Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya

    ८. पचलायमानसुत्तं

    8. Pacalāyamānasuttaṃ

    ६१. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा भग्गेसु विहरति सुसुमारगिरे भेसकळावने मिगदाये। तेन खो पन समयेन आयस्मा महामोग्गल्‍लानो मगधेसु कल्‍लवाळपुत्तगामे 1 पचलायमानो निसिन्‍नो होति। अद्दसा खो भगवा दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्‍कन्तमानुसकेन आयस्मन्तं महामोग्गल्‍लानं मगधेसु कल्‍लवाळपुत्तगामे पचलायमानं निसिन्‍नं। दिस्वा – सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्‍जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्‍जेय्य, एवमेवं – भग्गेसु सुसुमारगिरे भेसकळावने मिगदाये अन्तरहितो मगधेसु कल्‍लवाळपुत्तगामे आयस्मतो महामोग्गल्‍लानस्स सम्मुखे पातुरहोसि। निसीदि भगवा पञ्‍ञत्ते आसने। निसज्‍ज खो भगवा आयस्मन्तं महामोग्गल्‍लानं एतदवोच –

    61. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā bhaggesu viharati susumāragire bhesakaḷāvane migadāye. Tena kho pana samayena āyasmā mahāmoggallāno magadhesu kallavāḷaputtagāme 2 pacalāyamāno nisinno hoti. Addasā kho bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ magadhesu kallavāḷaputtagāme pacalāyamānaṃ nisinnaṃ. Disvā – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evamevaṃ – bhaggesu susumāragire bhesakaḷāvane migadāye antarahito magadhesu kallavāḷaputtagāme āyasmato mahāmoggallānassa sammukhe pāturahosi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ etadavoca –

    ‘‘पचलायसि नो त्वं, मोग्गल्‍लान, पचलायसि नो त्वं, मोग्गल्‍लाना’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’ । ‘‘तस्मातिह, मोग्गल्‍लान, यथासञ्‍ञिस्स ते विहरतो तं मिद्धं ओक्‍कमति, तं सञ्‍ञं मा मनसाकासि 3, तं सञ्‍ञं मा बहुलमकासि 4। ठानं खो पनेतं, मोग्गल्‍लान, विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ’’।

    ‘‘Pacalāyasi no tvaṃ, moggallāna, pacalāyasi no tvaṃ, moggallānā’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ . ‘‘Tasmātiha, moggallāna, yathāsaññissa te viharato taṃ middhaṃ okkamati, taṃ saññaṃ mā manasākāsi 5, taṃ saññaṃ mā bahulamakāsi 6. Ṭhānaṃ kho panetaṃ, moggallāna, vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha’’.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं चेतसा अनुवितक्‍केय्यासि अनुविचारेय्यासि, मनसा अनुपेक्खेय्यासि। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakkeyyāsi anuvicāreyyāsi, manasā anupekkheyyāsi. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं वित्थारेन सज्झायं करेय्यासि। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ kareyyāsi. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, उभो कण्णसोतानि आविञ्छेय्यासि 7, पाणिना गत्तानि अनुमज्‍जेय्यासि। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, ubho kaṇṇasotāni āviñcheyyāsi 8, pāṇinā gattāni anumajjeyyāsi. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, उट्ठायासना उदकेन अक्खीनि अनुमज्‍जित्वा 9 दिसा अनुविलोकेय्यासि , नक्खत्तानि तारकरूपानि उल्‍लोकेय्यासि। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, uṭṭhāyāsanā udakena akkhīni anumajjitvā 10 disā anuvilokeyyāsi , nakkhattāni tārakarūpāni ullokeyyāsi. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, आलोकसञ्‍ञं मनसि करेय्यासि, दिवासञ्‍ञं अधिट्ठहेय्यासि – यथा दिवा तथा रत्तिं यथा रत्तिं तथा दिवा। इति विवटेन 11 चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेय्यासि। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, ālokasaññaṃ manasi kareyyāsi, divāsaññaṃ adhiṭṭhaheyyāsi – yathā divā tathā rattiṃ yathā rattiṃ tathā divā. Iti vivaṭena 12 cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveyyāsi. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, पच्छापुरेसञ्‍ञी 13 चङ्कमं अधिट्ठहेय्यासि अन्तोगतेहि इन्द्रियेहि अबहिगतेन मानसेन। ठानं खो पनेतं विज्‍जति यं ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, pacchāpuresaññī 14 caṅkamaṃ adhiṭṭhaheyyāsi antogatehi indriyehi abahigatena mānasena. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha.

    ‘‘नो चे ते एवं विहरतो तं मिद्धं पहीयेथ, ततो त्वं, मोग्गल्‍लान, दक्खिणेन पस्सेन सीहसेय्यं कप्पेय्यासि पादे पादं अच्‍चाधाय सतो सम्पजानो उट्ठानसञ्‍ञं मनसि करित्वा। पटिबुद्धेन च 15 ते, मोग्गल्‍लान, खिप्पञ्‍ञेव पच्‍चुट्ठातब्बं – ‘न सेय्यसुखं न पस्ससुखं न मिद्धसुखं अनुयुत्तो विहरिस्सामी’ति। एवञ्हि ते, मोग्गल्‍लान, सिक्खितब्बं।

    ‘‘No ce te evaṃ viharato taṃ middhaṃ pahīyetha, tato tvaṃ, moggallāna, dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeyyāsi pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā. Paṭibuddhena ca 16 te, moggallāna, khippaññeva paccuṭṭhātabbaṃ – ‘na seyyasukhaṃ na passasukhaṃ na middhasukhaṃ anuyutto viharissāmī’ti. Evañhi te, moggallāna, sikkhitabbaṃ.

    ‘‘तस्मातिह, मोग्गल्‍लान, एवं सिक्खितब्बं – ‘न उच्‍चासोण्डं पग्गहेत्वा कुलानि उपसङ्कमिस्सामी’ति। एवञ्हि ते, मोग्गल्‍लान, सिक्खितब्बं। सचे, मोग्गल्‍लान, भिक्खु उच्‍चासोण्डं पग्गहेत्वा कुलानि उपसङ्कमति, सन्ति हि, मोग्गल्‍लान, कुलेसु किच्‍चकरणीयानि। येहि मनुस्सा आगतं भिक्खुं न मनसि करोन्ति, तत्र भिक्खुस्स एवं होति – ‘कोसु नाम इदानि मं इमस्मिं कुले परिभिन्दि, विरत्तरूपा दानिमे मयि मनुस्सा’ति। इतिस्स अलाभेन मङ्कुभावो, मङ्कुभूतस्स उद्धच्‍चं, उद्धतस्स असंवरो, असंवुतस्स आरा चित्तं समाधिम्हा।

    ‘‘Tasmātiha, moggallāna, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘na uccāsoṇḍaṃ paggahetvā kulāni upasaṅkamissāmī’ti. Evañhi te, moggallāna, sikkhitabbaṃ. Sace, moggallāna, bhikkhu uccāsoṇḍaṃ paggahetvā kulāni upasaṅkamati, santi hi, moggallāna, kulesu kiccakaraṇīyāni. Yehi manussā āgataṃ bhikkhuṃ na manasi karonti, tatra bhikkhussa evaṃ hoti – ‘kosu nāma idāni maṃ imasmiṃ kule paribhindi, virattarūpā dānime mayi manussā’ti. Itissa alābhena maṅkubhāvo, maṅkubhūtassa uddhaccaṃ, uddhatassa asaṃvaro, asaṃvutassa ārā cittaṃ samādhimhā.

