| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā |
๒. โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา
2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
๑๓. ‘‘ปุน อเร ปเตฺตติ ปุน ตํ ฐานํ ปริวเฎฺฎตฺวา อาคเต อญฺญสฺมิํ อเร’’ติ ลิขิตํฯ ปติฎฺฐิตารปฺปเทสนฺติ ภูมิํฯ ปุน อเรติ ปุน ตสฺมิํเยว อเร ภูมิํ ปเตฺตติ อโตฺถติ เกจิ, ตํ น สุนฺทรํ วิยฯ ชาปิโตติ ปราชิโต, ‘‘ปราชิโต’’ติ วา ปาโฐฯ ปาเปสีติ อภิภวสิฯ มนาปํ ภาสมานสฺส พฺราหฺมณสฺส ครุํ ภารํฯ อุทพฺพหีติ อากฑฺฒีติ อโตฺถ, อนาทรเตฺถ วา สามิวจนํฯ ธนญฺจ นํ อลาเภสีติ ยถา โส ธนํ อลภิ, ตถา อกาสีติ อธิปฺปาโยฯ
13.‘‘Puna are patteti puna taṃ ṭhānaṃ parivaṭṭetvā āgate aññasmiṃ are’’ti likhitaṃ. Patiṭṭhitārappadesanti bhūmiṃ. Puna areti puna tasmiṃyeva are bhūmiṃ patteti atthoti keci, taṃ na sundaraṃ viya. Jāpitoti parājito, ‘‘parājito’’ti vā pāṭho. Pāpesīti abhibhavasi. Manāpaṃ bhāsamānassa brāhmaṇassa garuṃ bhāraṃ. Udabbahīti ākaḍḍhīti attho, anādaratthe vā sāmivacanaṃ. Dhanañca naṃ alābhesīti yathā so dhanaṃ alabhi, tathā akāsīti adhippāyo.
๑๕. ปุเพฺพติ นิทาเนฯ อวกณฺณกนฺติ ฉินฺนกณฺณกนามํฯ ชวกณฺณกนฺติ วงฺกกณฺณกนามํฯ ธนิฎฺฐกํ ธนวฑฺฒกนามํ, สิริวฑฺฒกนามํ กุลวฑฺฒกเสฺสว นามํฯ ตจฺฉกกมฺมนฺติ ขณนกมฺมการา โกฎฺฐกา, ปาสาณกมฺมการาติ เกจิฯ ‘‘มุทฺทาติ ปพฺพคณนาฯ คณนาติ มหาคณนา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘มธุเมหํ โอเมห’’นฺติ ลิขิตํฯ ถูลกายสฺส มํสูปจโยติ เอเกฯ ยภ เมถุเนฯ วีตราคตาทีหิ อโกฺกสโนฺตปิ กิเลเสเหว กิร อโกฺกสติ นาม, ตถา ‘‘โสตาปโนฺน’’ติ อโกฺกสโนฺต อาปตฺติยา อโกฺกสติ นามาติ เอเกฯ ลิงฺคายตฺตตฺตา อโจฺจทาตาทิปิ ลิงฺคเมว ชาตํฯ
15.Pubbeti nidāne. Avakaṇṇakanti chinnakaṇṇakanāmaṃ. Javakaṇṇakanti vaṅkakaṇṇakanāmaṃ. Dhaniṭṭhakaṃ dhanavaḍḍhakanāmaṃ, sirivaḍḍhakanāmaṃ kulavaḍḍhakasseva nāmaṃ. Tacchakakammanti khaṇanakammakārā koṭṭhakā, pāsāṇakammakārāti keci. ‘‘Muddāti pabbagaṇanā. Gaṇanāti mahāgaṇanā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Madhumehaṃ omeha’’nti likhitaṃ. Thūlakāyassa maṃsūpacayoti eke. Yabha methune. Vītarāgatādīhi akkosantopi kileseheva kira akkosati nāma, tathā ‘‘sotāpanno’’ti akkosanto āpattiyā akkosati nāmāti eke. Liṅgāyattattā accodātādipi liṅgameva jātaṃ.
๑๖. สพฺพตฺถ วเทตีติ อุเทฺทโสฯ ภณตีติ วิตฺถาโรฯ วเทตีติ วา อิมินา ปรวิญฺญาปนํ ทีเปติฯ
16. Sabbattha vadetīti uddeso. Bhaṇatīti vitthāro. Vadetīti vā iminā paraviññāpanaṃ dīpeti.
๒๖. อญฺญาปเทสวาเรสุ ปน ‘‘เอวํ วเทตี’’ติ วุตฺตํฯ กสฺมา? ปุเพฺพ ทสฺสิตอุเทฺทสกฺกมนิทสฺสนตฺถํฯ ปุเพฺพปิ ‘‘หีเนน หีนํ, หีเนน อุกฺกฎฺฐํ, อุกฺกเฎฺฐน หีนํ, อุกฺกเฎฺฐน อุกฺกฎฺฐ’’นฺติ ชาตฺยาทีสุ เอเกกสฺมิํ จตุธา จตุธา ทสฺสิตอุเทฺทสกฺกมสฺส นิทสฺสนํ ‘‘เอว’’นฺติ อิมินา กโรติฯ ‘‘หีเนน หีนํ วเทตี’’ติ วุตฺตฎฺฐาเนเยว หิ ‘‘เอวํ วเทตี’’ติ วุเตฺต โส อากาโร นิทสฺสิโต โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญถา อญฺญาปเทเสน โส อากาโร น สมฺภวตีติ อาปชฺชติฯ น สมฺภวติ เอวาติ เจ? น, วิเสสการณาภาวา, ตตฺถ อนาปตฺติปฺปสงฺคโต, อนิยมนิเทฺทเสน อนิยมตฺถสมฺภวโต จฯ ‘‘สนฺติ อิเธกเจฺจ จณฺฑาลา’’ติอาทินา หิ อนิยมนิเทฺทเสน จณฺฑาลํ วา อจณฺฑาลํ วา สนฺธาย ภณนฺตสฺส อาปตฺตีติ อนิยมโตฺถ สมฺภวตีติ อธิปฺปาโยฯ ยทิ เอวํ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ ตาวตา ปุเพฺพ ทสฺสิตอุเทฺทสกฺกมนิทสฺสนสิทฺธิโตติ? น, ‘‘วเทตี’’ติ อิมินา อโยชิเต ‘‘เอว’’นฺติ ปเท อิมํ นาม อาการํ ทเสฺสตีติ อนวโพธโตฯ อญฺญาปเทสนเยปิ ปรวิญฺญาปเนเยว ทุกฺกฎปาจิตฺติยํ วิยาติ นิยมนปโยชนํ วา ‘‘วเทตี’’ติ ปทนฺติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา อตฺตโน สมีเป ฐตฺวา อญฺญํ ภิกฺขุํ อาณาเปโนฺต หีเนน หีนํ วเทติ ภณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ สเจ สยํ หีโน หีเนน หีนํ จณฺฑาลํ…เป.… ปุกฺกุสํ ‘‘ปุกฺกุโส’’ติ ภณติ อาปตฺติ วาจาย วาจาย ปาจิตฺติยสฺส, เอส นโย อญฺญาปเทสวาเรสุปีติ โยชนา เวทิตพฺพาฯ อยมโตฺถ ทุฎฺฐโทเสสุ ปริเยสิตโพฺพฯ อญฺญถา ‘‘วเทติ ภณตี’’ติ เอเตสํ อญฺญตรํ อุภยตฺถ อนญฺญาปเทสวารอญฺญาปเทสวาเรสุ, วิเสเสน วา อญฺญาปเทสวาเรสุ นิรตฺถกํ อาปชฺชติ วินาเยว เตน วจนสิลิฎฺฐตาสมฺภวโตฯ อตฺตโต ปาฬิยํ อวุตฺตตฺตา ปเนตฺถ ‘‘สาณตฺติก’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตตฺรายํ ปทสนฺธิ วเทตีติ วท อิตีติฯ อสมฺมุขา วทนฺตสฺส ทุกฺกฎํ ‘‘สมฺมุขา ปน สตฺตหิปิ อาปตฺติกฺขเนฺธหิ วทนฺตสฺส ทุกฺกฎ’’นฺติ อนฺธกฎฺฐกถายํ วุตฺตตฺตาฯ ทวกมฺยตา นาม เกฬิ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘หสาธิปฺปายตา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อสมฺมุขาปิ ทวกมฺยตาย วทนฺตสฺส ทุพฺภาสิตเมวา’’ติ อาจริยา วทนฺติฯ ปาปครหิตาย กุชฺฌิตฺวาปิ วทนฺตสฺส ทุกฺกฎํ, อสมฺมุขา อนาปตฺตีติฯ
