Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)

    ॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ

    Saṃyuttanikāye

    ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗਟੀਕਾ

    Sagāthāvaggaṭīkā

    ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    . ਸਂવਣ੍ਣਨਾਰਮ੍ਭੇ ਰਤਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਦਨਾ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਭવਨਿਸ੍ਸਯવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਟਿવੇਦਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਬਹੁਮਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਤੇਸਂ ਉਗ੍ਗਹਣਧਾਰਣਾਦਿਕ੍ਕਮਲਦ੍ਧਬ੍ਬਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਮਙ੍ਗਲਭਾવਤੋ, ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਸੁ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਭਾવਤੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਮਾਚਰਿਤਭਾવਤੋ, ਆਯਤਿਂ ਪਰੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਆਪਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਣਾਮਕਿਰਿਯਾਤਿ। ਅਥ વਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਣਾਮਕਰਣਂ ਪੂਜਨੀਯਪੂਜਾਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ, ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾਲਦ੍ਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਬਲਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਤ੍ਥਂ, ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਅਸਂਕੋਚਾਪਨਤ੍ਥਂ, ਤਦੁਭਯਂ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਰਿਸਮਾਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਇਦਮੇવ ਚ ਪਯੋਜਨਂ ਆਚਰਿਯੇਨ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਪਸਨ੍ਨਮਤਿਨੋ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਯਪੂਜਾ ਹਿ ਨਿਰਤਿਸਯਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਸਂਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਪਭਾવੋ ਪੁਞ੍ਞਾਤਿਸਯੋਤਿ ਬਹੁવਿਧਨ੍ਤਰਾਯੇਪਿ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਨਿਬਨ੍ਧਨਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸવਿਦ੍ਧਂਸਨਾਯ ਪਹੋਤਿ, ਭਯਾਦਿਉਪਦ੍ਦવਞ੍ਚ ਨਿવਾਰੇਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਪੂਜਾਰਹੇ ਪੂਜਯਤੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੫; ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੦.੧), ਤਥਾ ‘‘ਯੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੁਦ੍ਧੇ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਅਗ੍ਗੇ ਤੇ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਅਗ੍ਗੇ ਖੋ ਪਨ ਪਸਨ੍ਨਾਨਂ ਅਗ੍ਗੋ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)।

    1. Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthanti. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyāti. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittakassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṃkocāpanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthanti idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘iti me pasannamatino…pe… tassānubhāvenā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyapabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha ‘‘pūjārahe pūjayato’’tiādi (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1), tathā ‘‘ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’tiādi (itivu. 90).

    ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਯਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਾਯੇ ਭવਤਿ ਯਾ ਪੀਤਿ।

    ‘‘Buddhoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    વਰਮੇવ ਹਿ ਸਾ ਪੀਤਿ, ਕਸਿਣੇਨਪਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਸ੍ਸ।

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa;

    ਧਮ੍ਮੋਤਿ…ਪੇ॰…, ਸਙ੍ਘੋਤਿ…ਪੇ॰…, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬)।

    Dhammoti…pe…, saṅghoti…pe…, jambudīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6);

    ਤਥਾ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਮਹਾਨਾਮ, ਸਮਯੇ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਤਥਾਗਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਨੇવਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰਾਗਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਦੋਸ…ਪੇ॰… ਨ ਮੋਹਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੦; ੧੧.੧੧)। ‘‘ਅਰਞ੍ਞੇ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਾ…ਪੇ॰… ਭਯਂ વਾ ਛਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ વਾ ਲੋਮਹਂਸੋ ਨ ਹੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਚ।

    Tathā ‘‘yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 6.10; 11.11). ‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe… bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā lomahaṃso na hessatī’’ti (saṃ. ni. 1.249) ca.

    ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਯਸ੍ਸ વਨ੍ਦਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੋਗਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਗਾਥਤ੍ਤਯਮਾਹ। ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੋਗੇਨ ਹਿ વਨ੍ਦਨਾਰਹਭਾવੋ, વਨ੍ਦਨਾਰਹੇ ਚ ਕਤਾ વਨ੍ਦਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਪਯੋਜਨਂ ਸਾਧੇਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਸਾ ਨ વਿਨਯਦੇਸਨਾ વਿਯ ਕਰੁਣਾਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਨਾਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ વਿਯ ਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਅਥ ਖੋ ਕਰੁਣਾਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ ਤਦੁਭਯਪ੍ਪਧਾਨਮੇવ ਤਾવ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਥੋਮਨਂ ਕਾਤੁਂ ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਸੇਸਰਤਨਾਨਂ ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਰਤੀਤਿ ਕਰੁਣਾ, ਪਰਦੁਕ੍ਖਂ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਅਪਨੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਕਿਣਾਤੀਤਿ ਕਰੁਣਾ, ਪਰਦੁਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਕਾਰੁਣਿਕਂ ਹਿਂਸਤਿ વਿਬਾਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਦੁਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਸਾਧੂਨਂ ਕਮ੍ਪਨਂ ਹਦਯਖੇਦਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਾ ਕਰੁਣਾ। ਅਥ વਾ ਕਮਿਤਿ ਸੁਖਂ, ਤਂ ਰੁਨ੍ਧਤੀਤਿ ਕਰੁਣਾ। ਏਸਾ ਹਿ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਾਲਕ੍ਖਣਾ ਅਤ੍ਤਸੁਖਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਕਾਰੁਣਿਕਾਨਂ ਸੁਖਂ ਰੁਨ੍ਧਤਿ વਿਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਰੁਣਾਯ ਸੀਤਲਂ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਂ, ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਂ ਹਦਯਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯੋ, ਤਂ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯਂ।

    Tattha yassa vatthuttayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādinā gāthattayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetaṃ payojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānameva tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho. Karuṇāya sītalaṃ karuṇāsītalaṃ, karuṇāsītalaṃ hadayaṃ assāti karuṇāsītalahadayo, taṃ karuṇāsītalahadayaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਰੇਸਂ ਹਿਤੋਪਸਂਹਾਰਸੁਖਾਦਿਅਪਰਿਹਾਨਿਚ੍ਛਨਸਭਾવਤਾਯ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਾਰਤੀਨਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਾਯ ਚ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਗਤਸਨ੍ਤਾਪવਿਚ੍ਛੇਦਨਾਕਾਰਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਮੇਤ੍ਤਾਮੁਦਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸੀਤਲਭਾવਕਾਰਣਤਾ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰੂਪਤਾਪਾਸਹਨਰਸਾ ਅવਿਹਿਂਸਾਭੂਤਾ ਕਰੁਣਾવ વਿਸੇਸੇਨ ਭਗવਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ વਿਯ ਸੀਤਿਭਾવਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਰੁਣਾਮੁਖੇਨ વਾ ਮੇਤ੍ਤਾਮੁਦਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਹਦਯਸੀਤਲਭਾવਕਾਰਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ।

    Tattha kiñcāpi paresaṃ hitopasaṃhārasukhādiaparihānicchanasabhāvatāya, byāpādāratīnaṃ ujuvipaccanīkatāya ca sattasantānagatasantāpavicchedanākārapavattiyā mettāmuditānampi cittasītalabhāvakāraṇatā upalabbhati, tathāpi paradukkhāpanayanākārappavattiyā parūpatāpāsahanarasā avihiṃsābhūtā karuṇāva visesena bhagavato cittassa cittapassaddhi viya sītibhāvanimittanti vuttaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti. Karuṇāmukhena vā mettāmuditānampi hadayasītalabhāvakāraṇatā vuttāti daṭṭhabbā .

    ਅਥ વਾ ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣવਿਸੇਸਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਨਿਰવਸੇਸਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ વਿਯ ਸવਿਸਯਬ੍ਯਾਪਿਤਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਭਾવਮੁਪਗਤਾ ਕਰੁਣਾવ ਭਗવਤੋ ਅਭਿਸਯੇਨ ਹਦਯਸੀਤਲਭਾવਹੇਤੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atha vā chaasādhāraṇañāṇavisesanibandhanabhūtā sātisayaṃ niravasesañca sabbaññutaññāṇaṃ viya savisayabyāpitāya mahākaruṇābhāvamupagatā karuṇāva bhagavato abhisayena hadayasītalabhāvahetūti āha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti.

    ਅਥ વਾ ਸਤਿਪਿ ਮੇਤ੍ਤਾਮੁਦਿਤਾਨਂ ਸਾਤਿਸਯੇ ਹਦਯਸੀਤਿਭਾવਨਿਬਨ੍ਧਨਤ੍ਤੇ ਸਕਲਬੁਦ੍ਧਗੁਣવਿਸੇਸਕਾਰਣਤਾਯ ਤਾਸਮ੍ਪਿ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਕਰੁਣਾવ ਭਗવਤੋ ‘‘ਹਦਯਸੀਤਲਭਾવਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਰੁਣਾਨਿਦਾਨਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ, ਕਰੁਣਾਨੁਭਾવਨਿਬ੍ਬਾਪਿਯਮਾਨਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਾਯ ਅਨੇਕਾਨਿਪਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਅਕਿਲਨ੍ਤਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਨਿਰવਸੇਸਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਸਮ੍ਭਰਣਨਿਯਤਸ੍ਸ ਸਮਧਿਗਤਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਚ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤੇਸੁਪਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਘਾਟਸਮੁਪਨੀਤਹਦਯੂਪਤਾਪਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਨ ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸੀਤਿਭਾવਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਮਹੋਸੀਤਿ। ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਤੀਸੁਪਿ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਭਗવਤੋ ਕਰੁਣਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Atha vā satipi mettāmuditānaṃ sātisaye hadayasītibhāvanibandhanatte sakalabuddhaguṇavisesakāraṇatāya tāsampi kāraṇanti karuṇāva bhagavato ‘‘hadayasītalabhāvakāraṇa’’nti vuttā. Karuṇānidānā hi sabbepi buddhaguṇā, karuṇānubhāvanibbāpiyamānasaṃsāradukkhasantāpassa hi bhagavato paradukkhāpanayanakāmatāya anekānipi asaṅkhyeyyāni kappānaṃ akilantarūpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaṇaniyatassa samadhigatadhammādhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaṅghāṭasamupanītahadayūpatāpanimittesu na īsakampi cittasītibhāvassa aññathattamahosīti. Etasmiñca atthavikappe tīsupi avatthāsu bhagavato karuṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā.

    ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ, ਯਥਾਸਭਾવਂ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਞਾવ ਞੇਯ੍ਯਾવਰਣਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਪਕਾਰੇਹਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਜੋਤਨਟ੍ਠੇਨ ਪਜ੍ਜੋਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ। ਸવਾਸਨਪ੍ਪਹਾਨਤੋ વਿਸੇਸੇਨ ਹਤਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਤਂ વਿਹਤਂ। ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੇਨ વਿਹਤਂ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਂ। ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਮੋਹਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਮੋਹੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਸ੍વੇવ વਿਸਯਸਭਾવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਕਰਣਤੋ ਅਨ੍ਧਕਾਰਸਰਿਕ੍ਖਤਾਯ ਤਮੋ વਿਯਾਤਿ ਤਮੋ। ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤੋ ਮੋਹਤਮੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮੋ, ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮਂ। ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿ ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਸਤਿਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਸ੍ਸ વਿਹਤਭਾવੇ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੇਹਿ વਿਯ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾવਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਚ ਸવਾਸਨਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਾਤਿਸਯੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਥੋਮੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ।

    Pajānātīti paññā, yathāsabhāvaṃ pakārehi paṭivijjhatīti attho. Paññāva ñeyyāvaraṇappahānato pakārehi dhammasabhāvajotanaṭṭhena pajjototi paññāpajjoto. Savāsanappahānato visesena hataṃ samugghāṭitaṃ vihataṃ. Paññāpajjotena vihataṃ paññāpajjotavihataṃ. Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, mohanamattameva vā tanti moho, avijjā. Sveva visayasabhāvapaṭicchādanakaraṇato andhakārasarikkhatāya tamo viyāti tamo. Paññāpajjotavihato mohatamo etassāti paññāpajjotavihatamohatamo, taṃ paññāpajjotavihatamohatamaṃ. Sabbesampi hi khīṇāsavānaṃ satipi paññāpajjotena avijjandhakārassa vihatabhāve saddhādhimuttehi viya diṭṭhippattānaṃ sāvakehi paccekasambuddhehi ca savāsanappahānena sammāsambuddhānaṃ kilesappahānassa viseso vijjatīti sātisayena avijjāppahānena bhagavantaṃ thomento āha ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.

    ਅਥ વਾ ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਪਰੋਪਦੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰવਿਗਮਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬਲੇਸੁ ਚ વਸੀਭਾવਸ੍ਸ ਸਮਧਿਗਤਤ੍ਤਾ, ਪਰਸਨ੍ਤਤਿਯਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਤਿਸਯਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਾવ વਿਸੇਸਤੋ ਮੋਹਤਮવਿਗਮੇਨ ਥੋਮੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਭਗવਤੋ ਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਾ વਿਯ ਦੇਸਨਾਪਞ੍ਞਾਪਿ ਸਾਮਞ੍ਞਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ, ਏਕਸੇਸਨਯੇਨ વਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Atha vā antarena paropadesaṃ attano santāne accantaṃ avijjandhakāravigamassa nibbattitattā, tathā sabbaññutāya balesu ca vasībhāvassa samadhigatattā, parasantatiyañca dhammadesanātisayānubhāvena sammadeva tassa pavattitattā bhagavāva visesato mohatamavigamena thometabboti āha ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti. Imasmiñca atthavikappe ‘‘paññāpajjoto’’ti padena bhagavato paṭivedhapaññā viya desanāpaññāpi sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā saṅgahitāti daṭṭhabbā.

    ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਸ੍ਸ ਞੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਸਕਲਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸਭਾવਾવਬੋਧਨਸਮਤ੍ਥੇਨ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੇਨ ਸਬ੍ਬਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸਭਾવਚ੍ਛਾਦਕਸ੍ਸ ਮੋਹਨ੍ਧਕਾਰਸ੍ਸ વਿਧਮਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਭਗવਤੋ ਮੋਹਤਮવਿਨਾਸੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨਨ੍ਤੇ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ ਸਸਨ੍ਤਾਨੇ ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਨੀਹਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸવਾਸਨਪ੍ਪਹਾਨਮੇવ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਞੇਯ੍ਯਾવਰਣਪਹਾਨਨ੍ਤਿ, ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਨ ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ‘‘ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।

    Atha vā bhagavato ñāṇassa ñeyyapariyantikattā sakalañeyyadhammasabhāvāvabodhanasamatthena anāvaraṇañāṇasaṅkhātena paññāpajjotena sabbañeyyadhammasabhāvacchādakassa mohandhakārassa vidhamitattā anaññasādhāraṇo bhagavato mohatamavināsoti katvā vuttaṃ ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti. Ettha ca mohatamavidhamanante adhigatattā anāvaraṇañāṇaṃ kāraṇūpacārena sasantāne mohatamavidhamananti daṭṭhabbaṃ. Abhinīhārasampattiyā savāsanappahānameva hi kilesānaṃ ñeyyāvaraṇapahānanti, parasantāne pana mohatamavidhamanassa kāraṇabhāvato phalūpacārena anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘mohatamavidhamana’’nti vuccatīti.

    ਕਿਂ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋਯੇવੇਕੋ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਭਗવਤੋ ਥੋਮਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਨ ਪਨ ਸਾਤਿਸਯਂ ਨਿਰવਸੇਸਕਿਲੇਸਪਹਾਨਨ੍ਤਿ? ਤਪ੍ਪਹਾਨવਚਨੇਨੇવ ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸਗਣਸਮੁਗ੍ਘਾਤਸ੍ਸ ਜੋਤਿਤਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਤਾਦਿਸੋ ਕਿਲੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯੋ ਨਿਰવਸੇਸਅવਿਜ੍ਜਾਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਨ ਪਹੀਯਤੀਤਿ।

    Kiṃ pana kāraṇaṃ avijjāsamugghātoyeveko pahānasampattivasena bhagavato thomanānimittaṃ gayhati, na pana sātisayaṃ niravasesakilesapahānanti? Tappahānavacaneneva tadekaṭṭhatāya sakalasaṃkilesagaṇasamugghātassa jotitabhāvato. Na hi so tādiso kileso atthi, yo niravasesaavijjāppahānena na pahīyatīti.

    ਅਥ વਾ વਿਜ੍ਜਾ વਿਯ ਸਕਲਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਰવਸੇਸਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂਸਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਧਾਨਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਤਬ੍ਬਿਘਾਤવਚਨੇਨ ਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸਗਣਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atha vā vijjā viya sakalakusaladhammasamuppattiyā niravasesākusaladhammanibbattiyā saṃsārappavattiyā ca avijjā padhānakāraṇanti tabbighātavacanena sakalasaṃkilesagaṇasamugghāto vutto eva hotīti vuttaṃ ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.

    ਨਰਾ ਚ ਅਮਰਾ ਚ ਨਰਾਮਰਾ, ਸਹ ਨਰਾਮਰੇਹੀਤਿ ਸਨਰਾਮਰੋ, ਸਨਰਾਮਰੋ ਚ ਸੋ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਸਨਰਾਮਰਲੋਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਗਰੂਤਿ ਸਨਰਾਮਰਲੋਕਗਰੁ, ਤਂ ਸਨਰਾਮਰਲੋਕਗਰੁਂ। ਏਤੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਿਯ ਤਦવਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਾવਹਤਾਯ ਭਗવਤੋ ਉਪਕਾਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨਾਪ੍ਪਧਾਨਭਾવੋ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਞ੍ਞੋ ਹਿ ਸਦ੍ਦਕ੍ਕਮੋ, ਅਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥਕ੍ਕਮੋ। ਏਦਿਸੇਸੁ ਹਿ ਸਮਾਸਪਦੇਸੁ ਪਧਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਧਾਨਂ વਿਯ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਸਰਾਜਿਕਾਯ ਪਰਿਸਾਯਾ’’ਤਿ (ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੮੨)। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋਕਾਸવਸੇਨ ਤਿવਿਧੋ ਲੋਕੋ, ਗਰੁਭਾવਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਗਰੁਕਰਣਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ਲੋਕੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਾਨਿ ਤਬ੍ਬਿਪਾਕੋ ਚਾਤਿ ‘‘ਲੋਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਮਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ।

    Narā ca amarā ca narāmarā, saha narāmarehīti sanarāmaro, sanarāmaro ca so loko cāti sanarāmaraloko, tassa garūti sanarāmaralokagaru, taṃ sanarāmaralokagaruṃ. Etena devamanussānaṃ viya tadavasiṭṭhasattānampi yathārahaṃ guṇavisesāvahatāya bhagavato upakārataṃ dasseti. Na cettha padhānāppadhānabhāvo codetabbo. Añño hi saddakkamo, añño atthakkamo. Edisesu hi samāsapadesu padhānampi appadhānaṃ viya niddisīyati yathā ‘‘sarājikāya parisāyā’’ti (apa. aṭṭha. 1.1.82). Kāmañcettha sattasaṅkhārokāsavasena tividho loko, garubhāvassa pana adhippetattā garukaraṇasamatthasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokīyanti ettha puññapāpāni tabbipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Amaraggahaṇena cettha upapattidevā adhippetā.

    ਅਥ વਾ ਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਲੋਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਦਾਯવਸੇਨ ਲੋਕੀਯਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਤੀਤਿ। ਸਹ ਨਰੇਹੀਤਿ ਸਨਰਾ, ਸਨਰਾ ਚ ਤੇ ਅਮਰਾ ਚਾਤਿ ਸਨਰਾਮਰਾ, ਤੇਸਂ ਲੋਕੋਤਿ ਸਨਰਾਮਰਲੋਕੋਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਮਰ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚੇਤ੍ਥ વਿਸੁਦ੍ਧਿਦੇવਾਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਮਰਣਾਭਾવਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਮਰਾ, ਨਰਾਮਰਾਨਂਯੇવ ਗਹਣਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਯਥਾ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੭)। ਤਥਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਰਿਹਰਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਤਪ੍ਪਰਾਯ ਨਿਰਤਿਸਯਾਯ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੁਪਕਾਰਿਤਾਯ ਅਪਰਿਮਿਤਨਿਰੁਪਮਪ੍ਪਭਾવਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ ਚ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ ਭਗવਾ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਗਾਰવਟ੍ਠਾਨਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਨਰਾਮਰਲੋਕਗਰੁ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atha vā samūhattho loka-saddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Saha narehīti sanarā, sanarā ca te amarā cāti sanarāmarā, tesaṃ lokoti sanarāmaralokoti purimanayeneva yojetabbaṃ. Amara-saddena cettha visuddhidevāpi saṅgayhanti. Te hi maraṇābhāvato paramatthato amarā, narāmarānaṃyeva gahaṇaṃ ukkaṭṭhaniddesavasena yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti (dī. ni. 1.157). Tathā hi sabbānatthapariharaṇapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantamupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uttamaṃ gāravaṭṭhānaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sanarāmaralokagaru’’nti.

    ਸੋਭਨਂ ਗਤਂ ਗਮਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਗਤੋ। ਭਗવਤੋ ਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਜਨੁਪਸਙ੍ਕਮਨਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ ਸੋਭਨਂ, ਤਥਾ ਲਕ੍ਖਣਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਰੂਪਕਾਯਤਾਯ ਦੁਤવਿਲਮ੍ਬਿਤਖਲਿਤਾਨੁਕਡ੍ਢਨਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਨੁਕ੍ਕੁਟਿਕਕੁਟਿਲਾਕੁਲਤਾਦਿ- ਦੋਸਰਹਿਤਮવਹਸਿਤਰਾਜਹਂਸવਸਭવਾਰਣਮਿਗਰਾਜਗਮਨਂ ਕਾਯਗਮਨਂ ਞਾਣਗਮਨਞ੍ਚ વਿਪੁਲਨਿਮ੍ਮਲਕਰੁਣਾਸਤਿવੀਰਿਯਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸਸਹਿਤਮਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਯਾવ ਮਹਾਬੋਧਿ ਨਿਰવਜ੍ਜਤਾਯ ਸੋਭਨਮੇવਾਤਿ।

    Sobhanaṃ gataṃ gamanaṃ etassāti sugato. Bhagavato hi veneyyajanupasaṅkamanaṃ ekantena tesaṃ hitasukhanipphādanato sobhanaṃ, tathā lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dutavilambitakhalitānukaḍḍhananippīḷanukkuṭikakuṭilākulatādi- dosarahitamavahasitarājahaṃsavasabhavāraṇamigarājagamanaṃ kāyagamanaṃ ñāṇagamanañca vipulanimmalakaruṇāsativīriyādiguṇavisesasahitamabhinīhārato yāva mahābodhi niravajjatāya sobhanamevāti.

    ਅਥ વਾ ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ਸਕਲਮਪਿ ਲੋਕਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਞਾਣੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਗਤੋ ਅવਗਤੋਤਿ ਸੁਗਤੋ, ਤਥਾ ਲੋਕਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਗਤੋ ਅਤੀਤੋਤਿ ਸੁਗਤੋ, ਲੋਕਨਿਰੋਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਸੁਗਤੋ, ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਗਤੋ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਸੁਗਤੋ। ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ, ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸੁਗਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ (ਮਹਾਨਿ॰ ੩੮) ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Atha vā sayambhūñāṇena sakalamapi lokaṃ pariññābhisamayavasena parijānanto ñāṇena sammā gato avagatoti sugato, tathā lokasamudayaṃ pahānābhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataṃ āpādento sammā gato atītoti sugato, lokanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena sammā gato adhigatoti sugato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ bhāvanābhisamayavasena sammā gato paṭipannoti sugato. ‘‘Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’tiādinā nayena (mahāni. 38) ayamattho vibhāvetabboti.

    ਅਥ વਾ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ ਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਸੁਗਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਯਥਾਰਹਂ ਕਾਲਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾ ਗਦਤਿ વਦਤੀਤਿ ਸੁਗਤੋ ਦ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਇਤਿ ਸੋਭਨਗਮਨਤਾਦੀਹਿ ਸੁਗਤੋ, ਤਂ ਸੁਗਤਂ।

    Atha vā sundaraṃ ṭhānaṃ sammāsambodhiṃ, nibbānameva vā gato adhigatoti sugato. Yasmā vā bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ veneyyānaṃ yathārahaṃ kālayuttameva ca dhammaṃ bhāsati, tasmā sammā gadati vadatīti sugato da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Iti sobhanagamanatādīhi sugato, taṃ sugataṃ.

    ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਕੇਹਿ ਉਪਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਗਤਿਯੋ, ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવવਿਸੇਸਾ। ਤਾ ਪਨ ਨਿਰਯਾਦਿવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ। ਤਾ ਹਿ ਸਕਲਸ੍ਸਪਿ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਅવਿਪਾਕਾਰਹਭਾવਕਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਚਹਿਪਿ ਗਤੀਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਤਿવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਭਗવਤੋ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਯਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਦੇવਾਤਿਦੇવੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ –

    Puññapāpakehi upapajjanavasena gantabbato gatiyo, upapattibhavavisesā. Tā pana nirayādivasena pañcavidhā. Tā hi sakalassapi bhavagāmikammassa ariyamaggādhigamena avipākārahabhāvakaraṇena nivattitattā bhagavā pañcahipi gatīhi suṭṭhu mutto visaṃyuttoti āha ‘‘gativimutta’’nti. Etena bhagavato katthacipi apariyāpannataṃ dasseti, yato bhagavā ‘‘devātidevo’’ti vuccati. Tenāha –

    ‘‘ਯੇਨ ਦੇવੂਪਪਤ੍ਯਸ੍ਸ, ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋ વਾ વਿਹਙ੍ਗਮੋ।

    ‘‘Yena devūpapatyassa, gandhabbo vā vihaṅgamo;

    ਯਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਯੇਨ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਬ੍ਬਜੇ।

    Yakkhattaṃ yena gaccheyyaṃ, manussattañca abbaje;

    ਤੇ ਮਯ੍ਹਂ ਆਸવਾ ਖੀਣਾ, વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਾ વਿਨਲ਼ੀਕਤਾ’’ਤਿ॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੬)।

    Te mayhaṃ āsavā khīṇā, viddhastā vinaḷīkatā’’ti. (a. ni. 4.36);

    ਤਂਤਂਗਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਕਾਨਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥਿ ਭਗવਤੋ ਗਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਭવਯੋਨਿਗਤਿવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਹਿ ਸੁਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਤਂ ਗਤਿવਿਮੁਤ੍ਤਂ। વਨ੍ਦੇਤਿ ਨਮਾਮਿ, ਥੋਮੇਮੀਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ।

    Taṃtaṃgatisaṃvattanakānañhi kammakilesānaṃ aggamaggena bodhimūleyeva suppahīnattā natthi bhagavato gatipariyāpannatāti accantameva bhagavā sabbabhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsasattanikāyehi suparimutto. Taṃ gativimuttaṃ. Vandeti namāmi, thomemīti vā attho.

    ਅਥ વਾ ਗਤਿવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਥੋਮੇਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਥੋਮਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ। ਤੇਸੁ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਾਧਿਗਮਤੋ, ਸવਾਸਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪਹਾਨਤੋ, ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਨਿਰਪੇਕ੍ਖਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤੋ, વਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁਪਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਞਾਣਪਰਿਪਾਕਕਾਲਾਗਮਨਤੋ ਚ। ਸਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਸਯਤੋ ਪਯੋਗਤੋ ਚ ਦੁવਿਧਾ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਤਿવਿਧਾ ਚ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਕਥਂ? ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਆਸਯਤੋ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਗਦਨਤ੍ਥੇਨ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਯੋਗਤੋ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮਂ ਗਤਿવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਤ੍ਥੇਨ ਚ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਿવਿਧਾਪਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅવਸਿਟ੍ਠਤ੍ਥੇਨ ਤੇਨ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।

    Atha vā gativimuttanti anupādisesanibbānadhātuppattiyā bhagavantaṃ thometi. Ettha hi dvīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito parahitapaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantapahānato, anupādisesanibbānappattito ca veditabbā. Parahitapaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, viruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayavasena ñāṇaparipākakālāgamanato ca. Sā panettha āsayato payogato ca duvidhā parahitapaṭipatti, tividhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti, kathaṃ? ‘‘Karuṇāsītalahadaya’’nti etena āsayato parahitapaṭipatti, sammāgadanatthena sugata-saddena payogato parahitapaṭipatti, ‘‘paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta’’nti etehi catusaccapaṭivedhatthena ca sugata-saddena tividhāpi attahitasampatti, avasiṭṭhatthena tena ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena ca sabbāpi attahitasampatti parahitapaṭipatti pakāsitā hotīti.

    ਅਥ વਾ ਤੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਥੋਮਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਹੇਤੁਤੋ ਫਲਤੋ ਉਪਕਾਰਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ, ਸਾ ਪਠਮਪਦੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਫਲਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਾ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾ ਆਨੁਭਾવਸਮ੍ਪਦਾ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਦਾ ਚਾਤਿ। ਤਾਸੁ ਞਾਣਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਤ੍ਥੇਨ ਚ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਆਨੁਭਾવਸਮ੍ਪਦਾ ਪਨ ਤਤਿਯਪਦੇਨ, ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਦਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਯਗਮਨਸੋਭਨਤ੍ਥੇਨ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਲਕ੍ਖਣਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ વਿਨਾ ਤਦਭਾવਤੋ । ਉਪਕਾਰੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਅਬਾਹਿਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਿવਿਧਯਾਨਮੁਖੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ। ਸੋ ਸਮ੍ਮਾਗਦਨਤ੍ਥੇਨ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Atha vā tīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā – hetuto phalato upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā paṭhamapadena dassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti. Tāsu ñāṇapahānasampadā dutiyapadena saccapaṭivedhatthena ca sugata-saddena pakāsitā honti, ānubhāvasampadā pana tatiyapadena, rūpakāyasampadā yathāvuttakāyagamanasobhanatthena sugata-saddena lakkhaṇānubyañjanapāripūriyā vinā tadabhāvato . Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ karitvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā. So sammāgadanatthena sugata-saddena pakāsito hotīti veditabbaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਞ੍ਚੋਦਿਤਮਾਨਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਂਸਾਰਪਙ੍ਕਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮੁਦ੍ਧਰਣਤ੍ਥਂ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਕਰੁਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲਂ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤવਿਹਤਮੋਹਤਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨਾવਰਣਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਗਮਨਤ੍ਥੇਨ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗ-ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਾਭਿਨਿવੇਸਾਦਿ-ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਰਹਿਤਾਯ ਕਰੁਣਾਪਞ੍ਞਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾਯ ਮਜ੍ਝਿਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਕਾਸਨਤੋ ਸੁਗਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ। ਇਤਰੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਪਧਾਨਾਪ੍ਪਧਾਨਭੇਦਂ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਂਸਾਰਮਹੋਘਤੋ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਰਣਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨਂ ਪਯੋਜਨਂ, ਤਦਞ੍ਞਮਪ੍ਪਧਾਨਂ। ਤੇਸੁ ਪਧਾਨੇਨ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਇਤਰੇਨ ਅਤ੍ਤਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ, ਤਦੁਭਯੇਨ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਪੁਗ੍ਗਲਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਂ, ਉਤ੍ਤਮવਨ੍ਦਨੀਯਭਾવਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ વਨ੍ਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਖੇਤ੍ਤਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Tattha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāya sañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ sammāsambodhīti vuccatīti. Sammāgamanatthena sugata-saddena sammāsambodhiyā paṭipattiṃ dasseti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyoga-sassatucchedābhinivesādi-antadvayarahitāya karuṇāpaññāpariggahitāya majjhimāya paṭipattiyā pakāsanato sugata-saddassa. Itarehi sammāsambodhiyā padhānāppadhānabhedaṃ payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇañhettha padhānaṃ payojanaṃ, tadaññamappadhānaṃ. Tesu padhānena parahitapaṭipattiṃ dasseti, itarena attahitasampattiṃ, tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dasseti. Tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dasseti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਲੋਕਿਯੇਸੁ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾਸਾਧਾਰਣਗੁਣਦੀਪਨਤੋ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਿਯਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਮਗ੍ਗਞਾਣਦੀਪਨਤੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤਦੁਭਯਗ੍ਗਹਣਸਿਦ੍ਧੋ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਨਰਾਮਰਲੋਕਗਰੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਪਞ੍ਚੀਯਤੀਤਿ। ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਚ ਉਪਗਮਨਂ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਅਪਗਮਨਂ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਨੁਰੂਪਂ ਭਗવਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੋਕવੋਹਾਰવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਕਰੁਣਾਯ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਸਮਞ੍ਞਾਯ ਅਨਤਿਧਾવਨਂ। ਸਭਾવਾਨવਬੋਧੇਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਞ੍ਞਂ ਅਤਿਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਦਿਪਰਾਮਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਤੀਸੁ ਕਾਲੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਞਾਣਂ ਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਂ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਂ, ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸੇਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ ਅਕਮ੍ਪਨਞਾਣਾਨਿ ਦਸ ਬਲਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਞਾਣਚਰਿਯਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਾਨਂ વਸੇਨ ਞਾਣਚਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਚਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਅਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਤਾ। ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਲੋਕਨਾਥਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾਥਭਾવੋ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਕਤਞ੍ਞੁਤਾ। ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਅਪਰਨ੍ਤਪਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਅਨਤ੍ਤਨ੍ਤਪਤਾ। ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ વਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਸਿਦ੍ਧਿ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਪਰੇਸਂ ਤਾਰਣਂ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਸਯਂ ਤਾਰਣਂ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਅਨੁਗ੍ਗਹਚਿਤ੍ਤਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ।

    Ettha ca karuṇāgahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāgahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho hi attho ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādinā vipañcīyatīti. Karuṇāgahaṇena ca upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāgahaṇena apagamanaṃ. Tathā karuṇāgahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāgahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādiparāmasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāgahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ catusaccañāṇaṃ catupaṭisambhidāñāṇaṃ catuvesārajjañāṇaṃ, karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesādhāraṇañāṇāni cha abhiññā aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇāni dasa balāni cuddasa buddhañāṇāni soḷasa ñāṇacariyā aṭṭhārasa buddhadhammā catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti evamādīnaṃ anekesaṃ paññāpabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti. Tathā karuṇāgahaṇena caraṇasampattiṃ, paññāgahaṇena vijjāsampattiṃ. Karuṇāgahaṇena attādhipatitā, paññāgahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāgahaṇena lokanāthabhāvo, paññāgahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāgahaṇena pubbakāribhāvo, paññāgahaṇena kataññutā. Karuṇāgahaṇena aparantapatā, paññāgahaṇena anattantapatā. Karuṇāgahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāgahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāgahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāgahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāgahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāgahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti.

    ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਕਰੁਣਾ ਆਦਿ ਤਨ੍ਨਿਦਾਨਭਾવਤੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਾਭਾવਤੋ। ਇਤਿ ਆਦਿਪਰਿਯੋਸਾਨਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਗਹਣੇਨ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਰੁਣਾਨਿਦਾਨਞ੍ਹਿ ਸੀਲਂ ਤਤੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿવਿਰਤਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਸਾ ਚ ਝਾਨਤ੍ਤਯਸਮ੍ਪਯੋਗਿਨੀਤਿ। ਪਞ੍ਞਾવਚਨੇਨ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੀਲਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਆਦਿ, ਸਮਾਧਿ ਮਜ੍ਝੇ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਏਸੋ ਏવ ਹਿ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੁਪਾਯੋ, ਯਦਿਦਂ ਨਯਗ੍ਗਹਣਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਕੋ ਨਾਮ ਸਮਤ੍ਥੋ ਭਗવਤੋ ਗੁਣੇ ਅਨੁਪਦਂ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਤੇਨੇવਾਹ –

    Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi tannidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato. Iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāgahaṇena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggahaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਣੇਯ੍ਯ વਣ੍ਣਂ,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    ਕਪ੍ਪਮ੍ਪਿ ਚੇ ਅਞ੍ਞਮਭਾਸਮਾਨੋ।

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ਖੀਯੇਥ ਕਪ੍ਪੋ ਚਿਰਦੀਘਮਨ੍ਤਰੇ,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    વਣ੍ਣੋ ਨ ਖੀਯੇਥ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੩੦੪; ੩.੧੪੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੪੨੫; ਉਦਾ॰ ੫੩; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪.੫; ਚਰਿਯਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ, ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ; ਅਪ॰ ੨.੭.੨੦) –

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425; udā. 53; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.5; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; apa. 2.7.20) –

    ਤੇਨੇવ ਚ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੇਨਪਿ ਬੁਦ੍ਦਗੁਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਪਤਿ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੇਨ ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਪਿ ਚ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਨ੍વਯੋ વਿਦਿਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੬) વੁਤ੍ਤਂ।

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenapi buddaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipitvā ‘‘api ca me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.

    . ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਸਕਲਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣੇਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿਤ੍ਥવਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਬੁਦ੍ਧਭਾવਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਨ੍ਤਿ ਅਨਿਯਮਤੋ ਕਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਉਪਗਤੋਤਿ ਅਪਰਕਾਲਕਿਰਿਯਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। વਨ੍ਦੇਤਿ ਕਿਰਿਯਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਨ੍ਤਿ ਨਿਯਮਨਂ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਕਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਗਤਮਲਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਚ ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਨਂ।

    2. Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘buddhopī’’tiādimāha. Tattha buddhoti kattuniddeso. Buddhabhāvanti kammaniddeso. Bhāvetvā sacchikatvāti ca pubbakālakiriyāniddeso. Yanti aniyamato kammaniddeso. Upagatoti aparakālakiriyāniddeso. Vandeti kiriyāniddeso. Tanti niyamanaṃ. Dhammanti vandanakiriyāya kammaniddeso. Gatamalaṃ anuttaranti ca tabbisesanaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਾવ – ‘‘ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਨਯੇਨ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੨; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੯੭) ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਸવਾਸਨਾਯ ਅਞ੍ਞਾਣਨਿਦ੍ਦਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਗਮਤੋ, ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ વਾ વਿਕਸਿਤਭਾવਤੋ ਬੁਦ੍ਧવਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਜਾਗਰਣવਿਕਸਨਤ੍ਥવਸੇਨ। ਅਥ વਾ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨવਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਞੇਯ੍ਯવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ ਕਮ੍ਮવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਅવਗਮਨਤ੍ਥવਸੇਨੇવ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧવਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਯਥਾ ‘‘ਦਿਕ੍ਖਿਤੋ ਨ ਦਦਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਪਾਰਮਿਤਾਪਰਿਭਾવਿਤੋ ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ਸਹ વਾਸਨਾਯ વਿਹਤવਿਦ੍ਧਸ੍ਤਨਿਰવਸੇਸਕਿਲੇਸੋ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਗੁਣਗਣਾਧਾਰੋ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨੋ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਯੋ ਸੋ ਭਗવਾ ਸਯਮ੍ਭੂ ਅਨਾਚਰਿਯਕੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾਮਂ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਬਲੇਸੁ ਚ વਸੀਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੨)। ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਭਾવਨੇ। ਤੇਨ ‘‘ਏવਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋਪਿ ਨਾਮ ਭਗવਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਗੁਣੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਭਾવਨਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ। ਭਾવੇਤ੍વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਚ। ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ। ਉਪਗਤੋਤਿ ਪਤ੍ਤੋ, ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਗਤਮਲਨ੍ਤਿ વਿਗਤਮਲਂ, ਨਿਦ੍ਦੋਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਨ੍ਦੇਤਿ ਪਣਮਾਮਿ, ਥੋਮੇਮਿ વਾ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਰਹਿਤਂ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਪਾਯਤੋ ਸਂਸਾਰਤੋ ਚ ਅਪਤਮਾਨੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮੋ

    Tattha buddhasaddassa tāva – ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā niddesanayena (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97) attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho yathā ‘‘dikkhito na dadātī’’ti. Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhastaniravasesakileso mahākaruṇā sabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha – ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi. Tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192). Api-saddo sambhāvane. Tena ‘‘evaṃ guṇavisesayutto sopi nāma bhagavā’’ti vakkhamānaguṇe dhamme sambhāvanaṃ dīpeti. Buddhabhāvanti sammāsambodhiṃ. Bhāvetvāti uppādetvā vaḍḍhetvā ca. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Upagatoti patto, adhigatoti attho. Etassa ‘‘buddhabhāva’’nti etena sambandho. Gatamalanti vigatamalaṃ, niddosanti attho. Vandeti paṇamāmi, thomemi vā. Anuttaranti uttararahitaṃ, lokuttaranti attho. Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato saṃsārato ca apatamāne dhāretīti dhammo.

    ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਏવਂ વਿવਿਧਗੁਣਗਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਭਗવਾ ਯਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋ, ਤਮੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਹੇਤੁਭੂਤਂ ਸਬ੍ਬਦੋਸਮਲਰਹਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਾਭਾવੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਪਟਿવੇਧਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਨਮਾਮੀਤਿ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਪਿ ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਤਾ ਇਧ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਯਸਮੁਦ੍ਦਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਿ, ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਸਮ੍ਮਸੀ’’ਤਿ ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸਪਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਸਮ੍ਮਸਨਪਰਿਯਾਯੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਸੋਪਿ ਇਧ વੁਤ੍ਤੋ ਏવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Ayañhettha saṅkhepattho – evaṃ vividhaguṇagaṇasamannāgato buddhopi bhagavā yaṃ ariyamaggasaṅkhātaṃ dhammaṃ bhāvetvā phalanibbānasaṅkhātaṃ pana dhammaṃ sacchikatvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigato, tametaṃ buddhānampi buddhabhāvahetubhūtaṃ sabbadosamalarahitaṃ attano uttaritarābhāvena anuttaraṃ paṭivedhasaddhammaṃ namāmīti. Pariyattisaddhammassapi tappakāsanattā idha saṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā ‘‘abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchi, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyasammasanapariyāyo labbhatīti sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ.

    ਤਥਾ ‘‘ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਭੂਤਾਹਿ ਪਾਰਮਿਤਾਹਿ ਸਹ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਯੋਪਿ ਇਧ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਾਪਿ ਹਿ ਮਲਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਗਤਮਲਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ ਚਾਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਲવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਥਾਯ ਕਤਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰੋ ਮਹਾਕਰੁਣਾਧਿવਾਸਪੇਸਲਜ੍ਝਾਸਯੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਸੇਸਪਰਿਧੋਤਨਿਮ੍ਮਲਾਨਂ ਦਾਨਦਮਸਞ੍ਞਮਾਦੀਨਂ ਉਤ੍ਤਮਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਨਿਰવਸੇਸਾਨਂ ਭਾવਨਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣੇਹਿ ਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਅਧਿਗਤવਸਿਭਾવੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਾਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਅਧਿਸੀਲਾਧਿਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੇ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮੁਖੇਨ ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ।

    Tathā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā sacchikatvā’’ti ca vuttattā buddhakaradhammabhūtāhi pāramitāhi saha pubbabhāge adhisīlasikkhādayopi idha dhamma-saddena saṅgahitāti veditabbaṃ. Tāpi hi malapaṭipakkhatāya gatamalā anaññasādhāraṇatāya anuttarā cāti. Tathā hi sattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇatthāya katamahābhinīhāro mahākaruṇādhivāsapesalajjhāsayo paññāvisesaparidhotanimmalānaṃ dānadamasaññamādīnaṃ uttamadhammānaṃ satasahassādhikāni kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesānaṃ bhāvanāpaccakkhakaraṇehi kammādīsu adhigatavasibhāvo acchariyācinteyyamahānubhāvo adhisīlādhicittānaṃ paramukkaṃsapāramippatto bhagavā paccayākāre catuvīsatikoṭisatasahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ pesetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਭਾવੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਦਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ, ‘‘ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਦਾਯ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਝਾਨਸਮ੍ਪਦਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖਸਮ੍ਪਦਾਯ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਦਾਯ। ਅਥ વਾ ਪਠਮੇਨ ਖਯੇਞਾਣਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਞਾਣਭਾવੇਨ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ વਿਜ੍ਜੂਪਮਤਾਯ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਜਿਰੁਪਮਤਾਯ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ વਿਰਾਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਨਿਰੋਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਨਿਸ੍ਸਰਣਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿવੇਕਭਾવੇਨ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਮਤਭਾવੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਉਪਗਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ, ‘‘ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਤਾਯ। ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਕਾਲਿਕਤਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਏਹਿਪਸ੍ਸਿਕਤਾਯ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕਤਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਥੋਮੇਤਿ। ‘‘ਗਤਮਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਂਕਿਲੇਸਾਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਅਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਭਾવਦੀਪਨੇਨ વਿਪੁਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਂ। ਪਠਮੇਨ વਾ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਭਾવਸਮ੍ਪਦਂ। ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤਾਯ વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਤਮਲਭਾવੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਹਿ ਸੋ ਦੋਸਾਨਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਭਾવੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਹਿ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਕਰਣੀਯਾਭਾવਤੋ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਭਾવੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਹ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸੀਲਾਦੀਹਿ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਹ ਅਸਙ੍ਖਤਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।

    Ettha ca ‘‘bhāvetvā’’ti etena vijjāsampadāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena vimuttisampadāya. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Atha vā paṭhamena khayeñāṇabhāvena, dutiyena anuppādeñāṇabhāvena. Purimena vā vijjūpamatāya, dutiyena vajirupamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā buddhabhāvaṃ upagato’’ti etena svākkhātatāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi. ‘‘Gatamala’’nti iminā saṃkilesābhāvadīpanena dhammassa parisuddhataṃ dasseti. ‘‘Anuttara’’nti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena vipulaparipuṇṇataṃ. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena sabhāvasampadaṃ. Bhāvetabbatāya vā dhammassa gatamalabhāvo yojetabbo. Bhāvanābalena hi so dosānaṃ samugghātako hotīti. Sacchikātabbabhāvena anuttarabhāvo yojetabbo. Sacchikiriyānibbattito hi tatuttarikaraṇīyābhāvato anaññasādhāraṇatāya anuttaroti. Tathā ‘‘bhāvetvā’’ti etena saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā honti. ‘‘Sacchikatvā’’ti etena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.

    . ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਗੁਣੇਹਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਤ੍ਥવਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ । ਤਸ੍ਸ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ । ਓਰਸਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਨਂ। ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨਨ੍ਤਿ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਭਾવੇ ਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਤੇਨ ਕਿਲੇਸਪਹਾਨਮੇવ ਭਗવਤੋ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਤੇਨ ਚ ਸਤਿਪਿ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸਭਾવੇਨ ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਭਾવੇ ਇਮਂ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸਮੂਹਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਾਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਨ੍ਤਿ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਙ੍ਘਾਤਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਤੇਨ ਅਸਤਿਪਿ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਕਾਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਂਹਤਭਾવਤੋ।

    3. Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ abhitthavitvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sugatassā’’tiādimāha. Tattha sugatassāti sambandhaniddeso . Tassa ‘‘puttāna’’nti etena sambandho . Orasānanti puttavisesanaṃ. Mārasenamathanānanti orasaputtabhāve kāraṇaniddeso. Tena kilesapahānameva bhagavato orasaputtabhāve kāraṇaṃ anujānātīti dasseti. Aṭṭhannanti gaṇanaparicchedaniddeso. Tena ca satipi tesaṃ sattavisesabhāvena anekasahassasaṅkhābhāve imaṃ gaṇanaparicchedaṃ nātivattantīti dasseti maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvānativattanato. Samūhanti samudāyaniddeso. Ariyasaṅghanti guṇavisiṭṭhasaṅghātabhāvaniddeso. Tena asatipi ariyapuggalānaṃ kāyasāmaggiyaṃ ariyasaṅghabhāvaṃ dasseti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvato.

    ਤਤ੍ਥ ਉਰਸਿ ਭવਾ ਜਾਤਾ ਸਂਬਦ੍ਧਾ ਚ ਓਰਸਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਜਾਤਤਾਯ ਪਿਤੁ ਸਨ੍ਤਕਸ੍ਸ ਦਾਯਜ੍ਜਸ੍ਸ વਿਸੇਸੇਨ ਭਾਗਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇਤੇਪਿ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਨ੍ਤੇ ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਜਾਤਤਾਯ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਕਸ੍ਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਸ੍ਸ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਰਤਨਸ੍ਸ ਚ ਏਕਨ੍ਤਭਾਗਿਨੋਤਿ ਓਰਸਾ વਿਯ ਓਰਸਾ। ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਨੁਭਾવੇਨੇવ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਮਾਨਾ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਭਗવਤੋ ਉਰੇਨ વਾਯਾਮਜਨਿਤਾਭਿਜਾਤਿਤਾਯ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਓਰਸਾ ਪੁਤ੍ਤਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ। ਸਾવਕੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਾਪਿ ਹਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ‘‘ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਮ੍ਮੂਲਿਕਤ੍ਤਾ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ ਚ।

    Tattha urasi bhavā jātā saṃbaddhā ca orasā. Yathā hi sattānaṃ orasaputtā attajātatāya pitu santakassa dāyajjassa visesena bhāgino honti, evametepi ariyapuggalā sammāsambuddhassa dhammassavanante ariyāya jātiyā jātatāya bhagavato santakassa vimuttisukhassa ariyadhammaratanassa ca ekantabhāginoti orasā viya orasā. Atha vā bhagavato dhammadesanānubhāveneva ariyabhūmiṃ okkamamānā okkantā ca ariyasāvakā bhagavato urena vāyāmajanitābhijātitāya nippariyāyena orasā puttāti vattabbataṃ arahanti. Sāvakehi pavattiyamānāpi hi dhammadesanā ‘‘bhagavato dhammadesanā’’icceva vuccati tammūlikattā lakkhaṇādivisesābhāvato ca.

    ਯਦਿਪਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸਮਯੇ ਭਗવਤੋ વਿਯ ਤਦਨ੍ਤਰਾਯਕਰਣਤ੍ਥਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰੋ, ਮਾਰવਾਹਿਨੀ વਾ ਨ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਅਪਸਾਦੇਤਿ, ਤੇਹਿ ਪਨ ਅਪਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਕਾਰਣੇ વਿਮਥਿਤੇ ਤੇਪਿ વਿਮਥਿਤਾ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ‘‘ਮਾਰਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪੇਕਸੇਸੋ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਖਨ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰਾਨਂ વਿਯ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸਪਿ ਗੁਣਮਾਰਣੇ ਸਹਾਯਭਾવੂਪਗਮਨਤੋ ਕਿਲੇਸਬਲਕਾਯੋ ‘‘ਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਕਾਮਾ ਤੇ ਪਠਮਾ ਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੪੩੮)। ਸਾ ਚ ਤੇਹਿ ਦਿਯਡ੍ਢਸਹਸ੍ਸਭੇਦਾ, ਅਨਨ੍ਤਭੇਦਾ વਾ ਕਿਲੇਸવਾਹਿਨੀ ਸਤਿਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਸਮਥਾਦਿਗੁਣਪਹਰਣੇਹਿ ਓਧਿਸੋ વਿਮਥਿਤਾ વਿਹਤਾ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾ, ਅਰਿਯਸਾવਕਾ। ਏਤੇਨ ਤੇਸਂ ਭਗવਤੋ ਅਨੁਜਾਤਪੁਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Yadipi ariyasāvakānaṃ ariyamaggādhigamasamaye bhagavato viya tadantarāyakaraṇatthaṃ devaputtamāro, māravāhinī vā na ekantena apasādeti, tehi pana apasādetabbatāya kāraṇe vimathite tepi vimathitā eva nāma hontīti āha ‘‘mārasenamathanāna’’nti. Imasmiṃ panatthe ‘‘māramārasenamathanāna’’nti vattabbe mārasenamathanānanti ekadesasarūpekaseso katoti daṭṭhabbaṃ. Atha vā khandhābhisaṅkhāramārānaṃ viya devaputtamārassapi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesabalakāyo ‘‘senā’’ti vuccati. Yathāha ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādi (su. ni. 438). Sā ca tehi diyaḍḍhasahassabhedā, anantabhedā vā kilesavāhinī satidhammavicayavīriyasamathādiguṇapaharaṇehi odhiso vimathitā vihatā viddhastā cāti mārasenamathanā, ariyasāvakā. Etena tesaṃ bhagavato anujātaputtataṃ dasseti.

    ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ, ਅਨਯੇ ਨ ਇਰਿਯਨਤੋ, ਅਯੇ ਚ ਇਰਿਯਨਤੋ ਅਰਿਯਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ। ਅਥ વਾ ਸਦੇવਕੇਨ ਲੋਕੇਨ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਉਪਗਤਾਨਞ੍ਚ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅਰਿਯਾ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਸਙ੍ਘੋਤਿ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ। ਅਰਿਯੋ ਚ ਸੋ ਸਙ੍ਘੋ ਚਾਤਿ વਾ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ। ਭਗવਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਰਤਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮਧਿਗਮੋ ਸਙ੍ਘਰਤਨਾਧੀਨੋਤਿ ਅਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਬਹੂਪਕਾਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਧੇવ ‘‘ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato, upagatānañca tadatthasiddhito ariyā. Ariyānaṃ saṅghoti ariyasaṅgho. Ariyo ca so saṅgho cāti vā ariyasaṅgho. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti assa ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā vande’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਓਰਸਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਪਭવਸਮ੍ਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਂ ਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸਪਹਾਨਦੀਪਨਤੋ, ‘‘ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਂ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ‘‘ਅਰਿਯਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਭવਸਮ੍ਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਘਾਨਂ ਅਗ੍ਗਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ਅਥ વਾ ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਓਰਸਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਿਸੁਦ੍ਧਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਦੀਪਨਂ। ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਉਜੁਞਾਯਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਭਾવਦੀਪਨਂ। ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮੂਹਨ੍ਤਿ ਆਹੁਨੇਯ੍ਯਾਦਿਭਾવਦੀਪਨਂ। ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਪੁਞ੍ਞਖੇਤ੍ਤਭਾવਦੀਪਨਂ। ਤਥਾ ‘‘ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਓਰਸਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨਸਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨੇਨ ਹਿ ਤੇ ਭਗવਤੋ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਾ ਜਾਤਾ। ‘‘ਮਾਰਸੇਨਮਥਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸਿਦ੍ਧਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਮਾਰਂ ਮਾਰਪਰਿਸਂ વਾ ਅਭਿવਿਜਿਨਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸ੍ਤવਿਪਕ੍ਖੇ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਰਿਯਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਰਣਗਮਨਞ੍ਚ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ ਆਦਿ, ਸਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਮਜ੍ਝੇ, ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਗੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ettha ca ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa pabhavasampadaṃ dasseti, ‘‘mārasenamathanāna’’nti etena pahānasampadaṃ sakalasaṃkilesapahānadīpanato, ‘‘aṭṭhannampi samūha’’nti etena ñāṇasampadaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvadīpanato. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ dasseti sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato. Atha vā sugatassa orasānaṃ puttānanti ariyasaṅghassa visuddhanissayabhāvadīpanaṃ. Mārasenamathanānanti sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ. Aṭṭhannampi samūhanti āhuneyyādibhāvadīpanaṃ. Ariyasaṅghanti anuttarapuññakhettabhāvadīpanaṃ. Tathā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabhāvaṃ dīpeti. Lokuttarasaraṇagamanena hi te bhagavato orasaputtā jātā. ‘‘Mārasenamathanāna’’nti etena abhinīhārasampadāya siddhaṃ pubbabhāge sammāpaṭipattiṃ dasseti. Katābhinīhārā hi sammāpaṭipannā māraṃ māraparisaṃ vā abhivijinanti. ‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena paṭividdhastavipakkhe sekkhāsekkhadhamme dasseti puggalādhiṭṭhānena maggaphaladhammānaṃ pakāsitattā. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ dasseti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgapaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā saṅkhepato sabbe ariyasaṅghaguṇā pakāsitā honti.

    . ਏવਂ ਗਾਥਾਤ੍ਤਯੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸਕਲਗੁਣਸਂਕਿਤ੍ਤਨਮੁਖੇਨ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਪਣਾਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਪਯੋਜਨੇ ਪਰਿਣਾਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਾ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾਭੂਤਗੁਣੇ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਮਤਾਧਿਗਮਹੇਤੁਭੂਤਂ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਥਾਹ –

    4. Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘iti me’’tiādimāha. Tattha ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਮਹਾਨਾਮ, ਸਮਯੇ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਤਥਾਗਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਨੇવਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰਾਗਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਦੋਸਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਮੋਹਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਉਜੁਗਤਮੇવਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤਂ ਆਰਬ੍ਭ। ਉਜੁਗਤਚਿਤ੍ਤੋ ਖੋ ਪਨ, ਮਹਾਨਾਮ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਲਭਤਿ ਅਤ੍ਥવੇਦਂ, ਲਭਤਿ ਧਮ੍ਮવੇਦਂ, ਲਭਤਿ ਧਮ੍ਮੂਪਸਂਹਿਤਂ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ, ਪਮੁਦਿਤਸ੍ਸ ਪੀਤਿ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੦; ੧੧.੧੧)।

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti tathāgataṃ ārabbha. Ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 6.10; 11.11).

    ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਾਦਿਭਾવੋ વਾ ਰਤਨਟ੍ਠੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਂ ਮਹਗ੍ਘਞ੍ਚ, ਅਤੁਲਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਂ।

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਂ, ਰਤਨਂ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੩; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬.੩; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੬; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੦) –

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 226; mahāni. aṭṭha. 50) –

    ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਭਾવਾਦਯੋ ਚ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਏવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ।

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhantīti.

    વਨ੍ਦਨਾવ વਨ੍ਦਨਾਮਯਂ ਯਥਾ ‘‘ਦਾਨਮਯਂ ਸੀਲਮਯ’’ਨ੍ਤਿ। વਨ੍ਦਨਾ ਚੇਤ੍ਥ ਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਰਤਨਾਨਂ ਗੁਣਨਿਨ੍ਨਤਾ, ਥੋਮਨਾ વਾ। ਪੁਜ੍ਜਭવਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪੁਨਾਤੀਤਿ વਾ। ਸੁવਿਹਤਨ੍ਤਰਾਯੋਤਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਹਤਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਾਦਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਚ ਖੇਤ੍ਤਭਾવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਸ੍ਸ ਉਪਘਾਤਕਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ વਿਹਨਨੇ ਸਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾ। ਤਸ੍ਸ ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਦਨਾਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਤਸ੍ਸ। ਆਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਬਲੇਨ।

    Vandanāva vandanāmayaṃ yathā ‘‘dānamayaṃ sīlamaya’’nti. Vandanā cettha kāyavācācittehi tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaninnatā, thomanā vā. Pujjabhavaphalanibbattanato puññaṃ, attano santānaṃ punātīti vā. Suvihatantarāyoti. Suṭṭhu vihatantarāyo. Etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā taṃ puññaṃ atthappakāsanassa upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthanti dasseti. Hutvāti pubbakālakiriyā. Tassa ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ, tassa. Ānubhāvenāti balena.

    . ਏવਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰੇ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਤਾવ ਗੁਣਾਭਿਤ੍ਥવਨવਸੇਨ ਉਪਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਦੇવਤਾਸਂਯੁਤ੍ਤਾਦਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚੇવ ਨਲ਼વਗ੍ਗਾਦਿવਗ੍ਗੇਹਿ ਚ વਿਭੂਸਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਂਯੋਗੋ’’ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਕੇਸਂ ਸਂਯੁਤ੍ਤਂ? ਸੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਾਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮੁਦਾਯੋ ਪਦਂ, ਏવਂ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਚ ਕਤਾવਧਿਕੋ ਪਦਸਮੁਦਾਯੋ વਾਕ੍ਯਂ, વਾਕ੍ਯਸਮੁਦਾਯੋ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਸੁਤ੍ਤਸਮੁਦਾਯੇ વਗ੍ਗੋਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ, ਤਥਾ ਸੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਸਮੁਦਾਯੇ ਸਂਯੁਤ੍ਤਸਮਞ੍ਞਾ। ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਾਤਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿਪਿ ਅવਯવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਨਾਮ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅવਯવੇ ਏવ ਤਂਤਂਸਨ੍ਨਿવੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਦਾਦਿਸਮਞ੍ਞਾ વਿਯ ਸੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਸਮਞ੍ਞਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤਸਮਞ੍ਞਾ ਆਗਮਸਮਞ੍ਞਾ ਚ, ਤਥਾਪਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਸਮੁਦਾਯੋ ਬੁਦ੍ਧਿਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਰੂਪੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨੋ વਿਯ ਗਯ੍ਹਮਾਨੋ ਅવਯવਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ વੋਹਰੀਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੇ ਸਾਖਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।

    5. Evaṃ ratanattayassa nipaccakāre payojanaṃ dassetvā idāni yassā dhammadesanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassā tāva guṇābhitthavanavasena upaññāpanatthaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’tiādi vuttaṃ, devatāsaṃyuttādisaṃyuttehi ceva naḷavaggādivaggehi ca vibhūsitassāti attho. Tattha ‘‘saṃyutta’’nti ‘‘saṃyogo’’ti ca atthato ekaṃ. Kesaṃ saṃyuttaṃ? Suttavaggānaṃ. Yathā hi byañjanasamudāyo padaṃ, evaṃ atthesu ca katāvadhiko padasamudāyo vākyaṃ, vākyasamudāyo suttaṃ, suttasamudāye vaggoti samaññā, tathā suttavaggasamudāye saṃyuttasamaññā. Saṃyujjantīti ettha suttavaggāti saṃyuttaṃ. Yadipi avayavavinimutto samudāyo nāma paramatthato natthi, avayave eva taṃtaṃsannivesavisiṭṭhe upādāya padādisamaññā viya suttavaggasamaññā saṃyuttasamaññā āgamasamaññā ca, tathāpi paramatthato avijjamānopi samudāyo buddhiparikappitarūpena vijjamāno viya gayhamāno avayavānaṃ adhiṭṭhānabhāvena voharīyati yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti, tasmā vuttaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ti.

    ਨਨੁ ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗੋ ਏવ ਆਗਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਕੇਹਿ ਮਣ੍ਡਨਨ੍ਤਿ? ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ। ਭવਤਿ ਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨੇਪਿ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤવਿਸੇਸਾવਬੋਧਨਤੋ ਭੇਦਕਸਮੁਦਾਚਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਿਲਾਪੁਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਸਰੀਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨ, ਏਤਸ੍ਮਾ વਾ ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਪਰਤ੍ਥਾਦਯੋਤਿ ਆਗਮੋ, ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਤਂਤਂਅਭਿਪਤ੍ਥਿਤਸਮਿਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ વਰਿਤਬ੍ਬਤੋ વਰੋ, ਆਗਮੋ ਚ ਸੋ વਰੋ ਚਾਤਿ ਆਗਮવਰੋ। ਆਗਮਸਮ੍ਮਤੇਹਿ વਾ વਰੋਤਿ ਆਗਮવਰੋ, ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਚ ਸੋ ਆਗਮવਰੋ ਚਾਤਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮવਰੋ, ਤਸ੍ਸ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਬੁਦ੍ਧਾ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਂ ਅਨੁਗਮ੍ਮ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਚ੍ਚਾ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਦਯੋ ਅਰਿਯਾ। ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਗੁਣਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਸ੍ਸ

    Nanu saṃyuttavaggo eva āgamo, tassa pana kehi maṇḍananti? Na codetabbametaṃ. Bhavati hi abhinnepi vatthusmiṃ yathādhippetavisesāvabodhanato bhedakasamudācāro yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti. Āgamissanti ettha, etena, etasmā vā attatthaparatthādayoti āgamo, ādikalyāṇādiguṇasampattiyā uttamaṭṭhena taṃtaṃabhipatthitasamiddhihetutāya paṇḍitehi varitabbato varo, āgamo ca so varo cāti āgamavaro. Āgamasammatehi vā varoti āgamavaro, saṃyutto ca so āgamavaro cāti saṃyuttāgamavaro, tassa. Buddhānaṃ anubuddhā buddhānubuddhā, buddhānaṃ saccapaṭivedhaṃ anugamma paṭividdhasaccā aggasāvakādayo ariyā. Tehi atthasaṃvaṇṇanāguṇasaṃvaṇṇanānaṃ vasena saṃvaṇṇitassa.

    ਅਥ વਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨੇવ ਹਿ વਿਨਯਸੁਤ੍ਤਅਭਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਕਿਣ੍ਣਕਦੇਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਯੋ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥੋ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਏવ ਪਚ੍ਛਾ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਆਰੋਪਿਤੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ વਗ੍ਗਾ ਸਮੂਹਾਤਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਾ, ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗਾਦਯੋ। ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਸਂਯੁਤ੍ਤੇਸੁ વਗ੍ਗਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਾ, ਨਲ਼વਗ੍ਗਾਦਯੋ। ਸਂਯੁਤ੍ਤਾવ વਗ੍ਗਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਾ। ਤਿવਿਧੇਪਿ ਤੇ ਏਕਸੇਸਨਯੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।

    Atha vā buddhā ca anubuddhā ca buddhānubuddhāti yojetabbaṃ. Sammāsambuddheneva hi vinayasuttaabhidhammānaṃ pakiṇṇakadesanādivasena yo paṭhamaṃ attho vibhatto, so eva pacchā tesaṃ atthavaṇṇanāvasena saṅgītikārehi saṅgahaṃ āropitoti. Ettha ca saṃyuttānaṃ vaggā samūhāti saṃyuttavaggā, sagāthāvaggādayo. Tappariyāpannatāya saṃyuttesu vaggā saṃyuttavaggā, naḷavaggādayo. Saṃyuttāva vaggā saṃyuttavaggā. Tividhepi te ekasesanayena gahetvā vuttaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗੇ ਤਾવ ਏਕਾਦਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸ વਗ੍ਗਾ। ਨਿਦਾਨવਗ੍ਗੇ ਨવ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕੂਨਚਤ੍ਤਾਲੀਸ વਗ੍ਗਾ। ਖਨ੍ਧવਗ੍ਗੇ ਏਕਾਦਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕੂਨਸਟ੍ਠਿ વਗ੍ਗਾ। ਸਲ਼ਾਯਤਨવਗ੍ਗੇ ਨવ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸ વਗ੍ਗਾ। ਮਹਾવਗ੍ਗੇ ਦ੍વਾਦਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸ વਗ੍ਗਾ। ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰવਗ੍ਗਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ।

    Tattha sagāthāvagge tāva ekādasa saṃyuttāni aṭṭhatiṃsa vaggā. Nidānavagge nava saṃyuttāni ekūnacattālīsa vaggā. Khandhavagge ekādasa saṃyuttāni ekūnasaṭṭhi vaggā. Saḷāyatanavagge nava saṃyuttāni aṭṭhatiṃsa vaggā. Mahāvagge dvādasa saṃyuttāni aṭṭhacattālīsa vaggā. Idamettha saṃyuttantaravaggānaṃ parimāṇaṃ.

    ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਜਨਨਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਕਥਾਬਹੁਲਤਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਾવਿਭਾવਨਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਭਾਗਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕਸ੍ਸ। ਇਧ ਪਨ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦਜਨਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਸ੍વਾਯਮਾਗਮੋ ਥੋਮਿਤੋ, ਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ ਚਾਯਂ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਪਕਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਤਂਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਗੁਣਕਿਤ੍ਤਨੇਨ ਥੋਮਨਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨੀਪਪਞ੍ਚਸੂਦਨੀਮਨੋਰਥਪੂਰਣੀਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨੀਆਦੀਸੁ ਚ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ‘‘ਸਦ੍ਧਾવਹਗੁਣਸ੍ਸ, ਪਰવਾਦਮਥਨਸ੍ਸ, ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਪੁਙ੍ਗવਾਨਂ વਿਚਿਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨਜਨਨਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਹਿ ਓਗਾਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਅਭਿਣ੍ਹਸੋ ਨਾਨਾਨਯવਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਥੋਮਨਾ ਕਤਾ।

    Ñāṇappabhedajananassāti paṭiccasamuppādakhandhāyatanādikathābahulatāya gambhīrañāṇacariyāvibhāvanato paññāvibhāgasamuppādakassa. Idha pana ‘‘paññāppabhedajananassā’’ti svāyamāgamo thomito, saṃvaṇṇanāsu cāyaṃ ācariyassa pakati, yadidaṃ taṃtaṃsaṃvaṇṇanānaṃ ādito tassa tassa saṃvaṇṇetabbassa dhammassa visesaguṇakittanena thomanā. Tathā hi sumaṅgalavilāsinīpapañcasūdanīmanorathapūraṇīaṭṭhasālinīādīsu ca yathākkamaṃ ‘‘saddhāvahaguṇassa, paravādamathanassa, dhammakathikapuṅgavānaṃ vicittapaṭibhānajananassa, tassa gambhīrañāṇehi ogāḷhassa abhiṇhaso nānānayavicittassa abhidhammassā’’tiādinā thomanā katā.

    . ਅਤ੍ਥੋ ਕਥੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਕਥਾ, ਅਤ੍ਥਕਥਾવ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਤ੍ਥ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਟ੍ਠ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ’’ਤਿ। ਆਦਿਤੋਤਿ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਪਠਮਸਙ੍ਗੀਤਿਯਂ। ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਤਾਯ ਪਰਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਸਿਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚવਿਧવਸਿਤਾਸਮ੍ਭਾવਤੋ ਚ વਸਿਨੋ, ਥੇਰਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦਯੋ । ਤੇਸਂ ਸਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ। ਯਾਤਿ ਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ। ਸਙ੍ਗੀਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥਂ ਕਥੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ‘‘ਅਯਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨੁਸਙ੍ਗੀਤਾ ਚ ਯਸਤ੍ਥੇਰਾਦੀਹਿ ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤੀਸੁ। ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਆਗਮਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    6. Attho kathīyati etāyāti atthakathā, atthakathāva aṭṭhakathā ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā yathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’ti. Āditoti ādimhi paṭhamasaṅgītiyaṃ. Chaḷabhiññatāya paramena cittavasibhāvena samannāgatattā jhānādīsu pañcavidhavasitāsambhāvato ca vasino, therā mahākassapādayo . Tesaṃ satehi pañcahi. ti yā aṭṭhakathā. Saṅgītāti atthaṃ kathetuṃ yuttaṭṭhāne ‘‘ayaṃ etassa attho, ayaṃ etassa attho’’ti saṅgahetvā vuttā. Anusaṅgītā ca yasattherādīhi pacchāpi dutiyatatiyasaṅgītīsu. Iminā attano saṃvaṇṇanāya āgamanavisuddhiṃ dasseti.

    . ਸੀਹਸ੍ਸ ਲਾਨਤੋ ਗਹਣਤੋ ਸੀਹਲ਼ੋ, ਸੀਹਕੁਮਾਰੋ, ਤਬ੍ਬਂਸਜਾਤਤਾਯ ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਦੀਪੇ ਖਤ੍ਤਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸਤਾਯ ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਦੀਪਸ੍ਸ ਚ ਸੀਹਲ਼ਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਭਤਾਤਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤੋ ਆਨੀਤਾ। ਅਥਾਤਿ ਪਚ੍ਛਾ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਹਿ ਨਿਕਾਯਨ੍ਤਰਲਦ੍ਧੀਹਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤ੍ਥਂ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਠਪਿਤਾਤਿ। ਤੇਨ ਮੂਲਟ੍ਠਕਥਾ ਸਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਦੀਪવਾਸੀਨਮਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਦੀਪવਾਸੀਨਨ੍ਤਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪવਾਸੀਨਂ, ਸੀਹਲ਼ਦੀਪવਾਸੀਨਂ વਾ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਾਯ ਠਪਿਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    7. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro, tabbaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyā, tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassa ca sīhaḷabhāvo veditabbo. Ābhatāti jambudīpato ānītā. Athāti pacchā. Aparabhāge hi nikāyantaraladdhīhi asaṅkaratthaṃ sīhaḷabhāsāya aṭṭhakathā ṭhapitāti. Tena mūlaṭṭhakathā sabbasādhāraṇā na hotīti idaṃ atthappakāsanaṃ ekantena karaṇīyanti dasseti. Tenevāha ‘‘dīpavāsīnamatthāyā’’ti. Ettha dīpavāsīnanti jambudīpavāsīnaṃ, sīhaḷadīpavāsīnaṃ vā atthāya sīhaḷabhāsāya ṭhapitāti yojanā.

    . ਅਪਨੇਤ੍વਾਤਿ ਕਞ੍ਚੁਕਸਦਿਸਂ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ। ਤਤੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਤੋ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਮਨੋਰਮਂ ਭਾਸਨ੍ਤਿ ਮਾਗਧਭਾਸਂ। ਸਾ ਹਿ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਭੂਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਮਨਂ ਰਮਯਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਨ੍ਤਿਨਯਾਨੁਚ੍ਛવਿਕ’’ਨ੍ਤਿ, ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਯਾ ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਪਾਲ਼ਿਛਾਯਾਨੁવਿਧਾਯਿਨਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਗਤਦੋਸਨ੍ਤਿ ਅਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਭਾਸਨ੍ਤਰਰਹਿਤਂ।

    8.Apanetvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Tatoti aṭṭhakathāto. Ahanti attānaṃ niddisati. Manoramaṃ bhāsanti māgadhabhāsaṃ. Sā hi sabhāvaniruttibhūtā paṇḍitamanaṃ ramayati. Tenevāha ‘‘tantinayānucchavika’’nti, pāḷigatiyā anulomikaṃ pāḷichāyānuvidhāyininti attho. Vigatadosanti asabhāvaniruttibhāsantararahitaṃ.

    . ਸਮਯਂ ਅવਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋਤਿ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਂ ਅવਿਰੋਧੇਨ੍ਤੋ। ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਥਦੋਸਾਭਾવਮਾਹ। ਅવਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਏવ ਹਿ ਥੇਰવਾਦਾਪਿ ਇਧ ਪਕਾਸੀਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਥੇਰવਂਸਦੀਪਾਨਨ੍ਤਿ ਥਿਰੇਹਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਥੇਰਾ, ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦਯੋ। ਤੇਹਿ ਆਗਤਾ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾ ਥੇਰવਂਸੋ, ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਆਗਮਾਧਿਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਜ੍ਜਲਨਤੋ ਥੇਰવਂਸਦੀਪਾ, ਮਹਾવਿਹਾਰવਾਸਿਨੋ, ਤੇਸਂ। વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਨਿਚ੍ਛੀਯਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਖਿਲਮਦ੍ਦਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨੀ ਕਥਾ। ਸੁਟ੍ਠੁਨਿਪੁਣੋ ਸਣ੍ਹੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸੁਨਿਪੁਣવਿਨਿਚ੍ਛਯਾ। ਅਥ વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨੋਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰવਿਸਯਂ ਞਾਣਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਪੁਣੋ ਛੇਕੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਤੇਨ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਾਦਿਥੇਰਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤੋ, ਤਤੋ ਏવ ਚ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਸਣ੍ਹੋ ਸੁਖੁਮੋ ਮਹਾવਿਹਾਰવਾਸੀਨਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਮਾਣਭੂਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    9.Samayaṃ avilomentoti siddhantaṃ avirodhento. Etena atthadosābhāvamāha. Aviruddhattā eva hi theravādāpi idha pakāsīyissanti. Theravaṃsadīpānanti thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, mahākassapādayo. Tehi āgatā ācariyaparamparā theravaṃso, tappariyāpannā hutvā āgamādhigamasampannattā paññāpajjotena tassa samujjalanato theravaṃsadīpā, mahāvihāravāsino, tesaṃ. Vividhehi ākārehi nicchīyatīti vinicchayo, gaṇṭhiṭṭhānesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedanī kathā. Suṭṭhunipuṇo saṇho vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā. Atha vā vinicchinotīti vinicchayo vuttappakāravisayaṃ ñāṇaṃ. Suṭṭhu nipuṇo cheko vinicchayo etesanti yojetabbaṃ. Etena mahākassapāditheraparamparāgato, tato eva ca aviparīto saṇho sukhumo mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo, tassa pamāṇabhūtataṃ dasseti.

    ੧੦. ਸੁਜਨਸ੍ਸ ਚਾਤਿ -ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ‘‘ਨ ਕੇવਲਂ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪવਾਸੀਨਮੇવ ਅਤ੍ਥਾਯ , ਅਥ ਖੋ ਸਾਧੁਜਨਤੋਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਚ ‘‘ਤਮ੍ਬਪਣ੍ਣਿਦੀਪવਾਸੀਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਉਗ੍ਗਹਣਾਦਿਸੁਕਰਤਾਯ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਬਹੁਕਾਰਤ੍ਤਾ। ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਅਤ੍ਥਂ, ਚਿਰਕਾਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸੁਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸੁਨਯਸ੍ਸ ਚ ਉਪਾਯਭਾવਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ‘‘ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਧਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਦ੍વੇ? ਸੁਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਚ ਸੁਨੀਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦)।

    10.Sujanassa cāti ca-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘na kevalaṃ jambudīpavāsīnameva atthāya , atha kho sādhujanatosanatthañcā’’ti dasseti. Tena ca ‘‘tambapaṇṇidīpavāsīnampi atthāyā’’ti ayamattho siddho hoti uggahaṇādisukaratāya tesampi bahukārattā. Ciraṭṭhitatthanti ciraṭṭhitiatthaṃ, cirakālappavattanāyāti attho. Idañhi atthappakāsanaṃ aviparītapadabyañjanasunikkhepassa atthasunayassa ca upāyabhāvato saddhammassa ciraṭṭhitiyā pavattati. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘dveme, bhikkhave, dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattanti. Katame dve? Sunikkhittañca padabyañjanaṃ attho ca sunīto’’ti (a. ni. 2.20).

    ੧੧-੧੨. ਯਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਮਹਤ੍ਤਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਂ ‘‘ਸਾવਤ੍ਥਿਪਭੂਤੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਨ ਇਧ ਭਿਯ੍ਯੋ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨ ਤਂ ਇਧ વਿਚਾਰਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚ। ਸਙ੍ਗੀਤੀਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਦੀਘਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯਾਨਂ।

    11-12. Yaṃ atthavaṇṇanaṃ kattukāmo, tassā mahattaṃ pariharituṃ ‘‘sāvatthipabhūtīna’’ntiādi vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘na idha bhiyyo vitthārakathaṃ karissāmi, na taṃ idha vicārayissāmī’’ti ca. Saṅgītīnaṃ dvinnanti dīghamajjhimanikāyānaṃ.

    ੧੩. ‘‘ਨ ਇਧ ਭਿਯ੍ਯੋ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਸ੍ਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    13. ‘‘Na idha bhiyyo vitthārakathaṃ karissāmī’’ti sāmaññato vuttassa atthassa avassayaṃ dassetuṃ ‘‘suttānaṃ panā’’tiādi vuttaṃ.

    ੧੪. ਯਂ ਅਟ੍ਠਕਥਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਤਦੇਕਦੇਸਭਾવੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਕਥਿਕਾਨਂ ਉਪਦੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਤ વਿਚਾਰਿਤਧਮ੍ਮੇ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਸੀਲਕਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਕਥਾਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਸੀਲਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਾ। ਧੁਤਧਮ੍ਮਾਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਿਕਙ੍ਗਾਦਯੋ ਤੇਰਸ ਕਿਲੇਸਧੁਨਨਕਧਮ੍ਮਾ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਤ੍ਤਿਂਸ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਦ੍વੇਤਿ ਨਿਰવਸੇਸਾਨਿ ਯੋਗਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਚਰਿਯਾવਿਧਾਨਸਹਿਤੋਤਿ ਰਾਗਚਰਿਯਾਦੀਨਂ ਸਭਾਗਾਦਿવਿਧਾਨੇਨ ਸਹਿਤੋ। ਝਾਨਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ, ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਅਟ੍ਠਪਿ વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ, ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸਿਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਝਾਨਾਨਿ વਾ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ, ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ।

    14. Yaṃ aṭṭhakathaṃ kattukāmo, tadekadesabhāvena visuddhimaggo gahetabboti kathikānaṃ upadesaṃ karonto tatta vicāritadhamme uddesavasena dasseti ‘‘sīlakathā’’tiādinā. Tattha sīlakathāti cārittavārittādivasena sīlassa vitthārakathā. Dhutadhammāti piṇḍapātikaṅgādayo terasa kilesadhunanakadhammā. Kammaṭṭhānāni sabbānīti pāḷiyaṃ āgatāni aṭṭhattiṃsa, aṭṭhakathāyaṃ dveti niravasesāni yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānāni. Cariyāvidhānasahitoti rāgacariyādīnaṃ sabhāgādividhānena sahito. Jhānāni cattāri rūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo catasso arūpasamāpattiyo. Aṭṭhapi vā paṭiladdhamattāni jhānāni, samāpajjanavasibhāvappattiyā samāpattiyo. Jhānāni vā rūpārūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo phalasamāpattinirodhasamāpattiyo.

    ੧੫. ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਭੇਦਾ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਸਬ੍ਬਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ। ਞਾਣવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁ ਆਗਤਨਯੇਨ ਏਕવਿਧਾਦਿਨਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਕਲੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਛਯੋ ਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਕਲਨਨਿਚ੍ਛਯੋ

    15. Lokiyalokuttarabhedā cha abhiññāyo sabbā abhiññāyo. Ñāṇavibhaṅgādīsu āgatanayena ekavidhādinā paññāya saṅkaletvā sampiṇḍetvā nicchayo paññāsaṅkalananicchayo.

    ੧੬. ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੁਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭਾવੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਦੇਸਨਾ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਪਨ ਨਿਕਾਯਨ੍ਤਰਲਦ੍ਧਿਸਙ੍ਕਰਰਹਿਤਤਾਯ ਸੁਟ੍ਠੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ, ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਸ੍ਸ ਚ ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਤਾਯ ਨਿਪੁਣਾ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਾ, ਏਕਤ੍ਤਨਯਾਦਿਸਹਿਤਾ ਚ ਤਤ੍ਥ વਿਚਾਰਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਨਿਪੁਣਨਯਾ’’ਤਿ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦੀਸੁ ਆਗਤਨਯਂ ਅવਿਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾવ વਿਚਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਮੁਤ੍ਤਤਨ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾ

    16. Paccayadhammānaṃ hetuādīnaṃ paccayuppannadhammānaṃ hetupaccayādibhāvo paccayākāro, tassa desanā paccayākāradesanā, paṭiccasamuppādakathāti attho. Sā pana nikāyantaraladdhisaṅkararahitatāya suṭṭhuparisuddhā, ghanavinibbhogassa ca sudukkaratāya nipuṇā saṇhasukhumā, ekattanayādisahitā ca tattha vicāritāti āha ‘‘suparisuddhanipuṇanayā’’ti. Paṭisambhidādīsu āgatanayaṃ avisajjetvāva vicāritattā avimuttatantimaggā.

    ੧੭. ਇਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਸਮਾਪਨੇ, ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਚਨਾਲਙ੍ਕਾਰੇ, ਏਤਂ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ। ਨ ਤਂ વਿਚਾਰਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    17.Iti pana sabbanti iti-saddo parisamāpane, pana-saddo vacanālaṅkāre, etaṃ sabbanti attho. Idhāti imissā aṭṭhakathāya. Na taṃ vicārayissāmi punaruttibhāvatoti adhippāyo.

    ੧੮. ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅવਿਚਾਰਣਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਕਾਰਣਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਜ੍ਝੇ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਮਜ੍ਝੇ ਠਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਮਜ੍ਝਟ੍ਠਭਾવਦੀਪਨੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਆਗਮਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਟ੍ਠਕਥਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ, ਨ ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨਿਆਦਯੋ વਿਯ ਅਸਾਧਾਰਣਟ੍ਠਕਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘વਿਸੇਸਤੋ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ વਿਨਯਾਭਿਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ ਯਥਾਰਹਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਹੋਤਿ ਏવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    18. Idāni tasseva avicāraṇassa ekantakāraṇaṃ niddhārento ‘‘majjhe visuddhimaggo’’tiādimāha. Tattha ‘‘majjhe ṭhatvā’’ti etena majjhaṭṭhabhāvadīpanena visesato catunnaṃ āgamānaṃ sādhāraṇaṭṭhakathā visuddhimaggo, na sumaṅgalavilāsiniādayo viya asādhāraṇaṭṭhakathāti dasseti. ‘‘Visesato’’ti ca idaṃ vinayābhidhammānampi visuddhimaggo yathārahaṃ atthavaṇṇanā hoti evāti katvā vuttaṃ.

    ੧੯. ਇਚ੍ਚੇવਾਤਿ ਇਤਿ ਏવ। ਤਮ੍ਪੀਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਮ੍ਪਿ। ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਾਰਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਾ।

    19.Iccevāti iti eva. Tampīti visuddhimaggampi. Etāyāti sāratthappakāsiniyā.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸੀਹਲ਼ਦੀਪਂ ਆਭਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਰਣਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਦੀਪવਾਸੀਨਮਤ੍ਥਾਯ ਸੁਜਨਸ੍ਸ ਚ ਤੁਟ੍ਠਤ੍ਥਂ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਤੇਹਿ ਪਯੋਜਨਂ, ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮવਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਂ, ‘‘ਅਪਨੇਤ੍વਾਨ ਤਤੋਹਂ ਸੀਹਲ਼ਭਾਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਸਾવਤ੍ਥਿਪਭੂਤੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਸੀਲਕਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਕਰਣਪ੍ਪਕਾਰਂ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਿਕਾਯੇਸੁ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਚ વਿਚਾਰਿਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਅવਿਚਾਰਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਇਧ ਕਰਣਪ੍ਪਕਾਰੋ ਏવਾਤਿ।

    Ettha ca ‘‘sīhaḷadīpaṃ ābhatā’’tiādinā aṭṭhakathākaraṇassa nimittaṃ dasseti, ‘‘dīpavāsīnamatthāya sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ ciraṭṭhitatthañca dhammassā’’ti etehi payojanaṃ, ‘‘saṃyuttāgamavarassa atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etena piṇḍatthaṃ, ‘‘apanetvāna tatohaṃ sīhaḷabhāsa’’ntiādinā ‘‘sāvatthipabhūtīna’’ntiādinā ‘‘sīlakathā’’tiādinā ca karaṇappakāraṃ. Heṭṭhimanikāyesu visuddhimagge ca vicāritānaṃ atthānaṃ avicāraṇampi hi idha karaṇappakāro evāti.

    ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੧. ਦੇવਤਾਸਂਯੁਤ੍ਤਂ

    1. Devatāsaṃyuttaṃ

    ੧. ਨਲ਼વਗ੍ਗੋ

    1. Naḷavaggo

    ੧. ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā

    વਿਭਾਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਭਾવવਿਭਾવਨਂ વਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨવਸੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਸਂਯੁਤ੍ਤવਗ੍ਗਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮਸ੍ਸ વਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤਾਗਮવਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਚਨੇ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ‘‘ਏਤਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ વਿਜਾਨਾਥ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਅਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ ਸਂਯੁਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ, ਤਤ੍ਥ। ਪਞ੍ਚ વਗ੍ਗਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗੋ। ਅવਯવੇਨ વਿਗ੍ਗਹੋ, ਸਮੁਦਾਯੋ ਸਮਾਸਤ੍ਥੋ।

    Vibhāgavantānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgadassanavaseneva hotīti paṭhamaṃ tāva saṃyuttavaggasuttādivasena saṃyuttāgamassa vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha saṃyuttāgamo nāmā’’tiādimāha. Tattha tatthāti yaṃ vuttaṃ – ‘‘saṃyuttāgamavarassa atthaṃ pakāsayissāmī’’ti, tasmiṃ vacane. Tatthāti vā ‘‘etāya aṭṭhakathāya vijānātha saṃyuttanissitaṃ attha’’nti ettha yaṃ saṃyuttaggahaṇaṃ kataṃ, tattha. Pañca vaggā etassāti pañcavaggo. Avayavena viggaho, samudāyo samāsattho.

    ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਯਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਤਸ੍ਸ વਗ੍ਗੇਸੁ ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗੋ ਆਦੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਾਯਨਂ ਕਥਨਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿ, ਮਹਾવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਪੂਜਨਿਯਤ੍ਤਾ ਚ ਮਹਤੀ ਸਙ੍ਗੀਤਿ ਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ। ਪਠਮਾ ਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਕਾਲੋ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ।

    Idāni taṃ ādito paṭṭhāya saṃvaṇṇetukāmo attano saṃvaṇṇanāya tassa paṭhamamahāsaṅgītiyaṃ nikkhittānukkameneva pavattabhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘tassa vaggesu sagāthāvaggo ādī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā paññattattā ca vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjaniyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Paṭhamā mahāsaṅgīti paṭhamamahāsaṅgīti, tassā pavattitakālo paṭhamamahāsaṅgītikālo, tasmiṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle.

    ਨਿਦਦਾਤਿ ਦੇਸਨਂ ਦੇਸਕਾਲਾਦਿવਸੇਨ ਅવਿਦਿਤਂ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਨਿਦਾਨਂ। ਯੋ ਲੋਕੇ ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪੋਗ੍ਘਾਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸ੍વਾਯਮੇਤ੍ਥ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ-ਆਦਿਕੋ ਗਨ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਪਨ ‘‘ਸਨਿਦਾਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬) વਿਯ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦਿਦੇਸਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ-ਆਦਿਕਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਾਨਮਾਦੀ’’ਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਂ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਯਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਸਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨਿਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਮਹਤ੍ਤਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਾ ਪਨੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ. Yo loke ganthassa upogghātoti vuccati, svāyamettha ‘‘evaṃ me suta’’nti-ādiko gantho veditabbo, na pana ‘‘sanidānāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemī’’tiādīsu (a. ni. 3.126) viya attajjhāsayādidesanuppattihetu. Tenevāha – ‘‘evaṃ me sutanti-ādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādī’’ti. Kāmañcettha yassaṃ paṭhamamahāsaṅgītiyaṃ nikkhittānukkamena saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā vitthārato vattabbā, sumaṅgalavilāsiniyaṃ pana attanā vitthāritattā tattheva gahetabbāti imissā saṃvaṇṇanāya mahattaṃ pariharanto ‘‘sā panesā’’tiādimāha.

    . ਏવਂ ਬਾਹਿਰਨਿਦਾਨੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਤਿਦਿਸਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਨਿਦਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਦવਿਭਾਗਂ ਪਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਾਦਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਦਾਨਿ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਪਦ’’ਨ੍ਤਿ-ਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਦવਿਭਾਗੋਤਿ ਪਦਾਨਂ વਿਸੇਸੋ, ਨ ਪਦવਿਗ੍ਗਹੋ। ਅਥ વਾ ਪਦਾਨਿ ਚ ਪਦવਿਭਾਗੋ ਚ ਪਦવਿਭਾਗੋ। ਪਦવਿਗ੍ਗਹੋ ਚ ਪਦવਿਭਾਗੋ ਚ ਪਦવਿਭਾਗੋਤਿ વਾ ਏਕਸੇਸવਸੇਨ ਪਦਪਦવਿਗ੍ਗਹਾ ਪਦવਿਭਾਗਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਦવਿਗ੍ਗਹੋ ‘‘ਜੇਤਸ੍ਸ વਨਂ ਜੇਤવਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮਾਸਪਦੇਸੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    1. Evaṃ bāhiranidāne vattabbaṃ atidisitvā idāni abbhantaranidānaṃ ādito paṭṭhāya saṃvaṇṇetuṃ ‘‘yaṃ paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yasmā saṃvaṇṇanaṃ karontena saṃvaṇṇetabbe dhamme padavibhāgaṃ padatthañca dassetvā tato paraṃ piṇḍatthādidassanavasena saṃvaṇṇanā kātabbā, tasmā padāni tāva dassento ‘‘evanti nipātapada’’nti-ādimāha. Tattha padavibhāgoti padānaṃ viseso, na padaviggaho. Atha vā padāni ca padavibhāgo ca padavibhāgo. Padaviggaho ca padavibhāgo ca padavibhāgoti vā ekasesavasena padapadaviggahā padavibhāgasaddena vuttāti veditabbaṃ. Tattha padaviggaho ‘‘jetassa vanaṃ jetavana’’ntiādinā samāsapadesu daṭṭhabbo.

    ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਪਦਤ੍ਥਤੋ। ਤਂ ਪਨ ਪਦਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਕ੍ਕਮੇਨ ਪਠਮਂ ਏવਂਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂਸਦ੍ਦੋ ਤਾવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅવਧਾਰਣਾਦੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਦਮਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾਪਰਿਮਾਣਾਦਿਅਤ੍ਥਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਏવਂਗਤਾਨਿ ਪੁਥੁਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨਾਨਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੩, ੧੬੫), ਏવਂવਿਧੋ ਏવਮਾਕਾਰੋ’’ਤਿ ਚ ਆਦੀਸੁ ਇਦਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੇ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ। ਗਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਪਕਾਰਪਰਿਯਾਯੋ, ਤਥਾ વਿਧਾਕਾਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਚ। ਤਥਾ ਹਿ ਗਤવਿਧਆਕਾਰਸਦ੍ਦੇ ਲੋਕਿਯਾ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇ વਦਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਸੁ ਤੇ ਸੁਨ੍ਹਾਤਾ ਸੁવਿਲਿਤ੍ਤਾ ਕਪ੍ਪਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੂ ਆਮੁਤ੍ਤਮਾਲਾਭਰਣਾ ਓਦਾਤવਤ੍ਥવਸਨਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤਾ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਾ ਪਰਿਚਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਤ੍વਂ ਏਤਰਹਿ ਸਾਚਰਿਯਕੋਤਿ। ਨੋ ਹਿਦਂ, ਭੋ ਗੋਤਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੬) ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ, ‘‘ਏવਂ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੮), ਏવਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨) ਚ ਆਦੀਸੁ ਪਰਿਮਾਣੇ।

    Atthatoti padatthato. Taṃ pana padatthaṃ atthuddhārakkamena paṭhamaṃ evaṃsaddassa dassento ‘‘evaṃsaddo tāvā’’tiādimāha. Avadhāraṇādīti ettha ādi-saddena idamatthapucchāparimāṇādiatthānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi ‘‘evaṃgatāni puthusippāyatanāni (dī. ni. 1.163, 165), evaṃvidho evamākāro’’ti ca ādīsu idaṃ-saddassa atthe evaṃ-saddo. Gata-saddo hi pakārapariyāyo, tathā vidhākāra-saddo ca. Tathā hi gatavidhaākārasadde lokiyā pakāratthe vadanti. ‘‘Evaṃ su te sunhātā suvilittā kappitakesamassū āmuttamālābharaṇā odātavatthavasanā pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricārenti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyakoti. No hidaṃ, bho gotamā’’tiādīsu (dī. ni. 1.286) pucchāyaṃ, ‘‘evaṃ lahuparivattaṃ (a. ni. 1.48), evamāyupariyanto’’ti (pārā. 12) ca ādīsu parimāṇe.

    ਨਨੁ ਚ ‘‘ਏવਂ ਸੁ ਤੇ ਸੁਨ੍ਹਾਤਾ ਸੁવਿਲਿਤ੍ਤਾ, ਏવਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪੁਚ੍ਛਨਾਕਾਰਪਰਿਮਾਣਾਕਾਰਾਨਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਏવ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ? ਨ, વਿਸੇਸਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਆਕਾਰਮਤ੍ਤવਾਚਕੋ ਹਿ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ, ਆਕਾਰਤ੍ਥੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਏવਂ ਬ੍ਯਾਖੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ, ਨ ਪਨ ਆਕਾਰવਿਸੇਸવਾਚਕੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਏવਂ ਜਾਤੇਨ ਮਚ੍ਚੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੫੩) ਉਪਮਾਦੀਸੁ ਉਦਾਹਰਣਾਨਿ ਉਪਪਨ੍ਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਯਥਾਪਿ…ਪੇ॰… ਬਹੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੫੩)? ਏਤ੍ਥ ਪੁਪ੍ਫਰਾਸਿਟ੍ਠਾਨਿਯਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੂਪਪਤ੍ਤਿਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯ-ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨ- ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰ-ਭੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਹੇਤੁਸਮੁਦਾਯਤੋ ਸੋਭਾਸੁਗਨ੍ਧਤਾਦਿਗੁਣਯੋਗਤੋ ਮਾਲਾਗੁਲ਼ਸਦਿਸਿਯੋ ਪਹੂਤਾ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਮਰਿਤਬ੍ਬਸਭਾવਤਾਯ ਮਚ੍ਚੇਨ ਸਤ੍ਤੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਜੋਤਿਤਤ੍ਤਾ ਪੁਪ੍ਫਰਾਸਿਮਾਲਾਗੁਲ਼ਾવ ਉਪਮਾ, ਤੇਸਂ ਉਪਮਾਕਾਰੋ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਿਯਮਤੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਮਾਕਾਰਨਿਗਮਨਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વਤ੍ਥੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਸੋ ਪਨ ਉਪਮਾਕਾਰੋ ਨਿਯਮਿਯਮਾਨੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਪਮਾવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਮਾਯਂ ਆਗਤੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਏવਂ ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਦਿਸਿਯਮਾਨਾਯ ਸਮਣਸਾਰੁਪ੍ਪਾਯ ਆਕਪ੍ਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਉਪਦਿਸਨਾਕਾਰੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਪਦੇਸੋ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਏવਂ ਤੇ…ਪੇ॰… ਉਪਦੇਸੇ’’ਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਏવਮੇਤਂ ਭਗવਾ, ਏવਮੇਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਭਗવਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੇਹਿ ਕਤਂ ਤਤ੍ਥ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਾਨਂ ਪਕਾਰੇਹਿ ਹਂਸਨਂ ਉਦਗ੍ਗਤਾਕਰਣਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਂ। ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਾਕਾਰੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Nanu ca ‘‘evaṃ su te sunhātā suvilittā, evamāyupariyanto’’ti ettha evaṃ-saddena pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vuttattā ākārattho eva evaṃ-saddoti? Na, visesasabbhāvato. Ākāramattavācako hi evaṃ-saddo, ākāratthoti adhippeto yathā ‘‘evaṃ byākho’’tiādīsu, na pana ākāravisesavācako. Evañca katvā, ‘‘evaṃ jātena maccenā’’tiādīni (dha. pa. 53) upamādīsu udāharaṇāni upapannāni honti. Tathā hi ‘‘yathāpi…pe… bahu’’nti (dha. pa. 53)? Ettha puppharāsiṭṭhāniyato manussūpapattisappurisūpanissaya-saddhammassavana- yonisomanasikāra-bhogasampattiādidānādipuññakiriyahetusamudāyato sobhāsugandhatādiguṇayogato mālāguḷasadisiyo pahūtā puññakiriyā maritabbasabhāvatāya maccena sattena kattabbāti jotitattā puppharāsimālāguḷāva upamā, tesaṃ upamākāro yathā-saddena aniyamato vuttoti ‘‘evaṃ-saddo upamākāranigamanattho’’ti vatthuṃ yuttaṃ, so pana upamākāro niyamiyamāno atthato upamāva hotīti āha ‘‘upamāyaṃ āgato’’ti. Tathā ‘‘evaṃ iminā ākārena abhikkamitabba’’ntiādinā upadisiyamānāya samaṇasāruppāya ākappasampattiyā yo tattha upadisanākāro, so atthato upadeso evāti vuttaṃ, ‘‘evaṃ te…pe… upadese’’ti. Tathā ‘‘evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’ti ettha ca bhagavatā yathāvuttamatthaṃ aviparītato jānantehi kataṃ tattha saṃvijjamānaguṇānaṃ pakārehi haṃsanaṃ udaggatākaraṇaṃ sampahaṃsanaṃ. Yo tattha sampahaṃsanākāroti yojetabbaṃ.

    ਏવਮੇવਂ ਪਨਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਰਹਣਾਕਾਰੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਸੋ ਚ ਗਰਹਣਾਕਾਰੋ વਸਲੀਤਿ-ਆਦਿਖੁਂਸਨਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ ਇਧ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ, ਏવਂ ਉਪਮਾਕਾਰਾਦਯੋਪਿ ਉਪਮਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਪ੍ਫਰਾਸਿਆਦਿਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਪਨ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਾਧੁਕਂ ਸવਨਮਨਸਿਕਾਰੇ ਸਨ੍ਨਿਯੋਜਿਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਟਿਜਾਨਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਥ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨ ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੁਟ੍ਠੁ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਹੀਤਿ ਯਥਾਹਂ વਦਾਮਿ, ਏવਂ ਸਮਣਂ ਆਨਨ੍ਦਂ વਦੇਹੀਤਿ ਯੋ ਏવਂ વਦਨਾਕਾਰੋ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸੀਯਤੀਤਿ ‘‘ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਏવਂ ਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਨੇਸਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਹਿਤਦੁਕ੍ਖਾવਹਭਾવੇ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਜਨਨਤ੍ਥਂ ਅਨੁਮਤਿਗਹਣવਸੇਨ ‘‘ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਨੋ વਾ, ਕਥਂ વੋ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਕਤਾਯ ‘‘ਏવਂ ਨੋ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਦਾਕਾਰਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਸੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਾਕਾਰੋ ਨਿਯਮਿਯਮਾਨੋ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏવਂ ਨੋ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅવਧਾਰਣੇ’’ਤਿ।

    Evamevaṃ panāyanti ettha garahaṇākāroti yojetabbaṃ, so ca garahaṇākāro vasalīti-ādikhuṃsanasaddasannidhānato idha evaṃ-saddena pakāsitoti viññāyati. Yathā cettha, evaṃ upamākārādayopi upamādivasena vuttānaṃ puppharāsiādisaddānaṃ sannidhānatoti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ, bhanteti pana dhammassa sādhukaṃ savanamanasikāre sanniyojitehi bhikkhūhi attano tattha ṭhitabhāvassa paṭijānanavasena vuttattā ettha evaṃ-saddo ‘‘vacanasampaṭicchanattho’’ti vutto. Tena evaṃ, bhanteti sādhu, bhante, suṭṭhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Evañca vadehīti yathāhaṃ vadāmi, evaṃ samaṇaṃ ānandaṃ vadehīti yo evaṃ vadanākāro idāni vattabbo, so evaṃ-saddena nidassīyatīti ‘‘nidassanattho’’ti vuttoti. Evaṃ noti etthāpi nesaṃ yathāvuttadhammānaṃ ahitadukkhāvahabhāve sanniṭṭhānajananatthaṃ anumatigahaṇavasena ‘‘saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotī’’ti pucchāya katāya ‘‘evaṃ no ettha hotī’’ti vuttattā tadākārasanniṭṭhānaṃ evaṃ-saddena vibhāvitanti viññāyati. So pana tesaṃ dhammānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanākāro niyamiyamāno avadhāraṇattho hotīti āha – ‘‘evaṃ no ettha hotītiādīsu avadhāraṇe’’ti.

    ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਨ੍ਤਿ ਏਕਤ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤਅਬ੍ਯਾਪਾਰਏવਂਧਮ੍ਮਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾ, ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਅਙ੍ਕੁਸਦਿਸਾਲੋਚਨਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਆਧਾਰਾਦਿਭੇਦવਸੇਨ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਨਯਾ ਨਾਨਾਨਯਾ। ਨਯਾ વਾ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਯੋ ਤਾ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਲੋਕਿਯਾਦਿਤਦੁਭਯવੋਮਿਸ੍ਸਕਾਦਿવਸੇਨ ਕੁਸਲਾਦਿવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਦਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਠਪਨਾਦਿવਸੇਨ ਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿવਸੇਨ ਤਿਕਪ੍ਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਤਿ ਨਾਨਾਨਯਾ, ਤੇਹਿ ਨਿਪੁਣਂ ਸਣ੍ਹਂ ਸੁਖੁਮਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਂ। ਆਸਯੋવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਤੇ ਚ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਤਤ੍ਥ ਚ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਨੇਕੇ, ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦਯੋ ਏવ વਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਉਪਨੇਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ, ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਕਾਸਨવਿવਰਣવਿਭਜਨਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਛਹਿ ਅਤ੍ਥਪਦੇਹਿ ਅਕ੍ਖਰਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਛਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Nānānayanipuṇanti ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā, nandiyāvaṭṭatipukkhalasīhavikkīḷitaaṅkusadisālocanasaṅkhātā vā ādhārādibhedavasena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissakādivasena kusalādivasena khandhādivasena saṅgahādivasena samayavimuttādivasena ṭhapanādivasena kusalamūlādivasena tikappaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā, tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ. Āsayova ajjhāsayo, te ca sassatādibhedena tattha ca apparajakkhatādibhedena aneke, attajjhāsayādayo eva vā samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ. Atthabyañjanasampannanti atthabyañjanaparipuṇṇaṃ upanetabbābhāvato, saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatanti vā attho daṭṭhabbo.

    વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਪਦਸ੍ਸ વਚਨਤ੍ਥਂ (ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧; ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ; ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੨) ‘‘ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਾਪਨਯਨਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਭਗવਤੋ ਪਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਰਾਗਾਦਯੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਹਰਿਤਬ੍ਬਾ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਮ੍ਪਿ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਅਟ੍ਠਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਹਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤવੋਹਾਰੇਨ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਇਧ ‘‘ਪਾਟਿਹਾਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਸਚੇ ਪਨ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਗਤਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ, ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ‘‘ਪਾਟਿਹਾਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸਤਿ ਯੁਤ੍ਤਮੇਤਂ। ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਚ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤੇ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਹਰਣવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਕਾਸਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀਹਿ ਹਰਿਤਾ ਅਪਨੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਪਟੀਤਿ વਾ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਪਚ੍ਛਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਬੋਧੇਤਿ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਪવਿਟ੍ਠਮ੍ਹਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਆਗਞ੍ਛਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੯੮੫; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੪) વਿਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਪਚ੍ਛਾਹਰਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮਗ੍ਗੇਹਿ ਹਰਿਤੇਸੁ ਪਚ੍ਛਾ ਹਰਣਂ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਯੋ ਚ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ, ਹਰਿਤੇਸੁ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਤ੍ਤਿਲੇਸੇਸੁ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਹਰਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ, ਪਟਿਹਾਰਿਯਮੇવ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਪਟਿਹਾਰਿਯੇ વਾ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਸਮੁਦਾਯੇ ਭવਂ ਏਕੇਕਂ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਮਗ੍ਗੋ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇ, ਤਤੋ વਾ ਆਗਤਨ੍ਤਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਇਦ੍ਧਿਆਦਿਭੇਦੇਨ વਿਸਯਭੇਦੇਨ ਚ ਬਹੁવਿਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ।

    Vividhapāṭihāriyanti ettha pāṭihāriyapadassa vacanatthaṃ (udā. aṭṭha. 1; itivu. aṭṭha. nidānavaṇṇanā; dha. sa. mūlaṭī. 2) ‘‘paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriya’’nti vadanti. Bhagavato pana paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati, tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha ‘‘pāṭihāriya’’nti vattuṃ. Sace pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tesaṃ haraṇato ‘‘pāṭihāriya’’nti vuttaṃ, evaṃ sati yuttametaṃ. Atha vā bhagavato ca sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā hontīti. Paṭīti vā ayaṃ saddo ‘‘pacchā’’ti etassa atthaṃ bodheti ‘‘tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo’’tiādīsu (su. ni. 985; cūḷani. vatthugāthā 4) viya, tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchāharitabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ, attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ, iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena ca sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upattilesesu parasattānaṃ upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti, paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ. Paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ. Tassa pana iddhiādibhedena visayabhedena ca bahuvidhassa bhagavato desanāyaṃ labbhamānattā āha ‘‘vividhapāṭihāriya’’nti.

    ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤਾਕਾਰਤੋ ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਿਤਾਕਾਰਤੋ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਨੁਭਾવਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕੋ ਸਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਭવਤਿ, ਧਾਰਣਬਲਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਸੁਤਾਕਾਰਅવਿਰਜ੍ਝਨਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤਾਪਰਿਹਾਰੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਇਤਰਥਾ ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਥਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਸਮਤ੍ਥੋ ਚਾਤਿ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ।

    Na aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato na aññathāti attho, na pana bhagavato desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā. Evañca katvā ‘‘sabbappakārena ko samattho viññātu’’nti idaṃ vacanaṃ samatthitaṃ bhavati, dhāraṇabaladassanañca na virujjhati sutākāraavirajjhanassa adhippetattā. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamattho cāti āpajjeyyāti.

    ‘‘ਯੋ ਪਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਯ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸਸਨ੍ਤਤਿਯਾ વਤ੍ਤਨਤੋ ਤਿવਿਧੋਪਿ ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਏવ ਅਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਰਣਸਮ੍ਪਦਾਨਸਾਮਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਪਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਭੇਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ‘‘ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।

    ‘‘Yo paro na hoti, so attā’’ti evaṃ vuttāya niyakajjhattasaṅkhātāya sasantatiyā vattanato tividhopi me-saddo kiñcāpi ekasmiṃ eva atthe dissati, karaṇasampadānasāminiddesavasena pana vijjamānaṃ bhedaṃ sandhāyāha, ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.

    ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਉਪਸਗ੍ਗੋ ਕਿਰਿਯਂ વਿਸੇਸੇਤਿ, ਜੋਤਕਭਾવਤੋ ਪਨ ਸਤਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਤਂ વਦਤੀਤਿ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇ ਸਉਪਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ। ਕਮ੍ਮਭਾવਸਾਧਨਾਨਿ ਇਧ ਸੁਤਸਦ੍ਦੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਧਾਰਿਤਨ੍ਤਿ વਾ ਉਪਧਾਰਣਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤੀਤਿ ਯਦਾ ਮੇ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁવਸੇਨ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਤਦਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤੀਤਿ ਯਦਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਸਾਮਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਤਦਾ।

    Kiñcāpi upasaggo kiriyaṃ viseseti, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ attaṃ vadatīti anupasaggassa suta-saddassa atthuddhāre saupasaggassa gahaṇaṃ na virujjhatīti dassento ‘‘saupasaggo anupasaggo cā’’tiādimāha. Assāti suta-saddassa. Kammabhāvasādhanāni idha sutasadde sambhavantīti vuttaṃ ‘‘upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho’’ti. Mayāti atthe satīti yadā me-saddassa kattuvasena karaṇaniddeso, tadāti attho. Mamāti atthe satīti yadā sambandhavasena sāminiddeso, tadā.

    ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਜੋਤਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਤਦਭਿਨੀਹਟਾਨਞ੍ਚ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ વਾਕ੍ਯਾਨਂ ਏવਕਾਰਤ੍ਥਸਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਸੁਤਮੇવਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ’’ਤਿ। ਏਤੇਨ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਸੁਤਂ ਸੁਤਮੇવਾਤਿ ਨਿਯਮੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਾ ਸੁਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੂਨਾਨਧਿਕਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਤ੍ਥਾਪੋਹਨવਸੇਨ ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਸੁਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿવਿਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਰੋਤਿ।

    Suta-saddasannidhāne payuttena evaṃ-saddena savanakiriyājotakena bhavitabbanti vuttaṃ ‘‘evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassana’’nti. Ādi-saddena sampaṭicchanādīnaṃ pañcadvārikaviññāṇānaṃ tadabhinīhaṭānañca manodvārikaviññāṇānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Sabbesampi vākyānaṃ evakāratthasahitattā ‘‘suta’’nti etassa sutamevāti ayamattho labbhatīti āha ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti. Etena avadhāraṇena nirāsaṅkataṃ dasseti. Yathā ca sutaṃ sutamevāti niyametabbaṃ, taṃ sammā sutaṃ hotīti āha ‘‘anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti sutanti asutaṃ na hotīti ayametassa atthoti vuttaṃ ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti. Iminā diṭṭhādivinivattanaṃ karoti.

    ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਨ ਇਦਂ ਮਯਾ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਨ ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸੁਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਸਮ੍ਮਦੇવਾਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਨੂਨਾਨਧਿਕਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ વਾ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਰੀਯਤੀਤਿ ਤਦਪੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਨੂਨਾਨਧਿਕਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਸવਨਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਸੁਯ੍ਯਤੀ’’ਤਿ।

    Idaṃ vuttaṃ hoti – na idaṃ mayā diṭṭhaṃ, na sayambhūñāṇena sacchikataṃ, atha kho sutaṃ, tañca kho sammadevāti. Tenevāha ‘‘anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Avadhāraṇatthe vā evaṃ-sadde ayamatthayojanā karīyatīti tadapekkhassa suta-saddassa ayamattho vutto ‘‘assavanabhāvapaṭikkhepato’’ti. Tenevāha ‘‘anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassana’’nti. Savanasaddo cettha kammattho veditabbo ‘‘suyyatī’’ti.

    ਏવਂ ਸવਨਹੇਤੁਸવਨવਿਸੇਸવਸੇਨ ਪਦਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਏਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਹਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਥਾ ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿ, ਤਸ੍ਸਾ। ਸਾ ਹਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ। ਤਥਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨਾ’’ਤਿ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਾਨਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਾਨਂ ਨਾਨਾਕਾਰੇਨ। ਏਤੇਨ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਯੋਜਨਾਯ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿਤਾਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਨਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਾਕਟੀਕਰਣਂ ‘‘ਅਯਂ ਹੇਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾਤਿ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਮਯਾਤਿ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇ।

    Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa ekena pakārena atthayojanaṃ dassetvā idāni pakārantarehi taṃ dassetuṃ ‘‘tathā eva’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tassāti yā sā bhagavato sammukhā dhammassavanākārena pavattā manodvāraviññāṇavīthi, tassā. Sā hi nānappakārena ārammaṇe pavattetuṃ samatthā. Tathā ca vuttaṃ ‘‘sotadvārānusārenā’’ti. Nānappakārenāti vakkhamānānaṃ anekavihitānaṃ byañjanatthaggahaṇānaṃ nānākārena. Etena imissā yojanāya ākārattho evaṃ-saddo gahitoti dīpeti. Pavattibhāvappakāsananti pavattiyā atthitāpakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsananti yasmiṃ ārammaṇe vuttappakārā viññāṇavīthi nānappakārena pavattā, tassa dhammattā vuttaṃ, na suta-saddassa dhammatthattā. Vuttassevatthassa pākaṭīkaraṇaṃ ‘‘ayaṃ hetthā’’tiādi. Tattha viññāṇavīthiyāti karaṇatthe karaṇavacanaṃ, mayāti kattuatthe.

    ਏવਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਸਨਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવਂ ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਤੇਨ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾਸਦ੍ਦਤ੍ਤਾ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਸਾਧਾਰਣવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਬਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰਰਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ।

    Evanti niddisitabbappakāsananti nidassanatthamevaṃ saddaṃ gahetvā vuttaṃ nidassetabbassa niddisitabbattābhāvābhāvato. Tena evaṃ-saddena sakalampi suttaṃ paccāmaṭṭhanti dasseti. Suta-saddassa kiriyāsaddattā savanakiriyāya ca sādhāraṇaviññāṇappabandhapaṭibaddhattā tattha ca puggalavohāroti vuttaṃ ‘‘sutanti puggalakiccappakāsana’’nti. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhatīti.

    ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿਪਿ ਆਕਾਰਤ੍ਥਮੇવ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਯੋਜਨਾਯ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਕਾਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਏવ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੁਪਾਦਾਨવਸੇਨ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਸਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਸੋਤਬ੍ਬਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਕਤ੍ਤੁਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸવਨਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਤ੍ਤੁ ਅਭਾવੇਪਿ ਸਦ੍ਦવੋਹਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਭੇਦવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਂ વਿਯ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਨੋ’’ਤਿ। ਸવਨਕਿਰਿਯਾવਿਸਯੋਪਿ ਸੋਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮੋ ਸવਨਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਇਧ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਕਤ੍ਤੁਭਾવਤੋ, ਸવਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ વਾ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਭਾવਤੋ ਤਂਕਿਰਿਯਾਕਤ੍ਤੁ ਚ વਿਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਨੋ ਕਤ੍ਤੁવਿਸਯੇ’’ਤਿ। ਸੁਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਨਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਤੋ ਆਹ ‘‘ਗਹਣਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ વਾ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥਂ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Yassa cittasantānassātiādipi ākāratthameva evaṃ-saddaṃ gahetvā purimayojanāya aññathā atthayojanaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ākārapaññattīti upādāpaññatti eva dhammānaṃ pavattiākārupādānavasena tathā vuttā. Sutanti visayaniddesoti sotabbabhūto dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānanti katvā vuttaṃ. Cittasantānavinimuttassa paramatthato kassaci kattu abhāvepi saddavohārena buddhiparikappitabhedavacanicchāya cittasantānato aññaṃ viya taṃsamaṅgiṃ katvā vuttaṃ ‘‘cittasantānena taṃsamaṅgīno’’ti. Savanakiriyāvisayopi sotabbadhammo savanakiriyāvasena pavattacittasantānassa idha paramatthato kattubhāvato, savanavasena cittappavattiyā eva vā savanakiriyābhāvato taṃkiriyākattu ca visayo hotīti vuttaṃ ‘‘taṃsamaṅgīno kattuvisaye’’ti. Sutākārassa ca therassa sammānicchitabhāvato āha ‘‘gahaṇasanniṭṭhāna’’nti. Etena vā avadhāraṇatthaṃ evaṃ-saddaṃ gahetvā ayamatthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    ਪੁਬ੍ਬੇ ਸੁਤਾਨਂ ਨਾਨਾવਿਹਿਤਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਂ ਉਪਧਾਰਿਤਰੂਪਸ੍ਸ ਆਕਾਰਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ, ਅવਧਾਰਣਸ੍ਸ વਾ ਪਕਾਸਨਸਭਾવੋ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਤਦਾਕਾਰਾਦਿਉਪਧਾਰਣਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਾਦਾਨਭੂਤਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਿਸੇਸਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਬ੍ਯਾਪਾਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਮੇਤਿ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਸਤ੍ਤવਿਸਯਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮੋਦਹਿਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਮੇਤਿ ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਭਾવਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇ ਤਥਾਰੂਪ-ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ-ਉਪਾਦਾਨਭੂਤ-ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧਬ੍ਯਾਪਾਰਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਰਣਕਿਰਿਯਾਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਮ-વਿਸੇਸਪ੍ਪਕਾਸਨવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਬ੍ਯਾਪਾਰવਿਸਯ-ਪੁਗ੍ਗਲਬ੍ਯਾਪਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਗਹਣਾਕਾਰਗਾਹਕਤਬ੍ਬਿਸਯવਿਸੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਕਤ੍ਤੁਕਰਣਬ੍ਯਾਪਾਰ-ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਚ ਦੁਤਿਯਾਦਯੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Pubbe sutānaṃ nānāvihitānaṃ suttasaṅkhātānaṃ atthabyañjanānaṃ upadhāritarūpassa ākārassa nidassanassa, avadhāraṇassa vā pakāsanasabhāvo evaṃ-saddoti tadākārādiupadhāraṇassa puggalapaññattiyā upādānabhūtadhammappabandhabyāpāratāya vuttaṃ ‘‘evanti puggalakiccaniddeso’’ti. Savanakiriyā pana puggalavādinopi viññāṇanirapekkhā natthīti visesato viññāṇabyāpāroti āha ‘‘sutanti viññāṇakiccaniddeso’’ti. Meti saddappavattiyā ekanteneva sattavisayattā viññāṇakiccassa ca tattheva samodahitabbato ‘‘meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso’’ti vuttaṃ. Avijjamānapaññattivijjamānapaññattisabhāvā yathākkamaṃ evaṃ-saddasuta-saddānaṃ atthāti te tathārūpa-paññatti-upādānabhūta-dhammappabandhabyāpārabhāvena dassento āha – ‘‘evanti puggalakiccaniddeso, sutanti viññāṇakiccaniddeso’’ti. Ettha ca karaṇakiriyākattukamma-visesappakāsanavasena puggalabyāpāravisaya-puggalabyāpāranidassanavasena gahaṇākāragāhakatabbisayavisesaniddesavasena kattukaraṇabyāpāra-kattuniddesavasena ca dutiyādayo catasso atthayojanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਸਦ੍ਦਾਧਿਗਮਨੀਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਛਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਤੇਸੁ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਂ ਸਰੂਪਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਆਕਾਰਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਲਕ੍ਖਣਭਾવਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ਭੂਤਤ੍ਥਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥવਸੇਨ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯੋ ਮਾਯਾਮਰੀਚਿਆਦਯੋ વਿਯ ਅਭੂਤਤ੍ਥੋ, ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦੀਹਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ વਿਯ ਅਨੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਸਭਾવੋ, ਰੁਪ੍ਪਨਾਨੁਭવਨਾਦਿਸਭਾવੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ ਚਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਏવਂ ਮੇਤਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ। ਏਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਕਿਞ੍ਹੇਤ੍ਥਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਨ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ‘‘ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਸੋਤੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਸੋਤਪਥਮਾਗਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਤੇਸਂ ਉਪਧਾਰਿਤਾਕਾਰਾਦਿਨੋ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨવਸੇਨ ਏવਨ੍ਤਿ, ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਮੇਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਸਭਾવਰਹਿਤੇ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਸੁਤવੋਹਾਰੋ ‘‘ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕੋ વਿਯ ਪਠਮਾਦੀਨਿ ਦਿਟ੍ਠਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤੇ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ’’ਤਿ। ਅਸੁਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਹਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤੋਯਮਤ੍ਥੋਤਿ।

    Sabbassapi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādivasena chasu paññattibhedesu antogadhattā tesu ‘‘eva’’ntiādīnaṃ paññattīnaṃ sarūpaṃ niddhārento āha ‘‘evanti ca meti cā’’tiādi. Tattha evanti ca meti ca vuccamānassa atthassa ākārādino dhammānaṃ asalakkhaṇabhāvato avijjamānapaññattibhāvoti āha ‘‘saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññattī’’ti. Tattha saccikaṭṭhaparamatthavasenāti bhūtatthauttamatthavasena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti, so rūpasaddādisabhāvo, ruppanānubhavanādisabhāvo vā attho saccikaṭṭho paramattho cāti vuccati, na tathā evaṃ meti padānaṃ atthoti. Etamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘kiñhetthata’’ntiādi vuttaṃ. Sutanti pana saddāyatanaṃ sandhāyāha ‘‘vijjamānapaññattī’’ti. Teneva hi ‘‘yañhi taṃ ettha sotena upaladdha’’nti vuttaṃ. Sotadvārānusārena upaladdhanti pana vutte atthabyañjanādi sabbaṃ labbhatīti. Taṃ taṃ upādāya vattabbatoti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādino paccāmasanavasena evanti, sasantatipariyāpanne khandhe upādāya meti vattabbattāti attho. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro ‘‘dutiyaṃ tatiya’’ntiādiko viya paṭhamādīni diṭṭhamutaviññāte apekkhitvā pavattoti āha ‘‘diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato’’ti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਕਾਰવਿਸੇਸਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਥੇਰੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦੀਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਨ વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤਂ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੁਤਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਸਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਸੁਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਿਯਮਾਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਮ੍ਮੋਹੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਾવੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਏવ વਾ ਸવਨਕਾਲਸਮ੍ਭੂਤਾਯ ਤਦੁਤ੍ਤਰਕਾਲਪਞ੍ਞਾਸਿਦ੍ਧਿ । ਏવਂ ਅਸਮ੍ਮੋਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਆਕਾਰੋ ਨਾਤਿਗਮ੍ਭੀਰੋ ਯਥਾਸੁਤਧਾਰਣਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਤਤ੍ਥ ਗੁਣੀਭੂਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨਤਾ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾਯ વਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਂ વਿਯ ਅਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸ੍ਸ , ਸਙ੍ਕਾਸਨ-ਪਕਾਸਨ-વਿવਰਣ-વਿਭਜਨ-ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਛਹਿ ਅਤ੍ਥਪਦੇਹਿ, ਅਕ੍ਖਰਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਛਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Attanā paṭividdhā suttassa pakāravisesā evanti therena paccāmaṭṭhāti āha ‘‘asammohaṃ dīpetī’’ti. Nānappakārapaṭivedhasamattho hotīti etena vakkhamānassa suttassa nānappakārataṃ duppaṭivijjhatañca dasseti. Sutassa asammosaṃ dīpetīti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā vuttaṃ. Asammohenāti sammohābhāvena, paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarakālapaññāsiddhi . Evaṃ asammosenāti etthāpi vattabbaṃ. Byañjanānaṃ paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtāti vuttaṃ ‘‘paññāpubbaṅgamāyā’’tiādi paññāya pubbaṅgamāti katvā. Pubbaṅgamatā cettha padhānatā ‘‘manopubbaṅgamā’’tiādīsu viya. Pubbaṅgamatāya vā cakkhuviññāṇādīsu āvajjanādīnaṃ viya appadhānatte paññā pubbaṅgamā etissāti ayampi attho yujjati, evaṃ sati pubbaṅgamāyāti etthāpi vuttavipariyāyena yathāsambhavaṃ attho veditabbo. Atthabyañjanasampannassāti atthabyañjanaparipuṇṇassa , saṅkāsana-pakāsana-vivaraṇa-vibhajana-uttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatassāti vā attho daṭṭhabbo.

    ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਦੀਪੇਤਿ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਂ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਤ੍ਥਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਸਯਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ‘‘ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍ਥ ਭਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪਕਰਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਸਮਾਧਾਨਮਨ੍ਤਰੇਨ ਨ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮਤ੍ਥਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਦੇਸਕ-ਪਯੋਜਨਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਅવਿਪਰੀਤਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਸਯੇਹਿ વਿਯ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਹਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨ વਿਯ ਚ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਯਥਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਫਲਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਪੁਬ੍ਬੇਕਤਪੁਞ੍ਞਤਾਨਂ ਸਿਦ੍ਧਿ વੁਤ੍ਤਾ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਫਲਭੂਤੇਨ ਕਾਰਣਭੂਤਾਨਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਿਦ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਸ੍ਸ ਚ ਤਦਭਾવਤੋ। ‘‘ਨ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮਤ੍ਥਨવਚਨੇਨ ਪਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਕਾਰਣਭੂਤੇਨ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਚ ਫਲਭੂਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਨ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਬਾਹਿਰਙ੍ਗਤ੍ਤਾ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਨ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વਿਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਕਾਰਣਨ੍ਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਿਦ੍ਧਿਜੋਤਨਾ ਨ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾવ, ਨੋ ਨ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਪਯਿਰੂਪਾਸਨਾਭਾવਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਂ ਫਲੇਨ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਂ ਨਦੀਪੂਰੇਨ વਿਯ ਉਪਰਿ વੁਟ੍ਠਿਸਬ੍ਭਾવਸ੍ਸ। ਦੁਤਿਯਂ ਕਾਰਣੇਨ ਫਲਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਏਕਨ੍ਤવਸ੍ਸਿਨਾ વਿਯ ਮੇਘવੁਟ੍ਠਾਨੇਨ વੁਟ੍ਠਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ।

    Yoniso manasikāraṃ dīpeti evaṃ-saddena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ aviparītasaddhammavisayattāti adhippāyo. Avikkhepaṃ dīpetīti ‘‘oghataraṇasuttaṃ kattha bhāsita’’ntiādipucchāvasena pakaraṇappavattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ samādhānamantarena na sambhavatīti katvā vuttaṃ. Vikkhittacittassātiādi tassevatthassa samatthanavasena vuttaṃ. Sabbasampattiyāti atthabyañjanadesaka-payojanādisampattiyā. Aviparītasaddhammavisayehi viya ākāranidassanāvadhāraṇatthehi yonisomanasikārassa, saddhammassavanena viya ca avikkhepassa yathā yonisomanasikārena phalabhūtena attasammāpaṇidhipubbekatapuññatānaṃ siddhi vuttā tadavinābhāvato, evaṃ avikkhepeneva phalabhūtena kāraṇabhūtānaṃ saddhammassavanasappurisūpanissayānaṃ siddhi dassetabbā siyā assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. ‘‘Na hi vikkhittacitto’’tiādinā samatthanavacanena pana avikkhepena kāraṇabhūtena sappurisūpanissayena ca phalabhūtassa saddhammassavanassa siddhi dassitā. Ayaṃ panettha adhippāyo yutto siyā, saddhammassavanasappurisūpanissayā na ekantena avikkhepassa kāraṇaṃ bāhiraṅgattā. Avikkhepo pana sappurisūpanissayo viya saddhammassavanassa ekantakāraṇanti, evampi avikkhepena sappurisūpanissayasiddhijotanā na samatthitāva, no na samatthitā vikkhittacittānaṃ sappurisapayirūpāsanābhāvassa atthasiddhito. Ettha ca purimaṃ phalena kāraṇassa siddhidassanaṃ nadīpūrena viya upari vuṭṭhisabbhāvassa. Dutiyaṃ kāraṇena phalassa siddhidassanaṃ daṭṭhabbaṃ ekantavassinā viya meghavuṭṭhānena vuṭṭhippavattiyā.

    ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਭੇਦ-ਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਸਕਲਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ-ਓਗਾਹਨਾਕਾਰੋ ਨਿਰવਸੇਸਪਰਹਿਤ-ਪਾਰਿਪੂਰਿਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਂ ਭਦ੍ਦਕੋ ਆਕਾਰੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ । ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿ-ਪੁਬ੍ਬੇਕਤਪੁਞ੍ਞਤਾ-ਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗੁਣਦ੍વਯਂ। ਅਪਰਾਪਰવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚੇਤ੍ਥ ਚਕ੍ਕਭਾવੋ, ਚਰਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੇਸੂਤਿ વਾ । ਯੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਕ੍ਕਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧)। ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਭਾવੋ ਚੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਕ੍ਕਮવਸੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ। ਸਮ੍ਮਾਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਕਤਪੁਞ੍ਞੋ ਸੁਦ੍ਧਾਸਯੋ ਹੋਤਿ ਤਦਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੂਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਦੂਰੀਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾਪਣਿਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸੇਯ੍ਯਸੋ ਨਂ ਤਤੋ ਕਰੇ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੪੩) ‘‘ਕਤਪੁਞ੍ਞੋਸਿ, ਤ੍વਂ ਆਨਨ੍ਦ, ਪਧਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹੋਹਿਸਿ ਅਨਾਸવੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੭) ਚ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧੀ’’ਤਿ। ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਪਯੋਗਸ੍ਸ વਿਸਦਭਾવੇਨ। ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਆਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧੀ’’ਤਿ, ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ વਾ ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯવਚੀਪਯੋਗੋ ਹਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਭਾવਤੋ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਂ વਿਸਾਰਦੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    Bhagavato vacanassa atthabyañjanapabheda-paricchedavasena sakalasāsanasampatti-ogāhanākāro niravasesaparahita-pāripūrikāraṇanti vuttaṃ ‘‘evaṃ bhaddako ākāro’’ti. Yasmā na hotīti sambandho . Pacchimacakkadvayasampattinti attasammāpaṇidhi-pubbekatapuññatā-saṅkhātaṃ guṇadvayaṃ. Aparāparavuttiyā cettha cakkabhāvo, caranti etehi sattā, sampattibhavesūti vā . Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’tiādi (a. ni. 4.31). Purimapacchimabhāvo cettha desanakkamavasena daṭṭhabbo. Pacchimacakkadvayasiddhiyāti pacchimacakkadvayassa ca atthitāya. Sammāpaṇihitatto pubbe ca katapuñño suddhāsayo hoti tadasuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvatoti āha ‘‘āsayasuddhi siddhā hotī’’ti. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammāpaṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi, tvaṃ ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Tenevāha ‘‘āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhī’’ti. Payogasuddhiyāti yonisomanasikārapubbaṅgamassa dhammassavanapayogassa visadabhāvena. Tathā cāha ‘‘āgamabyattisiddhī’’ti, sabbassa vā kāyavacīpayogassa niddosabhāvena. Parisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hotīti.

    ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਸੁ ਥੇਰਸ੍ਸ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਸਮ੍ਮੋਹਾਸਮ੍ਮੋਸਦੀਪਨਤੋ ਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਬ੍ਬਭੇਦਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਯਂ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ, વਕ੍ਖਮਾਨਾਪੇਕ੍ਖਾਯ વਾ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨੇવ ਸੋਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਆਮਸਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਮਨੋਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਨਸੁਪ੍ਪਟਿવੇਧਾ વਿਸੇਸਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਦੀਪਕੇਨ ਏવਂ ਸਦ੍ਦੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ, ਸવਨਧਾਰਣવਚੀਪਰਿਚਯਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਸੇਸੇਨ ਸੋਤਾવਧਾਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਦੀਪਕੇਨ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾ। ਮਨਸਾ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾਤਿ ‘‘ਇਧ ਸੀਲਂ ਕਥਿਤਂ, ਇਧ ਸਮਾਧਿ, ਇਧ ਪਞ੍ਞਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਨਸਾ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਭੂਤਾਯ, ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸੁਟ੍ਠੁ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ।

    Nānappakārapaṭivedhadīpakenātiādinā atthabyañjanesu therassa evaṃ-saddasuta-saddānaṃ asammohāsammosadīpanato catupaṭisambhidāvasena atthayojanaṃ dasseti. Tattha sotabbabhedapaṭivedhadīpakenāti etena ayaṃ suta-saddo evaṃ-saddasannidhānato, vakkhamānāpekkhāya vā sāmaññeneva sotabbadhammavisesaṃ āmasatīti dīpeti. Manodiṭṭhīhi pariyattidhammānaṃ anupekkhanasuppaṭivedhā visesato manasikārapaṭibaddhāti te vuttanayena yonisomanasikāradīpakena evaṃ saddena yojetvā, savanadhāraṇavacīparicayā pariyattidhammānaṃ visesena sotāvadhānapaṭibaddhāti te vuttanayena avikkhepadīpakena suta-saddena yojetvā dassento sāsanasampattiyā dhammassavane ussāhaṃ janeti. Tattha dhammāti pariyattidhammā. Manasā anupekkhitāti ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti nijjhānakkhanti bhūtāya, ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā.

    ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਯੋਜਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਦਹਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਮਮੇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਅਕਤਞ੍ਞੁਤਂ। ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪਾਪਭਿਕ੍ਖੁ ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਹਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੯੫) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਅਨਰਿਯવੋਹਾਰਾવਤ੍ਥਂ, ਸਾ ਏવ ਅਨਰਿਯવੋਹਾਰਾવਤ੍ਥਾ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ । ਨਨੁ ਚ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ‘‘ਮਮੇਦਂ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਮਾਨਸ੍ਸ, ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰਾਦੀਨਞ੍ਚ ਤਦਾਸਙ੍ਕਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿ-ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਦਿવਚਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਨ੍ਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ। ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤੇਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વਿਭਾવਿਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਦੇવਤਾਨਂ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਾਪੇਕ੍ਖਂ ਤਥਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਏਦਿਸੀ ਚੋਦਨਾ ਅਨવਕਾਸਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਖਣੇ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ ‘‘ਭਗવਾ ਚ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਅਯਞ੍ਚ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦੇਸਨਾਕੁਸਲੋ ਇਦਾਨਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਸਕ੍ਯਕੁਲਪ੍ਪਸੁਤੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਭਾਤਾ ਚੂਲ਼ਪਿਤੁਪੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਸਯਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ? ਉਦਾਹੁ ਭਗવਤੋ ਏવ વਚਨਂ ਯਥਾਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤਦਾਸਙ੍ਕਿਤਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਸਮੋਕ੍ਕਮਾਦਿਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਾਦਿ વਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕ-ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕ-ਪਰਮਤ੍ਥੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ ਸਤ੍ਤੇ ਨੇਤੀਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਨੇਤ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿ

    Sakalena vacanenāti pubbe tīhi padehi visuṃ visuṃ yojitattā vuttaṃ. Attano adahantoti ‘‘mameda’’nti attani aṭṭhapento. Bhummatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Asappurisabhūminti akataññutaṃ. ‘‘Idhekacco pāpabhikkhu tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ pariyāpuṇitvā attano dahatī’’ti (pārā. 195) evaṃ vuttaṃ anariyavohārāvatthaṃ, sā eva anariyavohārāvatthā asaddhammo . Nanu ca ānandattherassa ‘‘mamedaṃ vacana’’nti adhimānassa, mahākassapattherādīnañca tadāsaṅkāya abhāvato asappurisabhūmi-samatikkamādivacanaṃ niratthakanti? Nayidamevaṃ. ‘‘Evaṃ me suta’’nti vadantena ayampi attho vibhāvitoti dassanato. Keci pana ‘‘devatānaṃ parivitakkāpekkhaṃ tathāvacananti edisī codanā anavakāsā’’ti vadanti. Tasmiṃ kira khaṇe ekaccānaṃ devatānaṃ evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘bhagavā ca parinibbuto, ayañca āyasmā desanākusalo idāni dhammaṃ deseti, sakyakulappasuto tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Kiṃ nu kho sayaṃ sacchikataṃ dhammaṃ deseti? Udāhu bhagavato eva vacanaṃ yathāsuta’’nti, evaṃ tadāsaṅkitappakārato asappurisabhūmisamokkamādito atikkamādi vibhāvitanti. Appetīti nidasseti. Diṭṭhadhammika-samparāyika-paramatthesu yathārahaṃ satte netīti netti, dhammo eva netti dhammanetti.

    ਦਲ਼੍ਹਤਰਨਿવਿਟ੍ਠਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਕਙ੍ਖਾ, ਨਾਤਿਸਂਸਪ੍ਪਨਾ ਮਤਿਭੇਦਮਤ੍ਤਾ વਿਮਤਿ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਂ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਭਗવਤਾ ਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮੁਖਾવਸ੍ਸ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਖਲਿਤਦੁਰੁਤ੍ਤਾਦਿਗਹਣਦੋਸਾਭਾવਤੋ ਚ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਠਮਾਦਯੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਆਕਾਰਾਦਿਅਤ੍ਥੇਸੁ ਅਗ੍ਗਹਿਤવਿਸੇਸਮੇવ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਤੋ ਪਰਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਆਕਾਰਤ੍ਥਮੇવ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਭਾવਿਤਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਆਕਾਰਤ੍ਥਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥਞ੍ਚ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯੋਜਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Daḷhataraniviṭṭhā vicikicchā kaṅkhā, nātisaṃsappanā matibhedamattā vimati. Assaddhiyaṃ vināsetīti bhagavatā bhāsitattā sammukhāvassa paṭiggahitattā khalitaduruttādigahaṇadosābhāvato ca. Ettha ca paṭhamādayo tisso atthayojanā ākārādiatthesu aggahitavisesameva evaṃ-saddaṃ gahetvā dassitā, tato parā catasso ākāratthameva evaṃ-saddaṃ gahetvā vibhāvitā. Pacchimā pana tisso yathākkamaṃ ākāratthaṃ nidassanatthaṃ avadhāraṇatthañca evaṃ-saddaṃ gahetvā yojitāti daṭṭhabbaṃ.

    ਏਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਞ੍ਞਸੇਟ੍ਠਅਸਹਾਯਸਙ੍ਖਯਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ ਮੋਘਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥੇਕੇ ਅਭਿવਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭) ਅਞ੍ਞਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੮; ਪਾਰਾ॰ ੧੧) ਸੇਟ੍ਠੇ, ‘‘ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੫) ਅਸਹਾਯੇ, ‘‘ਏਕੋવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਣੋ ਚ ਸਮਯੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੯) ਸਙ੍ਖਯਾਯਂ। ਇਧਾਪਿ ਸਙ੍ਖਯਾਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਏਕਨ੍ਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਕਾਲਞ੍ਚ ਸਮਯਞ੍ਚਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਞ੍ਚ। ਖਣੋਤਿ ਓਕਾਸੋ। ਤਥਾਗਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਕੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਖਣੋ ਏવ ਚ ਸਮਯੋ, ਯੋ ਖਣੋਤਿ ਚ ਸਮਯੋਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਏਕੋ ਏવਾਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਸਮਯੋਤਿ ਮਹਾਸਮੂਹੋ। ਸਮਯੋਪਿ ਖੋਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪੂਰਣਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਿ। ਸਮਯਪ੍ਪવਾਦਕੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪવਾਦਕੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਯਂ ਪવਦਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਹਿਤਪਟਿਲਾਭਾ। ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਭਿਸਮਯਤ੍ਥੋਤਿ ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਨਿ ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਏਕੀਭਾવਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਅਭਿਸਮਯਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਭਿਸਮਯਤ੍ਥੋਤਿ ਤਾਨੇવ ਤਥਾ ਏਕਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਲ਼ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਹਿਂਸਨਂ ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਕਰਣਂ, ਸਨ੍ਤਾਪੋ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਦਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਨਂ ਪਰਿਦਹਨਂ।

    Eka-saddo aññaseṭṭhaasahāyasaṅkhayādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27) aññatthe dissati. ‘‘Cetaso ekodibhāva’’ntiādīsu (dī. ni. 1.228; pārā. 11) seṭṭhe, ‘‘eko vūpakaṭṭho’’tiādīsu (dī. ni. 1.405) asahāye, ‘‘ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) saṅkhayāyaṃ. Idhāpi saṅkhayāyanti dassento āha ‘‘ekantigaṇanaparicchedaniddeso’’ti. Kālañca samayañcāti yuttakālañca paccayasāmaggiñca. Khaṇoti okāso. Tathāgatuppādādiko hi maggabrahmacariyassa okāso tappaccayassa paṭilābhahetuttā. Khaṇo eva ca samayo, yo khaṇoti ca samayoti ca vuccati, so eko evāti hi attho. Mahāsamayoti mahāsamūho. Samayopi khoti sikkhāpadapūraṇassa hetupi. Samayappavādaketi diṭṭhippavādake. Tattha hi nisinnā titthiyā attano attano samayaṃ pavadanti. Atthābhisamayāti hitapaṭilābhā. Abhisametabboti abhisamayo, abhisamayo attho abhisamayatthoti pīḷanādīni abhisametabbabhāvena ekībhāvaṃ upanetvā vuttāni. Abhisamayassa vā paṭivedhassa visayabhūto attho abhisamayatthoti tāneva tathā ekattena vuttāni. Tattha pīḷanaṃ dukkhasaccassa taṃsamaṅgino hiṃsanaṃ avipphārikatākaraṇaṃ, santāpo dukkhadukkhatādivasena santāpanaṃ paridahanaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਂ ਸਨ੍ਨਿਜ੍ਝਂ ਸਮੇਤਿ ਸਮવੇਤੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮવਾਯੋ। ਸਮੇਤਿ ਸਮਾਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਤਦਾਧਾਰਪੁਗ੍ਗਲੇਹੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਖਣੋ। ਸਮੇਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨ વਾ ਸਂਗਚ੍ਛਤਿ ਸਤ੍ਤੋ, ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋ વਾ ਸਹਜਾਤਾਦੀਹਿ, ਉਪ੍ਪਾਦਾਦੀਹਿ વਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਕਾਲੋ। ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਭੂਤੋਪਿ ਹਿ ਕਾਲੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਕਰਣਂ ਕਰਣਂ વਿਯ ਚ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾਮਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧੇਨ ਰੂਪੇਨ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ। ਸਮਂ, ਸਹ વਾ ਅવਯવਾਨਂ ਅਯਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਅવਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮੂਹੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਮੁਦਾਯੋ’’ਤਿ। ਅવਯવਸਹਾવਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਹਿ ਸਮੂਹੋਤਿ। ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਮਾਗਮੇ ਏਤਿ ਫਲਂ ਏਤਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਚਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਹੇਤੁ ਯਥਾ ‘‘ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ। ਸਮੇਤਿ ਸਂਯੋਜਨਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਏਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣਭਾવਤੋ વਾ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਅਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਯੋਜਨੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤਿવਿਯ ਬਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ। ਸਮਿਤਿ ਸਂਗਤਿ ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਟਿਲਾਭੋ। ਸਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਯਾਨਂ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਯਾਨਂ ਅਪਗਮੋ ਅਪવਤ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਹਾਨਂ। ਅਭਿਮੁਖਂ ਞਾਣੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਏਤਬ੍ਬੋ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਸਭਾવੋ। ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਏਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਾવਬੋਧੋ । ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਸਮਯਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇ ਅਭਿਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਉਦਾਹਰਣਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ। ਕਾਲੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮવਾਯਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਇਧ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਦੇਸਦੇਸਕਪਰਿਸਾਨਂ વਿਯ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਭਾવੇਨ ਕਾਲਸ੍ਸ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਚ।

    Tattha sahakārikāraṇaṃ sannijjhaṃ sameti samavetīti samayo, samavāyo. Sameti samāgacchati ettha maggabrahmacariyaṃ tadādhārapuggalehīti samayo, khaṇo. Sameti ettha, etena vā saṃgacchati satto, sabhāvadhammo vā sahajātādīhi, uppādādīhi vāti samayo, kālo. Dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ karaṇaṃ viya ca parikappanāmattasiddhena rūpena voharīyatīti. Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samayo, samūho yathā ‘‘samudāyo’’ti. Avayavasahāvaṭṭhānameva hi samūhoti. Avasesapaccayānaṃ samāgame eti phalaṃ etasmā uppajjati pavattati cāti samayo, hetu yathā ‘‘samudayo’’ti. Sameti saṃyojanabhāvato sambandho eti attano visaye pavattati, daḷhaggahaṇabhāvato vā saṃyuttā ayanti pavattanti sattā yathābhinivesaṃ etenāti samayo, diṭṭhi. Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti. Samiti saṃgati samodhānanti samayo, paṭilābho. Samassa nirodhassa yānaṃ, sammā vā yānaṃ apagamo apavatti samayo, pahānaṃ. Abhimukhaṃ ñāṇena sammā etabbo adhigantabboti abhisamayo, dhammānaṃ aviparīto sabhāvo. Abhimukhabhāvena sammā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, dhammānaṃ aviparītasabhāvāvabodho . Evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samayasaddappavatti veditabbā. Samayasaddassa atthuddhāre abhisamayasaddassa udāharaṇaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Assāti samayasaddassa. Kālo attho samavāyādīnaṃ atthānaṃ idha asambhavato desadesakaparisānaṃ viya suttassa nidānabhāvena kālassa apadisitabbato ca.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਨਿਯਮਿਤવਸੇਨੇવ ਕਾਲੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ? ਨ ਉਤੁਸਂવਚ੍ਛਰਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਯਮਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਤੁਸਂવਚ੍ਛਰਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਯਮਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਚਨੇ ਅਯਮ੍ਪਿ ਗੁਣੋ ਲਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ વਾ ਇਮੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾ ਹਿ વਿਸੇਸੇ ਅવਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਸਮਯੋ ਦੇવਸਿਕਂ ਝਾਨਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤੀਹਿ વੀਤਿਨਾਮਨਕਾਲੋ, વਿਸੇਸਤੋ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ। ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਾਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਪਕਮ੍ਪਨ-ਓਭਾਸਪਾਤੁਭਾવਾਦੀਹਿ ਪਾਕਟਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਏવ ਸਮਯੇਸੁ ਏਕਦੇਸਂ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਚਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਥਾ ਹਿ ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਸਮਯੋ, ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮਯੋ ਚ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮਯੋ, ਅਰਿਯਤੁਣ੍ਹੀਭਾવਸਮਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਸਮਯੋ, ਕਰੁਣਾਕਿਚ੍ਚਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੀਕਥਾਸਮਯਾ, ਦੇਸਨਾਸਮਯੋ ਏવ।

    Kasmā panettha aniyamitavaseneva kālo niddiṭṭho? Na utusaṃvaccharādivasena niyamitoti āha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Utusaṃvaccharādivasena niyamaṃ akatvā samayasaddassa vacane ayampi guṇo laddho hotīti dassento ‘‘ye vā ime’’tiādimāha. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhatīti. Tattha diṭṭhadhammasukhavihārasamayo devasikaṃ jhānaphalasamāpattīhi vītināmanakālo, visesato sattasattāhāni. Suppakāsāti dasasahassilokadhātupakampana-obhāsapātubhāvādīhi pākaṭā. Yathāvuttappabhedesu eva samayesu ekadesaṃ pakārantarehi saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘yo cāya’’ntiādimāha. Tathā hi ñāṇakiccasamayo, attahitapaṭipattisamayo ca abhisambodhisamayo, ariyatuṇhībhāvasamayo, diṭṭhadhammasukhavihārasamayo, karuṇākiccaparahitapaṭipattidhammīkathāsamayā, desanāsamayo eva.

    ਕਰਣવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਤਦਞ੍ਞਸੁਤ੍ਤਪਦવਿਨਯੇਸੁ। ਤਥਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਕਰਣੇਹਿ। ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥੋ ਆਧਾਰਤ੍ਥੋ। ਭਾવੋ ਨਾਮ ਕਿਰਿਯਾ, ਤਾਯ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤਰਲਕ੍ਖਣਂ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਕਾਲੋ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਸਯਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਆਧਾਰਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਤੋ ਤਙ੍ਖਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਤੋ ਚ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ ਜਾਤੋ, ਸਾਯਨ੍ਹੇ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਚ ਆਦੀਸੁ, ਸਮੂਹੋ ਚ ਅવਯવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸੁਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਕਪ੍ਪਨਾਮਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧੋ ਅવਯવਾਨਂ ਆਧਾਰਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੇ ਸਾਖਾ, ਯવਰਾਸਿਯਂ ਸਮ੍ਭੂਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ, ਏવਂ ਇਧਾਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਧਿਕਰਣਞ੍ਹਿ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ, ਧਮ੍ਮਪੁਞ੍ਜੇ વਾ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਏવ ਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਪੁਞ੍ਜੇ ਚ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋਪਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚ ‘‘ਗਾવੀਸੁ ਦੁਯ੍ਹਮਾਨਾਸੁ ਗਤੋ, ਦੁਦ੍ਧਾਸੁ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਦੋਹਨਕਿਰਿਯਾਯ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ, ਏવਂ ਇਧਾਪਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ ਏવ ਹੋਤਿ ਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾવਿਰਹਾਭਾવਤੋਤਿ ਸਮਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾਕਿਰਿਯਾਯ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕਿਰਿਯਾ ਫਸ੍ਸਾਦਿਭવਨਕਿਰਿਯਾ ਚ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਨવਮੇ ਖਣੇ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿਹੇਤੁਮ੍ਹਿ, ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ વਾ ਸਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਖਣੇ, ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ, ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ વਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋਪਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਸਮਯਸਦ੍ਦੇ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਭਾવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਖਣ…ਪੇ॰… ਲਕ੍ਖੀਯਤੀ’’ਤਿ।

    Karaṇavacanena niddeso katoti sambandho. Tatthāti abhidhammatadaññasuttapadavinayesu. Tathāti bhummakaraṇehi. Adhikaraṇattho ādhārattho. Bhāvo nāma kiriyā, tāya kiriyantaralakkhaṇaṃ bhāvenabhāvalakkhaṇaṃ. Tattha yathā kālo sabhāvadhammaparicchinno sayaṃ paramatthato avijjamānopi ādhārabhāvena paññāto taṅkhaṇappavattānaṃ tato pubbe parato ca abhāvato ‘‘pubbaṇhe jāto, sāyanhe gacchatī’’ti ca ādīsu, samūho ca avayavavinimutto visuṃ avijjamānopi kappanāmattasiddho avayavānaṃ ādhārabhāvena paññāpīyati yathā ‘‘rukkhe sākhā, yavarāsiyaṃ sambhūto’’tiādīsu, evaṃ idhāpīti dassento āha ‘‘adhikaraṇañhi…pe… dhammāna’’nti. Yasmiṃ kāle, dhammapuñje vā kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃ eva kāle dhammapuñje ca phassādayopi hontīti ayaṃ hi tattha attho. Yathā ca ‘‘gāvīsu duyhamānāsu gato, duddhāsu āgato’’ti dohanakiriyāya gamanakiriyā lakkhīyati, evaṃ idhāpi yasmiṃ samaye, tasmiṃ samayeti ca vutte ‘‘satī’’ti ayamattho viññāyamāno eva hoti padatthassa sattāvirahābhāvatoti samayassa sattākiriyāya cittassa uppādakiriyā phassādibhavanakiriyā ca lakkhīyati. Yasmiṃ samayeti yasmiṃ navame khaṇe, yasmiṃ yonisomanasikārādihetumhi, paccayasamavāye vā sati kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva khaṇe, hetumhi, paccayasamavāye vā phassādayopi hontīti ubhayattha samayasadde bhummaniddeso kato lakkhaṇabhūtabhāvayuttoti dassento āha ‘‘khaṇa…pe… lakkhīyatī’’ti.

    ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਕਰਣਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਨੇਨ વਸਤਿ, વਿਜ੍ਜਾਯ વਸਤਿ, ਫਰਸੁਨਾ ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਕੁਦਾਲੇਨ ਖਣਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਓਤਿਣ੍ਣવਤ੍ਥੁਕਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਗਰਹਿਤ੍વਾ ਚ ਤਂ ਤਂ વਤ੍ਥੁਓਤਿਣ੍ਣਕਾਲਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇਨੇવ ਕਾਲੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ વਿਹਰਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹੇਤੁਞ੍ਚ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਤਤਿਯਪਾਰਾਜਿਕਾਦੀਸੁ વਿਯ।

    Hetuattho karaṇattho ca sambhavati ‘‘annena vasati, vijjāya vasati, pharasunā chindati, kudālena khaṇatī’’tiādīsu viya. Vītikkamañhi sutvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā otiṇṇavatthukaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā vigarahitvā ca taṃ taṃ vatthuotiṇṇakālaṃ anatikkamitvā teneva kālena sikkhāpadāni paññapento bhagavā viharati sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno tatiyapārājikādīsu viya.

    ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਆਰਮ੍ਭਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਦੇਸਨਾਨਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕਰੁਣਾવਿਹਾਰੇਨ। ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ। ਉਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਮਾਸਂ ਸਜ੍ਝਾਯਤੀ’’ਤਿ । ਪੋਰਾਣਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ। ਅਭਿਲਾਪਮਤ੍ਤਭੇਦੋਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨ વਿਸੇਸੋ। ਤੇਨ ਸੁਤ੍ਤવਿਨਯੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤਿਬ੍ਯਤ੍ਤਯੋ ਕਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Accantameva ārambhato paṭṭhāya yāva desanāniṭṭhānaṃ. Parahitapaṭipattisaṅkhātena karuṇāvihārena. Tadatthajotanatthanti accantasaṃyogatthajotanatthaṃ. Upayoganiddeso kato yathā ‘‘māsaṃ sajjhāyatī’’ti . Porāṇāti aṭṭhakathācariyā. Abhilāpamattabhedoti vacanamattena viseso. Tena suttavinayesu vibhattibyattayo katoti dasseti.

    ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠવਾਚਕਂ વਚਨਂ ‘‘ਸੇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ, ਤਥਾ ‘‘ਉਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਗਰੁਭਾવਯੁਤ੍ਤੋ ਗਰੁਗੁਣਯੋਗਤੋ, ਗਰੁਕਰਣਾਰਹਤਾਯ વਾ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ। વੁਤ੍ਤੋਯੇવ, ਨ ਪਨ ਇਧ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਏਕਦੇਸਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Seṭṭhanti seṭṭhavācakaṃ vacanaṃ ‘‘seṭṭha’’nti vuttaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato, tathā ‘‘uttama’’nti etthāpi. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇārahatāya vā gāravayutto. Vuttoyeva, na pana idha vattabbo visuddhimaggassa imissā aṭṭhakathāya ekadesabhāvatoti adhippāyo.

    ਅਪਰੋ ਨਯੋ (ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ; વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੧.੧੪੪) – ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ।

    Aparo nayo (itivu. aṭṭha. nidānavaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.1.verañjakaṇḍavaṇṇanā; visuddhi. mahāṭī. 1.144) – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’॥

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.

    ਤਤ੍ਥ ਕਥਂ ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਗੁਣਭਾਗਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਨਿਰਤਿਸਯਾ ਤਥਾਗਤੇ ਅਤ੍ਥਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸੀਲਂ ਸਮਾਧਿ ਪਞ੍ਞਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਹਿਰੀ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ, ਸਦ੍ਧਾ વੀਰਿਯਂ, ਸਤਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਸਮਥੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤੀਣਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਤੀਣਿ ਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਤਯੋ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਫਲਾਨਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਚਤੁਯੋਨਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯવਂਸਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ વੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਚਞਾਣਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣੀਯਾ ਧਾਤੁਯੋ, ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਛ ਗਾਰવਾ, ਛ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣੀਯਾ ਧਾਤੁਯੋ, ਛ ਸਤਤવਿਹਾਰਾ, ਛ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨਿ, ਛ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਅਰਿਯਧਨਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਸਤ੍ਤ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਨਿਜ੍ਜਰવਤ੍ਥੂਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਸਞ੍ਞਾ, ਸਤ੍ਤਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ, ਸਤ੍ਤਖੀਣਾਸવਬਲਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਹੇਤੁਦੇਸਨਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਟ੍ਠਲੋਕਧਮ੍ਮਾਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਅਟ੍ਠ ਆਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੂਨਿ, ਅਟ੍ਠਅਕ੍ਖਣਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠ ਮਹਾਪੁਰਿਸવਿਤਕ੍ਕਾ, ਅਟ੍ਠਅਭਿਭਾਯਤਨਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਨવ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਨવ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਾਨਿ, ਨવਸਤ੍ਤਾવਾਸਦੇਸਨਾ, ਨવ ਆਘਾਤਪਟਿવਿਨਯਾ, ਨવ ਸਞ੍ਞਾ, ਨવਨਾਨਤ੍ਤਾ, ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਾ, ਦਸ ਨਾਥਕਰਣਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਦਸ ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨਿ, ਦਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ, ਦਸ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਾਨਿ, ਦਸ ਅਰਿਯવਾਸਾ, ਦਸ ਅਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮਾ, ਦਸ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨਿ, ਏਕਾਦਸ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਧਮ੍ਮਾਚਕ੍ਕਾਕਾਰਾ, ਤੇਰਸ ਧੁਤਗੁਣਾ, ਚੁਦ੍ਦਸ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸੋਲ਼ਸવਿਧਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ, ਸੋਲ਼ਸ ਅਪਰਨ੍ਤਪਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ, ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਾਨਿ, ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ, ਪਞ੍ਞਾਸ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਨਿ, ਪਰੋਪਞ੍ਞਾਸ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ, ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਞ੍ਚਾਰਿਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਂ , ਅਨਨ੍ਤਨਯਸਮਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨ-ਪવਿਚਯ-ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਦੇਸਨਾਞਾਣਾਨਿ, ਤਥਾ ਅਨਨ੍ਤਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਨਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਦਿવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਚਾਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਅਨਨ੍ਤਾਪਰਿਮਾਣਭੇਦਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਨਿਰਤਿਸਯਾ ਗੁਣਭਾਗਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਭਾਗਾ ਗੁਣਭਾਗਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਭਾਗવਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਆਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਤਾવ ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ

    Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgate atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī ottappaṃ, saddhā vīriyaṃ, sati sampajaññaṃ, sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi, samatho vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni, catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, sattadakkhiṇeyyapuggaladesanā, sattakhīṇāsavabaladesanā, aṭṭhapaññāpaṭilābhahetudesanā aṭṭha sammattāni, aṭṭhalokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭhaakkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭhaabhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, navasattāvāsadesanā, nava āghātapaṭivinayā, nava saññā, navanānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhadhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammācakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaññāsa kusalā dhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ , anantanayasamantapaṭṭhāna-pavicaya-paccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti evamādayo anantāparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā saṃvijjanti upalabbhanti, tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti ‘‘bhāgavā’’ti vattabbe ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.

    ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸੀਲਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇ, ਗੁਣਭਾਗਾ ਅਸੇਸਤੋ।

    ‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;

    વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੁਗਤੇ ਤਸ੍ਮਾ, ਭਗવਾਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ’’॥

    Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.

    ਕਥਂ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸਬ੍ਬਲੋਕਹਿਤਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਮਾਪਨ੍ਨੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾਦਿਕੇ ਅਟ੍ਠ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਕਤਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰੇਹਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿਪੂਰਿਤਬ੍ਬਾ ਦਾਨਪਾਰਮੀ, ਸੀਲ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮ, ਪਞ੍ਞਾ, વੀਰਿਯ, ਖਨ੍ਤਿ, ਸਚ੍ਚ, ਅਧਿਟ੍ਠਾਨ, ਮੇਤ੍ਤਾ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮੀਤਿ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ, ਸਚ੍ਚਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਅਙ੍ਗਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਜੀવਿਤ, ਰਜ੍ਜ, ਪੁਤ੍ਤ, ਦਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋਤਿ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ, ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ, ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਾ, ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਂ, ਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਲੋਕਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਯਾਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਪੁਞ੍ਞਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਯਥਾ ਹਾਨਭਾਗਿਯਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾ ਠਿਤਿਭਾਗਿਯਾ વਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰਿ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਭਤਾ ਸਮ੍ਭਤਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਭਤવਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਤ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਗ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ । ਅਥ વਾ ਭਤવਾਤਿ ਤੇਯੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਭਰਿ, ਸਮ੍ਭਰਿ, ਪਰਿਪੂਰੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ

    Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūritabbā dānapāramī, sīla, nekkhamma, paññā, vīriya, khanti, sacca, adhiṭṭhāna, mettā, upekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, saccādīni cattāri adhiṭṭhānāni, aṅgapariccāgo, jīvita, rajja, putta, dārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, ñātatthacariyā, lokatthacariyā, buddhicariyāti evamādayo, saṅkhepato vā sabbe puññañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā saṃkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na honti, atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti, evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti ‘‘bhatavā’’ti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vutto niruttinayena ta-kārassa ga-kāraṃ katvā . Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayeneva bhari, sambhari, paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਸਬ੍ਬੇ, ਦਾਨਪਾਰਮਿਆਦਿਕੇ।

    ‘‘Sammāsambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;

    ਸਮ੍ਭਾਰੇ ਭਤવਾ ਨਾਥੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥

    Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾ ਦੇવਸਿਕਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾਗਾ, ਤੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਂ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਨਿ, ਭਜਿ, ਸੇવਿ, ਬਹੁਲਮਕਾਸੀਤਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਚ ਯੇ ਤੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਅਭਿਸਮਯਭਾਗਾ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਸੋਤਂ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੧) ਅਨੇਕੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਅਨੇਕਭੇਦਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਭਾਗਾ ਚ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ વਨਿ, ਭਜਿ, ਯਥਾਰਹਂ ਗੋਚਰਭਾવਨਾਸੇવਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸੇવਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ‘‘ਯੇ ਇਮੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਾવਕੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਗੁਣਭਾਗਾ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਨੁ ਖੋ ਤੇ વਿਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ વਨਿ ਅਭਿਪਤ੍ਥਯਿ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਅਭਿਪਤ੍ਥਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਫਲਾવਹਾ ਅਹੋਸਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ

    Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano ca diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ niccakappaṃ vani, bhaji, sevi, bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyadhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ sotaṃ…pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā’’tiādinā, ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani, bhaji, yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ‘‘ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te vineyyasantānesu patiṭṭhapeyya’’nti mahākaruṇāya vani abhipatthayi, sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.

    ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਞੇਯ੍ਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿ-ਗੁਣਭਾਗੇ ਤਥਾਗਤੋ।

    ‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;

    ਭਜਿ ਪਤ੍ਥਯਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਹਿਤਾਯ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥

    Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.

    ਕਥਂ ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਸਮਾਸਤੋ ਤਾવ ਕਤਪੁਞ੍ਞੇਹਿ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਯਥਾવਿਭવਂ ਭਜੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯੇ ਤਾવ ਤਥਾਗਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤੇ, વਨਿ, ਭਜਿ, ਸੇવਿ, ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮੇ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਪਾਚੇਸਿ, ਬੁਦ੍ਧਭੂਤੋ ਪਨ ਤੇ ਨਿਰવਜ੍ਜੇਸੁ ਉਪਸਂਹਿਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਪਿ, વਨਿ, ਭਜਿ, ਸੇવਿ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਪਦੇਸਰਜ੍ਜ-ਇਸ੍ਸਰਿਯਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ-ਦੇવਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਝਾਨ-વਿਮੋਕ੍ਖ-ਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤਿ-ਞਾਣਦਸ੍ਸਨ-ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ-ਫਲਸਚ੍ਛਿ-ਕਿਰਿਯਾਦਿ-ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਹਿਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ, ਭਗੇ, વਨਿ, ਭਜਿ, ਸੇવਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ

    Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarasampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sammāsambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate, vani, bhaji, sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi, buddhabhūto pana te niravajjesu upasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi, vani, bhaji, sevi, vitthārato pana padesarajja-issariyacakkavattisampatti-devarajjasampattiādivasena jhāna-vimokkha-samādhisamāpatti-ñāṇadassana-maggabhāvanā-phalasacchi-kiriyādi-uttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe, bhage, vani, bhaji, sevi. Evampi bhage vanīti bhagavā.

    ‘‘ਯਾ ਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲੋਕੇ, ਯਾ ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਪੁਥੁ।

    ‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthu;

    ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਭਜਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥

    Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    ਕਥਂ ਸਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਭਤ੍ਤਾ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਕਾ ਅਸ੍ਸ ਬਹੂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਤ੍ਤવਾ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿ-ਅਪਰਿਮਿਤਨਿਰੁਪਮਪ੍ਪਭਾવ-ਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਰਿਹਾਰਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਤਪ੍ਪਰਾਯ ਨਿਰਤਿਸਯਾਯ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੁਪਕਾਰਿਤਾਯ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਅਸੀਤਿ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਦਿ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣવਿਸੇਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਰੂਪਕਾਯਤਾਯ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤੇਨ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਲੋਕਤ੍ਤਯਬ੍ਯਾਪਿਨਾ ਸੁવਿਪੁਲੇਨ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚ ਥੁਤਿਘੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਉਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਸੁ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਆਦੀਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਤੋ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਾਦਿ-ਨਿਰਤਿਸਯਗੁਣવਿਸੇਸ-ਸਮਙ੍ਗੀਭਾવਤੋ ਚ ਰੂਪਪ੍ਪਮਾਣੋ ਰੂਪਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਘੋਸਪ੍ਪਮਾਣੋ ਘੋਸਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਲੂਖਪ੍ਪਮਾਣੋ ਲੂਖਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਮਾਣੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਪ੍ਪਮਾਣਿਕੇ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਪਸਾਦਾવਹਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਤ੍ਤਾ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਆਦਰਬਹੁਮਾਨਗਾਰવਾਯਤਨਤਾਯ ਪਰਮਪੇਮਸਮ੍ਭਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਯੇ ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕੇਨਚਿ ਅਸਂਹਾਰਿਯਾ ਤੇਸਂ ਪਸਾਦਭਤ੍ਤਿ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਸਾਦਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਣਂ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ।

    Kathaṃ sattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhattavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādi-aparimitanirupamappabhāva-guṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasīti anubyañjanabyāmappabhādi anaññasādhāraṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhiādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādi-niratisayaguṇavisesa-samaṅgībhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ pasādabhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato.

    ਤੇਨੇવਾਹ –

    Tenevāha –

    ‘‘ਯੋ વੇ ਕਤਞ੍ਞੂ ਕਤવੇਦਿ ਧੀਰੋ।

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;

    ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੭੮)।

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਠਿਤਧਮ੍ਮੋ વੇਲਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਮਯਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਮਮ ਸਾવਕਾ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੪੫; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੫) ਚ। –

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati, evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (udā. 45; cūḷava. 385) ca. –

    ਏવਂ ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਏਕਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਇਤਰਸ੍ਸ ਗ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ।

    Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa ta-kārassa lopaṃ katvā itarassa ga-kāraṃ katvā.

    ‘‘ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਯਸ੍ਮਾ ਲੋਕਹਿਤੇਸਿਨੋ।

    ‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;

    ਸਮ੍ਭਤ੍ਤਾ ਬਹવੋ ਸਤ੍ਥੁ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥

    Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    ਕਥਂ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋਪਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਿਰਿਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਯਸਞ੍ਚ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ, ਖੇਲ਼ਪਿਣ੍ਡਂ વਿਯ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ, ਚਰਿਮਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਦੇવਲੋਕਾਧਿਪਚ੍ਚਸਦਿਸਂ ਚਤੁਦੀਪਿਸ੍ਸਰਿਯਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਯਸਞ੍ਚ ਤਿਣਾਯਪਿ ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਪਹਾਯ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇ ਸਿਰੀਆਦਿਕੇ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਨਿ ਨਾਮ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ, ਸਿਨੇਰੁਯੁਗਨ੍ਧਰਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਹਿਮવਨ੍ਤਾਦਿਭਾਜਨਲੋਕવਿਸੇਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਸੋਭਾ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਯਭਾવਤੋ, ਤੇਪਿ ਭਗવਾ વਮਿ ਤਨ੍ਨਿવਾਸਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਜਹੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ

    Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi aparimāṇāsu jātīsu pāramiyo paripūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri, kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi, carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catudīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho, tasmā ime sirīādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā, sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhiyabhāvato, tepi bhagavā vami tannivāsisattāvāsasamatikkamato tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.

    ‘‘ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਯਸ੍ਮਾ, ਯਸਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਸੁਖਂ।

    ‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;

    ਪਹਾਸਿ ਲੋਕਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ, ਸੁਗਤੋ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥

    Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.

    ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਭਾਗਾ ਨਾਮ ਸਭਾਗਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਤੇ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਥવਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧਾ, ਤੇ ਚ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਪਞ੍ਚਂ ਸਬ੍ਬਂ ਯੋਗਂ ਸਬ੍ਬਂ ਗਨ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਂਯੋਜਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਮਤਧਾਤੁਂ ਸਮਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ, ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾવਮਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਪਥવਿਂ ਆਪਂ ਤੇਜਂ વਾਯਂ, ਚਕ੍ਖੁਂ ਸੋਤਂ ਘਾਨਂ ਜਿવ੍ਹਂ ਕਾਯਂ ਮਨਂ, ਰੂਪੇ ਸਦ੍ਦੇ ਗਨ੍ਧੇ ਰਸੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ વੇਦਨਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਸਞ੍ਞਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਚੇਤਨਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਚੇਤਨਂ, ਰੂਪਤਣ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਂ, ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਂ, ਰੂਪવਿਚਾਰਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਪਦਧਮ੍ਮવਿਭਾਗવਸੇਨਪਿ ਸਬ੍ਬੇવ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ, ਅਨਪੇਕ੍ਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਛਡ੍ਡਯਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯਂ ਤਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਂ વਨ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤਂ ਪਹੀਨਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚਾવਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩)। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜੇ ਹੀਨਪਣੀਤੇ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਮੁਖੇਨ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ, ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ ਪਜਹਿ, ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਪਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਪਗੇવ ਅਧਮ੍ਮਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੦)। ਕੁਲ੍ਲੂਪਮਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਾਯ, ਨੋ ਗਹਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੦)। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ

    Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma sabhāgadhammakoṭṭhāsā, te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena pathaviyādivasena atītādivasena ca anekavidhā, te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ sabbaṃ yogaṃ sabbaṃ ganthaṃ sabbaṃ saṃyojanaṃ samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri, anapekkho chaḍḍayi na paccāvami. Tathā hesa ‘‘sabbatthakameva pathaviṃ āpaṃ tejaṃ vāyaṃ, cakkhuṃ sotaṃ ghānaṃ jivhaṃ kāyaṃ manaṃ, rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ, cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ, rūpataṇhaṃ…pe… dhammataṇhaṃ, rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ, rūpavicāraṃ…pe… dhammavicāra’’ntiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri, anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāvamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (dī. ni. 2.183). Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnapaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri, anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā, pageva adhammā (ma. ni. 1.240). Kullūpamaṃ vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi nittharaṇatthāya, no gahaṇatthāyā’’tiādi (ma. ni. 1.240). Evampi bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿ-ਧਮ੍ਮਭਾਗਾ-ਮਹੇਸਿਨਾ।

    ‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhāgā-mahesinā;

    ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਾ ਯਤੋ વਨ੍ਤਾ, ਤਤੋਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥

    Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.

    ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’ਤਿ॥

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.

    ਧਮ੍ਮਸਰੀਰਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ‘‘ਯੋ વੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਮਯਾ ਧਮ੍ਮੋ ਚ વਿਨਯੋ ਚ ਦੇਸਿਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ, ਸੋ વੋ ਮਮਚ੍ਚਯੇਨ ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਭਾવਪਰਿਯਾਯੋ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਜਿਰਸਙ੍ਘਾਤਸਮਾਨਕਾਯੋ ਪਰੇਹਿ ਅਭੇਜ੍ਜਸਰੀਰਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਰੂਪਕਾਯੇ ਕੇਨਚਿ ਸਕ੍ਕਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ। ਦੇਸਨਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਸਕਲਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਭਗવਤਾ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤੇਨ ਮਯਾ ਮਹਾਸਾવਕੇਨ ਸੁਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਮਯਾવ ਸੁਤਂ, ਨ ਅਨੁਸ੍ਸੁਤਂ ਨ ਪਰਂਪਰਾਭਤਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤੋ। ਕਾਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ਭਗવਾਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਪਰਮਾ ਹਿ ਕਾਲਸਮ੍ਪਦਾ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    Dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karotīti ‘‘yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti vacanato dhammassa satthubhāvapariyāyo vijjatīti katvā vuttaṃ. Vajirasaṅghātasamānakāyo parehi abhejjasarīrattā. Na hi bhagavato rūpakāye kenaci sakkā antarāyaṃ kātunti. Desanāsampattiṃ niddisati vakkhamānassa sakalassa suttassa ‘‘eva’’nti nidassanato. Sāvakasampattiṃ niddisati paṭisambhidāppattena pañcasu ṭhānesu bhagavatā etadagge ṭhapitena mayā mahāsāvakena sutaṃ, tañca kho mayāva sutaṃ, na anussutaṃ na paraṃparābhatanti imassatthassa dīpanato. Kālasampattiṃ niddisati bhagavāsaddasannidhāne payuttassa samayasaddassa buddhuppādapaṭimaṇḍitabhāvadīpanato. Buddhuppādaparamā hi kālasampadā. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ਕਪ੍ਪਕਸਾਯੇ ਕਲਿਯੁਗੇ, ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੋ ਅਹੋ ਮਹਚ੍ਛਰਿਯਂ।

    ‘‘Kappakasāye kaliyuge, buddhuppādo aho mahacchariyaṃ;

    ਹੁਤਾવਹਮਜ੍ਝੇ ਜਾਤਂ, ਸਮੁਦਿਤਮਕਰਨ੍ਦਮਰવਿਨ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Hutāvahamajjhe jātaṃ, samuditamakarandamaravinda’’nti.

    ਭਗવਾਤਿ ਦੇਸਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਭਾવਦੀਪਨਤੋ ਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਭਾવਤੋ।

    Bhagavāti desakasampattiṃ niddisati guṇavisiṭṭhasattuttamabhāvadīpanato garugāravādhivacanabhāvato.

    ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਨ વਿਸੇਸੇਨ, વਿਹਾਰਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਰਿਯਾਪਥ…ਪੇ॰… વਿਹਾਰੇਸੂਤਿ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੋ, ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ, ਅਰਿਯવਿਹਾਰੋਤਿ ਏਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ વਿਹਾਰੇਸੁ। ਸਮਙ੍ਗੀਪਰਿਦੀਪਨਨ੍ਤਿ ਸਮਙ੍ਗੀਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਏਤਂ ਪਦਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਗਿਹੀਹਿ ਸਂਸਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ ਸਹਨਨ੍ਦੀ ਸਹਸੋਕੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇ ਆਗਤਂ। ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ…ਪੇ॰… ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੦; વਿਭ॰ ੬੨੪) ਏਤ੍ਥ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੇ। ‘‘ਸੋ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ ਏਕਂ ਦਿਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫੬; ੩.੩੦੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੭; ੨.੩੦੯; ੩.੨੩੦) ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੇ। ‘‘ਸੋ ਖੋ ਅਹਂ, ਅਗ੍ਗਿવੇਸ੍ਸਨ, ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਕਥਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਏવ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਣ੍ਠਪੇਮਿ ਸਨ੍ਨਿਸਾਦੇਮਿ ਏਕੋਦਿਂ ਕਰੋਮਿ ਸਮਾਦਹਾਮਿ, ਯੇਨ ਸੁਦਂ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੭) ਅਰਿਯવਿਹਾਰੇ।

    Avisesenāti na visesena, vihārabhāvasāmaññenāti attho. Iriyāpatha…pe… vihāresūti iriyāpathavihāro, dibbavihāro, brahmavihāro, ariyavihāroti etesu catūsu vihāresu. Samaṅgīparidīpananti samaṅgībhāvaparidīpanaṃ. Etanti ‘‘viharatī’’ti etaṃ padaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘idhekacco gihīhi saṃsaṭṭho viharati sahanandī sahasokī’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.241) iriyāpathavihāre āgataṃ. ‘‘Yasmiṃ, bhikkhave, samaye bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (dha. sa. 160; vibha. 624) ettha dibbavihāre. ‘‘So mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādīsu (dī. ni. 1.556; 3.308; ma. ni. 1.77; 2.309; 3.230) brahmavihāre. ‘‘So kho ahaṃ, aggivessana, tassāyeva kathāya pariyosāne tasmiṃ eva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi ekodiṃ karomi samādahāmi, yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) ariyavihāre.

    ਤਤ੍ਥ ਇਰਿਯਨਂ વਤ੍ਤਨਂ ਇਰਿਯਾ, ਕਾਯਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਨੁਪਾਯਭਾવਤੋ ਠਾਨਾਦਿ ਇਰਿਯਾਪਥੋ। ਠਾਨਸਮਙ੍ਗੀ વਾ ਹਿ ਕਾਯੇਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਰੇਯ੍ਯ ਗਮਨਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਸਮਙ੍ਗੀ વਾ। ਅਥ વਾ ਇਰਿਯਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਕਾਯਕਿਚ੍ਚਂ વਾਤਿ ਇਰਿਯਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਉਪਾਯਭਾવਤੋ ਇਰਿਯਾ ਚ ਸੋ ਪਥੋ ਚਾਤਿ ਇਰਿਯਾਪਥੋ, ਠਾਨਾਦਿ ਏવ। ਸੋ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਆਦਿਆਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਪਬਨ੍ਧੋ ਏવ। વਿਹਰਣਂ, વਿਹਰਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਾ વਿਹਾਰੋ, ਇਰਿਯਾਪਥੋ ਏવ વਿਹਾਰੋ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੋ। ਦਿવਿ ਭવੋ ਦਿਬ੍ਬੋ, ਤਤ੍ਥ ਬਹੁਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਦਿਦੇવਲੋਕੇ ਭવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਦਿਬ੍ਬਾਨੁਭਾવੋ, ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਾ ਦਿਬ੍ਬੋ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਭਿਨੀਹਾਰવਸੇਨ ਮਹਾਗਤਿਕਤ੍ਤਾ વਾ ਦਿਬ੍ਬੋ, ਦਿਬ੍ਬੋ ਚ ਸੋ વਿਹਾਰੋ ਚਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮੂਨਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ વਾ વਿਹਾਰਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਯੋ। ਅਰਿਯਾਨਂ, ਅਰਿਯਾ વਾ વਿਹਾਰਾ ਅਰਿਯવਿਹਾਰਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ। ਸੋ ਹਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯਦਿਪਿ ਭਗવਾ ਏਕੇਨਪਿ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਚਿਰਤਰਂ ਕਾਲਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਰੀਰਸ੍ਸ ਨਾਮ ਅਯਂ ਸਭਾવੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ । ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਭਗવਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਨ੍ਤੋ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ, ਨਾਨਾਸਮਾਪਤ੍ਤੀਹਿ ਚ ਕਾਲਂ વੀਤਿਨਾਮੇਨ੍ਤੋ વਸਤੀਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ વਿવਿਧਂ ਹਿਤਸੁਖਂ ਹਰਤਿ ਉਪਨੇਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿવਿਧਂ ਹਰਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tattha iriyanaṃ vattanaṃ iriyā, kāyappayogo. Tassā pavattanupāyabhāvato ṭhānādi iriyāpatho. Ṭhānasamaṅgī vā hi kāyena kiñci kareyya gamanādīsu aññatarasamaṅgī vā. Atha vā iriyati pavattati etena attabhāvo kāyakiccaṃ vāti iriyā, tassā pavattiupāyabhāvato iriyā ca so patho cāti iriyāpatho, ṭhānādi eva. So ca atthato gatinivattiādiākārena pavatto catusantatirūpapabandho eva. Viharaṇaṃ, viharati etenāti vā vihāro, iriyāpatho eva vihāro iriyāpathavihāro. Divi bhavo dibbo, tattha bahulappavattiyā brahmapārisajjādidevaloke bhavoti attho. Tattha yo dibbānubhāvo, tadatthāya saṃvattatīti vā dibbo, abhiññābhinīhāravasena mahāgatikattā vā dibbo, dibbo ca so vihāro cāti dibbavihāro, catasso rūpāvacarasamāpattiyo. Āruppasamāpattiyopi ettheva saṅgahaṃ gacchanti. Brahmūnaṃ, brahmāno vā vihārā brahmavihārā, catasso appamaññāyo. Ariyānaṃ, ariyā vā vihārā ariyavihārā, cattāri sāmaññaphalāni. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanantiādi yadipi bhagavā ekenapi iriyāpathena cirataraṃ kālaṃ attabhāvaṃ pavattetuṃ sakkoti, tathāpi upādinnakasarīrassa nāma ayaṃ sabhāvoti dassetuṃ vuttaṃ . Yasmā vā bhagavā yattha katthaci vasanto vineyyānaṃ dhammaṃ desento, nānāsamāpattīhi ca kālaṃ vītināmento vasatīti sattānaṃ attano ca vividhaṃ hitasukhaṃ harati upaneti uppādeti, tasmā vividhaṃ haratīti evamettha attho veditabbo.

    ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇ ਜਿਨਾਤੀਤਿ ਜੇਤੋ। ਜੇਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਸੋਤ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨੋਪਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਰਞ੍ਞੋ વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਜਿਤਕਾਲੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਜੇਤੋ। ਰਞ੍ਞੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਯਂ ਤਤ੍ਥ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਜਿਤવਾਤਿ ਜੇਤੋਤਿ ਕੁਮਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਮਙ੍ਗਲਕਾਮਤਾਯ વਾ ਜੇਤੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਜੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ‘‘ਜੇਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਸ ਜੇਤਸ੍ਸ ਰਾਜਕੁਮਾਰਸ੍ਸ। વਨੇਤਿਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯੇવ ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਕਾਮਸਮਿਦ੍ਧਿਤਾਯ વਿਗਤਮਲਮਚ੍ਛੇਰਤਾਯ ਕਰੁਣਾਦਿਗੁਣਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ ਚ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਉਪਟ੍ਠਪਿਤੋ ਅਨਾਥਾਨਂ ਪਿਣ੍ਡੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ। ਯਦਿ ਜੇਤવਨਂ, ਕਥਂ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਞ੍ਚવਿਧਸੇਨਾਸਨਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਰਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਤਿ ਆਰਾਮੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਾਮੇ। ਯਦਿਪਿ ਸੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਕੋਟਿਸਨ੍ਥਰੇਨ ਮਹਾਸੇਟ੍ਠਿਨਾ ਕੀਤੋ, ਰੁਕ੍ਖਾ ਪਨ ਜੇਤੇਨ ਨ વਿਕ੍ਕੀਤਾਤਿ ਤਂ ‘‘ਜੇਤવਨ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਿਸੇਸਕਿਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਉਭਯવਚਨਂ, ਜੇਤੇਨਪਿ ਹਿ ਭੂਮਿਭਾਗવਿਕ੍ਕਯੇਨ ਲਦ੍ਧਧਨਂ ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕਕਰਣવਸੇਨ વਿਨਿਯੁਤ੍ਤਂ। ਸਾવਤ੍ਥਿਜੇਤવਨਾਨਂ ਭੂਮਿਭਾਗવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਉਭਯਤ੍ਥ ਏਕਂ ਸਮਯਂ વਿਹਰਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ।

    Paccatthike jinātīti jeto. Jeta-saddo hi sota-saddo viya kattusādhanopi atthīti. Rañño vā paccatthikānaṃ jitakāle jātattā jeto. Rañño hi attano jayaṃ tattha āropetvā jitavāti jetoti kumāro vutto. Maṅgalakāmatāya vā jetotissa nāmaṃ kataṃ, tasmā ‘‘jeyyo’’ti etasmiṃ atthe ‘‘jeto’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tassa jetassa rājakumārassa. Vanetiādito paṭṭhāyeva taṃ tassa santakanti dassetuṃ ‘‘taṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Sabbakāmasamiddhitāya vigatamalamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ upaṭṭhapito anāthānaṃ piṇḍo etassa atthīti anāthapiṇḍiko, tassa anāthapiṇḍikassa. Yadi jetavanaṃ, kathaṃ anāthapiṇḍikassa ārāmoti āha ‘‘anāthapiṇḍikenā’’tiādi. Pañcavidhasenāsanaṅgasampattiyā āramanti ettha pabbajitāti ārāmo, tasmiṃ ārāme. Yadipi so bhūmibhāgo koṭisantharena mahāseṭṭhinā kīto, rukkhā pana jetena na vikkītāti taṃ ‘‘jetavana’’nti vattabbataṃ labhatīti vadanti. Ubhinnampi vā tattha pariccāgavisesakittanatthaṃ ubhayavacanaṃ, jetenapi hi bhūmibhāgavikkayena laddhadhanaṃ tattha dvārakoṭṭhakakaraṇavasena viniyuttaṃ. Sāvatthijetavanānaṃ bhūmibhāgavasena bhinnattā vuttaṃ ‘‘na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitu’’nti.

    ਅਪਾਕਟਾਤਿ ਸਕ੍ਕੋ ਸੁਯਾਮੋਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨਭਿਞ੍ਞਾਤਾ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਾਨਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞਤਰਸਦ੍ਦੋ ਦਿਸ੍ਸਤੇવ ਏਕਸਦਿਸਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ਨੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਹੁਨਾ ਇਦਾਨੇવ। ਸਾਧਾਰਣવਚਨਂ ਦਿਬ੍ਬਤਂ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਦੇવੋ ਏવ ਦੇવਤਾ ਪੁਰਿਸੇਪਿ વਤ੍ਤਨਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਨਨੁ ਚ ਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਯੇਨ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ? ਯਦਿਪਿ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਪੁਰਿਸਸਣ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਰਿਸવੇਸਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਾਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਸਪਕਤਿਭਾવਤੋ।

    Apākaṭāti sakko suyāmotiādinā anabhiññātā. Abhiññātānampi aññatarasaddo dissateva ekasadisāyattattāti dassetuṃ ‘‘abhijānāti no’’tiādi vuttaṃ. Ahunā idāneva. Sādhāraṇavacanaṃ dibbataṃ antonītaṃ katvā. Devo eva devatā purisepi vattanato. Tenevāha ‘‘imasmiṃ panatthe’’tiādi. Nanu ca rūpāvacarasattānaṃ purisindriyaṃ natthi, yena te purisāti vucceyyuṃ? Yadipi purisindriyaṃ natthi, purisasaṇṭhānassa pana purisavesassa ca vasena purisapuggalātveva vuccanti purisapakatibhāvato.

    ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ, વਿਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਯੇ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ‘‘ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਠਮੋ ਯਾਮੋ’’ਤਿ ਉਪਰਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤਰੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਨ੍ਤਤਰੋ। ਤਾਦਿਸੋ ਚ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਭਦ੍ਦਕੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੇ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਕੋਤਿ ਦੇવਨਾਗਯਕ੍ਖਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਦੀਸੁ ਕੋ ਕਤਮੋ? ਮੇਤਿ ਮਮ। ਪਾਦਾਨੀਤਿ ਪਾਦੇ। ਇਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਇਮਾਯ ਏવਰੂਪਾਯ ਦੇવਿਦ੍ਧਿਯਾ। ਯਸਸਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਏਦਿਸੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਦੇਨ ਚ। ਜਲਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨੋ। ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਨ੍ਤੇਨ ਕਮਨਿਯੇਨ ਅਭਿਰੂਪੇਨ। વਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਛવਿવਣ੍ਣੇਨ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਨਿਭਾਯ। ਸਬ੍ਬਾ ਓਭਾਸਯਂ ਦਿਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦਿਸਾ ਪਭਾਸੇਨ੍ਤੋ ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਚ ਏਕੋਭਾਸਂ ਏਕਾਲੋਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਰੂਪੇਤਿ ਉਲ਼ਾਰਰੂਪੇ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪੇ।

    Abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti upari vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro. Tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo? Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchadena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamaniyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti sabbāpi disā pabhāsento cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.

    ਕਞ੍ਚਨਸਨ੍ਨਿਭਤ੍ਤਚਤਾ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਛવਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਛવਿਗਤਾ ਪਨ વਣ੍ਣਧਾਤੁ ਏવ ‘‘ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਣ੍ਣਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਪਰੇ। વਣ੍ਣਨਂ ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਉਗ੍ਘੋਸਨਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਥੁਤਿ। વਣ੍ਣੀਯਤਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વવਤ੍ਥਪੀਯਤੀਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਕੁਲવਗ੍ਗੋ। વਣ੍ਣੀਯਤਿ ਫਲਂ ਏਤੇਨ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ વਿਭਾવੀਯਤੀਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਕਾਰਣਂ। વਣ੍ਣਨਂ ਦੀਘਰਸ੍ਸਾਦਿવਸੇਨ ਸਣ੍ਠਹਨਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਸਣ੍ਠਾਨਂ। વਣ੍ਣੀਯਤਿ ਅਣੁਮਹਨ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਪਮੀਯਤੀਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਪਮਾਣਂ। વਣ੍ਣੇਤਿ વਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਹਦਯਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ વਣ੍ਣੋ, ਰੂਪਾਯਤਨਂ। ਏવਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ વਣ੍ਣਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਦ੍ਧਿਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾਤਿ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਕਾਯਾਦੀਹਿ ਓਭਾਸਮੁਞ੍ਚਨਾਦਿવਸੇਨ ਦਿਬ੍ਬਂ ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਂ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ। ਕਾਮਾવਚਰਾ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਤੇਨਪਿ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਭਕ੍ਖਾ। ਰੂਪਾવਚਰਾ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਸੁਖੁਮਤਰਰੂਪਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤੇਸਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਤਿਸੁਖੁਮੋ’’ਤਿ ਮੂਲਪਟਿਸਨ੍ਧਿਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਨ ਤੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਕਪ੍ਪਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਨਿਮ੍ਮਿਤਰੂਪੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਤਰਞ੍ਹਿ ਅਤਿવਿਯ ਸੁਖੁਮਂ ਰੂਪਂ ਕੇવਲਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਸਣ੍ਠਾਨવਨ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Kañcanasannibhattacatā suvaṇṇavaṇṇaggahaṇena gahitāti adhippāyenāha ‘‘chaviya’’nti. Chavigatā pana vaṇṇadhātu eva ‘‘suvaṇṇavaṇṇo’’ti ettha vaṇṇaggahaṇena gahitāti apare. Vaṇṇanaṃ kittiyā ugghosananti vaṇṇo, thuti. Vaṇṇīyati asaṅkarato vavatthapīyatīti vaṇṇo, kulavaggo. Vaṇṇīyati phalaṃ etena yathāsabhāvato vibhāvīyatīti vaṇṇo, kāraṇaṃ. Vaṇṇanaṃ dīgharassādivasena saṇṭhahananti vaṇṇo, saṇṭhānaṃ. Vaṇṇīyati aṇumahantādivasena pamīyatīti vaṇṇo, pamāṇaṃ. Vaṇṇeti vikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti vaṇṇo, rūpāyatanaṃ. Evaṃ tena tena pavattinimittena vaṇṇasaddassa tasmiṃ tasmiṃ atthe pavatti veditabbā. Iddhiṃ māpetvāti vatthālaṅkārakāyādīhi obhāsamuñcanādivasena dibbaṃ iddhānubhāvaṃ nimminitvā. Kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti oḷārikarūpattā. Tathā hi te kabaḷīkārabhakkhā. Rūpāvacarā na sakkonti tato sukhumatararūpattā. Tenāha ‘‘tesaṃ hī’’tiādi. Tattha ‘‘atisukhumo’’ti mūlapaṭisandhirūpaṃ sandhāya vadati. Na tena iriyāpathakappanaṃ hotīti etena brahmalokepi brahmāno yebhuyyena nimmitarūpeneva pavattantīti dasseti. Itarañhi ativiya sukhumaṃ rūpaṃ kevalaṃ cittuppādassa nissayādhiṭṭhānabhūtaṃ saṇṭhānavantaṃ hutvā tiṭṭhati.

    ਅਨવਸੇਸਤ੍ਤਂ ਸਕਲਤਾ। ਯੇਭੁਯ੍ਯਤਾ ਬਹੁਲਭਾવੋ। ਅਬ੍ਯਾਮਿਸ੍ਸਤਾ વਿਜਾਤਿਯੇਨ ਅਸਙ੍ਕਰੋ। ਸੁਖੇਨ ਹਿ ਅવੋਕਿਣ੍ਣਤਾ ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ । ਅਨਤਿਰੇਕਤਾ ਤਂਪਰਮਤਾ વਿਸੇਸਾਭਾવੋ। ਕੇવਲਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਕੇવਲਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਘਭੇਦਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਘੇ વਿવਾਦਾਯ, વਿવਾਦੁਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇવਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤવਿવਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਏਤਸ੍ਸ ਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕੇવਲੀ, ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧੋ ਖੀਣਾਸવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਸਂਯੋਗੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।

    Anavasesattaṃ sakalatā. Yebhuyyatā bahulabhāvo. Abyāmissatā vijātiyena asaṅkaro. Sukhena hi avokiṇṇatā tattha adhippetā . Anatirekatā taṃparamatā visesābhāvo. Kevalakappanti kevalaṃ daḷhaṃ katvāti attho. Saṅghabhedāyāti saṅghe vivādāya, vivāduppādāyāti attho. Kevalaṃ vuccati nibbānaṃ sabbasaṅkhatavivittattā, etassa taṃ atthīti kevalī, sacchikatanirodho khīṇāsavo. Tenāha ‘‘visaṃyogo attho’’ti.

    ਕਪ੍ਪਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਯਂ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਓਕਪ੍ਪਨਿਯਪਦੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਕਪ੍ਪਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਕਪ੍ਪਪਦਂ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਸਿਯਾ। ਸਮਣਕਪ੍ਪੇਹੀਤਿ વਿਨਯਸਿਦ੍ਧੇਹਿ ਸਮਣવੋਹਾਰੇਹਿ। ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਨਾਮਂ। ਨਾਮਞ੍ਹੇਤਂ ਤਸ੍ਸ ਆਯਸ੍ਮਤੋ, ਯਦਿਦਂ ਕਪ੍ਪੋਤਿ। ਕਪ੍ਪਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੂਤਿ ਕਤ੍ਤਰਿਕਾਯ ਛੇਦਿਤਕੇਸਮਸ੍ਸੁ। ਦ੍વਙ੍ਗੁਲਕਪ੍ਪੋਤਿ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕવੇਲਾਯ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਦ੍વਙ੍ਗੁਲਤਾવਿਕਪ੍ਪੋ। ਲੇਸੋਤਿ ਅਪਦੇਸੋ। ਅਨવਸੇਸਂ ਫਰਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸਪਿ ਓਭਾਸਸ੍ਸ ਕੇਨਚਿਪਿ ਕਾਰਣੇਨ ਏਕਦੇਸਫਰਣਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ, ਅਯਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੋવ ਫਰਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਮਨ੍ਤਤ੍ਥੋ ਕਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨવਸੇਸਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ’’ਤਿ। ਈਸਂ ਅਸਮਤ੍ਤਂ, ਕੇવਲਂ વਾ ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ। ਭਗવਤੋ ਆਭਾਯ ਅਨੋਭਾਸਿਤਮੇવ ਹਿ ਪਦੇਸਂ ਦੇવਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਭਾਯ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪਭਾ ਕਾਯਚਿ ਪਭਾਯ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ, ਸੂਰਿਯਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਭਂ ਸਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ।

    Kappasaddo panāyaṃ saupasaggo anupasaggo cāti adhippāyena okappaniyapade labbhamānaṃ kappasaddamattaṃ dasseti, aññathā kappapadaṃ anidassanameva siyā. Samaṇakappehīti vinayasiddhehi samaṇavohārehi. Niccakappanti niccakālaṃ. Paññattīti nāmaṃ. Nāmañhetaṃ tassa āyasmato, yadidaṃ kappoti. Kappitakesamassūti kattarikāya cheditakesamassu. Dvaṅgulakappoti majjhanhikavelāya vītikkantāya dvaṅgulatāvikappo. Lesoti apadeso. Anavasesaṃ pharituṃ samatthassapi obhāsassa kenacipi kāraṇena ekadesapharaṇampi siyā, ayaṃ pana sabbasova pharatīti dassetuṃ samantattho kappa-saddo gahitoti āha ‘‘anavasesaṃ samantato’’ti. Īsaṃ asamattaṃ, kevalaṃ vā kevalakappaṃ. Bhagavato ābhāya anobhāsitameva hi padesaṃ devatā attano pabhāya obhāsenti. Na hi bhagavato pabhā kāyaci pabhāya abhibhuyyati, sūriyādīnampi pabhaṃ sā abhibhuyya tiṭṭhatīti.

    ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਇਦਂ ਕਰਣવਚਨਂ। ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾਯ ਕਾਰਣਂ, ਨ ਕਰਣਂ વਿਯ ਕਿਰਿਯਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰ-ਗੁਣવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਨਤ੍ਥਾ ਇਧ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਕਿਰਿਯਾਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਨੇਨ વਸਤਿ, વਿਜ੍ਜਾਯ વਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥਮੇવ ਤਂ ਕਰਣવਚਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਨ ਕਰਣਤ੍ਥਂ ਤਸ੍ਸ ਅਯੁਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਭਗવਤੋ ਸਤਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਿਰਤਿਸਯ-ਸਾਦੁવਿਪੁਲਮਤਰਸ-ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਫਲਤਾਯ ਸਾਦੁਫਲਨਿਚ੍ਚਫਲਿਤਮਹਾਰੁਕ੍ਖੇਨ ਭਗવਾ ਉਪਮਿਤੋ। ਸਾਦੁਫਲੂਪਭੋਗਾਧਿਪ੍ਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਹਿ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਸ੍ਸ ਸਾਦੁਫਲਤਾ ਗਹਿਤਾਤਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਨ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਕਾਮਤਾਯ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਂਤਂਪਦੇਸਾਤਿਕ੍ਕਮਨੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਨ੍ਤੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਉਪਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਪਰਿਯੋਸਾਨਦੀਪਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਯਂ ਠਾਨਂ ਪਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪਸਙ੍ਕਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਉਪਗਤਟ੍ਠਾਨਤੋ।

    Yenavā kāraṇenāti hetumhi idaṃ karaṇavacanaṃ. Hetuattho hi kiriyāya kāraṇaṃ, na karaṇaṃ viya kiriyattho, tasmā nānappakāra-guṇavisesādhigamanatthā idha upasaṅkamanakiriyāti ‘‘annena vasati, vijjāya vasatī’’tiādīsu viya hetuatthameva taṃ karaṇavacanaṃ yuttaṃ na karaṇatthaṃ tassa ayujjamānattāti vuttaṃ ‘‘yena vā kāraṇenā’’tiādi. Bhagavato satatappavattaniratisaya-sāduvipulamatarasa-saddhammaphalatāya sāduphalaniccaphalitamahārukkhena bhagavā upamito. Sāduphalūpabhogādhippāyaggahaṇeneva hi mahākāruṇikassa sāduphalatā gahitāti. Upasaṅkamīti upasaṅkantā. Sampattakāmatāya hi kiñci ṭhānaṃ gacchanto taṃtaṃpadesātikkamanena upasaṅkami, upasaṅkantoti vattabbataṃ labhati. Tenāha ‘‘gatāti vuttaṃ hotī’’ti, upagatāti attho. Upasaṅkamitvāti pubbakālakiriyāniddesoti āha ‘‘upasaṅkamanapariyosānadīpana’’nti. Tatoti yaṃ ṭhānaṃ pattā ‘‘upasaṅkamī’’ti vuttā, tato upagataṭṭhānato.

    ਗਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਆਸਨਮ੍ਪਿ ਠਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆਸਨਕੁਸਲਤਾਯ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਪਿ ਹਿ ਗਮਨਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ ਠਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋਪਿ ਆਸਨੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ। ਅਤਿਦੂਰਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਨਾਤਿਦੂਰਨਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਗਹਿਤਂ। ਤਂ ਪਨ ਅવਕਂਸਤੋ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਗੀવਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ।

    Gatinivattiatthato sāmaññato āsanampi ṭhānaggahaṇena gayhatīti vuttaṃ ‘‘āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhantī’’ti. Nisinnāpi hi gamanato nivattā nāma honti ṭhatvā nisīditabbattā, yathāvuttaṭṭhānādayopi āsaneneva saṅgahitāti. Atidūraaccāsannapaṭikkhepena nātidūranaccāsannaṃ nāma gahitaṃ. Taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthasaṅghaṭṭanena daṭṭhabbaṃ. Gīvaṃ pasāretvāti gīvaṃ parivattanavasena pasāretvā.

    ਕਾਮਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਮਾਕਾਰਪੁਚ੍ਛਾ, ਤਰਣਾਕਾਰੋ ਇਧ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ। ਸੋ ਪਨ ਤਰਣਾਕਾਰੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਕਾਰਣਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਥਂ ਨੂਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ? ਪਾਕਟੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਂ ਮਹਾਪਥવੀਕਮ੍ਪਨਾਦਿਅਨੇਕਚ੍ਛਰਿਯਪਾਤੁਭਾવਾਦਿਨਾ।

    Kāmaṃ ‘‘katha’’nti ayamākārapucchā, taraṇākāro idha pucchito. So pana taraṇākāro atthato kāraṇamevāti āha ‘‘kathaṃ nūti kāraṇapucchā’’ti? Pākaṭo abhisambodhiyaṃ mahāpathavīkampanādianekacchariyapātubhāvādinā.

    ਮਰਿਸਨਟ੍ਠੇਨ ਪਾਪਾਨਂ ਰੋਗਾਦਿਅਨਤ੍ਥਾਨਂ ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਿਸੋ, ਦੁਕ੍ਖਰਹਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਰਯਪਕ੍ਖੇ ਪਿਯਾਲਪਨવਚਨવਸੇਨ ਉਪਚਾਰવਚਨਞ੍ਚੇਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਪਿਯਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਯਦਿ ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸਙ੍ਕੁਨਾ ਸਙ੍ਕੂਤਿ ਮਤ੍ਥਕਤੋ ਸਮਕੋਟ੍ਟਿਤੇਨ ਯਾવ ਹਦਯਪਦੇਸਾ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਓਤਿਣ੍ਣੇਨ ਸਙ੍ਕੁਨਾ ਪਾਦਤਲਤੋ ਸਮਕੋਟ੍ਟਿਤੋ ਸਙ੍ਕੁ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਆਰੋਹਨ੍ਤੋ ਹਦਯੇ ਹਦਯਸ੍ਸ ਪਦੇਸੇ ਸਮਾਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਅਥ ਨੇਸਂ ਸਙ੍ਕੂਨਂ ਸਮਾਗਮਸਮਕਾਲੇ ਨਂ ਯਥਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਙ੍ਕੁਕਰਣਕਾਲਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਰਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਿ ਰੁਲ਼੍ਹੀ ਨਾਮ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਰਹਿਤੇ ਸਾਸਨਾਦਿਮਤਿ ਪਟਿਪਿਣ੍ਡੇ ਯਥਾ ਗੋਸਦ੍ਦਸ੍ਸ।

    Marisanaṭṭhena pāpānaṃ rogādianatthānaṃ abhibhavanaṭṭhena māriso, dukkharahito. Tenāha ‘‘niddukkhāti vuttaṃ hotī’’ti. Nirayapakkhe piyālapanavacanavasena upacāravacanañcetaṃ yathā ‘‘devānaṃ piyā’’ti. Tenevāha ‘‘yadi eva’’ntiādi. Saṅkunā saṅkūti matthakato samakoṭṭitena yāva hadayapadesā nibbijjhitvā otiṇṇena saṅkunā pādatalato samakoṭṭito saṅku nibbijjhitvā ārohanto hadaye hadayassa padese samāgaccheyya, atha nesaṃ saṅkūnaṃ samāgamasamakāle naṃ yathātikkantasaṅkukaraṇakālaṃ jāneyyāsi. Kiñci nimittaṃ upādāya kismiñci atthe pavattassa saddassa tannimittarahite pavatti ruḷhī nāma gamanakiriyārahite sāsanādimati paṭipiṇḍe yathā gosaddassa.

    ਓਘਮਤਰੀਤਿ ਯੇਸਂ ਓਘਾਨਂ ਤਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਂ, ਤੇ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਸਰੂਪਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਏવ ਓਘਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਚ ਕਾਮਾਦਯੋ ਏવਾਤਿ? ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ, ਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਞ੍ਞੁਨਾ ਭਗવਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਞੇਯ੍ਯਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਏਤ੍ਤਕਾવ ਓਘਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਇਮੇ ਏવ ਚ ਦੇਸਿਤਾਤਿ। વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਓਹਨਨ੍ਤਿ ਓਸੀਦਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਓਘਾ, ਓਹਨਨ੍ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਤ੍વਾ ਹਨਨ੍ਤਿ ਗਾਮੇਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤੇ ਅਧੋ ਗਾਮੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਚੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਰਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਾਮਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮੋ, ਕਾਮੋ ਚ ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਓਘੋ ਚਾਤਿ, ਕਾਮੇਸੁ ਓਘੋਤਿ વਾ ਕਾਮੋਘੋ। ਭવੋਘੋ ਨਾਮ ਭવਰਾਗੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨੀਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੧੨) ਪਨ ‘‘ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਰਾਗੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮੋ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇਸੁ ਰਾਗੋ, ਦੁਤਿਯੋ ਕਮ੍ਮਭવੇ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ‘‘ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਦਿਟ੍ਠੋਘੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਤੁਸਚ੍ਚਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ‘‘ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋ’’ਤਿ ਆਹ।

    Oghamatarīti yesaṃ oghānaṃ taraṇaṃ pucchitaṃ, te gaṇanaparicchedato sarūpato ca dassetuṃ ‘‘cattāro’’tiādi vuttaṃ. Kasmā panettha cattāro eva oghā vuttā, te ca kāmādayo evāti? Na codetabbametaṃ, yasmā dhammānaṃ sabhāvakiccavisesaññunā bhagavatā sabbaṃ ñeyyaṃ yāthāvato abhisambujjhitvā ettakāva oghā desitā, ime eva ca desitāti. Vaṭṭasmiṃ ohananti osīdāpentīti oghā, ohananti heṭṭhā katvā hananti gāmenti, tathābhūtā satte adho gāmenti nāma. Ayañca attho ‘‘sabbopi cesā’’tiādinā parato aṭṭhakathāyameva āgamissati. Kāmanaṭṭhena kāmo, kāmo ca so yathāvuttenatthena ogho cāti, kāmesu oghoti vā kāmogho. Bhavogho nāma bhavarāgoti dassetuṃ ‘‘rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti cā’’ti vuttaṃ. Sumaṅgalavilāsinīādīsu (dī. ni. aṭṭha. 3.312) pana ‘‘sassatadiṭṭhisahagatarāgo cā’’ti vuttaṃ. Tattha paṭhamo upapattibhavesu rāgo, dutiyo kammabhave. Bhavadiṭṭhivinimuttassa diṭṭhigatassa abhāvato. ‘‘Dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo diṭṭhogho’’ti vuttaṃ, catusaccantogadhattā sabbassa ñeyyassa ‘‘catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho’’ti āha.

    ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਓਘਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਕਾਮਗੁਣਾਦਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવ। ‘‘ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮੋਘੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭવੋਘਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੋ ਲੋਭੋ ਕਾਮੋਘੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ। ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤੋ ਰਾਗੋ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭવੋਘੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤੋ, ਭવੋਘੋ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਭવੋਘੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਲੋਭੋਪਿ ਕਾਮੋਘੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਾਨਞ੍ਹਿ ਕਾਰਣਭੂਤਾ ਕਾਮਾਸવਾਦਯੋਪਿ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਆਸવਾ ਏવ ਚ ਓਘਾ। ਕਾਮਾਸવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚ ਕਾਮੇਸੂਤਿ ਕਾਮਰਾਗਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇਸੁ ਤੇਭੂਮਕੇਸੁ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਸਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਨਾਮਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿ।

    Idāni tesaṃ oghasaṅkhātānaṃ pāpadhammānaṃ uppattiṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ, pavattiṭṭhānaṃ pana kāmaguṇādayo dassitā eva. ‘‘Pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho’’ti ettha bhavoghaṃ ṭhapetvā sabbo lobho kāmoghoti yuttaṃ siyā. Sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavadiṭṭhisampayuttattā bhavoghoti aṭṭhakathāsu vutto, bhavogho pana diṭṭhigatavippayuttesu eva uppajjatīti pāḷiyaṃ vutto. Tenevāha – ‘‘bhavogho catūsu diṭṭhivippayuttalobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’’ti. Tasmā diṭṭhisahagatalobhopi kāmoghoti yuttaṃ siyā. Diṭṭhadhammikasamparāyikadukkhānañhi kāraṇabhūtā kāmāsavādayopi dvidhā vuttā, āsavā eva ca oghā. Kāmāsavaniddese ca kāmesūti kāmarāgadiṭṭhirāgādīnaṃ ārammaṇabhūtesu tebhūmakesu vatthukāmesūti attho sambhavati. Tattha hi uppajjamānā sāyaṃ taṇhā sabbāpi na kāmacchandādināmaṃ na labhatīti.

    ਯਦਿ ਪਨ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕੋ ਚ ਰਾਗੋ ਕਾਮੋਘੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਿਮਾਨਾਦੀਸੁ ਰਾਗਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮੋਘਭਾવੋ ਪਟਿਸੇਧਿਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ, ਏવਂ ਸਤਿ ਕਾਮੋਘਭવੋਘવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੇਨ ਨਾਮ ਲੋਭੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ । ਸੋ ਯਦਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਦਾ ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋ ਓਘવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਤਸ੍ਸਪਿ ਓਘવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ ‘‘ਚਤੂਸੁਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਲੋਭਸਹਗਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਮੋਹੋ ਸਿਯਾ ਓਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ ਓਘવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕਾਮੋਘੋ ਅਟ੍ਠਸੁ ਲੋਭਸਹਗਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ, ‘‘ਕਾਮੋਘਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠੋਘੋ ਅવਿਜ੍ਜੋਘੋ’’ਤਿ ਚ વਚਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤੋ ਕਾਮੋਘੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤਥਾ ਹੇਤ੍ਥ ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿ ਚ ਭવੋਘੋ ਨਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤੋ ਰਾਗੋ’’ਤਿ।

    Yadi pana pañcakāmaguṇiko ca rāgo kāmoghoti vuttoti katvā brahmānaṃ vimānādīsu rāgassa diṭṭhirāgassa ca kāmoghabhāvo paṭisedhitabbo siyā, evaṃ sati kāmoghabhavoghavinimuttena nāma lobhena bhavitabbaṃ . So yadā diṭṭhigatavippayuttesu uppajjati, tadā tena sampayutto avijjogho oghavippayuttoti domanassavicikicchuddhaccasampayuttassa viya tassapi oghavippayuttatā vattabbā siyā ‘‘catūsupi diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppanno moho siyā oghasampayutto siyā oghavippayutto’’ti. ‘‘Kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjatī’’ti, ‘‘kāmoghaṃ paṭicca diṭṭhogho avijjogho’’ti ca vacanato diṭṭhisahagato kāmogho na hotīti na sakkā vattuṃ. Tathā hettha ‘‘rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāmāti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ sassatadiṭṭhisahagato rāgo’’ti.

    ਅਧੋਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ। ਹੇਟ੍ਠਾਪવਤ੍ਤਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਨ ਕੇવਲਂ ਅਪਾਯਗਮਨਿਯਭਾવੇਨ, ਅਥ ਖੋ ਸਂਸਾਰਤਰਕਾવਰੋਧਨੇਨਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪਰਿਭવਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਰੂਪਿਭਾવਾ ਅਦੇਸਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਠਾਨવਸੇਨ ਉਪਰਿਗਹਣਂ, ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤવਿਨਿਸ੍ਸਟਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਭવਸ੍ਸ ਉਪਰੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਰਿਭવਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਉਦਕੋਘੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਰਾਸਟ੍ਠੋ ਓਘ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ‘‘ਮਹਾ ਹੇਸੋ ਕਿਲੇਸਰਾਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਭવੋਘਾਦੀਸੁਪਿ।

    Adhogamanaṭṭhenāti heṭṭhāpavattanaṭṭhena. Heṭṭhāpavattanañcettha na kevalaṃ apāyagamaniyabhāvena, atha kho saṃsāratarakāvarodhanenapīti dassetuṃ ‘‘uparibhavañcā’’tiādi vuttaṃ. Kāmaṃ nibbānaṃ arūpibhāvā adesaṃ, na tassa ṭhānavasena uparigahaṇaṃ, sabbasaṅkhatavinissaṭattā pana sabbassapi bhavassa uparīti vattabbataṃ arahatīti katvā vuttaṃ ‘‘uparibhavaṃ nibbāna’’nti. ‘‘Mahāudakogho’’tiādīsu rāsaṭṭho ogha-saddoti ‘‘mahā heso kilesarāsī’’ti vuttaṃ sesesupīti bhavoghādīsupi.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਅਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ, ਅਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤੋਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਪਟਿਪਦਂ વਿਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅવਾਯਮਨ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਯਾਮવਸੇਨ ਅવਾਯਮਨ੍ਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਗੂਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਂવੁਤਂ। ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਅਤ੍ਥવਸੇਨ વਾ ਸਂવੁਤ੍ਤਂ ਗੂਲ਼੍ਹਂ, ਸਦ੍ਦવਸੇਨਪਿ ਅਪਾਕਟਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਅਨ੍ਤਰਦੀਪਾਦਿਕੇ ਠਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇ। ਆਯੂਹਨ੍ਤਾਤਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਪਾਦੇਹਿ ਚ વਾਯਮਨ੍ਤਾ। ਏਤਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ, ਏਤਂ વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ।

    Appatiṭṭhahantoti kilesādīnaṃ vasena asantiṭṭhanto, asaṃsīdantoti attho. Anāyūhantoti abhisaṅkhārādivasena na āyūhanto majjhimaṃ paṭipadaṃ vilaṅghitvā nibbuyhanto. Tenāha – ‘‘avāyamanto’’ti, micchāvāyāmavasena avāyamantoti adhippāyo. Gūḷhanti saṃvutaṃ. Paṭicchannanti tasseva vevacanaṃ. Atthavasena vā saṃvuttaṃ gūḷhaṃ, saddavasenapi apākaṭaṃ paṭicchannaṃ antaradīpādike ṭhātabbaṭṭhāne. Āyūhantāti hatthehi ca pādehi ca vāyamantā. Etaṃ atthajātaṃ, etaṃ vā vissajjanaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਯੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਭਗવਤਾ ਤਥਾਗੂਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹੋ ਕਥਿਤੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂ ਪਨਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨਾਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ વਿਨਯਉਪਾਯਭੂਤਨਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪવਯ੍ਹ ਪવਯ੍ਹਾਤਿ ਓਫੁਣਿਤ੍વਾ ਓਫੁਣਿਤ੍વਾ।

    Idāni yenādhippāyena bhagavatā tathāgūḷhaṃ katvā pañho kathito, taṃ dassetuṃ ‘‘kiṃ panātiādi vuttaṃ. Niggahamukhenāti veneyyānaṃ vinayaupāyabhūtaniggahavasena. Tenāha ye paṇḍitamānino’’tiādi. Pavayha pavayhāti ophuṇitvā ophuṇitvā.

    ਸੋਤਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਨਿਹਤਮਾਨੋ ਅਹੋਸਿ ਯਥਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਯਥਾਤਿ ਅਨਿਯਮવਚਨਂ ਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਤਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧਞ੍ਚ ਕਥਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾਹਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਏવਂ ਮੇ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    Soti devaputto nihatamāno ahosi yathāvissajjitassa atthassa ajānanto. Yathāti aniyamavacanaṃ niyamaniddiṭṭhaṃ hoti, taṃsambandhañca kathanti pucchāvacananti tadubhayassa atthaṃ dassento ‘‘yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehī’’ti āha.

    ਯਦਾਸ੍વਾਹਨ੍ਤਿ ਯਦਾ ਸੁ ਅਹਂ, ਸੁ-ਕਾਰੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਦਿਦਂ ਕਥਂ ਸੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਤਦਾਸ੍ਸੁ ਸਂਸੀਦਾਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਤੀਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ। ਅਤਰਨ੍ਤੋਤਿ ਓਘਾਨਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨਤ੍ਥਂ ਤਰਣਪ੍ਪਯੋਗਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਓਘਨਿਯਓਘੇਸੁ ਏવ। ਓਸੀਦਾਮੀਤਿ ਨਿਮੁਜ੍ਜਾਮਿ ਓਘੇਹਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ ਹੋਮਿ। ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਾਮੀਤਿ ਓਘੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹੋ ਹੋਮਿ। ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋ। ਅਤਿવਤ੍ਤਾਮੀਤਿ ਅਨੁਪਯੋਗਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਾਮਿ, ਅਪਨਿਧਾਨવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ વਿਰਾਧੇਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਠਾਨੇ ਚ વਾਯਾਮੇ ਚਾਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨવਿਭਾਗੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨੇ વਾਯਾਮੇ ਚ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨੇਸੁ ਸਂਸੀਦਨਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਤਰਣਸ੍ਸ વਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਂ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾਨ। ਇਦਂ ਭਗવਤਾ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਤ-ਪੁਬ੍ਬਭਾਗ-ਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਅવਾਯਮਨ੍ਤੋਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਕਰਣਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ ਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ ਅਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋ ਅਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ। ਦੇવਤਾਯਪਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਤਦਤ੍ਥੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਪਕ੍ਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਪਨ ਪਾਕਟੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਆਦੀਨਂ, ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਨਂ ਪਨ ਯਥਾ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ, ਤਥਾ ਪਾਕਟੋ ਏવਾਤਿ। ਸਤ੍ਤ ਦੁਕਾ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਰੂਪਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋਤਿ ਲੋਭਾਦੀਹਿ ਅਭਿਭੂਤਤਾਯ ਸਂਸਾਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨੇਨ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਂਸੀਦਤਿ ਨਾਮ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥੇવਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਚੇਤਨਾਯ ਚੇਤੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯੋਗ੍ਯਸ੍ਸ ਖਣਸ੍ਸ ਅਤਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਦੁਕੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yadāsvāhanti yadā su ahaṃ, su-kāro nipātamattaṃ ‘‘yadidaṃ kathaṃ sū’’tiādīsu viya. Sabbapadesūti ‘‘tadāssu saṃsīdāmī’’tiādīsu tīsupi padesu. Atarantoti oghānaṃ atikkamanatthaṃ taraṇappayogaṃ akaronto. Tatthevāti oghaniyaoghesu eva. Osīdāmīti nimujjāmi oghehi ajjhotthaṭo homi. Nibbuyhāmīti oghehi nibbūḷho homi. Ṭhātuṃ asakkonto asaṃsīdanto. Ativattāmīti anupayogaṃ atikkamāmi, apanidhānavasena sammāpaṭipattiṃ virādhemīti attho. Ṭhāne ca vāyāme cāti vakkhamānavibhāge patiṭṭhahane vāyāme ca dosaṃ disvāti patiṭṭhānāyūhanesu saṃsīdananibbuyhanasaṅkhātaṃ taraṇassa vibandhanabhūtaṃ ādīnavaṃ disvāna. Idaṃ bhagavatā bodhimūle attanā pavattita-pubbabhāga-manasikāravasena vuttaṃ. Atiṭṭhanto avāyamantoti patiṭṭhānāyūhanakaraṇakilesādīnaṃ parivajjanena asaṃsīdanto anibbuyhanto. Devatāyapi paṭividdho tadattho upanissayasampannatāya vimuttiparipācanīyadhammānaṃ paripakkattā. Na pana pākaṭo vipañcitaññūādīnaṃ, ugghaṭitaññūnaṃ pana yathā tassā devatāya, tathā pākaṭo evāti. Satta dukā idāni vuccamānarūpā dassitā porāṇaṭṭhakathāyaṃ. Kilesavasena santiṭṭhantoti lobhādīhi abhibhūtatāya saṃsāre patiṭṭhahanto sammā appaṭipajjanena tattheva saṃsīdati nāma. Abhisaṅkhāravasenāti tatthevābhisaṅkhāracetanāya cetento sammāpaṭipattiyogyassa khaṇassa ativattanena nibbuyhati nāma. Iminā nayena sesadukesupi attho veditabbo.

    ਏਤ੍ਥ ਚ વਟ੍ਟਮੂਲਕਾ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸਂਸਾਰੇ ਅવਟ੍ਠਾਨਂ ਤਂਤਂਕਮ੍ਮੁਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਕਿਲੇਸਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਅਪਰਾਪਰਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਸਂਸਾਰੇ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਠਮਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਸਾਰੇ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤਾ ਦੁવਿਧਾ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਾ ਚਾਤਿ ਤੇਸਂ ਸਂਸਾਰਨਾਯਿਕਭੂਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਂ, ਤਦਞ੍ਞੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਆਯੂਹਨਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦੁਤਿਯਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਦਸ੍ਸਨਸਭਾવਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ વਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਮੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ ਮੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਪਰਾਮਾਸਤੋ ਤਥਾ ਆਯੂਹਨਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤਿਯਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਚਤੁਤ੍ਥਦੁਕੇ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਏવ વਿਭਾવਿਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ ਅਰੂਪਰਾਗਂ, ਅਸਞ੍ਞੂਪਗਂ વਾ ਅવਿਮੋਕ੍ਖਂਯੇવ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਂਸਾਰੇ ਏવ ਓਲੀਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਓਲੀਯਨਾਭਿਨਿવੇਸਾ ਹਿ ਭવਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਕਾਮਭવਾਦੀਸੁ ਯਂ વਾ ਤਂ વਾ ਭવਂ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ ਭવવਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਾવਹਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨੇਨ ਤਂ ਅਤਿવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤਿਧਾવਨਾਭਿਨਿવੇਸਾ વਿਭવਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ।

    Ettha ca vaṭṭamūlakā kilesāti tesaṃ vasena saṃsāre avaṭṭhānaṃ taṃtaṃkammunā tattha tattha bhave abhinibbatti, kilesā pana tesaṃ paccayamattaṃ. Tattha tattha bhave aparāparaṃ nibbattento saṃsāre nibbuyhati nāmāti imassa atthassa dassanavasena paṭhamaduko vutto. Ime sattā saṃsāre paribbhamantā duvidhā taṇhācaritā diṭṭhicaritā cāti tesaṃ saṃsāranāyikabhūtānaṃ dhammānaṃ vasena santiṭṭhanaṃ, tadaññesaṃ pavattipaccayānaṃ vasena āyūhananti imassa atthassa dassanavasena dutiyaduko vutto. Saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanasabhāvāya taṇhāya vasena visesato patiṭṭhānaṃ, amuttimagge muttimaggaparāmāsato tathā āyūhanampi diṭṭhiyā vasena hotīti dassetuṃ tatiyaduko vutto. Catutthaduke pana adhippāyo aṭṭhakathāya eva vibhāvito. Yasmā ‘‘sassato attā’’ti abhinivisanto arūparāgaṃ, asaññūpagaṃ vā avimokkhaṃyeva vimokkhoti gahetvā saṃsāre eva olīyati. Tenāha ‘‘olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhī’’ti. Yasmā pana kāmabhavādīsu yaṃ vā taṃ vā bhavaṃ patvā attā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇāti abhinivisanto bhavavippamokkhāvahāya sammāpaṭipattiyā appaṭipajjanena taṃ ativattati. Tena vuttaṃ ‘‘atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhī’’ti.

    ਲੀਨવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋਤਿ ਕੋਸਜ੍ਜਾਦਿવਸੇਨ ਸਂਕੋਚਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨੋ ਅਭਾવੇਨ વਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਮੋ ਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਕਾਮਸੁਖਂ ਪવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਮਾਧਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਪਰਿਤਾਪਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਇਤਿ ਚਿਤ੍ਤਕਾਯਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸਕਰਾ ਦ੍વੇ ਅਨ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਨਿਸ੍ਸਯਤਾਯ ਸਂਸੀਦਨਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਨਿਮਿਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਛਟ੍ਠਦੁਕੇ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਪ੍ਪਦੇਸਤੋવ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਸਂਸੀਦਨਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਸਾਧਾਰਣਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ ਏવ ‘‘ਆਯੂਹਨਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਮਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਸੁਗਤੂਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸਂਸੀਦਨਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਾਨਿ વਿਭਜ੍ਜ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਧੋਭਾਗਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧੋਭਾਗਙ੍ਗਮਨੀਯਾ ਅਨੁਨਾਸਿਕਲੋਪਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਤਥਾ ਉਪਰਿਭਾਗਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਰਿਭਾਗਙ੍ਗਮਨੀਯਾ

    Līnavasena santiṭṭhantoti kosajjādivasena saṃkocāpajjanena sammā appaṭipajjanto. Uddhaccavasena āyūhantoti sammāsamādhino abhāvena vikkhepavasena pañcamo duko vutto. Yathā kāmasukhaṃ paviṭṭhassa samādhānaṃ natthi cittassa upakkiliṭṭhattā, evaṃ attaparitāpanamanuyuttassa kāyassa upakkiliṭṭhattā. Iti cittakāyaparikkilesakarā dve antā taṇhādiṭṭhinissayatāya saṃsīdananibbuyhananimittā vuttā chaṭṭhaduke. Pubbe sappadesatova saṃkilesadhammā ‘‘saṃsīdananimitta’’nti dassitāti idāni nippadesato dassanavasena, pubbe ca sādhāraṇato abhisaṅkhāradhammā ‘‘nibbuyhananimitta’’nti dassitāti idāni puññāneñjābhisaṅkhāre eva ‘‘āyūhananimitta’’nti dassanavasena sattamaduko vutto. Evañhi duggatisugatūpapattivasena saṃsīdananibbuyhanāni vibhajja dassitāni hontīti. Tenevāha ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Adhobhāgaṃ duggatiṃ gamentīti adhobhāgaṅgamanīyā anunāsikalopaṃ akatvā. Tathā uparibhāgaṃ gamentīti uparibhāgaṅgamanīyā.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਓਘਤਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇਨ ਭਗવਤਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਙ੍ਗਮੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਨ੍ਤਿ? ਨ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਯਾવਤਾ ਯੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਯੇਨ ਚ ਆਯੂਹਨਂ, ਤਦੁਭਯਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਮੇਤਨ੍ਤਿ। ਨ ਹੇਸ ਅ-ਕਾਰੋ ਕੇવਲਂ ਪਟਿਸੇਧੇ, ਅਥ ਖੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ‘‘ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਹਿਤੋ, ਅਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੂવਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਖੋਤਿ ਚ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ ‘‘ਅਸ੍ਸੋਸਿ ਖੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧) વਿਯ। ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਏਕਂਸਿਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੋਯਂ ਖੋ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਅਨਾਯੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਅਨਾਯੂਹਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਏਕਂਸਿਕਮੇવਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਤੇਨ ਹਿ ਓਘਤਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਏવਮਯਂ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਦੇਸਨਾ ਕਤਾ, ਦੇવਤਾ ਚ ਸਹવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੀਤਿ ਪਠਮਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਮਂ ਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    Ettha ca oghataraṇaṃ pucchitena bhagavatā ‘‘appatiṭṭhaṃ anāyūha’’nti tassa pahānaṅgameva dassitaṃ, na sampayogaṅganti? Na evaṃ daṭṭhabbaṃ, yāvatā yena patiṭṭhānaṃ hoti, yena ca āyūhanaṃ, tadubhayapaṭikkhepamukhena tappaṭipakkhadhammadassanametanti. Na hesa a-kāro kevalaṃ paṭisedhe, atha kho paṭipakkhe ‘‘akusalā dhammā, ahito, adhammo’’tiādīsu viya, tasmā appatiṭṭhaṃ anāyūhanti patiṭṭhānāyūhanānaṃ paṭipakkhavasena pavattamāno tathāpavattihetūvāti ayamettha attho. Khoti ca avadhāraṇatthe nipāto ‘‘assosi kho’’tiādīsu (pārā. 1) viya. Tena appatiṭṭhānassa ekaṃsikataṃ dasseti. Soyaṃ kho-saddo ‘‘anāyūha’’nti etthāpi ānetvā vattabbo. Anāyūhanampi hi ekaṃsikamevāti tassa paṭipakkho saha vipassanāya ariyamaggo. Tena hi oghataraṇaṃ hoti, na aññathā. Evamayaṃ yathānusandhidesanā katā, devatā ca sahavipassanaṃ maggaṃ paṭivijjhīti paṭhamaphale patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘imaṃ pañhavissajjana’’ntiādi.

    ‘‘ਚਿਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਂ ਪਦਨ੍ਤਰਮੇਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਰਸ੍ਸ ਕਾਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਮਮਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੫-੬) ਏਤ੍ਥ ‘‘ਮਮਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਂ ਪਦਨ੍ਤਰਂ ਮਮਨ੍ਤਿ। ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾਤਿ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ। ਅਦਸ੍ਸਾવਿਤਾ ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਸਿਦ੍ਧਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਕਾ ਨਾਮ ਸਾ ਦੇવਤਾ, ਯਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨ ਦਿਟ੍ਠવਤੀ? ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਿਂ ਪਨਿਮਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂ વਤ੍ਤੁਂ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਯਦਾ ਕਦਾਚਿ ਕਞ੍ਚਿ ਪਿਯਜਾਤਿਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਚਿਰੇਨ વਤ ਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ વਾ ਏવਂ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਂ ਲੋਕੇ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੇ ਸਮੁਦਾਚਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ વਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਣਨਤੋ ਜਾਨਨਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨਾਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਮੁਚ੍ਛੇਦਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੂਪਸਨ੍ਤ-ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਦਰਥ-ਪਰਿਲ਼ਾਹਂ। ਆਸਤ੍ਤવਿਸਤ੍ਤਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸਤਾਦਿਆਕਾਰੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    ‘‘Cirassā’’ti iminā samānatthaṃ padantarametanti āha ‘‘cirassa kālassā’’ti yathā ‘‘mamaṃ vā, bhikkhave’’ti (dī. ni. 1.5-6) ettha ‘‘mamā’’ti iminā samānatthaṃ padantaraṃ mamanti. Na diṭṭhapubbāti adassāvī. Adassāvitā ca disvā kattabbakiccassa asiddhatāya veditabbā. Aññathā kā nāma sā devatā, yā bhagavantaṃ na diṭṭhavatī? Tenāha ‘‘kiṃ panimāyā’’tiādi. Dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vattatīti yadā kadāci kañci piyajātikaṃ disvā taṃ dassanaṃ upādāya ‘‘cirena vata mayaṃ āyasmantaṃ passāmā’’ti adiṭṭhapubbaṃ diṭṭhapubbaṃ vā evaṃ vattuṃ yujjati, ayaṃ loke niruḷhe samudācāroti dasseti. Brahmaṃ vā vuccati ariyamaggo, tassa aṇanato jānanato paṭivijjhanato brāhmaṇo. Kilesanibbānenāti kilesānaṃ accantasamucchedasaṅkhātena nibbānena nibbutaṃ sammadeva vūpasanta-sabbakilesadaratha-pariḷāhaṃ. Āsattavisattādīhīti ādi-saddena visatādiākāre saṅgaṇhāti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘વਿਸਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਟਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਾਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਕ੍ਕਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਂવਾਦਿਕਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਂ ਹਰਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਮੂਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਫਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਪਰਿਭੋਗੋਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਾਲਾ વਾ ਪਨ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪੇ ਸਦ੍ਦੇ ਗਨ੍ਧੇ ਰਸੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕੁਲੇ ਗਣੇ વਿਸਤਾ વਿਤ੍ਥਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੩)।

    ‘‘Visatāti visattikā, visaṭāti visattikā, visālāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visaṃ haratīti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogoti visattikā, visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe dhamme kule gaṇe visatā vitthatāti visattikā’’ti (mahāni. 3).

    ਤਤ੍ਥ વਿਸਤਾਤਿ વਿਤ੍ਥਤਾ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਭਿਬ੍ਯਾਪਨવਸੇਨ વਿਸਟਾਤਿ ਪੁਰਿਮવਚਨਮੇવ ਤ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਟ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸਾਲਾਤਿ વਿਪੁਲਾ। વਿਸਕ੍ਕਤੀਤਿ ਪਰਿਸਕ੍ਕਤਿ, ਸਹਤਿ વਾ। ਰਤ੍ਤੋ ਹਿ ਰਾਗવਤ੍ਥੁਨਾ ਪਾਦੇਨ ਤਾਲ਼ਿਯਮਾਨੋਪਿ ਸਹਤੀਤਿ। ਓਸਕ੍ਕਨਂ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਂ વਾ ‘‘વਿਸਕ੍ਕਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਂ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ। ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ વਿਸਂવਾਦਿਕਾ ਹੋਤਿ। વਿਸਂ ਹਰਤੀਤਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਕਾਮੇਸੁ ਆਨਿਸਂਸਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀ વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਭਿਮੁਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਹਰਤਿ ਸਂਖਿਪਤਿ, વਿਸਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਹਰਤਿ, વਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ વਿਸਮੂਲਾ। વਿਸਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਾਭਿਭੂਤਾ વੇਦਨਾ ਮੂਲਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਮੂਲਾ। ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਤ੍ਤਾ વਿਸਂ ਫਲਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਫਲਾ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਰੂਪਾਦਿਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਭੋਗੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਮਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਪਰਿਭੋਗੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘વਿਸਾਲਾ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਠਮਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗੇਹਿ। ਨਿਤ੍ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇਨ। ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗੇਨ।

    Tattha visatāti vitthatā rūpādīsu tebhūmakadhammesu abhibyāpanavasena visaṭāti purimavacanameva ta-kārassa ṭa-kāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisakkati, sahati vā. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāḷiyamānopi sahatīti. Osakkanaṃ vipphandanaṃ vā ‘‘visakkana’’ntipi vadanti. Aniccādiṃ niccādito. Gaṇhātīti visaṃvādikā hoti. Visaṃ haratīti tathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ passantī vividhehi ākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṃkhipati, visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati, vahatīti attho. Dukkhanibbattakakammassa hetubhāvato visamūlā. Visaṃ vā dukkhābhibhūtā vedanā mūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti visaparibhogoti vuttā, sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visālā vā panā’’tiādi vuttanti evamettha visattikāpadassa attho veditabbo. Tiṇṇaṃ paṭhamadutiyamaggehi. Nittiṇṇaṃ tatiyamaggena. Uttiṇṇaṃ catutthamaggena.

    ਸਮਨੁਞ੍ਞੋਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਕਤਾਨੁਞ੍ਞੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਯੀਤਿ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਾਲੇਹੀਤਿ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਮਾਲਾਹੀ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ‘‘ਮਲ੍ਯੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਯ-ਕਾਰਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਯਂ ਤਾવ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ।

    Samanuññoti sammadeva katānuñño. Tenāha ‘‘ekajjhāsayo ahosī’’ti. Antaradhāyīti adassanaṃ agamāsi. Yathā pana antaradhāyi, taṃ dassetuṃ ‘‘abhisaṅkhatakāya’’ntiādi vuttaṃ. Mālehīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, ‘‘mālāhī’’ti keci paṭhanti, ‘‘malyehī’’ti vattabbe ya-kāralopaṃ katvā niddeso. Ayaṃ tāva aṭṭhakathāya līnatthavaṇṇanā.

    ਨੇਤ੍ਤਿਨਯવਣ੍ਣਨਾ

    Nettinayavaṇṇanā

    ਇਦਾਨਿ ਪਕਰਣਨਯੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ। ਸਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਯਸ੍ਮਾ ਦੇਸਨਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਯੋਜਨਭਾਜਨੇਸੁ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥੇਸੁ ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੇਸੁ ਸੁਕਰਾ ਹੋਤਿ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਪਠਮਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਤਾવ ਦੇਸਨਾਨਿਦਾਨਂ, ਤਂ ਸਾਧਾਰਣਂ ਅਸਾਧਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਧਾਰਣਮ੍ਪਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਧਾਰਣਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾ। ਤਾਯ ਹਿ ਸਮੁਸ੍ਸਾਹਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਚ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਸੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੯)। ਏਤ੍ਥ ਚ ਹੇਤੁਅવਤ੍ਥਾਯਪਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਯਾવਦੇવ ਸਂਸਾਰਮਹੋਘਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਹਤ੍ਥਦਾਨੇਹਿ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਰਣਤ੍ਥਂ ਤਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਮਹਾਕਰੁਣਾ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਦਸਬਲਞਾਣਾਦੀਨਿ ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਆਸਯਾਨੁਸਯਾਦਿਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਕੋਸਲ੍ਲੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ વਿਚਿਤ੍ਤਨਯਦੇਸਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਸੀਤਿ। ਬਾਹਿਰਂ ਪਨ ਸਾਧਾਰਣਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਪਰਿવਾਰ-ਸਹਮ੍ਪਤਿਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਅਜ੍ਝੇਸਨਂ। ਤਦਜ੍ਝੇਸਨੁਤ੍ਤਰਕਾਲਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਗਮ੍ਭੀਰਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਜਨਿਤਂ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਸਾਧਾਰਣਮ੍ਪਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਯਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਯੇਨ ਚ ਦੇਸਨਾਞਾਣੇਨ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ, ਤਦੁਭਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਬਾਹਿਰਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ, ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋ ਹੇਸ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਤਯਿਦਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਮੇવ।

    Idāni pakaraṇanayena pāḷiyā atthavaṇṇanaṃ karissāma. Sā pana atthavaṇṇanā yasmā desanāya samuṭṭhānappayojanabhājanesu piṇḍatthesu ca niddhāritesu sukarā hoti suviññeyyā ca, tasmā suttadesanāya samuṭṭhānādīni paṭhamaṃ niddhārayissāma. Tattha samuṭṭhānaṃ tāva desanānidānaṃ, taṃ sādhāraṇaṃ asādhāraṇanti duvidhaṃ. Tattha sādhāraṇampi abbhantarabāhirabhedato duvidhaṃ. Tattha sādhāraṇaṃ abbhantarasamuṭṭhānaṃ nāma lokanāthassa mahākaruṇā. Tāya hi samussāhitassa bhagavato veneyyānaṃ dhammadesanāya cittaṃ udapādi, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sattesu ca kāruññataṃ paṭicca buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’tiādi (ma. ni. 1.283; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 9). Ettha ca hetuavatthāyapi mahākaruṇāya saṅgaho daṭṭhabbo yāvadeva saṃsāramahoghato saddhammadesanāhatthadānehi sattasantāraṇatthaṃ taduppattito. Yathā ca mahākaruṇā, evaṃ sabbaññutaññāṇaṃ dasabalañāṇādīni ca desanāya abbhantarasamuṭṭhānabhāvena vattabbāni. Sabbañhi ñeyyadhammaṃ tesaṃ desetabbappakāraṃ sattānañca āsayānusayādiṃ yāthāvato jānanto bhagavā ṭhānāṭṭhānādīsu kosallena veneyyajjhāsayānurūpaṃ vicittanayadesanaṃ pavattesīti. Bāhiraṃ pana sādhāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ dasasahassamahābrahmaparivāra-sahampatimahābrahmuno ajjhesanaṃ. Tadajjhesanuttarakālañhi dhammagambhīratāpaccavekkhaṇājanitaṃ appossukkataṃ paṭippassambhetvā dhammassāmī dhammadesanāya ussāhajāto ahosi. Asādhāraṇampi abbhantarabāhirabhedato duvidhameva. Tattha abbhantaraṃ yāya mahākaruṇāya yena ca desanāñāṇena idaṃ suttaṃ pavattitaṃ, tadubhayaṃ veditabbaṃ bāhiraṃ pana tassā devatāya pucchā, pucchāvasiko hesa suttanikkhepo. Tayidaṃ pāḷiyaṃ āgatameva.

    ਪਯੋਜਨਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣਤੋ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਧਾਰਣਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਯਾવ ਅਨੁਪਾਦਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਏਤਦਤ੍ਥਾ ਕਥਾ, ਏਤਦਤ੍ਥਾ ਮਨ੍ਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਰਿ॰ ੩੬੬)। ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਸਮਧਿਗਮੋ, ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਬਾਹਿਰਮੇવ। ਸਚੇ ਪਨ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨਗਤਮ੍ਪਿ ਦੇਸਨਾਬਲਸਿਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਯੋਜਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸਮਿਜ੍ਝਨਭਾવਤੋ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਸ੍ਸ ਭਗવਤੋਪਿ ਪਯੋਜਨਮੇવਾਤਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤਾਪਿ ਸਿਯਾ।

    Payojanampi sādhāraṇāsādhāraṇato duvidhaṃ. Tattha sādhāraṇaṃ anukkamena yāva anupādāparinibbānaṃ vimuttirasattā bhagavato desanāya. Tenevāha ‘‘etadatthā kathā, etadatthā mantanā’’tiādi (pari. 366). Asādhāraṇaṃ pana tassā devatāya dassanamaggasamadhigamo, ubhayampetaṃ bāhirameva. Sace pana veneyyasantānagatampi desanābalasiddhisaṅkhātaṃ payojanaṃ adhippāyasamijjhanabhāvato yathādhippetatthasiddhiyā mahākāruṇikassa bhagavatopi payojanamevāti gaṇheyya, iminā pariyāyenassa abbhantaratāpi siyā.

    ਅਪਿਚ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਓਘਤਰਣਾਕਾਰਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਨવਬੋਧੋ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਦવਬੋਧੋ ਪਯੋਜਨਂ। ਸੋ ਹਿ ਇਮਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਯੋਜੇਤਿ ਤਨ੍ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਪਰਾਯਂ ਦੇਸਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਯਞ੍ਹਿ ਦੇਸਨਾਯ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਂ ਫਲਂ, ਤਂ ਆਕਙ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਦੇਸਕਂ ਦੇਸਨਾਯ ਪਯੋਜੇਤੀਤਿ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਥਾ ਦੇવਤਾਯ ਤਦਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਪਯੋਜਨਂ । ਤਥਾ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਨਿવਤ੍ਤਿ-ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਸਸ੍ਸਤਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰ-ਨਿਰਾਕਰਣਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਦਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਸਮੂਹਨਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲਸਮਾਰੋਪਨਂ ਅਪਾਯਦ੍વਾਰਪਿਦਹਨਂ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਦ੍વਾਰવਿવਰਣਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવੂਪਸਮਨਂ ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਂ ‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਰਿਮਪਟਿਞ੍ਞਾਅવਿਸਂવਾਦਨਂ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਮਾਰਮਨੋਰਥવਿਸਂવਾਦਨਂ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਮਯਨਿਮ੍ਮਥਨਂ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿਪਿ ਪਯੋਜਨਾਨਿ ਇਧ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Apica tassā devatāya oghataraṇākārassa yāthāvato anavabodho imissā desanāya samuṭṭhānaṃ, tadavabodho payojanaṃ. So hi imāya desanāya bhagavantaṃ payojeti tannipphādanaparāyaṃ desanāti katvā. Yañhi desanāya sādhetabbaṃ phalaṃ, taṃ ākaṅkhitabbattā desakaṃ desanāya payojetīti payojananti vuccati. Tathā devatāya tadaññesañca vineyyānaṃ patiṭṭhānāyūhanavissajjanañcettha payojanaṃ . Tathā saṃsāracakkanivatti-saddhammacakkappavattisassatādimicchācāra-nirākaraṇaṃ sammāvādapurekkhāro akusalamūlasamūhananaṃ kusalamūlasamāropanaṃ apāyadvārapidahanaṃ saggamokkhadvāravivaraṇaṃ pariyuṭṭhānavūpasamanaṃ anusayasamugghātanaṃ ‘‘mutto mocessāmī’’ti purimapaṭiññāavisaṃvādanaṃ tappaṭipakkhamāramanorathavisaṃvādanaṃ titthiyasamayanimmathanaṃ buddhadhammapatiṭṭhāpananti evamādīnipi payojanāni idha veditabbāni.

    ਯਥਾ ਦੇવਤਾ ਓਘਤਰਣੇ ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦਾ, ਤਾਦਿਸਾ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨ-ਧਾਰਣ-ਪਰਿਚਯ-ਮਨਸਿਕਾਰવਿਪਲ੍ਲਤ੍ਥਬੁਦ੍ਧਿਕਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨ-ਧਾਰਣ-ਪਰਿਚਯવਿਮੁਖਾ ਚ ਭવવਿਮੋਕ੍ਖੇਸਿਨੋ વਿਨੇਯ੍ਯਾ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਭਾਜਨਂ

    Yathā devatā oghataraṇe saṃsayapakkhandā, tādisā aññe ca saṅkhātadhammānaṃ sammāsambuddhassa ca paṭipattiṃ ajānantā asaddhammassavana-dhāraṇa-paricaya-manasikāravipallatthabuddhikā saddhammassavana-dhāraṇa-paricayavimukhā ca bhavavimokkhesino vineyyā imissā desanāya bhājanaṃ.

    ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਾ ਪਨ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗવਸੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਕੁਸਲਮੂਲਸਮਾਯੋਗੋ ਓਲੀਯਨਾਤਿਧਾવਨਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਉਪਾਯવਿਨਿਬਨ੍ਧવਿਧਮਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਦੂਰੀਭਾવੋ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾવਿਸੋਧਨਂ વਟ੍ਟਤ੍ਤਯવਿਚ੍ਛੇਦਨੁਪਾਯੋ ਆਸવੋਘ-ਯੋਗ-ਗਨ੍ਥਾਗਤਿ-ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਾਦੁਪਾਦਾਨવਿਯੋਗੋ ਚੇਤੋਖਿਲવਿવੇਚਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਨਿવਾਰਣਂ ਸਂਸਗ੍ਗਾਤਿਕ੍ਕਮੋ વਿવਾਦਮੂਲਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਿਦ੍ਧਂਸਨਂ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਾਤਿવਤ੍ਤਨਂ ਅਨੁਸਯਮੂਲਚ੍ਛੇਦੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸ-ਦਰਥਪਰਿਲ਼ਾਹ-ਸਾਰਮ੍ਭਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਂ ਦਸ੍ਸਨਸવਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વਿਜ੍ਜੂਪਮવਜਿਰੂਪਮਧਮ੍ਮਾਪਦੇਸੋ ਅਪਚਯਗਾਮਿਧਮ੍ਮવਿਭਾવਨਾ ਪਹਾਨਤ੍ਤਯਦੀਪਨਾ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਾਨੁਯੋਗੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવਨਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਸਿਦ੍ਧਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Piṇḍatthā pana ‘‘appatiṭṭhaṃ anāyūha’’nti padadvaye catusaccakammaṭṭhānānuyogavasena yonisomanasikārabahulīkāro kusalamūlasamāyogo olīyanātidhāvanāvissajjanaṃ upāyavinibandhavidhamanaṃ micchābhinivesadūrībhāvo taṇhāvijjāvisodhanaṃ vaṭṭattayavicchedanupāyo āsavogha-yoga-ganthāgati-taṇhuppādupādānaviyogo cetokhilavivecanaṃ abhinandananivāraṇaṃ saṃsaggātikkamo vivādamūlapariccāgo akusalakammapathaviddhaṃsanaṃ micchattātivattanaṃ anusayamūlacchedo. Sabbakilesa-darathapariḷāha-sārambhapaṭippassambhanaṃ dassanasavananiddeso vijjūpamavajirūpamadhammāpadeso apacayagāmidhammavibhāvanā pahānattayadīpanā sikkhattayānuyogo samathavipassanānuṭṭhānaṃ bhāvanāsacchikiriyāsiddhi sīlakkhandhādipārisuddhīti evamādayo veditabbā.

    ਤਤ੍ਥ ਯੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਸਂਸੀਦਤਿ, ਯੇਸਞ੍ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਆਯੂਹਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਤਿ, ਉਭਯਮੇਤਂ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਤਪ੍ਪਭਾવਿਤਾ ਤਦੁਭਯਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਚ ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਤਦੁਭਯਮਤ੍ਥੋ, ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਉਪਾਯੋ ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਪਦੇਸੇਨ ਚਤੁਰੋਘਨਿਰਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਰਹਿਤਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ ਆਣਤ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ

    Tattha yesaṃ kilesādīnaṃ vasena patiṭṭhāti saṃsīdati, yesañca abhisaṅkhārādīnaṃ vasena āyūhati nibbuyhati, ubhayametaṃ samudayasaccaṃ, tappabhāvitā tadubhayanissitā ca khandhā dukkhasaccaṃ, tadubhayamattho, ‘‘appatiṭṭhaṃ anāyūha’’nti adhippetassa atthassa paṭicchannaṃ katvā desanā upāyo mānaniggaṇhanavasena tassā devatāya saccābhisamayakāraṇabhāvato patiṭṭhānāyūhanapaṭikkhepopadesena caturoghanirattharaṇatthikehi antadvayarahitā majjhimā paṭipatti paṭipajjitabbāti ayamettha bhagavato āṇattīti ayaṃ desanāhāro.

    ਪਰਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤਾਯ ਞਾਤੁਕਾਮਤਾਯ ਚ ਕਥਂ ਨੂਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ? ਅਭਿਮੁਖਭਾવਤੋ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤਸ੍ਸ ਗਰੁਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਞ੍ਞਯੋਗ੍ਯਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਧੁਰਸ੍ਸ ਪਰਿਦੀਪਨਤੋ ਸਾਧੂਤਿ ਮਰਿਸਸੀਲਾਦਿਗੁਣਤਾਯ ‘‘ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਅવਹਨਨਤੋ ਰਾਸਿਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯੋਸਾਪਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂਸੀਦਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਕਾਤਬ੍ਬਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਯਿਦਂ ਅਕਰਣਂ ਏਕਂਸਿਕਨ੍ਤਿ ਖੋਤਿ ਅવਧਾਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸਸਨ੍ਤਤਿਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਪੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੇવਤਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਨਤੋ ਪਿਯਾਲਪਨਤੋ ਚ, ‘‘ਆવੁਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਅਕਾਤਬ੍ਬਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਿਣ੍ਣਾਕਾਰਸ੍ਸ ਓਘਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਤੋ ਏવ ਤਤ੍ਥ ਸਂਸਯਸ੍ਸ ਅਨਪਗਤਤ੍ਤਾ ਓਘਤਰਣਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਸਂਸੀਦਨਲਕ੍ਖਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਂਸਾਰੇ ਚ ਸਣ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨ੍ਨਕਾਲਿਕਂ। ਤਥਾ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਲਕ੍ਖਣਂ ਆਯੂਹਨਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤਿવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨ੍ਨਕਾਲਿਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਦਾ ਸ੍વਾਹਂ…ਪੇ॰… ਤਦਾਸ੍ਸੁ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਦੁਭਯਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਪਟਿਬਾਹਨਤੋ ਚ ਓਘਾਤਿਣ੍ਣਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਂ ਖ੍વਾਹਂ…ਪੇ॰… ਓਘਮਤਰਿ’’ਨ੍ਤਿ।

    Parasaṃsayapakkhandanatāya ñātukāmatāya ca kathaṃ nūti pucchāvasena vuttaṃ? Abhimukhabhāvato ekapuggalabhāvato ca ‘‘tva’’nti vuttaṃ. Paramukkaṃsagatassa garubhāvassa anaññayogyassa saddhammadhurassa paridīpanato sādhūti marisasīlādiguṇatāya ‘‘mārisā’’ti vuttaṃ . Avahananato rāsibhāvato ca ‘‘ogha’’nti vuttaṃ. Ñātuṃ icchitassa atthassa katattā pariyosāpitattā ‘‘itī’’ti vuttaṃ. Saṃsīdanalakkhaṇassa patiṭṭhānassa akātabbato sabbaso ca akatattā. ‘‘Appatiṭṭha’’nti vuttaṃ. Tayidaṃ akaraṇaṃ ekaṃsikanti khoti avadhāraṇavasena vuttaṃ. Tassa ca appatiṭṭhānassa sasantatigatattā ‘‘tva’’nti ca pucchitattā ‘‘aha’’nti vuttaṃ. Devatāya sambodhanato piyālapanato ca, ‘‘āvuso’’ti vuttaṃ. Nibbuyhanalakkhaṇassa āyūhanassa akātabbato sabbaso ca akatattā anāyūhanti vuttaṃ. Tiṇṇākārassa oghānaṃ anicchitabhāvato eva tattha saṃsayassa anapagatattā oghataraṇassa ca avisesattā ‘‘yathā kathaṃ panā’’ti vuttaṃ. Tathā saṃsīdanalakkhaṇaṃ patiṭṭhānaṃ saṃsāre ca saṇṭhānanti anatthantarattā abhinnakālikaṃ. Tathā nibbuyhanalakkhaṇaṃ āyūhanaṃ sammāpaṭipattiyā ativattananti anatthantarattā abhinnakālikanti vuttaṃ ‘‘yadā svāhaṃ…pe… tadāssu nibbuyhāmī’’ti. Tadubhayassa paṭipakkhabhāvato paṭibāhanato ca oghātiṇṇāti vuttaṃ ‘‘evaṃ khvāhaṃ…pe… oghamatari’’nti.

    ਏਕਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਿਕਤ੍ਤਾ ਸੁਦੂਰਕਾਲਿਕਤਾਯ ‘‘ਚਿਰਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤਰਾ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਤਾਯ વਿਮ੍ਹਯਨੀਯਤਾਯ ਚ ‘‘વਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਾ ਉਪਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾਯ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾਯ ਚ ‘‘ਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਬਾਹਿਤਪਾਪਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਣਨਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪવੂਪਸਮਨਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਪવੂਪਸਮਨਤੋ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਰਣਪਯੋਗਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਉਪਰਿ ਤਰਿਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਤਿਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਤੋ ਲੁਜ੍ਜਨਤੋ ਪਲੁਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ‘‘ਲੋਕੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸਯੇਸੁ ਸਞ੍ਜਨਤੋ ਜਾਤਭਾવਤੋ ‘‘વਿਸਤ੍ਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਨਿਗਮਨਤੋ ਚ ‘‘ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਸਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ‘‘ਅવੋਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਠਮਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨਤੋ ਚ ‘‘ਸਾ ਦੇવਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੁਮੋਦਿਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਸਮਨੁਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਾਸਨਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਕ੍ਖੁਪਥਾਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਤਿਰੋਭਾવੂਪਗਮਨਤੋ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਧਾਯੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਅਨੁਪਦવਿਚਯਤੋ વਿਚਯਹਾਰੋ

    Ekabuddhantarantarikattā sudūrakālikatāya ‘‘cirassa’’nti vuttaṃ. Antarā adiṭṭhapubbatāya vimhayanīyatāya ca ‘‘vatā’’ti vuttaṃ. Tadā upalabbhamānatāya attapaccakkhatāya ca ‘‘passāmī’’ti vuttaṃ. Bāhitapāpato brahmassa ca ariyamaggassa aṇanato paṭivijjhanato ‘‘brāhmaṇa’’nti vuttaṃ. Kilesasantāpavūpasamanato dukkhasantāpavūpasamanato ca sabbaso nibbutattā ‘‘parinibbuta’’nti vuttaṃ. Taraṇapayogassa nibbattitattā upari taritabbābhāvato ca ‘‘tiṇṇa’’nti vuttaṃ. Ñāṇacakkhunā oloketabbato lujjanato palujjanato ca ‘‘loke’’ti vuttaṃ. Visayesu sañjanato jātabhāvato ‘‘visattika’’nti vuttaṃ. Ñāṇassa paccakkhabhāvato nigamanato ca ‘‘ida’’nti vuttaṃ. Bhāsitattā parisamattattā ca ‘‘avocā’’ti vuttaṃ. Paṭhamaṃ gahitattā paccāmasanato ca ‘‘sā devatā’’ti vuttaṃ. Paṭikkhepassa abhāvato atthassa anumoditabbato ‘‘samanuñño’’ti vuttaṃ. Vineyyānaṃ sāsanato paramatthasampattito ca ‘‘satthā’’ti vuttaṃ. Cakkhupathātikkamena tirobhāvūpagamanato ‘‘antaradhāyī’’ti vuttanti ayaṃ anupadavicayato vicayahāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨੇਹਿ ਓਘਤਰਣਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਜਹਨੇਨ ਪਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸ-ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿ-ਤਣ੍ਹਾਯਤਨ-ਸਸ੍ਸਤਾਦਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਸਂਸਾਰੇ ਸਂਸੀਦਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਤੋ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਿਚ੍ਚੇ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸ-ਅਤਿਧਾવਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਆਯੂਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਮਹੋਘੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਣਨਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਭਾવੋ ਯੁਜ੍ਜ੍ਜਤਿ ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਨ੍ਤਧਮ੍ਮਸਮਧਿਗਮਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਭਾવੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸવਾਸਨਪਹੀਨਕਿਲੇਸਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਚ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਯ ਤਿਣ੍ਣਭਾવੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਯਥਾ ਯਾਯ ਲੇਸੋਪਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯਂ ਯੁਤ੍ਤਿਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhānānāyūhanehi oghataraṇaṃ yujjati kilesābhisaṅkhāravijahanena pārasampattisamijjhanato. Sabbakilesa-taṇhādiṭṭhi-taṇhāyatana-sassatādivasena santiṭṭhato saṃsāre saṃsīdanaṃ hotīti yujjati kāraṇassa suppatiṭṭhitabhāvato. Abhisaṅkharaṇakicce kilesābhisaṅkhāre vijjamāne sabbadiṭṭhābhinivesa-atidhāvanābhinivesādīnaṃ vasena āyūhantassa saṃsāramahoghena nibbuyhanaṃ hotīti yujjati sammāpaṭipattiyā ativattanato. Brahmassa ariyamaggassa aṇanato paṭivijjhanato brāhmaṇabhāvo yujjjati bāhitapāpattā. Sammadeva santadhammasamadhigamato parinibbutabhāvo yujjati sabbaso savāsanapahīnakilesattā. Tathā ca visattikāya tiṇṇabhāvo yujjati yathā yāya lesopi na dissati, evaṃ aggamaggena tassā samucchinnattāti ayaṃ yuttihāro.

    ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨਞ੍ਚ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨਾਨਿ ਓਘਤਰਣਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ, ਓਘਤਰਣਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ। ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਤਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੨, ੫੬)।

    Kilesavaṭṭavasena patiṭṭhānaṃ visesato kammavaṭṭassa padaṭṭhānaṃ. Abhisaṅkhāravasena āyūhanañca vipākavaṭṭassa padaṭṭhānaṃ. Appatiṭṭhānānāyūhanāni oghataraṇassa padaṭṭhānaṃ, oghataraṇaṃ anupādisesanibbānassa. Taṇhāvasena patiṭṭhānassa assādānupassitā padaṭṭhānaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘saṃyojaniyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52, 56).

    ਖਨ੍ਧਾવਿਜ੍ਜਾ-ਫਸ੍ਸ-ਸਞ੍ਞਾ-વਿਤਕ੍ਕਾਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰ-ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਪਰਤੋਘੋਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾਹ – ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੨੪) ‘‘ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਨ੍ਦਨਅવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭਾવੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਏવ ਸੁਨਿਦ੍ਧਾਰਿਯਂ। ਅਯਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਹਾਰੋ

    Khandhāvijjā-phassa-saññā-vitakkāyonisomanasikāra-pāpamittaparatoghosā diṭṭhivasena patiṭṭhānassa padaṭṭhānaṃ. Yathāha – paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.124) ‘‘khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ, avijjāpi diṭṭhiṭṭhāna’’ntiādi. Taṇhādiṭṭhābhinandanaavasesakilesābhisaṅkhāravasena āyūhanassa padaṭṭhānaṃ. Iminā nayena yathārahaṃ taṇhādiṭṭhādivasena patiṭṭhānāyūhanānaṃ padaṭṭhānabhāvo vattabbo. Sesamettha pāḷito eva suniddhāriyaṃ. Ayaṃ padaṭṭhānahāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾવਹਾ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਗਹਿਤਾ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਓਘਨਿਤ੍ਥਰਣੂਪਾਯਭਾવਤੋ। ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਏਕਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯਂ ਲਕ੍ਖਣਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti patiṭṭhānāyūhanapaṭikkhepena vissajjentena niyyānāvahā sammāpaṭipatti gahitā ekantato oghanittharaṇūpāyabhāvato. Taggahaṇena ca sabbepi sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā gahitā honti niyyānalakkhaṇena ekalakkhaṇattāti ayaṃ lakkhaṇahāro.

    ਨਿਦਾਨਮਸ੍ਸਾ ਦੇવਤਾਯ ਓਘਤਰਣਾਕਾਰਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਨવਬੋਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਯੇ ਇਮਂ ਦੇਸਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਓਘਤਰਣੂਪਾਯਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤੇਪਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਇਮਂ ਦੇਸਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਓਘਂ ਤਰਨ੍ਤਾ ਸਕਲਸਂਸਾਰਮਹੋਘਤੋ ਨਿਤ੍ਥਰੇਯ੍ਯੁਂ, ਪਰੇ ਚ ਤਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਦਨਿਬ੍ਬਚਨਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਿਦਾਨਪਦਾਨਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਪਦਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਤਸ੍ਸਾ ਲੀਨਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸੁਕਰਤ੍ਤਾ ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਭਯੇਨ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਯਿਮ੍ਹ।

    Nidānamassā devatāya oghataraṇākārassa yāthāvato anavabodhoti vuttovāyamattho. Aññepi ye imaṃ desanaṃ nissāya oghataraṇūpāyaṃ paṭivijjhanti, tepi imissā desanāya nidānanti daṭṭhabbā. ‘‘Kathaṃ nu kho imaṃ desanaṃ nissāya sammadeva paṭivijjhantā catubbidhampi oghaṃ tarantā sakalasaṃsāramahoghato nitthareyyuṃ, pare ca tattha patiṭṭhapeyyu’’nti ayamettha bhagavato adhippāyo. Padanibbacanaṃ niruttaṃ, taṃ ‘‘eva’’ntiādinidānapadānaṃ ‘‘katha’’ntiādipāḷipadānañca aṭṭhakathāya tassā līnatthavaṇṇanāya ca vuttanayānusārena sukarattā ativitthārabhayena na vitthārayimha.

    ਪਦ-ਪਦਤ੍ਥ-ਦੇਸਨਾ-ਨਿਕ੍ਖੇਪ-ਸੁਤ੍ਤਸਨ੍ਧਿ-વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਸਨ੍ਧਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਦਸ੍ਸ ਪਦਨ੍ਤਰੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਦਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਪਦਤ੍ਥਸਨ੍ਧਿ, ਯੋ ‘‘ਕਿਰਿਯਾਕਾਰਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਾਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਤਂਤਂਅਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਏਕਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦੇਸਨਾਸਨ੍ਧਿ, ਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿ ਤਿਧਾ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨਿਕ੍ਖੇਪਸਨ੍ਧਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਾਨਂ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਪਞ੍ਚਸੂਦਨੀਟੀਕਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਤ੍ਤਸਨ੍ਧਿ ਇਧ ਪਠਮਨਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Pada-padattha-desanā-nikkhepa-suttasandhi-vasena pañcavidhā sandhi. Tattha padassa padantarena sambandho padasandhi. Tathā padatthassa padatthantarena sambandho padatthasandhi, yo ‘‘kiriyākārakasambandho’’ti vutto. Nānānusandhikassa taṃtaṃanusandhīti sambandho, ekānusandhikassa pana pubbāparasambandho desanāsandhi, yā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pucchānusandhi ajjhāsayānusandhi yathānusandhī’’ti tidhā vibhattā. Ajjhāsayo cettha attajjhāsayo parajjhāsayoti dvidhā veditabbo. Nikkhepasandhi catunnaṃ suttanikkhepānaṃ vasena veditabbā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ papañcasūdanīṭīkāyaṃ vuttanayena gahetabbaṃ. Suttasandhi idha paṭhamanikkhepavasena veditabbā.

    ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤਮੇવ ਪਠਮਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਾਯਮਨੁਯੋਗੋ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ? ਅਪਿਚ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਂ ਓਘਮਤਰਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿવਜ੍ਜਨਮੁਖੇਨ વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ વਿਭਾવਨਤੋ ਸਬ੍ਬਪਠਮਮਿਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਮਜ੍ਝਿਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਰਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਦੇਸਨਨ੍ਤਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਂ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਦੇਸਨਾਸਨ੍ਧਿ। ਸਾ ਇਧ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ –

    ‘‘Kasmā panettha oghataraṇasuttameva paṭhamaṃ nikkhitta’’nti nāyamanuyogo katthaci na pavattati? Apica ‘‘appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari’’nti patiṭṭhānāyūhanapaṭikkhepavasena antadvayavivajjanamukhena vā majjhimāya paṭipadāya vibhāvanato sabbapaṭhamamidaṃ suttaṃ idha nikkhittaṃ. Antadvayaṃ anupagamma majjhimāya paṭipattiyā saṅkāsanaparañhi buddhānaṃ sāsananti. Yaṃ pana ekissā desanāya desanantarena saddhiṃ saṃsandanaṃ, ayampi desanāsandhi. Sā idha evaṃ veditabbā –

    ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ…ਪੇ॰… ਅਨਾਯੂਹਂ ਓਘਮਤਰਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ –

    ‘‘Appatiṭṭhaṃ…pe… anāyūhaṃ oghamatari’’nti ayaṃ desanā –

    ‘‘ਸਬ੍ਬਦਾ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਪਞ੍ਞવਾ ਸੁਸਮਾਹਿਤੋ।

    ‘‘Sabbadā sīlasampanno, paññavā susamāhito;

    ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ, ਓਘਂ ਤਰਤਿ ਦੁਤ੍ਤਰਂ॥

    Āraddhavīriyo pahitatto, oghaṃ tarati duttaraṃ.

    ‘‘વਿਰਤੋ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਯ, ਰੂਪਸਂਯੋਜਨਾਤਿਗੋ।

    ‘‘Virato kāmasaññāya, rūpasaṃyojanātigo;

    ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਪਰਿਕ੍ਖੀਣੋ, ਸੋ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਨ ਸੀਦਤਿ। (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੬)।

    Nandīrāgaparikkhīṇo, so gambhīre na sīdati; (Saṃ. ni. 1.96);

    ਸਦ੍ਧਾਯ ਤਰਤਿ ਓਘਂ, ਅਪ੍ਪਮਾਦੇਨ ਅਣ੍ਣવਂ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੬)।

    Saddhāya tarati oghaṃ, appamādena aṇṇavaṃ. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 186);

    ‘‘ਪਞ੍ਚ ਛਿਨ੍ਦੇ ਪਞ੍ਚ ਜਹੇ, ਪਞ੍ਚ ਚੁਤ੍ਤਰਿ ਭਾવਯੇ।

    ‘‘Pañca chinde pañca jahe, pañca cuttari bhāvaye;

    ਪਞ੍ਚਸਙ੍ਗਾਤਿਗੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਓਘਤਿਣ੍ਣੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫; ਧ॰ ਪ॰ ੩੭੦)।

    Pañcasaṅgātigo bhikkhu, oghatiṇṇoti vuccati. (saṃ. ni. 1.5; dha. pa. 370);

    ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਜਨ੍ਤੁ ਸਦਾ ਸਤੋ, ਕਾਮਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇ।

    ‘‘Tasmā jantu sadā sato, kāmāni parivajjaye;

    ਤੇ ਪਹਾਯ ਤਰੇ ਓਘਂ, ਨਾવਂ ਸਿਤ੍વਾવ ਪਾਰਗੂ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੭੭੭; ਮਹਾਨਿ॰ ੬; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫)।

    Te pahāya tare oghaṃ, nāvaṃ sitvāva pāragū. (su. ni. 777; mahāni. 6; netti. 5);

    ‘‘ਏਕਾਯਨਂ ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤਦਸ੍ਸੀ, ਮਗ੍ਗਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ।

    ‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī, maggaṃ pajānāti hitānukampī;

    ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਰਿਂਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮੪, ੪੦੯; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੭; ਪਠਮવਗ੍ਗ ੧੨੧; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੭੦) –

    Etena maggena tariṃsu pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.384, 409; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107; paṭhamavagga 121; netti. 170) –

    ਏવਮਾਦੀਹਿ ਦੇਸਨਾਹਿ ਸਂਸਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਯਂ ਚਤੁਬ੍ਯੂਹੋ ਹਾਰੋ

    Evamādīhi desanāhi saṃsandatīti ayaṃ catubyūho hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਆਯੂਹਨਞ੍ਚ। ਤੇਨ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਦੀਪਿਤੋ, ਸਨ੍ਤਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਅਨਾਯੂਹਨੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾ ਪવਡ੍ਢਤਿ। ਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ ਚ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਆવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਹਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਂ ਸਬ੍ਬਂ ਭવਚਕ੍ਕਂ ਆવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਆવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਞ੍ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਚਕ੍ਕਂ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ, ਸਾ ਚ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸੀਲਾਦਿਸਙ੍ਗਹਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਗ੍ਗਹਣੇਨ ਏਕਾਦਸ ਸੀਲਾਨਿਸਂਸਾ ਆવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਸਮਾਧਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਞ੍ਚਞ੍ਞਾਣਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਸਮਾਧਿਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ ਚ ਆવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਗਹਣੇਨ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਦਸ੍ਸਨਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਆવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਆવਤ੍ਤੋ ਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti ettha saṃkilesavasena patiṭṭhānaṃ āyūhanañca. Tena ayonisomanasikāro dīpito, santakilesavasena anāyūhanena yonisomanasikāro. Tattha ayonisomanasikaroto taṇhāvijjā pavaḍḍhati. Tesu taṇhāgahaṇena ca taṇhāmūlakā dhammā āvattanti. Avijjāgahaṇena avijjāmūlakaṃ sabbaṃ bhavacakkaṃ āvattati. Yonisomanasikāraggahaṇena ca yonisomanasikāramūlakā dhammā āvattanti catubbidhañca sampatticakkaṃ. Patiṭṭhānāyūhanapaṭikkhepena pana sammāpaṭipatti dīpitā, sā ca saṅkhepato sīlādisaṅgahā. Tattha sīlaggahaṇena ekādasa sīlānisaṃsā āvattanti, samādhiggahaṇena pañcaṅgiko sammāsamādhi pañcaññāṇiko sammāsamādhi samādhiparikkhārā ca āvattanti. Paññāgahaṇena paññā ca sammādiṭṭhīti sammādiṭṭhisudassanā sabbepi ariyamaggadhammā āvattantīti ayaṃ āvatto hāro.

    ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਦਿવਸੇਨ ਸਤ੍ਤવਿਧਂ। ਆਯੂਹਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਸਤ੍ਤવਿਧਂ। ਤਥਾ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਾਯੂਹਨਞ੍ਚ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮવਿਭਤ੍ਤਿ। ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਮਿવਿਭਤ੍ਤਿਯੋ ਪਨ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਂ વਿਭਤ੍ਤਿਹਾਰੋ

    Patiṭṭhānaṃ kilesādivasena sattavidhaṃ. Āyūhanaṃ abhisaṅkhārādivasena sattavidhaṃ. Tathā tappaṭipakkhato appatiṭṭhānaṃ anāyūhanañca. Ayamettha dhammavibhatti. Padaṭṭhānabhūmivibhattiyo pana heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbā. Ayaṃ vibhattihāro.

    ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪ੍ਪਟਿਪਦਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਂ ਉਸ੍ਸਕ੍ਕੇਨ੍ਤੋ ਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ ਦੂਰੀਕਰਣਤੋ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਅਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋ ਅਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਂ ਓਘਂ ਤਰਤਿ। ਕਿਲੇਸਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਪਨ ਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ ਸਂਸਾਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਤੋ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਆਯੂਹਨਤੋ ਓਘਂ ਨ ਤਰਤੀਤਿ ਅਯਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੋ ਹਾਰੋ

    Pubbabhāgappaṭipadaṃ sammadeva sampādetvā samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā bhāvanaṃ ussakkento kilesādīnaṃ dūrīkaraṇato tesaṃ vasena asaṃsīdanto anibbuyhanto appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghaṃ tarati. Kilesādīnaṃ vasena pana saṃsīdanto nibbuyhanto saṃsāre patiṭṭhānato āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā āyūhanato oghaṃ na taratīti ayaṃ parivatto hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਅਸਂਸੀਦਨ੍ਤੋ ਅਨਿਬ੍ਬਿਸਂ ਅਨવਿਨਿਬ੍ਬਿਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ, ਅਨਾਯੂਹਂ ਅਨਿਬ੍ਬੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਚੇਤੇਨ੍ਤੋ ਅਪਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ, ਓਘਂ ਕਿਲੇਸਸਮੁਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ, ਅਤਰਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿ ਅਚ੍ਚવਾਯੀਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਯਂ વੇવਚਨੋ ਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃ asantiṭṭhanto asaṃsīdanto anibbisaṃ anavinibbisanti pariyāyavacanaṃ, anāyūhaṃ anibbuyhanto acetento apakappentoti pariyāyavacanaṃ, oghaṃ kilesasamuddanti pariyāyavacanaṃ, atari atikkami accavāyīti pariyāyavacanaṃ. Iminā nayena sesapadesupi pariyāyavacanaṃ veditabbanti ayaṃ vevacano hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਆਯੂਹਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ વਿਭਾવਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਰੁਹਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਭવਾਭਿਨਿવੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਕਾਮਸੁਖਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਕਾਮੇਸੁ ਅਨੁਗਿਜ੍ਝਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਪਰਿਤਾਪਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਪਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਓਘਮਤਰਿਨ੍ਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti ettha patiṭṭhaṃ āyūhanti kilesānaṃ kiccakaraṇapaññatti. Pariyuṭṭhānānaṃ vibhāvanapaññatti. Abhisaṅkhārānaṃ viruhanapaññatti. Taṇhāya assādapaññatti. Diṭṭhiyā parinipphandanapaññatti. Bhavadiṭṭhiyā bhavābhinivesapaññatti. Vibhavadiṭṭhiyā vipallāsapaññatti. Kāmasukhānuyogassa kāmesu anugijjhanapaññatti. Attakilamathānuyogassa attaparitāpanapaññatti. Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti pana abhiññeyyadhammānaṃ abhiññāpaññatti. Pariññeyyadhammānaṃ pariññāpaññatti. Oghamatarinti pahātabbadhammānaṃ pahānapaññatti. Maggassa bhāvanāpaññatti. Nirodhassa sacchikiriyāpaññattīti ayaṃ paññattihāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਓਘਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਗਹਿਤਂ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਂ ਅਤਰਿਨ੍ਤਿ ਪਨ ਪਦਤ੍ਤਯੇਨ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਗਹਿਤਂ, ਹੇਤੁਗਹਣੇਨ ਚ ਹੇਤੁਮਤੋ ਗਹਣਂ ਸਿਦ੍ਧਮੇવਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਹਿਤਾਨੇવਾਤਿ ਅਯਂ ਸਚ੍ਚੇਹਿ ਓਤਰਣਾ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਲੋਕਿਯਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਯੇਸਂ વਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਸਿਦ੍ਧਿ। ਯੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ, ਯੇਸਂ વਸੇਨ ਓਘਤਰਣਸਿਦ੍ਧਿ। ਅਯਂ ਖਨ੍ਧਮੁਖੇਨ ਓਤਰਣਾ। ਯੇ ਏવ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ, ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ ਦ੍વਾਯਤਨਾਨਿ ਦ੍વੇ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਅਯਂ ਆਯਤਨਮੁਖੇਨ ਧਾਤੁਮੁਖੇਨ ਚ ਓਤਰਣਾ। ਤਥਾ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਗਹਣਂ। ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ ਓਘਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਚ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਓਘਤਰਣવਚਨੇਨ ਚ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥਿਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਚ ਗਹਿਤਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧਮੁਖੇਨ ਆਯਤਨਮੁਖੇਨ ਧਾਤੁਮੁਖੇਨ ਓਤਰਣਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਮੁਖੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚੇ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ, ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚੇ, ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਨ ਓਤਰਣਂ। ਮਗ੍ਗੇ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਧਮ੍ਮਧਾਤੂ ਅਨਾਸવਾ ਚ ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ ਖਨ੍ਧਾਦਿਮੁਖੇਨ ਓਤਰਣਾਤਿ ਅਯਂ ਓਤਰਣੋ ਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti ettha patiṭṭhānāyūhanaggahaṇena oghaggahaṇena ca samudayasaccaṃ gahitaṃ. Appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ atarinti pana padattayena maggasaccaṃ gahitaṃ, hetugahaṇena ca hetumato gahaṇaṃ siddhamevāti dukkhanirodhasaccāni atthato gahitānevāti ayaṃ saccehi otaraṇā. Tattha ye lokiyā pañcakkhandhā, yesaṃ vasena patiṭṭhānāyūhanasiddhi. Ye lokuttarā cattāro khandhā, yesaṃ vasena oghataraṇasiddhi. Ayaṃ khandhamukhena otaraṇā. Ye eva pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo, te cattāro khandhā dvāyatanāni dve dhātuyoti ayaṃ āyatanamukhena dhātumukhena ca otaraṇā. Tathā appatiṭṭhaṃ anāyūhanti ettha patiṭṭhānāyūhanaggahaṇena kilesābhisaṅkhārādīnaṃ gahaṇaṃ. Kilesābhisaṅkhārādayo oghā ca saṅkhārakkhandhā dhammāyatanaṃ dhammadhātu ca, appatiṭṭhānānāyūhanaggahaṇena oghataraṇavacanena ca saha vipassanāya maggo kathito. Evañca saṅkhārakkhandho dhammāyatanaṃ dhammadhātu ca gahitāti evampi khandhamukhena āyatanamukhena dhātumukhena otaraṇā. Vipassanā ce aniccānupassanā, animittamukhena vimokkhamukhaṃ, dukkhānupassanā ce, appaṇihitavimokkhamukhaṃ, anattānupassanā ce, suññatavimokkhamukhanti evaṃ vimokkhamukhena otaraṇaṃ. Magge sekkhā sīlakkhandhādayo dhammāyatanadhammadhātū anāsavā ca evampi kho khandhādimukhena otaraṇāti ayaṃ otaraṇo hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਭੋ। ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਪਦਸੁਦ੍ਧਿ, ਨੋ ਆਰਮ੍ਭਸੁਦ੍ਧਿ, ਤਥਾ ਓਘਨ੍ਤਿ। ਅਤਰਿਨ੍ਤਿ ਪਨ ਪਦਸੁਦ੍ਧਿ ਚੇવ ਆਰਮ੍ਭਸੁਦ੍ਧਿ ਚਾਤਿ ਅਯਂ ਸੋਧਨੋ ਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhanti ārambho. Anāyūhanti padasuddhi, no ārambhasuddhi, tathā oghanti. Atarinti pana padasuddhi ceva ārambhasuddhi cāti ayaṃ sodhano hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਚੋਦਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਓਘਮਤਰਿਨ੍ਤਿ ਤਂ વਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ વਿਸੇਸવਚਨਂ। ਓਘਤਰਣਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗਾ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠੋਘਤਰਣਂ, ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੋ ਕਾਮੋਘਤਰਣਂ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੋ ਸੇਸੋਘਤਰਣਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੋ ਹਾਰੋ

    Appatiṭṭhaṃanāyūhanti sāmaññato adhiṭṭhānaṃ taṇhādiṭṭhiādivasena patiṭṭhānāyūhanānaṃ sādhāraṇato paṭikkhepacodanāti katvā oghamatarinti taṃ vikappetvā visesavacanaṃ. Oghataraṇañhi cattāro ariyamaggā. Tattha paṭhamadutiyamaggā avisesena diṭṭhoghataraṇaṃ, tatiyamaggo kāmoghataraṇaṃ, aggamaggo sesoghataraṇanti ayaṃ adhiṭṭhāno hāro.

    ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਹੇਤੁ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਹੇਤੂ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ ਪਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪਹਾਨਾਨਿ ਹੇਤੂ। ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ। ਖਨ੍ਧਾવਿਜ੍ਜਾਫਸ੍ਸਸਞ੍ਞਾવਿਤਕ੍ਕਾਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪਾਪਮਿਤ੍ਤਪਰਤੋਘੋਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੂ। ਤੇਨਾਹ – ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ ‘‘ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਣ੍ਹਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾ ਅવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਹੇਤੂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ ਹੇਤੁવਿਭਾਗੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨਾਨਂ। ਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਹਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨਂ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੂ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣੇ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨਂ ਅਨਾਯੂਹਨਸ੍ਸ ਹੇਤੂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪਨਂ ਓਘਤਰਣਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ ਅਯਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ

    Kilesavasena patiṭṭhānassa ayonisomanasikāro hetu. Abhisaṅkhāravasena āyūhanassa kilesā hetū. Appatiṭṭhānānāyūhanānaṃ pana yathākkamaṃ yonisomanasikārapahānāni hetū. Saṃyojaniyesu dhammesu assādānupassanā taṇhāvasena yathārahaṃ tassa hetū. Tenāha bhagavā – ‘‘saṃyojaniyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti. Khandhāvijjāphassasaññāvitakkāyonisomanasikārapāpamittaparatoghosā diṭṭhivasena patiṭṭhānassa hetū. Tenāha – paṭisambhidāmagge ‘‘khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ, avijjāpi diṭṭhiṭṭhāna’’ntiādi. Taṇhābhinandanā avasesakilesābhisaṅkhāravasena āyūhanassa hetū. Iminā nayena yathārahaṃ taṇhādiṭṭhivasena patiṭṭhānāyūhanānaṃ hetuvibhāgo niddhāretabbo, tabbipariyāyena appatiṭṭhānānāyūhanānaṃ. Kilesuppādane hi sammadeva ādīnavadassanaṃ appatiṭṭhānassa hetū, abhisaṅkharaṇe ādīnavadassanaṃ anāyūhanassa hetū, vipassanāya ussukkāpanaṃ oghataraṇassa hetūti ayaṃ parikkhāro hāro.

    ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਭਾਗੇਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨੇਹਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸਪਿ ਓਘਸ੍ਸ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਾਯੂਹਨੇਹਿ ਪਨ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਿਧਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸਪਿ ਓਘਸ੍ਸ વਿਸੇਸਤੋ ਪਿਧਾਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣਂ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਹਿ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਯੂਹਨਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਓਘਾ ਤਿਣ੍ਣਾ ਸਮ੍ਮਤਿਣ੍ਣਾ ਪਹੀਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਸਮਾਰੋਪਨੋ ਹਾਰੋ

    Yathāvuttavibhāgehi patiṭṭhānāyūhanehi catubbidhassapi oghassa parisuddhi. Appatiṭṭhānānāyūhanehi pana sotānaṃ saṃvaro sabbaso pidhānañcāti catubbidhassapi oghassa visesato pidhānaṃ appavattikaraṇaṃ. Ariyamaggassa bhāvanāya hi kilesavasena patiṭṭhānaṃ abhisaṅkhāravasena āyūhanaṃ upacchinnaṃ, tassa sabbepi oghā tiṇṇā sammatiṇṇā pahīnā hontīti ayaṃ samāropano hāro.

    ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਗਹਣੇਨ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾ ਗਹਿਤਾ। ਤਾਸਂ ਹਿ વਸੇਨ ਸਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਆਯੂਹਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਧਮ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਯ વਿਸੇਸਤੋ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਸਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ, ਤੇ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਨਾਯੂਹਂ ਓਘਮਤਰਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਹਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਸਮਥਸ੍ਸ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਫਲਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾ ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਤੇਸਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਨਿਰੋਧਪਜਾਨਨਾ ਪਟਿਪਦਾ ਓਘਤਰਣਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ। ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਮਾਯਾ-ਸਾਠੇਯ੍ਯਮਾਨਾਤਿਮਾਨ-ਮਦਪ੍ਪਮਾਦ-ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾ-ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਤਾ-ਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਾਦਿવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਹਣੇਨ વਿਪਰੀਤਮਨਸਿਕਾਰ-ਕੋਧੂਪਨਾਹ-ਮਕ੍ਖਪਲ਼ਾਸ-ਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯ-ਸਾਰਮ੍ਭ- ਦੋવਚਸ੍ਸਤਾ-ਭવਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਮਾਯਾਅਸਾਠੇਯ੍ਯਾਦਿਅવਿਪਰੀਤਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿવਸੇਨ। ਤਥਾ ਸਮਥਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਂ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿ

    Appatiṭṭhaṃ anāyūhanti ettha patiṭṭhāgahaṇena taṇhāvijjā gahitā. Tāsaṃ hi vasena satto tattha tattha bhave patiṭṭhāti. Āyūhanaggahaṇena tappaccayā abhisaṅkhāradhammā gahitā. Tattha taṇhāya visesato rūpadhammā adhiṭṭhānaṃ, avijjāya arūpadhammā. Tesaṃ yathākkamaṃ samatho ca vipassanā ca paṭipakkhā, te ‘‘appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari’’nti padehi pakāsitā honti, tesu samathassa cetovimutti phalaṃ, vipassanāya paññāvimutti. Tathā hi sā ‘‘rāgavirāgā avijjāvirāgā’’ti visesetvā vuccati. Tattha taṇhāvijjā abhisaṅkhāro ca samudayasaccaṃ, tesaṃ adhiṭṭhānabhūtā rūpārūpadhammā dukkhasaccaṃ, tesaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā oghataraṇapariyāyena vuttā maggasaccaṃ. Taṇhāgahaṇena cettha māyā-sāṭheyyamānātimāna-madappamāda-pāpicchatā-pāpamittatā-ahirikānottappādivasena akusalapakkho netabbo. Avijjāgahaṇena viparītamanasikāra-kodhūpanāha-makkhapaḷāsa-issāmacchariya-sārambha- dovacassatā-bhavadiṭṭhiādivasena akusalapakkho netabbo. Vuttavipariyāyena amāyāasāṭheyyādiaviparītamanasikārādivasena. Tathā samathapakkhiyānaṃ saddhindriyānaṃ vipassanāpakkhiyānaṃ aniccasaññādīnañca vasena vodānapakkho netabboti ayaṃ nandiyāvattassa nayassa bhūmi.

    ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਤਪ੍ਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾ ਲੋਭੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ ਮੋਹੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਲੋਹਿਤੇ ਸਤਿ ਪੁਬ੍ਬੋ વਿਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਤਿ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨੋ ਆਘਾਤੋ ਦੋਸੋ ਇਤਿ ਤੀਹਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ ਗਹਿਤੇਹਿ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨੇਹਿ ਚ ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਤੀਣਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਚ ਸਿਦ੍ਧਾਨਿ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਲੋਭੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਾਸવਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਆਯੂਹਨਧਮ੍ਮਾ ਚ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਗੋਚਰਭੂਤਾ ਚ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚ੍ਚਯੋਜਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਫਲਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਿਮੋਕ੍ਖਤ੍ਤਯવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਤੀਹਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ ਤਿવਿਧਦੁਚ੍ਚਰਿਤ-ਸਂਕਿਲੇਸਮਲવਿਸਮਅਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ-વਿਤਕ੍ਕਾਦਿવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਥਾ ਤੀਹਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ ਤਿવਿਧਸੁਚਰਿਤ-ਸਮਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ-વਿਤਕ੍ਕ-ਸਮਾਧਿ-વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਦਿવਸੇਨ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਂ ਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿ

    Tathā vuttanayena gahitesu taṇhāvijjātappakkhiyadhammesu taṇhā lobho, avijjā moho, avijjāya sampayutto lohite sati pubbo viya taṇhāya sati sijjhamāno āghāto doso iti tīhi akusalamūlehi gahitehi, tappaṭipakkhato ‘‘appatiṭṭha’’ntiādivacanehi ca tīṇi akusalamūlāni tīṇi kusalamūlāni ca siddhāni eva honti. Idhāpi lobho sabbāni sāsavakusalamūlāni āyūhanadhammā ca samudayasaccaṃ, tannibbattā tesaṃ adhiṭṭhānagocarabhūtā ca upādānakkhandhā dukkhasaccantiādinā saccayojanā yojetabbā. Phalaṃ panettha vimokkhattayavasena niddhāretabbaṃ, tīhi akusalamūlehi tividhaduccarita-saṃkilesamalavisamaakusalasaññā-vitakkādivasena akusalapakkho netabbo, tathā tīhi kusalamūlehi tividhasucarita-samakusalasaññā-vitakka-samādhi-vimokkhamukhādivasena vodānapakkho netabboti ayaṃ tipukkhalassa nayassa bhūmi.

    ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਤਪ੍ਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਸੇਸਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਨਂ વਸੇਨ ਅਸੁਭੇ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੇ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਟ੍ਠੀਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਨਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਸਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨੇਹਿ ਚ ਲਦ੍ਧੇਹਿ ਸਤਿવੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਿਦ੍ਧਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Tathā vuttanayena gahitesu taṇhāvijjātappakkhiyadhammesu visesato taṇhādiṭṭhīnaṃ vasena asubhe ‘‘subha’’nti, dukkhe ‘‘sukha’’nti ca vipallāsā, avijjādiṭṭhīnaṃ vasena ‘‘anicce nicca’’nti anattani ‘‘attā’’ti vipallāsā veditabbā. Tesaṃ paṭipakkhato ‘‘appatiṭṭha’’ntiādivacanehi ca laddhehi sativīriyasamādhipaññindriyehi cattāri satipaṭṭhānāni siddhāneva honti.

    ਤਤ੍ਥ ਚਤੂਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਥਂ? ਦੁવਿਧੋ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਤਿ, ਤਥਾ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ। ਤੇਸੁ ਪਠਮੋ ਅਸੁਭੇ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਰਿਯੇਸਗ੍ਗਾਹੀ ਸਤਿਬਲੇਨ ਯਥਾਭੂਤਂ ਕਾਯਸਭਾવਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੋ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਤਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਦੁਤਿਯੋ ਅਸੁਖੇ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਰਿਯੇਸਗ੍ਗਾਹੀ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਨ વੀਰਿਯਸਂવਰਭੂਤੇਨ વੀਰਿਯਬਲੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤੋ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਤਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਤਿਯੋ ਅਨਿਚ੍ਚੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਾਥਾવਗ੍ਗਾਹੀ ਸਮਥਬਲੇਨ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਤਙ੍ਖਣਿਕਭਾવਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੋ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਤਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਸਨ੍ਤਤਿ-ਸਮੂਹ-ਕਿਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣ-ਘਨવਞ੍ਚਿਤਤਾਯ ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮਪੁਞ੍ਜਮਤ੍ਤੇ ਅਨਤ੍ਤਨਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸੀ ਚਤੁਕੋਟਿਕਸੁਞ੍ਞਤਾਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ। ਸੁਭਸਞ੍ਞਾਸੁਖਸਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ વਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇਹਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਤੇਸਮਧਿਟ੍ਠਾਨਾਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚ੍ਚਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਫਲਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ, ਚਤੂਹਿ ਚੇਤ੍ਥ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇਹਿ ਚਤੁਰਾਸવੋਘਯੋਗ-ਕਾਯਗਨ੍ਥ-ਅਗਤਿ-ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਾਦੁਪਾਦਾਨ-ਸਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿ-ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਥਾ ਚਤੂਹਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਝਾਨ-વਿਹਾਰਾਧਿਟ੍ਠਾਨ-ਸੁਖਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮ-ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦਿવਸੇਨ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਂ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿ

    Tattha catūhi indriyehi cattāro puggalā niddisitabbā. Kathaṃ? Duvidho hi taṇhācarito mudindriyo tikkhindriyoti, tathā diṭṭhicarito. Tesu paṭhamo asubhe ‘‘subha’’nti vipariyesaggāhī satibalena yathābhūtaṃ kāyasabhāvaṃ sallakkhento bhāvanābalena taṃ vipallāsaṃ samugghātetvā sammattaniyāmaṃ okkamati. Dutiyo asukhe ‘‘sukha’’nti vipariyesaggāhī ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā vuttena vīriyasaṃvarabhūtena vīriyabalena paṭipakkhaṃ vinodento bhāvanābalena taṃ vipallāsaṃ viddhaṃsetvā sammattaniyāmaṃ okkamati. Tatiyo anicce ‘‘nicca’’nti ayāthāvaggāhī samathabalena samāhitacitto saṅkhārānaṃ taṅkhaṇikabhāvaṃ sallakkhento bhāvanābalena taṃ vipallāsaṃ samugghātetvā sammattaniyāmaṃ okkamati. Catuttho santati-samūha-kiccārammaṇa-ghanavañcitatāya phassādidhammapuñjamatte anattani ‘‘attā’’ti micchābhinivesī catukoṭikasuññatāmanasikārena taṃ micchābhinivesaṃ viddhaṃsetvā sāmaññaphalaṃ sacchikaroti. Subhasaññāsukhasaññādīhi catūhi vā vipallāsehi samudayasaccaṃ, tesamadhiṭṭhānārammaṇabhūtā pañcupādānakkhandhā dukkhasaccantiādinā saccayojanā veditabbā. Phalaṃ panettha cattāri sāmaññaphalāni, catūhi cettha vipallāsehi caturāsavoghayoga-kāyagantha-agati-taṇhuppādupādāna-sattaviññāṇaṭṭhiti-apariññādivasena akusalapakkho netabbo, tathā catūhi satipaṭṭhānehi catubbidhajhāna-vihārādhiṭṭhāna-sukhabhāgiyadhamma-appamaññāsammappadhāniddhipādādivasena vodānapakkho netabboti ayaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmi.

    ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਤ੍ਥਨਯਾਨਂ ਸਿਦ੍ਧਿਯਾ વੋਹਾਰਨਯਦ੍વਯਂ ਸਿਦ੍ਧਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਤ੍ਥਨਯਾਨਂ ਦਿਸਾਭੂਤਧਮ੍ਮਾਲੋਚਨਂ ਦਿਸਾਲੋਚਨਂ, ਤੇਸਂ ਸਮਾਨਯਨਂ ਅਙ੍ਕੁਸੋਤਿ ਪਞ੍ਚਪਿ ਨਯਾ ਇਧ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਦਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬੇਧਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬੇਧਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਚਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧੇ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨੇ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਞਾਣਞੇਯ੍ਯਂ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਂ ਸਕવਚਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਂ ਕੁਸਲਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Imesaṃ pana tiṇṇaṃ atthanayānaṃ siddhiyā vohāranayadvayaṃ siddhameva hoti. Tathā hi atthanayānaṃ disābhūtadhammālocanaṃ disālocanaṃ, tesaṃ samānayanaṃ aṅkusoti pañcapi nayā idha niyuttāti veditabbā. Idañca suttaṃ soḷasavidhe suttantapaṭṭhāne nibbedhasekkhabhāgiyaṃ byatirekamukhena patiṭṭhānāyūhanāni gahitānīti saṃkilesanibbedhasekkhabhāgiyaṃ cāti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhavīsatividhe pana suttantapaṭṭhāne lokiyalokuttaraṃ sattādhiṭṭhānaṃ ñāṇañeyyaṃ dassanabhāvanaṃ sakavacanaṃ vissajjanīyaṃ kusalaṃ anuññātanti veditabbaṃ.

    ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)
    ੧. ਓਘਤਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā
    ੨. ਨਿਮੋਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Nimokkhasuttavaṇṇanā
    ੩. ਉਪਨੀਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Upanīyasuttavaṇṇanā
    ੪. ਅਚ੍ਚੇਨ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Accentisuttavaṇṇanā
    ੫. ਕਤਿਛਿਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Katichindasuttavaṇṇanā
    ੬. ਜਾਗਰਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 6. Jāgarasuttavaṇṇanā
    ੭. ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦਿਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Appaṭividitasuttavaṇṇanā
    ੮. ਸੁਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Susammuṭṭhasuttavaṇṇanā
    ੯. ਮਾਨਕਾਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Mānakāmasuttavaṇṇanā
    ੧੦. ਅਰਞ੍ਞਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Araññasuttavaṇṇanā
    ੧. ਨਨ੍ਦਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Nandanasuttavaṇṇanā
    ੨. ਨਨ੍ਦਤਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Nandatisuttavaṇṇanā
    ੩. ਨਤ੍ਥਿਪੁਤ੍ਤਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Natthiputtasamasuttavaṇṇanā
    ੪. ਖਤ੍ਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Khattiyasuttavaṇṇanā
    ੫. ਸਣਮਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 5. Saṇamānasuttavaṇṇanā
    ੬. ਨਿਦ੍ਦਾਤਨ੍ਦੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 6. Niddātandīsuttavaṇṇanā
    ੭. ਦੁਕ੍ਕਰਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Dukkarasuttavaṇṇanā
    ੮. ਹਿਰੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Hirīsuttavaṇṇanā
    ੯. ਕੁਟਿਕਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Kuṭikāsuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact