Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
8. පචලායමානසුත්තවණ්ණනා
8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā
61. අට්ඨමෙ ආලොකසඤ්ඤං මනසි කරෙය්යාසීති දිවා වා රත්තිං වා සූරියපජ්ජොතචන්දමණිආදීනං ආලොකං ‘‘ආලොකො’’ති මනසි කරෙය්යාසි. ඉදං වුත්තං හොති – සූරියචන්දාලොකාදිං දිවා රත්තිඤ්ච උපලද්ධං යථාලද්ධවසෙනෙව මනසි කරෙය්යාසි, චිත්තෙ ඨපෙය්යාසි. යථා තෙ සුභාවිතාලොකකසිණස්ස විය කසිණාලොකො යදිච්ඡකං යාවදිච්ඡකඤ්ච සො ආලොකො රත්තියං උපතිට්ඨති, යෙන තත්ථ දිවාසඤ්ඤං ඨපෙය්යාසි, දිවා විය විගතථිනමිද්ධොව භවෙය්යාසීති. තෙනාහ ‘‘යථා දිවා තථා රත්ති’’න්ති. ඉති විවටෙන චෙතසාති එවං අපිහිතෙන චිත්තෙන ථිනමිද්ධපිධානෙන අපිහිතත්තා. අපරියොනද්ධෙනාති සමන්තතො අනොනද්ධෙන අසඤ්ඡාදිතෙන. සහොභාසන්ති සඤාණොභාසං. ථිනමිද්ධවිනොදනආලොකොපි වා හොතු කසිණාලොකොපි වා පරිකම්මාලොකොපි වා, උපක්කිලෙසාලොකො විය සබ්බොයං ආලොකො ඤාණසමුට්ඨානොවාති. යෙසං අකරණෙ පුග්ගලො මහාජානියො හොති, තානි අවස්සං කාතබ්බානි. යානි අකාතුම්පි වට්ටන්ති, සති සමවායෙ කාතබ්බතො තානි කරණීයානීති ආහ ‘‘ඉතරානි කරණීයානී’’ති. අථ වා කත්තබ්බානි කම්මානි කරණං අරහන්තීති කරණීයානි. ඉතරානි කිච්චානීතිපි වදන්ති.
61. Aṭṭhame ālokasaññaṃ manasi kareyyāsīti divā vā rattiṃ vā sūriyapajjotacandamaṇiādīnaṃ ālokaṃ ‘‘āloko’’ti manasi kareyyāsi. Idaṃ vuttaṃ hoti – sūriyacandālokādiṃ divā rattiñca upaladdhaṃ yathāladdhavaseneva manasi kareyyāsi, citte ṭhapeyyāsi. Yathā te subhāvitālokakasiṇassa viya kasiṇāloko yadicchakaṃ yāvadicchakañca so āloko rattiyaṃ upatiṭṭhati, yena tattha divāsaññaṃ ṭhapeyyāsi, divā viya vigatathinamiddhova bhaveyyāsīti. Tenāha ‘‘yathā divā tathā ratti’’nti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena thinamiddhapidhānena apihitattā. Apariyonaddhenāti samantato anonaddhena asañchāditena. Sahobhāsanti sañāṇobhāsaṃ. Thinamiddhavinodanaālokopi vā hotu kasiṇālokopi vā parikammālokopi vā, upakkilesāloko viya sabboyaṃ āloko ñāṇasamuṭṭhānovāti. Yesaṃ akaraṇe puggalo mahājāniyo hoti, tāni avassaṃ kātabbāni. Yāni akātumpi vaṭṭanti, sati samavāye kātabbato tāni karaṇīyānīti āha ‘‘itarāni karaṇīyānī’’ti. Atha vā kattabbāni kammāni karaṇaṃ arahantīti karaṇīyāni. Itarāni kiccānītipi vadanti.