    ‘‘तस्मातिह, मोग्गल्‍लान, एवं सिक्खितब्बं – ‘न विग्गाहिककथं कथेस्सामी’ति। एवञ्हि ते, मोग्गल्‍लान, सिक्खितब्बं। विग्गाहिकाय, मोग्गल्‍लान, कथाय सति कथाबाहुल्‍लं पाटिकङ्खं, कथाबाहुल्‍ले सति उद्धच्‍चं, उद्धतस्स असंवरो, असंवुतस्स आरा चित्तं समाधिम्हा 17। नाहं, मोग्गल्‍लान, सब्बेहेव संसग्गं वण्णयामि। न पनाहं , मोग्गल्‍लान, सब्बेहेव संसग्गं न वण्णयामि। सगहट्ठपब्बजितेहि खो अहं, मोग्गल्‍लान, संसग्गं न वण्णयामि 18। यानि च खो तानि सेनासनानि अप्पसद्दानि अप्पनिग्घोसानि विजनवातानि मनुस्सराहस्सेय्यकानि 19 पटिसल्‍लानसारुप्पानि तथारूपेहि सेनासनेहि संसग्गं 20 वण्णयामी’’ति।

    ‘‘Tasmātiha, moggallāna, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘na viggāhikakathaṃ kathessāmī’ti. Evañhi te, moggallāna, sikkhitabbaṃ. Viggāhikāya, moggallāna, kathāya sati kathābāhullaṃ pāṭikaṅkhaṃ, kathābāhulle sati uddhaccaṃ, uddhatassa asaṃvaro, asaṃvutassa ārā cittaṃ samādhimhā 21. Nāhaṃ, moggallāna, sabbeheva saṃsaggaṃ vaṇṇayāmi. Na panāhaṃ , moggallāna, sabbeheva saṃsaggaṃ na vaṇṇayāmi. Sagahaṭṭhapabbajitehi kho ahaṃ, moggallāna, saṃsaggaṃ na vaṇṇayāmi 22. Yāni ca kho tāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni 23 paṭisallānasāruppāni tathārūpehi senāsanehi saṃsaggaṃ 24 vaṇṇayāmī’’ti.

    एवं वुत्ते आयस्मा महामोग्गल्‍लानो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कित्तावता नु खो, भन्ते, भिक्खु संखित्तेन तण्हासङ्खयविमुत्तो होति अच्‍चन्तनिट्ठो अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसानो सेट्ठो देवमनुस्सान’’न्ति?

    Evaṃ vutte āyasmā mahāmoggallāno bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, bhikkhu saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hoti accantaniṭṭho accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussāna’’nti?

    ‘‘इध, मोग्गल्‍लान, भिक्खुनो सुतं होति – ‘सब्बे धम्मा नालं अभिनिवेसाया’ति; एवञ्‍चेतं, मोग्गल्‍लान, भिक्खुनो सुतं होति – ‘सब्बे धम्मा नालं अभिनिवेसाया’ति। सो सब्बं धम्मं अभिजानाति, सब्बं धम्मं अभिञ्‍ञाय सब्बं धम्मं परिजानाति। सब्बं धम्मं परिञ्‍ञाय यंकिञ्‍चि वेदनं वेदियति सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा। सो तासु वेदनासु अनिच्‍चानुपस्सी विहरति, विरागानुपस्सी विहरति, निरोधानुपस्सी विहरति, पटिनिस्सग्गानुपस्सी विहरति। सो तासु वेदनासु अनिच्‍चानुपस्सी विहरन्तो विरागानुपस्सी विहरन्तो निरोधानुपस्सी विहरन्तो पटिनिस्सग्गानुपस्सी विहरन्तो न किञ्‍चि 25 लोके उपादियति, अनुपादियं न परितस्सति, अपरितस्सं पच्‍चत्तंयेव परिनिब्बायति। ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानाति। एत्तावता खो, मोग्गल्‍लान, भिक्खु संखित्तेन तण्हासङ्खयविमुत्तो होति अच्‍चन्तनिट्ठो अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसानो सेट्ठो देवमनुस्सान’’न्ति। अट्ठमं।

    ‘‘Idha, moggallāna, bhikkhuno sutaṃ hoti – ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti; evañcetaṃ, moggallāna, bhikkhuno sutaṃ hoti – ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti. So sabbaṃ dhammaṃ abhijānāti, sabbaṃ dhammaṃ abhiññāya sabbaṃ dhammaṃ parijānāti. Sabbaṃ dhammaṃ pariññāya yaṃkiñci vedanaṃ vediyati sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā. So tāsu vedanāsu aniccānupassī viharati, virāgānupassī viharati, nirodhānupassī viharati, paṭinissaggānupassī viharati. So tāsu vedanāsu aniccānupassī viharanto virāgānupassī viharanto nirodhānupassī viharanto paṭinissaggānupassī viharanto na kiñci 26 loke upādiyati, anupādiyaṃ na paritassati, aparitassaṃ paccattaṃyeva parinibbāyati. ‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. Ettāvatā kho, moggallāna, bhikkhu saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hoti accantaniṭṭho accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussāna’’nti. Aṭṭhamaṃ.




    Next: ९. मेत्तसुत्तं • 9. Mettasuttaṃ




    Footnotes:
    1. कल्‍लवालमुत्तगामे (स्या॰)
    2. kallavālamuttagāme (syā.)
    3. मा मनसिकासि (सी॰), मनसि करेय्यासि (स्या॰), मनसाकासि (क॰)
    4. तं सञ्‍ञं बहुलं करेय्यासि (स्या॰), तं सञ्‍ञं बहुलमकासि (क॰)
    5. mā manasikāsi (sī.), manasi kareyyāsi (syā.), manasākāsi (ka.)
    6. taṃ saññaṃ bahulaṃ kareyyāsi (syā.), taṃ saññaṃ bahulamakāsi (ka.)
    7. आविञ्‍जेय्यासि (सी॰ स्या॰)
    8. āviñjeyyāsi (sī. syā.)
    9. पनिञ्‍जित्वा (क॰)
    10. paniñjitvā (ka.)
    11. विवट्टेन (स्या॰), मिद्धविगतेन (क॰)
    12. vivaṭṭena (syā.), middhavigatena (ka.)
    13. पच्छापुरे तथासञ्‍ञी (कत्थचि)
    14. pacchāpure tathāsaññī (katthaci)
    15. पटिबुद्धेनेव (स्या॰)
    16. paṭibuddheneva (syā.)
    17. नाहं मोग्गलान सब्बेहेव समग्गं वण्णयामि गहट्ठेहि। पब्बजितेहि खो अहं मोग्गल्‍लान समग्गं वण्णयामि (क॰)
    18. नाहं मोग्गल्‍लान सब्बेहेव समग्गं वण्णयामि गहट्ठेहि, पब्बजितेहि खो अहं मोग्गल्‍लान समग्गं वण्णयामि (क॰)
    19. मनुस्सराहसेय्यकानि (सी॰ स्या॰)
    20. समग्गं (क॰)
    21. nāhaṃ moggalāna sabbeheva samaggaṃ vaṇṇayāmi gahaṭṭhehi. pabbajitehi kho ahaṃ moggallāna samaggaṃ vaṇṇayāmi (ka.)
    22. nāhaṃ moggallāna sabbeheva samaggaṃ vaṇṇayāmi gahaṭṭhehi, pabbajitehi kho ahaṃ moggallāna samaggaṃ vaṇṇayāmi (ka.)
    23. manussarāhaseyyakāni (sī. syā.)
    24. samaggaṃ (ka.)
    25. न च किञ्‍चि (सी॰ स्या॰ क॰) म॰ नि॰ १.३९० पस्सितब्बं
    26. na ca kiñci (sī. syā. ka.) ma. ni. 1.390 passitabbaṃ



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ८. पचलायमानसुत्तवण्णना • 8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८. पचलायमानसुत्तवण्णना • 8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact