| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
१२. ओतरणहारविभङ्गवण्णना
12. Otaraṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
४२. तत्थ कतमो ओतरणो हारोति ओतरणहारविभङ्गो। तत्थ असेक्खा विमुत्तीति अयं तेधातुके वीतरागता असेक्खा फलविमुत्ति। तानियेवाति तानि असेक्खायं विमुत्तियं सद्धादीनि । अयं इन्द्रियेहि ओतरणाति असेक्खाय विमुत्तिया निद्धारितेहि सद्धादीहि इन्द्रियेहि संवण्णनाय ओतरणा।
42.Tattha katamo otaraṇo hāroti otaraṇahāravibhaṅgo. Tattha asekkhā vimuttīti ayaṃ tedhātuke vītarāgatā asekkhā phalavimutti. Tāniyevāti tāni asekkhāyaṃ vimuttiyaṃ saddhādīni . Ayaṃ indriyehi otaraṇāti asekkhāya vimuttiyā niddhāritehi saddhādīhi indriyehi saṃvaṇṇanāya otaraṇā.
पञ्चिन्द्रियानि विज्जाति सम्मासङ्कप्पो विय सम्मादिट्ठिया उपकारकत्ता पञ्ञाक्खन्धे सद्धादीनि चत्तारि इन्द्रियानि विज्जाय उपकारकत्ता सङ्गण्हनवसेन वुत्तानि। सङ्खारपरियापन्नानीति पञ्चसु खन्धेसु सङ्खारक्खन्धे अन्तोगधानि। ये सङ्खारा अनासवाति तं सङ्खारक्खन्धं विसेसेति, अग्गफलस्स अधिप्पेतत्ता। ततो एव च नो भवङ्गा। धम्मधातुसङ्गहिताति अट्ठारसधातूसु धम्मधातुसङ्गहिता। यदिपि पुब्बे वीतरागता असेक्खा विमुत्ति दस्सिता, तस्सा पन पटिपत्तिदस्सनत्थं ‘‘अयं अहमस्मीति अनानुपस्सी’’ति दस्सनमग्गो इध वुत्तोति इममत्थं दस्सेतुं ‘‘अयं अहमस्मीति अनानुपस्सी’’तिआदि वुत्तं। सब्बं वुत्तनयमेव।
Pañcindriyāni vijjāti sammāsaṅkappo viya sammādiṭṭhiyā upakārakattā paññākkhandhe saddhādīni cattāri indriyāni vijjāya upakārakattā saṅgaṇhanavasena vuttāni. Saṅkhārapariyāpannānīti pañcasu khandhesu saṅkhārakkhandhe antogadhāni. Ye saṅkhārā anāsavāti taṃ saṅkhārakkhandhaṃ viseseti, aggaphalassa adhippetattā. Tato eva ca no bhavaṅgā. Dhammadhātusaṅgahitāti aṭṭhārasadhātūsu dhammadhātusaṅgahitā. Yadipi pubbe vītarāgatā asekkhā vimutti dassitā, tassā pana paṭipattidassanatthaṃ ‘‘ayaṃ ahamasmīti anānupassī’’ti dassanamaggo idha vuttoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ayaṃ ahamasmīti anānupassī’’tiādi vuttaṃ. Sabbaṃ vuttanayameva.
४३. निस्सितस्स चलितन्ति तण्हादिट्ठिवसेन कम्मं अनवट्ठानं। चुतूपपातोति अपरापरं चवनं उपपतनञ्च। निस्सितपदे लब्भमानं निस्सयनं उद्धरन्तो आह – ‘‘निस्सयो नामा’’ति। तण्हानिस्सयोति तण्हाभिनिवेसो। सो हि तण्हाचरितस्स पतिट्ठाभावेन तथा वुत्तो। एवं दिट्ठिनिस्सयोपि दट्ठब्बो। रत्तस्स चेतनाति चेतनापधानत्ता सङ्खारक्खन्धधम्मानं चेतनासीसेन तण्हं एव वदति। तेनेवाह – ‘‘अयं तण्हानिस्सयो’’ति। यस्मा पन विपरीताभिनिवेसो मोहस्स बलवभावे एव होति, तस्मा ‘‘या मूळ्हस्स चेतना, अयं दिट्ठिनिस्सयो’’ति वुत्तं।
43.Nissitassa calitanti taṇhādiṭṭhivasena kammaṃ anavaṭṭhānaṃ. Cutūpapātoti aparāparaṃ cavanaṃ upapatanañca. Nissitapade labbhamānaṃ nissayanaṃ uddharanto āha – ‘‘nissayo nāmā’’ti. Taṇhānissayoti taṇhābhiniveso. So hi taṇhācaritassa patiṭṭhābhāvena tathā vutto. Evaṃ diṭṭhinissayopi daṭṭhabbo. Rattassa cetanāti cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāsīsena taṇhaṃ eva vadati. Tenevāha – ‘‘ayaṃ taṇhānissayo’’ti. Yasmā pana viparītābhiniveso mohassa balavabhāve eva hoti, tasmā ‘‘yā mūḷhassa cetanā, ayaṃ diṭṭhinissayo’’ti vuttaṃ.