ආදිනයප්පවත්තා විග්ගාහිකකථාති ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි, කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි, මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි, අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො, සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ, පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච, අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං, ආරොපිතො තෙ වාදො, නිග්ගහිතො ත්වමසි. චර වාදප්පමොක්ඛාය, නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති (දී. නි. 1.18; ම. නි. 3.41) එවංපවත්තා කථා. තත්ථ සහිතං මෙති (දී. නි. අට්ඨ. 1.18) මය්හං වචනං සහිතං සිලිට්ඨං, අත්ථයුත්තං කාරණයුත්තන්ති අත්ථො. සහිතන්ති වා පුබ්බාපරාවිරුද්ධං. අසහිතං තෙති තුය්හං වචනං අසහිතං අසිලිට්ඨං. අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තන්ති යං තුය්හං දීඝරත්තාචිණ්ණවසෙන සුප්පගුණං, තං මය්හං එකවචනෙනෙව විපරාවත්තං පරිවත්තිත්වා ඨිතං, න කිඤ්චි ජානාසීති අත්ථො. ආරොපිතො තෙ වාදොති මයා තව වාදෙ දොසො ආරොපිතො. චර වාදප්පමොක්ඛායාති දොසමොචනත්ථං චර විචර, තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා සික්ඛාති අත්ථො. නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසීති අථ සයං පහොසි, ඉදානි එව නිබ්බෙඨෙහීති අත්ථො.
Ādinayappavattā viggāhikakathāti ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi, ahaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāmi, kiṃ tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānissasi, micchāpaṭipanno tvamasi, ahamasmi sammāpaṭipanno, sahitaṃ me, asahitaṃ te, purevacanīyaṃ pacchā avaca, pacchāvacanīyaṃ pure avaca, adhiciṇṇaṃ te viparāvattaṃ, āropito te vādo, niggahito tvamasi. Cara vādappamokkhāya, nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti (dī. ni. 1.18; ma. ni. 3.41) evaṃpavattā kathā. Tattha sahitaṃ meti (dī. ni. aṭṭha. 1.18) mayhaṃ vacanaṃ sahitaṃ siliṭṭhaṃ, atthayuttaṃ kāraṇayuttanti attho. Sahitanti vā pubbāparāviruddhaṃ. Asahitaṃ teti tuyhaṃ vacanaṃ asahitaṃ asiliṭṭhaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tuyhaṃ dīgharattāciṇṇavasena suppaguṇaṃ, taṃ mayhaṃ ekavacaneneva viparāvattaṃ parivattitvā ṭhitaṃ, na kiñci jānāsīti attho. Āropito te vādoti mayā tava vāde doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti dosamocanatthaṃ cara vicara, tattha tattha gantvā sikkhāti attho. Nibbeṭhehi vā sace pahosīti atha sayaṃ pahosi, idāni eva nibbeṭhehīti attho.
තණ්හා සබ්බසො ඛීයන්ති එත්ථාති තණ්හාසඞ්ඛයො, තස්මිං. තණ්හාසඞ්ඛයෙති ච ඉදං විසයෙ භුම්මන්ති ආහ ‘‘තං ආරම්මණං කත්වා’’ති. විමුත්තචිත්තතායාති සබ්බසංකිලෙසෙහි විප්පයුත්තචිත්තතාය. අපරභාගෙ පටිපදා නාම අරියසච්චාභිසමයො. සා සාසනචාරිගොචරා පච්චත්තං වෙදිතබ්බතොති ආහ ‘‘පුබ්බභාගප්පටිපදං සංඛිත්තෙන දෙසෙථාති පුච්ඡතී’’ති. අකුප්පධම්මතාය ඛයවයසඞ්ඛාතං අන්තං අතීතාති අච්චන්තා, සො එව අපරිහායනසභාවත්තා අච්චන්තා නිට්ඨා අස්සාති අච්චන්තනිට්ඨා. තෙනාහ ‘‘එකන්තනිට්ඨො සතතනිට්ඨොති අත්ථො’’ති. න හි පටිවිද්ධස්ස ලොකුත්තරධම්මස්ස දස්සන්නං කුප්පන්නං නාම අත්ථි. අච්චන්තමෙව චතූහි යොගෙහි ඛෙමො එතස්ස අත්ථීති අච්චන්තයොගක්ඛෙමී. මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස වුසිතත්තා තස්ස ච අපරිහායනසභාවත්තා අච්චන්තං බ්රහ්මචාරීති අච්චන්තබ්රහ්මචාරී. තෙනාහ ‘‘නිච්චබ්රහ්මචාරීති අත්ථො’’ති. පරියොසානන්ති මග්ගබ්රහ්මචරියපරියපරියොසානං වට්ටදුක්ඛපරියොසානඤ්ච.
