Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സംയുത്തനികായ (അട്ഠകഥാ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
സംയുത്തനികായേ
Saṃyuttanikāye
സഗാഥാവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ
Sagāthāvagga-aṭṭhakathā
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ
Ganthārambhakathā
കരുണാസീതലഹദയം , പഞ്ഞാപജ്ജോതവിഹതമോഹതമം;
Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;
സനരാമരലോകഗരും, വന്ദേ സുഗതം ഗതിവിമുത്തം.
Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.
ബുദ്ധോപി ബുദ്ധഭാവം, ഭാവേത്വാ ചേവ സച്ഛികത്വാ ച;
Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;
യം ഉപഗതോ ഗതമലം, വന്ദേ തമനുത്തരം ധമ്മം.
Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.
സുഗതസ്സ ഓരസാനം, പുത്താനം മാരസേനമഥനാനം;
Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;
അട്ഠന്നമ്പി സമൂഹം, സിരസാ വന്ദേ അരിയസങ്ഘം.
Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.
ഇതി മേ പസന്നമതിനോ, രതനത്തയവന്ദനാമയം പുഞ്ഞം;
Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;
യം സുവിഹതന്തരായോ, ഹുത്വാ തസ്സാനുഭാവേന.
Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.
സംയുത്തവഗ്ഗപടിമണ്ഡിതസ്സ, സംയുത്തആഗമവരസ്സ;
Saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassa, saṃyuttaāgamavarassa;
ബുദ്ധാനുബുദ്ധസംവണ്ണിതസ്സ, ഞാണപ്പഭേദജനനസ്സ.
Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, ñāṇappabhedajananassa.
അത്ഥപ്പകാസനത്ഥം, അട്ഠകഥാ ആദിതോ വസിസതേഹി;
Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;
പഞ്ചഹി യാ സങ്ഗീതാ, അനുസങ്ഗീതാ ച പച്ഛാപി.
Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.
സീഹളദീപം പന ആഭതാഥ, വസിനാ മഹാമഹിന്ദേന;
Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;
ഠപിതാ സീഹളഭാസായ, ദീപവാസീനമത്ഥായ.
Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.
അപനേത്വാന തതോഹം, സീഹളഭാസം മനോരമം ഭാസം;
Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;
തന്തിനയാനുച്ഛവികം, ആരോപേന്തോ വിഗതദോസം.
Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.
സമയം അവിലോമേന്തോ, ഥേരാനം ഥേരവംസദീപാനം;
Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;
സുനിപുണവിനിച്ഛയാനം, മഹാവിഹാരേ നിവാസീനം.
Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.
ഹിത്വാ പുനപ്പുനാഗത-മത്ഥം, അത്ഥം പകാസയിസ്സാമി;
Hitvā punappunāgata-matthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;
സുജനസ്സ ച തുട്ഠത്ഥം, ചിരട്ഠിതത്ഥഞ്ച ധമ്മസ്സ.
Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.
സാവത്ഥിപഭൂതീനം, നഗരാനം വണ്ണനാ കതാ ഹേട്ഠാ;
Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;
സങ്ഗീതീനം ദ്വിന്നം, യാ മേ അത്ഥം വദന്തേന.
Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ, yā me atthaṃ vadantena.
വിത്ഥാരവസേന സുദം, വത്ഥൂനി ച യാനി തത്ഥ വുത്താനി;
Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca yāni tattha vuttāni;
തേസമ്പി ന ഇധ ഭിയ്യോ, വിത്ഥാരകഥം കരിസ്സാമി.
Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.
സുത്താനം പന അത്ഥാ, ന വിനാ വത്ഥൂഹി യേ പകാസന്തി;
Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;
തേസം പകാസനത്ഥം, വത്ഥൂനിപി ദസ്സയിസ്സാമി.
Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.
സീലകഥാ ധുതധമ്മാ, കമ്മട്ഠാനാനി ചേവ സബ്ബാനി;
Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;
ചരിയാവിധാനസഹിതോ, ഝാനസമാപത്തിവിത്ഥാരോ.
Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.
സബ്ബാ ച അഭിഞ്ഞായോ, പഞ്ഞാസങ്കലനനിച്ഛയോ ചേവ;
Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;
ഖന്ധാധാതായതനിന്ദ്രിയാനി, അരിയാനി ചേവ ചത്താരി.
Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.
സച്ചാനി പച്ചയാകാരദേസനാ, സുപരിസുദ്ധനിപുണനയാ;
Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;
അവിമുത്തതന്തിമഗ്ഗാ, വിപസ്സനാഭാവനാ ചേവ.
Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.
ഇതി പന സബ്ബം യസ്മാ, വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ മയാ സുപരിസുദ്ധം;
Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;
വുത്തം തസ്മാ ഭിയ്യോ, ന തം ഇധ വിചാരയിസ്സാമി.
Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.
‘‘മജ്ഝേ വിസുദ്ധിമഗ്ഗോ, ഏസ ചതുന്നമ്പി ആഗമാനഞ്ഹി;
‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;
ഠത്വാ പകാസയിസ്സതി, തത്ഥ യഥാഭാസിതമത്ഥം’’.
Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.
ഇച്ചേവ കതോ തസ്മാ, തമ്പി ഗഹേത്വാന സദ്ധിമേതായ;
Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;
അട്ഠകഥായ വിജാനഥ, സംയുത്തവിനിസ്സിതം അത്ഥന്തി.
Aṭṭhakathāya vijānatha, saṃyuttavinissitaṃ atthanti.
൧. ദേവതാസംയുത്തം
1. Devatāsaṃyuttaṃ
൧. നളവഗ്ഗോ
1. Naḷavaggo
൧. ഓഘതരണസുത്തവണ്ണനാ
1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā
തത്ഥ സംയുത്താഗമോ നാമ സഗാഥാവഗ്ഗോ, നിദാനവഗ്ഗോ, ഖന്ധകവഗ്ഗോ, സളായതനവഗ്ഗോ, മഹാവഗ്ഗോതി പഞ്ചവഗ്ഗോ ഹോതി. സുത്തതോ –
Tattha saṃyuttāgamo nāma sagāthāvaggo, nidānavaggo, khandhakavaggo, saḷāyatanavaggo, mahāvaggoti pañcavaggo hoti. Suttato –
‘‘സത്ത സുത്തസഹസ്സാനി, സത്ത സുത്തസതാനി ച;
‘‘Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;
ദ്വാസട്ഠി ചേവ സുത്താനി, ഏസോ സംയുത്തസങ്ഗഹോ’’.
Dvāsaṭṭhi ceva suttāni, eso saṃyuttasaṅgaho’’.
ഭാണവാരതോ ഭാണവാരസതം ഹോതി. തസ്സ വഗ്ഗേസു സഗാഥാവഗ്ഗോ ആദി, സുത്തേസു ഓഘതരണസുത്തം. തസ്സാപി ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദികം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വുത്തം നിദാനമാദി. സാ പനേസാ പഠമമഹാസങ്ഗീതി സുമങ്ഗലവിലാസിനിയാ ദീഘനികായട്ഠകഥായ ആദിമ്ഹി വിത്ഥാരിതാ, തസ്മാ സാ തത്ഥ വിത്ഥാരിതനയേനേവ വേദിതബ്ബാ.
Bhāṇavārato bhāṇavārasataṃ hoti. Tassa vaggesu sagāthāvaggo ādi, suttesu oghataraṇasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.
൧. യം പനേതം ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദികം നിദാനം, തത്ഥ ഏവന്തി നിപാതപദം. മേതിആദീനി നാമപദാനി. സാവത്ഥിയം വിഹരതീതി ഏത്ഥ വീതി ഉപസഗ്ഗപദം, ഹരതീതി ആഖ്യാതപദന്തി ഇമിനാ താവ നയേന പദവിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.
1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.
അത്ഥതോ പന ഏവംസദ്ദോ താവ ഉപമൂപദേസ-സമ്പഹംസന-ഗരഹണ-വചനസമ്പടിഗ്ഗഹാകാരനിദസ്സനാവധാരണാദി-അനേകത്ഥപ്പഭേദോ. തഥാ ഹേസ – ‘‘ഏവം ജാതേന മച്ചേന, കത്തബ്ബം കുസലം ബഹു’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൫൩) ഏവമാദീസു ഉപമായം ആഗതോ. ‘‘ഏവം തേ അഭിക്കമിതബ്ബം , ഏവം തേ പടിക്കമിതബ്ബ’’ന്തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൨൨) ഉപദേസേ. ‘‘ഏവമേതം ഭഗവാ, ഏവമേതം സുഗതാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) സമ്പഹംസനേ. ‘‘ഏവമേവം പനായം വസലീ യസ്മിം വാ തസ്മിം വാ തസ്സ മുണ്ഡകസ്സ സമണകസ്സ വണ്ണം ഭാസതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൮൭) ഗരഹണേ. ‘‘ഏവം, ഭന്തേതി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസു’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧) വചനസമ്പടിഗ്ഗഹേ. ‘‘ഏവം ബ്യാ ഖോ അഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൯൮) ആകാരേ . ‘‘ഏഹി ത്വം മാണവക, യേന സമണോ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമ; ഉപസങ്കമിത്വാ മമ വചനേന സമണം ആനന്ദം അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛ – ‘സുഭോ മാണവോ തോദേയ്യപുത്തോ ഭവന്തം ആനന്ദം അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛതീ’തി. ഏവഞ്ച വദേഹി – ‘സാധു കിര ഭവം ആനന്ദോ യേന സുഭസ്സ മാണവസ്സ തോദേയ്യപുത്തസ്സ നിവേസനം, തേനുപസങ്കമതു അനുകമ്പം ഉപാദായാ’തി’’ആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൫) നിദസ്സനേ. ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ കാലാമാ, ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ വാ അകുസലാ വാതി? അകുസലാ, ഭന്തേ. സാവജ്ജാ വാ അനവജ്ജാ വാതി? സാവജ്ജാ, ഭന്തേ. വിഞ്ഞുഗരഹിതാ വാ വിഞ്ഞുപ്പസത്ഥാ വാതി? വിഞ്ഞുഗരഹിതാ, ഭന്തേ. സമത്താ സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി വാ നോ വാ, കഥം വോ ഏത്ഥ ഹോതീതി? സമത്താ, ഭന്തേ, സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി, ഏവം നോ ഏത്ഥ ഹോതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) അവധാരണേ. സ്വായമിധ ആകാരനിദസ്സനാവധാരണേസു ദട്ഠബ്ബോ.
Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇa-vacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ , evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre . ‘‘Ehi tvaṃ māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti. Evañca vadehi – ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti vā no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.
തത്ഥ ആകാരത്ഥേന ഏവംസദ്ദേന ഏതമത്ഥം ദീപേതി – നാനാനയനിപുണം അനേകജ്ഝാസയസമുട്ഠാനം അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നം വിവിധപാടിഹാരിയം ധമ്മത്ഥദേസനാ പടിവേധഗമ്ഭീരം സബ്ബസത്താനം സകസകഭാസാനുരൂപതോ സോതപഥമാഗച്ഛന്തം തസ്സ ഭഗവതോ വചനം സബ്ബപ്പകാരേന കോ സമത്ഥോ വിഞ്ഞാതും? സബ്ബഥാമേന പന സോതുകാമതം ജനേത്വാപി ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏകേനാകാരേന സുതന്തി.
Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanā paṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ? Sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.
നിദസ്സനത്ഥേന – ‘‘നാഹം സയമ്ഭൂ, ന മയാ ഇദം സച്ഛികത’’ന്തി അത്താനം പരിമോചേന്തോ – ‘‘ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏവം സുത’’ന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലസുത്തം നിദസ്സേതി.
Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.
അവധാരണത്ഥേന – ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹുസ്സുതാനം യദിദം ആനന്ദോ, ഗതിമന്താനം, സതിമന്താനം, ധിതിമന്താനം, ഉപട്ഠാകാനം യദിദം ആനന്ദോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൨൦-൨൨൩) ഏവം ഭഗവതാ – ‘‘ആയസ്മാ ആനന്ദോ അത്ഥകുസലോ ധമ്മകുസലോ ബ്യഞ്ജനകുസലോ നിരുത്തികുസലോ പുബ്ബാപരകുസലോ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൬൯) ഏവം ധമ്മസേനാപതിനാ ച പസത്ഥഭാവാനുരൂപം അത്തനോ ധാരണബലം ദസ്സേന്തോ സത്താനം സോതുകാമതം ജനേതി – ‘‘ഏവം മേ സുതം, തഞ്ച ഖോ അത്ഥതോ വാ ബ്യഞ്ജനതോ വാ അനൂനമനധികം, ഏവമേവ ന അഞ്ഞഥാ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി.
Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.220-223) evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.
മേസദ്ദോ തീസു അത്ഥേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹിസ്സ – ‘‘ഗാഥാഭിഗീതം മേ അഭോജനേയ്യ’’ന്തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൮൧) മയാതി അത്ഥോ. ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സംഖിത്തേന ധമ്മം ദേസേതൂ ’’ തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൪.൮൮) മയ്ഹന്തി അത്ഥോ. ‘‘ധമ്മദായാദാ മേ, ഭിക്ഖവേ, ഭവഥാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൯) മമാതി അത്ഥോ. ഇധ പന ‘‘മയാ സുത’’ന്തി ച ‘‘മമ സുത’’ന്തി ച അത്ഥദ്വയേ യുജ്ജതി.
Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū ’’ tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.
സുതന്തി അയം സുതസദ്ദോ സഉപസഗ്ഗോ അനുപസഗ്ഗോ ച ഗമന-വിസ്സുത-കിലിന്നഉപചിതാനുയോഗ-സോതവിഞ്ഞേയ്യ-സോതദ്വാരാനുസാരവിഞ്ഞാതാദിഅനേകത്ഥപ്പഭേദോ. തഥാ ഹിസ്സ – ‘‘സേനായ പസുതോ’’തിആദീസു ഗച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. ‘‘സുതധമ്മസ്സ പസ്സതോ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൧൧) വിസ്സുതധമ്മസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘അവസ്സുതാ അവസ്സുതസ്സാ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൬൫൭) കിലിന്നാകിലിന്നസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘തുമ്ഹേഹി പുഞ്ഞം പസുതം അനപ്പക’’ന്തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൭.൧൨) ഉപചിതന്തി അത്ഥോ. ‘‘യേ ഝാനപസുതാ ധീരാ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൮൧) ഝാനാനുയുത്താതി അത്ഥോ. ‘‘ദിട്ഠം സുതം മുത’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൧) സോതവിഞ്ഞേയ്യന്തി അത്ഥോ. ‘‘സുതധരോ സുതസന്നിചയോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൩൯) സോതദ്വാരാനുസാരവിഞ്ഞാതധരോതി അത്ഥോ. ഇധ പനസ്സ സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിതന്തി വാ ഉപധാരണന്തി വാ അത്ഥോ. മേ-സദ്ദസ്സ ഹി മയാതി അത്ഥേ സതി – ‘‘ഏവം മയാ സുതം, സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിത’’ന്തി യുജ്ജതി. മമാതി അത്ഥേ സതി – ‘‘ഏവം മമ സുതം, സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരണ’’ന്തി യുജ്ജതി.
Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati – ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati – ‘‘evaṃ mama sutaṃ, sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.
ഏവമേതേസു തീസു പദേസു ഏവന്തി സോതവിഞ്ഞാണാദിവിഞ്ഞാണകിച്ചനിദസ്സനം. മേതി വുത്തവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിപുഗ്ഗലനിദസ്സനം. സുതന്തി അസ്സവനഭാവപടിക്ഖേപതോ അനൂനാനധികാവിപരീതഗ്ഗഹണനിദസ്സനം. തഥാ ഏവന്തി തസ്സ സോതദ്വാരാനുസാരേന പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തിഭാവപ്പകാസനം. മേതി അത്തപ്പകാസനം. സുതന്തി ധമ്മപ്പകാസനം. അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ‘‘നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ മയാ ന അഞ്ഞം കതം, ഇദം പന കതം, അയം ധമ്മോ സുതോ’’തി.
Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassa sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.
തഥാ ഏവന്തി നിദ്ദിസിതബ്ബപ്പകാസനം. മേതി പുഗ്ഗലപ്പകാസനം. സുതന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചപ്പകാസനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘യം സുത്തം നിദ്ദിസിസ്സാമി, തം മയാ ഏവം സുത’’ന്തി.
Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.
തഥാ ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോ . ഏവന്തി ഹി അയം ആകാരപഞ്ഞത്തി. മേതി കത്തുനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിസയനിദ്ദേസോ. ഏത്താവതാ നാനാകാരപ്പവത്തേന ചിത്തസന്താനേന തംസമങ്ഗിനോ കത്തുവിസയേ ഗഹണസന്നിട്ഠാനം കതം ഹോതി.
Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanagahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso . Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.
അഥ വാ ഏവന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിഞ്ഞാണകിച്ചനിദ്ദേസോ. മേതി ഉഭയകിച്ചയുത്തപുഗ്ഗലനിദ്ദേസോ. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ‘‘മയാ സവനകിച്ചവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിനാ പുഗ്ഗലേന വിഞ്ഞാണവസേന ലദ്ധസവനകിച്ചവോഹാരേന സുത’’ന്തി.
Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.
തത്ഥ ഏവന്തി ച മേതി ച സച്ചികട്ഠപരമത്ഥവസേന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. കിഞ്ഹേത്ഥ തം പരമത്ഥതോ അത്ഥി, യം ഏവന്തി വാ മേതി വാ നിദ്ദേസം ലഭേഥ. സുതന്തി വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. യഞ്ഹി തം ഏത്ഥ സോതേന ഉപലദ്ധം, തം പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനന്തി. തഥാ ഏവന്തി ച മേതി ച തം തം ഉപാദായ വത്തബ്ബതോ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി. സുതന്തി ദിട്ഠാദീനി ഉപനിധായ വത്തബ്ബതോ ഉപനിധാപഞ്ഞത്തി.
Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.
ഏത്ഥ ച ഏവന്തി വചനേന അസമ്മോഹം ദീപേതി. ന ഹി സമ്മൂള്ഹോ നാനപ്പകാരപടിവേധസമത്ഥോ ഹോതി. സുതന്തി വചനേന സുതസ്സ അസമ്മോസം ദീപേതി. യസ്സ ഹി സുതം സമ്മുട്ഠം ഹോതി, ന സോ കാലന്തരേന മയാ സുതന്തി പടിജാനാതി. ഇച്ചസ്സ അസമ്മോഹേന പഞ്ഞാസിദ്ധി, അസമ്മോസേന പന സതിസിദ്ധി. തത്ഥ പഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമായ സതിയാ ബ്യഞ്ജനാവധാരണസമത്ഥതാ, സതിപുബ്ബങ്ഗമായ പഞ്ഞായ അത്ഥപടിവേധസമത്ഥതാ . തദുഭയസമത്ഥതായോഗേന അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ധമ്മകോസസ്സ അനുപാലനസമത്ഥതോ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികത്തസിദ്ധി.
Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā . Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.
