Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
១៩-២៤. បច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានវណ្ណនា
19-24. Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā
១. ឥទានិ កុសលាទីសុ ធម្មេសុ បច្ចយធម្មំ បដិក្ខិបិត្វា បច្ចយុប្បន្នស្ស កុសលាទិភាវំ អប្បដិក្ខេបវសេន ធម្មានំ បច្ចនីយានុលោមតាយ លទ្ធនាមំ បច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានំ ទស្សេតុំ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ចាតិ កុសលស្ស បច្ចយភាវំ វារេតិ។ អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតីតិ អកុសលស្ស ឧប្បត្តិំ អនុជានាតិ។ នកុសលញ្ហិ អកុសលំ អព្យាកតំ វា, តញ្ច សហជាតបច្ចយំ កត្វា ឧប្បជ្ជមានោ កុសលោ នាម នត្ថិ, តស្មា អកុសលាព្យាកតវសេន ទេសនា កតា។ តត្ថ ‘‘អកុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា’’តិ ឯវំ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច វិស្សជ្ជនំ វេទិតព្ពំ។ អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយាតិ អយំ បន បញ្ហោ ‘‘វិបាកាព្យាកតំ កិរិយាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូប’’ន្តិ វិស្សជ្ជិតោវ។ ឥតិ សព្ពបញ្ហេសុ អវិស្សជ្ជិតស្ស អត្ថានុរូបំ វិស្សជ្ជិតស្ស ច បាឡិអាគតមេវ វិស្សជ្ជនំ។ ឯកេកស្មិញ្ច តិកទុកេ វារប្បភេទបច្ចយគណនវិធានំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេនេវ វេទិតព្ពំ។
1. Idāni kusalādīsu dhammesu paccayadhammaṃ paṭikkhipitvā paccayuppannassa kusalādibhāvaṃ appaṭikkhepavasena dhammānaṃ paccanīyānulomatāya laddhanāmaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaṃ dassetuṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha nakusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalassa paccayabhāvaṃ vāreti. Akusalo dhammo uppajjatīti akusalassa uppattiṃ anujānāti. Nakusalañhi akusalaṃ abyākataṃ vā, tañca sahajātapaccayaṃ katvā uppajjamāno kusalo nāma natthi, tasmā akusalābyākatavasena desanā katā. Tattha ‘‘akusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti evaṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca vissajjanaṃ veditabbaṃ. Abyākato dhammo uppajjati hetupaccayāti ayaṃ pana pañho ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vissajjitova. Iti sabbapañhesu avissajjitassa atthānurūpaṃ vissajjitassa ca pāḷiāgatameva vissajjanaṃ. Ekekasmiñca tikaduke vārappabhedapaccayagaṇanavidhānaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbaṃ.
ឯត្តាវតា ច –
Ettāvatā ca –
តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ ទុកុត្តមំ,
Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ទុកំ តិកញ្ចេវ តិកំ ទុកញ្ច;
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
តិកំ តិកញ្ចេវ ទុកំ ទុកញ្ច,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ឆ បច្ចនីយានុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ។ –
Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. –
អដ្ឋកថាយំ វុត្តគាថាយ ទីបិតា។ ធម្មបច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានេ ឆ នយា និទ្ទិដ្ឋា ហោន្តិ។ បច្ចយវសេន បនេត្ថ ឯកេកស្មិំ បដ្ឋានេ អនុលោមាទយោ ចត្តារោ ចត្តារោ នយាតិ ឯកេន បរិយាយេន ចតុវីសតិនយបដិមណ្ឌិតំ បច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានញ្ញេវ វេទិតព្ពំ។
Aṭṭhakathāyaṃ vuttagāthāya dīpitā. Dhammapaccanīyānulomapaṭṭhāne cha nayā niddiṭṭhā honti. Paccayavasena panettha ekekasmiṃ paṭṭhāne anulomādayo cattāro cattāro nayāti ekena pariyāyena catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaññeva veditabbaṃ.
បច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានវណ្ណនា។
Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā.
ឯវំ ធម្មានុលោមាទិវសេន ចតូសុ វារេសុ ឯកេកស្មិំ ចតុវីសតិយា ចតុវីសតិយា នយានំ វសេន ឆន្នវុតិ នយា ហោន្តិ។ តត្ថ បច្ចយនយេ អគ្គហេត្វា ឯកេកស្មិំ បដ្ឋានេ តិកទុកាទីនញ្ញេវ ឆន្នំ ឆន្នំ នយានំ វសេនេតំ ចតុវីសតិនយបដិមណ្ឌិតំ សមន្តបដ្ឋានមហាបករណំ វេទិតព្ពំ។ កេចិ បន ‘‘កុសលារម្មណោ ធម្មោ អកុសលារម្មណោ ធម្មោ’’តិអាទិនា នយេន អារម្មណមាតិកំ នាម ឋបេត្វា ‘‘កុសលារម្មណោ ធម្មោ កុសលារម្មណស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិនា នយេន អារម្មណបដ្ឋានំ នាម ទស្សេត្វា អបរម្បិ ផស្សាទីនំ វសេនបិ ផស្សបដ្ឋានំ នាម ឧទ្ធរិត្វា ទស្សេន្តិ។ តំ នេវ បាឡិយំ ន អដ្ឋកថាសុ សន្ទិស្សតីតិ ឥធ ន វិចារិតំ។ សង្គីតិអារុឡ្ហបាឡិវសេនេវ បនេត្ថ វណ្ណនា កតាតិ វេទិតព្ពា។
Evaṃ dhammānulomādivasena catūsu vāresu ekekasmiṃ catuvīsatiyā catuvīsatiyā nayānaṃ vasena channavuti nayā honti. Tattha paccayanaye aggahetvā ekekasmiṃ paṭṭhāne tikadukādīnaññeva channaṃ channaṃ nayānaṃ vasenetaṃ catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ samantapaṭṭhānamahāpakaraṇaṃ veditabbaṃ. Keci pana ‘‘kusalārammaṇo dhammo akusalārammaṇo dhammo’’tiādinā nayena ārammaṇamātikaṃ nāma ṭhapetvā ‘‘kusalārammaṇo dhammo kusalārammaṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena ārammaṇapaṭṭhānaṃ nāma dassetvā aparampi phassādīnaṃ vasenapi phassapaṭṭhānaṃ nāma uddharitvā dassenti. Taṃ neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāsu sandissatīti idha na vicāritaṃ. Saṅgītiāruḷhapāḷivaseneva panettha vaṇṇanā katāti veditabbā.
ឯត្តាវតា ច –
Ettāvatā ca –
សម្មូឡ្ហា យត្ថ បជា, តន្តាកុលាទិភាវមាបន្នា;
Sammūḷhā yattha pajā, tantākulādibhāvamāpannā;
នេកវិធទុក្ខគហនំ, សំសារំ នាតិវត្តន្តិ។
Nekavidhadukkhagahanaṃ, saṃsāraṃ nātivattanti.
បច្ចយភេទេ កុសលោ, លោកេ គរុតម្បិ បច្ចយាការំ;
Paccayabhede kusalo, loke garutampi paccayākāraṃ;
អតិនិប្បុណគម្ភីរំ, ជវនព្ភូមិំ ពុទ្ធញាណស្ស។
Atinippuṇagambhīraṃ, javanabbhūmiṃ buddhañāṇassa.
កុសលាទិធម្មភេទំ, និស្សាយ នយេហិ វិវិធគណនេហិ;
Kusalādidhammabhedaṃ, nissāya nayehi vividhagaṇanehi;
វិត្ថារេន្តោ សត្តម-មភិធម្មប្បករណំ សត្ថា។
Vitthārento sattama-mabhidhammappakaraṇaṃ satthā.
