| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
८. पचलायमानसुत्तवण्णना
8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā
६१. अट्ठमे पचलायमानोति तं गामं उपनिस्साय एकस्मिं वनसण्डे समणधम्मं करोन्तो सत्ताहं चङ्कमनवीरियेन निम्मथितत्ता किलन्तगत्तो चङ्कमनकोटियं पचलायमानो निसिन्नो होति। पचलायसि नोति निद्दायसि नु। अनुमज्जित्वाति परिमज्जित्वा। आलोकसञ्ञन्ति मिद्धविनोदनआलोकसञ्ञं। दिवासञ्ञन्ति दिवातिसञ्ञं। यथा दिवा तथा रत्तिन्ति यथा दिवा आलोकसञ्ञा अधिट्ठिता, तथा नं रत्तिम्पि अधिट्ठहेय्यासि। यथा रत्तिं तथा दिवाति यथा च ते रत्तिं आलोकसञ्ञा अधिट्ठिता, तथा नं दिवापि अधिट्ठहेय्यासि। सप्पभासन्ति दिब्बचक्खुञाणत्थाय सहोभासं। पच्छापुरेसञ्ञीति पुरतो च पच्छतो च अभिहरणसञ्ञाय सञ्ञावा। अन्तोगतेहि इन्द्रियेहीति बहि अविक्खित्तेहि अन्तो अनुपविट्ठेहेव पञ्चहि इन्द्रियेहि। मिद्धसुखन्ति निद्दासुखं। एत्तकेन ठानेन भगवा थेरस्स मिद्धविनोदनकम्मट्ठानं कथेसि। सोण्डन्ति मानसोण्डं। किच्चकरणीयानीति एत्थ अवस्सं कत्तब्बानि किच्चानि, इतरानि करणीयानि। मङ्कुभावोति नित्तेजता दोमनस्सता। एत्तकेन ठानेन सत्थारा थेरस्स भिक्खाचारवत्तं कथितं।
61. Aṭṭhame pacalāyamānoti taṃ gāmaṃ upanissāya ekasmiṃ vanasaṇḍe samaṇadhammaṃ karonto sattāhaṃ caṅkamanavīriyena nimmathitattā kilantagatto caṅkamanakoṭiyaṃ pacalāyamāno nisinno hoti. Pacalāyasi noti niddāyasi nu. Anumajjitvāti parimajjitvā. Ālokasaññanti middhavinodanaālokasaññaṃ. Divāsaññanti divātisaññaṃ. Yathā divā tathā rattinti yathā divā ālokasaññā adhiṭṭhitā, tathā naṃ rattimpi adhiṭṭhaheyyāsi. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā ca te rattiṃ ālokasaññā adhiṭṭhitā, tathā naṃ divāpi adhiṭṭhaheyyāsi. Sappabhāsanti dibbacakkhuñāṇatthāya sahobhāsaṃ. Pacchāpuresaññīti purato ca pacchato ca abhiharaṇasaññāya saññāvā. Antogatehi indriyehīti bahi avikkhittehi anto anupaviṭṭheheva pañcahi indriyehi. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Ettakena ṭhānena bhagavā therassa middhavinodanakammaṭṭhānaṃ kathesi. Soṇḍanti mānasoṇḍaṃ. Kiccakaraṇīyānīti ettha avassaṃ kattabbāni kiccāni, itarāni karaṇīyāni. Maṅkubhāvoti nittejatā domanassatā. Ettakena ṭhānena satthārā therassa bhikkhācāravattaṃ kathitaṃ.
