚ੍ਛਰ-ਉਤੁ-ਮਾਸਡ੍ਢਮਾਸ-ਰਤ੍ਤਿ-ਦਿવ-ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹ-ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕ-ਸਾਯਨ੍ਹ-ਪਠਮਮਜ੍ਝਿਮਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮ-ਮੁਹੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਕਾਲਪ੍ਪਭੇਦਭੂਤੇਸੁ ਸਮਯੇਸੁ ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏਤੇਸੁ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਦੀਸੁ ਸਮਯੇਸੁ ਯਂ ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਉਤੁਮ੍ਹਿ ਮਾਸੇ ਪਕ੍ਖੇ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਦਿવਸਭਾਗੇ વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸੁવਿਦਿਤਂ ਸੁવવਤ੍ਥਾਪਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ ਅਸੁਕਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਅਸੁਕਉਤੁਮ੍ਹਿ ਅਸੁਕਮਾਸੇ ਅਸੁਕਪਕ੍ਖੇ ਅਸੁਕਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਅਸੁਕਦਿવਸਭਾਗੇ વਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਧਾਰੇਤੁਂ વਾ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ વਾ ਉਦ੍ਦਿਸਾਪੇਤੁਂ વਾ, ਬਹੁ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੇਨੇવ ਪਦੇਨ ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
ਯੇ વਾ ਇਮੇ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਸਮਯੋ ਜਾਤਿਸਮਯੋ ਸਂવੇਗਸਮਯੋ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਸਮਯੋ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਸਮਯੋ ਮਾਰવਿਜਯਸਮਯੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮਯੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਸਮਯੋ ਦੇਸਨਾਸਮਯੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਯੋਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਭਗવਤੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਅਤਿવਿਯ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਾ ਅਨੇਕਕਾਲਪ੍ਪਭੇਦਾ ਏવ ਸਮਯਾ। ਤੇਸੁ ਸਮਯੇਸੁ ਦੇਸਨਾਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਯੋ ਚਾਯਂ ਞਾਣਕਰੁਣਾਕਿਚ੍ਚਸਮਯੇਸੁ ਕਰੁਣਾਕਿਚ੍ਚਸਮਯੋ, ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮਯੇਸੁ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮਯੋ , ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਕਰਣੀਯਦ੍વਯਸਮਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮਿਕਥਾਸਮਯੋ, ਦੇਸਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮਯੇਸੁ ਦੇਸਨਾਸਮਯੋ, ਤੇਸੁਪਿ ਸਮਯੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo , sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਥਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਚ ਭੁਮ੍ਮવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, વਿਨਯੇ ਚ ‘‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਕਰਣવਚਨੇਨ, ਤਥਾ ਅਕਤ੍વਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾ, ਇਧ ਚ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ ਚ ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥੋ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਅਧਿਕਰਣਞ੍ਹਿ ਕਾਲਤ੍ਥੋ ਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮਯੋ, ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਖਣਸਮવਾਯਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਚ ਸਮਯਸ੍ਸ ਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਭਾવੋ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਤਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ।
Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.
વਿਨਯੇ ਚ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਕਰਣਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮਯੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾਦੀਹਿਪਿ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹੇਤੁਞ੍ਚ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਤਤ੍ਥ ਕਰਣવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ।
Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.
ਇਧ ਪਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਚ ਏવਂਜਾਤਿਕੇ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਦੇਸੇਸਿ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਤਂ ਸਮਯਂ ਕਰੁਣਾવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਇਧ ਉਪਯੋਗવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ।
Idha pana aññasmiṃ ca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.
ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
Tenetaṃ vuccati –
‘‘ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ, ਭੁਮ੍ਮੇਨ ਕਰਣੇਨ ਚ।
‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;
ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਮਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਉਪਯੋਗੇਨ ਸੋ ਇਧਾ’’ਤਿ॥
Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.
ਪੋਰਾਣਾ ਪਨ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ – ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਅਭਿਲਾਪਮਤ੍ਤਭੇਦੋ ਏਸ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮਮੇવ ਅਤ੍ਥੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ‘‘ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.
