| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
३. ओवादवग्गो
3. Ovādavaggo
१. ओवादसिक्खापद-अत्थयोजना
1. Ovādasikkhāpada-atthayojanā
१४४. भिक्खुनिवग्गस्स पठमे तेसन्ति थेरानं। महाकुलेहि निक्खमित्वा पब्बजिताति योजना। कुलधीतरो विज्जमानगुणं कथयन्तीति सम्बन्धो। ‘‘ञातिमनुस्सान’’न्तिपदं ‘‘कथयन्ती’’तिपदे सम्पदानं। कुतोति कस्स थेरस्स सन्तिकाति अत्थो। तेसन्ति थेरानं गुणन्ति सम्बन्धो। ‘‘कथेतु’’न्तिपदमपेक्खित्वा ‘‘विज्जमानगुणे’’ति वत्तब्बे अवत्वा ‘‘वट्टन्ती’’तिपदमपेक्खिय ‘‘विज्जमानगुणा’’ति वुत्तं। हीति सच्चं, यस्मा वा। ततोति कथनकारणा अभिहरिंसूति सम्बन्धो। तेनाति अभिहरणहेतुना।
144. Bhikkhunivaggassa paṭhame tesanti therānaṃ. Mahākulehi nikkhamitvā pabbajitāti yojanā. Kuladhītaro vijjamānaguṇaṃ kathayantīti sambandho. ‘‘Ñātimanussāna’’ntipadaṃ ‘‘kathayantī’’tipade sampadānaṃ. Kutoti kassa therassa santikāti attho. Tesanti therānaṃ guṇanti sambandho. ‘‘Kathetu’’ntipadamapekkhitvā ‘‘vijjamānaguṇe’’ti vattabbe avatvā ‘‘vaṭṭantī’’tipadamapekkhiya ‘‘vijjamānaguṇā’’ti vuttaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tatoti kathanakāraṇā abhihariṃsūti sambandho. Tenāti abhiharaṇahetunā.
तेसन्ति छब्बग्गियानं। तासूति भिक्खुनीसु। ‘‘भिक्खुनियो’’तिपदं ‘‘उपसङ्कमित्वा’’तिपदे कम्मं। छब्बग्गियानं भिक्खुनीसु उपसङ्कमनं लाभतण्हाय होति, भिक्खुनीनं छब्बग्गीसु उपसङ्कमनं चलचित्तताय होतीति अञ्ञमञ्ञूपसङ्कमन्तानं विसेसो। तिरच्छानभूता कथा तिरच्छानकथा निरत्थककथाति दस्सेन्तो आह ‘‘तिरच्छानकथन्ती’’ति। सग्गमग्गगमनेपीति पिसद्दो मोक्खगमने पन का नाम कथाति दस्सेति। राजानो आरब्भ पवत्ता कथा राजकथा। आदिसद्देन चोरकथादयो सङ्गण्हाति।
Tesanti chabbaggiyānaṃ. Tāsūti bhikkhunīsu. ‘‘Bhikkhuniyo’’tipadaṃ ‘‘upasaṅkamitvā’’tipade kammaṃ. Chabbaggiyānaṃ bhikkhunīsu upasaṅkamanaṃ lābhataṇhāya hoti, bhikkhunīnaṃ chabbaggīsu upasaṅkamanaṃ calacittatāya hotīti aññamaññūpasaṅkamantānaṃ viseso. Tiracchānabhūtā kathā tiracchānakathā niratthakakathāti dassento āha ‘‘tiracchānakathantī’’ti. Saggamaggagamanepīti pisaddo mokkhagamane pana kā nāma kathāti dasseti. Rājāno ārabbha pavattā kathā rājakathā. Ādisaddena corakathādayo saṅgaṇhāti.
१४७. ते भिक्खूति छब्बग्गिया भिक्खू भवेय्युन्ति सम्बन्धो। अदिट्ठं सच्चं येहीति अदिट्ठसच्चा, तेसं भावो अदिट्ठसच्चत्तं, तस्मा अदिट्ठसच्चत्ता बन्धित्वाति योजना। नेसन्ति छब्बग्गियानं। अञ्ञेनेव उपायेनाति अलद्धसम्मुतितो अञ्ञेनेव लद्धसम्मुतिसङ्खातेन कारणेन कत्तुकामोति सम्बन्धो। परतोति परस्मिं पच्छा, उपरीति अत्थो। करोन्तो वाति परिबाहिरे करोन्तो एव हुत्वा आहाति योजना। हीति सच्चं, यस्मा वा। यस्मा न भूतपुब्बानि, इति तस्मा परिबाहिरं करोन्तो वाति अत्थो।
147.Te bhikkhūti chabbaggiyā bhikkhū bhaveyyunti sambandho. Adiṭṭhaṃ saccaṃ yehīti adiṭṭhasaccā, tesaṃ bhāvo adiṭṭhasaccattaṃ, tasmā adiṭṭhasaccattā bandhitvāti yojanā. Nesanti chabbaggiyānaṃ. Aññeneva upāyenāti aladdhasammutito aññeneva laddhasammutisaṅkhātena kāraṇena kattukāmoti sambandho. Paratoti parasmiṃ pacchā, uparīti attho. Karonto vāti paribāhire karonto eva hutvā āhāti yojanā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Yasmā na bhūtapubbāni, iti tasmā paribāhiraṃ karonto vāti attho.
तत्थाति ‘‘अनुजानामी’’तिआदिवचने। सीलवाति एत्थ वन्तुसद्दो पसंसत्थे च अतिसयत्थे च निच्चयोगत्थे च होति। तस्साति लद्धसम्मुतिकस्स। तन्ति सीलं। पातिमोक्खसंवरसद्दानं कम्मधारयभावं, तेहि च संवुतसद्दस्स तप्पुरिसभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘पातिमोक्खोवा’’तिआदि। तत्थ एवसद्देन कम्मधारयभावं, एनसद्देन च तप्पुरिसभावं दस्सेतीति दट्ठब्बं।
Tatthāti ‘‘anujānāmī’’tiādivacane. Sīlavāti ettha vantusaddo pasaṃsatthe ca atisayatthe ca niccayogatthe ca hoti. Tassāti laddhasammutikassa. Tanti sīlaṃ. Pātimokkhasaṃvarasaddānaṃ kammadhārayabhāvaṃ, tehi ca saṃvutasaddassa tappurisabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pātimokkhovā’’tiādi. Tattha evasaddena kammadhārayabhāvaṃ, enasaddena ca tappurisabhāvaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ.
वत्ततीति अत्तभावं पवत्तेति। कारितपच्चयो हि अदस्सनं गतो। इमिना इरियापथविहार दिब्बविहार ब्रह्मविहार अरियविहारेसु चतूसु विहारेसु अत्तभाववत्तनं इरियापथविहारं दस्सेति। हीति सच्चं। एतन्ति ‘‘पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरती’’तिवचनं। विभङ्गेति झानविभङ्गे।
Vattatīti attabhāvaṃ pavatteti. Kāritapaccayo hi adassanaṃ gato. Iminā iriyāpathavihāra dibbavihāra brahmavihāra ariyavihāresu catūsu vihāresu attabhāvavattanaṃ iriyāpathavihāraṃ dasseti. Hīti saccaṃ. Etanti ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī’’tivacanaṃ. Vibhaṅgeti jhānavibhaṅge.