इदानि भस्से परियन्तकारिताय समादपेतुं तस्मातिहातिआदिमाह। तत्थ विग्गाहिककथन्ति ‘‘न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासी’’तिआदिनयप्पवत्ता विग्गाहिककथा। नाहं मोग्गल्लानातिआदि पापमित्तसंसग्गविवज्जनत्थं वुत्तं। कित्तावता नु खोति कित्तकेन नु खो। तण्हासङ्खयविमुत्तो होतीति तण्हासङ्खये निब्बाने तं आरम्मणं कत्वा विमुत्तचित्तताय तण्हासङ्खयविमुत्तो नाम संखित्तेन कित्तावता होति। याय पटिपत्तिया तण्हासङ्खयविमुत्तो होति, तमेव खीणासवस्स भिक्खुनो पुब्बभागपटिपदं संखित्तेन देसेथाति पुच्छति। अच्चन्तनिट्ठोति खयवयसङ्खातं अन्तं अतीताति अच्चन्ता, अच्चन्ता निट्ठा अस्साति अच्चन्तनिट्ठो, एकन्तनिट्ठो सततनिट्ठोति अत्थो। अच्चन्तयोगक्खेमीति अच्चन्तं योगक्खेमी, निच्चयोगक्खेमीति अत्थो। अच्चन्तब्रह्मचारीति अच्चन्तं ब्रह्मचारी, निच्चब्रह्मचारीति अत्थो। अच्चन्तं परियोसानमस्साति पुरिमनयेनेव अच्चन्तपरियोसानो। सेट्ठो देवमनुस्सानन्ति देवानञ्च मनुस्सानञ्च सेट्ठो उत्तमो। एवरूपो भिक्खु कित्तावता होति, सङ्खेपेनेव तस्स पटिपत्तिं कथेथाति याचति।
Idāni bhasse pariyantakāritāya samādapetuṃ tasmātihātiādimāha. Tattha viggāhikakathanti ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādinayappavattā viggāhikakathā. Nāhaṃ moggallānātiādi pāpamittasaṃsaggavivajjanatthaṃ vuttaṃ. Kittāvatā nu khoti kittakena nu kho. Taṇhāsaṅkhayavimutto hotīti taṇhāsaṅkhaye nibbāne taṃ ārammaṇaṃ katvā vimuttacittatāya taṇhāsaṅkhayavimutto nāma saṃkhittena kittāvatā hoti. Yāya paṭipattiyā taṇhāsaṅkhayavimutto hoti, tameva khīṇāsavassa bhikkhuno pubbabhāgapaṭipadaṃ saṃkhittena desethāti pucchati. Accantaniṭṭhoti khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītāti accantā, accantā niṭṭhā assāti accantaniṭṭho, ekantaniṭṭho satataniṭṭhoti attho. Accantayogakkhemīti accantaṃ yogakkhemī, niccayogakkhemīti attho. Accantabrahmacārīti accantaṃ brahmacārī, niccabrahmacārīti attho. Accantaṃ pariyosānamassāti purimanayeneva accantapariyosāno. Seṭṭho devamanussānanti devānañca manussānañca seṭṭho uttamo. Evarūpo bhikkhu kittāvatā hoti, saṅkhepeneva tassa paṭipattiṃ kathethāti yācati.
सब्बे धम्मा नालं अभिनिवेसायाति एत्थ सब्बे धम्मा नाम पञ्चक्खन्धा द्वादसायतनानि अट्ठारस धातुयो, ते सब्बेपि तण्हादिट्ठिवसेन अभिनिवेसाय नालं न परियत्ता न समत्ता न युत्ता। कस्मा? गहिताकारेन अतिट्ठनतो। ते हि निच्चा सुखा अत्ताति गहितापि अनिच्चा दुक्खा अनत्ताव सम्पज्जन्ति। तस्मा नालं अभिनिवेसाय। अभिजानातीति अनिच्चं दुक्खं अनत्ताति ञातपरिञ्ञाय अभिजानाति। परिजानातीति तथेव तीरणपरिञ्ञाय परिजानाति। यंकिञ्चि वेदनन्ति अन्तमसो पञ्चविञ्ञाणसम्पयुत्तं यंकिञ्चि अप्पमत्तकम्पि वेदनं अनुभवति। इमिना भगवा थेरस्स वेदनावसेन च विनिवट्टेत्वा अरूपपरिग्गहं दस्सेसि।
Sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyāti ettha sabbe dhammā nāma pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo, te sabbepi taṇhādiṭṭhivasena abhinivesāya nālaṃ na pariyattā na samattā na yuttā. Kasmā? Gahitākārena atiṭṭhanato. Te hi niccā sukhā attāti gahitāpi aniccā dukkhā anattāva sampajjanti. Tasmā nālaṃ abhinivesāya. Abhijānātīti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ñātapariññāya abhijānāti. Parijānātīti tatheva tīraṇapariññāya parijānāti. Yaṃkiñci vedananti antamaso pañcaviññāṇasampayuttaṃ yaṃkiñci appamattakampi vedanaṃ anubhavati. Iminā bhagavā therassa vedanāvasena ca vinivaṭṭetvā arūpapariggahaṃ dassesi.
अनिच्चानुपस्सीति अनिच्चतो अनुपस्सन्तो। विरागानुपस्सीति एत्थ द्वे विरागा खयविरागो च अच्चन्तविरागो च। तत्थ सङ्खारानं खयं खयतो पस्सना विपस्सनापि, अच्चन्तविरागं निब्बानं विरागतो दस्सनमग्गञाणम्पि विरागानुपस्सना। तदुभयसमङ्गिपुग्गलो विरागानुपस्सी नाम। तं सन्धाय वुत्तं – ‘‘विरागानुपस्सी’’ति, विरागतो अनुपस्सन्तोति अत्थो। निरोधानुपस्सिम्हिपि एसेव नयो। निरोधोपि हि खयनिरोधो अच्चन्तनिरोधोति दुविधोयेव। पटिनिस्सग्गानुपस्सीति एत्थ पटिनिस्सग्गो वुच्चति वोस्सग्गो। सो च परिच्चागवोस्सग्गो पक्खन्दनवोस्सग्गोति दुविधो होति। तत्थ परिच्चागवोस्सग्गोति विपस्सना। सा हि तदङ्गवसेन किलेसे च खन्धे च वोस्सजति। पक्खन्दनवोस्सग्गोति मग्गो। सो हि निब्बानं आरम्मणतो पक्खन्दति। द्वीहिपि वा कारणेहि सो वोस्सग्गोयेव, समुच्छेदवसेन खन्धानं किलेसानञ्च वोस्सजनतो निब्बाने च पक्खन्दनतो। तस्मा किलेसे च खन्धे च परिच्चजतीति परिच्चागवोस्सग्गो। निरोधाय निब्बानधातुया चित्तं पक्खन्दतीति पक्खन्दनवोस्सग्गोति उभयम्पेतं मग्गे समेति। तदुभयसमङ्गी पुग्गलो इमाय पटिनिस्सग्गानुपस्सनाय समन्नागतत्ता पटिनिस्सग्गानुपस्सी नाम होति। तं सन्धायेतं वुत्तं। न किञ्चि लोके उपादियतीति किञ्चि एकम्पि सङ्खारगतं तण्हावसेन न उपादियति न गण्हाति न परामसति। अनुपादियं न परितस्सतीति अग्गण्हन्तो तण्हापरितस्सनाय न परितस्सति। पच्चत्तंयेव परिनिब्बायतीति सयमेव किलेसपरिनिब्बानेन परिनिब्बायति। खीणा जातीतिआदिना पनस्स पच्चवेक्खणा दस्सिता। इति भगवा संखित्तेन खीणासवस्स पुब्बभागप्पटिपदं पुच्छितो संखित्तेनेव कथेसि। इदं पन सुत्तं थेरस्स ओवादोपि अहोसि विपस्सनापि। सो इमस्मिंयेव सुत्ते विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पत्तोति।
Aniccānupassīti aniccato anupassanto. Virāgānupassīti ettha dve virāgā khayavirāgo ca accantavirāgo ca. Tattha saṅkhārānaṃ khayaṃ khayato passanā vipassanāpi, accantavirāgaṃ nibbānaṃ virāgato dassanamaggañāṇampi virāgānupassanā. Tadubhayasamaṅgipuggalo virāgānupassī nāma. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘virāgānupassī’’ti, virāgato anupassantoti attho. Nirodhānupassimhipi eseva nayo. Nirodhopi hi khayanirodho accantanirodhoti duvidhoyeva. Paṭinissaggānupassīti ettha paṭinissaggo vuccati vossaggo. So ca pariccāgavossaggo pakkhandanavossaggoti duvidho hoti. Tattha pariccāgavossaggoti vipassanā. Sā hi tadaṅgavasena kilese ca khandhe ca vossajati. Pakkhandanavossaggoti maggo. So hi nibbānaṃ ārammaṇato pakkhandati. Dvīhipi vā kāraṇehi so vossaggoyeva, samucchedavasena khandhānaṃ kilesānañca vossajanato nibbāne ca pakkhandanato. Tasmā kilese ca khandhe ca pariccajatīti pariccāgavossaggo. Nirodhāya nibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti pakkhandanavossaggoti ubhayampetaṃ magge sameti. Tadubhayasamaṅgī puggalo imāya paṭinissaggānupassanāya samannāgatattā paṭinissaggānupassī nāma hoti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Na kiñci loke upādiyatīti kiñci ekampi saṅkhāragataṃ taṇhāvasena na upādiyati na gaṇhāti na parāmasati. Anupādiyaṃ na paritassatīti aggaṇhanto taṇhāparitassanāya na paritassati. Paccattaṃyeva parinibbāyatīti sayameva kilesaparinibbānena parinibbāyati. Khīṇā jātītiādinā panassa paccavekkhaṇā dassitā. Iti bhagavā saṃkhittena khīṇāsavassa pubbabhāgappaṭipadaṃ pucchito saṃkhitteneva kathesi. Idaṃ pana suttaṃ therassa ovādopi ahosi vipassanāpi. So imasmiṃyeva sutte vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. पचलायमानसुत्तं • 8. Pacalāyamānasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८. पचलायमानसुत्तवण्णना • 8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā
