| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
२. ओमसवादसिक्खापदवण्णना
2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
१३. ‘‘पुन अरे पत्तेति पुन तं ठानं परिवट्टेत्वा आगते अञ्ञस्मिं अरे’’ति लिखितं। पतिट्ठितारप्पदेसन्ति भूमिं। पुन अरेति पुन तस्मिंयेव अरे भूमिं पत्तेति अत्थोति केचि, तं न सुन्दरं विय। जापितोति पराजितो, ‘‘पराजितो’’ति वा पाठो। पापेसीति अभिभवसि। मनापं भासमानस्स ब्राह्मणस्स गरुं भारं। उदब्बहीति आकड्ढीति अत्थो, अनादरत्थे वा सामिवचनं। धनञ्च नं अलाभेसीति यथा सो धनं अलभि, तथा अकासीति अधिप्पायो।
13.‘‘Puna are patteti puna taṃ ṭhānaṃ parivaṭṭetvā āgate aññasmiṃ are’’ti likhitaṃ. Patiṭṭhitārappadesanti bhūmiṃ. Puna areti puna tasmiṃyeva are bhūmiṃ patteti atthoti keci, taṃ na sundaraṃ viya. Jāpitoti parājito, ‘‘parājito’’ti vā pāṭho. Pāpesīti abhibhavasi. Manāpaṃ bhāsamānassa brāhmaṇassa garuṃ bhāraṃ. Udabbahīti ākaḍḍhīti attho, anādaratthe vā sāmivacanaṃ. Dhanañca naṃ alābhesīti yathā so dhanaṃ alabhi, tathā akāsīti adhippāyo.
१५. पुब्बेति निदाने। अवकण्णकन्ति छिन्नकण्णकनामं। जवकण्णकन्ति वङ्ककण्णकनामं। धनिट्ठकं धनवड्ढकनामं, सिरिवड्ढकनामं कुलवड्ढकस्सेव नामं। तच्छककम्मन्ति खणनकम्मकारा कोट्ठका, पासाणकम्मकाराति केचि। ‘‘मुद्दाति पब्बगणना। गणनाति महागणना’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘मधुमेहं ओमेह’’न्ति लिखितं। थूलकायस्स मंसूपचयोति एके। यभ मेथुने। वीतरागतादीहि अक्कोसन्तोपि किलेसेहेव किर अक्कोसति नाम, तथा ‘‘सोतापन्नो’’ति अक्कोसन्तो आपत्तिया अक्कोसति नामाति एके। लिङ्गायत्तत्ता अच्चोदातादिपि लिङ्गमेव जातं।
15.Pubbeti nidāne. Avakaṇṇakanti chinnakaṇṇakanāmaṃ. Javakaṇṇakanti vaṅkakaṇṇakanāmaṃ. Dhaniṭṭhakaṃ dhanavaḍḍhakanāmaṃ, sirivaḍḍhakanāmaṃ kulavaḍḍhakasseva nāmaṃ. Tacchakakammanti khaṇanakammakārā koṭṭhakā, pāsāṇakammakārāti keci. ‘‘Muddāti pabbagaṇanā. Gaṇanāti mahāgaṇanā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Madhumehaṃ omeha’’nti likhitaṃ. Thūlakāyassa maṃsūpacayoti eke. Yabha methune. Vītarāgatādīhi akkosantopi kileseheva kira akkosati nāma, tathā ‘‘sotāpanno’’ti akkosanto āpattiyā akkosati nāmāti eke. Liṅgāyattattā accodātādipi liṅgameva jātaṃ.
१६. सब्बत्थ वदेतीति उद्देसो। भणतीति वित्थारो। वदेतीति वा इमिना परविञ्ञापनं दीपेति।
16. Sabbattha vadetīti uddeso. Bhaṇatīti vitthāro. Vadetīti vā iminā paraviññāpanaṃ dīpeti.
२६. अञ्ञापदेसवारेसु पन ‘‘एवं वदेती’’ति वुत्तं। कस्मा? पुब्बे दस्सितउद्देसक्कमनिदस्सनत्थं। पुब्बेपि ‘‘हीनेन हीनं, हीनेन उक्कट्ठं, उक्कट्ठेन हीनं, उक्कट्ठेन उक्कट्ठ’’न्ति जात्यादीसु एकेकस्मिं चतुधा चतुधा दस्सितउद्देसक्कमस्स निदस्सनं ‘‘एव’’न्ति इमिना करोति। ‘‘हीनेन हीनं वदेती’’ति वुत्तट्ठानेयेव हि ‘‘एवं वदेती’’ति वुत्ते सो आकारो निदस्सितो होतीति अधिप्पायो। अञ्ञथा अञ्ञापदेसेन सो आकारो न सम्भवतीति आपज्जति। न सम्भवति एवाति चे? न, विसेसकारणाभावा, तत्थ अनापत्तिप्पसङ्गतो, अनियमनिद्देसेन अनियमत्थसम्भवतो च। ‘‘सन्ति इधेकच्चे चण्डाला’’तिआदिना हि अनियमनिद्देसेन चण्डालं वा अचण्डालं वा सन्धाय भणन्तस्स आपत्तीति अनियमत्थो सम्भवतीति अधिप्पायो। यदि एवं एत्तकमेव वत्तब्बं तावता पुब्बे दस्सितउद्देसक्कमनिदस्सनसिद्धितोति? न, ‘‘वदेती’’ति इमिना अयोजिते ‘‘एव’’न्ति पदे इमं नाम आकारं दस्सेतीति अनवबोधतो। अञ्ञापदेसनयेपि परविञ्ञापनेयेव दुक्कटपाचित्तियं वियाति नियमनपयोजनं वा ‘‘वदेती’’ति पदन्ति वेदितब्बं। अथ वा अत्तनो समीपे ठत्वा अञ्ञं