| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
14. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
14. Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā
65. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණනිද්‌දෙසෙ මග්‌ගක්‌ඛණෙයෙව හෙතුට්‌ඨෙන පඨමං මග්‌ගඞ්‌ගානි විසුං විසුං වත්‌වා පුන මග්‌ගඞ්‌ගභූතෙ ච අමග්‌ගඞ්‌ගභූතෙ ච ධම්‌මෙ ‘‘බුජ්‌ඣනට්‌ඨෙන බොධී’’ති ලද්‌ධනාමස්‌ස අරියස්‌ස අඞ්‌ගභාවෙන බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙ විසුං දස්‌සෙසි. සතිධම්‌මවිචයවීරියසමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගා හි මග්‌ගඞ්‌ගානෙව, පීතිපස්‌සද්‌ධිඋපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගා අමග්‌ගඞ්‌ගානි. පුන බලවසෙන ඉන්‌ද්‍රියවසෙන ච විසුං නිද්‌දිට්‌ඨෙසු සද්‌ධා එව අමග්‌ගඞ්‌ගභූතා. පුන මග්‌ගක්‌ඛණෙ ජාතෙයෙව ධම්‌මෙ රාසිවසෙන දස්‌සෙන්‌තො ආධිපතෙය්‍යට්‌ඨෙනාතිආදිමාහ. තත්‌ථ උපට්‌ඨානට්‌ඨෙන සතිපට්‌ඨානාති එකාව නිබ්‌බානාරම්‌මණා සති කායවෙදනාචිත්‌තධම්‌මෙසු සුභසුඛනිච්‌චඅත්‌තසඤ්‌ඤාපහානකිච්‌චසාධනවසෙන චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා නාම. නිබ්‌බානාරම්‌මණං එකමෙව වීරියං උප්‌පන්‌නානුප්‌පන්‌නානං අකුසලානං පහානානුප්‌පත්‌තිකිච්‌චස්‌ස, අනුප්‌පන්‌නුප්‌පන්‌නානං කුසලානං උප්‌පාදට්‌ඨිතිකිච්‌චස්‌ස සාධනවසෙන චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානා නාම.
65. Paccavekkhaṇañāṇaniddese maggakkhaṇeyeva hetuṭṭhena paṭhamaṃ maggaṅgāni visuṃ visuṃ vatvā puna maggaṅgabhūte ca amaggaṅgabhūte ca dhamme ‘‘bujjhanaṭṭhena bodhī’’ti laddhanāmassa ariyassa aṅgabhāvena bojjhaṅge visuṃ dassesi. Satidhammavicayavīriyasamādhisambojjhaṅgā hi maggaṅgāneva, pītipassaddhiupekkhāsambojjhaṅgā amaggaṅgāni. Puna balavasena indriyavasena ca visuṃ niddiṭṭhesu saddhā eva amaggaṅgabhūtā. Puna maggakkhaṇe jāteyeva dhamme rāsivasena dassento ādhipateyyaṭṭhenātiādimāha. Tattha upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānāti ekāva nibbānārammaṇā sati kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattasaññāpahānakiccasādhanavasena cattāro satipaṭṭhānā nāma. Nibbānārammaṇaṃ ekameva vīriyaṃ uppannānuppannānaṃ akusalānaṃ pahānānuppattikiccassa, anuppannuppannānaṃ kusalānaṃ uppādaṭṭhitikiccassa sādhanavasena cattāro sammappadhānā nāma.
