| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
បច្ចយនិទ្ទេសបកិណ្ណកវិនិច្ឆយកថាវណ្ណនា
Paccayaniddesapakiṇṇakavinicchayakathāvaṇṇanā
‘‘លោភទោសមោហា វិបាកបច្ចយាបិ ន ហោន្តិ, សេសានំ សត្តរសន្នំ បច្ចយានំ វសេន បច្ចយា ហោន្តី’’តិអាទិមបាឋោ។ ឯត្ថ ច លោភទោសមោហានំ បច្ចេកំ សត្តរសហិ បច្ចយេហិ បច្ចយភាវោ វុត្តោ, សព្ពេ ហេតូ សហ អគ្គហេត្វា ឯកធម្មស្ស អនេកបច្ចយភាវទស្សនត្ថំ អមោហាទីនំ វិសុំ គហិតត្តាតិ ទោសស្សបិ សត្តរសហិ បច្ចយភាវោ អាបជ្ជតិ, តថា ច សតិ ទោសស្សបិ គរុករណំ បាឡិយំ វត្តព្ពំ សិយា។ ‘‘អកុសលោ បន អារម្មណាធិបតិ នាម លោភសហគតចិត្តុប្បាទោ វុច្ចតី’’តិ (បដ្ឋា. អដ្ឋ. ១.៤) ឯត្ថាបិ លោភទោសសហគតចិត្តុប្បាទាតិ វត្តព្ពំ សិយា, ន បន វុត្តំ, តស្មា ទោសស្ស អធិបតិបច្ចយតាបិ និវារេតព្ពា។ ន ច ‘‘សេសាន’’ន្តិ វចនេន អធិបតិបច្ចយោ និវារិតោ, អថ ខោ សង្គហិតោ បុរេជាតាទីហិ យថាវុត្តេហិ សេសត្តាតិ តន្និវារណត្ថំ ទោសំ លោភមោហេហិ សហ អគ្គហេត្វា វិសុញ្ច អគ្គហេត្វា ‘‘ទោសោ អធិបតិបច្ចយោបិ ន ហោតិ, សេសានំ បច្ចយានំ វសេន បច្ចយោ ហោតី’’តិ បឋន្តិ។ ឥមិនា នយេនាតិ ឯតេន ផោដ្ឋព្ពាយតនស្ស សហជាតាទិបច្ចយភាវំ, សព្ពធម្មានំ យថាយោគំ ហេតាទិបច្ចយភាវញ្ច ទស្សេតិ។ ន ហិ ឯតំ ឯកបច្ចយស្ស អនេកបច្ចយភាវទស្សនន្តិ រូបាទីនំ បកតូបនិស្សយភាវោ ច ឯតេន ទស្សិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។
‘‘Lobhadosamohāvipākapaccayāpi na honti, sesānaṃ sattarasannaṃ paccayānaṃ vasena paccayā hontī’’tiādimapāṭho. Ettha ca lobhadosamohānaṃ paccekaṃ sattarasahi paccayehi paccayabhāvo vutto, sabbe hetū saha aggahetvā ekadhammassa anekapaccayabhāvadassanatthaṃ amohādīnaṃ visuṃ gahitattāti dosassapi sattarasahi paccayabhāvo āpajjati, tathā ca sati dosassapi garukaraṇaṃ pāḷiyaṃ vattabbaṃ siyā. ‘‘Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccatī’’ti (paṭṭhā. aṭṭha. 1.4) etthāpi lobhadosasahagatacittuppādāti vattabbaṃ siyā, na pana vuttaṃ, tasmā dosassa adhipatipaccayatāpi nivāretabbā. Na ca ‘‘sesāna’’nti vacanena adhipatipaccayo nivārito, atha kho saṅgahito purejātādīhi yathāvuttehi sesattāti tannivāraṇatthaṃ dosaṃ lobhamohehi saha aggahetvā visuñca aggahetvā ‘‘doso adhipatipaccayopi na hoti, sesānaṃ paccayānaṃ vasena paccayo hotī’’ti paṭhanti. Iminā nayenāti etena phoṭṭhabbāyatanassa sahajātādipaccayabhāvaṃ, sabbadhammānaṃ yathāyogaṃ hetādipaccayabhāvañca dasseti. Na hi etaṃ ekapaccayassa anekapaccayabhāvadassananti rūpādīnaṃ pakatūpanissayabhāvo ca etena dassitoti daṭṭhabbo.
