| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
पच्चयनिद्देसपकिण्णकविनिच्छयकथा
Paccayaniddesapakiṇṇakavinicchayakathā
इदानि एवं उद्देसनिद्देसतो दस्सितेसु इमेसु चतुवीसतिया पच्चयेसु ञाणचारस्स विसदभावत्थं अनेकधम्मानं एकपच्चयभावतो, एकधम्मस्स अनेकपच्चयभावतो, एकपच्चयस्स अनेकपच्चयभावतो, पच्चयसभागतो, पच्चयविसभागतो, युगळकतो, जनकाजनकतो, सब्बट्ठानिकासब्बट्ठानिकतो, रूपं रूपस्सातिआदिविकप्पतो, भवभेदतोति इमेसं दसन्नं पदानं वसेन पकिण्णकविनिच्छयो वेदितब्बो। तत्थ अनेकधम्मानं एकपच्चयभावतोति एतेसु हि ठपेत्वा कम्मपच्चयं अवसेसेसु तेवीसतिया पच्चयेसु अनेकधम्मा एकतो पच्चया होन्ति। कम्मपच्चयो पन एको चेतनाधम्मोयेवाति एवं तावेत्थ अनेकधम्मानं एकपच्चयभावतो विनिच्छयो वेदितब्बो।
Idāni evaṃ uddesaniddesato dassitesu imesu catuvīsatiyā paccayesu ñāṇacārassa visadabhāvatthaṃ anekadhammānaṃ ekapaccayabhāvato, ekadhammassa anekapaccayabhāvato, ekapaccayassa anekapaccayabhāvato, paccayasabhāgato, paccayavisabhāgato, yugaḷakato, janakājanakato, sabbaṭṭhānikāsabbaṭṭhānikato, rūpaṃ rūpassātiādivikappato, bhavabhedatoti imesaṃ dasannaṃ padānaṃ vasena pakiṇṇakavinicchayo veditabbo. Tattha anekadhammānaṃ ekapaccayabhāvatoti etesu hi ṭhapetvā kammapaccayaṃ avasesesu tevīsatiyā paccayesu anekadhammā ekato paccayā honti. Kammapaccayo pana eko cetanādhammoyevāti evaṃ tāvettha anekadhammānaṃ ekapaccayabhāvato vinicchayo veditabbo.
एकधम्मस्स अनेकपच्चयभावतोति हेतुपच्चये ताव अमोहो एको धम्मो। सो पुरेजातकम्माहारझानपच्चयोव न होति, सेसानं वीसतिया पच्चयानं वसेन पच्चयो होति। अलोभादोसा इन्द्रियमग्गपच्चयापि न होन्ति, सेसानं अट्ठारसन्नं पच्चयानं वसेन पच्चया होन्ति। लोभमोहा विपाकपच्चयापि न होन्ति, सेसानं सत्तरसन्नं पच्चयानं वसेन पच्चया होन्ति। दोसो अधिपतिपच्चयोपि न होति, सेसानं सोळसन्नं पच्चयानं वसेन पच्चयो होति। आरम्मणपच्चये रूपायतनं चक्खुविञ्ञाणधातुया आरम्मणपुरेजातअत्थिअविगतवसेन चतुधा पच्चयो; तथा मनोधातुया अहेतुकमनोविञ्ञाणधातुया च। सहेतुकाय पन आरम्मणाधिपतिआरम्मणूपनिस्सयवसेनापि पच्चयो होति। इमिना नयेन सब्बेसं आरम्मणपच्चयधम्मानं अनेकपच्चयभावो वेदितब्बो।
Ekadhammassa anekapaccayabhāvatoti hetupaccaye tāva amoho eko dhammo. So purejātakammāhārajhānapaccayova na hoti, sesānaṃ vīsatiyā paccayānaṃ vasena paccayo hoti. Alobhādosā indriyamaggapaccayāpi na honti, sesānaṃ aṭṭhārasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayā honti. Lobhamohā vipākapaccayāpi na honti, sesānaṃ sattarasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayā honti. Doso adhipatipaccayopi na hoti, sesānaṃ soḷasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayo hoti. Ārammaṇapaccaye rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo; tathā manodhātuyā ahetukamanoviññāṇadhātuyā ca. Sahetukāya pana ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayavasenāpi paccayo hoti. Iminā nayena sabbesaṃ ārammaṇapaccayadhammānaṃ anekapaccayabhāvo veditabbo.
अधिपतिपच्चये आरम्मणाधिपतिनो आरम्मणपच्चये वुत्तनयेनेव अनेकपच्चयभावो वेदितब्बो। सहजाताधिपतीसु वीमंसा अमोहहेतु विय वीसतिधा पच्चयो होति। छन्दो हेतुपुरेजातकम्मआहारइन्द्रियझानमग्गपच्चयो न होति, सेसानं सत्तरसन्नं पच्चयानं वसेन पच्चयो होति। चित्तं हेतुपुरेजातकम्मझानमग्गपच्चयो न होति, सेसानं एकूनवीसतिया पच्चयानं वसेन पच्चयो होति। वीरियं हेतुपुरेजातकम्माहारझानपच्चयो न होति, सेसानं एकूनवीसतिया वसेन पच्चयो होति।
Adhipatipaccaye ārammaṇādhipatino ārammaṇapaccaye vuttanayeneva anekapaccayabhāvo veditabbo. Sahajātādhipatīsu vīmaṃsā amohahetu viya vīsatidhā paccayo hoti. Chando hetupurejātakammaāhāraindriyajhānamaggapaccayo na hoti, sesānaṃ sattarasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayo hoti. Cittaṃ hetupurejātakammajhānamaggapaccayo na hoti, sesānaṃ ekūnavīsatiyā paccayānaṃ vasena paccayo hoti. Vīriyaṃ hetupurejātakammāhārajhānapaccayo na hoti, sesānaṃ ekūnavīsatiyā vasena paccayo hoti.
अनन्तरपच्चये ‘‘चक्खुविञ्ञाणधातू’’तिआदिना नयेन वुत्तेसु चतूसु खन्धेसु वेदनाक्खन्धो हेतुपुरेजातकम्माहारमग्गपच्चयो न होति, सेसानं एकूनवीसतिया वसेन पच्चयो होति। सञ्ञाक्खन्धो इन्द्रियझानपच्चयोपि न होति, सेसानं सत्तरसन्नं वसेन पच्चयो होति। सङ्खारक्खन्धे हेतू हेतुपच्चये वुत्तनयेन, छन्दवीरियानि अधिपतिपच्चये वुत्तनयेनेव पच्चया होन्ति। फस्सो हेतुपुरेजातकम्मइन्द्रियझानमग्गपच्चयो न होति, सेसानं अट्ठारसन्नं वसेन पच्चयो होति। चेतना हेतुपुरेजातइन्द्रियझानमग्गपच्चयो न होति। सेसानं एकूनवीसतिया वसेन पच्चयो होति। वितक्को हेतुपुरेजातकम्माहारिन्द्रियपच्चयो न होति, सेसानं एकूनवीसतिया वसेन पच्चयो होति। विचारो मग्गपच्चयोपि न होति, सेसानं अट्ठारसन्नं वसेन पच्चयो होति। पीति तेसञ्ञेव वसेन पच्चयो होति। चित्तेकग्गता हेतुपुरेजातकम्माहारपच्चयो न होति, सेसानं वीसतिया वसेन पच्चयो होति। सद्धा हेतुपुरेजातकम्माहारझानमग्गपच्चयो न होति, सेसानं अट्ठारसन्नं वसेन पच्चयो होति। सति तेहि चेव मग्गपच्चयेन चाति एकूनवीसतिया वसेन पच्चयो होति। जीवितिन्द्रियं सद्धाय वुत्तानं अट्ठारसन्नं वसेन पच्चयो होति। हिरोत्तप्पं ततो इन्द्रियपच्चयं अपनेत्वा सेसानं सत्तरसन्नं वसेन पच्चयो होति। तथा कायपस्सद्धादीनि युगळकानि, येवापनकेसु अधिमोक्खमनसिकारतत्रमज्झत्तता करुणामुदिता च। विरतियो पन तेहि चेव मग्गपच्चयेन चाति अट्ठारसधा पच्चया होन्ति। मिच्छादिट्ठि ततो विपाकपच्चयं अपनेत्वा सत्तरसधा, मिच्छावाचाकम्मन्ताजीवा तेहि चेव कम्माहारपच्चयेहि चाति एकूनवीसतिधा। अहिरिकं अनोत्तप्पं मानो थिनं मिद्धं उद्धच्चन्ति इमे हेतुपुरेजातकम्मविपाकाहारिन्द्रियझानमग्गपच्चया न होन्ति, सेसानं पन सोळसन्नं पच्चयानं वसेन पच्चया होन्ति। विचिकिच्छाइस्सामच्छरियकुक्कुच्चानि ततो अधिपतिपच्चयं अपनेत्वा पन्नरसधा विञ्ञाणक्खन्धस्स। अधिपतिपच्चये वुत्तनयेनेव अनेकपच्चयभावो वेदितब्बो। समनन्तरपच्चयेपि एसेव नयो।
Anantarapaccaye ‘‘cakkhuviññāṇadhātū’’tiādinā nayena vuttesu catūsu khandhesu vedanākkhandho hetupurejātakammāhāramaggapaccayo na hoti, sesānaṃ ekūnavīsatiyā vasena paccayo hoti. Saññākkhandho indriyajhānapaccayopi na hoti, sesānaṃ sattarasannaṃ vasena paccayo hoti. Saṅkhārakkhandhe hetū hetupaccaye vuttanayena, chandavīriyāni adhipatipaccaye vuttanayeneva paccayā honti. Phasso hetupurejātakammaindriyajhānamaggapaccayo na hoti, sesānaṃ aṭṭhārasannaṃ vasena paccayo hoti. Cetanā hetupurejātaindriyajhānamaggapaccayo na hoti. Sesānaṃ ekūnavīsatiyā vasena paccayo hoti. Vitakko hetupurejātakammāhārindriyapaccayo na hoti, sesānaṃ ekūnavīsatiyā vasena paccayo hoti. Vicāro maggapaccayopi na hoti, sesānaṃ aṭṭhārasannaṃ vasena paccayo hoti. Pīti tesaññeva vasena paccayo hoti. Cittekaggatā hetupurejātakammāhārapaccayo na hoti, sesānaṃ vīsatiyā vasena paccayo hoti. Saddhā hetupurejātakammāhārajhānamaggapaccayo na hoti, sesānaṃ aṭṭhārasannaṃ vasena paccayo hoti. Sati tehi ceva maggapaccayena cāti ekūnavīsatiyā vasena paccayo hoti. Jīvitindriyaṃ saddhāya vuttānaṃ aṭṭhārasannaṃ vasena paccayo hoti. Hirottappaṃ tato indriyapaccayaṃ apanetvā sesānaṃ sattarasannaṃ vasena paccayo hoti. Tathā kāyapassaddhādīni yugaḷakāni, yevāpanakesu adhimokkhamanasikāratatramajjhattatā karuṇāmuditā ca. Viratiyo pana tehi ceva maggapaccayena cāti aṭṭhārasadhā paccayā honti. Micchādiṭṭhi tato vipākapaccayaṃ apanetvā sattarasadhā, micchāvācākammantājīvā tehi ceva kammāhārapaccayehi cāti ekūnavīsatidhā. Ahirikaṃ anottappaṃ māno thinaṃ middhaṃ uddhaccanti ime hetupurejātakammavipākāhārindriyajhānamaggapaccayā na honti, sesānaṃ pana soḷasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayā honti. Vicikicchāissāmacchariyakukkuccāni tato adhipatipaccayaṃ apanetvā pannarasadhā viññāṇakkhandhassa. Adhipatipaccaye vuttanayeneva anekapaccayabhāvo veditabbo. Samanantarapaccayepi eseva nayo.
सहजातपच्चये चतूसु ताव खन्धेसु एकेकस्स धम्मस्स अनेकपच्चयभावो वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। चत्तारि महाभूतानि आरम्मणआरम्मणाधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयउपनिस्सयपुरेजातअत्थिअविगतवसेन नवधा पच्चया होन्ति। हदयवत्थु तेसञ्चेव विप्पयुत्तस्स च वसेन दसधा पच्चयो होति। अञ्ञमञ्ञपच्चये अपुब्बं नत्थि। निस्सयपच्चये चक्खायतनादीनि आरम्मणआरम्मणाधिपतिनिस्सयउपनिस्सयपुरेजातइन्द्रियविप्पयुत्तअत्थिअविगतवसेन नवधा पच्चया होन्ति। उपनिस्सये अपुब्बं नत्थि। पुरेजातपच्चये रूपसद्दगन्धरसायतनानि आरम्मणआरम्मणाधिपतिउपनिस्सयपुरेजातअत्थिअविगतवसेन छधा पच्चया होन्ति। एत्तकमेवेत्थ अपुब्बं। पच्छाजातादीसु अपुब्बं नत्थि। आहारपच्चये कबळीकाराहारो आरम्मणआरम्मणाधिपतिउपनिस्सयआहारअत्थिअविगतवसेन छधा पच्चयो होति। इन्द्रियादीसु अपुब्बं नत्थि। एवमेत्थ एकधम्मस्स अनेकपच्चयभावतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Sahajātapaccaye catūsu tāva khandhesu ekekassa dhammassa anekapaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Cattāri mahābhūtāni ārammaṇaārammaṇādhipatisahajātaaññamaññanissayaupanissayapurejātaatthiavigatavasena navadhā paccayā honti. Hadayavatthu tesañceva vippayuttassa ca vasena dasadhā paccayo hoti. Aññamaññapaccaye apubbaṃ natthi. Nissayapaccaye cakkhāyatanādīni ārammaṇaārammaṇādhipatinissayaupanissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena navadhā paccayā honti. Upanissaye apubbaṃ natthi. Purejātapaccaye rūpasaddagandharasāyatanāni ārammaṇaārammaṇādhipatiupanissayapurejātaatthiavigatavasena chadhā paccayā honti. Ettakamevettha apubbaṃ. Pacchājātādīsu apubbaṃ natthi. Āhārapaccaye kabaḷīkārāhāro ārammaṇaārammaṇādhipatiupanissayaāhāraatthiavigatavasena chadhā paccayo hoti. Indriyādīsu apubbaṃ natthi. Evamettha ekadhammassa anekapaccayabhāvatopi viññātabbo vinicchayo.
एकपच्चयस्स अनेकपच्चयभावतोति हेतुपच्चयादीसु यस्स कस्सचि एकस्स पच्चयस्स येनाकारेन येनत्थेन यो पच्चयुप्पन्नानं पच्चयो होति, तं आकारं तं अत्थं अविजहित्वाव अञ्ञेहिपि येहाकारेहि येहि अत्थेहि सो तस्मिञ्ञेव खणे तेसं धम्मानं अनेकपच्चयभावं गच्छति, ततो अनेकपच्चयभावतो तस्स विनिच्छयो वेदितब्बोति अत्थो। सेय्यथिदं – अमोहो हेतुपच्चयो, सो हेतुपच्चयत्तं अविजहन्तोव अधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकइन्द्रियमग्गसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि एकादसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अलोभादोसा ततो अधिपतिइन्द्रियमग्गपच्चये तयो अपनेत्वा सेसानं वसेन अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति। इदं विपाकहेतूसुयेव लब्भति, कुसलकिरियेसु पन विपाकपच्चयता परिहायति। लोभदोसमोहा ते तयो विपाकञ्चाति चत्तारो अपनेत्वा सेसानं वसेन अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति।
Ekapaccayassa anekapaccayabhāvatoti hetupaccayādīsu yassa kassaci ekassa paccayassa yenākārena yenatthena yo paccayuppannānaṃ paccayo hoti, taṃ ākāraṃ taṃ atthaṃ avijahitvāva aññehipi yehākārehi yehi atthehi so tasmiññeva khaṇe tesaṃ dhammānaṃ anekapaccayabhāvaṃ gacchati, tato anekapaccayabhāvato tassa vinicchayo veditabboti attho. Seyyathidaṃ – amoho hetupaccayo, so hetupaccayattaṃ avijahantova adhipatisahajātaaññamaññanissayavipākaindriyamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi ekādasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Alobhādosā tato adhipatiindriyamaggapaccaye tayo apanetvā sesānaṃ vasena anekapaccayabhāvaṃ gacchanti. Idaṃ vipākahetūsuyeva labbhati, kusalakiriyesu pana vipākapaccayatā parihāyati. Lobhadosamohā te tayo vipākañcāti cattāro apanetvā sesānaṃ vasena anekapaccayabhāvaṃ gacchanti.
आरम्मणपच्चयो तं आरम्मणपच्चयत्तं अविजहन्तंयेव आरम्मणाधिपतिनिस्सयउपनिस्सयपुरेजातविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि सत्तहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अयमेत्थ उक्कट्ठपरिच्छेदो, अरूपधम्मानं पन अतीतानागतानं वा रूपधम्मानं आरम्मणपच्चयभावे सति आरम्मणाधिपतिआरम्मणूपनिस्सयमत्तञ्ञेव उत्तरि लब्भति। अधिपतिपच्चये वीमंसा अमोहसदिसा। छन्दो अधिपतिपच्चयो अधिपतिपच्चयत्तं अविजहन्तोव सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि अट्ठहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। वीरियं तेसञ्चेव इन्द्रियमग्गपच्चयानञ्चाति इमेसं वसेन अपरेहिपि दसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। चित्तं ततो मग्गपच्चयं अपनेत्वा आहारपच्चयं पक्खिपित्वा इमेसं वसेन अधिपतिपच्चयतो उत्तरि दसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। आरम्मणाधिपतिनो पन हेट्ठा आरम्मणपच्चये वुत्तनयेनेव अनेकपच्चयभावो वेदितब्बो।
Ārammaṇapaccayo taṃ ārammaṇapaccayattaṃ avijahantaṃyeva ārammaṇādhipatinissayaupanissayapurejātavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi sattahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ayamettha ukkaṭṭhaparicchedo, arūpadhammānaṃ pana atītānāgatānaṃ vā rūpadhammānaṃ ārammaṇapaccayabhāve sati ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayamattaññeva uttari labbhati. Adhipatipaccaye vīmaṃsā amohasadisā. Chando adhipatipaccayo adhipatipaccayattaṃ avijahantova sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi aṭṭhahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Vīriyaṃ tesañceva indriyamaggapaccayānañcāti imesaṃ vasena aparehipi dasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Cittaṃ tato maggapaccayaṃ apanetvā āhārapaccayaṃ pakkhipitvā imesaṃ vasena adhipatipaccayato uttari dasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ārammaṇādhipatino pana heṭṭhā ārammaṇapaccaye vuttanayeneva anekapaccayabhāvo veditabbo.
अनन्तरसमनन्तरपच्चया अनन्तरसमनन्तरपच्चयत्तं अविजहन्ताव उपनिस्सयकम्मआसेवननत्थिविगतानं वसेन अपरेहिपि पञ्चहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति। अरियमग्गचेतनायेव चेत्थ कम्मपच्चयतं लभति, न सेसधम्मा। सहजातपच्चयो सहजातपच्चयत्तं अविजहन्तोव हेतुअधिपतिअञ्ञमञ्ञनिस्सयकम्मविपाकआहारइन्द्रियझानमग्गसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहि चुद्दसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अयम्पि उक्कट्ठपरिच्छेदो वत्थुसहजातादीनं पन वसेनेत्थ हेतुपच्चयादीनं अभावोपि वेदितब्बो। अञ्ञमञ्ञपच्चयेपि एसेव नयो।
Anantarasamanantarapaccayā anantarasamanantarapaccayattaṃ avijahantāva upanissayakammaāsevananatthivigatānaṃ vasena aparehipi pañcahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchanti. Ariyamaggacetanāyeva cettha kammapaccayataṃ labhati, na sesadhammā. Sahajātapaccayo sahajātapaccayattaṃ avijahantova hetuadhipatiaññamaññanissayakammavipākaāhāraindriyajhānamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehi cuddasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ayampi ukkaṭṭhaparicchedo vatthusahajātādīnaṃ pana vasenettha hetupaccayādīnaṃ abhāvopi veditabbo. Aññamaññapaccayepi eseva nayo.
निस्सयपच्चयो निस्सयपच्चयत्तं अविजहन्तोव चतुवीसतिया पच्चयेसु अत्तनो निस्सयपच्चयत्तञ्चेव अनन्तरसमनन्तरपच्छाजातआसेवननत्थिविगतपच्चये च छ अपनेत्वा सेसानं वसेन अपरेहिपि सत्तरसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अयम्पि उक्कट्ठपरिच्छेदोव वत्थुनिस्सयादीनं पन वसेनेत्थ हेतुपच्चयादीनं आभावोपि वेदितब्बो।
Nissayapaccayo nissayapaccayattaṃ avijahantova catuvīsatiyā paccayesu attano nissayapaccayattañceva anantarasamanantarapacchājātaāsevananatthivigatapaccaye ca cha apanetvā sesānaṃ vasena aparehipi sattarasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ayampi ukkaṭṭhaparicchedova vatthunissayādīnaṃ pana vasenettha hetupaccayādīnaṃ ābhāvopi veditabbo.
उपनिस्सयपच्चये आरम्मणूपनिस्सयो आरम्मणाधिपतिसदिसो। अनन्तरूपनिस्सयो अनन्तरूपनिस्सयपच्चयत्तं अविजहन्तोव अनन्तरसमनन्तरकम्मआसेवननत्थिविगतानं वसेन अपरेहिपि छहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अरियमग्गचेतनायेव चेत्थ कम्मपच्चयतं लभति, न सेसधम्मा। पकतूपनिस्सयो पकतूपनिस्सयोव। पुरेजातपच्चयो अत्तनो पुरेजातपच्चयत्तं अविजहन्तोव आरम्मणआरम्मणाधिपतिनिस्सयउपनिस्सयइन्द्रियविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि अट्ठहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अयम्पि उक्कट्ठनिद्देसोव आरम्मणपुरेजाते पनेत्थ निस्सयइन्द्रियविप्पयुत्तपच्चयता न लब्भति। इतो उत्तरिपि लब्भमानालब्भमानं वेदितब्बं। पच्छाजातपच्चयो अत्तनो पच्छाजातपच्चयभावं अविजहन्तोव विप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि तीहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। आसेवनपच्चयो आसेवनपच्चयत्तं अविजहन्तोव अनन्तरसमनन्तरउपनिस्सयनत्थिविगतानं वसेन अपरेहिपि पञ्चहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति।
Upanissayapaccaye ārammaṇūpanissayo ārammaṇādhipatisadiso. Anantarūpanissayo anantarūpanissayapaccayattaṃ avijahantova anantarasamanantarakammaāsevananatthivigatānaṃ vasena aparehipi chahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ariyamaggacetanāyeva cettha kammapaccayataṃ labhati, na sesadhammā. Pakatūpanissayo pakatūpanissayova. Purejātapaccayo attano purejātapaccayattaṃ avijahantova ārammaṇaārammaṇādhipatinissayaupanissayaindriyavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi aṭṭhahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Ayampi ukkaṭṭhaniddesova ārammaṇapurejāte panettha nissayaindriyavippayuttapaccayatā na labbhati. Ito uttaripi labbhamānālabbhamānaṃ veditabbaṃ. Pacchājātapaccayo attano pacchājātapaccayabhāvaṃ avijahantova vippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi tīhākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Āsevanapaccayo āsevanapaccayattaṃ avijahantova anantarasamanantaraupanissayanatthivigatānaṃ vasena aparehipi pañcahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati.
कम्मपच्चयो कम्मपच्चयत्तं अविजहन्तोव एकक्खणिको ताव सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकआहारसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि नवहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। नानाक्खणिको उपनिस्सयअनन्तरसमनन्तरनत्थिविगतानं वसेन अपरेहिपि पञ्चहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। विपाकपच्चयो विपाकपच्चयत्तं अविजहन्तोव हेतुअधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयकम्मआहारइन्द्रियझानमग्गसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि चुद्दसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। आहारपच्चये कबळीकारो आहारो आहारपच्चयत्तं अविजहन्तोव अत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि द्वीहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। सेसा तयो आहारपच्चयत्तं अविजहन्ताव यथानुरूपं अधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयकम्मविपाकइन्द्रियसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि एकादसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति।
Kammapaccayo kammapaccayattaṃ avijahantova ekakkhaṇiko tāva sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi navahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Nānākkhaṇiko upanissayaanantarasamanantaranatthivigatānaṃ vasena aparehipi pañcahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Vipākapaccayo vipākapaccayattaṃ avijahantova hetuadhipatisahajātaaññamaññanissayakammaāhāraindriyajhānamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi cuddasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Āhārapaccaye kabaḷīkāro āhāro āhārapaccayattaṃ avijahantova atthiavigatānaṃ vasena aparehipi dvīhākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Sesā tayo āhārapaccayattaṃ avijahantāva yathānurūpaṃ adhipatisahajātaaññamaññanissayakammavipākaindriyasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi ekādasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchanti.
इन्द्रियपच्चये रूपिनो पञ्चिन्द्रिया इन्द्रियपच्चयत्तं अविजहन्ताव निस्सयपुरेजातविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि पञ्चहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति। रूपजीवितिन्द्रियम्पि इन्द्रियपच्चयत्तं अविजहन्तञ्ञेव अत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि द्वीहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। अरूपिनो इन्द्रियानिपि यथानुरूपं इन्द्रियपच्चयत्तं अविजहन्तानेव हेतुअधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकआहारझानमग्गसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि तेरसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छन्ति। झानपच्चयो झानपच्चयत्तं अविजहन्तोव यथानुरूपं सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकइन्द्रियमग्गसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि दसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। मग्गपच्चयो मग्गपच्चयत्तं अविजहन्तोव यथानुरूपं झानपच्चये वुत्तानं दसन्नं हेतुअधिपतीनञ्चाति इमेसं वसेन अपरेहिपि द्वादसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति।
Indriyapaccaye rūpino pañcindriyā indriyapaccayattaṃ avijahantāva nissayapurejātavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi pañcahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchanti. Rūpajīvitindriyampi indriyapaccayattaṃ avijahantaññeva atthiavigatānaṃ vasena aparehipi dvīhākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Arūpino indriyānipi yathānurūpaṃ indriyapaccayattaṃ avijahantāneva hetuadhipatisahajātaaññamaññanissayavipākaāhārajhānamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi terasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchanti. Jhānapaccayo jhānapaccayattaṃ avijahantova yathānurūpaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaindriyamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi dasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Maggapaccayo maggapaccayattaṃ avijahantova yathānurūpaṃ jhānapaccaye vuttānaṃ dasannaṃ hetuadhipatīnañcāti imesaṃ vasena aparehipi dvādasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati.
सम्पयुत्तपच्चयो सम्पयुत्तपच्चयत्तं अविजहन्तोव यथानुरूपं हेतुअधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयकम्मविपाकआहारइन्द्रियझानमग्गअत्थिअविगतानं वसेन अपरेहिपि तेरसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। विप्पयुत्तपच्चयो विप्पयुत्तपच्चयत्तं अविजहन्तोव अनन्तरसमनन्तरआसेवनसम्पयुत्तनत्थिविगतसङ्खाते छ पच्चये अपनेत्वा सेसानं वसेन यथानुरूपं अपरेहिपि सत्तरसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। तत्थ रूपस्स च अरूपस्स च पच्चयविभागो वेदितब्बो। अत्थिपच्चयो अत्थिपच्चयत्तं अविजहन्तोव अनन्तरसमनन्तरआसेवननत्थिविगतसङ्खाते पञ्च पच्चये अपनेत्वा सेसानं वसेन यथानुरूपं अपरेहि अट्ठारसहाकारेहि अनेकपच्चयभावं गच्छति। नत्थिपच्चयविगतपच्चया अनन्तरपच्चयसदिसा । अविगतपच्चयो अत्थिपच्चयसदिसोयेवाति एवमेत्थ एकपच्चयस्स अनेकपच्चयभावतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Sampayuttapaccayo sampayuttapaccayattaṃ avijahantova yathānurūpaṃ hetuadhipatisahajātaaññamaññanissayakammavipākaāhāraindriyajhānamaggaatthiavigatānaṃ vasena aparehipi terasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Vippayuttapaccayo vippayuttapaccayattaṃ avijahantova anantarasamanantaraāsevanasampayuttanatthivigatasaṅkhāte cha paccaye apanetvā sesānaṃ vasena yathānurūpaṃ aparehipi sattarasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Tattha rūpassa ca arūpassa ca paccayavibhāgo veditabbo. Atthipaccayo atthipaccayattaṃ avijahantova anantarasamanantaraāsevananatthivigatasaṅkhāte pañca paccaye apanetvā sesānaṃ vasena yathānurūpaṃ aparehi aṭṭhārasahākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchati. Natthipaccayavigatapaccayā anantarapaccayasadisā . Avigatapaccayo atthipaccayasadisoyevāti evamettha ekapaccayassa anekapaccayabhāvatopi viññātabbo vinicchayo.
पच्चयसभागतोति एतेसु हि चतुवीसतिया पच्चयेसु अनन्तरसमनन्तरअनन्तरूपनिस्सयआसेवननत्थिविगता सभागा, तथा आरम्मणआरम्मणाधिपतिआरम्मणूपनिस्सयाति इमिना उपायेनेत्थ पच्चयसभागतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Paccayasabhāgatoti etesu hi catuvīsatiyā paccayesu anantarasamanantaraanantarūpanissayaāsevananatthivigatā sabhāgā, tathā ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayāti iminā upāyenettha paccayasabhāgatopi viññātabbo vinicchayo.
पच्चयविसभागतोति पुरेजातपच्चयो पनेत्थ पच्छाजातपच्चयेन विसभागो, तथा सम्पयुत्तपच्चयो विप्पयुत्तपच्चयेन, अत्थिपच्चयो नत्थिपच्चयेन, विगतपच्चयो अविगतपच्चयेनाति इमिना उपायेनेत्थ पच्चयविसभागतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Paccayavisabhāgatoti purejātapaccayo panettha pacchājātapaccayena visabhāgo, tathā sampayuttapaccayo vippayuttapaccayena, atthipaccayo natthipaccayena, vigatapaccayo avigatapaccayenāti iminā upāyenettha paccayavisabhāgatopi viññātabbo vinicchayo.
युगळकतोति एतेसु च अत्थसरिक्खताय, सद्दसरिक्खताय, कालपटिपक्खताय, हेतुफलताय, अञ्ञमञ्ञपटिपक्खतायाति इमेहि कारणेहि युगळकतो विञ्ञातब्बो विनिच्छयो। अनन्तरसमनन्तरा हि अत्थसरिक्खताय एकं युगळकं नाम; निस्सयूपनिस्सया सद्दसरिक्खताय, पुरेजातपच्छाजाता कालपटिपक्खताय, कम्मपच्चयविपाकपच्चया हेतुफलताय, सम्पयुत्तविप्पयुत्तपच्चया अञ्ञमञ्ञपटिपक्खताय एकं युगळकं नाम, तथा अत्थिनत्थिपच्चया, विगताविगतपच्चया चाति एवमेत्थ युगळकतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो। जनकाजनकतोति एतेसु च अनन्तरसमनन्तरानन्तरूपनिस्सयपकतूपनिस्सयासेवनपच्चया नानाक्खणिको, कम्मपच्चयो, नत्थिविगतपच्चयाति इमे पच्चया जनकायेव, न अजनका। पच्छाजातपच्चयो केवलं उपत्थम्भकोयेव, न जनको। सेसा जनका च अजनका च उपत्थम्भका चाति अत्थो। एवमेत्थ जनकाजनकतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Yugaḷakatoti etesu ca atthasarikkhatāya, saddasarikkhatāya, kālapaṭipakkhatāya, hetuphalatāya, aññamaññapaṭipakkhatāyāti imehi kāraṇehi yugaḷakato viññātabbo vinicchayo. Anantarasamanantarā hi atthasarikkhatāya ekaṃ yugaḷakaṃ nāma; nissayūpanissayā saddasarikkhatāya, purejātapacchājātā kālapaṭipakkhatāya, kammapaccayavipākapaccayā hetuphalatāya, sampayuttavippayuttapaccayā aññamaññapaṭipakkhatāya ekaṃ yugaḷakaṃ nāma, tathā atthinatthipaccayā, vigatāvigatapaccayā cāti evamettha yugaḷakatopi viññātabbo vinicchayo. Janakājanakatoti etesu ca anantarasamanantarānantarūpanissayapakatūpanissayāsevanapaccayā nānākkhaṇiko, kammapaccayo, natthivigatapaccayāti ime paccayā janakāyeva, na ajanakā. Pacchājātapaccayo kevalaṃ upatthambhakoyeva, na janako. Sesā janakā ca ajanakā ca upatthambhakā cāti attho. Evamettha janakājanakatopi viññātabbo vinicchayo.
सब्बट्ठानिकासब्बट्ठानिकतोति एतेसु च सहजातनिस्सयअत्थिअविगतपच्चया सब्बट्ठानिका नाम, सब्बेसं सङ्खतानं रूपारूपधम्मानं ठानभूता कारणभूताति अत्थो। एतेहि विना उप्पज्जमानो एकधम्मोपि नत्थीति। आरम्मणआरम्मणाधिपतिअनन्तरसमनन्तरानन्तरूपनिस्सयपकतूपनिस्सयासेवनसम्पयुत्तनत्थिविगतपच्चया असब्बट्ठानिका नाम। न सब्बेसं रूपारूपधम्मानं ठानभूता, अरूपक्खन्धानञ्ञेव पन ठानभूता कारणभूताति अत्थो। अरूपधम्मायेव हि एतेहि उप्पज्जन्ति, न रूपधम्मा। पुरेजातपच्छाजातापि असब्बट्ठानिका अरूपरूपानञ्ञेव यथाक्कमेन पच्चयभावतो। वुत्तावसेसापि एकच्चानं रूपारूपधम्मानं उप्पत्तिहेतुतो न सब्बट्ठानिकाति एवमेत्थ सब्बट्ठानिका सब्बट्ठानिकतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Sabbaṭṭhānikāsabbaṭṭhānikatoti etesu ca sahajātanissayaatthiavigatapaccayā sabbaṭṭhānikā nāma, sabbesaṃ saṅkhatānaṃ rūpārūpadhammānaṃ ṭhānabhūtā kāraṇabhūtāti attho. Etehi vinā uppajjamāno ekadhammopi natthīti. Ārammaṇaārammaṇādhipatianantarasamanantarānantarūpanissayapakatūpanissayāsevanasampayuttanatthivigatapaccayā asabbaṭṭhānikā nāma. Na sabbesaṃ rūpārūpadhammānaṃ ṭhānabhūtā, arūpakkhandhānaññeva pana ṭhānabhūtā kāraṇabhūtāti attho. Arūpadhammāyeva hi etehi uppajjanti, na rūpadhammā. Purejātapacchājātāpi asabbaṭṭhānikā arūparūpānaññeva yathākkamena paccayabhāvato. Vuttāvasesāpi ekaccānaṃ rūpārūpadhammānaṃ uppattihetuto na sabbaṭṭhānikāti evamettha sabbaṭṭhānikā sabbaṭṭhānikatopi viññātabbo vinicchayo.
रूपं रूपस्सातिआदिविकप्पतोति एतेसु च चतुवीसतिया पच्चयेसु एकपच्चयोपि एकन्तेन रूपमेव हुत्वा रूपस्सेव पच्चयो नाम नत्थि, एकन्तेन पन रूपं हुत्वा अरूपस्सेव पच्चयो नाम अत्थि। कतरो पनेसोति? पुरेजातपच्चयो। पुरेजातपच्चयो हि एकन्तेन रूपमेव हुत्वा अरूपस्सेव पच्चयो होति। एकन्तेन रूपमेव हुत्वा रूपारूपस्सेव पच्चयो नामातिपि नत्थि, एकन्तेन पन अरूपं हुत्वा अरूपस्सेव पच्चयो नाम अत्थि। कतरो पनेसोति? अनन्तरसमनन्तरआसेवनसम्पयुत्तनत्थिविगतवसेन छब्बिधो। सो हि सब्बोपि एकन्तेन अरूपमेव हुत्वा अरूपस्सेव पच्चयो होति। एकन्तेन अरूपमेव हुत्वापि एकन्तेन रूपस्सेव पच्चयो नामातिपि अत्थि। कतरो पनेसोति? पच्छाजातपच्चयो। सो हि एकन्तेन अरूपं हुत्वा रूपस्सेव पच्चयो होति; एकन्तेन पन अरूपधम्मोव हुत्वा रूपारूपानं पच्चयोपि अत्थि। कतरो पनेसोति? हेतुकम्मविपाकझानमग्गवसेन पञ्चविधो। सो हि सब्बोपि एकन्तेन अरूपमेव हुत्वा रूपधम्मानं अरूपधम्मानम्पि पच्चयो होति। एकन्तेन पन रूपारूपमेव हुत्वा रूपस्सेव पच्चयो नामातिपि नत्थि, अरूपस्सेव पन होति। कतरो पनेसोति? आरम्मणपच्चयो चेव उपनिस्सयपच्चयो च। इदञ्हि द्वयं एकन्तेन रूपारूपमेव हुत्वा अरूपस्सेव पच्चयो होति। एकन्तेन रूपारूपमेव हुत्वा पन रूपारूपस्सेव पच्चयो नामातिपि अत्थि। कतरो पनेसोति? अधिपतिसहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयआहारइन्द्रियविप्पयुत्तअत्थिअविगतवसेन नवविधो। सो हि सब्बोपि एकन्तेन रूपारूपमेव हुत्वा रूपारूपस्सेव पच्चयो होतीति एवमेत्थ रूपं रूपस्सातिआदिविकप्पतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Rūpaṃ rūpassātiādivikappatoti etesu ca catuvīsatiyā paccayesu ekapaccayopi ekantena rūpameva hutvā rūpasseva paccayo nāma natthi, ekantena pana rūpaṃ hutvā arūpasseva paccayo nāma atthi. Kataro panesoti? Purejātapaccayo. Purejātapaccayo hi ekantena rūpameva hutvā arūpasseva paccayo hoti. Ekantena rūpameva hutvā rūpārūpasseva paccayo nāmātipi natthi, ekantena pana arūpaṃ hutvā arūpasseva paccayo nāma atthi. Kataro panesoti? Anantarasamanantaraāsevanasampayuttanatthivigatavasena chabbidho. So hi sabbopi ekantena arūpameva hutvā arūpasseva paccayo hoti. Ekantena arūpameva hutvāpi ekantena rūpasseva paccayo nāmātipi atthi. Kataro panesoti? Pacchājātapaccayo. So hi ekantena arūpaṃ hutvā rūpasseva paccayo hoti; ekantena pana arūpadhammova hutvā rūpārūpānaṃ paccayopi atthi. Kataro panesoti? Hetukammavipākajhānamaggavasena pañcavidho. So hi sabbopi ekantena arūpameva hutvā rūpadhammānaṃ arūpadhammānampi paccayo hoti. Ekantena pana rūpārūpameva hutvā rūpasseva paccayo nāmātipi natthi, arūpasseva pana hoti. Kataro panesoti? Ārammaṇapaccayo ceva upanissayapaccayo ca. Idañhi dvayaṃ ekantena rūpārūpameva hutvā arūpasseva paccayo hoti. Ekantena rūpārūpameva hutvā pana rūpārūpasseva paccayo nāmātipi atthi. Kataro panesoti? Adhipatisahajātaaññamaññanissayaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatavasena navavidho. So hi sabbopi ekantena rūpārūpameva hutvā rūpārūpasseva paccayo hotīti evamettha rūpaṃ rūpassātiādivikappatopi viññātabbo vinicchayo.
भवभेदतोति इमेसु पन चतुवीसतिया पच्चयेसु पञ्चवोकारभवे ताव न कोचि पच्चयो न लब्भति नाम। चतुवोकारभवे पन तयो पुरेजातपच्छाजातविप्पयुत्तपच्चये अपनेत्वा सेसा एकवीसतिमेव लब्भन्ति। एकवोकारभवे सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयकम्मइन्द्रियअत्थिअविगतवसेन सत्तेव लब्भन्ति। बाहिरे पन अनिन्द्रियबद्धरूपे सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयअत्थिअविगतवसेन पञ्चेव लब्भन्तीति एवमेत्थ भवभेदतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति।
Bhavabhedatoti imesu pana catuvīsatiyā paccayesu pañcavokārabhave tāva na koci paccayo na labbhati nāma. Catuvokārabhave pana tayo purejātapacchājātavippayuttapaccaye apanetvā sesā ekavīsatimeva labbhanti. Ekavokārabhave sahajātaaññamaññanissayakammaindriyaatthiavigatavasena satteva labbhanti. Bāhire pana anindriyabaddharūpe sahajātaaññamaññanissayaatthiavigatavasena pañceva labbhantīti evamettha bhavabhedatopi viññātabbo vinicchayoti.
पच्चयनिद्देसवारवण्णना निट्ठिता।
Paccayaniddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
