| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၁၄. ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
14. Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā
၆၅. ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဟေတုဋ္ဌေန ပဌမံ မဂ္ဂင္ဂာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတ္ဝာ ပုန မဂ္ဂင္ဂဘူတေ စ အမဂ္ဂင္ဂဘူတေ စ ဓမ္မေ ‘‘ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမသ္သ အရိယသ္သ အင္ဂဘာဝေန ဗောဇ္ဈင္ဂေ ဝိသုံ ဒသ္သေသိ။ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂာ ဟိ မဂ္ဂင္ဂာနေဝ, ပီတိပသ္သဒ္ဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂာ အမဂ္ဂင္ဂာနိ။ ပုန ဗလဝသေန ဣန္ဒ္ရိယဝသေန စ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု သဒ္ဓာ ဧဝ အမဂ္ဂင္ဂဘူတာ။ ပုန မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတေယေဝ ဓမ္မေ ရာသိဝသေန ဒသ္သေန္တော အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သတိပဋ္ဌာနာတိ ဧကာဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ သတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ နာမ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိကိစ္စသ္သ, အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိကိစ္စသ္သ သာဓနဝသေန စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ နာမ။
65. Paccavekkhaṇañāṇaniddese maggakkhaṇeyeva hetuṭṭhena paṭhamaṃ maggaṅgāni visuṃ visuṃ vatvā puna maggaṅgabhūte ca amaggaṅgabhūte ca dhamme ‘‘bujjhanaṭṭhena bodhī’’ti laddhanāmassa ariyassa aṅgabhāvena bojjhaṅge visuṃ dassesi. Satidhammavicayavīriyasamādhisambojjhaṅgā hi maggaṅgāneva, pītipassaddhiupekkhāsambojjhaṅgā amaggaṅgāni. Puna balavasena indriyavasena ca visuṃ niddiṭṭhesu saddhā eva amaggaṅgabhūtā. Puna maggakkhaṇe jāteyeva dhamme rāsivasena dassento ādhipateyyaṭṭhenātiādimāha. Tattha upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānāti ekāva nibbānārammaṇā sati kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattasaññāpahānakiccasādhanavasena cattāro satipaṭṭhānā nāma. Nibbānārammaṇaṃ ekameva vīriyaṃ uppannānuppannānaṃ akusalānaṃ pahānānuppattikiccassa, anuppannuppannānaṃ kusalānaṃ uppādaṭṭhitikiccassa sādhanavasena cattāro sammappadhānā nāma.
တထဋ္ဌေန သစ္စာတိ ဒုက္ခဘာဝာဒီသု အဝိသံဝာဒကဋ္ဌေန စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ဧတာနေဝ စေတ္ထ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန တဒာ သမုဒာဂတာနိ, ‘‘အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ, သေသာ ပန ဓမ္မာ ပဋိလာဘဋ္ဌေန တဒာ သမုဒာဂတာ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ တဒာ သမုဒာဂတာ’’တိ ဝစနတော မဂ္ဂဖလပရိယောသာနေ အဝသ္သံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘ကတံ ကရဏီယံ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၄၈) ဝစနတော စ ‘‘ဒုက္ခံ မေ ပရိညာတံ, သမုဒယော မေ ပဟီနော, နိရောဓော မေ သစ္ဆိကတော, မဂ္ဂော စ မေ ဘာဝိတော’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တထာ ပစ္စဝေက္ခဏံ ယုဇ္ဇတိ စ။ သမုဒယောတိ စေတ္ထ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဝုတ္တသမုဒယပစ္စဝေက္ခဏဝသေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဒုဝိဓံ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဣဓ သရူပေနေဝ အာဂတာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ကေဝလံ ဒုက္ခပစ္စဝေက္ခဏမေဝ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ, အထ ခော ပာဌသဗ္ဘာဝတော ယုတ္တိသဗ္ဘာဝတော စ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သစ္စပဋိဝေဓတ္ထဉ္ဟိ ပဋိပန္နသ္သ နိဋ္ဌိတေ သစ္စပဋိဝေဓေ သယံ ကတကိစ္စပစ္စဝေက္ခဏံ ယုတ္တမေဝာတိ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထောတိအာဒိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တေ ဧဝ သမထဝိပသ္သနာဓမ္မေ ဧကရသဋ္ဌေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန စ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဝာစာကမ္မန္တာဇီဝာ ဧဝ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝ။ ဒသ္သနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ မုစ္စနဋ္ဌေန, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝာ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော, အရိယမဂ္ဂောယေဝ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ပဇဟနဋ္ဌေန တတော မုစ္စနတော ဝိမုတ္တိ, အရိယမဂ္ဂောယေဝ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနဋ္ဌေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။
Tathaṭṭhena saccāti dukkhabhāvādīsu avisaṃvādakaṭṭhena cattāri ariyasaccāni. Etāneva cettha paṭivedhaṭṭhena tadā samudāgatāni, ‘‘amatogadhaṃ nibbāna’’nti visuṃ vuttaṃ nibbānañca, sesā pana dhammā paṭilābhaṭṭhena tadā samudāgatā. ‘‘Tathaṭṭhena saccā tadā samudāgatā’’ti vacanato maggaphalapariyosāne avassaṃ cattāri saccāni paccavekkhatīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. ‘‘Kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātī’’ti (dī. ni. 1.248) vacanato ca ‘‘dukkhaṃ me pariññātaṃ, samudayo me pahīno, nirodho me sacchikato, maggo ca me bhāvito’’ti paccavekkhaṇaṃ vuttameva hoti. Tathā paccavekkhaṇaṃ yujjati ca. Samudayoti cettha taṃtaṃmaggavajjhoyeva veditabbo. Ettha vuttasamudayapaccavekkhaṇavaseneva aṭṭhakathāyaṃ duvidhaṃ kilesapaccavekkhaṇaṃ maggaphalanibbānapaccavekkhaṇāni idha sarūpeneva āgatānīti vuttāni. Kevalaṃ dukkhapaccavekkhaṇameva na vuttaṃ. Kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho pāṭhasabbhāvato yuttisabbhāvato ca gahetabbameva. Saccapaṭivedhatthañhi paṭipannassa niṭṭhite saccapaṭivedhe sayaṃ katakiccapaccavekkhaṇaṃ yuttamevāti. Avikkhepaṭṭhena samathotiādi maggasampayutte eva samathavipassanādhamme ekarasaṭṭhena anativattanaṭṭhena ca dassetuṃ vuttaṃ. Saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhīti sammāvācākammantājīvā eva. Avikkhepaṭṭhena cittavisuddhīti sammāsamādhi eva. Dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhīti sammādiṭṭhiyeva. Vimuttaṭṭhenāti samucchedavasena maggavajjhakilesehi muccanaṭṭhena, nibbānārammaṇe vā adhimuccanaṭṭhena. Vimokkhoti samucchedavimokkho, ariyamaggoyeva. Paṭivedhaṭṭhena vijjāti saccapaṭivedhaṭṭhena vijjā, sammādiṭṭhiyeva. Pariccāgaṭṭhena vimuttīti maggavajjhakilesānaṃ pajahanaṭṭhena tato muccanato vimutti, ariyamaggoyeva. Samucchedaṭṭhena khaye ñāṇanti kilesasamucchindanaṭṭhena kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ, sammādiṭṭhiyeva.
ဆန္ဒာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉ္ဟေတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ မဂ္ဂသ္သ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာကာရေန ဒသ္သိတာ။ ဝိမုတ္တီတိ စေတ္ထ မဂ္ဂဝိမုတ္တိယေဝ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟိတမ္ပိ စ နိဗ္ဗာနံ ဣဓ ပရိယောသာနဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဖလက္ခဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂောတိ ဖလမဂ္ဂဘာဝေနေဝ။ သမ္မပ္ပဓာနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ စတုကိစ္စသာဓကသ္သ ဝီရိယကိစ္စသ္သ ဖလသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ သိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဟိ ဖလက္ခဏေ သမ္မပ္ပဓာနာ ဧဝ န လဗ္ဘန္တိ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဥဒ္ဓရန္တေန ထေရေန ‘‘ဖလက္ခဏေ ဌပေတ္ဝာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အဝသေသာ တေတ္တိံသ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ ဧဝမေဝ ပဋိဝေဓကိစ္စာဒိသိဒ္ဓိဝသေန သစ္စာဒီနိပိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိမောက္ခောတိ စ ဖလဝိမောက္ခော။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာတိ အန္တရာ ဝုဋ္ဌာနာဘာဝာ ဖလာဝသာနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဓမ္မာ တဒာ သမုဒာဂတာတိ ဣမေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဓမ္မာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ သမုဒာဂတာတိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒံ ပာဌသေသံ ကတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Chandādayo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhettha maggakkhaṇeyeva maggassa ādimajjhapariyosānākārena dassitā. Vimuttīti cettha maggavimuttiyeva. ‘‘Tathaṭṭhena saccā’’ti ettha gahitampi ca nibbānaṃ idha pariyosānabhāvadassanatthaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Phalakkhaṇepi eseva nayo. Ettha pana hetuṭṭhena maggoti phalamaggabhāveneva. Sammappadhānāti maggakkhaṇe catukiccasādhakassa vīriyakiccassa phalassa uppādakkhaṇe siddhattā vuttanti veditabbaṃ. Aññathā hi phalakkhaṇe sammappadhānā eva na labbhanti. Vuttañhi maggakkhaṇe sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme uddharantena therena ‘‘phalakkhaṇe ṭhapetvā cattāro sammappadhāne avasesā tettiṃsa dhammā labbhantī’’ti. Evameva paṭivedhakiccādisiddhivasena saccādīnipi yathāyogaṃ veditabbāni. Vimokkhoti ca phalavimokkho. Vimuttīti phalavimutti. Paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇaṃ vuttatthameva. Vuṭṭhahitvāti antarā vuṭṭhānābhāvā phalāvasānena evaṃ vuttaṃ. Ime dhammā tadā samudāgatāti ime vuttappakārā dhammā maggakkhaṇe phalakkhaṇe ca samudāgatāti paccavekkhatīti iti-saddaṃ pāṭhasesaṃ katvā sambandho veditabbo.
ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၁၄. ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသော • 14. Paccavekkhaṇañāṇaniddeso
