| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៨. បចលាយមានសុត្តវណ្ណនា
8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā
៦១. អដ្ឋមេ អាលោកសញ្ញំ មនសិ ករេយ្យាសីតិ ទិវា វា រត្តិំ វា សូរិយបជ្ជោតចន្ទមណិអាទីនំ អាលោកំ ‘‘អាលោកោ’’តិ មនសិ ករេយ្យាសិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សូរិយចន្ទាលោកាទិំ ទិវា រត្តិញ្ច ឧបលទ្ធំ យថាលទ្ធវសេនេវ មនសិ ករេយ្យាសិ, ចិត្តេ ឋបេយ្យាសិ។ យថា តេ សុភាវិតាលោកកសិណស្ស វិយ កសិណាលោកោ យទិច្ឆកំ យាវទិច្ឆកញ្ច សោ អាលោកោ រត្តិយំ ឧបតិដ្ឋតិ, យេន តត្ថ ទិវាសញ្ញំ ឋបេយ្យាសិ, ទិវា វិយ វិគតថិនមិទ្ធោវ ភវេយ្យាសីតិ។ តេនាហ ‘‘យថា ទិវា តថា រត្តិ’’ន្តិ។ ឥតិ វិវដេន ចេតសាតិ ឯវំ អបិហិតេន ចិត្តេន ថិនមិទ្ធបិធានេន អបិហិតត្តា។ អបរិយោនទ្ធេនាតិ សមន្តតោ អនោនទ្ធេន អសញ្ឆាទិតេន។ សហោភាសន្តិ សញាណោភាសំ។ ថិនមិទ្ធវិនោទនអាលោកោបិ វា ហោតុ កសិណាលោកោបិ វា បរិកម្មាលោកោបិ វា, ឧបក្កិលេសាលោកោ វិយ សព្ពោយំ អាលោកោ ញាណសមុដ្ឋានោវាតិ។ យេសំ អករណេ បុគ្គលោ មហាជានិយោ ហោតិ, តានិ អវស្សំ កាតព្ពានិ។ យានិ អកាតុម្បិ វដ្ដន្តិ, សតិ សមវាយេ កាតព្ពតោ តានិ ករណីយានីតិ អាហ ‘‘ឥតរានិ ករណីយានី’’តិ។ អថ វា កត្តព្ពានិ កម្មានិ ករណំ អរហន្តីតិ ករណីយានិ។ ឥតរានិ កិច្ចានីតិបិ វទន្តិ។
61. Aṭṭhame ālokasaññaṃ manasi kareyyāsīti divā vā rattiṃ vā sūriyapajjotacandamaṇiādīnaṃ ālokaṃ ‘‘āloko’’ti manasi kareyyāsi. Idaṃ vuttaṃ hoti – sūriyacandālokādiṃ divā rattiñca upaladdhaṃ yathāladdhavaseneva manasi kareyyāsi, citte ṭhapeyyāsi. Yathā te subhāvitālokakasiṇassa viya kasiṇāloko yadicchakaṃ yāvadicchakañca so āloko rattiyaṃ upatiṭṭhati, yena tattha divāsaññaṃ ṭhapeyyāsi, divā viya vigatathinamiddhova bhaveyyāsīti. Tenāha ‘‘yathā divā tathā ratti’’nti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena thinamiddhapidhānena apihitattā. Apariyonaddhenāti samantato anonaddhena asañchāditena. Sahobhāsanti sañāṇobhāsaṃ. Thinamiddhavinodanaālokopi vā hotu kasiṇālokopi vā parikammālokopi vā, upakkilesāloko viya sabboyaṃ āloko ñāṇasamuṭṭhānovāti. Yesaṃ akaraṇe puggalo mahājāniyo hoti, tāni avassaṃ kātabbāni. Yāni akātumpi vaṭṭanti, sati samavāye kātabbato tāni karaṇīyānīti āha ‘‘itarāni karaṇīyānī’’ti. Atha vā kattabbāni kammāni karaṇaṃ arahantīti karaṇīyāni. Itarāni kiccānītipi vadanti.
អាទិនយប្បវត្តា វិគ្គាហិកកថាតិ ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ, អហំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាមិ, កិំ ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានិស្សសិ, មិច្ឆាបដិបន្នោ ត្វមសិ, អហមស្មិ សម្មាបដិបន្នោ, សហិតំ មេ, អសហិតំ តេ, បុរេវចនីយំ បច្ឆា អវច, បច្ឆាវចនីយំ បុរេ អវច, អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តំ, អារោបិតោ តេ វាទោ, និគ្គហិតោ ត្វមសិ។ ចរ វាទប្បមោក្ខាយ, និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ (ទី. និ. ១.១៨; ម. និ. ៣.៤១) ឯវំបវត្តា កថា។ តត្ថ សហិតំ មេតិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១៨) មយ្ហំ វចនំ សហិតំ សិលិដ្ឋំ, អត្ថយុត្តំ ការណយុត្តន្តិ អត្ថោ។ សហិតន្តិ វា បុព្ពាបរាវិរុទ្ធំ។ អសហិតំ តេតិ តុយ្ហំ វចនំ អសហិតំ អសិលិដ្ឋំ។ អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តន្តិ យំ តុយ្ហំ ទីឃរត្តាចិណ្ណវសេន សុប្បគុណំ, តំ មយ្ហំ ឯកវចនេនេវ វិបរាវត្តំ បរិវត្តិត្វា ឋិតំ, ន កិញ្ចិ ជានាសីតិ អត្ថោ។ អារោបិតោ តេ វាទោតិ មយា តវ វាទេ ទោសោ អារោបិតោ។ ចរ វាទប្បមោក្ខាយាតិ ទោសមោចនត្ថំ ចរ វិចរ, តត្ថ តត្ថ គន្ត្វា សិក្ខាតិ អត្ថោ។ និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសីតិ អថ សយំ បហោសិ, ឥទានិ ឯវ និព្ពេឋេហីតិ អត្ថោ។
Ādinayappavattā viggāhikakathāti ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi, ahaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāmi, kiṃ tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānissasi, micchāpaṭipanno tvamasi, ahamasmi sammāpaṭipanno, sahitaṃ me, asahitaṃ te, purevacanīyaṃ pacchā avaca, pacchāvacanīyaṃ pure avaca, adhiciṇṇaṃ te viparāvattaṃ, āropito te vādo, niggahito tvamasi. Cara vādappamokkhāya, nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti (dī. ni. 1.18; ma. ni. 3.41) evaṃpavattā kathā. Tattha sahitaṃ meti (dī. ni. aṭṭha. 1.18) mayhaṃ vacanaṃ sahitaṃ siliṭṭhaṃ, atthayuttaṃ kāraṇayuttanti attho. Sahitanti vā pubbāparāviruddhaṃ. Asahitaṃ teti tuyhaṃ vacanaṃ asahitaṃ asiliṭṭhaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tuyhaṃ dīgharattāciṇṇavasena suppaguṇaṃ, taṃ mayhaṃ ekavacaneneva viparāvattaṃ parivattitvā ṭhitaṃ, na kiñci jānāsīti attho. Āropito te vādoti mayā tava vāde doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti dosamocanatthaṃ cara vicara, tattha tattha gantvā sikkhāti attho. Nibbeṭhehi vā sace pahosīti atha sayaṃ pahosi, idāni eva nibbeṭhehīti attho.
តណ្ហា សព្ពសោ ខីយន្តិ ឯត្ថាតិ តណ្ហាសង្ខយោ, តស្មិំ។ តណ្ហាសង្ខយេតិ ច ឥទំ វិសយេ ភុម្មន្តិ អាហ ‘‘តំ អារម្មណំ កត្វា’’តិ។ វិមុត្តចិត្តតាយាតិ សព្ពសំកិលេសេហិ វិប្បយុត្តចិត្តតាយ។ អបរភាគេ បដិបទា នាម អរិយសច្ចាភិសមយោ។ សា សាសនចារិគោចរា បច្ចត្តំ វេទិតព្ពតោតិ អាហ ‘‘បុព្ពភាគប្បដិបទំ សំខិត្តេន ទេសេថាតិ បុច្ឆតី’’តិ។ អកុប្បធម្មតាយ ខយវយសង្ខាតំ អន្តំ អតីតាតិ អច្ចន្តា, សោ ឯវ អបរិហាយនសភាវត្តា អច្ចន្តា និដ្ឋា អស្សាតិ អច្ចន្តនិដ្ឋា។ តេនាហ ‘‘ឯកន្តនិដ្ឋោ សតតនិដ្ឋោតិ អត្ថោ’’តិ។ ន ហិ បដិវិទ្ធស្ស លោកុត្តរធម្មស្ស ទស្សន្នំ កុប្បន្នំ នាម អត្ថិ។ អច្ចន្តមេវ ចតូហិ យោគេហិ ខេមោ ឯតស្ស អត្ថីតិ អច្ចន្តយោគក្ខេមី។ មគ្គព្រហ្មចរិយស្ស វុសិតត្តា តស្ស ច អបរិហាយនសភាវត្តា អច្ចន្តំ ព្រហ្មចារីតិ អច្ចន្តព្រហ្មចារី។ តេនាហ ‘‘និច្ចព្រហ្មចារីតិ អត្ថោ’’តិ។ បរិយោសានន្តិ មគ្គព្រហ្មចរិយបរិយបរិយោសានំ វដ្ដទុក្ខបរិយោសានញ្ច។
Taṇhā sabbaso khīyanti etthāti taṇhāsaṅkhayo, tasmiṃ. Taṇhāsaṅkhayeti ca idaṃ visaye bhummanti āha ‘‘taṃ ārammaṇaṃ katvā’’ti. Vimuttacittatāyāti sabbasaṃkilesehi vippayuttacittatāya. Aparabhāge paṭipadā nāma ariyasaccābhisamayo. Sā sāsanacārigocarā paccattaṃ veditabbatoti āha ‘‘pubbabhāgappaṭipadaṃ saṃkhittena desethāti pucchatī’’ti. Akuppadhammatāya khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītāti accantā, so eva aparihāyanasabhāvattā accantā niṭṭhā assāti accantaniṭṭhā. Tenāha ‘‘ekantaniṭṭho satataniṭṭhoti attho’’ti. Na hi paṭividdhassa lokuttaradhammassa dassannaṃ kuppannaṃ nāma atthi. Accantameva catūhi yogehi khemo etassa atthīti accantayogakkhemī. Maggabrahmacariyassa vusitattā tassa ca aparihāyanasabhāvattā accantaṃ brahmacārīti accantabrahmacārī. Tenāha ‘‘niccabrahmacārīti attho’’ti. Pariyosānanti maggabrahmacariyapariyapariyosānaṃ vaṭṭadukkhapariyosānañca.
បញ្ចក្ខន្ធាតិ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា។ សក្កាយសព្ពញ្ហិ សន្ធាយ ឥធ ‘‘សព្ពេ ធម្មា’’តិ វុត្តំ វិបស្សនាវិសយស្ស អធិប្បេតត្តា។ តស្មា អាយតនធាតុយោបិ តគ្គតិកា ឯវ ទដ្ឋព្ពា។ តេនាហ ភគវា ‘‘នាលំ អភិនិវេសាយា’’តិ។ ន យុត្តា អភិនិវេសាយ ‘‘ឯតំ មម, ឯសោ មេ អត្តា’’តិ អជ្ឈោសានាយ។ ‘‘អលមេវ និព្ពិន្ទិតុំ អលំ វិរជ្ជិតុ’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.២៧២; សំ. និ. ២.១២៤, ១២៨, ១៣៤, ១៤៣) វិយ អលំ-សទ្ទោ យុត្តត្ថោបិ ហោតីតិ អាហ ‘‘ន យុត្តា’’តិ។ សម្បជ្ជន្តីតិ ភវន្តិ។ យទិបិ ‘‘តតិយា ចតុត្ថី’’តិ ឥទំ វិសុទ្ធិទ្វយំ អភិញ្ញាបញ្ញា, តស្ស បន សបច្ចយនាមរូបទស្សនភាវតោ សតិ ច បច្ចយបរិគ្គហេ សបច្ចយត្តា អនិច្ចន្តិ, នាមរូបស្ស អនិច្ចតាយ ទុក្ខំ, ទុក្ខញ្ច អនត្តាតិ អត្ថតោ លក្ខណត្តយំ សុបាកដមេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តាតិ ញាតបរិញ្ញាយ អភិជានាតី’’តិ។ តថេវ តីរណបរិញ្ញាយាតិ ឥមិនា អនិច្ចាទិភាវេន នាលំ អភិនិវេសាយាតិ នាមរូបស្ស ឧបសំហរតិ, ន អភិញ្ញាបញ្ញានំ សម្ភារធម្មានំ។ បុរិមាយ ហិ អត្ថតោ អាបន្នំ លក្ខណត្តយំ គណ្ហាតិ សលក្ខណសល្លក្ខណបរត្តា តស្សា។ ទុតិយាយ សរូបតោ តស្សា លក្ខណត្តយារោបនវសេន សម្មសនភាវតោ។ ឯកចិត្តក្ខណិកតាយ អភិនិបាតមត្តតាយ ច អប្បមត្តកម្បិ។ រូបបរិគ្គហស្ស ឱឡារិកភាវតោ អរូបបរិគ្គហំ ទស្សេតិ។ ទស្សេន្តោ ច វេទនាយ អាសន្នភាវតោ, វិសេសតោ សុខសារាគិតាយ, ភវស្សាទគធិតមានសតាយ ច ថេរស្ស វេទនាវសេន និព្ពត្តេត្វា ទស្សេតិ។
Pañcakkhandhāti pañcupādānakkhandhā. Sakkāyasabbañhi sandhāya idha ‘‘sabbe dhammā’’ti vuttaṃ vipassanāvisayassa adhippetattā. Tasmā āyatanadhātuyopi taggatikā eva daṭṭhabbā. Tenāha bhagavā ‘‘nālaṃ abhinivesāyā’’ti. Na yuttā abhinivesāya ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti ajjhosānāya. ‘‘Alameva nibbindituṃ alaṃ virajjitu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.272; saṃ. ni. 2.124, 128, 134, 143) viya alaṃ-saddo yuttatthopi hotīti āha ‘‘na yuttā’’ti. Sampajjantīti bhavanti. Yadipi ‘‘tatiyā catutthī’’ti idaṃ visuddhidvayaṃ abhiññāpaññā, tassa pana sapaccayanāmarūpadassanabhāvato sati ca paccayapariggahe sapaccayattā aniccanti, nāmarūpassa aniccatāya dukkhaṃ, dukkhañca anattāti atthato lakkhaṇattayaṃ supākaṭameva hotīti āha ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ñātapariññāya abhijānātī’’ti. Tatheva tīraṇapariññāyāti iminā aniccādibhāvena nālaṃ abhinivesāyāti nāmarūpassa upasaṃharati, na abhiññāpaññānaṃ sambhāradhammānaṃ. Purimāya hi atthato āpannaṃ lakkhaṇattayaṃ gaṇhāti salakkhaṇasallakkhaṇaparattā tassā. Dutiyāya sarūpato tassā lakkhaṇattayāropanavasena sammasanabhāvato. Ekacittakkhaṇikatāya abhinipātamattatāya ca appamattakampi. Rūpapariggahassa oḷārikabhāvato arūpapariggahaṃ dasseti. Dassento ca vedanāya āsannabhāvato, visesato sukhasārāgitāya, bhavassādagadhitamānasatāya ca therassa vedanāvasena nibbattetvā dasseti.
ខយវិរាគោតិ ខយសង្ខាតោ វិរាគោ សង្ខារានំ បលុជ្ជនា។ យំ អាគម្ម សព្ពសោ សង្ខារេហិ វិរជ្ជនា ហោតិ, តំ និព្ពានំ អច្ចន្តវិរាគោ។ និរោធានុបស្សិម្ហិបីតិ និរោធានុបស្សិបទេបិ។ ឯសេវ នយោតិ អតិទិសិត្វា តំ ឯកទេសេន វិវរន្តោ ‘‘និរោធោបិ ហិ…បេ.… ទុវិធោយេវា’’តិ អាហ។ ខន្ធានំ បរិច្ចជនំ តប្បដិពទ្ធកិលេសប្បហានវសេនាតិ យេនាការេន វិបស្សនា កិលេសេ បជហតិ, តេនាការេន តំនិមិត្តក្ខន្ធេ ច បជហតីតិ វត្តព្ពតំ អរហតីតិ អាហ ‘‘សា ហិ…បេ.… វោស្សជ្ជតី’’តិ។ អារម្មណតោតិ កិច្ចសាធនវសេន អារម្មណករណតោ។ ឯវញ្ហិ មគ្គតោ អញ្ញេសំ និព្ពានារម្មណានំ បក្ខន្ទនវោស្សគ្គាភាវោ សិទ្ធោវ ហោតិ។ បរិច្ចជនេន បក្ខន្ទនេន ចាតិ ទ្វីហិបិ វា ការណេហិ។ សោតិ មគ្គោ។ សព្ពេសំ ខន្ធានំ វោស្សជ្ជនំ តប្បដិពទ្ធសំកិលេសប្បហានេន ទដ្ឋព្ពំ។ យស្មា វា វិបស្សនាចិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ មគ្គសម្បយុត្តចិត្តំ សន្ធាយាហ។ មគ្គោ ច សមុច្ឆេទវសេន កិលេសេ ខន្ធេ ច បរិច្ចជតិ, តស្មា យថាក្កមំ វិបស្សនាមគ្គានញ្ច វសេន បក្ខន្ទនបរិច្ចាគវោស្សគ្គាបិ វេទិតព្ពា។ តទុភយសមង្គីតិ វិបស្សនាសមង្គី មគ្គសមង្គី ច។ ‘‘អនិច្ចានុបស្សនាយ និច្ចសញ្ញំ បជហតី’’តិអាទិវចនតោ (បដិ. ម. ១.៥២) ហិ យថា វិបស្សនាយ កិលេសានំ បរិច្ចាគប្បដិនិស្សគ្គោ លព្ភតិ, ឯវំ អាយតិំ តេហិ កិលេសេហិ ឧប្បាទេតព្ពក្ខន្ធានម្បិ បរិច្ចាគបដិនិស្សគ្គោ វត្តព្ពោ។ បក្ខន្ទនបដិនិស្សគ្គោ បន មគ្គេ លព្ភមានាយ ឯកន្តការណភូតាយ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនាយ វសេន វេទិតព្ពោ។ មគ្គេ បន តទុភយម្បិ ញាយាគតមេវ និប្បរិយាយតោវ លព្ភមានត្តា។ តេនាហ ‘‘តទុភយសមង្គីបុគ្គលោ’’តិអាទិ។ បុច្ឆន្តស្ស អជ្ឈាសយវសេន ‘‘ន កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតី’’តិ ឯត្ថ កាមុបាទានវសេន ឧបាទិយនំ បដិក្ខិបតីតិ អាហ ‘‘តណ្ហាវសេន ន ឧបាទិយតី’’តិ។ តណ្ហាវសេន វា អសតិ ឧបាទិយនេ ទិដ្ឋិវសេន ឧបាទិយនំ អនវកាសមេវាតិ ‘‘តណ្ហាវសេន’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ ន បរាមសតីតិ នាទិយតិ។ ទិដ្ឋិបរាមាសវសេន វា ‘‘និច្ច’’ន្តិអាទិនា ន បរាមសតិ។ សំខិត្តេនេវ កថេសីតិ តស្ស អជ្ឈាសយវសេន បបញ្ចំ អកត្វា កថេសិ។