एवं चेतनासीसेन तण्हादिट्ठियो वत्वा इदानि तत्थ निप्परियायेन चेतनंयेव गण्हन्तो ‘‘चेतना पन सङ्खारा’’ति आह। या रत्तस्स वेदना, अयं सुखा वेदनाति सुखाय वेदनाय रागो अनुसेतीति कत्वा वुत्तं। तथा अदुक्खमसुखाय वेदनाय अविज्जा अनुसेतीति आह – ‘‘या सम्मूळ्हस्स वेदना, अयं अदुक्खमसुखा वेदना’’ति। इध वेदनासीसेन चेतना वुत्ता। तण्हायाति तण्हं। दिट्ठियाति दिट्ठिं। यथा वा सेसधम्मानं तण्हाय निस्सयभावे पुग्गलो तण्हाय निस्सितोति वुच्चति। एवं तण्हाय सेसधम्मानं पच्चयभावे पुग्गलो तण्हाय निस्सितोति वुच्चतीति आह – ‘‘तण्हाय अनिस्सितो’’ति।
Evaṃ cetanāsīsena taṇhādiṭṭhiyo vatvā idāni tattha nippariyāyena cetanaṃyeva gaṇhanto ‘‘cetanā pana saṅkhārā’’ti āha. Yā rattassa vedanā, ayaṃ sukhā vedanāti sukhāya vedanāya rāgo anusetīti katvā vuttaṃ. Tathā adukkhamasukhāya vedanāya avijjā anusetīti āha – ‘‘yā sammūḷhassa vedanā, ayaṃ adukkhamasukhā vedanā’’ti. Idha vedanāsīsena cetanā vuttā. Taṇhāyāti taṇhaṃ. Diṭṭhiyāti diṭṭhiṃ. Yathā vā sesadhammānaṃ taṇhāya nissayabhāve puggalo taṇhāya nissitoti vuccati. Evaṃ taṇhāya sesadhammānaṃ paccayabhāve puggalo taṇhāya nissitoti vuccatīti āha – ‘‘taṇhāya anissito’’ti.
पस्सद्धीति दरथपटिप्पस्सम्भना। कायिकाति करजकायसन्निस्सिता। चेतसिकाति चित्तसन्निस्सिता। यस्मा पन सा दरथपटिप्पस्सद्धि कायचित्तानं सुखे सति पाकटा होति, तस्मा ‘‘यं कायिकं सुख’’न्तिआदिना फलूपचारेन वुत्ताय पस्सद्धिया नतिअभावस्स कारणभावं दस्सेतुं ‘‘पस्सद्धकायो’’तिआदि वुत्तं। सोति एवं विमुत्तचित्तो खीणासवो। रूपसङ्खये विमुत्तोति रूपानं सङ्खयसङ्खाते निब्बाने विमुत्तो। अत्थीतिपि न उपेतीति सस्सतो अत्ता च लोको चातिपि तण्हादिट्ठिउपयेन न उपेति न गण्हाति। नत्थीति असस्सतोति। अत्थि नत्थीति एकच्चं सस्सतं एकच्चं असस्सतन्ति। नेवत्थि नो नत्थीति अमराविक्खेपवसेन। गम्भीरोति उत्तानभावहेतूनं किलेसानं अभावेन गम्भीरो। निब्बुतोति अत्थीतिआदिना उपगमनकिलेसानं वूपसमेन परिनिब्बुतो सीतिभूतो।
Passaddhīti darathapaṭippassambhanā. Kāyikāti karajakāyasannissitā. Cetasikāti cittasannissitā. Yasmā pana sā darathapaṭippassaddhi kāyacittānaṃ sukhe sati pākaṭā hoti, tasmā ‘‘yaṃ kāyikaṃ sukha’’ntiādinā phalūpacārena vuttāya passaddhiyā natiabhāvassa kāraṇabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘passaddhakāyo’’tiādi vuttaṃ. Soti evaṃ vimuttacitto khīṇāsavo. Rūpasaṅkhaye vimuttoti rūpānaṃ saṅkhayasaṅkhāte nibbāne vimutto. Atthītipi na upetīti sassato attā ca loko cātipi taṇhādiṭṭhiupayena na upeti na gaṇhāti. Natthīti asassatoti. Atthi natthīti ekaccaṃ sassataṃ ekaccaṃ asassatanti. Nevatthi no natthīti amarāvikkhepavasena. Gambhīroti uttānabhāvahetūnaṃ kilesānaṃ abhāvena gambhīro. Nibbutoti atthītiādinā upagamanakilesānaṃ vūpasamena parinibbuto sītibhūto.
इधागतीति परलोकतो इध आगति। गतीति इधलोकतो परलोकगमनं। तं पन पुनब्भवोति आह ‘‘पेच्चभवो’’ति। इध हुरन्ति द्वारारम्मणधम्मा दस्सिताति ‘‘उभयमन्तरेना’’ति पदेन द्वारप्पवत्तधम्मे दस्सेन्तो ‘‘फस्ससमुदितेसु धम्मेसू’’ति आह। तस्सत्थो – फस्सेन सद्धिं फस्सेन कारणभूतेन च समुदितेसु सम्भूतेसु विञ्ञाणवेदनासञ्ञाचेतनावितक्कविचारादिधम्मेसु। अत्तानं न पस्सतीति तेसं धम्मानं अनत्तभावेनेव तत्थ अत्तानं न पस्सति। विरज्जति विरागा विमुच्चतीति पदेहि लोकुत्तरधम्मानं पटिच्चसमुप्पादभावं दस्सेन्तो तदत्थताय सीलादीनम्पि परियायेन तब्भावमाह ‘‘लोकुत्तरो’’तिआदिना।
Idhāgatīti paralokato idha āgati. Gatīti idhalokato paralokagamanaṃ. Taṃ pana punabbhavoti āha ‘‘peccabhavo’’ti. Idha huranti dvārārammaṇadhammā dassitāti ‘‘ubhayamantarenā’’ti padena dvārappavattadhamme dassento ‘‘phassasamuditesu dhammesū’’ti āha. Tassattho – phassena saddhiṃ phassena kāraṇabhūtena ca samuditesu sambhūtesu viññāṇavedanāsaññācetanāvitakkavicārādidhammesu. Attānaṃ na passatīti tesaṃ dhammānaṃ anattabhāveneva tattha attānaṃ na passati. Virajjati virāgā vimuccatīti padehi lokuttaradhammānaṃ paṭiccasamuppādabhāvaṃ dassento tadatthatāya sīlādīnampi pariyāyena tabbhāvamāha ‘‘lokuttaro’’tiādinā.
४४. नामसम्पयुत्तोति नामेन मिस्सितो। सउपादिसेसा निब्बानधातूति अरहत्तफलं अधिप्पेतं। तञ्च पञ्ञापधानन्ति आह – ‘‘सउपादिसेसा निब्बानधातु विज्जाति। सेसं सब्बं उत्तानमेव।
44.Nāmasampayuttoti nāmena missito. Saupādisesā nibbānadhātūti arahattaphalaṃ adhippetaṃ. Tañca paññāpadhānanti āha – ‘‘saupādisesā nibbānadhātu vijjāti. Sesaṃ sabbaṃ uttānameva.
ओतरणहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Otaraṇahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / १२. ओतरणहारविभङ्गो • 12. Otaraṇahāravibhaṅgo
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १२. ओतरणहारविभङ्गवण्णना • 12. Otaraṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / १२. ओतरणहारविभङ्गविभावना • 12. Otaraṇahāravibhaṅgavibhāvanā
