| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. पब्बतूपमसुत्तवण्णना
5. Pabbatūpamasuttavaṇṇanā
१३६. पञ्चमे मुद्धावसित्तानन्ति खत्तियाभिसेकेन मुद्धनि अवसित्तानं कताभिसेकानं। कामगेधपरियुट्ठितानन्ति कामेसु गेधेन परियुट्ठितानं अभिभूतानं। जनपदत्थावरियप्पत्तानन्ति जनपदे थिरभावप्पत्तानं। राजकरणीयानीति राजकम्मानि राजूहि कत्तब्बकिच्चानि। तेसु ख्वाहन्ति तेसु अहं। उसुक्कमापन्नोति ब्यापारं आपन्नो। एस किर राजा दिवसस्स तिक्खत्तुं भगवतो उपट्ठानं गच्छति, अन्तरागमनानि बहूनिपि होन्ति। तस्स निबद्धं गच्छतो बलकायो महापि होति अप्पोपि। अथेकदिवसं पञ्चसता चोरा चिन्तयिंसु – ‘‘अयं राजा अवेलाय अप्पेन बलेन समणस्स गोतमस्स उपट्ठानं गच्छति, अन्तरामग्गे नं गहेत्वा रज्जं गण्हिस्सामा’’ति। ते अन्धवने निलीयिंसु। राजानो च नाम महापुञ्ञा होन्ति। अथ तेसंयेव अब्भन्तरतो एको पुरिसो निक्खमित्वा रञ्ञो आरोचेसि। राजा महन्तं बलकायं आदाय अन्धवनं परिवारेत्वा ते सब्बे गहेत्वा अन्धवनतो याव नगरद्वारा मग्गस्स उभोसु पस्सेसु यथा अञ्ञमञ्ञं चक्खुना चक्खुं उपनिबन्धित्वा ओलोकेन्ति, एवं आसन्नानि सूलानि रोपापेत्वा सूलेसु उत्तासेसि। इदं सन्धाय एवमाह।
136. Pañcame muddhāvasittānanti khattiyābhisekena muddhani avasittānaṃ katābhisekānaṃ. Kāmagedhapariyuṭṭhitānanti kāmesu gedhena pariyuṭṭhitānaṃ abhibhūtānaṃ. Janapadatthāvariyappattānanti janapade thirabhāvappattānaṃ. Rājakaraṇīyānīti rājakammāni rājūhi kattabbakiccāni. Tesu khvāhanti tesu ahaṃ. Usukkamāpannoti byāpāraṃ āpanno. Esa kira rājā divasassa tikkhattuṃ bhagavato upaṭṭhānaṃ gacchati, antarāgamanāni bahūnipi honti. Tassa nibaddhaṃ gacchato balakāyo mahāpi hoti appopi. Athekadivasaṃ pañcasatā corā cintayiṃsu – ‘‘ayaṃ rājā avelāya appena balena samaṇassa gotamassa upaṭṭhānaṃ gacchati, antarāmagge naṃ gahetvā rajjaṃ gaṇhissāmā’’ti. Te andhavane nilīyiṃsu. Rājāno ca nāma mahāpuññā honti. Atha tesaṃyeva abbhantarato eko puriso nikkhamitvā rañño ārocesi. Rājā mahantaṃ balakāyaṃ ādāya andhavanaṃ parivāretvā te sabbe gahetvā andhavanato yāva nagaradvārā maggassa ubhosu passesu yathā aññamaññaṃ cakkhunā cakkhuṃ upanibandhitvā olokenti, evaṃ āsannāni sūlāni ropāpetvā sūlesu uttāsesi. Idaṃ sandhāya evamāha.
अथ सत्था चिन्तेसि – ‘‘सचाहं वक्खामि, ‘महाराज, मादिसे नाम सम्मासम्बुद्धे धुरविहारे वसन्ते तया एवरूपं दारुणं कम्मं कतं, अयुत्तं ते कत’न्ति, अथायं राजा मङ्कु हुत्वा सन्थम्भितुं न सक्कुणेय्य, परियायेन धम्मं कथेन्तस्सेव मे सल्लक्खेस्सती’’ति धम्मदेसनं आरभन्तो तं किं मञ्ञसीतिआदिमाह। तत्थ सद्धायिकोति सद्धातब्बो, यस्स त्वं वचनं सद्दहसीति अत्थो। पच्चयिकोति तस्सेव वेवचनं, यस्स वचनं पत्तियायसीति अत्थो। अब्भसमन्ति आकाससमं। निप्पोथेन्तो आगच्छतीति पथवितलतो याव अकनिट्ठब्रह्मलोका सब्बे सत्ते सण्हकरणीयं तिणचुण्णं विय करोन्तो पिसन्तो आगच्छति।
Atha satthā cintesi – ‘‘sacāhaṃ vakkhāmi, ‘mahārāja, mādise nāma sammāsambuddhe dhuravihāre vasante tayā evarūpaṃ dāruṇaṃ kammaṃ kataṃ, ayuttaṃ te kata’nti, athāyaṃ rājā maṅku hutvā santhambhituṃ na sakkuṇeyya, pariyāyena dhammaṃ kathentasseva me sallakkhessatī’’ti dhammadesanaṃ ārabhanto taṃ kiṃ maññasītiādimāha. Tattha saddhāyikoti saddhātabbo, yassa tvaṃ vacanaṃ saddahasīti attho. Paccayikoti tasseva vevacanaṃ, yassa vacanaṃ pattiyāyasīti attho. Abbhasamanti ākāsasamaṃ. Nippothento āgacchatīti pathavitalato yāva akaniṭṭhabrahmalokā sabbe satte saṇhakaraṇīyaṃ tiṇacuṇṇaṃ viya karonto pisanto āgacchati.
अञ्ञत्र धम्मचरियायाति ठपेत्वा धम्मचरियं अञ्ञं कातब्बं नत्थि, दसकुसलकम्मपथसङ्खाता धम्मचरियाव कत्तब्बा, भन्तेति – समचरियादीनि तस्सेव वेवचनानि। आरोचेमीति आचिक्खामि। पटिवेदयामीति जानापेमि। अधिवत्ततीति अज्झोत्थरति। हत्थियुद्धानीति नाळागिरिसदिसे हेमकप्पने नागे अभिरुय्ह युज्झितब्बयुद्धानि। गतीति निप्फत्ति। विसयोति ओकासो, समत्थभावो वा। न हि सक्का तेहि जरामरणं पटिबाहितुं । मन्तिनो महामत्ताति मन्तसम्पन्ना महोसधविधुरपण्डितादिसदिसा महाअमच्चा। भूमिगतन्ति महालोहकुम्भियो पूरेत्वा भूमियं ठपितं। वेहासट्ठन्ति चम्मपसिब्बके पूरेत्वा तुलासङ्घाटादीसु लग्गेत्वा चेव निय्युहादीसु च पूरेत्वा ठपितं। उपलापेतुन्ति अञ्ञमञ्ञं भिन्दितुं। यथा द्वे जना एकेन मग्गेन न गच्छन्ति एवं कातुं।
Aññatra dhammacariyāyāti ṭhapetvā dhammacariyaṃ aññaṃ kātabbaṃ natthi, dasakusalakammapathasaṅkhātā dhammacariyāva kattabbā, bhanteti – samacariyādīni tasseva vevacanāni. Ārocemīti ācikkhāmi. Paṭivedayāmīti jānāpemi. Adhivattatīti ajjhottharati. Hatthiyuddhānīti nāḷāgirisadise hemakappane nāge abhiruyha yujjhitabbayuddhāni. Gatīti nipphatti. Visayoti okāso, samatthabhāvo vā. Na hi sakkā tehi jarāmaraṇaṃ paṭibāhituṃ . Mantino mahāmattāti mantasampannā mahosadhavidhurapaṇḍitādisadisā mahāamaccā. Bhūmigatanti mahālohakumbhiyo pūretvā bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ. Vehāsaṭṭhanti cammapasibbake pūretvā tulāsaṅghāṭādīsu laggetvā ceva niyyuhādīsu ca pūretvā ṭhapitaṃ. Upalāpetunti aññamaññaṃ bhindituṃ. Yathā dve janā ekena maggena na gacchanti evaṃ kātuṃ.
नभं आहच्चाति आकासं पूरेत्वा। एवं जरा च मच्चु चाति इध द्वेयेव पब्बता गहिता, राजोवादे पन ‘‘जरा आगच्छति सब्बयोब्बनं विलुम्पमाना’’ति एवं जरा मरणं ब्याधि विपत्तीति चत्तारोपेते आगताव। तस्माति यस्मा हत्थियुद्धादीहि जरामरणं जिनितुं न सक्का, तस्मा। सद्धं निवेसयेति सद्धं निवेसेय्य, पतिट्ठापेय्याति। पञ्चमं।
Nabhaṃ āhaccāti ākāsaṃ pūretvā. Evaṃ jarā ca maccu cāti idha dveyeva pabbatā gahitā, rājovāde pana ‘‘jarā āgacchati sabbayobbanaṃ vilumpamānā’’ti evaṃ jarā maraṇaṃ byādhi vipattīti cattāropete āgatāva. Tasmāti yasmā hatthiyuddhādīhi jarāmaraṇaṃ jinituṃ na sakkā, tasmā. Saddhaṃ nivesayeti saddhaṃ niveseyya, patiṭṭhāpeyyāti. Pañcamaṃ.
ततियो वग्गो।
Tatiyo vaggo.
इति सारत्थप्पकासिनिया
Iti sāratthappakāsiniyā
संयुत्तनिकाय-अट्ठकथाय
Saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
कोसलसंयुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kosalasaṃyuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. पब्बतूपमसुत्तं • 5. Pabbatūpamasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. पब्बतूपमसुत्तवण्णना • 5. Pabbatūpamasuttavaṇṇanā