‘‘सील’’न्तिआदीनि अट्ठ पदानि तुल्याधिकरणानि। अयं पनेत्थ सम्बन्धो – सीलं कुसलानं धम्मानं समापत्तिया पतिट्ठा आदि चरणं संयमो संवरो मोक्खं पमोक्खन्ति। समापत्तियाति समापत्तत्थाय। ‘‘उपेतो’’तिआदीनि सत्त पदानि अञ्ञमञ्ञवेवचनानि। तत्थ उपपन्नोति युत्तो अनुयुत्तो। समन्नागतोति समन्ततो अनु पुनप्पुनं आगतोति समन्नागतो, समङ्गीभूतोति अत्थो। एत्थ हि संसद्दो समन्तत्थवाचको, अनुसद्दो नउपच्छिन्नत्थवाचको। तेनाति तेन कारणेन। पालेतीति अत्तभावं बाधनतो रक्खति। यपेतीति अत्तभावो पवत्तति। यापेतीति अत्तभावं पवत्तापेति। यप यापने। यापनं पवत्तनन्ति हि धातुपाठेसु वुत्तं (सद्दनीतिधातुमालायं १८ पकारन्तधातु)। विहरतीति एत्थ एको आकारत्थवाचको इतिसद्दो लुत्तनिद्दिट्ठो, इति वुच्चति, इति वुत्तन्ति वा योजना।
‘‘Sīla’’ntiādīni aṭṭha padāni tulyādhikaraṇāni. Ayaṃ panettha sambandho – sīlaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mokkhaṃ pamokkhanti. Samāpattiyāti samāpattatthāya. ‘‘Upeto’’tiādīni satta padāni aññamaññavevacanāni. Tattha upapannoti yutto anuyutto. Samannāgatoti samantato anu punappunaṃ āgatoti samannāgato, samaṅgībhūtoti attho. Ettha hi saṃsaddo samantatthavācako, anusaddo naupacchinnatthavācako. Tenāti tena kāraṇena. Pāletīti attabhāvaṃ bādhanato rakkhati. Yapetīti attabhāvo pavattati. Yāpetīti attabhāvaṃ pavattāpeti. Yapa yāpane. Yāpanaṃ pavattananti hi dhātupāṭhesu vuttaṃ (saddanītidhātumālāyaṃ 18 pakārantadhātu). Viharatīti ettha eko ākāratthavācako itisaddo luttaniddiṭṭho, iti vuccati, iti vuttanti vā yojanā.
आचारगोचरसद्दानं द्वन्दभावं, तेहि च सम्पन्नसद्दस्स तप्पुरिसभावं दस्सेन्तो आह ‘‘आचारगोचरसम्पन्नो’’तिआदि। तत्थ चसद्देन द्वन्दभावं, एनसद्देन च तप्पुरिसभावं दस्सेति। अणुसद्दो अप्पत्थो, मत्तसद्दो पमाणत्थोति आह ‘‘अप्पमत्तकेसू’’ति। ‘‘दस्सनसीलो’’तिइमिना ‘‘दस्सावी’’तिएत्थ आवीसद्दस्स तस्सीलत्थभावं दस्सेति। ‘‘समादाया’’ति एत्थ संपुब्बआपुब्बस्स दासद्दस्स कम्मापेक्खत्ता तस्स कम्मं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘तं तं सिक्खापद’’न्ति। इमिना ‘‘सिक्खापदेसू’’ति उपयोगत्थे भुम्मवचनन्ति दस्सेति। अथ वा सिक्खापदेसूति निद्धारणत्थे भुम्मवचनमेतं। ‘‘तं तं सिक्खापद’’न्ति कम्मं पन अज्झाहरितब्बन्ति दस्सेति। ‘‘समादाया’’ति एत्थ संसद्दस्स च आपुब्बस्स दासद्दस्स च यकारस्स च अत्थं दस्सेतुं ‘‘साधुकं गहेत्वा’’ति वुत्तं। एत्थाति इमिस्सं अट्ठकथायं। वित्थारो पन गहेतब्बोति योजना। योति कुलपुत्तो।
Ācāragocarasaddānaṃ dvandabhāvaṃ, tehi ca sampannasaddassa tappurisabhāvaṃ dassento āha ‘‘ācāragocarasampanno’’tiādi. Tattha casaddena dvandabhāvaṃ, enasaddena ca tappurisabhāvaṃ dasseti. Aṇusaddo appattho, mattasaddo pamāṇatthoti āha ‘‘appamattakesū’’ti. ‘‘Dassanasīlo’’tiiminā ‘‘dassāvī’’tiettha āvīsaddassa tassīlatthabhāvaṃ dasseti. ‘‘Samādāyā’’ti ettha saṃpubbaāpubbassa dāsaddassa kammāpekkhattā tassa kammaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘taṃ taṃ sikkhāpada’’nti. Iminā ‘‘sikkhāpadesū’’ti upayogatthe bhummavacananti dasseti. Atha vā sikkhāpadesūti niddhāraṇatthe bhummavacanametaṃ. ‘‘Taṃ taṃ sikkhāpada’’nti kammaṃ pana ajjhāharitabbanti dasseti. ‘‘Samādāyā’’ti ettha saṃsaddassa ca āpubbassa dāsaddassa ca yakārassa ca atthaṃ dassetuṃ ‘‘sādhukaṃ gahetvā’’ti vuttaṃ. Etthāti imissaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Vitthāro pana gahetabboti yojanā. Yoti kulaputto.
अस्साति लद्धसम्मुतिकस्स। यं तं बहु सुतं नाम अत्थि, तं न सुतमत्तमेवाति योजना। मञ्जूसायन्ति पेळायं। सा हि सामिकस्स सधनत्तं मञ्ञते इमायाति ‘‘मञ्जूसा’’ति वुच्चति। मञ्जूसायं रतनं सन्निचितं विय सुतं सन्निचितं अस्मिं पुग्गलेति योजना, एतेनाति ‘‘सन्निचित’’न्तिपदेन, दस्सेतीति सम्बन्धो। सोति लद्धसम्मुतिको भिक्खु। सन्निचितरतनस्सेवाति सन्निचितरतनस्स इव। तन्ति ‘‘ये ते धम्मा’’तिआदिवचनं। एत्थाति इमस्मिं सिक्खापदे। अस्साति लद्धसम्मुतिकस्स भिक्खुनो। तत्थाति ‘‘वचसा परिचिता’’तिआदिवचने। एवमत्थो वेदितब्बोति योजना। पगुणाति उजुका। उजुको हि अजिम्हत्ता पकट्ठो उत्तमो गुणोति अत्थेन ‘‘पगुणो’’ति वुच्चति। अनुपेक्खिताति पुनप्पुनं उपगन्त्वा इक्खिता, पस्सिता दस्सिताति अत्थो। अत्थतोति अभिधेय्यत्थतो, अट्ठकथातोति अत्थो। कारणतोति धम्मतो, पाळितोति अत्थो। दिट्ठिसद्दस्स पञ्ञासद्दवेवचनत्ता ‘‘पञ्ञाया’’ति वुत्तं। सुपच्चक्खकताति सुट्ठु अक्खानं इन्द्रियानं पटिमुखं कता।
Assāti laddhasammutikassa. Yaṃ taṃ bahu sutaṃ nāma atthi, taṃ na sutamattamevāti yojanā. Mañjūsāyanti peḷāyaṃ. Sā hi sāmikassa sadhanattaṃ maññate imāyāti ‘‘mañjūsā’’ti vuccati. Mañjūsāyaṃ ratanaṃ sannicitaṃ viya sutaṃ sannicitaṃ asmiṃ puggaleti yojanā, etenāti ‘‘sannicita’’ntipadena, dassetīti sambandho. Soti laddhasammutiko bhikkhu. Sannicitaratanassevāti sannicitaratanassa iva. Tanti ‘‘ye te dhammā’’tiādivacanaṃ. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Assāti laddhasammutikassa bhikkhuno. Tatthāti ‘‘vacasā paricitā’’tiādivacane. Evamattho veditabboti yojanā. Paguṇāti ujukā. Ujuko hi ajimhattā pakaṭṭho uttamo guṇoti atthena ‘‘paguṇo’’ti vuccati. Anupekkhitāti punappunaṃ upagantvā ikkhitā, passitā dassitāti attho. Atthatoti abhidheyyatthato, aṭṭhakathātoti attho. Kāraṇatoti dhammato, pāḷitoti attho. Diṭṭhisaddassa paññāsaddavevacanattā ‘‘paññāyā’’ti vuttaṃ. Supaccakkhakatāti suṭṭhu akkhānaṃ indriyānaṃ paṭimukhaṃ katā.