Khayavirāgoti khayasaṅkhāto virāgo saṅkhārānaṃ palujjanā. Yaṃ āgamma sabbaso saṅkhārehi virajjanā hoti, taṃ nibbānaṃ accantavirāgo. Nirodhānupassimhipīti nirodhānupassipadepi. Eseva nayoti atidisitvā taṃ ekadesena vivaranto ‘‘nirodhopi hi…pe… duvidhoyevā’’ti āha. Khandhānaṃ pariccajanaṃ tappaṭibaddhakilesappahānavasenāti yenākārena vipassanā kilese pajahati, tenākārena taṃnimittakkhandhe ca pajahatīti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘sā hi…pe… vossajjatī’’ti. Ārammaṇatoti kiccasādhanavasena ārammaṇakaraṇato. Evañhi maggato aññesaṃ nibbānārammaṇānaṃ pakkhandanavossaggābhāvo siddhova hoti. Pariccajanena pakkhandanena cāti dvīhipi vā kāraṇehi. Soti maggo. Sabbesaṃ khandhānaṃ vossajjanaṃ tappaṭibaddhasaṃkilesappahānena daṭṭhabbaṃ. Yasmā vā vipassanācittaṃ pakkhandatīti maggasampayuttacittaṃ sandhāyāha. Maggo ca samucchedavasena kilese khandhe ca pariccajati, tasmā yathākkamaṃ vipassanāmaggānañca vasena pakkhandanapariccāgavossaggāpi veditabbā. Tadubhayasamaṅgīti vipassanāsamaṅgī maggasamaṅgī ca. ‘‘Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pajahatī’’tiādivacanato (paṭi. ma. 1.52) hi yathā vipassanāya kilesānaṃ pariccāgappaṭinissaggo labbhati, evaṃ āyatiṃ tehi kilesehi uppādetabbakkhandhānampi pariccāgapaṭinissaggo vattabbo. Pakkhandanapaṭinissaggo pana magge labbhamānāya ekantakāraṇabhūtāya vuṭṭhānagāminivipassanāya vasena veditabbo. Magge pana tadubhayampi ñāyāgatameva nippariyāyatova labbhamānattā. Tenāha ‘‘tadubhayasamaṅgīpuggalo’’tiādi. Pucchantassa ajjhāsayavasena ‘‘na kiñci loke upādiyatī’’ti ettha kāmupādānavasena upādiyanaṃ paṭikkhipatīti āha ‘‘taṇhāvasena na upādiyatī’’ti. Taṇhāvasena vā asati upādiyane diṭṭhivasena upādiyanaṃ anavakāsamevāti ‘‘taṇhāvasena’’icceva vuttaṃ. Na parāmasatīti nādiyati. Diṭṭhiparāmāsavasena vā ‘‘nicca’’ntiādinā na parāmasati. Saṃkhitteneva kathesīti tassa ajjhāsayavasena papañcaṃ akatvā kathesi.
បចលាយមានសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pacalāyamānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៨. បចលាយមានសុត្តំ • 8. Pacalāyamānasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៨. បចលាយមានសុត្តវណ្ណនា • 8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā
