| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมานวตฺถุ-อฎฺฐกถา • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
๒. ปภสฺสรวิมานวณฺณนา
2. Pabhassaravimānavaṇṇanā
ปภสฺสรวรวณฺณนิเภติ ปภสฺสรวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติฯ เตน จ สมเยน ราชคเห อญฺญตโร อุปาสโก มหาโมคฺคลฺลานเตฺถเร อภิปฺปสโนฺน โหติฯ ตเสฺสกา ธีตา สทฺธา ปสนฺนา, สาปิ เถเร ครุจิตฺตีการพหุลา โหติฯ อเถกทิวสํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ราชคเห ปิณฺฑาย จรโนฺต ตํ กุลํ อุปสงฺกมิฯ สา เถรํ ทิสฺวา โสมนสฺสชาตา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา เถเร ตตฺถ นิสิเนฺน สุมนมาลาย ปูเชตฺวา มธุรํ คุฬผาณิตํ เถรสฺส ปเตฺต อากิริ, เถโร อนุโมทิตุกาโม นิสีทิฯ สา ฆราวาสสฺส พหุกิจฺจตาย อโนกาสตํ ปเวเทตฺวา ‘‘อญฺญสฺมิํ ทิวเส ธมฺมํ โสสฺสามี’’ติ เถรํ วนฺทิตฺวา อุโยฺยเชสิฯ ตทเหว จ สา กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุปสงฺกมิตฺวา อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –
Pabhassaravaravaṇṇanibheti pabhassaravimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati. Tena ca samayena rājagahe aññataro upāsako mahāmoggallānatthere abhippasanno hoti. Tassekā dhītā saddhā pasannā, sāpi there garucittīkārabahulā hoti. Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno rājagahe piṇḍāya caranto taṃ kulaṃ upasaṅkami. Sā theraṃ disvā somanassajātā āsanaṃ paññāpetvā there tattha nisinne sumanamālāya pūjetvā madhuraṃ guḷaphāṇitaṃ therassa patte ākiri, thero anumoditukāmo nisīdi. Sā gharāvāsassa bahukiccatāya anokāsataṃ pavedetvā ‘‘aññasmiṃ divase dhammaṃ sossāmī’’ti theraṃ vanditvā uyyojesi. Tadaheva ca sā kālaṃ katvā tāvatiṃsesu nibbatti. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno upasaṅkamitvā imāhi gāthāhi pucchi –
๖๙๗.
697.
‘‘ปภสฺสรวรวณฺณนิเภ, สุรตฺตวตฺถวสเน;
‘‘Pabhassaravaravaṇṇanibhe, surattavatthavasane;
มหิทฺธิเก จนฺทนรุจิรคเตฺต,
Mahiddhike candanaruciragatte,
กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํฯ
Kā tvaṃ subhe devate vandase mamaṃ.
๖๙๘.
698.
‘‘ปลฺลโงฺก จ เต มหโคฺฆ, นานารตนจิตฺติโต รุจิโร;
‘‘Pallaṅko ca te mahaggho, nānāratanacittito ruciro;
ยตฺถ ตฺวํ นิสินฺนา วิโรจสิ, เทวราชาริว นนฺทเน วเนฯ
Yattha tvaṃ nisinnā virocasi, devarājāriva nandane vane.
๖๙๙.
699.
‘‘กิํ ตฺวํ ปุเร สุจริตมาจรี ภเทฺท, กิสฺส กมฺมสฺส วิปากํ;
‘‘Kiṃ tvaṃ pure sucaritamācarī bhadde, kissa kammassa vipākaṃ;
อนุโภสิ เทวโลกสฺมิํ, เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข;
Anubhosi devalokasmiṃ, devate pucchitācikkha;
กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ
Kissa kammassidaṃ phala’’nti.