‘‘बहुस्सुतो’’ति एत्थ बहुस्सुतस्स तिविधभावं दस्सेन्तो आह ‘‘अयं पना’’तिआदि। निस्सयतो मुच्चतीति निस्सयमुच्चनको। परिसं उपट्ठापेतीति परिसुपट्ठाको। भिक्खुनियो ओवदतीति भिक्खुनोवादको। तत्थाति तिविधेसु बहुस्सुतेसु। निस्सयमुच्चनकेन एत्तकं उग्गहेतब्बन्ति सम्बन्धो। उपसम्पदायाति उपसम्पादेत्वा। पञ्च वस्सानि एतस्साति पञ्चवस्सो। तेन उग्गहेतब्बन्ति योजना। सब्बन्तिमेनाति सब्बेसं परिच्छेदानं अन्ते लामके पवत्तेन। पगुणाति अजिम्हा उजुका। वाचुग्गताति तस्सेव वेवचनं। यस्स हि पाळिपाठा सज्झायनकाले पगुणा होन्ति, तस्स वाचुग्गता। यस्स वा पन वाचुग्गता होन्ति, तस्स पगुणा। तस्मा तानि पदानि अञ्ञमञ्ञकारणवेवचनानि। पक्खदिवसेसूति जुण्हपक्खकाळपक्खपरियापन्नेसु दिवसेसु। धम्मसावनत्थायाति सम्पत्तानं परिसानं धम्मस्स सावनत्थाय सुणापनत्थायाति अधिप्पायो। सावनत्थायाति एत्थ युपच्चयपरत्ता कारितपच्चयो लोपो होतीति दट्ठब्बं। तस्मा सावीयते सुणापीयते सावनन्ति वचनत्थो कातब्बो। भाणवारा उग्गहेतब्बाति सम्बन्धो। सम्पत्तानन्ति अत्तनो सन्तिकं सम्पत्तानं। परिकथनत्थायाति परिस्सङ्गेन आलिङ्गनेन कथनत्थं, अप्पसद्दसङ्खाताय वाचाय कथनत्थन्ति अत्थो। ‘‘कथामग्गो’’ति वुत्तत्ता वत्थुकथायेव अधिप्पेता, न सुत्तसङ्खातो पाळिपाठो। अनु पच्छा, पुनप्पुनं वा दायका मोदन्ति एतायाति अनुमोदना। झानं वा मग्गो वा फलं वा समणधम्मो नाम। तस्स करणत्थं उग्गहेतब्बन्ति योजना। हीति सच्चं, यस्मा वा। चतूसु दिसासु अपटिहतोति चातुद्दिसो, अपटिहतत्थे णपच्चयो।
‘‘Bahussuto’’ti ettha bahussutassa tividhabhāvaṃ dassento āha ‘‘ayaṃ panā’’tiādi. Nissayato muccatīti nissayamuccanako. Parisaṃ upaṭṭhāpetīti parisupaṭṭhāko. Bhikkhuniyo ovadatīti bhikkhunovādako. Tatthāti tividhesu bahussutesu. Nissayamuccanakena ettakaṃ uggahetabbanti sambandho. Upasampadāyāti upasampādetvā. Pañca vassāni etassāti pañcavasso. Tena uggahetabbanti yojanā. Sabbantimenāti sabbesaṃ paricchedānaṃ ante lāmake pavattena. Paguṇāti ajimhā ujukā. Vācuggatāti tasseva vevacanaṃ. Yassa hi pāḷipāṭhā sajjhāyanakāle paguṇā honti, tassa vācuggatā. Yassa vā pana vācuggatā honti, tassa paguṇā. Tasmā tāni padāni aññamaññakāraṇavevacanāni. Pakkhadivasesūti juṇhapakkhakāḷapakkhapariyāpannesu divasesu. Dhammasāvanatthāyāti sampattānaṃ parisānaṃ dhammassa sāvanatthāya suṇāpanatthāyāti adhippāyo. Sāvanatthāyāti ettha yupaccayaparattā kāritapaccayo lopo hotīti daṭṭhabbaṃ. Tasmā sāvīyate suṇāpīyate sāvananti vacanattho kātabbo. Bhāṇavārā uggahetabbāti sambandho. Sampattānanti attano santikaṃ sampattānaṃ. Parikathanatthāyāti parissaṅgena āliṅganena kathanatthaṃ, appasaddasaṅkhātāya vācāya kathanatthanti attho. ‘‘Kathāmaggo’’ti vuttattā vatthukathāyeva adhippetā, na suttasaṅkhāto pāḷipāṭho. Anu pacchā, punappunaṃ vā dāyakā modanti etāyāti anumodanā. Jhānaṃ vā maggo vā phalaṃ vā samaṇadhammo nāma. Tassa karaṇatthaṃ uggahetabbanti yojanā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Catūsu disāsu apaṭihatoti cātuddiso, apaṭihatatthe ṇapaccayo.
परिसुपट्ठापकेन कातब्बाति योजना। अभिविनयेति अञ्ञमञ्ञपरिच्छिन्ने विनयपिटके। द्वे विभङ्गाति भिक्खुविभङ्गो च भिक्खुनिविभङ्गो च। असक्कोन्तेन परिसुपट्ठापकेन भिक्खुनाति सम्बन्धो। एवं अत्तनो अत्थाय उग्गहेतब्बं दस्सेत्वा इदानि परिसाय अत्थाय उग्गहेतब्बं दस्सेन्तो आह ‘‘परिसाय पना’’तिआदि। अभिधम्मेति अञ्ञमञ्ञपरिच्छिन्ने सुत्तन्तपिटके एव, न अभिधम्मपिटके। तयो वग्गाति सगाथावग्गो निदानवग्गो खन्धवग्गोति तयो वग्गा। वासद्दो अनियमविकप्पत्थो। एकन्ति एकं निपातं। ततो ततोति निकायतो। समुच्चयं कत्वाति रासिं कत्वा। न वुत्तन्ति अट्ठकथासु न कथितं। यस्स पन नत्थि, सो न लभतीति योजना। सुत्तन्ते चाति सुत्तन्तपिटके पन। उग्गहितोति सरूपकथनेन गहितो, उच्चारितोति अत्थो। दिसापामोक्खोति दिसासु ठितानं भिक्खुआदीनं पामोक्खो। येन कामं गमोति यथाकामं गमो।
Parisupaṭṭhāpakena kātabbāti yojanā. Abhivinayeti aññamaññaparicchinne vinayapiṭake. Dve vibhaṅgāti bhikkhuvibhaṅgo ca bhikkhunivibhaṅgo ca. Asakkontena parisupaṭṭhāpakena bhikkhunāti sambandho. Evaṃ attano atthāya uggahetabbaṃ dassetvā idāni parisāya atthāya uggahetabbaṃ dassento āha ‘‘parisāya panā’’tiādi. Abhidhammeti aññamaññaparicchinne suttantapiṭake eva, na abhidhammapiṭake. Tayo vaggāti sagāthāvaggo nidānavaggo khandhavaggoti tayo vaggā. Vāsaddo aniyamavikappattho. Ekanti ekaṃ nipātaṃ. Tato tatoti nikāyato. Samuccayaṃ katvāti rāsiṃ katvā. Na vuttanti aṭṭhakathāsu na kathitaṃ. Yassa pana natthi, so na labhatīti yojanā. Suttante cāti suttantapiṭake pana. Uggahitoti sarūpakathanena gahito, uccāritoti attho. Disāpāmokkhoti disāsu ṭhitānaṃ bhikkhuādīnaṃ pāmokkho. Yena kāmaṃ gamoti yathākāmaṃ gamo.
चतूसु निकायेसूति खुद्दकनिकायतो अञ्ञेसु दीघनिकायादीसु। एकस्साति अञ्ञतरस्स एकस्स । एकनिकायेनाति एकस्मिं निकाये लद्धनयेन। हीति सच्चं, यस्मा वा। तत्थाति चतुप्पकरणस्स अट्ठकथायं। नानत्थन्ति नानापयोजनं। तन्ति विनयपिटकं। एत्तावताति एत्तकपमाणेन पगुणेन। होतीति इतिसद्दो परिसमापनत्थो। इति परिसमापनं वेदितब्बन्ति योजना।
Catūsu nikāyesūti khuddakanikāyato aññesu dīghanikāyādīsu. Ekassāti aññatarassa ekassa . Ekanikāyenāti ekasmiṃ nikāye laddhanayena. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tatthāti catuppakaraṇassa aṭṭhakathāyaṃ. Nānatthanti nānāpayojanaṃ. Tanti vinayapiṭakaṃ. Ettāvatāti ettakapamāṇena paguṇena. Hotīti itisaddo parisamāpanattho. Iti parisamāpanaṃ veditabbanti yojanā.
उभयानि खो पनस्साति आदि पन वुत्तन्ति सम्बन्धो। अञ्ञस्मिन्ति विनयपिटकतो इतरस्मिं। तत्थाति ‘‘उभयानि खो पनस्सा’’तिआदिवचने। यथा येनाकारेन आगतानि, तं आकारं दस्सेतुन्ति योजना। पदपच्चाभट्ठसङ्करदोसविरहितानीति पदानं पच्चाभट्ठसङ्करभूतेहि दोसेहि विरहितानि। एत्थ च पदपच्चाभट्ठन्ति पदानं पटिनिवत्तित्वा आभस्सनं गळनं, चुतन्ति अत्थो। पदसङ्करन्ति पदानं विपत्ति, विनासोति अत्थो। ‘‘सुत्तसो’’ति सामञ्ञतो वुत्तेपि खन्धकपरिवारसुत्तं एव गहेतब्बन्ति आह ‘‘खन्धकपरिवारतो’’ति। अनुब्यञ्जनसोति एत्थ ब्यञ्जनसद्दो अक्खरस्स च पदस्स च वाचकोति आह ‘‘अक्खरपदपारिपूरिया चा’’ति। हीति सच्चं, यस्मा वा।
Ubhayāni kho panassāti ādi pana vuttanti sambandho. Aññasminti vinayapiṭakato itarasmiṃ. Tatthāti ‘‘ubhayāni kho panassā’’tiādivacane. Yathā yenākārena āgatāni, taṃ ākāraṃ dassetunti yojanā. Padapaccābhaṭṭhasaṅkaradosavirahitānīti padānaṃ paccābhaṭṭhasaṅkarabhūtehi dosehi virahitāni. Ettha ca padapaccābhaṭṭhanti padānaṃ paṭinivattitvā ābhassanaṃ gaḷanaṃ, cutanti attho. Padasaṅkaranti padānaṃ vipatti, vināsoti attho. ‘‘Suttaso’’ti sāmaññato vuttepi khandhakaparivārasuttaṃ eva gahetabbanti āha ‘‘khandhakaparivārato’’ti. Anubyañjanasoti ettha byañjanasaddo akkharassa ca padassa ca vācakoti āha ‘‘akkharapadapāripūriyā cā’’ti. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
‘‘सिथिलधनितादीन’’न्तिपदं ‘‘वचनेना’’तिपदे कम्मं, ‘‘वचनेना’’तिपदं ‘‘सम्पन्नागतो’’तिपदे हेतु, ‘‘विस्सट्ठाय अनेलगळाय अत्थस्स विञ्ञापनिया’’तिपदानि ‘‘वाचाया’’तिपदे विसेसनानि। सिथिलधनितादीनन्ति आदिसद्देन निग्गहितविमुत्तसम्बन्धववत्थितदीघ रस्स गरु लहु सङ्खाता अट्ठ ब्यञ्जनबुद्धियो सङ्गण्हाति। यथाविधानवचनेनाति अक्खरचिन्तकानं यथा संविदहनवचनेन। वाचायेव करीयति कथीयति उच्चारीयति वाक्करणं चकारस्स ककारं कत्वा। हीति तदेव युत्तं। मातुगामो यस्मा सरसम्पत्तिरतो, तस्मा हीळेतीति योजना। ‘‘सरसम्पत्तिरहित’’न्तिपदं ‘‘वचन’’न्तिपदे विसेसनभावेन विसेसं कत्वा ‘‘हीळेती’’तिपदे हेतुभावेन सम्पज्जनतो हेतुअन्तोगधविसेसनन्ति दट्ठब्बं। सब्बासन्ति भिक्खुनीनं। ‘‘सीलाचारसम्पत्तिया’’तिइमिना जाति गोत्त रूप भोगादिनातिअत्थं निवत्तेति। कारणञ्चाति अट्ठकथञ्च। तज्जेत्वाति उब्बेजेत्वा। तासन्ति भिक्खुनीनं। गिहिकालेति भिक्खुनोवादकस्स गिहिकाले अनज्झापन्नपुब्बो होतीति सम्बन्धो। हि तदेव युत्तं। ‘‘मातुगामो’’तिपदं ‘‘न करोती’’तिपदे सुद्धकत्ता, ‘‘उप्पादेती’’तिपदे हेतुकत्ता। ठितस्स भिक्खुनो धम्मदेसनायापीति योजना। अपिसद्दो गरहत्थो। विसभागेहीति विरुद्धेहि वत्थारम्मणेहि। अयुत्तट्ठानेति पब्बजितानं अननुरूपट्ठाने। छन्दरागन्ति बलवतण्हं। तेनाति तेन हेतुना।
‘‘Sithiladhanitādīna’’ntipadaṃ ‘‘vacanenā’’tipade kammaṃ, ‘‘vacanenā’’tipadaṃ ‘‘sampannāgato’’tipade hetu, ‘‘vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā’’tipadāni ‘‘vācāyā’’tipade visesanāni. Sithiladhanitādīnanti ādisaddena niggahitavimuttasambandhavavatthitadīgha rassa garu lahu saṅkhātā aṭṭha byañjanabuddhiyo saṅgaṇhāti. Yathāvidhānavacanenāti akkharacintakānaṃ yathā saṃvidahanavacanena. Vācāyeva karīyati kathīyati uccārīyati vākkaraṇaṃ cakārassa kakāraṃ katvā. Hīti tadeva yuttaṃ. Mātugāmo yasmā sarasampattirato, tasmā hīḷetīti yojanā. ‘‘Sarasampattirahita’’ntipadaṃ ‘‘vacana’’ntipade visesanabhāvena visesaṃ katvā ‘‘hīḷetī’’tipade hetubhāvena sampajjanato hetuantogadhavisesananti daṭṭhabbaṃ. Sabbāsanti bhikkhunīnaṃ. ‘‘Sīlācārasampattiyā’’tiiminā jāti gotta rūpa bhogādinātiatthaṃ nivatteti. Kāraṇañcāti aṭṭhakathañca. Tajjetvāti ubbejetvā. Tāsanti bhikkhunīnaṃ. Gihikāleti bhikkhunovādakassa gihikāle anajjhāpannapubbo hotīti sambandho. Hi tadeva yuttaṃ. ‘‘Mātugāmo’’tipadaṃ ‘‘na karotī’’tipade suddhakattā, ‘‘uppādetī’’tipade hetukattā. Ṭhitassa bhikkhuno dhammadesanāyāpīti yojanā. Apisaddo garahattho. Visabhāgehīti viruddhehi vatthārammaṇehi. Ayuttaṭṭhāneti pabbajitānaṃ ananurūpaṭṭhāne. Chandarāganti balavataṇhaṃ. Tenāti tena hetunā.
‘‘एत्थ चा’’तिआदिम्हि अयं पन सङ्गहो –
‘‘Ettha cā’’tiādimhi ayaṃ pana saṅgaho –
‘‘सीलवा बहुस्सुतो च, स्वागतो च सुवाचको।
‘‘Sīlavā bahussuto ca, svāgato ca suvācako;
पियो पटिबलो चापि, नज्झापन्नो च वीसती’’ति॥
Piyo paṭibalo cāpi, najjhāpanno ca vīsatī’’ti.
१४८. वत्थुस्मिन्ति अट्ठुप्पत्तियं। ककारलोपं कत्वा गरुधम्माति वुच्चन्तीति आह ‘‘गरुकेहि धम्मेही’’ति। तेति गरुधम्मा। हीति यस्मा। ‘‘एकतो’’ति सामञ्ञेन वुत्तवचनस्स विसेसेन गहेतब्बतं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘भिक्खुनीनं सन्तिके’’ति। यथावत्थुकमेवाति पाचित्तियमेव। तञ्हि वत्थुस्स आपत्तिकारणस्स अनुरूपं पवत्तत्ता ‘‘यथावत्थुक’’न्ति वुच्चति।
148.Vatthusminti aṭṭhuppattiyaṃ. Kakāralopaṃ katvā garudhammāti vuccantīti āha ‘‘garukehi dhammehī’’ti. Teti garudhammā. Hīti yasmā. ‘‘Ekato’’ti sāmaññena vuttavacanassa visesena gahetabbataṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘bhikkhunīnaṃ santike’’ti. Yathāvatthukamevāti pācittiyameva. Tañhi vatthussa āpattikāraṇassa anurūpaṃ pavattattā ‘‘yathāvatthuka’’nti vuccati.
१४९. पातोति पगेव, पठमन्ति अत्थो। असम्मट्ठं सम्मज्जीतब्बन्ति सम्बन्धो। असम्मज्जने दोसं पाकटं करोन्तो आह ‘‘असम्मट्ठं ही’’तिआदि। हीति तप्पाकटीकरणजोतको। तन्ति परिवेणं। दिस्वा भवेय्युन्ति सम्बन्धो। तेनाति असोतुकामानं विय भवनहेतुना। परिवेणसम्मज्जनस्स आनिसंसं दस्सेत्वा पानीयपरिभोजनीयउपट्ठानस्स तमेव दस्सेन्तो आह ‘‘अन्तो गामतो पना’’ति आदि। तस्मिन्ति पानीयपरिभोजनीये।
149.Pātoti pageva, paṭhamanti attho. Asammaṭṭhaṃ sammajjītabbanti sambandho. Asammajjane dosaṃ pākaṭaṃ karonto āha ‘‘asammaṭṭhaṃ hī’’tiādi. Hīti tappākaṭīkaraṇajotako. Tanti pariveṇaṃ. Disvā bhaveyyunti sambandho. Tenāti asotukāmānaṃ viya bhavanahetunā. Pariveṇasammajjanassa ānisaṃsaṃ dassetvā pānīyaparibhojanīyaupaṭṭhānassa tameva dassento āha ‘‘anto gāmato panā’’ti ādi. Tasminti pānīyaparibhojanīye.
साखाभङ्गम्पीति भञ्जितब्बसाखम्पि। दुतियोति विञ्ञू पुरिसो दुतियो। निसीदितब्बट्ठानं दस्सेन्तो आह ‘‘निसीदितब्ब’’न्तिआदि। ‘‘विहारमज्झे’’ति सामञ्ञतो वत्वा विसेसतो दस्सेतुं वुत्तं ‘‘द्वारे’’ति। ओसरन्ति अवसरन्ति एत्थाति ओसरणं, तञ्च तं ठानञ्चेति ओसरणट्ठानं, तस्मिं। समग्गत्थाति एत्थ संपुब्बो च आपुब्बो च गमुसद्दो होति, ततो हिय्यत्तनीसङ्खातं त्थवचनं वा होति, पञ्चमीसङ्खातस्स थवचनस्स त्थत्तं वा होति, संयोगपरत्ता आ उपसग्गो रस्सो च होति, इति अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सम्मा आगतत्था’’ति। तत्थ ‘‘सम्मा’’तिपदेन संसद्दस्स अत्थं दस्सेति, ‘‘आ’’इतिपदेन आत्यूपसग्गं, ‘‘गत’’इतिपदेन गमुधातुं, ‘‘त्थ’’इतिपदेन हिय्यत्तनीसङ्खातं त्थवचनं वा, पञ्चमीसङ्खातस्स थवचनस्स त्थत्तं वा दस्सेति। अयं पनेत्थत्थो – समं तुम्हे आगतत्थाति। पञ्चमीसङ्खातस्स थवचनस्स त्थत्तकाले समं तुम्हे आगा अत्थ भवथाति। ‘‘आगच्छन्ती’’तिपदेन ‘‘वत्तन्ती’’ति एत्थ वतुधातुया अत्थं दस्सेति, ‘‘पगुणा वाचुग्गता’’तिपदेहि अधिप्पायं दस्सेति। पाळीति गरुधम्मपाळि।
Sākhābhaṅgampīti bhañjitabbasākhampi. Dutiyoti viññū puriso dutiyo. Nisīditabbaṭṭhānaṃ dassento āha ‘‘nisīditabba’’ntiādi. ‘‘Vihāramajjhe’’ti sāmaññato vatvā visesato dassetuṃ vuttaṃ ‘‘dvāre’’ti. Osaranti avasaranti etthāti osaraṇaṃ, tañca taṃ ṭhānañceti osaraṇaṭṭhānaṃ, tasmiṃ. Samaggatthāti ettha saṃpubbo ca āpubbo ca gamusaddo hoti, tato hiyyattanīsaṅkhātaṃ tthavacanaṃ vā hoti, pañcamīsaṅkhātassa thavacanassa tthattaṃ vā hoti, saṃyogaparattā ā upasaggo rasso ca hoti, iti atthaṃ dassento āha ‘‘sammā āgatatthā’’ti. Tattha ‘‘sammā’’tipadena saṃsaddassa atthaṃ dasseti, ‘‘ā’’itipadena ātyūpasaggaṃ, ‘‘gata’’itipadena gamudhātuṃ, ‘‘ttha’’itipadena hiyyattanīsaṅkhātaṃ tthavacanaṃ vā, pañcamīsaṅkhātassa thavacanassa tthattaṃ vā dasseti. Ayaṃ panetthattho – samaṃ tumhe āgatatthāti. Pañcamīsaṅkhātassa thavacanassa tthattakāle samaṃ tumhe āgā attha bhavathāti. ‘‘Āgacchantī’’tipadena ‘‘vattantī’’ti ettha vatudhātuyā atthaṃ dasseti, ‘‘paguṇā vācuggatā’’tipadehi adhippāyaṃ dasseti. Pāḷīti garudhammapāḷi.
तत्थाति तस्सं पाळियं, तेसु वा अभिवादनादीसु चतूसु। मग्गसम्पदानन्ति मग्गं परिहरित्वा भिक्खुस्स ओकासदानं। बीजनन्ति बीजनिया विधूपनं। पानीयापुच्छनन्ति पानीयस्स आपुच्छनं। आदिसद्देन परिभोजनीयापुच्छनादिकं सङ्गण्हाति। एत्थ चाति एतेसु चतूसु अभिवादनादीसु। ‘‘अन्तो गामे वा’’तिआदीनि छ पदानि ‘‘कातब्बमेवा’’तिपदे आधारो। राजुस्सारणायाति रञ्ञो आनुभावेन जनानं उस्सारणाय। महाभिक्खुसङ्घो सन्निपतति एत्थाति महासन्निपातं, तस्मिं महासन्निपाते ठाने निसिन्ने सतीति योजना। पच्चुट्ठानन्ति पटिकच्चेव उट्ठानं। तं तन्ति सामीचिकम्मं।
Tatthāti tassaṃ pāḷiyaṃ, tesu vā abhivādanādīsu catūsu. Maggasampadānanti maggaṃ pariharitvā bhikkhussa okāsadānaṃ. Bījananti bījaniyā vidhūpanaṃ. Pānīyāpucchananti pānīyassa āpucchanaṃ. Ādisaddena paribhojanīyāpucchanādikaṃ saṅgaṇhāti. Ettha cāti etesu catūsu abhivādanādīsu. ‘‘Anto gāme vā’’tiādīni cha padāni ‘‘kātabbamevā’’tipade ādhāro. Rājussāraṇāyāti rañño ānubhāvena janānaṃ ussāraṇāya. Mahābhikkhusaṅgho sannipatati etthāti mahāsannipātaṃ, tasmiṃ mahāsannipāte ṭhāne nisinne satīti yojanā. Paccuṭṭhānanti paṭikacceva uṭṭhānaṃ. Taṃ tanti sāmīcikammaṃ.
सक्कत्वाति चित्तिं कत्वा, सं आदरं कत्वाति अत्थो। तेनाह ‘‘यथा कतो’’तिआदि। तिण्णं किच्चानन्ति ‘‘सक्कत्वा गरुंकत्वा मानेत्वा’’तिसङ्खातानं तिण्णं किच्चानं। अनीयसद्दो कम्मत्थोति आह ‘‘न अतिक्कमितब्बो’’ति।
Sakkatvāti cittiṃ katvā, saṃ ādaraṃ katvāti attho. Tenāha ‘‘yathā kato’’tiādi. Tiṇṇaṃ kiccānanti ‘‘sakkatvā garuṃkatvā mānetvā’’tisaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ kiccānaṃ. Anīyasaddo kammatthoti āha ‘‘na atikkamitabbo’’ti.
नत्थि भिक्खु एत्थाति अभिक्खुको आवासो, सो कित्तके ठाने अभिक्खुको, यो आवासो अभिक्खुको नाम होतीति आह ‘‘सचे’’ति आदि। ‘‘उपस्सयतो’’तिपदं ‘‘अब्भन्तरे’’तिपदे अपादानं। एत्थाति अभिक्खुके आवासे। हीति सच्चं। ततोति अड्ढयोजनब्भन्तरे ठितआवासतो। परन्ति अञ्ञस्मिं आवासे, भुम्मत्थे चेतं उपयोगवचनं। पच्छाभत्तन्ति भत्ततो पच्छा। तत्थाति अभिक्खुके आवासे। ‘‘भिक्खुनियो’’तिपदं ‘‘वदन्ती’’तिपदे कम्मं। वुत्तप्पमाणेति अड्ढयोजनब्भन्तरसङ्खाते वुत्तप्पमाणे। साखामण्डपेपीति साखाय छादितमण्डपेपि। पिसद्देन आवासे पन का नाम कथाति दस्सेति। वुत्ताति वसिता। एत्तावताति एकरत्तं वसितमत्तेन। एत्थाति सभिक्खुके आवासे। उपगच्छन्तीहि भिक्खुनीहि याचितब्बाति योजना। पक्खस्साति आसळ्हीमासस्स जुण्हपक्खस्स। ‘‘तेरसिय’’न्तिपदेन अवयविअवयवभावेन योजेतब्बं। मयन्ति अम्हे। यतोति येन उजुना मग्गेनाति सम्बन्धो। तेनाह ‘‘तेन मग्गेना’’ति। अञ्ञेन मग्गेनाति उजुमग्गतो अञ्ञेन जिम्हमग्गेन। अयन्ति अयं आवासो। ततोति भिक्खूनं आवासतो, भिक्खुनिउपस्सयतो वा, इदमेव युत्ततरं। वक्खति हि ‘‘अम्हाकं उपस्सयतो गावुतमत्ते’’ति। खेमट्ठानेति अभयट्ठाने। तञ्हि खीयन्ति भया एत्थाति खेमं, खेमञ्च तं ठानञ्चेति खेमट्ठानन्ति कत्वा ‘‘खेमट्ठान’’न्ति वुच्चति। ताहि भिक्खुनीहीति अड्ढयोजनमत्ते ठाने वसन्तीहि। ता भिक्खुनियोति गावुतमत्ते ठाने वसन्तियो। अन्तराति तुम्हाकं, अम्हाकञ्च निवासनट्ठानस्स, निवासनट्ठानतो वा अन्तरे वेमज्झे। भुम्मत्थे चेतं निस्सक्कवचनं। ठिते मग्गेति सम्बन्धो ‘‘सन्तिका’’तिपदं ‘‘आगत’’इतिपदे अपादानं। तत्थाति अञ्ञासं भिक्खुनीनं उपस्सये। इति याचितब्बाति योजना। ततोति भिक्खूनं याचितब्बतो, परन्ति सम्बन्धो।
Natthi bhikkhu etthāti abhikkhuko āvāso, so kittake ṭhāne abhikkhuko, yo āvāso abhikkhuko nāma hotīti āha ‘‘sace’’ti ādi. ‘‘Upassayato’’tipadaṃ ‘‘abbhantare’’tipade apādānaṃ. Etthāti abhikkhuke āvāse. Hīti saccaṃ. Tatoti aḍḍhayojanabbhantare ṭhitaāvāsato. Paranti aññasmiṃ āvāse, bhummatthe cetaṃ upayogavacanaṃ. Pacchābhattanti bhattato pacchā. Tatthāti abhikkhuke āvāse. ‘‘Bhikkhuniyo’’tipadaṃ ‘‘vadantī’’tipade kammaṃ. Vuttappamāṇeti aḍḍhayojanabbhantarasaṅkhāte vuttappamāṇe. Sākhāmaṇḍapepīti sākhāya chāditamaṇḍapepi. Pisaddena āvāse pana kā nāma kathāti dasseti. Vuttāti vasitā. Ettāvatāti ekarattaṃ vasitamattena. Etthāti sabhikkhuke āvāse. Upagacchantīhi bhikkhunīhi yācitabbāti yojanā. Pakkhassāti āsaḷhīmāsassa juṇhapakkhassa. ‘‘Terasiya’’ntipadena avayaviavayavabhāvena yojetabbaṃ. Mayanti amhe. Yatoti yena ujunā maggenāti sambandho. Tenāha ‘‘tena maggenā’’ti. Aññena maggenāti ujumaggato aññena jimhamaggena. Ayanti ayaṃ āvāso. Tatoti bhikkhūnaṃ āvāsato, bhikkhuniupassayato vā, idameva yuttataraṃ. Vakkhati hi ‘‘amhākaṃ upassayato gāvutamatte’’ti. Khemaṭṭhāneti abhayaṭṭhāne. Tañhi khīyanti bhayā etthāti khemaṃ, khemañca taṃ ṭhānañceti khemaṭṭhānanti katvā ‘‘khemaṭṭhāna’’nti vuccati. Tāhi bhikkhunīhīti aḍḍhayojanamatte ṭhāne vasantīhi. Tā bhikkhuniyoti gāvutamatte ṭhāne vasantiyo. Antarāti tumhākaṃ, amhākañca nivāsanaṭṭhānassa, nivāsanaṭṭhānato vā antare vemajjhe. Bhummatthe cetaṃ nissakkavacanaṃ. Ṭhite maggeti sambandho ‘‘santikā’’tipadaṃ ‘‘āgata’’itipade apādānaṃ. Tatthāti aññāsaṃ bhikkhunīnaṃ upassaye. Iti yācitabbāti yojanā. Tatoti bhikkhūnaṃ yācitabbato, paranti sambandho.
चातुद्दसेति आसळ्हीमासस्स जुण्हपक्खस्स चतुद्दसन्नं दिवसानं पूरणे दिवसे। इधाति इमस्मिं विहारे। ‘‘ओवाद’’न्तिपदं ‘‘अनु’’इतिपदे कम्मं। अनुजीवन्तियोति अनुगन्त्वा जीवनं वुत्तिं करोन्तियो। वुत्ता भिक्खूति सम्बन्धो। दुतियदिवसेति आसळ्हीपुण्णमियं। अथाति पक्कमनानन्तरं। एत्थाति भिक्खूनं पक्कन्तत्ता अपस्सने। ‘‘आभोगं कत्वा’’तिइमिना आभोगं अकत्वा वसितुं न वट्टतीति दीपेति। सभिक्खुकावासं गन्तब्बमेवाति अधिप्पायो। साति वस्सच्छेदापत्ति। हीति सच्चं, यस्मा वा। केनचि कारणेनाति भिक्खाचारस्स असम्पदादिना केनचि निमित्तेन। हीति सच्चं। भिक्खूनं पक्कन्तादिकारणा अभिक्खुकावासे वसन्तिया किं अभिक्खुकावासेव पवारेतब्बन्ति आह ‘‘पवारेन्तिया पना’’तिआदि।
Cātuddaseti āsaḷhīmāsassa juṇhapakkhassa catuddasannaṃ divasānaṃ pūraṇe divase. Idhāti imasmiṃ vihāre. ‘‘Ovāda’’ntipadaṃ ‘‘anu’’itipade kammaṃ. Anujīvantiyoti anugantvā jīvanaṃ vuttiṃ karontiyo. Vuttā bhikkhūti sambandho. Dutiyadivaseti āsaḷhīpuṇṇamiyaṃ. Athāti pakkamanānantaraṃ. Etthāti bhikkhūnaṃ pakkantattā apassane. ‘‘Ābhogaṃ katvā’’tiiminā ābhogaṃ akatvā vasituṃ na vaṭṭatīti dīpeti. Sabhikkhukāvāsaṃ gantabbamevāti adhippāyo. Sāti vassacchedāpatti. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Kenaci kāraṇenāti bhikkhācārassa asampadādinā kenaci nimittena. Hīti saccaṃ. Bhikkhūnaṃ pakkantādikāraṇā abhikkhukāvāse vasantiyā kiṃ abhikkhukāvāseva pavāretabbanti āha ‘‘pavārentiyā panā’’tiādi.
अन्वद्धमासन्ति एत्थ अनुसद्दो विच्छत्थवाचको कम्मप्पवचनीयो, तेन पयोगत्ता भुम्मत्थे उपयोगवचनन्ति आह ‘‘अद्धमासे अद्धमासे’’ति। पच्चासीसितब्बाति एत्थ पतिपुब्बो च आपुब्बो च सिधातु इच्छत्थेति आह ‘‘इच्छितब्बा’’ति। सिधातुया द्वेभावो होति। आपुब्बो सिसि इच्छायन्तिपि धातुपाठेसु वुत्तं। तत्थाति ‘‘उपोसथपुच्छक’’न्तिवचने। पक्खस्साति यस्स कस्सचि पक्खस्स। महापच्चरियं पन वुत्तन्ति सम्बन्धो। ओवादस्स याचनं ओवादो उत्तरपदलोपेन, सोयेव अत्थो पयोजनं ओवादत्थो, तदत्थाय। पाटिपददिवसतोति दुतियदिवसतो। सो हि चन्दो वुद्धिञ्च हानिञ्च पटिमुखं पज्जति एत्थ, एतेनाति वा पाटिपदोति वुच्चति। इतीति एवं वुत्तनयेन। भगवा पञ्ञपेतीति योजना। अञ्ञस्साति धम्मस्सवनकम्मतो अञ्ञस्स। निरन्तरन्ति अभिक्खणं, ‘‘पञ्ञपेती’’तिपदे भावनपुंसकं। हीति वित्थारो। एवञ्च सतीति एवं बहूपकारे सति च। यन्ति यं धम्मं। सात्थिकन्ति सपयोजनं। यथानुसिट्ठन्ति अनुसिट्ठिया अनुरूपं। सब्बायेव भिक्खुनियोपीति योजना। हीति सच्चं।
Anvaddhamāsanti ettha anusaddo vicchatthavācako kammappavacanīyo, tena payogattā bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘addhamāse addhamāse’’ti. Paccāsīsitabbāti ettha patipubbo ca āpubbo ca sidhātu icchattheti āha ‘‘icchitabbā’’ti. Sidhātuyā dvebhāvo hoti. Āpubbo sisi icchāyantipi dhātupāṭhesu vuttaṃ. Tatthāti ‘‘uposathapucchaka’’ntivacane. Pakkhassāti yassa kassaci pakkhassa. Mahāpaccariyaṃ pana vuttanti sambandho. Ovādassa yācanaṃ ovādo uttarapadalopena, soyeva attho payojanaṃ ovādattho, tadatthāya. Pāṭipadadivasatoti dutiyadivasato. So hi cando vuddhiñca hāniñca paṭimukhaṃ pajjati ettha, etenāti vā pāṭipadoti vuccati. Itīti evaṃ vuttanayena. Bhagavā paññapetīti yojanā. Aññassāti dhammassavanakammato aññassa. Nirantaranti abhikkhaṇaṃ, ‘‘paññapetī’’tipade bhāvanapuṃsakaṃ. Hīti vitthāro. Evañca satīti evaṃ bahūpakāre sati ca. Yanti yaṃ dhammaṃ. Sātthikanti sapayojanaṃ. Yathānusiṭṭhanti anusiṭṭhiyā anurūpaṃ. Sabbāyeva bhikkhuniyopīti yojanā. Hīti saccaṃ.
ओवादं गच्छतीति ओवादं याचितुं भिक्खुसङ्घस्स आरामं गच्छति। न ओवादो गन्तब्बोति ओवादं याचितुं भिक्खुसङ्घस्स आरामो न गन्तब्बो। ओवादोति च उपयोगत्थे पच्चत्तवचनन्ति दट्ठब्बं। इतरथा हि सद्दपयोगो विरुज्झेय्य। ओवादं गन्तुन्ति ओवादं याचनत्थाय भिक्खुसङ्घस्स आरामं गन्तुं।
Ovādaṃ gacchatīti ovādaṃ yācituṃ bhikkhusaṅghassa ārāmaṃ gacchati. Na ovādo gantabboti ovādaṃ yācituṃ bhikkhusaṅghassa ārāmo na gantabbo. Ovādoti ca upayogatthe paccattavacananti daṭṭhabbaṃ. Itarathā hi saddapayogo virujjheyya. Ovādaṃ gantunti ovādaṃ yācanatthāya bhikkhusaṅghassa ārāmaṃ gantuṃ.
‘‘द्वे तिस्सो भिक्खुनियो’’तिपदं ‘‘याचित्वा’’तिपदे दुतियाकम्मं। ‘‘पेसेतब्बा’’तिपदे पठमाकम्मं। ओवादूपसङ्कमनन्ति ओवादस्स गहणत्थाय उपसङ्कमनं। आरामन्ति भिक्खुसङ्घस्स आरामं। ततोति गमनतो परन्ति सम्बन्धो। तेन भिक्खुनाति ओवादपटिग्गाहकेन भिक्खुना। तन्ति सम्मतं भिक्खुं।
‘‘Dve tisso bhikkhuniyo’’tipadaṃ ‘‘yācitvā’’tipade dutiyākammaṃ. ‘‘Pesetabbā’’tipade paṭhamākammaṃ. Ovādūpasaṅkamananti ovādassa gahaṇatthāya upasaṅkamanaṃ. Ārāmanti bhikkhusaṅghassa ārāmaṃ. Tatoti gamanato paranti sambandho. Tena bhikkhunāti ovādapaṭiggāhakena bhikkhunā. Tanti sammataṃ bhikkhuṃ.
उस्सहतीति सक्कोति। पासादिकेनाति पसादं आवहेन पसादजनकेन कायवचीमनोकम्मेनाति अत्थो। सम्पादेतूति तिविधं सिक्खं सम्पादेतु। एत्तावताति एत्तकेन ‘‘पासादिकेन सम्पादेतू’’ति वचनमत्तेन। हीति फलजोतको। एतन्ति ‘‘ताही’’तिवचनं।
Ussahatīti sakkoti. Pāsādikenāti pasādaṃ āvahena pasādajanakena kāyavacīmanokammenāti attho. Sampādetūti tividhaṃ sikkhaṃ sampādetu. Ettāvatāti ettakena ‘‘pāsādikena sampādetū’’ti vacanamattena. Hīti phalajotako. Etanti ‘‘tāhī’’tivacanaṃ.
एत्थ च भिक्खूनं सङ्घगणपुग्गलवसेन वचनवारो तिविधो होति, तं तिविधं वचनवारं भिक्खुनीनं सङ्घगणपुग्गलवसेन तीहि वचनवारेहि गुणितं कत्वा नव वचनवारा होन्ति, तं आकारं दस्सेन्तो आह ‘‘तत्रायं वचनक्कमो’’ति। तत्राति पुरिमवचनापेक्खं। वचनाकारो पाकटोव।
Ettha ca bhikkhūnaṃ saṅghagaṇapuggalavasena vacanavāro tividho hoti, taṃ tividhaṃ vacanavāraṃ bhikkhunīnaṃ saṅghagaṇapuggalavasena tīhi vacanavārehi guṇitaṃ katvā nava vacanavārā honti, taṃ ākāraṃ dassento āha ‘‘tatrāyaṃ vacanakkamo’’ti. Tatrāti purimavacanāpekkhaṃ. Vacanākāro pākaṭova.
एका भिक्खुनी वा बहूहि भिक्खुनीउपस्सयेहि ओवादत्थाय पेसिते वचनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘भिक्खुनिसङ्घो च अय्या’’तिआदि।
Ekā bhikkhunī vā bahūhi bhikkhunīupassayehi ovādatthāya pesite vacanākāraṃ dassento āha ‘‘bhikkhunisaṅgho ca ayyā’’tiādi.
तेनापीति ओवादपटिग्गाहकेनापि ‘‘ओवाद’’न्तिपदं ‘‘पटिग्गाहकेना’’ति पदे कम्मं। पुन ‘‘ओवाद’’न्तिपदं ‘‘अपटिग्गहेतु’’न्तिपदे कम्मं। बलति अस्सासपस्सासमत्तेन जीवति, न पञ्ञाजीवितेनाति बालो। गिलायति रुजतीति गिलानो। गमिस्सति गन्तुं भब्बोति गमिको। अयं पनेत्थ योजना – गन्तुं भब्बो यो भिक्खु गमिस्सति गमनं करिस्सति, इति तस्मा सो भिक्खु गमिको नाम। अथ वा यो भिक्खु गन्तुं भब्बत्ता गमिस्सति गमनं करिस्सति, इति तस्मा सो भिक्खु गमिको नामाति। ‘‘भब्बो’’ति च हेतुअन्तोगधविसेसनं।
Tenāpīti ovādapaṭiggāhakenāpi ‘‘ovāda’’ntipadaṃ ‘‘paṭiggāhakenā’’ti pade kammaṃ. Puna ‘‘ovāda’’ntipadaṃ ‘‘apaṭiggahetu’’ntipade kammaṃ. Balati assāsapassāsamattena jīvati, na paññājīvitenāti bālo. Gilāyati rujatīti gilāno. Gamissati gantuṃ bhabboti gamiko. Ayaṃ panettha yojanā – gantuṃ bhabbo yo bhikkhu gamissati gamanaṃ karissati, iti tasmā so bhikkhu gamiko nāma. Atha vā yo bhikkhu gantuṃ bhabbattā gamissati gamanaṃ karissati, iti tasmā so bhikkhu gamiko nāmāti. ‘‘Bhabbo’’ti ca hetuantogadhavisesanaṃ.
तत्थाति बालादीसु तीसु पुग्गलेसु। दुतियपक्खदिवसेति पाटिपदतो दुतियपक्खदिवसे। उपोसथग्गेति उपोसथगेहे। तञ्हि उपोसथं गण्हन्ति, उपोसथो वा गय्हति अस्मिन्ति ‘‘उपोसथग्ग’’न्ति वुच्चति। तस्मिं उपोसथग्गे। ‘‘अनारोचेतु’’न्ति वचनस्स ञापकं दस्सेत्वा ‘‘अपच्चाहरितु’’न्ति वचनस्स तमेव दस्सेन्तो आह ‘‘अपरम्पि वुत्त’’न्तिआदि।
Tatthāti bālādīsu tīsu puggalesu. Dutiyapakkhadivaseti pāṭipadato dutiyapakkhadivase. Uposathaggeti uposathagehe. Tañhi uposathaṃ gaṇhanti, uposatho vā gayhati asminti ‘‘uposathagga’’nti vuccati. Tasmiṃ uposathagge. ‘‘Anārocetu’’nti vacanassa ñāpakaṃ dassetvā ‘‘apaccāharitu’’nti vacanassa tameva dassento āha ‘‘aparampi vutta’’ntiādi.
तत्थाति ओवादपटिग्गाहकेसु भिक्खूसु। नो चस्साति नो चे अस्स। सभं वाति समज्जं वा। सा हि सह भासन्ति एत्थ, सन्तेहि वा भाति दिब्बतीति ‘‘सभा’’ति वुच्चति, तं सभं वा उपसङ्कमिस्सामीति योजना। तत्राति तस्मिं सभादिके। एवं ‘‘तत्था’’तिपदेपि।
Tatthāti ovādapaṭiggāhakesu bhikkhūsu. No cassāti no ce assa. Sabhaṃ vāti samajjaṃ vā. Sā hi saha bhāsanti ettha, santehi vā bhāti dibbatīti ‘‘sabhā’’ti vuccati, taṃ sabhaṃ vā upasaṅkamissāmīti yojanā. Tatrāti tasmiṃ sabhādike. Evaṃ ‘‘tatthā’’tipadepi.
चतुद्दसन्नं पूरणो चातुद्दसो, तस्मिं पवारेत्वाति सम्बन्धो। भिक्खुसङ्घेति भिक्खुसङ्घस्स सन्तिके, समीपत्थे चेतं भुम्मवचनं। अज्जतनाति एत्थ अस्मिं अहनि अज्ज, इमसद्दतो अहनीति अत्थे ज्जपच्चयो, इमसद्दस्स च अकारो, अज्ज एव अज्जतना, स्वत्थो हि तनपच्चयो। अपरस्मिं अहनि अपरज्ज, अपरसद्दतो अहनीति अत्थे ज्जपच्चयो सत्तम्यन्तोयेव। एत्थाति पवारणे, ‘‘अनुजानामी’’तिआदिवचने वा। हीति सच्चं।
Catuddasannaṃ pūraṇo cātuddaso, tasmiṃ pavāretvāti sambandho. Bhikkhusaṅgheti bhikkhusaṅghassa santike, samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Ajjatanāti ettha asmiṃ ahani ajja, imasaddato ahanīti atthe jjapaccayo, imasaddassa ca akāro, ajja eva ajjatanā, svattho hi tanapaccayo. Aparasmiṃ ahani aparajja, aparasaddato ahanīti atthe jjapaccayo sattamyantoyeva. Etthāti pavāraṇe, ‘‘anujānāmī’’tiādivacane vā. Hīti saccaṃ.
कोलाहलन्ति कोतूहलं। पठमं भिक्खुनी याचितब्बाति सङ्घेन पठमं भिक्खुनी याचितब्बा।
Kolāhalanti kotūhalaṃ. Paṭhamaṃ bhikkhunī yācitabbāti saṅghena paṭhamaṃ bhikkhunī yācitabbā.
ताय भिक्खुनिया वचनीयो अस्साति योजना। पस्सन्तो पटिकरिस्सतीति वज्जावज्जं पस्सन्तो हुत्वा पटिकरिस्सति।
Tāya bhikkhuniyā vacanīyo assāti yojanā. Passanto paṭikarissatīti vajjāvajjaṃ passanto hutvā paṭikarissati.
उभिन्नन्ति भिक्खुभिक्खुनीनं। यथाठानेयेवाति यं यं ठानं यथाठानं, तस्मिं यथाठानेयेव। केनचि परियायेनाति केनचि कारणेन। अवपुब्बो वरसद्दो पिहितत्थोति आह ‘‘पिहितो’’ति। वचनंयेवाति ओवादवचनंयेव। पथोति जेट्ठकट्ठाने ठानस्स कारणत्ता पथो। दोसं पनाति अभिक्कमनादीसु आदीनवं पन। अञ्जेन्तीति मक्खेन्ति। भिक्खूहि पन ओवदितुं अनुसासितुं वट्टतीति योजना।
Ubhinnanti bhikkhubhikkhunīnaṃ. Yathāṭhāneyevāti yaṃ yaṃ ṭhānaṃ yathāṭhānaṃ, tasmiṃ yathāṭhāneyeva. Kenaci pariyāyenāti kenaci kāraṇena. Avapubbo varasaddo pihitatthoti āha ‘‘pihito’’ti. Vacanaṃyevāti ovādavacanaṃyeva. Pathoti jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhānassa kāraṇattā patho. Dosaṃ panāti abhikkamanādīsu ādīnavaṃ pana. Añjentīti makkhenti. Bhikkhūhi pana ovadituṃ anusāsituṃ vaṭṭatīti yojanā.
अञ्ञन्ति ओवादतो अञ्ञं। एसोति गरुधम्मो।
Aññanti ovādato aññaṃ. Esoti garudhammo.
१५०. ‘‘अधम्मकम्मे’’ति एत्थ कतमं कम्मं नामाति आह ‘‘अधम्मकम्मेतिआदीसू’’तिआदि। तत्थाति अधम्मकम्मधम्मकम्मेसु।
150. ‘‘Adhammakamme’’ti ettha katamaṃ kammaṃ nāmāti āha ‘‘adhammakammetiādīsū’’tiādi. Tatthāti adhammakammadhammakammesu.
१५२. उद्देसं देन्तो भणति, अनापत्तीति योजना। ओसारेतीति कथेति। चतुपरिसतीति चतुपरिसस्मिं। तत्रापीति तेन भिक्खुनीनं सुणनकारणेनाति। पठमं।
152. Uddesaṃ dento bhaṇati, anāpattīti yojanā. Osāretīti katheti. Catuparisatīti catuparisasmiṃ. Tatrāpīti tena bhikkhunīnaṃ suṇanakāraṇenāti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ३. ओवादवग्गो • 3. Ovādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. ओवादसिक्खापदवण्णना • 1. Ovādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. ओवादसिक्खापदवण्णना • 1. Ovādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. ओवादसिक्खापदवण्णना • 1. Ovādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. ओवादसिक्खापदवण्णना • 1. Ovādasikkhāpadavaṇṇanā