26. Aññāpadesavāresu pana ‘‘evaṃ vadetī’’ti vuttaṃ. Kasmā? Pubbe dassitauddesakkamanidassanatthaṃ. Pubbepi ‘‘hīnena hīnaṃ, hīnena ukkaṭṭhaṃ, ukkaṭṭhena hīnaṃ, ukkaṭṭhena ukkaṭṭha’’nti jātyādīsu ekekasmiṃ catudhā catudhā dassitauddesakkamassa nidassanaṃ ‘‘eva’’nti iminā karoti. ‘‘Hīnena hīnaṃ vadetī’’ti vuttaṭṭhāneyeva hi ‘‘evaṃ vadetī’’ti vutte so ākāro nidassito hotīti adhippāyo. Aññathā aññāpadesena so ākāro na sambhavatīti āpajjati. Na sambhavati evāti ce? Na, visesakāraṇābhāvā, tattha anāpattippasaṅgato, aniyamaniddesena aniyamatthasambhavato ca. ‘‘Santi idhekacce caṇḍālā’’tiādinā hi aniyamaniddesena caṇḍālaṃ vā acaṇḍālaṃ vā sandhāya bhaṇantassa āpattīti aniyamattho sambhavatīti adhippāyo. Yadi evaṃ ettakameva vattabbaṃ tāvatā pubbe dassitauddesakkamanidassanasiddhitoti? Na, ‘‘vadetī’’ti iminā ayojite ‘‘eva’’nti pade imaṃ nāma ākāraṃ dassetīti anavabodhato. Aññāpadesanayepi paraviññāpaneyeva dukkaṭapācittiyaṃ viyāti niyamanapayojanaṃ vā ‘‘vadetī’’ti padanti veditabbaṃ. Atha vā attano samīpe ṭhatvā aññaṃ bhikkhuṃ āṇāpento hīnena hīnaṃ vadeti bhaṇati, āpatti pācittiyassa. Sace sayaṃ hīno hīnena hīnaṃ caṇḍālaṃ…pe… pukkusaṃ ‘‘pukkuso’’ti bhaṇati āpatti vācāya vācāya pācittiyassa, esa nayo aññāpadesavāresupīti yojanā veditabbā. Ayamattho duṭṭhadosesu pariyesitabbo. Aññathā ‘‘vadeti bhaṇatī’’ti etesaṃ aññataraṃ ubhayattha anaññāpadesavāraaññāpadesavāresu, visesena vā aññāpadesavāresu niratthakaṃ āpajjati vināyeva tena vacanasiliṭṭhatāsambhavato. Attato pāḷiyaṃ avuttattā panettha ‘‘sāṇattika’’nti vuttanti veditabbaṃ. Tatrāyaṃ padasandhi vadetīti vada itīti. Asammukhā vadantassa dukkaṭaṃ ‘‘sammukhā pana sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭa’’nti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttattā. Davakamyatā nāma keḷi, taṃ dassetuṃ ‘‘hasādhippāyatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Asammukhāpi davakamyatāya vadantassa dubbhāsitamevā’’ti ācariyā vadanti. Pāpagarahitāya kujjhitvāpi vadantassa dukkaṭaṃ, asammukhā anāpattīti.
โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. มุสาวาทวโคฺค • 1. Musāvādavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๒. โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๒. โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๒. โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Omasavādasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๒. โอมสวาท สิกฺขาปทํ • 2. Omasavāda sikkhāpadaṃ
