Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
၁၉-၂၄. ပစ္စနီယာနုလောမပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ
19-24. Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā
၁. ဣဒာနိ ကုသလာဒီသု ဓမ္မေသု ပစ္စယဓမ္မံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ပစ္စယုပ္ပန္နသ္သ ကုသလာဒိဘာဝံ အပ္ပဋိက္ခေပဝသေန ဓမ္မာနံ ပစ္စနီယာနုလောမတာယ လဒ္ဓနာမံ ပစ္စနီယာနုလောမပဋ္ဌာနံ ဒသ္သေတုံ နကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စာတိ ကုသလသ္သ ပစ္စယဘာဝံ ဝာရေတိ။ အကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အကုသလသ္သ ဥပ္ပတ္တိံ အနုဇာနာတိ။ နကုသလဉ္ဟိ အကုသလံ အဗ္ယာကတံ ဝာ, တဉ္စ သဟဇာတပစ္စယံ ကတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကုသလော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အကုသလာဗ္ယာကတဝသေန ဒေသနာ ကတာ။ တတ္ထ ‘‘အကုသလံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ ဧဝံ နကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗ္ယာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာတိ အယံ ပန ပဉ္ဟော ‘‘ဝိပာကာဗ္ယာကတံ ကိရိယာဗ္ယာကတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဉ္စ ရူပ’’န္တိ ဝိသ္သဇ္ဇိတောဝ။ ဣတိ သဗ္ဗပဉ္ဟေသု အဝိသ္သဇ္ဇိတသ္သ အတ္ထာနုရူပံ ဝိသ္သဇ္ဇိတသ္သ စ ပာဠိအာဂတမေဝ ဝိသ္သဇ္ဇနံ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ တိကဒုကေ ဝာရပ္ပဘေဒပစ္စယဂဏနဝိဓာနံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
1. Idāni kusalādīsu dhammesu paccayadhammaṃ paṭikkhipitvā paccayuppannassa kusalādibhāvaṃ appaṭikkhepavasena dhammānaṃ paccanīyānulomatāya laddhanāmaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaṃ dassetuṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha nakusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalassa paccayabhāvaṃ vāreti. Akusalo dhammo uppajjatīti akusalassa uppattiṃ anujānāti. Nakusalañhi akusalaṃ abyākataṃ vā, tañca sahajātapaccayaṃ katvā uppajjamāno kusalo nāma natthi, tasmā akusalābyākatavasena desanā katā. Tattha ‘‘akusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti evaṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca vissajjanaṃ veditabbaṃ. Abyākato dhammo uppajjati hetupaccayāti ayaṃ pana pañho ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vissajjitova. Iti sabbapañhesu avissajjitassa atthānurūpaṃ vissajjitassa ca pāḷiāgatameva vissajjanaṃ. Ekekasmiñca tikaduke vārappabhedapaccayagaṇanavidhānaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbaṃ.
ဧတ္တာဝတာ စ –
Ettāvatā ca –
တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ၊
Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ဒုကံ တိကဉ္စေဝ တိကံ ဒုကဉ္စ။
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
တိကံ တိကဉ္စေဝ ဒုကံ ဒုကဉ္စ၊
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ဆ ပစ္စနီယာနုလောမမ္ဟိ နယာ သုဂမ္ဘီရာတိ။ –
Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. –
အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဂာထာယ ဒီပိတာ။ ဓမ္မပစ္စနီယာနုလောမပဋ္ဌာနေ ဆ နယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ပစ္စယဝသေန ပနေတ္ထ ဧကေကသ္မိံ ပဋ္ဌာနေ အနုလောမာဒယော စတ္တာရော စတ္တာရော နယာတိ ဧကေန ပရိယာယေန စတုဝီသတိနယပဋိမဏ္ဍိတံ ပစ္စနီယာနုလောမပဋ္ဌာနညေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Aṭṭhakathāyaṃ vuttagāthāya dīpitā. Dhammapaccanīyānulomapaṭṭhāne cha nayā niddiṭṭhā honti. Paccayavasena panettha ekekasmiṃ paṭṭhāne anulomādayo cattāro cattāro nayāti ekena pariyāyena catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaññeva veditabbaṃ.
ပစ္စနီယာနုလောမပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ။
Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā.
ဧဝံ ဓမ္မာနုလောမာဒိဝသေန စတူသု ဝာရေသု ဧကေကသ္မိံ စတုဝီသတိယာ စတုဝီသတိယာ နယာနံ ဝသေန ဆန္နဝုတိ နယာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ပစ္စယနယေ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဧကေကသ္မိံ ပဋ္ဌာနေ တိကဒုကာဒီနညေဝ ဆန္နံ ဆန္နံ နယာနံ ဝသေနေတံ စတုဝီသတိနယပဋိမဏ္ဍိတံ သမန္တပဋ္ဌာနမဟာပကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကုသလာရမ္မဏော ဓမ္မော အကုသလာရမ္မဏော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ နယေန အာရမ္မဏမာတိကံ နာမ ဌပေတ္ဝာ ‘‘ကုသလာရမ္မဏော ဓမ္မော ကုသလာရမ္မဏသ္သ ဓမ္မသ္သ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ နယေန အာရမ္မဏပဋ္ဌာနံ နာမ ဒသ္သေတ္ဝာ အပရမ္ပိ ဖသ္သာဒီနံ ဝသေနပိ ဖသ္သပဋ္ဌာနံ နာမ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တိ။ တံ နေဝ ပာဠိယံ န အဋ္ဌကထာသု သန္ဒိသ္သတီတိ ဣဓ န ဝိစာရိတံ။ သင္ဂီတိအာရုဠ္ဟပာဠိဝသေနေဝ ပနေတ္ထ ဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Evaṃ dhammānulomādivasena catūsu vāresu ekekasmiṃ catuvīsatiyā catuvīsatiyā nayānaṃ vasena channavuti nayā honti. Tattha paccayanaye aggahetvā ekekasmiṃ paṭṭhāne tikadukādīnaññeva channaṃ channaṃ nayānaṃ vasenetaṃ catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ samantapaṭṭhānamahāpakaraṇaṃ veditabbaṃ. Keci pana ‘‘kusalārammaṇo dhammo akusalārammaṇo dhammo’’tiādinā nayena ārammaṇamātikaṃ nāma ṭhapetvā ‘‘kusalārammaṇo dhammo kusalārammaṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena ārammaṇapaṭṭhānaṃ nāma dassetvā aparampi phassādīnaṃ vasenapi phassapaṭṭhānaṃ nāma uddharitvā dassenti. Taṃ neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāsu sandissatīti idha na vicāritaṃ. Saṅgītiāruḷhapāḷivaseneva panettha vaṇṇanā katāti veditabbā.
ဧတ္တာဝတာ စ –
Ettāvatā ca –
သမ္မူဠ္ဟာ ယတ္ထ ပဇာ၊ တန္တာကုလာဒိဘာဝမာပန္နာ။
Sammūḷhā yattha pajā, tantākulādibhāvamāpannā;
နေကဝိဓဒုက္ခဂဟနံ၊ သံသာရံ နာတိဝတ္တန္တိ။
Nekavidhadukkhagahanaṃ, saṃsāraṃ nātivattanti.
ပစ္စယဘေဒေ ကုသလော၊ လောကေ ဂရုတမ္ပိ ပစ္စယာကာရံ။
Paccayabhede kusalo, loke garutampi paccayākāraṃ;
အတိနိပ္ပုဏဂမ္ဘီရံ၊ ဇဝနဗ္ဘူမိံ ဗုဒ္ဓဉာဏသ္သ။
Atinippuṇagambhīraṃ, javanabbhūmiṃ buddhañāṇassa.
ကုသလာဒိဓမ္မဘေဒံ၊ နိသ္သာယ နယေဟိ ဝိဝိဓဂဏနေဟိ။
Kusalādidhammabhedaṃ, nissāya nayehi vividhagaṇanehi;
ဝိတ္ထာရေန္တော သတ္တမ-မဘိဓမ္မပ္ပကရဏံ သတ္ထာ။
Vitthārento sattama-mabhidhammappakaraṇaṃ satthā.
သုဝိဟိတသန္နိဋ္ဌာနော ၊ ပဋ္ဌာနံ နာမ ယံ ပကာသေသိ။
Suvihitasanniṭṭhāno , paṭṭhānaṃ nāma yaṃ pakāsesi;
သဒ္ဓာယ သမာရဒ္ဓာ၊ ယာ အဋ္ဌကထာ မယာ တသ္သ။
Saddhāya samāraddhā, yā aṭṭhakathā mayā tassa.
အာစရိယာနံ ဝာဒံ၊ အဝိဟာယ ဝိဘဇ္ဇဝာဒိသိသ္သာနံ။
Ācariyānaṃ vādaṃ, avihāya vibhajjavādisissānaṃ;
အတိဗဟုဝိဓန္တရာယေ၊ လောကမ္ဟိ အနန္တရာယေန။
Atibahuvidhantarāye, lokamhi anantarāyena.
သာ ဧဝံ အဇ္ဇ ကတာ၊ စုဒ္ဒသမတ္တေဟိ ဘာဏဝာရေဟိ။
Sā evaṃ ajja katā, cuddasamattehi bhāṇavārehi;
အတ္ထံ ပကာသယန္တီ၊ ပဋ္ဌာနဝရသ္သ သကလသ္သ။
Atthaṃ pakāsayantī, paṭṭhānavarassa sakalassa.
သန္နိဋ္ဌာနံ ပတ္တာ ယထေဝ နိဋ္ဌံ တထာ ဗဟုဇနသ္သ။
Sanniṭṭhānaṃ pattā yatheva niṭṭhaṃ tathā bahujanassa;
သမ္ပာပုဏန္တု သီဃံ၊ ကလ္ယာဏာ သဗ္ဗသင္ကပ္ပာ။
Sampāpuṇantu sīghaṃ, kalyāṇā sabbasaṅkappā.
ဧတ္တာဝတာ –
Ettāvatā –
သတ္တပ္ပကရဏံ နာထော၊ အဘိဓမ္မမဒေသယိ။
Sattappakaraṇaṃ nātho, abhidhammamadesayi;
ဒေဝာတိဒေဝော ဒေဝာနံ၊ ဒေဝလောကမ္ဟိ ယံ ပုရေ။
Devātidevo devānaṃ, devalokamhi yaṃ pure.
တသ္သ အဋ္ဌကထာ ဧသာ၊ သကလသ္သာပိ နိဋ္ဌိတာ။
Tassa aṭṭhakathā esā, sakalassāpi niṭṭhitā;
စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဓမ္မသ္သ၊ နိဋ္ဌပေန္တေန တံ မယာ။
Ciraṭṭhitatthaṃ dhammassa, niṭṭhapentena taṃ mayā.
ယံ ပတ္တံ ကုသလံ တသ္သ၊ အာနုဘာဝေန ပာဏိနော။
Yaṃ pattaṃ kusalaṃ tassa, ānubhāvena pāṇino;
သဗ္ဗေ သဒ္ဓမ္မရာဇသ္သ၊ ဉတ္ဝာ ဓမ္မံ သုခာဝဟံ။
Sabbe saddhammarājassa, ñatvā dhammaṃ sukhāvahaṃ.
ပာပုဏန္တု ဝိသုဒ္ဓာယ၊ သုခာယ ပဋိပတ္တိယာ။
Pāpuṇantu visuddhāya, sukhāya paṭipattiyā;
အသောကမနုပာယာသံ၊ နိဗ္ဗာနသုခမုတ္တမံ။
Asokamanupāyāsaṃ, nibbānasukhamuttamaṃ.
စိရံ တိဋ္ဌတု သဒ္ဓမ္မော၊ ဓမ္မေ ဟောန္တု သဂာရဝာ။
Ciraṃ tiṭṭhatu saddhammo, dhamme hontu sagāravā;
သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ကာလေန၊ သမ္မာ ဒေဝော ပဝသ္သတု။
Sabbepi sattā kālena, sammā devo pavassatu.
ယထာ ရက္ခိံသု ပောရာဏာ၊ သုရာဇာနော တထေဝိမံ။
Yathā rakkhiṃsu porāṇā, surājāno tathevimaṃ;
ရာဇာ ရက္ခတု ဓမ္မေန၊ အတ္တနောဝ ပဇံ ပဇန္တိ။
Rājā rakkhatu dhammena, attanova pajaṃ pajanti.
ပဋ္ဌာနပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭṭhānappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
နိဋ္ဌိတာ စ ပဉ္စပကရဏဋ္ဌကထာတိ။
Niṭṭhitā ca pañcapakaraṇaṭṭhakathāti.