សុវិហិតសន្និដ្ឋានោ , បដ្ឋានំ នាម យំ បកាសេសិ;
Suvihitasanniṭṭhāno , paṭṭhānaṃ nāma yaṃ pakāsesi;
សទ្ធាយ សមារទ្ធា, យា អដ្ឋកថា មយា តស្ស។
Saddhāya samāraddhā, yā aṭṭhakathā mayā tassa.
អាចរិយានំ វាទំ, អវិហាយ វិភជ្ជវាទិសិស្សានំ;
Ācariyānaṃ vādaṃ, avihāya vibhajjavādisissānaṃ;
អតិពហុវិធន្តរាយេ, លោកម្ហិ អនន្តរាយេន។
Atibahuvidhantarāye, lokamhi anantarāyena.
សា ឯវំ អជ្ជ កតា, ចុទ្ទសមត្តេហិ ភាណវារេហិ;
Sā evaṃ ajja katā, cuddasamattehi bhāṇavārehi;
អត្ថំ បកាសយន្តី, បដ្ឋានវរស្ស សកលស្ស។
Atthaṃ pakāsayantī, paṭṭhānavarassa sakalassa.
សន្និដ្ឋានំ បត្តា យថេវ និដ្ឋំ តថា ពហុជនស្ស;
Sanniṭṭhānaṃ pattā yatheva niṭṭhaṃ tathā bahujanassa;
សម្បាបុណន្តុ សីឃំ, កល្យាណា សព្ពសង្កប្បា។
Sampāpuṇantu sīghaṃ, kalyāṇā sabbasaṅkappā.
ឯត្តាវតា –
Ettāvatā –
សត្តប្បករណំ នាថោ, អភិធម្មមទេសយិ;
Sattappakaraṇaṃ nātho, abhidhammamadesayi;
ទេវាតិទេវោ ទេវានំ, ទេវលោកម្ហិ យំ បុរេ។
Devātidevo devānaṃ, devalokamhi yaṃ pure.
តស្ស អដ្ឋកថា ឯសា, សកលស្សាបិ និដ្ឋិតា;
Tassa aṭṭhakathā esā, sakalassāpi niṭṭhitā;
ចិរដ្ឋិតត្ថំ ធម្មស្ស, និដ្ឋបេន្តេន តំ មយា។
Ciraṭṭhitatthaṃ dhammassa, niṭṭhapentena taṃ mayā.
យំ បត្តំ កុសលំ តស្ស, អានុភាវេន បាណិនោ;
Yaṃ pattaṃ kusalaṃ tassa, ānubhāvena pāṇino;
សព្ពេ សទ្ធម្មរាជស្ស, ញត្វា ធម្មំ សុខាវហំ។
Sabbe saddhammarājassa, ñatvā dhammaṃ sukhāvahaṃ.
បាបុណន្តុ វិសុទ្ធាយ, សុខាយ បដិបត្តិយា;
Pāpuṇantu visuddhāya, sukhāya paṭipattiyā;
អសោកមនុបាយាសំ, និព្ពានសុខមុត្តមំ។
Asokamanupāyāsaṃ, nibbānasukhamuttamaṃ.
ចិរំ តិដ្ឋតុ សទ្ធម្មោ, ធម្មេ ហោន្តុ សគារវា;
Ciraṃ tiṭṭhatu saddhammo, dhamme hontu sagāravā;
សព្ពេបិ សត្តា កាលេន, សម្មា ទេវោ បវស្សតុ។
Sabbepi sattā kālena, sammā devo pavassatu.
យថា រក្ខិំសុ បោរាណា, សុរាជានោ តថេវិមំ;
Yathā rakkhiṃsu porāṇā, surājāno tathevimaṃ;
រាជា រក្ខតុ ធម្មេន, អត្តនោវ បជំ បជន្តិ។
Rājā rakkhatu dhammena, attanova pajaṃ pajanti.
បដ្ឋានប្បករណ-អដ្ឋកថា និដ្ឋិតា។
Paṭṭhānappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
និដ្ឋិតា ច បញ្ចបករណដ្ឋកថាតិ។
Niṭṭhitā ca pañcapakaraṇaṭṭhakathāti.