അപരോ നയോ – ഏവന്തി വചനേന യോനിസോ മനസികാരം ദീപേതി, അയോനിസോ മനസികരോതോ ഹി നാനപ്പകാരപടിവേധാഭാവതോ. സുതന്തി വചനേന അവിക്ഖേപം ദീപേതി വിക്ഖിത്തചിത്തസ്സ സവനാഭാവതോ. തഥാ ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ പുഗ്ഗലോ സബ്ബസമ്പത്തിയാ വുച്ചമാനോപി ‘‘ന മയാ സുതം, പുന ഭണഥാ’’തി ഭണതി. യോനിസോ മനസികാരേന ചേത്ഥ അത്തസമ്മാപണിധിം പുബ്ബേ ച കതപുഞ്ഞതം സാധേതി, സമ്മാ അപ്പണിഹിതത്തസ്സ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ തദഭാവതോ. അവിക്ഖേപേന സദ്ധമ്മസ്സവനം സപ്പുരിസൂപനിസ്സയഞ്ച സാധേതി. ന ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ സോതും സക്കോതി, ന ച സപ്പുരിസേ അനുപനിസ്സയമാനസ്സ സവനം അത്ഥീതി.
Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.
അപരോ നയോ – യസ്മാ ‘‘ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോ’’തി വുത്തം, സോ ച ഏവം ഭദ്ദകോ ആകാരോ ന സമ്മാ അപ്പണിഹിതത്തനോ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ ഹോതി, തസ്മാ ഏവന്തി ഇമിനാ ഭദ്ദകേന ആകാരേന പച്ഛിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിമത്തനോ ദീപേതി. സുതന്തി സവനയോഗേന പുരിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിം. ന ഹി അപ്പതിരൂപദേസേ വസതോ സപ്പുരിസൂപനിസ്സയവിരഹിതസ്സ വാ സവനം അത്ഥി. ഇച്ചസ്സ പച്ഛിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ ആസയസുദ്ധി സിദ്ധാ ഹോതി, പുരിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ പയോഗസുദ്ധി, തായ ച ആസയസുദ്ധിയാ അധിഗമബ്യത്തിസിദ്ധി, പയോഗസുദ്ധിയാ ആഗമബ്യത്തിസിദ്ധി. ഇതി പയോഗാസയസുദ്ധസ്സ ആഗമാധിഗമസമ്പന്നസ്സ വചനം അരുണുഗ്ഗം വിയ സൂരിയസ്സ ഉദയതോ, യോനിസോ മനസികാരോ വിയ ച കുസലകമ്മസ്സ, അരഹതി ഭഗവതോ വചനസ്സ പുബ്ബങ്ഗമം ഭവിതുന്തി ഠാനേ നിദാനം ഠപേന്തോ ഏവം മേ സുതന്തിആദിമാഹ.
Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.
അപരോ നയോ – ഏവന്തി ഇമിനാ നാനപ്പകാരപടിവേധദീപകേന വചനേന അത്തനോ അത്ഥപടിഭാനപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം ദീപേതി. സുതന്തി ഇമിനാ സോതബ്ബഭേദപടിവേധദീപകേന ധമ്മനിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം. ഏവന്തി ച ഇദം യോനിസോ മനസികാരദീപകവചനം ഭാസമാനോ – ‘‘ഏതേ മയാ ധമ്മാ മനസാനുപേക്ഖിതാ ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ’’തി ദീപേതി. സുതന്തി ഇദം സവനയോഗദീപകവചനം ഭാസമാനോ – ‘‘ബഹൂ മയാ ധമ്മാ സുതാ ധാതാ വചസാ പരിചിതാ’’തി ദീപേതി. തദുഭയേനപി അത്ഥബ്യഞ്ജനപാരിപൂരിം ദീപേന്തോ സവനേ ആദരം ജനേതി. അത്ഥബ്യഞ്ജനപരിപുണ്ണഞ്ഹി ധമ്മം ആദരേന അസ്സുണന്തോ മഹതാ ഹിതാ പരിബാഹിരോ ഹോതീതി ആദരം ജനേത്വാ സക്കച്ചം ധമ്മോ സോതബ്ബോതി.
Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.
ഏവം മേ സുതന്തി ഇമിനാ പന സകലേന വചനേന ആയസ്മാ ആനന്ദോ തഥാഗതപ്പവേദിതം ധമ്മം അത്തനോ അദഹന്തോ അസപ്പുരിസഭൂമിം അതിക്കമതി, സാവകത്തം പടിജാനന്തോ സപ്പുരിസഭൂമിം ഓക്കമതി. തഥാ അസദ്ധമ്മാ ചിത്തം വുട്ഠാപേതി, സദ്ധമ്മേ ചിത്തം പതിട്ഠാപേതി. ‘‘കേവലം സുതമേവേതം മയാ, തസ്സേവ പന ഭഗവതോ വചന’’ന്തി ദീപേന്തോ അത്താനം പരിമോചേതി, സത്ഥാരം അപദിസതി, ജിനവചനം അപ്പേതി, ധമ്മനേത്തിം പതിട്ഠാപേതി.
Evaṃme sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.
അപിച ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി അത്തനാ ഉപ്പാദിതഭാവം അപ്പടിജാനന്തോ പുരിമവചനം വിവരന്തോ – ‘‘സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതമിദം മയാ തസ്സ ഭഗവതോ ചതുവേസാരജ്ജവിസാരദസ്സ ദസബലധരസ്സ ആസഭട്ഠാനട്ഠായിനോ സീഹനാദനാദിനോ സബ്ബസത്തുത്തമസ്സ ധമ്മിസ്സരസ്സ ധമ്മരാജസ്സ ധമ്മാധിപതിനോ ധമ്മദീപസ്സ ധമ്മസരണസ്സ സദ്ധമ്മവരചക്കവത്തിനോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ വചനം, ന ഏത്ഥ അത്ഥേ വാ ധമ്മേ വാ പദേ വാ ബ്യഞ്ജനേ വാ കങ്ഖാ വാ വിമതി വാ കത്തബ്ബാ’’തി സബ്ബദേവമനുസ്സാനം ഇമസ്മിം ധമ്മേ അസ്സദ്ധിയം വിനാസേതി, സദ്ധാസമ്പദം ഉപ്പാദേതീതി. തേനേതം വുച്ചതി –
Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘വിനാസയതി അസ്സദ്ധം, സദ്ധം വഡ്ഢേതി സാസനേ;
‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;
ഏവം മേ സുതമിച്ചേവം, വദം ഗോതമസാവകോ’’തി.
Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.
ഏകന്തി ഗണനപരിച്ഛേദനിദ്ദേസോ. സമയന്തി പരിച്ഛിന്നനിദ്ദേസോ. ഏകം സമയന്തി അനിയമിതപരിദീപനം. തത്ഥ സമയസദ്ദോ –
Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –
‘‘സമവായേ ഖണേ കാലേ, സമൂഹേ ഹേതുദിട്ഠിസു;
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
പടിലാഭേ പഹാനേ ച, പടിവേധേ ച ദിസ്സതി’’.
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.
തഥാ ഹിസ്സ ‘‘അപ്പേവ നാമ സ്വേപി ഉപസങ്കമേയ്യാമ കാലഞ്ച സമയഞ്ച ഉപാദായാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൭) സമവായോ അത്ഥോ. ‘‘ഏകോവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഖണോ ച സമയോ ച ബ്രഹ്മചരിയവാസായാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൨൯) ഖണോ. ‘‘ഉണ്ഹസമയോ പരിളാഹസമയോ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൩൫൮) കാലോ. ‘‘മഹാസമയോ പവനസ്മി’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨) സമൂഹോ. ‘‘സമയോപി ഖോ തേ, ഭദ്ദാലി, അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസി, ഭഗവാ ഖോ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ഭഗവാപി മം ജാനിസ്സതി – ‘ഭദ്ദാലി, നാമ ഭിക്ഖു സത്ഥുസാസനേ സിക്ഖായ അപരിപൂരകാരീ’തി. അയമ്പി ഖോ തേ , ഭദ്ദാലി, സമയോ അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൩൫) ഹേതു. ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഉഗ്ഗാഹമാനോ പരിബ്ബാജകോ സമണമുണ്ഡികാപുത്തോ സമയപ്പവാദകേ തിന്ദുകാചീരേ ഏകസാലകേ മല്ലികായ ആരാമേ പടിവസതീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൨൬൦) ദിട്ഠി.
Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho te , bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.
‘‘ദിട്ഠേ ധമ്മേ ച യോ അത്ഥോ, യോ ചത്ഥോ സമ്പരായികോ;
‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;
അത്ഥാഭിസമയാ ധീരോ, പണ്ഡിതോതി പവുച്ചതീ’’തി. –
Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –
ആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൯) പടിലാഭോ. ‘‘സമ്മാ മാനാഭിസമയാ അന്തമകാസി ദുക്ഖസ്സാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൮) പഹാനം. ‘‘ദുക്ഖസ്സ പീളനട്ഠോ സങ്ഖതട്ഠോ സന്താപട്ഠോ വിപരിണാമട്ഠോ അഭിസമയട്ഠോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൨.൮) പടിവേധോ. ഇധ പനസ്സ കാലോ അത്ഥോ. തേന സംവച്ഛര-ഉതു-മാസഡ്ഢമാസ-രത്തി-ദിവ-പുബ്ബണ്ഹ-മജ്ഝന്ഹിക-സായന്ഹ-പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമയാമ-മുഹുത്താദീസു കാലപ്പഭേദഭൂതേസു സമയേസു ഏകം സമയന്തി ദീപേതി.
Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.
തത്ഥ കിഞ്ചാപി ഏതേസു സംവച്ഛരാദീസു സമയേസു യം യം സുത്തം യസ്മിം യസ്മിം സംവച്ഛരേ ഉതുമ്ഹി മാസേ പക്ഖേ രത്തിഭാഗേ ദിവസഭാഗേ വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഥേരസ്സ സുവിദിതം സുവവത്ഥാപിതം പഞ്ഞായ. യസ്മാ പന ‘‘ഏവം മേ സുതം അസുകസംവച്ഛരേ അസുകഉതുമ്ഹി അസുകമാസേ അസുകപക്ഖേ അസുകരത്തിഭാഗേ അസുകദിവസഭാഗേ വാ’’തി ഏവം വുത്തേ ന സക്കാ സുഖേന ധാരേതും വാ ഉദ്ദിസിതും വാ ഉദ്ദിസാപേതും വാ, ബഹു ച വത്തബ്ബം ഹോതി, തസ്മാ ഏകേനേവ പദേന തമത്ഥം സമോധാനേത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.
Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
യേ വാ ഇമേ ഗബ്ഭോക്കന്തിസമയോ ജാതിസമയോ സംവേഗസമയോ അഭിനിക്ഖമനസമയോ ദുക്കരകാരികസമയോ മാരവിജയസമയോ അഭിസമ്ബോധിസമയോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസമയോ ദേസനാസമയോ പരിനിബ്ബാനസമയോതി ഏവമാദയോ ഭഗവതോ ദേവമനുസ്സേസു അതിവിയ സുപ്പകാസാ അനേകകാലപ്പഭേദാ ഏവ സമയാ. തേസു സമയേസു ദേസനാസമയസങ്ഖാതം ഏകം സമയന്തി ദീപേതി. യോ ചായം ഞാണകരുണാകിച്ചസമയേസു കരുണാകിച്ചസമയോ, അത്തഹിതപരഹിതപടിപത്തിസമയേസു പരഹിതപടിപത്തിസമയോ , സന്നിപതിതാനം കരണീയദ്വയസമയേസു ധമ്മികഥാസമയോ, ദേസനാപടിപത്തിസമയേസു ദേസനാസമയോ, തേസുപി സമയേസു അഞ്ഞതരം സന്ധായ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.
Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo , sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.
കസ്മാ പനേത്ഥ യഥാ അഭിധമ്മേ ‘‘യസ്മിം സമയേ കാമാവചര’’ന്തി ച ഇതോ അഞ്ഞേസു സുത്തപദേസു ‘‘യസ്മിം സമയേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’തി ച ഭുമ്മവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ, വിനയേ ച ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി കരണവചനേന, തഥാ അകത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ഉപയോഗവചനേന നിദ്ദേസോ കതോതി. തത്ഥ തഥാ, ഇധ ച അഞ്ഞഥാ അത്ഥസമ്ഭവതോ. തത്ഥ ഹി അഭിധമ്മേ ഇതോ അഞ്ഞേസു സുത്തപദേസു ച അധികരണത്ഥോ ഭാവേനഭാവലക്ഖണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. അധികരണഞ്ഹി കാലത്ഥോ സമൂഹത്ഥോ ച സമയോ, തത്ഥ വുത്താനം ഫസ്സാദിധമ്മാനം ഖണസമവായഹേതുസങ്ഖാതസ്സ ച സമയസ്സ ഭാവേന തേസം ഭാവോ ലക്ഖീയതി. തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ ഭുമ്മവചനനിദ്ദേസോ കതോ.
Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.
വിനയേ ച ഹേതുഅത്ഥോ കരണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. യോ ഹി സോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിസമയോ സാരിപുത്താദീഹിപി ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യോ, തേന സമയേന ഹേതുഭൂതേന കരണഭൂതേന ച സിക്ഖാപദാനി പഞ്ഞാപയന്തോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിഹേതുഞ്ച അപേക്ഖമാനോ ഭഗവാ തത്ഥ തത്ഥ വിഹാസി. തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ കരണവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ.
Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.
ഇധ പന അഞ്ഞസ്മിം ച ഏവംജാതികേ അച്ചന്തസംയോഗത്ഥോ സമ്ഭവതി. യഞ്ഹി സമയം ഭഗവാ ഇമം അഞ്ഞം വാ സുത്തന്തം ദേസേസി, അച്ചന്തമേവ തം സമയം കരുണാവിഹാരേന വിഹാസി. തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം ഇധ ഉപയോഗവചനനിദ്ദേസോ കതോതി.
Idha pana aññasmiṃ ca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.
തേനേതം വുച്ചതി –
Tenetaṃ vuccati –
‘‘തം തം അത്ഥമപേക്ഖിത്വാ, ഭുമ്മേന കരണേന ച;
‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;
അഞ്ഞത്ര സമയോ വുത്തോ, ഉപയോഗേന സോ ഇധാ’’തി.
Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.
പോരാണാ പന വണ്ണയന്തി – ‘‘തസ്മിം സമയേ’’തി വാ ‘‘തേന സമയേനാ’’തി വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വാ അഭിലാപമത്തഭേദോ ഏസ, സബ്ബത്ഥ ഭുമ്മമേവ അത്ഥോതി. തസ്മാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വുത്തേപി ‘‘ഏകസ്മിം സമയേ’’തി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.
ഭഗവാതി ഗരു. ഗരും ഹി ലോകേ ‘‘ഭഗവാ’’തി വദന്തി. അയഞ്ച സബ്ബഗുണവിസിട്ഠതായ സബ്ബസത്താനം ഗരു, തസ്മാ ‘‘ഭഗവാ’’തി വേദിതബ്ബോ. പോരാണേഹിപി വുത്തം –
Bhagavāti garu. Garuṃ hi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –
‘‘ഭഗവാതി വചനം സേട്ഠം, ഭഗവാതി വചനമുത്തമം;
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ഗരു ഗാരവയുത്തോ സോ, ഭഗവാ തേന വുച്ചതീ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൪൨);
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142);
അപിച –
Apica –
‘‘ഭഗ്യവാ ഭഗ്ഗവാ യുത്തോ, ഭഗേഹി ച വിഭത്തവാ;
‘‘Bhagyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ഭത്തവാ വന്തഗമനോ, ഭവേസു ഭഗവാ തതോ’’തി. –
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –
ഇമിസ്സാ ഗാഥായ വസേനസ്സ പദസ്സ വിത്ഥാരതോ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സോ ച വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൪൪) ബുദ്ധാനുസ്സതിനിദ്ദേസേ വുത്തോയേവ.
Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.
ഏത്താവതാ ചേത്ഥ ഏവം മേ സുതന്തി വചനേന യഥാസുതം ധമ്മം ദസ്സേന്തോ ഭഗവതോ ധമ്മസരീരം പച്ചക്ഖം കരോതി. തേന ‘‘നയിദം അതിക്കന്തസത്ഥുകം പാവചനം, അയം വോ സത്ഥാ’’തി സത്ഥു അദസ്സനേന ഉക്കണ്ഠിതം ജനം സമസ്സാസേതി. ഏകം സമയം ഭഗവാതി വചനേന തസ്മിം സമയേ ഭഗവതോ അവിജ്ജമാനഭാവം ദസ്സേന്തോ രൂപകായപരിനിബ്ബാനം സാധേതി. തേന ‘‘ഏവംവിധസ്സ നാമ അരിയധമ്മസ്സ ദേസകോ ദസബലധരോ വജിരസങ്ഘാതസമാനകായോ സോപി ഭഗവാ പരിനിബ്ബുതോ, കേന അഞ്ഞേന ജീവിതേ ആസാ ജനേതബ്ബാ’’തി ജീവിതമദമത്തം ജനം സംവേജേതി, സദ്ധമ്മേ ചസ്സ ഉസ്സാഹം ജനേതി. ഏവന്തി ച ഭണന്തോ ദേസനാസമ്പത്തിം നിദ്ദിസതി. മേ സുതന്തി സാവകസമ്പത്തിം. ഏകം സമയന്തി കാലസമ്പത്തിം. ഭഗവാതി ദേസകസമ്പത്തിം.
Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.
സാവത്ഥിയന്തി ഏവംനാമകേ നഗരേ. സമീപത്ഥേ ചേതം ഭുമ്മവചനം. വിഹരതീതി അവിസേസേന ഇരിയാപഥദിബ്ബബ്രഹ്മഅരിയവിഹാരേസു അഞ്ഞതരവിഹാരസമങ്ഗീപരിദീപനമേതം. ഇധ പന ഠാനഗമനനിസജ്ജാസയനപ്പഭേദേസു ഇരിയാപഥേസു അഞ്ഞതരഇരിയാപഥസമായോഗപരിദീപനം , തേന ഠിതോപി ഗച്ഛന്തോപി നിസിന്നോപി സയാനോപി ഭഗവാ വിഹരതിച്ചേവ വേദിതബ്ബോ. സോ ഹി ഏകം ഇരിയാപഥബാധനം അഞ്ഞേന ഇരിയാപഥേന വിച്ഛിന്ദിത്വാ അപരിപതന്തം അത്തഭാവം ഹരതി പവത്തേതി, തസ്മാ ‘‘വിഹരതീ’’തി വുച്ചതി.
Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ , tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.
ജേതവനേതി ജേതസ്സ രാജകുമാരസ്സ വനേ. തഞ്ഹി തേന രോപിതം സംവഡ്ഢിതം പരിപാലിതം അഹോസി, തസ്മാ ‘‘ജേതവന’’ന്തി സങ്ഖം ഗതം. തസ്മിം ജേതവനേ. അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേതി അനാഥപിണ്ഡികേന ഗഹപതിനാ ചതുപഞ്ഞാസഹിരഞ്ഞകോടിപരിച്ചാഗേന ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ നിയ്യാതിതത്താ ‘‘അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമോ’’തി സങ്ഖം ഗതേ ആരാമേ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമട്ഠകഥായ സബ്ബാസവസുത്തവണ്ണനായം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൪) വുത്തോ.
Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ ahosi, tasmā ‘‘jetavana’’nti saṅkhaṃ gataṃ. Tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti saṅkhaṃ gate ārāme. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14) vutto.
തത്ഥ സിയാ – യദി താവ ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ‘‘ജേതവനേ’’തി ന വത്തബ്ബം. അഥ തത്ഥ വിഹരതി, ‘‘സാവത്ഥിയ’’ന്തി ന വത്തബ്ബം. ന ഹി സക്കാ ഉഭയത്ഥ ഏകം സമയം വിഹരിതുന്തി. ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം.
Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.
നനു അവോചുമ്ഹ ‘‘സമീപത്ഥേ ഭുമ്മവചന’’ന്തി. തസ്മാ യഥാ ഗങ്ഗായമുനാദീനം സമീപേ ഗോയൂഥാനി ചരന്താനി ‘‘ഗങ്ഗായം ചരന്തി, യമുനായം ചരന്തീ’’തി വുച്ചതി, ഏവമിധാപി യദിദം സാവത്ഥിയാ സമീപേ ജേതവനം, തത്ഥ വിഹരന്തോ വുച്ചതി ‘‘സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ’’തി. ഗോചരഗാമനിദസ്സനത്ഥം ഹിസ്സ സാവത്ഥിവചനം, പബ്ബജിതാനുരൂപനിവാസട്ഠാനനിദസ്സനത്ഥം സേസവചനം.
Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāyaṃ caranti, yamunāyaṃ carantī’’ti vuccati, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.
അഞ്ഞതരാ ദേവതാതി നാമഗോത്തവസേന അപാകടാ ഏകാ ദേവതാതി അത്ഥോ. ‘‘അഭിജാനാതി നോ, ഭന്തേ, ഭഗവാ അഹു ഞാതഞ്ഞതരസ്സ മഹേസക്ഖസ്സ യക്ഖസ്സ സംഖിത്തേന തണ്ഹാസങ്ഖയവിമുത്തിം ഭാസിതാ’’തി ഏത്ഥ പന അഭിഞ്ഞാതോ സക്കോപി ദേവരാജാ ‘‘അഞ്ഞതരോ’’തി വുത്തോ. ‘‘ദേവതാ’’തി ച ഇദം ദേവാനമ്പി ദേവധീതാനമ്പി സാധാരണവചനം. ഇമസ്മിം പനത്ഥേ ദേവോ അധിപ്പേതോ, സോ ച ഖോ രൂപാവചരാനം ദേവാനം അഞ്ഞതരോ.
Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahu ñātaññatarassa mahesakkhassa yakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā ‘‘aññataro’’ti vutto. ‘‘Devatā’’ti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto, so ca kho rūpāvacarānaṃ devānaṃ aññataro.
അഭിക്കന്തായ രത്തിയാതി ഏത്ഥ അഭിക്കന്ത-സദ്ദോ ഖയസുന്ദരാഭിരൂപഅബ്ഭാനുമോദനാദീസു ദിസ്സതി . തത്ഥ ‘‘അഭിക്കന്താ, ഭന്തേ, രത്തി, നിക്ഖന്തോ പഠമോ യാമോ , ചിരനിസിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ, ഉദ്ദിസതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം പാതിമോക്ഖ’’ന്തി ഏവമാദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൨൦; ചൂളവ॰ ൩൮൩) ഖയേ ദിസ്സതി. ‘‘അയം ഇമേസം ചതുന്നം പുഗ്ഗലാനം അഭിക്കന്തതരോ ച പണീതതരോ ചാ’’തി ഏവമാദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൦൦) സുന്ദരേ.
Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkanta-saddo khayasundarābhirūpaabbhānumodanādīsu dissati . Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo , ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20; cūḷava. 383) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘കോ മേ വന്ദതി പാദാനി, ഇദ്ധിയാ യസസാ ജലം;
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, സബ്ബാ ഓഭാസയം ദിസാ’’തി. –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
ഏവമാദീസു (വി॰ വ॰ ൮൫൭) അഭിരൂപേ. ‘‘അഭിക്കന്തം ഭോ ഗോതമ, അഭിക്കന്തം ഭോ ഗോതമാ’’തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൧൫) അബ്ഭാനുമോദനേ. ഇധ പന ഖയേ. തേന അഭിക്കന്തായ രത്തിയാ, പരിക്ഖീണായ രത്തിയാതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥായം ദേവപുത്തോ മജ്ഝിമയാമസമനന്തരേ ആഗതോതി വേദിതബ്ബോ. നിയാമോ ഹി കിരേസ ദേവതാനം യദിദം ബുദ്ധാനം വാ ബുദ്ധസാവകാനം വാ ഉപട്ഠാനം ആഗച്ഛന്താ മജ്ഝിമയാമസമനന്തരേയേവ ആഗച്ഛന്തി.
Evamādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhānumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyā, parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Niyāmo hi kiresa devatānaṃ yadidaṃ buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā upaṭṭhānaṃ āgacchantā majjhimayāmasamanantareyeva āgacchanti.
അഭിക്കന്തവണ്ണാതി ഇധ അഭിക്കന്ത-സദ്ദോ അഭിരൂപേ, വണ്ണ-സദ്ദോ പന ഛവിഥുതി-കുലവഗ്ഗ-കാരണ-സണ്ഠാനപ്പമാണ-രൂപായതനാദീസു ദിസ്സതി. തത്ഥ ‘‘സുവണ്ണവണ്ണോസി ഭഗവാ’’തി ഏവമാദീസു (സു॰ നി॰ ൫൫൩) ഛവിയാ. ‘‘കദാ സഞ്ഞൂള്ഹാ പന തേ, ഗഹപതി, ഇമേ സമണസ്സ വണ്ണാ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൭൭) ഥുതിയം. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭോ ഗോതമ, വണ്ണാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൧൫) കുലവഗ്ഗേ. ‘‘അഥ കേന നു വണ്ണേന, ഗന്ധഥേനോതി വുച്ചതീ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൨൩൪) കാരണേ. ‘‘മഹന്തം ഹത്ഥിരാജവണ്ണം അഭിനിമ്മിനിത്വാ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൩൮) സണ്ഠാനേ. ‘‘തയോ പത്തസ്സ വണ്ണാ’’തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൬൦൨) പമാണേ. ‘‘വണ്ണോ ഗന്ധോ രസോ ഓജാ’’തി ഏവമാദീസു രൂപായതനേ. സോ ഇധ ഛവിയാ ദട്ഠബ്ബോ. തേന അഭിക്കന്തവണ്ണാ അഭിരൂപച്ഛവി, ഇട്ഠവണ്ണാ മനാപവണ്ണാതി വുത്തം ഹോതി. ദേവതാ ഹി മനുസ്സലോകം ആഗച്ഛമാനാ പകതിവണ്ണം പകതിഇദ്ധിം ജഹിത്വാ ഓളാരികം അത്തഭാവം കത്വാ അതിരേകവണ്ണം അതിരേകഇദ്ധിം മാപേത്വാ നടസമജ്ജാദീനി ഗച്ഛന്താ മനുസ്സാ വിയ അഭിസങ്ഖതേന കായേന ആഗച്ഛന്തി. തത്ഥ കാമാവചരാ അനഭിസങ്ഖതേനപി ആഗന്തും സക്കോന്തി, രൂപാവചരാ പന ന സക്കോന്തി. തേസഞ്ഹി അതിസുഖുമോ അത്തഭാവോ, ന തേന ഇരിയാപഥകപ്പനം ഹോതി. തസ്മാ അയം ദേവപുത്തോ അഭിസങ്ഖതേനേവ ആഗതോ. തേന വുത്തം ‘‘അഭിക്കന്തവണ്ണാ’’തി.
Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkanta-saddo abhirūpe, vaṇṇa-saddo pana chavithuti-kulavagga-kāraṇa-saṇṭhānappamāṇa-rūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (su. ni. 553) chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te, gahapati, ime samaṇassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyā daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇā abhirūpacchavi, iṭṭhavaṇṇā manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ jahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Tattha kāmāvacarā anabhisaṅkhatenapi āgantuṃ sakkonti, rūpāvacarā pana na sakkonti. Tesañhi atisukhumo attabhāvo, na tena iriyāpathakappanaṃ hoti. Tasmā ayaṃ devaputto abhisaṅkhateneva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.
കേവലകപ്പന്തി ഏത്ഥ കേവല-സദ്ദോ അനവസേസ-യേഭുയ്യാബ്യാമിസ്സാനതിരേകദള്ഹത്ഥവിസംയോഗാദിഅനേകത്ഥോ. തഥാ ഹിസ്സ ‘‘കേവലപരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയ’’ന്തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൧) അനവസേസത്ഥമത്ഥോ. ‘‘കേവലകപ്പാ ച അങ്ഗമഗധാ പഹൂതം ഖാദനീയഭോജനീയം ആദായ ഉപസങ്കമിസ്സന്തീ’’തി ഏവമാദീസു (മഹാവ॰ ൪൩) യേഭുയ്യതാ. ‘‘കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി ഏവമാദീസു (വിഭ॰ ൨൨൫) അബ്യാമിസ്സതാ. ‘‘കേവലം സദ്ധാമത്തകം നൂന അയമായസ്മാ’’തി ഏവമാദീസു (മഹാവ॰ ൨൪൪) അനതിരേകതാ. ‘‘ആയസ്മതോ, ഭന്തേ, അനുരുദ്ധസ്സ ബാഹിയോ നാമ സദ്ധിവിഹാരികോ കേവലകപ്പം സങ്ഘഭേദായ ഠിതോ’’തി ഏവമാദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൨൪൩) ദള്ഹത്ഥതാ. ‘‘കേവലീ വുസിതവാ ഉത്തമപുരിസോതി വുച്ചതീ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൫൭) വിസംയോഗോ അത്ഥോ. ഇധ പനസ്സ അനവസേസത്ഥോ അധിപ്പേതോ.
Kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesa-yebhuyyābyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho. Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatthamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo attho. Idha panassa anavasesattho adhippeto.
കപ്പ-സദ്ദോ പനായം അഭിസദ്ദഹന-വോഹാര-കാല-പഞ്ഞത്തി-ഛേദന-വികപ്പ-ലേസസമന്തഭാവാദിഅനേകത്ഥോ. തഥാ ഹിസ്സ ‘‘ഓകപ്പനിയമേതം ഭോതോ ഗോതമസ്സ, യഥാ തം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) അഭിസദ്ദഹനമത്ഥോ. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി ഏവമാദീസു (ചൂളവ॰ ൨൫൦) വോഹാരോ. ‘‘യേന സുദം നിച്ചകപ്പം വിഹരാമീ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) കാലോ. ‘‘ഇച്ചായസ്മാ കപ്പോ’’തി ഏവമാദീസു പഞ്ഞത്തി. ‘‘അലങ്കതോ കപ്പിതകേസമസ്സൂ’’തി ഏവമാദീസു (വി॰ വ॰ ൧൦൯൪, ൧൧൦൧) ഛേദനം. ‘‘കപ്പതി ദ്വങ്ഗുലകപ്പോ’’തി ഏവമാദീസു (ചൂളവ॰ ൪൪൬) വികപ്പോ. ‘‘ആത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതു’’ന്തി ഏവമാദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൮൦) ലേസോ. ‘‘കേവലകപ്പം വേളുവനം ഓഭാസേത്വാ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൯൪) സമന്തഭാവോ. ഇധ പനസ്സ സമന്തഭാവത്ഥോ അധിപ്പേതോ. തസ്മാ കേവലകപ്പം ജേതവനന്തി ഏത്ഥ ‘‘അനവസേസം സമന്തതോ ജേതവന’’ന്തി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
Kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti-chedana-vikappa-lesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (vi. va. 1094, 1101) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Ātthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvattho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ jetavananti ettha ‘‘anavasesaṃ samantato jetavana’’nti evamattho daṭṭhabbo.
ഓഭാസേത്വാതി വത്ഥാലങ്കാരസരീരസമുട്ഠിതായ ആഭായ ഫരിത്വാ, ചന്ദിമാ വിയ സൂരിയോ വിയ ച ഏകോഭാസം ഏകപജ്ജോതം കരിത്വാതി അത്ഥോ.
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.
യേനാതി ഭുമ്മത്ഥേ കരണവചനം. യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീതി തസ്മാ ‘‘യത്ഥ ഭഗവാ, തത്ഥ ഉപസങ്കമീ’’തി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. യേന വാ കാരണേന ഭഗവാ ദേവമനുസ്സേഹി ഉപസങ്കമിതബ്ബോ, തേന കാരണേന ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. കേന ച കാരണേന ഭഗവാ ഉപസങ്കമിതബ്ബോ? നാനപ്പകാരഗുണവിസേസാധിഗമാധിപ്പായേന, സാദുഫലൂപഭോഗാധിപ്പായേന ദിജഗണേഹി നിച്ചഫലിതമഹാരുക്ഖോ വിയ. ഉപസങ്കമീതി ച ഗതാതി വുത്തം ഹോതി. ഉപസങ്കമിത്വാതി ഉപസങ്കമനപരിയോസാനദീപനം. അഥ വാ ഏവം ഗതാ തതോ ആസന്നതരം ഠാനം ഭഗവതോ സമീപസങ്ഖാതം ഗന്ത്വാതിപി വുത്തം ഹോതി.
Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti tasmā ‘‘yattha bhagavā, tattha upasaṅkamī’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ഇദാനി യേനത്ഥേന ലോകേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലസ്സ ഉപട്ഠാനം ആഗതാ, തം പുച്ഛിതുകാമാ ദസനഖസമോധാനസമുജ്ജലം അഞ്ജുലിം സിരസി പതിട്ഠപേത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. ഏകമന്തന്തി ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ – ‘‘വിസമം ചന്ദിമസൂരിയാ പരിവത്തന്തീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൭൦) വിയ. തസ്മാ യഥാ ഠിതാ ഏകമന്തം ഠിതാ ഹോതി, തഥാ അട്ഠാസീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഭുമ്മത്ഥേ വാ ഏതം ഉപയോഗവചനം. അട്ഠാസീതി ഠാനം കപ്പേസി. പണ്ഡിതാ ഹി ദേവമനുസ്സാ ഗരുട്ഠാനിയം ഉപസങ്കമിത്വാ ആസനകുസലതായ ഏകമന്തം തിട്ഠന്തി, അയഞ്ച ദേവോ തേസം അഞ്ഞതരോ, തസ്മാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി.
Idāni yenatthena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgatā, taṃ pucchitukāmā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjuliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā ṭhitā ekamantaṃ ṭhitā hoti, tathā aṭṭhāsīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti ṭhānaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ tiṭṭhanti, ayañca devo tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
കഥം ഠിതോ പന ഏകമന്തം ഠിതോ ഹോതീതി? ഛ ഠാനദോസേ വജ്ജേത്വാ. സേയ്യഥിദം – അതിദൂരം, അച്ചാസന്നം, ഉപരിവാതം , ഉന്നതപ്പദേസം, അതിസമ്മുഖം, അതിപച്ഛാതി. അതിദൂരേ ഠിതോ ഹി സചേ കഥേതുകാമോ ഹോതി, ഉച്ചാസദ്ദേന കഥേതബ്ബം ഹോതി. അച്ചാസന്നേ ഠിതോ സങ്ഘട്ടനം കരോതി. ഉപരിവാതേ ഠിതോ സരീരഗന്ധേന ബാധതി. ഉന്നതപ്പദേസേ ഠിതോ അഗാരവം പകാസേതി. അതിസമ്മുഖാ ഠിതോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ചക്ഖുനാ ചക്ഖും ആഹച്ച ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. അതിപച്ഛാ ഠിതോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ഗീവം പസാരേത്വാ ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. തസ്മാ അയമ്പി ഏതേ ഛ ഠാനദോസേ വജ്ജേത്വാ അട്ഠാസി. തേന വുത്തം ‘‘ഏകമന്തം അട്ഠാസീ’’തി.
Kathaṃ ṭhito pana ekamantaṃ ṭhito hotīti? Cha ṭhānadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ , unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre ṭhito hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne ṭhito saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte ṭhito sarīragandhena bādhati. Unnatappadese ṭhito agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā ṭhito sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha ṭhānadose vajjetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ aṭṭhāsī’’ti.
ഏതദവോചാതി ഏതം അവോച. കഥം നൂതി കാരണപുച്ഛാ. ഭഗവതോ ഹി തിണ്ണോഘഭാവോ ദസസഹസ്സിലോകധാതുയാ പാകടോ, തേനിമിസ്സാ ദേവതായ തത്ഥ കങ്ഖാ നത്ഥി, ഇമിനാ പന കാരണേന ‘‘തിണ്ണോ’’തി ന ജാനാതി, തേന സാ തം കാരണം പുച്ഛമാനാ ഏവമാഹ.
Etadavocāti etaṃ avoca. Kathaṃ nūti kāraṇapucchā. Bhagavato hi tiṇṇoghabhāvo dasasahassilokadhātuyā pākaṭo, tenimissā devatāya tattha kaṅkhā natthi, iminā pana kāraṇena ‘‘tiṇṇo’’ti na jānāti, tena sā taṃ kāraṇaṃ pucchamānā evamāha.
മാരിസാതി ദേവതാനം പിയസമുദാചാരവചനമേതം. നിദ്ദുക്ഖാതി വുത്തം ഹോതി. യദി ഏവം ‘‘യദാ ഖോ തേ, മാരിസ, സങ്കുനാ സങ്കു ഹദയേ സമാഗച്ഛേയ്യ, അഥ നം ത്വം ജാനേയ്യാസി ‘വസ്സസഹസ്സം മേ നിരയേ പച്ചമാനസ്സാ’’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൫൧൨) ഇദം വിരുജ്ഝതി. ന ഹി നേരയികസത്തോ നിദ്ദുക്ഖോ നാമ ഹോതി. കിഞ്ചാപി ന നിദ്ദുക്ഖോ, രുള്ഹീസദ്ദേന പന ഏവം വുച്ചതി. പുബ്ബേ കിര പഠമകപ്പികാനം നിദ്ദുക്ഖാനം സുഖസമപ്പിതാനം ഏസ വോഹാരോ, അപരഭാഗേ ദുക്ഖം ഹോതു വാ മാ വാ, രുള്ഹീസദ്ദേന അയം വോഹാരോ വുച്ചതേവ നിപ്പദുമാപി നിരുദകാപി വാ പോക്ഖരണീ പോക്ഖരണീ വിയ.
Mārisāti devatānaṃ piyasamudācāravacanametaṃ. Niddukkhāti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘yadā kho te, mārisa, saṅkunā saṅku hadaye samāgaccheyya, atha naṃ tvaṃ jāneyyāsi ‘vassasahassaṃ me niraye paccamānassā’’’ti (ma. ni. 1.512) idaṃ virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nāma hoti. Kiñcāpi na niddukkho, ruḷhīsaddena pana evaṃ vuccati. Pubbe kira paṭhamakappikānaṃ niddukkhānaṃ sukhasamappitānaṃ esa vohāro, aparabhāge dukkhaṃ hotu vā mā vā, ruḷhīsaddena ayaṃ vohāro vuccateva nippadumāpi nirudakāpi vā pokkharaṇī pokkharaṇī viya.
ഓഘമതരീതി ഏത്ഥ ചത്താരോ ഓഘാ, കാമോഘോ ഭവോഘോ ദിട്ഠോഘോ അവിജ്ജോഘോതി. തത്ഥ പഞ്ചസു കാമഗുണേസു ഛന്ദരാഗോ കാമോഘോ നാമ. രൂപാരൂപഭവേസു ഛന്ദരാഗോ ഝാനനികന്തി ച ഭവോഘോ നാമ. ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിയോ ദിട്ഠോഘോ നാമ. ചതൂസു സച്ചേസു അഞ്ഞാണം അവിജ്ജോഘോ നാമ. തത്ഥ കാമോഘോ അട്ഠസു ലോഭസഹഗതേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഉപ്പജ്ജതി, ഭവോഘോ ചതൂസു ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തലോഭസഹഗതേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഉപ്പജ്ജതി, ദിട്ഠോഘോ ചതൂസു ദിട്ഠിഗതസമ്പയുത്തേസു ചിത്തുപ്പാദേസു ഉപ്പജ്ജതി, അവിജ്ജോഘോ സബ്ബാകുസലേസു ഉപ്പജ്ജതി.
Oghamatarīti ettha cattāro oghā, kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti. Tattha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo kāmogho nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti ca bhavogho nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho nāma. Catūsu saccesu aññāṇaṃ avijjogho nāma. Tattha kāmogho aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, bhavogho catūsu diṭṭhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppādesu uppajjati, diṭṭhogho catūsu diṭṭhigatasampayuttesu cittuppādesu uppajjati, avijjogho sabbākusalesu uppajjati.
സബ്ബോപി ചേസ അവഹനനട്ഠേന രാസട്ഠേന ച ഓഘോതി വേദിതബ്ബോ. അവഹനനട്ഠേനാതി അധോഗമനട്ഠേന. അയഞ്ഹി അത്തനോ വസം ഗതേ സത്തേ അധോ ഗമേതി, നിരയാദിഭേദായ ദുഗ്ഗതിയംയേവ നിബ്ബത്തേതി, ഉപരിഭാവം വാ നിബ്ബാനം ഗന്തും അദേന്തോ അധോ തീസു ഭവേസു ചതൂസു യോനീസു പഞ്ചസു ഗതീസു സത്തസു വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസു നവസു സത്താവാസേസു ച ഗമേതീതിപി അത്ഥോ. രാസട്ഠേനാതി മഹന്തട്ഠേന. മഹാ ഹേസോ കിലേസരാസി അവീചിതോ പട്ഠായ യാവ ഭവഗ്ഗാ പത്ഥടോ, യദിദം പഞ്ചസു കാമഗുണേസു ഛന്ദരാഗോ നാമ. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. ഏവമയം രാസട്ഠേനാപി ഓഘോതി വേദിതബ്ബോ. അതരീതി ഇമം ചതുബ്ബിധമ്പി ഓഘം കേന നു ത്വം, മാരിസ, കാരണേന തിണ്ണോതി പുച്ഛതി.
Sabbopi cesa avahananaṭṭhena rāsaṭṭhena ca oghoti veditabbo. Avahananaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena. Ayañhi attano vasaṃ gate satte adho gameti, nirayādibhedāya duggatiyaṃyeva nibbatteti, uparibhāvaṃ vā nibbānaṃ gantuṃ adento adho tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ca gametītipi attho. Rāsaṭṭhenāti mahantaṭṭhena. Mahā heso kilesarāsi avīcito paṭṭhāya yāva bhavaggā patthaṭo, yadidaṃ pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo nāma. Sesesupi eseva nayo. Evamayaṃ rāsaṭṭhenāpi oghoti veditabbo. Atarīti imaṃ catubbidhampi oghaṃ kena nu tvaṃ, mārisa, kāraṇena tiṇṇoti pucchati.
അഥസ്സാ ഭഗവാ പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേന്തോ അപ്പതിട്ഠം ഖ്വാഹന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അപ്പതിട്ഠന്തി അപ്പതിട്ഠഹന്തോ. അനായൂഹന്തി അനായൂഹന്തോ, അവായമന്തോതി അത്ഥോ. ഇതി ഭഗവാ ഗൂള്ഹം പടിച്ഛന്നം കത്വാ പഞ്ഹം കഥേസി. ദേവതാപി നം സുത്വാ ‘‘ബാഹിരകം താവ ഓഘം തരന്താ നാമ ഠാതബ്ബട്ഠാനേ തിട്ഠന്താ തരിതബ്ബട്ഠാനേ ആയൂഹന്താ തരന്തി, അയം പന അവീചിതോ യാവ ഭവഗ്ഗാ പത്ഥടം കിലേസോഘം കിലേസരാസിം അപ്പതിട്ഠഹന്തോ അനായൂഹന്തോ അതരിന്തി ആഹ. കിം നു ഖോ ഏതം? കഥം നു ഖോ ഏത’’ന്തി? വിമതിം പക്ഖന്താ പഞ്ഹസ്സ അത്ഥം ന അഞ്ഞാസി.
Athassā bhagavā pañhaṃ vissajjento appatiṭṭhaṃ khvāhantiādimāha. Tattha appatiṭṭhanti appatiṭṭhahanto. Anāyūhanti anāyūhanto, avāyamantoti attho. Iti bhagavā gūḷhaṃ paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Devatāpi naṃ sutvā ‘‘bāhirakaṃ tāva oghaṃ tarantā nāma ṭhātabbaṭṭhāne tiṭṭhantā taritabbaṭṭhāne āyūhantā taranti, ayaṃ pana avīcito yāva bhavaggā patthaṭaṃ kilesoghaṃ kilesarāsiṃ appatiṭṭhahanto anāyūhanto atarinti āha. Kiṃ nu kho etaṃ? Kathaṃ nu kho eta’’nti? Vimatiṃ pakkhantā pañhassa atthaṃ na aññāsi.
കിം പന ഭഗവതാ യഥാ സത്താ ന ജാനന്തി, ഏവം കഥനത്ഥായ പാരമിയോ പൂരേത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതാ പടിവിദ്ധാതി? ന ഏതദത്ഥായ പടിവിദ്ധാ. ദ്വേ പന ഭഗവതോ ദേസനാ നിഗ്ഗഹമുഖേന ച അനുഗ്ഗഹമുഖേന ച. തത്ഥ യേ പണ്ഡിതമാനിനോ ഹോന്തി അഞ്ഞാതേപി ഞാതസഞ്ഞിനോ പഞ്ചസതാ ബ്രാഹ്മണപബ്ബജിതാ വിയ, തേസം മാനനിഗ്ഗഹത്ഥം യഥാ ന ജാനന്തി, ഏവം മൂലപരിയായാദിസദിസം ധമ്മം ദേസേതി. അയം നിഗ്ഗഹമുഖേന ദേസനാ. വുത്തമ്പി ചേതം ‘‘നിഗ്ഗയ്ഹ നിഗ്ഗയ്ഹാഹം, ആനന്ദ, വക്ഖാമി, പവയ്ഹ പവയ്ഹ, ആനന്ദ, വക്ഖാമി, യോ സാരോ, സോ ഠസ്സതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൯൬). യേ പന ഉജുകാ സിക്ഖാകാമാ, തേസം സുവിഞ്ഞേയ്യം കത്വാ ആകങ്ഖേയ്യസുത്താദിസദിസം ധമ്മം ദേസേതി, ‘‘അഭിരമ, തിസ്സ, അഭിരമ, തിസ്സ, അഹമോവാദേന അഹമനുഗ്ഗഹേന അഹമനുസാസനിയാ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൮൪) ച നേ സമസ്സാസേതി. അയം അനുഗ്ഗഹമുഖേന ദേസനാ.
Kiṃ pana bhagavatā yathā sattā na jānanti, evaṃ kathanatthāya pāramiyo pūretvā sabbaññutā paṭividdhāti? Na etadatthāya paṭividdhā. Dve pana bhagavato desanā niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye paṇḍitamānino honti aññātepi ñātasaññino pañcasatā brāhmaṇapabbajitā viya, tesaṃ mānaniggahatthaṃ yathā na jānanti, evaṃ mūlapariyāyādisadisaṃ dhammaṃ deseti. Ayaṃ niggahamukhena desanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Ye pana ujukā sikkhākāmā, tesaṃ suviññeyyaṃ katvā ākaṅkheyyasuttādisadisaṃ dhammaṃ deseti, ‘‘abhirama, tissa, abhirama, tissa, ahamovādena ahamanuggahena ahamanusāsaniyā’’ti (saṃ. ni. 3.84) ca ne samassāseti. Ayaṃ anuggahamukhena desanā.
അയം പന ദേവപുത്തോ മാനത്ഥദ്ധോ പണ്ഡിതമാനീ, ഏവം കിരസ്സ അഹോസി – അഹം ഓഘം ജാനാമി, തഥാഗതസ്സ ഓഘതിണ്ണഭാവം ജാനാമി, ‘‘ഇമിനാ പന കാരണേന തിണ്ണോ’’തി ഏത്തകമത്തം ന ജാനാമി. ഇതി മയ്ഹം ഞാതമേവ ബഹു, അപ്പം അഞ്ഞാതം, തമഹം കഥിതമത്തമേവ ജാനിസ്സാമി. കിഞ്ഹി നാമ തം ഭഗവാ വദേയ്യ, യസ്സാഹം അത്ഥം ന ജാനേയ്യന്തി. അഥ സത്ഥാ ‘‘അയം കിലിട്ഠവത്ഥം വിയ രങ്ഗജാതം അഭബ്ബോ ഇമം മാനം അപ്പഹായ ദേസനം സമ്പടിച്ഛിതും, മാനനിഗ്ഗഹം താവസ്സ കത്വാ പുന നീചചിത്തേന പുച്ഛന്തസ്സ പകാസേസ്സാമീ’’തി പടിച്ഛന്നം കത്വാ പഞ്ഹം കഥേസി. സോപി നിഹതമാനോ അഹോസി, സാ ചസ്സ നിഹതമാനതാ ഉത്തരിപഞ്ഹപുച്ഛനേനേവ വേദിതബ്ബാ. തസ്സ പന പഞ്ഹപുച്ഛനസ്സ അയമത്ഥോ – കഥം പന ത്വം, മാരിസ, അപ്പതിട്ഠം അനായൂഹം ഓഘമതരി, യഥാഹം ജാനാമി, ഏവം മേ കഥേഹീതി.
Ayaṃ pana devaputto mānatthaddho paṇḍitamānī, evaṃ kirassa ahosi – ahaṃ oghaṃ jānāmi, tathāgatassa oghatiṇṇabhāvaṃ jānāmi, ‘‘iminā pana kāraṇena tiṇṇo’’ti ettakamattaṃ na jānāmi. Iti mayhaṃ ñātameva bahu, appaṃ aññātaṃ, tamahaṃ kathitamattameva jānissāmi. Kiñhi nāma taṃ bhagavā vadeyya, yassāhaṃ atthaṃ na jāneyyanti. Atha satthā ‘‘ayaṃ kiliṭṭhavatthaṃ viya raṅgajātaṃ abhabbo imaṃ mānaṃ appahāya desanaṃ sampaṭicchituṃ, mānaniggahaṃ tāvassa katvā puna nīcacittena pucchantassa pakāsessāmī’’ti paṭicchannaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Sopi nihatamāno ahosi, sā cassa nihatamānatā uttaripañhapucchaneneva veditabbā. Tassa pana pañhapucchanassa ayamattho – kathaṃ pana tvaṃ, mārisa, appatiṭṭhaṃ anāyūhaṃ oghamatari, yathāhaṃ jānāmi, evaṃ me kathehīti.
അഥസ്സ ഭഗവാ കഥേന്തോ യദാസ്വാഹന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ യദാ സ്വാഹന്തി യസ്മിം കാലേ അഹം. സുകാരോ നിപാതമത്തം. യഥാ ച ഏത്ഥ, ഏവം സബ്ബപദേസു. സംസീദാമീതി പടിച്ഛന്നം കത്വാ അതരന്തോ തത്ഥേവ ഓസീദാമി. നിബ്ബുയ്ഹാമീതി ഠാതും അസക്കോന്തോ അതിവത്താമി. ഇതി ഠാനേ ച വായാമേ ച ദോസം ദിസ്വാ അതിട്ഠന്തോ അവായമന്തോ ഓഘമതരിന്തി ഏവം ഭഗവതാ പഞ്ഹോ കഥിതോ. ദേവതായപി പടിവിദ്ധോ, ന പന പാകടോ, തസ്സ പാകടീകരണത്ഥം സത്ത ദുകാ ദസ്സിതാ. കിലേസവസേന ഹി സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, അഭിസങ്ഖാരവസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. തണ്ഹാദിട്ഠീഹി വാ സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, അവസേസകിലേസാനഞ്ചേവ അഭിസങ്ഖാരാനഞ്ച വസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. തണ്ഹാവസേന വാ സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, ദിട്ഠിവസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. സസ്സതദിട്ഠിയാ വാ സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. ഓലീയനാഭിനിവേസാ ഹി ഭവദിട്ഠി, അതിധാവനാഭിനിവേസാ വിഭവദിട്ഠി . ലീനവസേന വാ സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, ഉദ്ധച്ചവസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. തഥാ കാമസുഖല്ലികാനുയോഗവസേന സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, അത്തകിലമഥാനുയോഗവസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. സബ്ബാകുസലാഭിസങ്ഖാരവസേന സന്തിട്ഠന്തോ സംസീദതി നാമ, സബ്ബലോകിയകുസലാഭിസങ്ഖാരവസേന ആയൂഹന്തോ നിബ്ബുയ്ഹതി നാമ. വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘സേയ്യഥാപി, ചുന്ദ, യേ കേചി അകുസലാ ധമ്മാ, സബ്ബേ തേ അധോഭാഗങ്ഗമനീയാ, യേ കേചി കുസലാ ധമ്മാ, സബ്ബേ തേ ഉപരിഭാഗങ്ഗമനീയാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൮൬).
Athassa bhagavā kathento yadāsvāhantiādimāha. Tattha yadā svāhanti yasmiṃ kāle ahaṃ. Sukāro nipātamattaṃ. Yathā ca ettha, evaṃ sabbapadesu. Saṃsīdāmīti paṭicchannaṃ katvā ataranto tattheva osīdāmi. Nibbuyhāmīti ṭhātuṃ asakkonto ativattāmi. Iti ṭhāne ca vāyāme ca dosaṃ disvā atiṭṭhanto avāyamanto oghamatarinti evaṃ bhagavatā pañho kathito. Devatāyapi paṭividdho, na pana pākaṭo, tassa pākaṭīkaraṇatthaṃ satta dukā dassitā. Kilesavasena hi santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, abhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhādiṭṭhīhi vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, avasesakilesānañceva abhisaṅkhārānañca vasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Taṇhāvasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, diṭṭhivasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sassatadiṭṭhiyā vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, ucchedadiṭṭhiyā āyūhanto nibbuyhati nāma. Olīyanābhinivesā hi bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhinivesā vibhavadiṭṭhi . Līnavasena vā santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, uddhaccavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Tathā kāmasukhallikānuyogavasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, attakilamathānuyogavasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena santiṭṭhanto saṃsīdati nāma, sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanto nibbuyhati nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘seyyathāpi, cunda, ye keci akusalā dhammā, sabbe te adhobhāgaṅgamanīyā, ye keci kusalā dhammā, sabbe te uparibhāgaṅgamanīyā’’ti (ma. ni. 1.86).
ഇമം പഞ്ഹവിസ്സജ്ജനം സുത്വാവ ദേവതാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠായ തുട്ഠാ പസന്നാ അത്തനോ തുട്ഠിഞ്ച പസാദഞ്ച പകാസയന്തീ ചിരസ്സം വതാതി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ചിരസ്സന്തി ചിരസ്സ കാലസ്സ അച്ചയേനാതി അത്ഥോ. അയം കിര ദേവതാ കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധം ദിസ്വാ തസ്സ പരിനിബ്ബാനതോ പട്ഠായ അന്തരാ അഞ്ഞം ബുദ്ധം ന ദിട്ഠപുബ്ബാ, തസ്മാ അജ്ജ ഭഗവന്തം ദിസ്വാ ഏവമാഹ. കിം പനിമായ ദേവതായ ഇതോ പുബ്ബേ സത്ഥാ ന ദിട്ഠപുബ്ബോതി. ദിട്ഠപുബ്ബോ വാ ഹോതു അദിട്ഠപുബ്ബോ വാ, ദസ്സനം ഉപാദായ ഏവം വത്തും വട്ടതി. ബ്രാഹ്മണന്തി ബാഹിതപാപം ഖീണാസവബ്രാഹ്മണം. പരിനിബ്ബുതന്തി കിലേസനിബ്ബാനേന നിബ്ബുതം. ലോകേതി സത്തലോകേ. വിസത്തികന്തി രൂപാദീസു ആരമ്മണേസു ആസത്തവിസത്തതാദീഹി കാരണേഹി വിസത്തികാ വുച്ചതി തണ്ഹാ, തം വിസത്തികം അപ്പതിട്ഠമാനം അനായൂഹമാനം തിണ്ണം നിത്തിണ്ണം ഉത്തിണ്ണം ചിരസ്സം വത ഖീണാസവബ്രാഹ്മണം പസ്സാമീതി അത്ഥോ.
Imaṃ pañhavissajjanaṃ sutvāva devatā sotāpattiphale patiṭṭhāya tuṭṭhā pasannā attano tuṭṭhiñca pasādañca pakāsayantī cirassaṃ vatāti gāthamāha. Tattha cirassanti cirassa kālassa accayenāti attho. Ayaṃ kira devatā kassapasammāsambuddhaṃ disvā tassa parinibbānato paṭṭhāya antarā aññaṃ buddhaṃ na diṭṭhapubbā, tasmā ajja bhagavantaṃ disvā evamāha. Kiṃ panimāya devatāya ito pubbe satthā na diṭṭhapubboti. Diṭṭhapubbo vā hotu adiṭṭhapubbo vā, dassanaṃ upādāya evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Brāhmaṇanti bāhitapāpaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ. Parinibbutanti kilesanibbānena nibbutaṃ. Loketi sattaloke. Visattikanti rūpādīsu ārammaṇesu āsattavisattatādīhi kāraṇehi visattikā vuccati taṇhā, taṃ visattikaṃ appatiṭṭhamānaṃ anāyūhamānaṃ tiṇṇaṃ nittiṇṇaṃ uttiṇṇaṃ cirassaṃ vata khīṇāsavabrāhmaṇaṃ passāmīti attho.
സമനുഞ്ഞോ സത്ഥാ അഹോസീതി തസ്സാ ദേവതായ വചനം ചിത്തേനേവ സമനുമോദി, ഏകജ്ഝാസയോ അഹോസി. അന്തരധായീതി അഭിസങ്ഖതകായം ജഹിത്വാ അത്തനോ പകതിഉപാദിണ്ണകകായസ്മിംയേവ ഠത്വാ ലദ്ധാസാ ലദ്ധപതിട്ഠാ ഹുത്വാ ദസബലം ഗന്ധേഹി ച മാലേഹി ച പൂജേത്വാ അത്തനോ ഭവനംയേവ അഗമാസീതി.
Samanuñño satthā ahosīti tassā devatāya vacanaṃ citteneva samanumodi, ekajjhāsayo ahosi. Antaradhāyīti abhisaṅkhatakāyaṃ jahitvā attano pakatiupādiṇṇakakāyasmiṃyeva ṭhatvā laddhāsā laddhapatiṭṭhā hutvā dasabalaṃ gandhehi ca mālehi ca pūjetvā attano bhavanaṃyeva agamāsīti.
ഓഘതരണസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Oghataraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / സംയുത്തനികായ • Saṃyuttanikāya / ൧. ഓഘതരണസുത്തം • 1. Oghataraṇasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / സംയുത്തനികായ (ടീകാ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ൧. ഓഘതരണസുത്തവണ്ണനാ • 1. Oghataraṇasuttavaṇṇanā