| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
បច្ចយនិទ្ទេសបកិណ្ណកវិនិច្ឆយកថាវណ្ណនា
Paccayaniddesapakiṇṇakavinicchayakathāvaṇṇanā
អាទិមបាឋោតិ បុរិមបាឋោ។ តថា ច សតីតិ ទោសស្សបិ សត្តរសហិ បច្ចយេហិ បច្ចយភាវេ សតិ។ អធិបតិបច្ចយភាវោបិស្ស អនុញ្ញាតោ ហោតីតិ អាហ ‘‘ទោសស្សបិ គរុករណំ បាឡិយំ វត្តព្ពំ សិយា’’តិ។ ‘‘សេសាន’’ន្តិ វចនេនេវ និវារិតោតិ កទាចិ អាសង្កេយ្យាតិ តំនិវត្តនត្ថមាហ ‘‘ន ច សេសាន’’ន្តិអាទិ។ បុរេជាតាទីហីតិ បុរេជាតកម្មាហារឈានិន្ទ្រិយមគ្គវិបាកបច្ចយេហិ។ តន្និវារណត្ថន្តិ តស្ស យថាវុត្តទោសស្ស និវារណត្ថំ។ វិសុញ្ច អគ្គហេត្វាតិ លោភមោហា វិបាកបច្ចយាបិ ន ហោន្តិ, តថា ទោសោតិ ឯវំ វិសុញ្ច អគ្គហេត្វា។ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ កាយវិញ្ញាណធាតុយា អារម្មណាទិបច្ចយោ ហោន្តំយេវ បថវីអាទិសភាវត្តា អត្តនា សហជាតានំ សហជាតាទិបច្ចយា ហោន្តិយេវាតិ វុត្តំ ‘‘ផោដ្ឋព្ពាយតនស្ស សហជាតាទិបច្ចយភាវំ ទស្សេតី’’តិ។ ‘‘សព្ពធម្មាន’’ន្តិ ‘‘សព្ពេ ធម្មា មនោវិញ្ញាណធាតុយា តំសម្បយុត្តកានញ្ច ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯត្ថ វុត្តេ សព្ពធម្មេ សន្ធាយាហ ‘‘សព្ពធម្មានំ យថាយោគំ ហេតាទិបច្ចយភាវំ ទស្សេតី’’តិ។ ន ហិ ឯតំ…បេ.… ភាវទស្សនំ, អថ ខោ ឯកធម្មស្ស អនេកបច្ចយភាវទស្សនំ, តស្មា ‘‘ឯតេន ផោដ្ឋព្ពាយតនស្សា’’តិអាទិ វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ រូបាទីនន្តិ រូបាយតនាទីនំ។
Ādimapāṭhoti purimapāṭho. Tathā ca satīti dosassapi sattarasahi paccayehi paccayabhāve sati. Adhipatipaccayabhāvopissa anuññāto hotīti āha ‘‘dosassapi garukaraṇaṃ pāḷiyaṃ vattabbaṃ siyā’’ti. ‘‘Sesāna’’nti vacaneneva nivāritoti kadāci āsaṅkeyyāti taṃnivattanatthamāha ‘‘na ca sesāna’’ntiādi. Purejātādīhīti purejātakammāhārajhānindriyamaggavipākapaccayehi. Tannivāraṇatthanti tassa yathāvuttadosassa nivāraṇatthaṃ. Visuñca aggahetvāti lobhamohā vipākapaccayāpi na honti, tathā dosoti evaṃ visuñca aggahetvā. Phoṭṭhabbāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā ārammaṇādipaccayo hontaṃyeva pathavīādisabhāvattā attanā sahajātānaṃ sahajātādipaccayā hontiyevāti vuttaṃ ‘‘phoṭṭhabbāyatanassa sahajātādipaccayabhāvaṃ dassetī’’ti. ‘‘Sabbadhammāna’’nti ‘‘sabbe dhammā manoviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti ettha vutte sabbadhamme sandhāyāha ‘‘sabbadhammānaṃ yathāyogaṃ hetādipaccayabhāvaṃ dassetī’’ti. Na hi etaṃ…pe… bhāvadassanaṃ, atha kho ekadhammassa anekapaccayabhāvadassanaṃ, tasmā ‘‘etena phoṭṭhabbāyatanassā’’tiādi vuttanti adhippāyo. Rūpādīnanti rūpāyatanādīnaṃ.
ភេទាតិ វិសេសា។ ភេទំ អនាមសិត្វាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុអាទិវិសេសំ អគ្គហេត្វា។ តេ ឯវាតិ យថាវុត្តវិសេសានំ សាមញ្ញភូតេ ខន្ធេ ឯវ។ យំ សន្ធាយ ‘‘ឯវំ ន សក្កា វត្តុ’’ន្តិ វុត្តំ, តំ វិភាវេតុំ ‘‘ន ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ បដ្ឋានសំវណ្ណនា ហេសាតិ ឯតេន សុត្តេ វុត្តបរិយាយមគ្គភាវេនេត្ថ ន សក្កា មិច្ឆាវាចាទីនំ មគ្គបច្ចយំ វត្តុន្តិ ទស្សេតិ។ សេសបច្ចយភាវោតិ មគ្គបច្ចយំ ឋបេត្វា យថាវុត្តេហិ សេសេហិ អដ្ឋារសហិ បច្ចយេហិ បច្ចយភាវោ។ អធិបតិបច្ចយោ ន ហោតីតិ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ន ហោតិ។ តន្តិ វិចិកិច្ឆំ។ តត្ថាតិ យថាវុត្តេសុ អហិរិកាទីសុ។
Bhedāti visesā. Bhedaṃ anāmasitvāti cakkhuviññāṇadhātuādivisesaṃ aggahetvā. Te evāti yathāvuttavisesānaṃ sāmaññabhūte khandhe eva. Yaṃ sandhāya ‘‘evaṃ na sakkā vattu’’nti vuttaṃ, taṃ vibhāvetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Paṭṭhānasaṃvaṇṇanā hesāti etena sutte vuttapariyāyamaggabhāvenettha na sakkā micchāvācādīnaṃ maggapaccayaṃ vattunti dasseti. Sesapaccayabhāvoti maggapaccayaṃ ṭhapetvā yathāvuttehi sesehi aṭṭhārasahi paccayehi paccayabhāvo. Adhipatipaccayo na hotīti ārammaṇādhipatipaccayo na hoti. Tanti vicikicchaṃ. Tatthāti yathāvuttesu ahirikādīsu.
ទសធា បច្ចយា ហោន្តិ, បុន តថា ហទយវត្ថុន្តិ ឥទំ អត្ថមត្តវចនំ។ បាឋោ បន ‘‘ហទយវត្ថុ តេសញ្ចេវ វិប្បយុត្តស្ស ច វសេន ទសធា បច្ចយោ ហោតី’’តិ វេទិតព្ពោ។ រូបសទ្ទគន្ធរសាយតនមត្តមេវាតិ ឥទំ រូបាទីនំ សហជាតបច្ចយតាយ វិយ និស្សយបច្ចយតាយ ច អភាវតោ, បុរេជាតបច្ចយតាយ ច ភាវតោ វុត្តំ។ ឯតានីតិ យថាវុត្តានិ រូបសទ្ទគន្ធរសារម្មណានិ។ សព្ពាតិក្កន្តបច្ចយាបេក្ខាតិ ‘‘ឯកធម្មស្ស អនេកបច្ចយភាវតោ’’តិ ឯតស្មិំ វិចារេ ហេតុអាទិអតិក្កន្តបច្ចយាបេក្ខា ឯតេសំ រូបាទីនំ អបុព្ពតា នត្ថិ, អថ ខោ អារម្មណអារម្មណាធិបតិអារម្មណូបនិស្សយបច្ចយាបេក្ខា។ ន ហិ រូបាទីនិ ហេតុសហជាតាធិបតិអាទិវសេន បច្ចយា ហោន្តីតិ។ តស្សាតិ រូបជីវិតិន្ទ្រិយស្ស បុរេជាតបច្ចយភាវតោ អបុព្ពតា, តស្មា តំ ឯកូនវីសតិវិធោ បច្ចយោ ហោតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សត្តធា បច្ចយភាវោ យោជេតព្ពោ, ន ហិ ឱជា បុរេជាតបច្ចយោ ន ហោតីតិ។
Dasadhā paccayā honti, puna tathā hadayavatthunti idaṃ atthamattavacanaṃ. Pāṭho pana ‘‘hadayavatthu tesañceva vippayuttassa ca vasena dasadhā paccayo hotī’’ti veditabbo. Rūpasaddagandharasāyatanamattamevāti idaṃ rūpādīnaṃ sahajātapaccayatāya viya nissayapaccayatāya ca abhāvato, purejātapaccayatāya ca bhāvato vuttaṃ. Etānīti yathāvuttāni rūpasaddagandharasārammaṇāni. Sabbātikkantapaccayāpekkhāti ‘‘ekadhammassa anekapaccayabhāvato’’ti etasmiṃ vicāre hetuādiatikkantapaccayāpekkhā etesaṃ rūpādīnaṃ apubbatā natthi, atha kho ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayāpekkhā. Na hi rūpādīni hetusahajātādhipatiādivasena paccayā hontīti. Tassāti rūpajīvitindriyassa purejātapaccayabhāvato apubbatā, tasmā taṃ ekūnavīsatividho paccayo hotīti vuttaṃ hoti. Sattadhā paccayabhāvo yojetabbo, na hi ojā purejātapaccayo na hotīti.
អត្ថោតិ វា ហេតុអាទិធម្មានំ សភាវោ វេទិតព្ពោ។ សោ ហិ អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នេហិ អរណីយតោ ឧបគន្តព្ពតោ, ញាណេន វា ញាតព្ពតោ ‘‘អត្ថោ’’តិ វុច្ចតិ។ អាការោតិ តស្សេវ បវត្តិអាការោ, យេន អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នានំ បច្ចយភាវំ ឧបគច្ឆតីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ តំ បន វិប្បយុត្តំ។ ‘‘សត្តហាការេហី’’តិ បឋានស្ស ការណមាហ ‘‘ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទោ ហី’’តិអាទិនា។
Atthoti vā hetuādidhammānaṃ sabhāvo veditabbo. So hi attano paccayuppannehi araṇīyato upagantabbato, ñāṇena vā ñātabbato ‘‘attho’’ti vuccati. Ākāroti tasseva pavattiākāro, yena attano paccayuppannānaṃ paccayabhāvaṃ upagacchatīti evamettha attho daṭṭhabbo. Taṃ pana vippayuttaṃ. ‘‘Sattahākārehī’’ti paṭhānassa kāraṇamāha ‘‘ukkaṭṭhaparicchedo hī’’tiādinā.
យំ កម្មបច្ចយោ…បេ.… ទដ្ឋព្ពំ អាសេវនកម្មបច្ចយានំ បច្ចយុប្បន្នស្ស អនន្តរដ្ឋានតាយ។ សហជាតម្បិ ហិ អនន្តរមេវាតិ។ កោចិ បនេត្ថាតិ ឯត្ថ ឯតស្មិំ បកតូបនិស្សយសមុទាយេ កោចិ តទេកទេសភូតោ កម្មសភាវោ បកតូបនិស្សយោតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ ‘‘យទិទំ អារម្មណបុរេជាតេ បនេត្ថ ឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តបច្ចយតា ន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, តស្មិំ, តស្មិំ វា អារម្មណបុរេជាតគ្គហណេ។ វត្ថុស្ស វិប្បយុត្តបច្ចយតា លព្ភតីតិ ន វត្តព្ពា។ ន ហិ អារម្មណភូតំ វត្ថុ វិប្បយុត្តបច្ចយោ ហោតិ, អថ ខោ និស្សយភូតមេវាតិ។ ឥតោ ឧត្តរីតិ ឯត្ថ ‘‘ឥតោ’’តិ ឥទំ បច្ចាមសនំ បុរេជាតំ វា សន្ធាយ អារម្មណបុរេជាតំ វា។ តត្ថ បឋមនយំ អបេក្ខិត្វា វុត្តំ ‘‘បុរេជាតតោ បរតោបី’’តិ។ តេន កម្មាទិបច្ចយេសុបិ វក្ខមានេសុ លព្ភមានាលព្ភមានំ វេទិតព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ទុតិយំ បន នយំ អនបេក្ខិត្វា អដ្ឋកថាយំ អាគតវសេន វុត្តំ ‘‘ឥតោ វា ឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តតោ’’តិ, អត្តនា វុត្តនយេន បន ‘‘និស្សយិន្ទ្រិយវិប្បយុត្តតោ វា’’តិ។ តត្ថ វត្តព្ពំ សយមេវាហ ‘‘អារម្មណាធិបតី’’តិអាទិ។ កម្មាទីសុ លព្ភមានាលព្ភមានំ ន វក្ខតិ ‘‘ឥតោ ឧត្តរី’’តិអាទិនា បគេវ អតិទេសស្ស កតត្តា, តស្មា បុរិមោយេវ បុរេជាតតោបីតិ វុត្តអត្ថោយេវ អធិប្បេតោ។
Yaṃ kammapaccayo…pe… daṭṭhabbaṃ āsevanakammapaccayānaṃ paccayuppannassa anantaraṭṭhānatāya. Sahajātampi hi anantaramevāti. Koci panetthāti ettha etasmiṃ pakatūpanissayasamudāye koci tadekadesabhūto kammasabhāvo pakatūpanissayoti attho. Tatthāti ‘‘yadidaṃ ārammaṇapurejāte panettha indriyavippayuttapaccayatā na labbhatī’’ti vuttaṃ, tasmiṃ, tasmiṃ vā ārammaṇapurejātaggahaṇe. Vatthussa vippayuttapaccayatā labbhatīti na vattabbā. Na hi ārammaṇabhūtaṃ vatthu vippayuttapaccayo hoti, atha kho nissayabhūtamevāti. Ito uttarīti ettha ‘‘ito’’ti idaṃ paccāmasanaṃ purejātaṃ vā sandhāya ārammaṇapurejātaṃ vā. Tattha paṭhamanayaṃ apekkhitvā vuttaṃ ‘‘purejātato paratopī’’ti. Tena kammādipaccayesupi vakkhamānesu labbhamānālabbhamānaṃ veditabbanti vuttaṃ hoti. Dutiyaṃ pana nayaṃ anapekkhitvā aṭṭhakathāyaṃ āgatavasena vuttaṃ ‘‘ito vā indriyavippayuttato’’ti, attanā vuttanayena pana ‘‘nissayindriyavippayuttato vā’’ti. Tattha vattabbaṃ sayamevāha ‘‘ārammaṇādhipatī’’tiādi. Kammādīsu labbhamānālabbhamānaṃ na vakkhati ‘‘ito uttarī’’tiādinā pageva atidesassa katattā, tasmā purimoyeva purejātatopīti vuttaatthoyeva adhippeto.
‘‘មគ្គបច្ចយតំ អវិជហន្តោវា’’តិ ឥមិនា ច មគ្គបច្ចយោ វុត្តោតិ ‘‘មគ្គវជ្ជានំ នវន្ន’’ន្តិ វុត្តំ បច្ឆិមបាឋេ, បុរិមបាឋេ បន ‘‘មគ្គបច្ចយតំ អវិជហន្តោវា’’តិ វុត្តត្តា ឯវ មគ្គបច្ចយេន សទ្ធិំ សហជាតាទិបច្ចយា គហេតព្ពាតិ ‘‘ទសន្ន’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ បច្ឆិមបាឋេ ‘‘ឯកាទសហាការេហី’’តិ វត្តព្ពំ, បុរិមបាឋេ ‘‘ទ្វាទសហី’’តិ។
‘‘Maggapaccayataṃ avijahantovā’’ti iminā ca maggapaccayo vuttoti ‘‘maggavajjānaṃ navanna’’nti vuttaṃ pacchimapāṭhe, purimapāṭhe pana ‘‘maggapaccayataṃ avijahantovā’’ti vuttattā eva maggapaccayena saddhiṃ sahajātādipaccayā gahetabbāti ‘‘dasanna’’nti vuttaṃ. Tattha pacchimapāṭhe ‘‘ekādasahākārehī’’ti vattabbaṃ, purimapāṭhe ‘‘dvādasahī’’ti.
សមនន្តរនិរុទ្ធតាយ អារម្មណភាវេន ចាតិ វិជ្ជមានម្បិ វិសេសមនាមសិត្វា កេវលំ សមនន្តរនិរុទ្ធតាយ អារម្មណភាវេន, ន ច សមនន្តរនិរុទ្ធតាអារម្មណភាវសាមញ្ញេនាតិ អត្ថោ។ ‘‘ឥមិនា ឧបាយេនា’’តិ បច្ចយសភាគតាទស្សនេន បច្ចយវិសភាគតាទស្សនេន ច វុត្តំ បទទ្វយំ ឯកជ្ឈំ កត្វា បទុទ្ធារោ កតោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ហេតុអាទីនំ សហជាតានំ…បេ.… យោជេតព្ពា’’តិ អាហ។ ហេតុអារម្មណាទីនំ សហជាតាសហជាតភាវេន អញ្ញមញ្ញវិសភាគតាតិ យោជនា។ ឯវមាទិនាតិ អាទិ-សទ្ទេន បុរេជាតានំ ចក្ខាទីនំ រូបាទីនញ្ច បុរេជាតភាវេន សភាគតា, បវត្តិយំ វត្ថុខន្ធាទីនំ បុរេជាតបច្ឆាជាតានំ បុរេជាតបច្ឆាជាតភាវេន វិសភាគតាតិ ឯវមាទីនម្បិ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ ហេតុនហេតុអាទិភាវតោបិ ចេត្ថ យុគឡកតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។ ហេតុបច្ចយោ ហិ ហេតុភាវេន បច្ចយោ, ឥតរេ តទញ្ញភាវេន។ ឯវមិតរេសុបិ យថារហំ យុគឡកតោ វេទិតព្ពោ។
Samanantaraniruddhatāya ārammaṇabhāvena cāti vijjamānampi visesamanāmasitvā kevalaṃ samanantaraniruddhatāya ārammaṇabhāvena, na ca samanantaraniruddhatāārammaṇabhāvasāmaññenāti attho. ‘‘Iminā upāyenā’’ti paccayasabhāgatādassanena paccayavisabhāgatādassanena ca vuttaṃ padadvayaṃ ekajjhaṃ katvā paduddhāro katoti dassento ‘‘hetuādīnaṃ sahajātānaṃ…pe… yojetabbā’’ti āha. Hetuārammaṇādīnaṃ sahajātāsahajātabhāvena aññamaññavisabhāgatāti yojanā. Evamādināti ādi-saddena purejātānaṃ cakkhādīnaṃ rūpādīnañca purejātabhāvena sabhāgatā, pavattiyaṃ vatthukhandhādīnaṃ purejātapacchājātānaṃ purejātapacchājātabhāvena visabhāgatāti evamādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Hetunahetuādibhāvatopi cettha yugaḷakato viññātabbo vinicchayo. Hetupaccayo hi hetubhāvena paccayo, itare tadaññabhāvena. Evamitaresupi yathārahaṃ yugaḷakato veditabbo.
ឧភយប្បធានតាតិ ជននោបត្ថម្ភនប្បធានតា។ ឋានន្តិ បទស្ស អត្ថវចនំ ការណភាវោតិ វិនាបិ ភាវបច្ចយំ ភាវបច្ចយស្ស អត្ថោ ញាយតីតិ។ ឧបនិស្សយំ ភិន្ទន្តេនាតិ អនន្តរូបនិស្សយបកតូបនិស្សយវិភាគេន វិភជន្តេន។ តយោបិ ឧបនិស្សយា វត្តព្ពា ឧបនិស្សយវិភាគភាវតោ។ ឧបនិស្សយគ្គហណមេវ កាតព្ពំ សាមញ្ញរូបេន។ តត្ថាតិ ឯវមវដ្ឋិតេ អនន្តរូបនិស្សយបកតូបនិស្សយោតិ ភិន្ទនំ វិភាគករណំ យទិ បកតូបនិស្សយស្ស រូបានំ បច្ចយត្តាភាវទស្សនត្ថំ, ននុ អារម្មណូបនិស្សយអនន្តរូបនិស្សយាបិ រូបានំ បច្ចយា ន ហោន្តិយេវាតិ? សច្ចំ ន ហោន្តិ, តេ បន ទស្សិតនយាតិ តទេកទេសេន ឥតរម្បិ ទស្សិតមេវ ហោតីតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘អារម្មណំ…បេ.… ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ អាហ។ តំសមានគតិកត្តាតិ តេហិ អនន្តរាទីហិ សមានគតិកត្តា អរូបានំយេវ បច្ចយភាវតោ។ តន្តិ បុរេជាតបច្ចយំ។ តត្ថាតិ អនន្តរាទីសុ បឋិត្វា។
Ubhayappadhānatāti jananopatthambhanappadhānatā. Ṭhānanti padassa atthavacanaṃ kāraṇabhāvoti vināpi bhāvapaccayaṃ bhāvapaccayassa attho ñāyatīti. Upanissayaṃ bhindantenāti anantarūpanissayapakatūpanissayavibhāgena vibhajantena. Tayopi upanissayā vattabbā upanissayavibhāgabhāvato. Upanissayaggahaṇameva kātabbaṃ sāmaññarūpena. Tatthāti evamavaṭṭhite anantarūpanissayapakatūpanissayoti bhindanaṃ vibhāgakaraṇaṃ yadi pakatūpanissayassa rūpānaṃ paccayattābhāvadassanatthaṃ, nanu ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayāpi rūpānaṃ paccayā na hontiyevāti? Saccaṃ na honti, te pana dassitanayāti tadekadesena itarampi dassitameva hotīti imamatthaṃ dassento ‘‘ārammaṇaṃ…pe… daṭṭhabba’’nti āha. Taṃsamānagatikattāti tehi anantarādīhi samānagatikattā arūpānaṃyeva paccayabhāvato. Tanti purejātapaccayaṃ. Tatthāti anantarādīsu paṭhitvā.
បច្ចយនិទ្ទេសបកិណ្ណកវិនិច្ឆយកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccayaniddesapakiṇṇakavinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