๖๙๗. ตตฺถ ปภสฺสรวรวณฺณนิเภติ นิภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, วโณฺณว นิภา วณฺณนิภา, อติวิย โอภาสนโต ปภสฺสรา ฉวิโทสาภาเวน วรา อุตฺตมา วณฺณนิภา เอติสฺสาติ ปภสฺสรวรวณฺณนิภาฯ อามนฺตนวเสน ‘‘ปภสฺสรวรวณฺณนิเภ’’ติ วุตฺตํฯ สุรตฺตวตฺถวสเนติ สุฎฺฐุ รตฺตวตฺถนิวเตฺถฯ จนฺทนรุจิรคเตฺตติ จนฺทนานุลิตฺตํ วิย รุจิรคเตฺต, โคสีตจนฺทเนน พหลตรานุลิตฺตํ วิย สุรตฺตมนุญฺญสรีราวยเวติ อโตฺถ, จนฺทนานุเลเปน วา รุจิรคเตฺตฯ
697. Tattha pabhassaravaravaṇṇanibheti nibhāti dibbatīti nibhā, vaṇṇova nibhā vaṇṇanibhā, ativiya obhāsanato pabhassarā chavidosābhāvena varā uttamā vaṇṇanibhā etissāti pabhassaravaravaṇṇanibhā. Āmantanavasena ‘‘pabhassaravaravaṇṇanibhe’’ti vuttaṃ. Surattavatthavasaneti suṭṭhu rattavatthanivatthe. Candanaruciragatteti candanānulittaṃ viya ruciragatte, gosītacandanena bahalatarānulittaṃ viya surattamanuññasarīrāvayaveti attho, candanānulepena vā ruciragatte.
เอวํ เถเรน ปุฎฺฐา เทวตา อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –
Evaṃ therena puṭṭhā devatā imāhi gāthāhi byākāsi –
๗๐๐.
700.
‘‘ปิณฺฑาย เต จรนฺตสฺส, มาลํ ผาณิตญฺจ อททํ ภเนฺต;
‘‘Piṇḍāya te carantassa, mālaṃ phāṇitañca adadaṃ bhante;
ตสฺส กมฺมสฺสิทํ วิปากํ, อนุโภมิ เทวโลกสฺมิํฯ
Tassa kammassidaṃ vipākaṃ, anubhomi devalokasmiṃ.
๗๐๑.
701.
‘‘โหติ จ เม อนุตาโป, อปรทฺธํ ทุกฺขิตญฺจ เม ภเนฺต;
‘‘Hoti ca me anutāpo, aparaddhaṃ dukkhitañca me bhante;
สาหํ ธมฺมํ นาโสฺสสิํ, สุเทสิตํ ธมฺมราเชนฯ
Sāhaṃ dhammaṃ nāssosiṃ, sudesitaṃ dhammarājena.
๗๐๒.
702.
‘‘ตํ ตํ วทามิ ภทฺทเนฺต, ยสฺส เม อนุกมฺปิโย โกจิ;
‘‘Taṃ taṃ vadāmi bhaddante, yassa me anukampiyo koci;
ธเมฺมสุ ตํ สมาทเปถ, สุเทสิตํ ธมฺมราเชนฯ
Dhammesu taṃ samādapetha, sudesitaṃ dhammarājena.
๗๐๓.
703.
‘‘เยสํ อตฺถิ สทฺธา พุเทฺธ, ธเมฺม จ สงฺฆรตเน;
‘‘Yesaṃ atthi saddhā buddhe, dhamme ca saṅgharatane;
เต มํ อติวิโรจนฺติ, อายุนา ยสสา สิริยาฯ
Te maṃ ativirocanti, āyunā yasasā siriyā.
๗๐๔.
704.
‘‘ปตาเปน วเณฺณน อุตฺตริตรา, อเญฺญ มหิทฺธิกตรา มยา เทวา’’ติฯ
‘‘Patāpena vaṇṇena uttaritarā, aññe mahiddhikatarā mayā devā’’ti.
๗๐๐. ตตฺถ มาลนฺติ สุมนปุปฺผํฯ ผาณิตนฺติ อุจฺฉุรสํ คเหตฺวา กตผาณิตํฯ
700. Tattha mālanti sumanapupphaṃ. Phāṇitanti ucchurasaṃ gahetvā kataphāṇitaṃ.
๗๐๑. อนุตาโปติ วิปฺปฎิสาโรฯ ตสฺส การณมาห ‘‘อปรทฺธํ ทุกฺขตญฺจ เม ภเนฺต’’ติ ฯ อิทานิ ตํ สรูปโต ทเสฺสติ ‘‘สาหํ ธมฺมํ นาโสฺสสิ’’นฺติ, สา อหํ ตทา ตว เทเสตุกามสฺส ธมฺมํ น สุณิํฯ กีทิสํ? สุเทสิตํ ธมฺมราเชนาติ, สมฺมาสมฺพุเทฺธน อาทิกลฺยาณาทิตาย เอกนฺตนิยฺยานิกตาย จ สฺวาขาตนฺติ อโตฺถฯ
701.Anutāpoti vippaṭisāro. Tassa kāraṇamāha ‘‘aparaddhaṃ dukkhatañca me bhante’’ti . Idāni taṃ sarūpato dasseti ‘‘sāhaṃ dhammaṃ nāssosi’’nti, sā ahaṃ tadā tava desetukāmassa dhammaṃ na suṇiṃ. Kīdisaṃ? Sudesitaṃ dhammarājenāti, sammāsambuddhena ādikalyāṇāditāya ekantaniyyānikatāya ca svākhātanti attho.
๗๐๒. ตนฺติ ตสฺมา ธมฺมราเชน สุเทสิตตฺตา อสวนสฺส จ มาทิสานํ อนุตาปเหตุภาวโตฯ ตนฺติ ตุวํ, ตุยฺหนฺติ อโตฺถฯ ยสฺสาติ โย อสฺสฯ อนุกมฺปิโยติ อนุกมฺปิตโพฺพฯ โกจีติ โย โกจิฯ ธเมฺมสูติ สีลาทิธเมฺมสุฯ ‘‘ธเมฺม หี’’ติ วา ปาโฐ, สาสนธเมฺมติ อโตฺถฯ หีติ นิปาตมตฺตํ, วจนวิปลฺลาโส วาฯ ตนฺติ อนุกมฺปิตพฺพปุคฺคลํฯ สุเทสิตนฺติ สุฎฺฐุ เทสิตํฯ
702.Tanti tasmā dhammarājena sudesitattā asavanassa ca mādisānaṃ anutāpahetubhāvato. Tanti tuvaṃ, tuyhanti attho. Yassāti yo assa. Anukampiyoti anukampitabbo. Kocīti yo koci. Dhammesūti sīlādidhammesu. ‘‘Dhamme hī’’ti vā pāṭho, sāsanadhammeti attho. Hīti nipātamattaṃ, vacanavipallāso vā. Tanti anukampitabbapuggalaṃ. Sudesitanti suṭṭhu desitaṃ.
๗๐๓-๔. เต มํ อติวิโรจนฺตีติ เต รตนตฺตเย ปสนฺนา เทวปุตฺตา มํ อติกฺกมิตฺวา วิโรจนฺติฯ ปตาเปนาติ เตชสา อานุภาเวนฯ อเญฺญติ เย อเญฺญฯ มยาติ นิสฺสเกฺก กรณวจนํฯ วเณฺณน อุตฺตริตรา มหิทฺธิกตรา จ เทวา, เต รตนตฺตเย อภิปฺปสนฺนาเยวาติ ทเสฺสติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
703-4.Te maṃ ativirocantīti te ratanattaye pasannā devaputtā maṃ atikkamitvā virocanti. Patāpenāti tejasā ānubhāvena. Aññeti ye aññe. Mayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Vaṇṇena uttaritarā mahiddhikatarā ca devā, te ratanattaye abhippasannāyevāti dasseti. Sesaṃ vuttanayameva.
ปภสฺสรวิมานวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pabhassaravimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / วิมานวตฺถุปาฬิ • Vimānavatthupāḷi / ๒. ปภสฺสรวิมานวตฺถุ • 2. Pabhassaravimānavatthu