ਭਗવਾਤਿ ਗਰੁ। ਗਰੁਂ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰੁ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪੋਰਾਣੇਹਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
Bhagavāti garu. Garuṃ hi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –
‘‘ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ਗਰੁ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੪੨)।
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142);
ਅਪਿਚ –
Apica –
‘‘ਭਗ੍ਯવਾ ਭਗ੍ਗવਾ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਭਗੇਹਿ ਚ વਿਭਤ੍ਤવਾ।
‘‘Bhagyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ਭਤ੍ਤવਾ વਨ੍ਤਗਮਨੋ, ਭવੇਸੁ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’ਤਿ॥ –
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –
ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ વਸੇਨਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਚ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੪੪) ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ।
Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਯਥਾਸੁਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਸਰੀਰਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਨਯਿਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਤ੍ਥੁਕਂ ਪਾવਚਨਂ, ਅਯਂ વੋ ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਅਦਸ੍ਸਨੇਨ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਂ ਜਨਂ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤਿ। ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾਤਿ વਚਨੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਭਗવਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਰੂਪਕਾਯਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਏવਂવਿਧਸ੍ਸ ਨਾਮ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦੇਸਕੋ ਦਸਬਲਧਰੋ વਜਿਰਸਙ੍ਘਾਤਸਮਾਨਕਾਯੋ ਸੋਪਿ ਭਗવਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਕੇਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਜੀવਿਤੇ ਆਸਾ ਜਨੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਜੀવਿਤਮਦਮਤ੍ਤਂ ਜਨਂ ਸਂવੇਜੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਚਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਭਣਨ੍ਤੋ ਦੇਸਨਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਕਾਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਭਗવਾਤਿ ਦੇਸਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ।
Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.
ਸਾવਤ੍ਥਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਂਨਾਮਕੇ ਨਗਰੇ। ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਦਿਬ੍ਬਬ੍ਰਹ੍ਮਅਰਿਯવਿਹਾਰੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਿਹਾਰਸਮਙ੍ਗੀਪਰਿਦੀਪਨਮੇਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਠਾਨਗਮਨਨਿਸਜ੍ਜਾਸਯਨਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਇਰਿਯਾਪਥਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਂ , ਤੇਨ ਠਿਤੋਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਪਿ ਸਯਾਨੋਪਿ ਭਗવਾ વਿਹਰਤਿਚ੍ਚੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਪਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ , tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.
ਜੇਤવਨੇਤਿ ਜੇਤਸ੍ਸ ਰਾਜਕੁਮਾਰਸ੍ਸ વਨੇ। ਤਞ੍ਹਿ ਤੇਨ ਰੋਪਿਤਂ ਸਂવਡ੍ਢਿਤਂ ਪਰਿਪਾਲਿਤਂ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਜੇਤવਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਜੇਤવਨੇ। ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇਤਿ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੇਨ ਗਹਪਤਿਨਾ ਚਤੁਪਞ੍ਞਾਸਹਿਰਞ੍ਞਕੋਟਿਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤੇ ਆਰਾਮੇ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਪਪਞ੍ਚਸੂਦਨਿਯਾ ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਯ ਸਬ੍ਬਾਸવਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪) વੁਤ੍ਤੋ।
Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ ahosi, tasmā ‘‘jetavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ. Tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti saṅkhaṃ gate ārāme. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14) vutto.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਯਦਿ ਤਾવ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ, ‘‘ਜੇਤવਨੇ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਤਿ, ‘‘ਸਾવਤ੍ਥਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਉਭਯਤ੍ਥ ਏਕਂ ਸਮਯਂ વਿਹਰਿਤੁਨ੍ਤਿ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.
ਨਨੁ ਅવੋਚੁਮ੍ਹ ‘‘ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਗਙ੍ਗਾਯਮੁਨਾਦੀਨਂ ਸਮੀਪੇ ਗੋਯੂਥਾਨਿ ਚਰਨ੍ਤਾਨਿ ‘‘ਗਙ੍ਗਾਯਂ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਯਮੁਨਾਯਂ ਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਯਦਿਦਂ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਾ ਸਮੀਪੇ ਜੇਤવਨਂ, ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਨ੍ਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ’’ਤਿ। ਗੋਚਰਗਾਮਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਹਿਸ੍ਸ ਸਾવਤ੍ਥਿવਚਨਂ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨੁਰੂਪਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸੇਸવਚਨਂ।
Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāyaṃ caranti, yamunāyaṃ carantī’’ti vuccati, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.
ਅਞ੍ਞਤਰਾ ਦੇવਤਾਤਿ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਪਾਕਟਾ ਏਕਾ ਦੇવਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਅਹੁ ਞਾਤਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਮਹੇਸਕ੍ਖਸ੍ਸ ਯਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤੋ ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਦੇવਰਾਜਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਤਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਦੇવਤਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਦੇવਾਨਮ੍ਪਿ ਦੇવਧੀਤਾਨਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਦੇવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਸੋ ਚ ਖੋ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ।
Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahu ñātaññatarassa mahesakkhassa yakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā ‘‘aññataro’’ti vutto. ‘‘Devatā’’ti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto, so ca kho rūpāvacarānaṃ devānaṃ aññataro.
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਖਯਸੁਨ੍ਦਰਾਭਿਰੂਪਅਬ੍ਭਾਨੁਮੋਦਨਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ । ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰਤ੍ਤਿ, ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਠਮੋ ਯਾਮੋ , ਚਿਰਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ, ਉਦ੍ਦਿਸਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੦; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੩) ਖਯੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਯਂ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤਰੋ ਚ ਪਣੀਤਤਰੋ ਚਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੦) ਸੁਨ੍ਦਰੇ।
Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khayasundarābhirūpaabbhānumodanādīsu dissati . Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo , ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20; cūḷava. 383) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘ਕੋ ਮੇ વਨ੍ਦਤਿ ਪਾਦਾਨਿ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਯਸਸਾ ਜਲਂ।
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਸਬ੍ਬਾ ਓਭਾਸਯਂ ਦਿਸਾ’’ਤਿ॥ –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
ਏવਮਾਦੀਸੁ (વਿ॰ વ॰ ੮੫੭) ਅਭਿਰੂਪੇ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਭੋ ਗੋਤਮ, ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਭੋ ਗੋਤਮਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧੫) ਅਬ੍ਭਾਨੁਮੋਦਨੇ। ਇਧ ਪਨ ਖਯੇ। ਤੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ, ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਸਮਨਨ੍ਤਰੇ ਆਗਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨਿਯਾਮੋ ਹਿ ਕਿਰੇਸ ਦੇવਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਾ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਸਮਨਨ੍ਤਰੇਯੇવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Evamādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhānumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Niyāmo hi kiresa devatānaṃ yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantareyeva āgacchanti.
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਣ੍ਣਾਤਿ ਇਧ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਿਰੂਪੇ, વਣ੍ਣ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਛવਿਥੁਤਿ-ਕੁਲવਗ੍ਗ-ਕਾਰਣ-ਸਣ੍ਠਾਨਪ੍ਪਮਾਣ-ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋਸਿ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੫੩) ਛવਿਯਾ। ‘‘ਕਦਾ ਸਞ੍ਞੂਲ਼੍ਹਾ ਪਨ ਤੇ, ਗਹਪਤਿ, ਇਮੇ ਸਮਣਸ੍ਸ વਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੭) ਥੁਤਿਯਂ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭੋ ਗੋਤਮ, વਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੧੫) ਕੁਲવਗ੍ਗੇ। ‘‘ਅਥ ਕੇਨ ਨੁ વਣ੍ਣੇਨ, ਗਨ੍ਧਥੇਨੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੪) ਕਾਰਣੇ। ‘‘ਮਹਨ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਿਰਾਜવਣ੍ਣਂ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੮) ਸਣ੍ਠਾਨੇ। ‘‘ਤਯੋ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੬੦੨) ਪਮਾਣੇ। ‘‘વਣ੍ਣੋ ਗਨ੍ਧੋ ਰਸੋ ਓਜਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਰੂਪਾਯਤਨੇ। ਸੋ ਇਧ ਛવਿਯਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਣ੍ਣਾ ਅਭਿਰੂਪਚ੍ਛવਿ, ਇਟ੍ਠવਣ੍ਣਾ ਮਨਾਪવਣ੍ਣਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਦੇવਤਾ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਆਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ਪਕਤਿવਣ੍ਣਂ ਪਕਤਿਇਦ੍ਧਿਂ ਜਹਿਤ੍વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕવਣ੍ਣਂ ਅਤਿਰੇਕਇਦ੍ਧਿਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਨਟਸਮਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਯ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤੇਨ ਕਾਯੇਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਤੇਨਪਿ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਾવਚਰਾ ਪਨ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਅਤਿਸੁਖੁਮੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਨ ਤੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਕਪ੍ਪਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤੇਨੇવ ਆਗਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਣ੍ਣਾ’’ਤਿ।
Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkanta-saddo abhirūpe, vaṇṇa-saddo pana chavithuti-kulavagga-kāraṇa-saṇṭhānappamāṇa-rūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (su. ni. 553) chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te, gahapati, ime samaṇassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyā daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā abhirūpacchavi, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti, rūpāvacarā pana na sakkonti. Tesañhi atisukhumo attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti. Tasmā ayaṃ devaputto abhisaṅkhateneva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.
ਕੇવਲਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇવਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨવਸੇਸ-ਯੇਭੁਯ੍ਯਾਬ੍ਯਾਮਿਸ੍ਸਾਨਤਿਰੇਕਦਲ਼੍ਹਤ੍ਥવਿਸਂਯੋਗਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ‘‘ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧) ਅਨવਸੇਸਤ੍ਥਮਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕੇવਲਕਪ੍ਪਾ ਚ ਅਙ੍ਗਮਗਧਾ ਪਹੂਤਂ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਂ ਆਦਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੪੩) ਯੇਭੁਯ੍ਯਤਾ। ‘‘ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੨੨੫) ਅਬ੍ਯਾਮਿਸ੍ਸਤਾ। ‘‘ਕੇવਲਂ ਸਦ੍ਧਾਮਤ੍ਤਕਂ ਨੂਨ ਅਯਮਾਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੨੪੪) ਅਨਤਿਰੇਕਤਾ। ‘‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਬਾਹਿਯੋ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕੋ ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ ਸਙ੍ਘਭੇਦਾਯ ਠਿਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੩) ਦਲ਼੍ਹਤ੍ਥਤਾ। ‘‘ਕੇવਲੀ વੁਸਿਤવਾ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੭) વਿਸਂਯੋਗੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।
Kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesa-yebhuyyābyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho. Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatthamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo attho. Idha panassa anavasesattho adhippeto.
ਕਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਯਂ ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਨ-વੋਹਾਰ-ਕਾਲ-ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ-ਛੇਦਨ-વਿਕਪ੍ਪ-ਲੇਸਸਮਨ੍ਤਭਾવਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ‘‘ਓਕਪ੍ਪਨਿਯਮੇਤਂ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਤਂ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੭) ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਨਮਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਸਮਣਕਪ੍ਪੇਹਿ ਫਲਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੫੦) વੋਹਾਰੋ। ‘‘ਯੇਨ ਸੁਦਂ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੭) ਕਾਲੋ। ‘‘ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ‘‘ਅਲਙ੍ਕਤੋ ਕਪ੍ਪਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੂ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (વਿ॰ વ॰ ੧੦੯੪, ੧੧੦੧) ਛੇਦਨਂ। ‘‘ਕਪ੍ਪਤਿ ਦ੍વਙ੍ਗੁਲਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੪੬) વਿਕਪ੍ਪੋ। ‘‘ਆਤ੍ਥਿ ਕਪ੍ਪੋ ਨਿਪਜ੍ਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੮੦) ਲੇਸੋ। ‘‘ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ વੇਲ਼ੁવਨਂ ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੪) ਸਮਨ੍ਤਭਾવੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਭਾવਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ ਜੇਤવਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਅਨવਸੇਸਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਜੇਤવਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti-chedana-vikappa-lesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (vi. va. 1094, 1101) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Ātthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvattho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ jetavananti ettha ‘‘anavasesaṃ samantato jetavana’’nti evamattho daṭṭhabbo.
ਓਭਾਸੇਤ੍વਾਤਿ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਸਰੀਰਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਯ ਆਭਾਯ ਫਰਿਤ੍વਾ, ਚਨ੍ਦਿਮਾ વਿਯ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਚ ਏਕੋਭਾਸਂ ਏਕਪਜ੍ਜੋਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.
ਯੇਨਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ। ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਭਗવਾ, ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀ’’ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕੇਨ ਚ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ? ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਗੁਣવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ, ਸਾਦੁਫਲੂਪਭੋਗਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਦਿਜਗਣੇਹਿ ਨਿਚ੍ਚਫਲਿਤਮਹਾਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ। ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਚ ਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਪਰਿਯੋਸਾਨਦੀਪਨਂ। ਅਥ વਾ ਏવਂ ਗਤਾ ਤਤੋ ਆਸਨ੍ਨਤਰਂ ਠਾਨਂ ਭਗવਤੋ ਸਮੀਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti tasmā ‘‘yattha bhagavā, tattha upasaṅkamī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ਇਦਾਨਿ ਯੇਨਤ੍ਥੇਨ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਤਾ, ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮਾ ਦਸਨਖਸਮੋਧਾਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਅਞ੍ਜੁਲਿਂ ਸਿਰਸਿ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ – ‘‘વਿਸਮਂ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੭੦) વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਠਿਤਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વਾ ਏਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਠਾਨਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਸਨਕੁਸਲਤਾਯ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਅਯਞ੍ਚ ਦੇવੋ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
Idāni yenatthena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgatā, taṃ pucchitukāmā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjuliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā ṭhitā ekamantaṃ ṭhitā hoti, tathā aṭṭhāsīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti ṭhānaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhanti, ayañca devo tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
ਕਥਂ ਠਿਤੋ ਪਨ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਛ ਠਾਨਦੋਸੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਤਿਦੂਰਂ, ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ, ਉਪਰਿવਾਤਂ , ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸਂ, ਅਤਿਸਮ੍ਮੁਖਂ, ਅਤਿਪਚ੍ਛਾਤਿ। ਅਤਿਦੂਰੇ ਠਿਤੋ ਹਿ ਸਚੇ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦੇਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨੇ ਠਿਤੋ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਉਪਰਿવਾਤੇ ਠਿਤੋ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧੇਨ ਬਾਧਤਿ। ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਠਿਤੋ ਅਗਾਰવਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਅਤਿਸਮ੍ਮੁਖਾ ਠਿਤੋ ਸਚੇ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚਕ੍ਖੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਅਤਿਪਚ੍ਛਾ ਠਿਤੋ ਸਚੇ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਏਤੇ ਛ ਠਾਨਦੋਸੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿ।
Kathaṃ ṭhito pana ekamantaṃ ṭhito hotīti? Cha ṭhānadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ , unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre ṭhito hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne ṭhito saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte ṭhito sarīragandhena bādhati. Unnatappadese ṭhito agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha ṭhānadose vajjetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ aṭṭhāsī’’ti.
ਏਤਦવੋਚਾਤਿ ਏਤਂ ਅવੋਚ। ਕਥਂ ਨੂਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਤਿਣ੍ਣੋਘਭਾવੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਪਾਕਟੋ, ਤੇਨਿਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਤਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਕਾਰਣੇਨ ‘‘ਤਿਣ੍ਣੋ’’ਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਤੇਨ ਸਾ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਮਾਨਾ ਏવਮਾਹ।
Etadavocāti etaṃ avoca. Kathaṃ nūti kāraṇapucchā. Bhagavato hi tiṇṇoghabhāvo dasasahassilokadhātuyā pākaṭo, tenimissā devatāya tattha kaṅkhā natthi, iminā pana kāraṇena ‘‘tiṇṇo’’ti na jānāti, tena sā taṃ kāraṇaṃ pucchamānā evamāha.
ਮਾਰਿਸਾਤਿ ਦੇવਤਾਨਂ ਪਿਯਸਮੁਦਾਚਾਰવਚਨਮੇਤਂ। ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਯਦਾ ਖੋ ਤੇ, ਮਾਰਿਸ, ਸਙ੍ਕੁਨਾ ਸਙ੍ਕੁ ਹਦਯੇ ਸਮਾਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਅਥ ਨਂ ਤ੍વਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਸਿ ‘વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਂ ਮੇ ਨਿਰਯੇ ਪਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸਾ’’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੧੨) ਇਦਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਨ ਹਿ ਨੇਰਯਿਕਸਤ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖੋ, ਰੁਲ਼੍ਹੀਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਪਠਮਕਪ੍ਪਿਕਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਸੁਖਸਮਪ੍ਪਿਤਾਨਂ ਏਸ વੋਹਾਰੋ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹੋਤੁ વਾ ਮਾ વਾ, ਰੁਲ਼੍ਹੀਸਦ੍ਦੇਨ ਅਯਂ વੋਹਾਰੋ વੁਚ੍ਚਤੇવ ਨਿਪ੍ਪਦੁਮਾਪਿ ਨਿਰੁਦਕਾਪਿ વਾ ਪੋਕ੍ਖਰਣੀ ਪੋਕ੍ਖਰਣੀ વਿਯ।
Mārisāti devatānaṃ piyasamudācāravacanametaṃ. Niddukkhāti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘yadā kho te, mārisa, saṅkunā saṅku hadaye samāgaccheyya, atha naṃ tvaṃ jāneyyāsi ‘vassasahassaṃ me niraye paccamānassā’’’ti (ma. ni. 1.512) idaṃ virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nāma hoti. Kiñcāpi na niddukkho, ruḷhīsaddena pana evaṃ vuccati. Pubbe kira paṭhamakappikānaṃ niddukkhānaṃ sukhasamappitānaṃ esa vohāro, aparabhāge dukkhaṃ hotu vā mā vā, ruḷhīsaddena ayaṃ vohāro vuccateva nippadumāpi nirudakāpi vā pokkharaṇī pokkharaṇī viya.
ਓਘਮਤਰੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਓਘਾ, ਕਾਮੋਘੋ ਭવੋਘੋ ਦਿਟ੍ਠੋਘੋ ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮੋਘੋ ਨਾਮ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿ ਚ ਭવੋਘੋ ਨਾਮ। ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਦਿਟ੍ਠੋਘੋ ਨਾਮ। ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮੋਘੋ ਅਟ੍ਠਸੁ ਲੋਭਸਹਗਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਭવੋਘੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਲੋਭਸਹਗਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਦਿਟ੍ਠੋਘੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
Oghamatarīti ettha cattāro oghā, kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti. Tattha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho nāma. Catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho nāma. Tattha kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, bhavogho catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, diṭṭhogho catūsu diṭṭhigatasampayuttesu cittuppādesu uppajjati, avijjogho sabbākusalesu uppajjati.
ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਚੇਸ ਅવਹਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਚ ਓਘੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅવਹਨਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧੋਗਮਨਟ੍ਠੇਨ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਂ ਗਤੇ ਸਤ੍ਤੇ ਅਧੋ ਗਮੇਤਿ, ਨਿਰਯਾਦਿਭੇਦਾਯ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਉਪਰਿਭਾવਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਦੇਨ੍ਤੋ ਅਧੋ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਯੋਨੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਗਤੀਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਨવਸੁ ਸਤ੍ਤਾવਾਸੇਸੁ ਚ ਗਮੇਤੀਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਾਸਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤਟ੍ਠੇਨ। ਮਹਾ ਹੇਸੋ ਕਿਲੇਸਰਾਸਿ ਅવੀਚਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਪਤ੍ਥਟੋ, ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਨਾਮ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਮਯਂ ਰਾਸਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਓਘੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤਰੀਤਿ ਇਮਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਓਘਂ ਕੇਨ ਨੁ ਤ੍વਂ, ਮਾਰਿਸ, ਕਾਰਣੇਨ ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।
Sabbopi cesa avahananaṭṭhena rāsaṭṭhena ca oghoti veditabbo. Avahananaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena. Ayañhi attano vasaṃ gate satte adho gameti, nirayādibhedāya duggatiyaṃyeva nibbatteti, uparibhāvaṃ vā nibbānaṃ gantuṃ adento adho tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ca gametītipi attho. Rāsaṭṭhenāti mahantaṭṭhena. Mahā heso kilesarāsi avīcito paṭṭhāya yāva bhavaggā patthaṭo, yadidaṃ pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo nāma. Sesesupi eseva nayo. Evamayaṃ rāsaṭṭhenāpi oghoti veditabbo. Atarīti imaṃ catubbidhampi oghaṃ kena nu tvaṃ, mārisa, kāraṇena tiṇṇoti pucchati.
ਅਥਸ੍ਸਾ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਖ੍વਾਹਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ। ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤੋ, ਅવਾਯਮਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਭਗવਾ ਗੂਲ਼੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਸਿ। ਦੇવਤਾਪਿ ਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਬਾਹਿਰਕਂ ਤਾવ ਓਘਂ ਤਰਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਠਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਾ ਤਰਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇ ਆਯੂਹਨ੍ਤਾ ਤਰਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਅવੀਚਿਤੋ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਪਤ੍ਥਟਂ ਕਿਲੇਸੋਘਂ ਕਿਲੇਸਰਾਸਿਂ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤੋ ਅਤਰਿਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤਂ? ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ? વਿਮਤਿਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ।
Athassā bhagavā pañhaṃ vissajjento appatiṭṭhaṃ khvāhantiādimāha. Tattha appatiṭṭhanti appatiṭṭhahanto. Anāyūhanti anāyūhanto, avāyamantoti attho. Iti bhagavā gūḷhaṃ paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Devatāpi naṃ sutvā ‘‘bāhirakaṃ tāva oghaṃ tarantā nāma ṭhātabbaṭṭhāne tiṭṭhantā taritabbaṭṭhāne āyūhantā taranti, ayaṃ pana avīcito yāva bhavaggā patthaṭaṃ kilesoghaṃ kilesarāsiṃ appatiṭṭhahanto anāyūhanto atarinti āha. Kiṃ nu kho etaṃ? Kathaṃ nu kho eta’’nti? Vimatiṃ pakkhantā pañhassa atthaṃ na aññāsi.
ਕਿਂ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਾ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਕਥਨਤ੍ਥਾਯ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਤਿ? ਨ ਏਤਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ। ਦ੍વੇ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਨਿਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨ ਚ ਅਨੁਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤੇਪਿ ਞਾਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਬ੍ਬਜਿਤਾ વਿਯ, ਤੇਸਂ ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਯਥਾ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਾਦਿਸਦਿਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਅਯਂ ਨਿਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨ ਦੇਸਨਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ‘‘ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹਾਹਂ, ਆਨਨ੍ਦ, વਕ੍ਖਾਮਿ, ਪવਯ੍ਹ ਪવਯ੍ਹ, ਆਨਨ੍ਦ, વਕ੍ਖਾਮਿ, ਯੋ ਸਾਰੋ, ਸੋ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੯੬)। ਯੇ ਪਨ ਉਜੁਕਾ ਸਿਕ੍ਖਾਕਾਮਾ, ਤੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਕਤ੍વਾ ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਾਦਿਸਦਿਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ‘‘ਅਭਿਰਮ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅਭਿਰਮ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅਹਮੋવਾਦੇਨ ਅਹਮਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਅਹਮਨੁਸਾਸਨਿਯਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੪) ਚ ਨੇ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤਿ। ਅਯਂ ਅਨੁਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨ ਦੇਸਨਾ।
Kiṃ pana bhagavatā yathā sattā na jānanti, evaṃ kathanatthāya pāramiyo pūretvā sabbaññutā paṭividdhāti? Na etadatthāya paṭividdhā. Dve pana bhagavato desanā niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye paṇḍitamānino honti aññātepi ñātasaññino pañcasatā brāhmaṇapabbajitā viya, tesaṃ mānaniggahatthaṃ yathā na jānanti, evaṃ mūlapariyāyādisadisaṃ dhammaṃ deseti. Ayaṃ niggahamukhena desanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Ye pana ujukā sikkhākāmā, tesaṃ suviññeyyaṃ katvā ākaṅkheyyasuttādisadisaṃ dhammaṃ deseti, ‘‘abhirama, tissa, abhirama, tissa, ahamovādena ahamanuggahena ahamanusāsaniyā’’ti (saṃ. ni. 3.84) ca ne samassāseti. Ayaṃ anuggahamukhena desanā.
ਅਯਂ ਪਨ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਮਾਨਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨੀ, ਏવਂ ਕਿਰਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ – ਅਹਂ ਓਘਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਓਘਤਿਣ੍ਣਭਾવਂ ਜਾਨਾਮਿ, ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਿਣ੍ਣੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮਤ੍ਤਂ ਨ ਜਾਨਾਮਿ। ਇਤਿ ਮਯ੍ਹਂ ਞਾਤਮੇવ ਬਹੁ, ਅਪ੍ਪਂ ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਤਮਹਂ ਕਥਿਤਮਤ੍ਤਮੇવ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਤਂ ਭਗવਾ વਦੇਯ੍ਯ, ਯਸ੍ਸਾਹਂ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਅਯਂ ਕਿਲਿਟ੍ਠવਤ੍ਥਂ વਿਯ ਰਙ੍ਗਜਾਤਂ ਅਭਬ੍ਬੋ ਇਮਂ ਮਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਦੇਸਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤੁਂ, ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹਂ ਤਾવਸ੍ਸ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਨੀਚਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਕਾਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਨਿਹਤਮਾਨੋ ਅਹੋਸਿ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਨਿਹਤਮਾਨਤਾ ਉਤ੍ਤਰਿਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਨੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਨਸ੍ਸ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਮਾਰਿਸ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਂ ਓਘਮਤਰਿ, ਯਥਾਹਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਏવਂ ਮੇ ਕਥੇਹੀਤਿ।
Ayaṃ pana devaputto mānatthaddho paṇḍitamānī, evaṃ kirassa ahosi – ahaṃ oghaṃ jānāmi, tathāgatassa oghatiṇṇabhāvaṃ jānāmi, ‘‘iminā pana kāraṇena tiṇṇo’’ti ettakamattaṃ na jānāmi. Iti mayhaṃ ñātameva bahu, appaṃ aññātaṃ, tamahaṃ kathitamattameva jānissāmi. Kiñhi nāma taṃ bhagavā vadeyya, yassāhaṃ atthaṃ na jāneyyanti. Atha satthā ‘‘ayaṃ kiliṭṭhavatthaṃ viya raṅgajātaṃ abhabbo imaṃ mānaṃ appahāya desanaṃ sampaṭicchituṃ, mānaniggahaṃ tāvassa katvā puna nīcacittena pucchantassa pakāsessāmī’’ti paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Sopi nihatamāno ahosi, sā cassa nihatamānatā uttaripañhapucchaneneva veditabbā. Tassa pana pañhapucchanassa ayamattho – kathaṃ pana tvaṃ, mārisa, appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari, yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehīti.
ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਯਦਾਸ੍વਾਹਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾ ਸ੍વਾਹਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਅਹਂ। ਸੁਕਾਰੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਚ ਏਤ੍ਥ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ। ਸਂਸੀਦਾਮੀਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤਰਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਓਸੀਦਾਮਿ। ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਾਮੀਤਿ ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਤਿવਤ੍ਤਾਮਿ। ਇਤਿ ਠਾਨੇ ਚ વਾਯਾਮੇ ਚ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਅવਾਯਮਨ੍ਤੋ ਓਘਮਤਰਿਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਪਞ੍ਹੋ ਕਥਿਤੋ। ਦੇવਤਾਯਪਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ, ਨ ਪਨ ਪਾਕਟੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਾਕਟੀਕਰਣਤ੍ਥਂ ਸਤ੍ਤ ਦੁਕਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਹਿ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ વਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਅવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਨਞ੍ਚੇવ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ વਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਓਲੀਯਨਾਭਿਨਿવੇਸਾ ਹਿ ਭવਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਤਿਧਾવਨਾਭਿਨਿવੇਸਾ વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿ । ਲੀਨવਸੇਨ વਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਤਥਾ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ, ਸਬ੍ਬਲੋਕਿਯਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ – ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਚੁਨ੍ਦ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਅਧੋਭਾਗਙ੍ਗਮਨੀਯਾ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਉਪਰਿਭਾਗਙ੍ਗਮਨੀਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੮੬)।
Athassa bhagavā kathento yadāsvāhantiādimāha. Tattha yadā svāhanti yasmiṃ kāle ahaṃ. Sukāro nipātamattaṃ. Yathā ca ettha, evaṃ sabbapadesu. Saṃsīdāmīti paṭicchannaṃ katvā ataranto tattheva osīdāmi. Nibbuyhāmīti ṭhātuṃ asakkonto ativattāmi. Iti ṭhāne ca vāyāme ca dosaṃ disvā atiṭṭhanto avāyamanto oghamatarinti evaṃ bhagavatā pañho kathito. Devatāyapi paṭividdho, na pana pākaṭo, tassa pākaṭīkaraṇatthaṃ satta dukā dassitā. Kilesavasena hi santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, abhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhādiṭṭhīhi vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, avasesakilesānañceva abhisaṅkhārānañca vasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhāvasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, diṭṭhivasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sassatadiṭṭhiyā vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanto nibbuyhati nāma. Olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhi . Līnavasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, uddhaccavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Tathā kāmasukhallikānuyogavasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, attakilamathānuyogavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘seyyathāpi, cunda, ye keci akusalā dhammā, sabbe te adhobhāgaṅgamanīyā, ye keci kusalā dhammā, sabbe te uparibhāgaṅgamanīyā’’ti (ma. ni. 1.86).
ਇਮਂ ਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਦੇવਤਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਤੁਟ੍ਠਾ ਪਸਨ੍ਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤੁਟ੍ਠਿਞ੍ਚ ਪਸਾਦਞ੍ਚ ਪਕਾਸਯਨ੍ਤੀ ਚਿਰਸ੍ਸਂ વਤਾਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਰਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚਿਰਸ੍ਸ ਕਾਲਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਕਿਰ ਦੇવਤਾ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾ ਅਞ੍ਞਂ ਬੁਦ੍ਧਂ ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਜ੍ਜ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏવਮਾਹ। ਕਿਂ ਪਨਿਮਾਯ ਦੇવਤਾਯ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਥਾ ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋ વਾ ਹੋਤੁ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋ વਾ, ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਬਾਹਿਤਪਾਪਂ ਖੀਣਾਸવਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤਂ। ਲੋਕੇਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ। વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤવਿਸਤ੍ਤਤਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਅਨਾਯੂਹਮਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਨਿਤ੍ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਿਰਸ੍ਸਂ વਤ ਖੀਣਾਸવਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Imaṃ pañhavissajjanaṃ sutvāva devatā sotāpattiphale patiṭṭhāya tuṭṭhā pasannā attano tuṭṭhiñca pasādañca pakāsayantī cirassaṃ vatāti gāthamāha. Tattha cirassanti cirassa kālassa accayenāti attho. Ayaṃ kira devatā kassapasammāsambuddhaṃ disvā tassa parinibbānato paṭṭhāya antarā aññaṃ buddhaṃ na diṭṭhapubbā, tasmā ajja bhagavantaṃ disvā evamāha. Kiṃ panimāya devatāya ito pubbe satthā na diṭṭhapubboti. Diṭṭhapubbo vā hotu adiṭṭhapubbo vā, dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Brāhmaṇanti bāhitapāpaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ. Parinibbutanti kilesanibbānena nibbutaṃ. Loketi sattaloke. Visattikanti rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattatādīhi kāraṇehi visattikā vuccati taṇhā, taṃ visattikaṃ appatiṭṭhamānaṃ anāyūhamānaṃ tiṇṇaṃ nittiṇṇaṃ uttiṇṇaṃ cirassaṃ vata khīṇāsavabrāhmaṇaṃ passāmīti attho.
ਸਮਨੁਞ੍ਞੋ ਸਤ੍ਥਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ વਚਨਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਸਮਨੁਮੋਦਿ, ਏਕਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਯੀਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਕਾਯਂ ਜਹਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਕਤਿਉਪਾਦਿਣ੍ਣਕਕਾਯਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਾਸਾ ਲਦ੍ਧਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੁਤ੍વਾ ਦਸਬਲਂ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਚ ਮਾਲੇਹਿ ਚ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭવਨਂਯੇવ ਅਗਮਾਸੀਤਿ।
Samanuñño satthā ahosīti tassā devatāya vacanaṃ citteneva samanumodi, ekajjhāsayo ahosi. Antaradhāyīti abhisaṅkhatakāyaṃ jahitvā attano pakatiupādiṇṇakakāyasmiṃyeva ṭhatvā laddhāsā laddhapatiṭṭhā hutvā dasabalaṃ gandhehi ca mālehi ca pūjetvā attano bhavanaṃyeva agamāsīti.
ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧. ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Oghataraṇasuttaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ੧. ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā