| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੧੪. ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
14. Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā
੬੫. ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਹੇਤੁਟ੍ਠੇਨ ਪਠਮਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਭੂਤੇ ਚ ਅਮਗ੍ਗਙ੍ਗਭੂਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਬੋਧੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ વਿਸੁਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਸਤਿਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਹਿ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨੇવ, ਪੀਤਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਅਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ। ਪੁਨ ਬਲવਸੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਚ વਿਸੁਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾ ਏવ ਅਮਗ੍ਗਙ੍ਗਭੂਤਾ। ਪੁਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਜਾਤੇਯੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਰਾਸਿવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ ਏਕਾવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਤਿ ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸੁਭਸੁਖਨਿਚ੍ਚਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਨਾਮ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਏਕਮੇવ વੀਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਪਹਾਨਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸਾਧਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ ਨਾਮ।
65. Paccavekkhaṇañāṇaniddese maggakkhaṇeyeva hetuṭṭhena paṭhamaṃ maggaṅgāni visuṃ visuṃ vatvā puna maggaṅgabhūte ca amaggaṅgabhūte ca dhamme ‘‘bujjhanaṭṭhena bodhī’’ti laddhanāmassa ariyassa aṅgabhāvena bojjhaṅge visuṃ dassesi. Satidhammavicayavīriyasamādhisambojjhaṅgā hi maggaṅgāneva, pītipassaddhiupekkhāsambojjhaṅgā amaggaṅgāni. Puna balavasena indriyavasena ca visuṃ niddiṭṭhesu saddhā eva amaggaṅgabhūtā. Puna maggakkhaṇe jāteyeva dhamme rāsivasena dassento ādhipateyyaṭṭhenātiādimāha. Tattha upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānāti ekāva nibbānārammaṇā sati kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattasaññāpahānakiccasādhanavasena cattāro satipaṭṭhānā nāma. Nibbānārammaṇaṃ ekameva vīriyaṃ uppannānuppannānaṃ akusalānaṃ pahānānuppattikiccassa, anuppannuppannānaṃ kusalānaṃ uppādaṭṭhitikiccassa sādhanavasena cattāro sammappadhānā nāma.
ਤਥਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਚਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਾਦੀਸੁ ਅવਿਸਂવਾਦਕਟ੍ਠੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਏਤਾਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ ਤਦਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾਨਿ, ‘‘ਅਮਤੋਗਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ, ਸੇਸਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਪਟਿਲਾਭਟ੍ਠੇਨ ਤਦਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ। ‘‘ਤਥਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਚਾ ਤਦਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅવਸ੍ਸਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਨਿਟ੍ਠਮੇਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੮) વਚਨਤੋ ਚ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਮੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਸਮੁਦਯੋ ਮੇ ਪਹੀਨੋ, ਨਿਰੋਧੋ ਮੇ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਚ ਮੇ ਭਾવਿਤੋ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਚ। ਸਮੁਦਯੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੋਯੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਸਮੁਦਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨੇવ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਦੁવਿਧਂ ਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਿ ਇਧ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਆਗਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਕੇવਲਂ ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਮੇવ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਪਾਠਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਯੁਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਚ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવ। ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇ ਸਯਂ ਕਤਕਿਚ੍ਚਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਯੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ ਸਮਥੋਤਿਆਦਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਏવ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੇ ਏਕਰਸਟ੍ਠੇਨ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂવਰਟ੍ਠੇਨ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਾ ਏવ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਏવ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ। વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸੇਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ વਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ। વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋਯੇવ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਟ੍ਠੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਜਹਨਟ੍ਠੇਨ ਤਤੋ ਮੁਚ੍ਚਨਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋਯੇવ। ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਟ੍ਠੇਨ ਖਯੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਕਰੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਞਾਣਂ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ।
Tathaṭṭhena saccāti dukkhabhāvādīsu avisaṃvādakaṭṭhena cattāri ariyasaccāni. Etāneva cettha paṭivedhaṭṭhena tadā samudāgatāni, ‘‘amatogadhaṃ nibbāna’’nti visuṃ vuttaṃ nibbānañca, sesā pana dhammā paṭilābhaṭṭhena tadā samudāgatā. ‘‘Tathaṭṭhena saccā tadā samudāgatā’’ti vacanato maggaphalapariyosāne avassaṃ cattāri saccāni paccavekkhatīti niṭṭhamettha gantabbaṃ. ‘‘Kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānātī’’ti (dī. ni. 1.248) vacanato ca ‘‘dukkhaṃ me pariññātaṃ, samudayo me pahīno, nirodho me sacchikato, maggo ca me bhāvito’’ti paccavekkhaṇaṃ vuttameva hoti. Tathā paccavekkhaṇaṃ yujjati ca. Samudayoti cettha taṃtaṃmaggavajjhoyeva veditabbo. Ettha vuttasamudayapaccavekkhaṇavaseneva aṭṭhakathāyaṃ duvidhaṃ kilesapaccavekkhaṇaṃ maggaphalanibbānapaccavekkhaṇāni idha sarūpeneva āgatānīti vuttāni. Kevalaṃ dukkhapaccavekkhaṇameva na vuttaṃ. Kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho pāṭhasabbhāvato yuttisabbhāvato ca gahetabbameva. Saccapaṭivedhatthañhi paṭipannassa niṭṭhite saccapaṭivedhe sayaṃ katakiccapaccavekkhaṇaṃ yuttamevāti. Avikkhepaṭṭhena samathotiādi maggasampayutte eva samathavipassanādhamme ekarasaṭṭhena anativattanaṭṭhena ca dassetuṃ vuttaṃ. Saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhīti sammāvācākammantājīvā eva. Avikkhepaṭṭhena cittavisuddhīti sammāsamādhi eva. Dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhīti sammādiṭṭhiyeva. Vimuttaṭṭhenāti samucchedavasena maggavajjhakilesehi muccanaṭṭhena, nibbānārammaṇe vā adhimuccanaṭṭhena. Vimokkhoti samucchedavimokkho, ariyamaggoyeva. Paṭivedhaṭṭhena vijjāti saccapaṭivedhaṭṭhena vijjā, sammādiṭṭhiyeva. Pariccāgaṭṭhena vimuttīti maggavajjhakilesānaṃ pajahanaṭṭhena tato muccanato vimutti, ariyamaggoyeva. Samucchedaṭṭhena khaye ñāṇanti kilesasamucchindanaṭṭhena kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ, sammādiṭṭhiyeva.
ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇવਲਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਾਕਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗવਿਮੁਤ੍ਤਿਯੇવ। ‘‘ਤਥਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਹਿਤਮ੍ਪਿ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਇਧ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਫਲਕ੍ਖਣੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਹੇਤੁਟ੍ਠੇਨ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਫਲਮਗ੍ਗਭਾવੇਨੇવ। ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਕਸ੍ਸ વੀਰਿਯਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ ਏવ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੇਨ ਥੇਰੇਨ ‘‘ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ ਅવਸੇਸਾ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ ਧਮ੍ਮਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮੇવ ਪਟਿવੇਧਕਿਚ੍ਚਾਦਿਸਿਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਾਦੀਨਿਪਿ ਯਥਾਯੋਗਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਚ ਫਲવਿਮੋਕ੍ਖੋ। વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾ વੁਟ੍ਠਾਨਾਭਾવਾ ਫਲਾવਸਾਨੇਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਤਦਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾਤਿ ਇਮੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਚ ਸਮੁਦਾਗਤਾਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਂ ਪਾਠਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Chandādayo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhettha maggakkhaṇeyeva maggassa ādimajjhapariyosānākārena dassitā. Vimuttīti cettha maggavimuttiyeva. ‘‘Tathaṭṭhena saccā’’ti ettha gahitampi ca nibbānaṃ idha pariyosānabhāvadassanatthaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Phalakkhaṇepi eseva nayo. Ettha pana hetuṭṭhena maggoti phalamaggabhāveneva. Sammappadhānāti maggakkhaṇe catukiccasādhakassa vīriyakiccassa phalassa uppādakkhaṇe siddhattā vuttanti veditabbaṃ. Aññathā hi phalakkhaṇe sammappadhānā eva na labbhanti. Vuttañhi maggakkhaṇe sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme uddharantena therena ‘‘phalakkhaṇe ṭhapetvā cattāro sammappadhāne avasesā tettiṃsa dhammā labbhantī’’ti. Evameva paṭivedhakiccādisiddhivasena saccādīnipi yathāyogaṃ veditabbāni. Vimokkhoti ca phalavimokkho. Vimuttīti phalavimutti. Paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇaṃ vuttatthameva. Vuṭṭhahitvāti antarā vuṭṭhānābhāvā phalāvasānena evaṃ vuttaṃ. Ime dhammā tadā samudāgatāti ime vuttappakārā dhammā maggakkhaṇe phalakkhaṇe ca samudāgatāti paccavekkhatīti iti-saddaṃ pāṭhasesaṃ katvā sambandho veditabbo.
ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paccavekkhaṇañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧੪. ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 14. Paccavekkhaṇañāṇaniddeso