ចតុន្នំ ខន្ធានំ ភេទា ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុអាទយោតិ ភេទំ អនាមសិត្វា តេ ឯវ គហេត្វា អាហ ‘‘ចតូសុ ខន្ធេសូ’’តិ។ មិច្ឆាវាចាកម្មន្តាជីវា តេហិ ចេវ កម្មាហារបច្ចយេហិ ចាតិ ឯកូនវីសតិធាតិ ឥទមេវំ ន សក្កា វត្តុំ។ ន ហិ មិច្ឆាវាចាទយោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ វិយ មគ្គបច្ចយា ហោន្តិ ចេតនាយ មគ្គបច្ចយត្តាភាវតោ។ យទិ ច ភវេយ្យ, បញ្ហាវារេ ‘‘កម្មបច្ចយា មគ្គេ តីណី’’តិ វត្តព្ពំ សិយា, តស្មា មិច្ឆាវាចាទីនំ មគ្គបច្ចយភាវោ ន វត្តព្ពោ។ បដ្ឋានសំវណ្ណនា ហេសា។ សេសបច្ចយភាវោ ច ចេតនាយ អនេកបច្ចយភាវវចនេន វុត្តោយេវាតិ ន ឥទំ បឋិតព្ពន្តិ ន បឋន្តិ។ ‘‘អហិរិកំ…បេ.… មិទ្ធំ ឧទ្ធច្ចំ វិចិកិច្ឆា’’តិអាទិមបាឋោ, វិចិកិច្ឆា បន អធិបតិបច្ចយោ ន ហោតីតិ តំ តត្ថ អបឋិត្វា ‘‘វិចិកិច្ឆាឥស្សាមច្ឆរិយកុក្កុច្ចានិ តតោ អធិបតិបច្ចយំ អបនេត្វា’’តិ ឯវមេត្ថ បឋន្តិ។
Catunnaṃ khandhānaṃ bhedā cakkhuviññāṇadhātuādayoti bhedaṃ anāmasitvā te eva gahetvā āha ‘‘catūsu khandhesū’’ti. Micchāvācākammantājīvā tehi ceva kammāhārapaccayehi cāti ekūnavīsatidhāti idamevaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi micchāvācādayo micchādiṭṭhi viya maggapaccayā honti cetanāya maggapaccayattābhāvato. Yadi ca bhaveyya, pañhāvāre ‘‘kammapaccayā magge tīṇī’’ti vattabbaṃ siyā, tasmā micchāvācādīnaṃ maggapaccayabhāvo na vattabbo. Paṭṭhānasaṃvaṇṇanā hesā. Sesapaccayabhāvo ca cetanāya anekapaccayabhāvavacanena vuttoyevāti na idaṃ paṭhitabbanti na paṭhanti. ‘‘Ahirikaṃ…pe… middhaṃ uddhaccaṃ vicikicchā’’tiādimapāṭho, vicikicchā pana adhipatipaccayo na hotīti taṃ tattha apaṭhitvā ‘‘vicikicchāissāmacchariyakukkuccāni tato adhipatipaccayaṃ apanetvā’’ti evamettha paṭhanti.
‘‘ចត្តារិ មហាភូតានិ អារម្មណ…បេ.… បុរេជាតវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន ទសធា បច្ចយា ហោន្តិ, បុន តថា ហទយវត្ថូ’’តិ បុរិមបាឋោ, មហាភូតានិ បន វិប្បយុត្តបច្ចយា ន ហោន្តីតិ ‘‘បុរេជាតអត្ថិអវិគតវសេន នវធា បច្ចយា ហោន្តិ, វិប្បយុត្តបច្ចយំ បក្ខិបិត្វា ទសធា វត្ថុ’’ន្តិ បឋន្តិ។ ឯត្តកមេវេត្ថ អបុព្ពន្តិ ឯតស្មិំ បុរេជាតបច្ចយេ សហជាតនិស្សយេហិ អបុព្ពំ រូបសទ្ទគន្ធរសាយតនមត្តមេវាតិ អត្ថោ, អារម្មណានិ បនេតានិ អារម្មណបច្ចយធម្មានំ អនេកបច្ចយភាវេ វុត្តានីតិ សព្ពាតិក្កន្តបច្ចយាបេក្ខា ឯតេសំ អបុព្ពតា នត្ថីតិ។ ឥន្ទ្រិយាទីសុ អបុព្ពំ នត្ថីតិ រូបជីវិតិន្ទ្រិយស្សបិ អរូបជីវិតិន្ទ្រិយតោ អបុព្ពស្ស បច្ចយភាវស្ស អភាវំ មញ្ញមានេន អបុព្ពតា ន វុត្តា។ តស្ស បន បុរេជាតបច្ចយភាវតោ អបុព្ពតា។ កពឡីការាហារស្ស ច បុរេជាតេន សទ្ធិំ សត្តធា បច្ចយភាវោ យោជេតព្ពោ។
‘‘Cattārimahābhūtāni ārammaṇa…pe… purejātavippayuttaatthiavigatavasena dasadhā paccayā honti, puna tathā hadayavatthū’’ti purimapāṭho, mahābhūtāni pana vippayuttapaccayā na hontīti ‘‘purejātaatthiavigatavasena navadhā paccayā honti, vippayuttapaccayaṃ pakkhipitvā dasadhā vatthu’’nti paṭhanti. Ettakamevettha apubbanti etasmiṃ purejātapaccaye sahajātanissayehi apubbaṃ rūpasaddagandharasāyatanamattamevāti attho, ārammaṇāni panetāni ārammaṇapaccayadhammānaṃ anekapaccayabhāve vuttānīti sabbātikkantapaccayāpekkhā etesaṃ apubbatā natthīti. Indriyādīsu apubbaṃ natthīti rūpajīvitindriyassapi arūpajīvitindriyato apubbassa paccayabhāvassa abhāvaṃ maññamānena apubbatā na vuttā. Tassa pana purejātapaccayabhāvato apubbatā. Kabaḷīkārāhārassa ca purejātena saddhiṃ sattadhā paccayabhāvo yojetabbo.
អាការោតិ មូលាទិអាការោ។ អត្ថោតិ តេនាការេន ឧបការកតា។ ‘‘យេនាការេនា’’តិ ឯតស្ស វា អត្ថវចនំ ‘‘យេនត្ថេនា’’តិ។ វិបាកហេតូសុយេវ លព្ភតីតិ ឯត្ថ អមោហវិបាកហេតុស្ស អធិបតិបច្ចយភាវោ ច លោកុត្តរវិបាកេយេវ លព្ភតីតិ។ ឯវំ សព្ពត្ថ លព្ភមានាលព្ភមានំ សល្លក្ខេតព្ពំ។ វិប្បយុត្តំ អបឋិត្វា ‘‘ឆហាការេហី’’តិ បុរិមបាឋោ, តំ បន បឋិត្វា ‘‘សត្តហាការេហី’’តិ បឋន្តិ។ ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទោ ហេត្ថ វុច្ចតិ, ន ច យំ អារម្មណំ និស្សយោ ហោតិ, តំ វិប្បយុត្តំ ន ហោតីតិ។
Ākāroti mūlādiākāro. Atthoti tenākārena upakārakatā. ‘‘Yenākārenā’’ti etassa vā atthavacanaṃ ‘‘yenatthenā’’ti. Vipākahetūsuyeva labbhatīti ettha amohavipākahetussa adhipatipaccayabhāvo ca lokuttaravipākeyeva labbhatīti. Evaṃ sabbattha labbhamānālabbhamānaṃ sallakkhetabbaṃ. Vippayuttaṃ apaṭhitvā ‘‘chahākārehī’’ti purimapāṭho, taṃ pana paṭhitvā ‘‘sattahākārehī’’ti paṭhanti. Ukkaṭṭhaparicchedo hettha vuccati, na ca yaṃ ārammaṇaṃ nissayo hoti, taṃ vippayuttaṃ na hotīti.
អនន្តរសមនន្តរេសុ យំ កម្មបច្ចយោ ហោតិ, តំ ន អាសេវនបច្ចយោ។ យញ្ច អាសេវនបច្ចយោ ហោតិ, ន តំ កម្មបច្ចយោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘បកតូបនិស្សយោ បកតូបនិស្សយោវា’’តិ វុត្តំ , កម្មបច្ចយោបិ បន សោ ហោតិ, តស្មា ‘‘កម្មបច្ចយោ ចា’’តិ បឋន្តិ។ អយំ បនេត្ថ អត្ថោ – បកតូបនិស្សយោ យេភុយ្យេន បកតូបនិស្សយោវ ហោតិ, កោចិ បនេត្ថ កម្មបច្ចយោ ច ហោតីតិ។ ‘‘អារម្មណបុរេជាតេ បនេត្ថ ឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តបច្ចយតា ន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ អារម្មណបុរេជាតន្តិ យទិ កញ្ចិ អារម្មណភូតំ បុរេជាតំ វុត្តំ, អារម្មណភូតស្ស វត្ថុស្ស វិប្បយុត្តបច្ចយតា លព្ភតីតិ សា ន លព្ភតីតិ ន វត្តព្ពា។ អថ បន វត្ថុបុរេជាតតោ អញ្ញំ វត្ថុភាវរហិតារម្មណមេវ ‘‘អារម្មណបុរេជាត’’ន្តិ វុត្តំ, តស្ស និស្សយបច្ចយតា ន លព្ភតីតិ ‘‘និស្សយិន្ទ្រិយវិប្បយុត្តបច្ចយតា ន លព្ភតី’’តិ វត្តព្ពំ។ ឥតោ ឧត្តរិបីតិ បុរេជាតតោ បរតោបីតិ អត្ថោ, ឥតោ វា ឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តតោ និស្សយិន្ទ្រិយវិប្បយុត្តតោ វា ឧត្តរិ អារម្មណាធិបតិអាទិ ច លព្ភមានាលព្ភមានំ វេទិតព្ពន្តិ អត្ថោ វត្តព្ពោ។ កម្មាទីសុ បន លព្ភមានាលព្ភមានំ ន វក្ខតីតិ បុរិមោយេវេត្ថ អត្ថោ អធិប្បេតោ។
Anantarasamanantaresu yaṃ kammapaccayo hoti, taṃ na āsevanapaccayo. Yañca āsevanapaccayo hoti, na taṃ kammapaccayoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Pakatūpanissayo pakatūpanissayovā’’ti vuttaṃ , kammapaccayopi pana so hoti, tasmā ‘‘kammapaccayo cā’’ti paṭhanti. Ayaṃ panettha attho – pakatūpanissayo yebhuyyena pakatūpanissayova hoti, koci panettha kammapaccayo ca hotīti. ‘‘Ārammaṇapurejāte panettha indriyavippayuttapaccayatā na labbhatī’’ti vuttaṃ. Tattha ārammaṇapurejātanti yadi kañci ārammaṇabhūtaṃ purejātaṃ vuttaṃ, ārammaṇabhūtassa vatthussa vippayuttapaccayatā labbhatīti sā na labbhatīti na vattabbā. Atha pana vatthupurejātato aññaṃ vatthubhāvarahitārammaṇameva ‘‘ārammaṇapurejāta’’nti vuttaṃ, tassa nissayapaccayatā na labbhatīti ‘‘nissayindriyavippayuttapaccayatā na labbhatī’’ti vattabbaṃ. Ito uttaripīti purejātato paratopīti attho, ito vā indriyavippayuttato nissayindriyavippayuttato vā uttari ārammaṇādhipatiādi ca labbhamānālabbhamānaṃ veditabbanti attho vattabbo. Kammādīsu pana labbhamānālabbhamānaṃ na vakkhatīti purimoyevettha attho adhippeto.
‘‘កពឡីការោ អាហារោ អាហារបច្ចយោវា’’តិ បុរិមបាឋោ, អត្ថិអវិគតបច្ចយោបិ បន សោ ហោតិ, តេន ‘‘កពឡីការោ អាហារោ អាហារបច្ចយត្តំ អវិជហន្តោវ អត្ថិអវិគតានំ វសេន អបរេហិបិ ទ្វីហាការេហិ អនេកបច្ចយភាវំ គច្ឆតី’’តិ បឋន្តិ។
‘‘Kabaḷīkāro āhāro āhārapaccayovā’’ti purimapāṭho, atthiavigatapaccayopi pana so hoti, tena ‘‘kabaḷīkāro āhāro āhārapaccayattaṃ avijahantova atthiavigatānaṃ vasena aparehipi dvīhākārehi anekapaccayabhāvaṃ gacchatī’’ti paṭhanti.
‘‘យថានុរូបំ ឈានបច្ចយេ វុត្តានំ ទសន្នំ ហេតុអធិបតីនញ្ចាតិ ឥមេសំ វសេនា’’តិ បុរិមបាឋោ, ‘‘យថានុរូបំ ឈានបច្ចយេ វុត្តានំ មគ្គវជ្ជានំ នវន្នំ ហេតុអធិបតិឈានានញ្ចាតិ ឥមេសំ វសេនា’’តិ បច្ឆិមបាឋោ, តេសុ វិចារេត្វា យុត្តោ គហេតព្ពោ។
‘‘Yathānurūpaṃ jhānapaccaye vuttānaṃ dasannaṃ hetuadhipatīnañcāti imesaṃ vasenā’’ti purimapāṭho, ‘‘yathānurūpaṃ jhānapaccaye vuttānaṃ maggavajjānaṃ navannaṃ hetuadhipatijhānānañcāti imesaṃ vasenā’’ti pacchimapāṭho, tesu vicāretvā yutto gahetabbo.
សមនន្តរនិរុទ្ធតាយ អារម្មណភាវេន ច សទិសោ បច្ចយភាវោ បច្ចយសភាគតា, វិរុទ្ធបច្ចយតា បច្ចយវិសភាគតា។ ‘‘ឥមិនា ឧបាយេនា’’តិ វចនតោ ហេតុអាទីនំ សហជាតានំ សហជាតភាវេន សភាគតា, សហជាតាសហជាតានំ ហេតុអារម្មណាទីនំ អញ្ញមញ្ញវិសភាគតាតិ ឯវមាទិនា ឧបាយេន សភាគតា វិសភាគតា យោជេតព្ពា។
Samanantaraniruddhatāya ārammaṇabhāvena ca sadiso paccayabhāvo paccayasabhāgatā, viruddhapaccayatā paccayavisabhāgatā. ‘‘Iminā upāyenā’’ti vacanato hetuādīnaṃ sahajātānaṃ sahajātabhāvena sabhāgatā, sahajātāsahajātānaṃ hetuārammaṇādīnaṃ aññamaññavisabhāgatāti evamādinā upāyena sabhāgatā visabhāgatā yojetabbā.
ជនកាយេវ, ន អជនកាតិ ជនកភាវប្បធានាយេវ ហុត្វា បច្ចយា ហោន្តិ, ន ឧបត្ថម្ភកភាវប្បធានាតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ យេសំ ហេតុអាទយោ បច្ចយា ហោន្តិ, តេ តេហិ វិនា នេវ ឧប្បជ្ជន្តិ, ន ច បវត្តន្តីតិ តេសំ ឧភយប្បធានតា វុត្តា។ ន ហិ តេ អនន្តរាទយោ វិយ ជននេនេវ បវត្តិំ ករោន្តីតិ។
Janakāyeva, na ajanakāti janakabhāvappadhānāyeva hutvā paccayā honti, na upatthambhakabhāvappadhānāti attho daṭṭhabbo. Yesaṃ hetuādayo paccayā honti, te tehi vinā neva uppajjanti, na ca pavattantīti tesaṃ ubhayappadhānatā vuttā. Na hi te anantarādayo viya jananeneva pavattiṃ karontīti.
សព្ពេសំ ឋានំ ការណភាវោ សព្ពដ្ឋានំ, តំ ឯតេសំ អត្ថីតិ សព្ពដ្ឋានិកា។ ឧបនិស្សយំ ភិន្ទន្តេន តយោបិ ឧបនិស្សយា វត្តព្ពា, អភិន្ទិត្វា វា ឧបនិស្សយគ្គហណមេវ កាតព្ពំ។ តត្ថ ភិន្ទនំ បកតូបនិស្សយស្ស រូបានំ បច្ចយត្តាភាវទស្សនត្ថំ, អារម្មណានន្តរូបនិស្សយានំ បន បុព្ពេ អារម្មណាធិបតិអនន្តរគ្គហណេហិ គហិតត្តា តេសុ ឯកទេសេន អនន្តរូបនិស្សយេន ឥតរម្បិ ទស្សេតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ បុរេជាតបច្ឆាជាតាបិ អសព្ពដ្ឋានិកា អរូបរូបានញ្ញេវ យថាក្កមេន បច្ចយភាវតោតិ ឯត្ថ បុរេជាតបច្ចយោ អនន្តរាទីសុ ឯវ វត្តព្ពោ តំសមានគតិកត្តា, ន ច យុគឡភាវោ បច្ឆាជាតេន សហ កថនេ ការណំ អសព្ពដ្ឋានិកទស្សនមត្តស្ស អធិប្បេតត្តាតិ តំ តត្ថ បឋិត្វា ‘‘បច្ឆាជាតោបិ អសព្ពដ្ឋានិកោ រូបានំយេវ បច្ចយភាវតោ’’តិ បឋន្តិ។
Sabbesaṃ ṭhānaṃ kāraṇabhāvo sabbaṭṭhānaṃ, taṃ etesaṃ atthīti sabbaṭṭhānikā. Upanissayaṃ bhindantena tayopi upanissayā vattabbā, abhinditvā vā upanissayaggahaṇameva kātabbaṃ. Tattha bhindanaṃ pakatūpanissayassa rūpānaṃ paccayattābhāvadassanatthaṃ, ārammaṇānantarūpanissayānaṃ pana pubbe ārammaṇādhipatianantaraggahaṇehi gahitattā tesu ekadesena anantarūpanissayena itarampi dassetīti daṭṭhabbaṃ. Purejātapacchājātāpi asabbaṭṭhānikā arūparūpānaññeva yathākkamena paccayabhāvatoti ettha purejātapaccayo anantarādīsu eva vattabbo taṃsamānagatikattā, na ca yugaḷabhāvo pacchājātena saha kathane kāraṇaṃ asabbaṭṭhānikadassanamattassa adhippetattāti taṃ tattha paṭhitvā ‘‘pacchājātopi asabbaṭṭhāniko rūpānaṃyeva paccayabhāvato’’ti paṭhanti.
បច្ចយនិទ្ទេសបកិណ្ណកវិនិច្ឆយកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccayaniddesapakiṇṇakavinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