भिक्खुं आणापेन्तो हीनेन हीनं वदेति भणति, आपत्ति पाचित्तियस्स। सचे सयं हीनो हीनेन हीनं चण्डालं…पे॰… पुक्कुसं ‘‘पुक्कुसो’’ति भणति आपत्ति वाचाय वाचाय पाचित्तियस्स, एस नयो अञ्ञापदेसवारेसुपीति योजना वेदितब्बा। अयमत्थो दुट्ठदोसेसु परियेसितब्बो। अञ्ञथा ‘‘वदेति भणती’’ति एतेसं अञ्ञतरं उभयत्थ अनञ्ञापदेसवारअञ्ञापदेसवारेसु, विसेसेन वा अञ्ञापदेसवारेसु निरत्थकं आपज्जति विनायेव तेन वचनसिलिट्ठतासम्भवतो। अत्ततो पाळियं अवुत्तत्ता पनेत्थ ‘‘साणत्तिक’’न्ति वुत्तन्ति वेदितब्बं। तत्रायं पदसन्धि वदेतीति वद इतीति। असम्मुखा वदन्तस्स दुक्कटं ‘‘सम्मुखा पन सत्तहिपि आपत्तिक्खन्धेहि वदन्तस्स दुक्कट’’न्ति अन्धकट्ठकथायं वुत्तत्ता। दवकम्यता नाम केळि, तं दस्सेतुं ‘‘हसाधिप्पायता’’ति वुत्तं। ‘‘असम्मुखापि दवकम्यताय वदन्तस्स दुब्भासितमेवा’’ति आचरिया वदन्ति। पापगरहिताय कुज्झित्वापि वदन्तस्स दुक्कटं, असम्मुखा अनापत्तीति।
26. Aññāpadesavāresu pana ‘‘evaṃ vadetī’’ti vuttaṃ. Kasmā? Pubbe dassitauddesakkamanidassanatthaṃ. Pubbepi ‘‘hīnena hīnaṃ, hīnena ukkaṭṭhaṃ, ukkaṭṭhena hīnaṃ, ukkaṭṭhena ukkaṭṭha’’nti jātyādīsu ekekasmiṃ catudhā catudhā dassitauddesakkamassa nidassanaṃ ‘‘eva’’nti iminā karoti. ‘‘Hīnena hīnaṃ vadetī’’ti vuttaṭṭhāneyeva hi ‘‘evaṃ vadetī’’ti vutte so ākāro nidassito hotīti adhippāyo. Aññathā aññāpadesena so ākāro na sambhavatīti āpajjati. Na sambhavati evāti ce? Na, visesakāraṇābhāvā, tattha anāpattippasaṅgato, aniyamaniddesena aniyamatthasambhavato ca. ‘‘Santi idhekacce caṇḍālā’’tiādinā hi aniyamaniddesena caṇḍālaṃ vā acaṇḍālaṃ vā sandhāya bhaṇantassa āpattīti aniyamattho sambhavatīti adhippāyo. Yadi evaṃ ettakameva vattabbaṃ tāvatā pubbe dassitauddesakkamanidassanasiddhitoti? Na, ‘‘vadetī’’ti iminā ayojite ‘‘eva’’nti pade imaṃ nāma ākāraṃ dassetīti anavabodhato. Aññāpadesanayepi paraviññāpaneyeva dukkaṭapācittiyaṃ viyāti niyamanapayojanaṃ vā ‘‘vadetī’’ti padanti veditabbaṃ. Atha vā attano samīpe ṭhatvā aññaṃ bhikkhuṃ āṇāpento hīnena hīnaṃ vadeti bhaṇati, āpatti pācittiyassa. Sace sayaṃ hīno hīnena hīnaṃ caṇḍālaṃ…pe… pukkusaṃ ‘‘pukkuso’’ti bhaṇati āpatti vācāya vācāya pācittiyassa, esa nayo aññāpadesavāresupīti yojanā veditabbā. Ayamattho duṭṭhadosesu pariyesitabbo. Aññathā ‘‘vadeti bhaṇatī’’ti etesaṃ aññataraṃ ubhayattha anaññāpadesavāraaññāpadesavāresu, visesena vā aññāpadesavāresu niratthakaṃ āpajjati vināyeva tena vacanasiliṭṭhatāsambhavato. Attato pāḷiyaṃ avuttattā panettha ‘‘sāṇattika’’nti vuttanti veditabbaṃ. Tatrāyaṃ padasandhi vadetīti vada itīti. Asammukhā vadantassa dukkaṭaṃ ‘‘sammukhā pana sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭa’’nti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttattā. Davakamyatā nāma keḷi, taṃ dassetuṃ ‘‘hasādhippāyatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Asammukhāpi davakamyatāya vadantassa dubbhāsitamevā’’ti ācariyā vadanti. Pāpagarahitāya kujjhitvāpi vadantassa dukkaṭaṃ, asammukhā anāpattīti.
ओमसवादसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. ओमसवादसिक्खापदवण्णना • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. ओमसवादसिक्खापदवण्णना • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. ओमसवादसिक्खापदवण्णना • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २. ओमसवाद सिक्खापदं • 2. Omasavāda sikkhāpadaṃ