තථට්‌ඨෙන සච්‌චාති දුක්‌ඛභාවාදීසු අවිසංවාදකට්‌ඨෙන චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි. එතානෙව චෙත්‌ථ පටිවෙධට්‌ඨෙන තදා සමුදාගතානි, ‘‘අමතොගධං නිබ්‌බාන’’න්‌ති විසුං වුත්‌තං නිබ්‌බානඤ්‌ච, සෙසා පන ධම්‌මා පටිලාභට්‌ඨෙන තදා සමුදාගතා. ‘‘තථට්‌ඨෙන සච්‌චා තදා සමුදාගතා’’ති වචනතො මග්‌ගඵලපරියොසානෙ අවස්‌සං චත්‌තාරි සච්‌චානි පච්‌චවෙක්‌ඛතීති නිට්‌ඨමෙත්‌ථ ගන්‌තබ්‌බං. ‘‘කතං කරණීයං නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායාති පජානාතී’’ති (දී. නි. 1.248) වචනතො ච ‘‘දුක්‌ඛං මෙ පරිඤ්‌ඤාතං, සමුදයො මෙ පහීනො, නිරොධො මෙ සච්‌ඡිකතො, මග්‌ගො ච මෙ භාවිතො’’ති පච්‌චවෙක්‌ඛණං වුත්‌තමෙව හොති. තථා පච්‌චවෙක්‌ඛණං යුජ්‌ජති ච. සමුදයොති චෙත්‌ථ තංතංමග්‌ගවජ්‌ඣොයෙව වෙදිතබ්‌බො. එත්‌ථ වුත්‌තසමුදයපච්‌චවෙක්‌ඛණවසෙනෙව අට්‌ඨකථායං දුවිධං කිලෙසපච්‌චවෙක්‌ඛණං මග්‌ගඵලනිබ්‌බානපච්‌චවෙක්‌ඛණානි ඉධ සරූපෙනෙව ආගතානීති වුත්‌තානි. කෙවලං දුක්‌ඛපච්‌චවෙක්‌ඛණමෙව න වුත්‌තං. කිඤ්‌චාපි න වුත්‌තං, අථ ඛො පාඨසබ්‌භාවතො යුත්‌තිසබ්‌භාවතො ච ගහෙතබ්‌බමෙව. සච්‌චපටිවෙධත්‌ථඤ්‌හි පටිපන්‌නස්‌ස නිට්‌ඨිතෙ සච්‌චපටිවෙධෙ සයං කතකිච්‌චපච්‌චවෙක්‌ඛණං යුත්‌තමෙවාති. අවික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන සමථොතිආදි මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තෙ එව සමථවිපස්‌සනාධම්‌මෙ එකරසට්‌ඨෙන අනතිවත්‌තනට්‌ඨෙන ච දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. සංවරට්‌ඨෙන සීලවිසුද්‌ධීති සම්‌මාවාචාකම්‌මන්‌තාජීවා එව. අවික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන චිත්‌තවිසුද්‌ධීති සම්‌මාසමාධි එව. දස්‌සනට්‌ඨෙන දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධීති සම්‌මාදිට්‌ඨියෙව. විමුත්‌තට්‌ඨෙනාති සමුච්‌ඡෙදවසෙන මග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසෙහි මුච්‌චනට්‌ඨෙන, නිබ්‌බානාරම්‌මණෙ වා අධිමුච්‌චනට්‌ඨෙන. විමොක්‌ඛොති සමුච්‌ඡෙදවිමොක්‌ඛො, අරියමග්‌ගොයෙව. පටිවෙධට්‌ඨෙන විජ්‌ජාති සච්‌චපටිවෙධට්‌ඨෙන විජ්‌ජා, සම්‌මාදිට්‌ඨියෙව. පරිච්‌චාගට්‌ඨෙන විමුත්‌තීති මග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසානං පජහනට්‌ඨෙන තතො මුච්‌චනතො විමුත්‌ති, අරියමග්‌ගොයෙව. සමුච්‌ඡෙදට්‌ඨෙන ඛයෙ ඤාණන්‌ති කිලෙසසමුච්‌ඡින්‌දනට්‌ඨෙන කිලෙසක්‌ඛයකරෙ අරියමග්‌ගෙ ඤාණං, සම්‌මාදිට්‌ඨියෙව.
Tathaṭṭhena saccāti dukkhabhāvādīsu avisaṃvādakaṭṭhena cattāri ariyasaccāni. Etāneva cettha paṭivedhaṭṭhena tadā samudāgatāni, ‘‘amatogadhaṃ nibbāna’’nti visuṃ vuttaṃ nibbānañca, sesā pana dhammā paṭilābhaṭṭhena tadā samudāgatā. ‘‘Tathaṭṭhena saccā tadā samudāgatā’’ti vacanato maggaphalapariyosāne avassaṃ cattāri saccāni paccavekkhatīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. ‘‘Kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātī’’ti (dī. ni. 1.248) vacanato ca ‘‘dukkhaṃ me pariññātaṃ, samudayo me pahīno, nirodho me sacchikato, maggo ca me bhāvito’’ti paccavekkhaṇaṃ vuttameva hoti. Tathā paccavekkhaṇaṃ yujjati ca. Samudayoti cettha taṃtaṃmaggavajjhoyeva veditabbo. Ettha vuttasamudayapaccavekkhaṇavaseneva aṭṭhakathāyaṃ duvidhaṃ kilesapaccavekkhaṇaṃ maggaphalanibbānapaccavekkhaṇāni idha sarūpeneva āgatānīti vuttāni. Kevalaṃ dukkhapaccavekkhaṇameva na vuttaṃ. Kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho pāṭhasabbhāvato yuttisabbhāvato ca gahetabbameva. Saccapaṭivedhatthañhi paṭipannassa niṭṭhite saccapaṭivedhe sayaṃ katakiccapaccavekkhaṇaṃ yuttamevāti. Avikkhepaṭṭhena samathotiādi maggasampayutte eva samathavipassanādhamme ekarasaṭṭhena anativattanaṭṭhena ca dassetuṃ vuttaṃ. Saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhīti sammāvācākammantājīvā eva. Avikkhepaṭṭhena cittavisuddhīti sammāsamādhi eva. Dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhīti sammādiṭṭhiyeva. Vimuttaṭṭhenāti samucchedavasena maggavajjhakilesehi muccanaṭṭhena, nibbānārammaṇe vā adhimuccanaṭṭhena. Vimokkhoti samucchedavimokkho, ariyamaggoyeva. Paṭivedhaṭṭhena vijjāti saccapaṭivedhaṭṭhena vijjā, sammādiṭṭhiyeva. Pariccāgaṭṭhena vimuttīti maggavajjhakilesānaṃ pajahanaṭṭhena tato muccanato vimutti, ariyamaggoyeva. Samucchedaṭṭhena khaye ñāṇanti kilesasamucchindanaṭṭhena kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ, sammādiṭṭhiyeva.
ඡන්‌දාදයො හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා. කෙවලඤ්‌හෙත්‌ථ මග්‌ගක්‌ඛණෙයෙව මග්‌ගස්‌ස ආදිමජ්‌ඣපරියොසානාකාරෙන දස්‌සිතා. විමුත්‌තීති චෙත්‌ථ මග්‌ගවිමුත්‌තියෙව. ‘‘තථට්‌ඨෙන සච්‌චා’’ති එත්‌ථ ගහිතම්‌පි ච නිබ්‌බානං ඉධ පරියොසානභාවදස්‌සනත්‌ථං පුන වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඵලක්‌ඛණෙපි එසෙව නයො. එත්‌ථ පන හෙතුට්‌ඨෙන මග්‌ගොති ඵලමග්‌ගභාවෙනෙව. සම්‌මප්‌පධානාති මග්‌ගක්‌ඛණෙ චතුකිච්‌චසාධකස්‌ස වීරියකිච්‌චස්‌ස ඵලස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ සිද්‌ධත්‌තා වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අඤ්‌ඤථා හි ඵලක්‌ඛණෙ සම්‌මප්‌පධානා එව න ලබ්‌භන්‌ති. වුත්‌තඤ්‌හි මග්‌ගක්‌ඛණෙ සත්‌තතිංස බොධිපක්‌ඛියධම්‌මෙ උද්‌ධරන්‌තෙන ථෙරෙන ‘‘ඵලක්‌ඛණෙ ඨපෙත්‌වා චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානෙ අවසෙසා තෙත්‌තිංස ධම්‌මා ලබ්‌භන්‌තී’’ති. එවමෙව පටිවෙධකිච්‌චාදිසිද්‌ධිවසෙන සච්‌චාදීනිපි යථායොගං වෙදිතබ්‌බානි. විමොක්‌ඛොති ච ඵලවිමොක්‌ඛො. විමුත්‌තීති ඵලවිමුත්‌ති. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධට්‌ඨෙන අනුප්‌පාදෙ ඤාණං වුත්‌තත්‌ථමෙව. වුට්‌ඨහිත්‌වාති අන්‌තරා වුට්‌ඨානාභාවා ඵලාවසානෙන එවං වුත්‌තං. ඉමෙ ධම්‌මා තදා සමුදාගතාති ඉමෙ වුත්‌තප්‌පකාරා ධම්‌මා මග්‌ගක්‌ඛණෙ ඵලක්‌ඛණෙ ච සමුදාගතාති පච්‌චවෙක්‌ඛතීති ඉති-සද්‌දං පාඨසෙසං කත්‌වා සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො.
Chandādayo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhettha maggakkhaṇeyeva maggassa ādimajjhapariyosānākārena dassitā. Vimuttīti cettha maggavimuttiyeva. ‘‘Tathaṭṭhena saccā’’ti ettha gahitampi ca nibbānaṃ idha pariyosānabhāvadassanatthaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Phalakkhaṇepi eseva nayo. Ettha pana hetuṭṭhena maggoti phalamaggabhāveneva. Sammappadhānāti maggakkhaṇe catukiccasādhakassa vīriyakiccassa phalassa uppādakkhaṇe siddhattā vuttanti veditabbaṃ. Aññathā hi phalakkhaṇe sammappadhānā eva na labbhanti. Vuttañhi maggakkhaṇe sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme uddharantena therena ‘‘phalakkhaṇe ṭhapetvā cattāro sammappadhāne avasesā tettiṃsa dhammā labbhantī’’ti. Evameva paṭivedhakiccādisiddhivasena saccādīnipi yathāyogaṃ veditabbāni. Vimokkhoti ca phalavimokkho. Vimuttīti phalavimutti. Paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇaṃ vuttatthameva. Vuṭṭhahitvāti antarā vuṭṭhānābhāvā phalāvasānena evaṃ vuttaṃ. Ime dhammā tadā samudāgatāti ime vuttappakārā dhammā maggakkhaṇe phalakkhaṇe ca samudāgatāti paccavekkhatīti iti-saddaṃ pāṭhasesaṃ katvā sambandho veditabbo.
පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 14. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණනිද්‌දෙසො • 14. Paccavekkhaṇañāṇaniddeso
