Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
੧੯-੨੪. ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾ
19-24. Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā
੧. ਇਦਾਨਿ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਤਾਯ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਪਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਨਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ વਾਰੇਤਿ। ਅਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਨਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਅਕੁਸਲਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ વਾ, ਤਞ੍ਚ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਕੁਸਲੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਕੁਸਲਂ ਏਕਂ ਖਨ੍ਧਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਨਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਯਂ ਪਨ ਪਞ੍ਹੋ ‘‘વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤਂ ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਂ ਏਕਂ ਖਨ੍ਧਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੋવ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਹੇਸੁ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਨੁਰੂਪਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਸ੍ਸ ਚ ਪਾਲ਼ਿਆਗਤਮੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਤਿਕਦੁਕੇ વਾਰਪ੍ਪਭੇਦਪਚ੍ਚਯਗਣਨવਿਧਾਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
1. Idāni kusalādīsu dhammesu paccayadhammaṃ paṭikkhipitvā paccayuppannassa kusalādibhāvaṃ appaṭikkhepavasena dhammānaṃ paccanīyānulomatāya laddhanāmaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaṃ dassetuṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha nakusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalassa paccayabhāvaṃ vāreti. Akusalo dhammo uppajjatīti akusalassa uppattiṃ anujānāti. Nakusalañhi akusalaṃ abyākataṃ vā, tañca sahajātapaccayaṃ katvā uppajjamāno kusalo nāma natthi, tasmā akusalābyākatavasena desanā katā. Tattha ‘‘akusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti evaṃ nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca vissajjanaṃ veditabbaṃ. Abyākato dhammo uppajjati hetupaccayāti ayaṃ pana pañho ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vissajjitova. Iti sabbapañhesu avissajjitassa atthānurūpaṃ vissajjitassa ca pāḷiāgatameva vissajjanaṃ. Ekekasmiñca tikaduke vārappabhedapaccayagaṇanavidhānaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbaṃ.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ –
Ettāvatā ca –
ਤਿਕਞ੍ਚ ਪਟ੍ਠਾਨવਰਂ ਦੁਕੁਤ੍ਤਮਂ,
Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ਦੁਕਂ ਤਿਕਞ੍ਚੇવ ਤਿਕਂ ਦੁਕਞ੍ਚ।
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
ਤਿਕਂ ਤਿਕਞ੍ਚੇવ ਦੁਕਂ ਦੁਕਞ੍ਚ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ਛ ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਮ੍ਹਿ ਨਯਾ ਸੁਗਮ੍ਭੀਰਾਤਿ॥ –
Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. –
ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਗਾਥਾਯ ਦੀਪਿਤਾ। ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਪਟ੍ਠਾਨੇ ਛ ਨਯਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਅਨੁਲੋਮਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨਯਾਤਿ ਏਕੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚਤੁવੀਸਤਿਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਞੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Aṭṭhakathāyaṃ vuttagāthāya dīpitā. Dhammapaccanīyānulomapaṭṭhāne cha nayā niddiṭṭhā honti. Paccayavasena panettha ekekasmiṃ paṭṭhāne anulomādayo cattāro cattāro nayāti ekena pariyāyena catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ paccanīyānulomapaṭṭhānaññeva veditabbaṃ.
ਪਚ੍ਚਨੀਯਾਨੁਲੋਮਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾ।
Paccanīyānulomapaṭṭhānavaṇṇanā.
ਏવਂ ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੂਸੁ વਾਰੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਨਯਾਨਂ વਸੇਨ ਛਨ੍ਨવੁਤਿ ਨਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯਨਯੇ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਕਦੁਕਾਦੀਨਞ੍ਞੇવ ਛਨ੍ਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਨਯਾਨਂ વਸੇਨੇਤਂ ਚਤੁવੀਸਤਿਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਸਮਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨਮਹਾਪਕਰਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਮਾਤਿਕਂ ਨਾਮ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣੋ ਧਮ੍ਮੋ ਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ વਸੇਨਪਿ ਫਸ੍ਸਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਨੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਸਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਧ ਨ વਿਚਾਰਿਤਂ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਆਰੁਲ਼੍ਹਪਾਲ਼ਿવਸੇਨੇવ ਪਨੇਤ੍ਥ વਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Evaṃ dhammānulomādivasena catūsu vāresu ekekasmiṃ catuvīsatiyā catuvīsatiyā nayānaṃ vasena channavuti nayā honti. Tattha paccayanaye aggahetvā ekekasmiṃ paṭṭhāne tikadukādīnaññeva channaṃ channaṃ nayānaṃ vasenetaṃ catuvīsatinayapaṭimaṇḍitaṃ samantapaṭṭhānamahāpakaraṇaṃ veditabbaṃ. Keci pana ‘‘kusalārammaṇo dhammo akusalārammaṇo dhammo’’tiādinā nayena ārammaṇamātikaṃ nāma ṭhapetvā ‘‘kusalārammaṇo dhammo kusalārammaṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena ārammaṇapaṭṭhānaṃ nāma dassetvā aparampi phassādīnaṃ vasenapi phassapaṭṭhānaṃ nāma uddharitvā dassenti. Taṃ neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāsu sandissatīti idha na vicāritaṃ. Saṅgītiāruḷhapāḷivaseneva panettha vaṇṇanā katāti veditabbā.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ –
Ettāvatā ca –
ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਯਤ੍ਥ ਪਜਾ, ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਾਦਿਭਾવਮਾਪਨ੍ਨਾ।
Sammūḷhā yattha pajā, tantākulādibhāvamāpannā;
ਨੇਕવਿਧਦੁਕ੍ਖਗਹਨਂ, ਸਂਸਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ॥
Nekavidhadukkhagahanaṃ, saṃsāraṃ nātivattanti.
ਪਚ੍ਚਯਭੇਦੇ ਕੁਸਲੋ, ਲੋਕੇ ਗਰੁਤਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਂ।
Paccayabhede kusalo, loke garutampi paccayākāraṃ;
ਅਤਿਨਿਪ੍ਪੁਣਗਮ੍ਭੀਰਂ, ਜવਨਬ੍ਭੂਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ॥
Atinippuṇagambhīraṃ, javanabbhūmiṃ buddhañāṇassa.
ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਭੇਦਂ, ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਨਯੇਹਿ વਿવਿਧਗਣਨੇਹਿ।
Kusalādidhammabhedaṃ, nissāya nayehi vividhagaṇanehi;
વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਮ-ਮਭਿਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਰਣਂ ਸਤ੍ਥਾ॥
Vitthārento sattama-mabhidhammappakaraṇaṃ satthā.
ਸੁવਿਹਿਤਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੋ , ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਯਂ ਪਕਾਸੇਸਿ।
Suvihitasanniṭṭhāno , paṭṭhānaṃ nāma yaṃ pakāsesi;
ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਾਰਦ੍ਧਾ, ਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਮਯਾ ਤਸ੍ਸ॥
Saddhāya samāraddhā, yā aṭṭhakathā mayā tassa.
ਆਚਰਿਯਾਨਂ વਾਦਂ, ਅવਿਹਾਯ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਸਿਸ੍ਸਾਨਂ।
Ācariyānaṃ vādaṃ, avihāya vibhajjavādisissānaṃ;
ਅਤਿਬਹੁવਿਧਨ੍ਤਰਾਯੇ, ਲੋਕਮ੍ਹਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ॥
Atibahuvidhantarāye, lokamhi anantarāyena.
ਸਾ ਏવਂ ਅਜ੍ਜ ਕਤਾ, ਚੁਦ੍ਦਸਮਤ੍ਤੇਹਿ ਭਾਣવਾਰੇਹਿ।
Sā evaṃ ajja katā, cuddasamattehi bhāṇavārehi;
ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸਯਨ੍ਤੀ, ਪਟ੍ਠਾਨવਰਸ੍ਸ ਸਕਲਸ੍ਸ॥
Atthaṃ pakāsayantī, paṭṭhānavarassa sakalassa.
ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍ਤਾ ਯਥੇવ ਨਿਟ੍ਠਂ ਤਥਾ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ।
Sanniṭṭhānaṃ pattā yatheva niṭṭhaṃ tathā bahujanassa;
ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੁ ਸੀਘਂ, ਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ॥
Sampāpuṇantu sīghaṃ, kalyāṇā sabbasaṅkappā.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ –
Ettāvatā –
ਸਤ੍ਤਪ੍ਪਕਰਣਂ ਨਾਥੋ, ਅਭਿਧਮ੍ਮਮਦੇਸਯਿ।
Sattappakaraṇaṃ nātho, abhidhammamadesayi;
ਦੇવਾਤਿਦੇવੋ ਦੇવਾਨਂ, ਦੇવਲੋਕਮ੍ਹਿ ਯਂ ਪੁਰੇ॥
Devātidevo devānaṃ, devalokamhi yaṃ pure.
ਤਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਏਸਾ, ਸਕਲਸ੍ਸਾਪਿ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tassa aṭṭhakathā esā, sakalassāpi niṭṭhitā;
ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਨਿਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਤਂ ਮਯਾ॥
Ciraṭṭhitatthaṃ dhammassa, niṭṭhapentena taṃ mayā.
ਯਂ ਪਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਂ ਤਸ੍ਸ, ਆਨੁਭਾવੇਨ ਪਾਣਿਨੋ।
Yaṃ pattaṃ kusalaṃ tassa, ānubhāvena pāṇino;
ਸਬ੍ਬੇ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ, ਞਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਖਾવਹਂ॥
Sabbe saddhammarājassa, ñatvā dhammaṃ sukhāvahaṃ.
ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੁ વਿਸੁਦ੍ਧਾਯ, ਸੁਖਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ।
Pāpuṇantu visuddhāya, sukhāya paṭipattiyā;
ਅਸੋਕਮਨੁਪਾਯਾਸਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਮੁਤ੍ਤਮਂ॥
Asokamanupāyāsaṃ, nibbānasukhamuttamaṃ.
ਚਿਰਂ ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਹੋਨ੍ਤੁ ਸਗਾਰવਾ।
Ciraṃ tiṭṭhatu saddhammo, dhamme hontu sagāravā;
ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਲੇਨ, ਸਮ੍ਮਾ ਦੇવੋ ਪવਸ੍ਸਤੁ॥
Sabbepi sattā kālena, sammā devo pavassatu.
ਯਥਾ ਰਕ੍ਖਿਂਸੁ ਪੋਰਾਣਾ, ਸੁਰਾਜਾਨੋ ਤਥੇવਿਮਂ।
Yathā rakkhiṃsu porāṇā, surājāno tathevimaṃ;
ਰਾਜਾ ਰਕ੍ਖਤੁ ਧਮ੍ਮੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋવ ਪਜਂ ਪਜਨ੍ਤਿ॥
Rājā rakkhatu dhammena, attanova pajaṃ pajanti.
ਪਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭṭhānappakaraṇa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਪਞ੍ਚਪਕਰਣਟ੍ਠਕਥਾਤਿ।
Niṭṭhitā ca pañcapakaraṇaṭṭhakathāti.