| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
४. पच्चनीयानुलोमवण्णना
4. Paccanīyānulomavaṇṇanā
४९-५२. इदानि पच्चनीयानुलोमं होति। तं दस्सेतुं सिया कुसलं धम्मं पटिच्च कुसलो धम्मो उप्पज्जेय्य नहेतुपच्चया आरम्मणपच्चयातिआदि आरद्धं। तत्थ अनुलोमपच्चनीयपुच्छाहि समप्पमाणो एव पुच्छापरिच्छेदो। एकमूलकादीसु चेत्थ या पुच्छा पाळियं आगता, या च न आगता, ता सब्बा हेट्ठा वुत्तनयानुसारेनेव वेदितब्बा।
49-52. Idāni paccanīyānulomaṃ hoti. Taṃ dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya nahetupaccayā ārammaṇapaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapaccanīyapucchāhi samappamāṇo eva pucchāparicchedo. Ekamūlakādīsu cettha yā pucchā pāḷiyaṃ āgatā, yā ca na āgatā, tā sabbā heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbā.
तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ पच्चनीयानुलोमम्हि नया सुगम्भीराति एत्थापि हेट्ठा वुत्तनयेनेव द्वे पच्चयानुलोमानि – धम्मपच्चनीयानुलोमं पच्चयपच्चनीयानुलोमञ्च। तत्थ ‘‘कुसला धम्मा’’ति एवं अभिधम्ममातिकापदेहि सङ्गहितानं धम्मानं ‘‘नकुसलं धम्मं पटिच्च कुसलो धम्मो’’ति पच्चनीयानुलोमदेसनावसेन पवत्तं धम्मपच्चनीयानुलोमं नाम। ‘‘नहेतुपच्चया आरम्मणपच्चया’’ति एवं चतुवीसतिया पच्चयेसु लब्भमानपदानं पच्चयपच्चनीयानुलोमदेसनावसेन पवत्तं पच्चयपच्चनीयानुलोमं नाम। तत्थ हेट्ठा अट्ठकथायं ‘‘तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ पच्चनीयानुलोमम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अयं गाथा धम्मपच्चनीयानुलोमं सन्धाय वुत्ता। इध पन अयं गाथा धम्मानुलोमेयेव पच्चयपच्चनीयानुलोमं सन्धाय वुत्ता। तस्मा ‘‘छ पच्चनीयानुलोमम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अट्ठकथाय धम्मपच्चनीयानुलोमे तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो। इमस्मिं पनोकासे नहेतुपच्चया आरम्मणपच्चयाति एवं पवत्ते पच्चयपच्चनीयानुलोमे एते धम्मानुलोमेयेव तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो।
Tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti etthāpi heṭṭhā vuttanayeneva dve paccayānulomāni – dhammapaccanīyānulomaṃ paccayapaccanīyānulomañca. Tattha ‘‘kusalā dhammā’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ ‘‘nakusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti paccanīyānulomadesanāvasena pavattaṃ dhammapaccanīyānulomaṃ nāma. ‘‘Nahetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayesu labbhamānapadānaṃ paccayapaccanīyānulomadesanāvasena pavattaṃ paccayapaccanīyānulomaṃ nāma. Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammapaccanīyānulomaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā dhammānulomeyeva paccayapaccanīyānulomaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāya dhammapaccanīyānulome tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse nahetupaccayā ārammaṇapaccayāti evaṃ pavatte paccayapaccanīyānulome ete dhammānulomeyeva tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo.
तेसु अनुलोमतिकपट्ठानेयेव कुसलत्तिकमत्तस्सपि वसेन अयं इमस्मिं पटिच्चवारस्स पण्णत्तिवारे सङ्खिपित्वा पुच्छापभेदो दस्सितो। सेसेसु पन तिकेसु सेसपट्ठानेसु च एकापि पुच्छा न दस्सिता। ततो परेसु पन सहजातवारादीसु कुसलत्तिकस्सपि वसेन पुच्छं अनुद्धरित्वा लब्भमानकवसेन विस्सज्जनमेव दस्सितं। ‘‘छ पच्चनीयानुलोमम्हि नया सुगम्भीरा’’ति वचनतो पन इमस्मिं पच्चयपच्चनीयानुलोमे छपि एते पट्ठाननया पुच्छावसेन उद्धरित्वा दस्सेतब्बा। पट्ठानं वण्णयन्तानञ्हि आचरियानं भारो एसोति।
Tesu anulomatikapaṭṭhāneyeva kusalattikamattassapi vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassapi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayapaccanīyānulome chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
पुच्छावारवण्णना निट्ठिता।
Pucchāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / ३. पुच्छावारो • 3. Pucchāvāro