Taṇhā sabbaso khīyanti etthāti taṇhāsaṅkhayo, tasmiṃ. Taṇhāsaṅkhayeti ca idaṃ visaye bhummanti āha ‘‘taṃ ārammaṇaṃ katvā’’ti. Vimuttacittatāyāti sabbasaṃkilesehi vippayuttacittatāya. Aparabhāge paṭipadā nāma ariyasaccābhisamayo. Sā sāsanacārigocarā paccattaṃ veditabbatoti āha ‘‘pubbabhāgappaṭipadaṃ saṃkhittena desethāti pucchatī’’ti. Akuppadhammatāya khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītāti accantā, so eva aparihāyanasabhāvattā accantā niṭṭhā assāti accantaniṭṭhā. Tenāha ‘‘ekantaniṭṭho satataniṭṭhoti attho’’ti. Na hi paṭividdhassa lokuttaradhammassa dassannaṃ kuppannaṃ nāma atthi. Accantameva catūhi yogehi khemo etassa atthīti accantayogakkhemī. Maggabrahmacariyassa vusitattā tassa ca aparihāyanasabhāvattā accantaṃ brahmacārīti accantabrahmacārī. Tenāha ‘‘niccabrahmacārīti attho’’ti. Pariyosānanti maggabrahmacariyapariyapariyosānaṃ vaṭṭadukkhapariyosānañca.
පඤ්චක්ඛන්ධාති පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා. සක්කායසබ්බඤ්හි සන්ධාය ඉධ ‘‘සබ්බෙ ධම්මා’’ති වුත්තං විපස්සනාවිසයස්ස අධිප්පෙතත්තා. තස්මා ආයතනධාතුයොපි තග්ගතිකා එව දට්ඨබ්බා. තෙනාහ භගවා ‘‘නාලං අභිනිවෙසායා’’ති. න යුත්තා අභිනිවෙසාය ‘‘එතං මම, එසො මෙ අත්තා’’ති අජ්ඣොසානාය. ‘‘අලමෙව නිබ්බින්දිතුං අලං විරජ්ජිතු’’න්තිආදීසු (දී. නි. 2.272; සං. නි. 2.124, 128, 134, 143) විය අලං-සද්දො යුත්තත්ථොපි හොතීති ආහ ‘‘න යුත්තා’’ති. සම්පජ්ජන්තීති භවන්ති. යදිපි ‘‘තතියා චතුත්ථී’’ති ඉදං විසුද්ධිද්වයං අභිඤ්ඤාපඤ්ඤා, තස්ස පන සපච්චයනාමරූපදස්සනභාවතො සති ච පච්චයපරිග්ගහෙ සපච්චයත්තා අනිච්චන්ති, නාමරූපස්ස අනිච්චතාය දුක්ඛං, දුක්ඛඤ්ච අනත්තාති අත්ථතො ලක්ඛණත්තයං සුපාකටමෙව හොතීති ආහ ‘‘අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තාති ඤාතපරිඤ්ඤාය අභිජානාතී’’ති. තථෙව තීරණපරිඤ්ඤායාති ඉමිනා අනිච්චාදිභාවෙන නාලං අභිනිවෙසායාති නාමරූපස්ස උපසංහරති, න අභිඤ්ඤාපඤ්ඤානං සම්භාරධම්මානං. පුරිමාය හි අත්ථතො ආපන්නං ලක්ඛණත්තයං ගණ්හාති සලක්ඛණසල්ලක්ඛණපරත්තා තස්සා. දුතියාය සරූපතො තස්සා ලක්ඛණත්තයාරොපනවසෙන සම්මසනභාවතො. එකචිත්තක්ඛණිකතාය අභිනිපාතමත්තතාය ච අප්පමත්තකම්පි. රූපපරිග්ගහස්ස ඔළාරිකභාවතො අරූපපරිග්ගහං දස්සෙති. දස්සෙන්තො ච වෙදනාය ආසන්නභාවතො, විසෙසතො සුඛසාරාගිතාය, භවස්සාදගධිතමානසතාය ච ථෙරස්ස වෙදනාවසෙන නිබ්බත්තෙත්වා දස්සෙති.
Pañcakkhandhāti pañcupādānakkhandhā. Sakkāyasabbañhi sandhāya idha ‘‘sabbe dhammā’’ti vuttaṃ vipassanāvisayassa adhippetattā. Tasmā āyatanadhātuyopi taggatikā eva daṭṭhabbā. Tenāha bhagavā ‘‘nālaṃ abhinivesāyā’’ti. Na yuttā abhinivesāya ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti ajjhosānāya. ‘‘Alameva nibbindituṃ alaṃ virajjitu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.272; saṃ. ni. 2.124, 128, 134, 143) viya alaṃ-saddo yuttatthopi hotīti āha ‘‘na yuttā’’ti. Sampajjantīti bhavanti. Yadipi ‘‘tatiyā catutthī’’ti idaṃ visuddhidvayaṃ abhiññāpaññā, tassa pana sapaccayanāmarūpadassanabhāvato sati ca paccayapariggahe sapaccayattā aniccanti, nāmarūpassa aniccatāya dukkhaṃ, dukkhañca anattāti atthato lakkhaṇattayaṃ supākaṭameva hotīti āha ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ñātapariññāya abhijānātī’’ti. Tatheva tīraṇapariññāyāti iminā aniccādibhāvena nālaṃ abhinivesāyāti nāmarūpassa upasaṃharati, na abhiññāpaññānaṃ sambhāradhammānaṃ. Purimāya hi atthato āpannaṃ lakkhaṇattayaṃ gaṇhāti salakkhaṇasallakkhaṇaparattā tassā. Dutiyāya sarūpato tassā lakkhaṇattayāropanavasena sammasanabhāvato. Ekacittakkhaṇikatāya abhinipātamattatāya ca appamattakampi. Rūpapariggahassa oḷārikabhāvato arūpapariggahaṃ dasseti. Dassento ca vedanāya āsannabhāvato, visesato sukhasārāgitāya, bhavassādagadhitamānasatāya ca therassa vedanāvasena nibbattetvā dasseti.
ඛයවිරාගොති ඛයසඞ්ඛාතො විරාගො සඞ්ඛාරානං පලුජ්ජනා. යං ආගම්ම සබ්බසො සඞ්ඛාරෙහි විරජ්ජනා හොති, තං නිබ්බානං අච්චන්තවිරාගො. නිරොධානුපස්සිම්හිපීති නිරොධානුපස්සිපදෙපි. එසෙව නයොති අතිදිසිත්වා තං එකදෙසෙන විවරන්තො ‘‘නිරොධොපි හි…පෙ.… දුවිධොයෙවා’’ති ආහ. ඛන්ධානං පරිච්චජනං තප්පටිබද්ධකිලෙසප්පහානවසෙනාති යෙනාකාරෙන විපස්සනා කිලෙසෙ පජහති, තෙනාකාරෙන තංනිමිත්තක්ඛන්ධෙ ච පජහතීති වත්තබ්බතං අරහතීති ආහ ‘‘සා හි…පෙ.… වොස්සජ්ජතී’’ති. ආරම්මණතොති කිච්චසාධනවසෙන ආරම්මණකරණතො. එවඤ්හි මග්ගතො අඤ්ඤෙසං නිබ්බානාරම්මණානං පක්ඛන්දනවොස්සග්ගාභාවො සිද්ධොව හොති. පරිච්චජනෙන පක්ඛන්දනෙන චාති ද්වීහිපි වා කාරණෙහි. සොති මග්ගො. සබ්බෙසං ඛන්ධානං වොස්සජ්ජනං තප්පටිබද්ධසංකිලෙසප්පහානෙන දට්ඨබ්බං. යස්මා වා විපස්සනාචිත්තං පක්ඛන්දතීති මග්ගසම්පයුත්තචිත්තං සන්ධායාහ. මග්ගො ච සමුච්ඡෙදවසෙන කිලෙසෙ ඛන්ධෙ ච පරිච්චජති, තස්මා යථාක්කමං විපස්සනාමග්ගානඤ්ච වසෙන පක්ඛන්දනපරිච්චාගවොස්සග්ගාපි වෙදිතබ්බා. තදුභයසමඞ්ගීති විපස්සනාසමඞ්ගී මග්ගසමඞ්ගී ච. ‘‘අනිච්චානුපස්සනාය නිච්චසඤ්ඤං පජහතී’’තිආදිවචනතො (පටි. ම. 1.52) හි යථා විපස්සනාය කිලෙසානං පරිච්චාගප්පටිනිස්සග්ගො ලබ්භති, එවං ආයතිං තෙහි කිලෙසෙහි උප්පාදෙතබ්බක්ඛන්ධානම්පි පරිච්චාගපටිනිස්සග්ගො වත්තබ්බො. පක්ඛන්දනපටිනිස්සග්ගො පන මග්ගෙ ලබ්භමානාය එකන්තකාරණභූතාය වුට්ඨානගාමිනිවිපස්සනාය වසෙන වෙදිතබ්බො. මග්ගෙ පන තදුභයම්පි ඤායාගතමෙව නිප්පරියායතොව ලබ්භමානත්තා. තෙනාහ ‘‘තදුභයසමඞ්ගීපුග්ගලො’’තිආදි. පුච්ඡන්තස්ස අජ්ඣාසයවසෙන ‘‘න කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියතී’’ති එත්ථ කාමුපාදානවසෙන උපාදියනං පටික්ඛිපතීති ආහ ‘‘තණ්හාවසෙන න උපාදියතී’’ති. තණ්හාවසෙන වා අසති උපාදියනෙ දිට්ඨිවසෙන උපාදියනං අනවකාසමෙවාති ‘‘තණ්හාවසෙන’’ඉච්චෙව වුත්තං. න පරාමසතීති නාදියති. දිට්ඨිපරාමාසවසෙන වා ‘‘නිච්ච’’න්තිආදිනා න පරාමසති. සංඛිත්තෙනෙව කථෙසීති තස්ස අජ්ඣාසයවසෙන පපඤ්චං අකත්වා කථෙසි.
Khayavirāgoti khayasaṅkhāto virāgo saṅkhārānaṃ palujjanā. Yaṃ āgamma sabbaso saṅkhārehi virajjanā hoti, taṃ nibbānaṃ accantavirāgo. Nirodhānupassimhipīti nirodhānupassipadepi. Eseva nayoti atidisitvā taṃ ekadesena vivaranto ‘‘nirodhopi hi…pe… duvidhoyevā’’ti āha. Khandhānaṃ pariccajanaṃ tappaṭibaddhakilesappahānavasenāti yenākārena vipassanā kilese pajahati, tenākārena taṃnimittakkhandhe ca pajahatīti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘sā hi…pe… vossajjatī’’ti. Ārammaṇatoti kiccasādhanavasena ārammaṇakaraṇato. Evañhi maggato aññesaṃ nibbānārammaṇānaṃ pakkhandanavossaggābhāvo siddhova hoti. Pariccajanena pakkhandanena cāti dvīhipi vā kāraṇehi. Soti maggo. Sabbesaṃ khandhānaṃ vossajjanaṃ tappaṭibaddhasaṃkilesappahānena daṭṭhabbaṃ. Yasmā vā vipassanācittaṃ pakkhandatīti maggasampayuttacittaṃ sandhāyāha. Maggo ca samucchedavasena kilese khandhe ca pariccajati, tasmā yathākkamaṃ vipassanāmaggānañca vasena pakkhandanapariccāgavossaggāpi veditabbā. Tadubhayasamaṅgīti vipassanāsamaṅgī maggasamaṅgī ca. ‘‘Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pajahatī’’tiādivacanato (paṭi. ma. 1.52) hi yathā vipassanāya kilesānaṃ pariccāgappaṭinissaggo labbhati, evaṃ āyatiṃ tehi kilesehi uppādetabbakkhandhānampi pariccāgapaṭinissaggo vattabbo. Pakkhandanapaṭinissaggo pana magge labbhamānāya ekantakāraṇabhūtāya vuṭṭhānagāminivipassanāya vasena veditabbo. Magge pana tadubhayampi ñāyāgatameva nippariyāyatova labbhamānattā. Tenāha ‘‘tadubhayasamaṅgīpuggalo’’tiādi. Pucchantassa ajjhāsayavasena ‘‘na kiñci loke upādiyatī’’ti ettha kāmupādānavasena upādiyanaṃ paṭikkhipatīti āha ‘‘taṇhāvasena na upādiyatī’’ti. Taṇhāvasena vā asati upādiyane diṭṭhivasena upādiyanaṃ anavakāsamevāti ‘‘taṇhāvasena’’icceva vuttaṃ. Na parāmasatīti nādiyati. Diṭṭhiparāmāsavasena vā ‘‘nicca’’ntiādinā na parāmasati. Saṃkhitteneva kathesīti tassa ajjhāsayavasena papañcaṃ akatvā kathesi.
පචලායමානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pacalāyamānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 8. පචලායමානසුත්තං • 8. Pacalāyamānasuttaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (අට්ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 8. පචලායමානසුත්තවණ්ණනා • 8. Pacalāyamānasuttavaṇṇanā