Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    పుచ్ఛావారో

    Pucchāvāro

    ౧. పచ్చయానులోమవణ్ణనా

    1. Paccayānulomavaṇṇanā

    ఏవం అనులోమపట్ఠానాదీసు తికపట్ఠానాదివసేన చతువీసతిసమన్తపట్ఠానసమోధానే పట్ఠానమహాపకరణే యే తికాదయో నిస్సాయ నిద్దిట్ఠత్తా ఏతం తికపట్ఠానం, దుకపట్ఠానం…పే॰… దుకదుకపట్ఠానన్తి వుత్తం. తే అనామసిత్వా యేసం పచ్చయానం వసేన తే తికాదయో విభత్తా, తే పచ్చయే ఏవ తావ ఇమినా మాతికానిక్ఖేపపచ్చయవిభఙ్గసఙ్ఖాతేన వారేన ఉద్దేసతో చ నిద్దేసతో చ దస్సేత్వా, ఇదాని యే తికాదయో నిస్సాయ నిద్దిట్ఠత్తా ఏతం తికపట్ఠానం, దుకపట్ఠానం…పే॰… దుకదుకపట్ఠానన్తి వుత్తం. తే తికాదయో ఇమేసం పచ్చయానం వసేన విత్థారేత్వా దస్సేతుం ఏకేకం తికదుకం నిస్సాయ సత్తహి మహావారేహి దేసనా కతా. తేసం ఇమాని నామాని – పటిచ్చవారో, సహజాతవారో, పచ్చయవారో, నిస్సయవారో, సంసట్ఠవారో, సమ్పయుత్తవారో, పఞ్హావారోతి.

    Evaṃ anulomapaṭṭhānādīsu tikapaṭṭhānādivasena catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhāne paṭṭhānamahāpakaraṇe ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te anāmasitvā yesaṃ paccayānaṃ vasena te tikādayo vibhattā, te paccaye eva tāva iminā mātikānikkhepapaccayavibhaṅgasaṅkhātena vārena uddesato ca niddesato ca dassetvā, idāni ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te tikādayo imesaṃ paccayānaṃ vasena vitthāretvā dassetuṃ ekekaṃ tikadukaṃ nissāya sattahi mahāvārehi desanā katā. Tesaṃ imāni nāmāni – paṭiccavāro, sahajātavāro, paccayavāro, nissayavāro, saṃsaṭṭhavāro, sampayuttavāro, pañhāvāroti.

    తత్థ ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం పటిచ్చాభిధానవసేన వుత్తో పటిచ్చవారో నామ. కుసలం ధమ్మం సహజాతో కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం సహజాతాభిధానవసేన వుత్తో సహజాతవారో నామ. సో పురిమేన పటిచ్చవారేన అత్థతో నిన్నానాకరణో. పటిచ్చాభిధానవసేన బుజ్ఝనకానం వసేన పన పఠమో వుత్తో, సహజాతాభిధానవసేన బుజ్ఝనకానం వసేన దుతియో. ద్వీసుపి చేతేసు రూపారూపధమ్మవసేన పచ్చయా చేవ పచ్చయుప్పన్నధమ్మా చ వేదితబ్బా. తే చ ఖో సహజాతావ, న పురేజాతపచ్ఛాజాతా లబ్భన్తి. ‘‘కుసలం ధమ్మం పచ్చయా కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం పచ్చయాభిధానవసేన వుత్తో పన పచ్చయవారో నామ. సోపి పురిమవారద్వయం వియ రూపారూపధమ్మవసేనేవ వేదితబ్బో. పచ్చయో పనేత్థ పురేజాతోపి లబ్భతి. అయమస్స పురిమవారద్వయతో విసేసో. తదనన్తరో ‘‘కుసలం ధమ్మం నిస్సాయ కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం నిస్సయాభిధానవసేన వుత్తో నిస్సయవారో నామ. సో పురిమేన పచ్చయవారేన అత్థతో నిన్నానాకరణో. పచ్చయాభిధానవసేన బుజ్ఝనకానం వసేన పన పఠమో వుత్తో, నిస్సయాభిధానవసేన బుజ్ఝనకానం వసేన దుతియో. తతో పరం ‘‘కుసలం ధమ్మం సంసట్ఠో కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం సంసట్ఠాభిధానవసేన వుత్తో సంసట్ఠవారో నామ. ‘‘కుసలం ధమ్మం సమ్పయుత్తో కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం సమ్పయుత్తాభిధానవసేన వుత్తో సమ్పయుత్తవారో నామ. సో పురిమేన సంసట్ఠవారేన అత్థతో నిన్నానాకరణో. సంసట్ఠాభిధానవసేన బుజ్ఝనకానం వసేన పన పఠమో వుత్తో, సమ్పయుత్తాభిధానవసేన దుతియో. ద్వీసుపి చేతేసు అరూపధమ్మవసేనేవ పచ్చయా పచ్చయుప్పన్నా చ వేదితబ్బా. సత్తమవారే పన యస్మా ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదినా నయేన తే తే పఞ్హే ఉద్ధరిత్వా పున ‘‘కుసలా హేతూ సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధాన’’న్తిఆదినా నయేన సబ్బేపి తే పఞ్హా నిజ్జటా నిగ్గుమ్బా చ కత్వా విభత్తా, తస్మా సో వారో పఞ్హానం సాధుకం విభత్తత్తా పఞ్హావారోత్వేవ సఙ్ఖ్యం గతో. రూపారూపధమ్మవసేనేవ పనేత్థ పచ్చయాపి పచ్చయుప్పన్నాపి వేదితబ్బా.

    Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ paṭiccābhidhānavasena vutto paṭiccavāro nāma. Kusalaṃ dhammaṃ sahajāto kusalo dhammo’’ti evaṃ sahajātābhidhānavasena vutto sahajātavāro nāma. So purimena paṭiccavārena atthato ninnānākaraṇo. Paṭiccābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sahajātābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Dvīsupi cetesu rūpārūpadhammavasena paccayā ceva paccayuppannadhammā ca veditabbā. Te ca kho sahajātāva, na purejātapacchājātā labbhanti. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paccayā kusalo dhammo’’ti evaṃ paccayābhidhānavasena vutto pana paccayavāro nāma. Sopi purimavāradvayaṃ viya rūpārūpadhammavaseneva veditabbo. Paccayo panettha purejātopi labbhati. Ayamassa purimavāradvayato viseso. Tadanantaro ‘‘kusalaṃ dhammaṃ nissāya kusalo dhammo’’ti evaṃ nissayābhidhānavasena vutto nissayavāro nāma. So purimena paccayavārena atthato ninnānākaraṇo. Paccayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, nissayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Tato paraṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ saṃsaṭṭho kusalo dhammo’’ti evaṃ saṃsaṭṭhābhidhānavasena vutto saṃsaṭṭhavāro nāma. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ sampayutto kusalo dhammo’’ti evaṃ sampayuttābhidhānavasena vutto sampayuttavāro nāma. So purimena saṃsaṭṭhavārena atthato ninnānākaraṇo. Saṃsaṭṭhābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sampayuttābhidhānavasena dutiyo. Dvīsupi cetesu arūpadhammavaseneva paccayā paccayuppannā ca veditabbā. Sattamavāre pana yasmā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena te te pañhe uddharitvā puna ‘‘kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’ntiādinā nayena sabbepi te pañhā nijjaṭā niggumbā ca katvā vibhattā, tasmā so vāro pañhānaṃ sādhukaṃ vibhattattā pañhāvārotveva saṅkhyaṃ gato. Rūpārūpadhammavaseneva panettha paccayāpi paccayuppannāpi veditabbā.

    తత్థ యో తావ ఏస సబ్బపఠమో పటిచ్చవారో నామ, సో ఉద్దేసతో నిద్దేసతో చ దువిధో హోతి. తత్థ ఉద్దేసవారో పఠమో, పుచ్ఛావారోతిపి వుచ్చతి. పణ్ణత్తివారోతిపి తస్సేవ నామం. సో హి కుసలాదయో పటిచ్చ కుసలాదీనం హేతుపచ్చయాదీనం వసేన ఉద్దిట్ఠత్తా ఉద్దేసవారో, కుసలాదయో పటిచ్చ హేతుపచ్చయాదివసేన కుసలాదీనం ఉప్పత్తియా పుచ్ఛితత్తా పుచ్ఛావారో, కుసలాదయో పటిచ్చ హేతుపచ్చయాదివసేన కుసలాదీనం ఉప్పత్తియా పఞ్ఞాపితత్తా పణ్ణత్తివారోతిపి వుత్తో.

    Tattha yo tāva esa sabbapaṭhamo paṭiccavāro nāma, so uddesato niddesato ca duvidho hoti. Tattha uddesavāro paṭhamo, pucchāvārotipi vuccati. Paṇṇattivārotipi tasseva nāmaṃ. So hi kusalādayo paṭicca kusalādīnaṃ hetupaccayādīnaṃ vasena uddiṭṭhattā uddesavāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā pucchitattā pucchāvāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā paññāpitattā paṇṇattivārotipi vutto.

    ౨౫-౩౪. తత్థ సియా కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయాతి పరికప్పపుచ్ఛా. అయఞ్హేత్థ అత్థో – యో కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా, కిం సో కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ సియాతి అథ వా కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ యో కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య, సో హేతుపచ్చయా సియాతి అయమేత్థ అత్థో. తత్థ పటీతి సదిసత్థే వత్తతి. సదిసపుగ్గలో హి పటిపుగ్గలో, సదిసభాగో చ పటిభాగోతి వుచ్చతి. ఇచ్చాతి గమనుస్సుక్కవచనమేతం. ఉభయం ఏకతో కత్వా పటిచ్చాతి పటిగన్త్వా సహుప్పత్తిసఙ్ఖాతేన సదిసభావేన పత్వా, తేన సద్ధిం ఏకతో ఉప్పత్తిభావం ఉపగన్త్వాతి వుత్తం హోతి. కుసలో ధమ్మోతి ఏవం సహుప్పత్తిభావేన కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయాతి పుచ్ఛతి. అథ వా పటిచ్చాతి పచ్చయం కత్వా. తం పన పచ్చయకరణం పురేజాతేపి పచ్చయే లబ్భతి సహజాతేపి. ఇధ సహజాతం అధిప్పేతం. సియా కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అకుసలోతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. తత్థ కిఞ్చాపి సహజాతవసేన కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అకుసలో నత్థి, ఇమస్మిం పన పుచ్ఛావారే యమ్పి విస్సజ్జియమానం అత్థతో లబ్భతి, యమ్పి న లబ్భతి, తం సబ్బం పుచ్ఛావసేన ఉద్ధటం. పరతో పన విస్సజ్జనే యం న లబ్భతి, తం పహాయ యం లబ్భతి, తదేవ విస్సజ్జితం.

    25-34. Tattha siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti parikappapucchā. Ayañhettha attho – yo kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā, kiṃ so kusalaṃ dhammaṃ paṭicca siyāti atha vā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca yo kusalo dhammo uppajjeyya, so hetupaccayā siyāti ayamettha attho. Tattha paṭīti sadisatthe vattati. Sadisapuggalo hi paṭipuggalo, sadisabhāgo ca paṭibhāgoti vuccati. Iccāti gamanussukkavacanametaṃ. Ubhayaṃ ekato katvā paṭiccāti paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti vuttaṃ hoti. Kusalo dhammoti evaṃ sahuppattibhāvena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti pucchati. Atha vā paṭiccāti paccayaṃ katvā. Taṃ pana paccayakaraṇaṃ purejātepi paccaye labbhati sahajātepi. Idha sahajātaṃ adhippetaṃ. Siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalotiādīsupi eseva nayo. Tattha kiñcāpi sahajātavasena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo natthi, imasmiṃ pana pucchāvāre yampi vissajjiyamānaṃ atthato labbhati, yampi na labbhati, taṃ sabbaṃ pucchāvasena uddhaṭaṃ. Parato pana vissajjane yaṃ na labbhati, taṃ pahāya yaṃ labbhati, tadeva vissajjitaṃ.

    ఏవమేత్థ పుచ్ఛానం అత్థఞ్చేవ పుచ్ఛాగతిఞ్చ ఞత్వా ఇదాని గణనవసేన పుచ్ఛాపరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో . ఏత్థ హి ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చా’’తి కుసలపదం ఆదిం కత్వా కుసలాకుసలాబ్యాకతన్తా తిస్సో పుచ్ఛా, పున తదేవాదిం కత్వా కుసలాబ్యాకతాదివసేన దుకప్పభేదన్తా తిస్సో, పున తదేవాదిం కత్వా తికన్తా చ ఏకా, ఏవం కుసలం ధమ్మం పటిచ్చాతి కుసలాదికా సత్త పుచ్ఛా, తథా అకుసలాదికా, తథా అబ్యాకతాదికా, తథా కుసలాబ్యాకతాదికా, అకుసలాబ్యాకతాదికా, కుసలాకుసలాదికా, కుసలాకుసలాబ్యాకతాదికాతి సబ్బాపి సత్తన్నం సత్తకానం వసేన కుసలత్తికం నిస్సాయ హేతుపచ్చయే ఏకూనపఞ్ఞాసం పుచ్ఛా.

    Evamettha pucchānaṃ atthañceva pucchāgatiñca ñatvā idāni gaṇanavasena pucchāparicchedo veditabbo . Ettha hi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’ti kusalapadaṃ ādiṃ katvā kusalākusalābyākatantā tisso pucchā, puna tadevādiṃ katvā kusalābyākatādivasena dukappabhedantā tisso, puna tadevādiṃ katvā tikantā ca ekā, evaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalādikā satta pucchā, tathā akusalādikā, tathā abyākatādikā, tathā kusalābyākatādikā, akusalābyākatādikā, kusalākusalādikā, kusalākusalābyākatādikāti sabbāpi sattannaṃ sattakānaṃ vasena kusalattikaṃ nissāya hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ pucchā.

    తత్థ ఏకమూలకావసానా నవ, ఏకమూలదుకావసానా నవ, ఏకమూలతికావసానా తిస్సో, దుకమూలఏకావసానా నవ, దుకమూలదుకావసానా నవ, దుకమూలతికావసానా తిస్సో, తికమూలఏకావసానా తిస్సో, తికమూలదుకావసానా తిస్సో, తికమూలతికావసానా ఏకాతి ఏవమేతా మూలవసేనాపి వేదితబ్బా. యథా చ హేతుపచ్చయే ఏకూనపఞ్ఞాసం, ఆరమ్మణపచ్చయాదీసుపి తథేవాతి సబ్బేసుపి చతువీసతియా పచ్చయేసు –

    Tattha ekamūlakāvasānā nava, ekamūladukāvasānā nava, ekamūlatikāvasānā tisso, dukamūlaekāvasānā nava, dukamūladukāvasānā nava, dukamūlatikāvasānā tisso, tikamūlaekāvasānā tisso, tikamūladukāvasānā tisso, tikamūlatikāvasānā ekāti evametā mūlavasenāpi veditabbā. Yathā ca hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ, ārammaṇapaccayādīsupi tathevāti sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu –

    సహస్సమేకఞ్చ సతం, ఛసత్తతి పునాపరా;

    Sahassamekañca sataṃ, chasattati punāparā;

    పుచ్ఛా సమ్పిణ్డితా హోన్తి, నయమ్హి ఏకమూలకే.

    Pucchā sampiṇḍitā honti, nayamhi ekamūlake.

    ౩౫-౩౬. తతో పరం హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయాతి దుమూలకనయో ఆరద్ధో. తత్థ హేతారమ్మణదుకో…పే॰… హేతుఅవిగతదుకోతి హేతుపచ్చయేన సద్ధిం తేవీసతి దుకా హోన్తి. తేసు హేతుపచ్చయే వియ హేతారమ్మణదుకేపి ఏకూనపఞ్ఞాసం పుచ్ఛా, తాసు పాళియం ద్వేయేవ దస్సితా. యథా చ హేతారమ్మణదుకే ఏకూనపఞ్ఞాసం తథా హేతాధిపతిదుకాదీసుపి. తత్థ పఠమపుచ్ఛావసేన హేతాధిపతిదుకో, హేతానన్తరదుకో, హేతుసమనన్తరదుకోతి పటిపాటియా తయో దుకే దస్సేత్వా పరియోసానే హేతుఅవిగతదుకో దస్సితో, సేసం సఙ్ఖిత్తం. పుచ్ఛాపరిచ్ఛేదో పనేత్థ ఏవం వేదితబ్బో.

    35-36. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayāti dumūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇaduko…pe… hetuavigatadukoti hetupaccayena saddhiṃ tevīsati dukā honti. Tesu hetupaccaye viya hetārammaṇadukepi ekūnapaññāsaṃ pucchā, tāsu pāḷiyaṃ dveyeva dassitā. Yathā ca hetārammaṇaduke ekūnapaññāsaṃ tathā hetādhipatidukādīsupi. Tattha paṭhamapucchāvasena hetādhipatiduko, hetānantaraduko, hetusamanantaradukoti paṭipāṭiyā tayo duke dassetvā pariyosāne hetuavigataduko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Pucchāparicchedo panettha evaṃ veditabbo.

    సహస్సమేకఞ్చ సతం, సత్తవీసతిమేవ చ;

    Sahassamekañca sataṃ, sattavīsatimeva ca;

    దుకేసు తేవీసతియా, పుచ్ఛా హోన్తి దుమూలకే.

    Dukesu tevīsatiyā, pucchā honti dumūlake.

    ౩౭. తతో పరం హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతిపచ్చయాతి తిమూలకనయో ఆరద్ధో. తత్థ హేతారమ్మణదుకేన సద్ధిం అధిపతిపచ్చయాదీసు బావీసతియా పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన బావీసతి తికా హోన్తి. తేసు పఠమపుచ్ఛావసేన పఠమత్తికఞ్చ దుతియత్తికఞ్చ దస్సేత్వా పరియోసానతికో దస్సితో, సేసం సఙ్ఖిత్తం. యథా పన దుకేసు, ఏవం తికేసుపి ఏకమేకస్మిం తికే ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా సబ్బేసుపి బావీసతియా తికేసు –

    37. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti timūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇadukena saddhiṃ adhipatipaccayādīsu bāvīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena bāvīsati tikā honti. Tesu paṭhamapucchāvasena paṭhamattikañca dutiyattikañca dassetvā pariyosānatiko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Yathā pana dukesu, evaṃ tikesupi ekamekasmiṃ tike ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi bāvīsatiyā tikesu –

    సహస్సమేకం పుచ్ఛానం, అట్ఠసత్తతిమేవ చ;

    Sahassamekaṃ pucchānaṃ, aṭṭhasattatimeva ca;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి తికమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi tikamūlake.

    ౩౮. తతో పరం హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతిపచ్చయా అనన్తరపచ్చయాతి చతుమూలకనయో ఆరద్ధో. తత్థ పఠమత్తికేన సద్ధిం అనన్తరపచ్చయాదీసు ఏకవీసతియా పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ఏకవీసతి చతుక్కా హోన్తి. తేసు ద్వే చతుక్కే దస్సేత్వా సేసం సఙ్ఖిత్తం. ఇధాపి ఏకమేకస్మిం చతుక్కే ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా సబ్బేసుపి ఏకవీసతియా చతుక్కేసు –

    38. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā anantarapaccayāti catumūlakanayo āraddho. Tattha paṭhamattikena saddhiṃ anantarapaccayādīsu ekavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekavīsati catukkā honti. Tesu dve catukke dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Idhāpi ekamekasmiṃ catukke ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi ekavīsatiyā catukkesu –

    సహస్సమేకం పుచ్ఛానం, ఏకూనతింస పునాపరా;

    Sahassamekaṃ pucchānaṃ, ekūnatiṃsa punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి చతుమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi catumūlake.

    తతో పరం పఞ్చమూలకం ఆదిం కత్వా యావ సబ్బమూలకా దేసనా కతా, తం సబ్బం సఙ్ఖిపిత్వా హేట్ఠా వుత్తఞ్చ ఉపరి వత్తబ్బఞ్చ ఏకతో కత్వా పాళియం ‘‘ఏకమూలకం, దుమూలకం, తిమూలకం, చతుమూలకం, పఞ్చమూలకం, సబ్బమూలకం అసమ్ముయ్హన్తేన విత్థారేతబ్బ’’న్తి నయో దస్సితో. తత్థ ఏకమూలకాదీసు యం వత్తబ్బం, తం వుత్తమేవ. పఞ్చమూలకే పన పఠమచతుక్కేన సద్ధిం సమనన్తరపచ్చయాదీసు సమవీసతియా పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన సమవీసతి పఞ్చకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Tato paraṃ pañcamūlakaṃ ādiṃ katvā yāva sabbamūlakā desanā katā, taṃ sabbaṃ saṅkhipitvā heṭṭhā vuttañca upari vattabbañca ekato katvā pāḷiyaṃ ‘‘ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, catumūlakaṃ, pañcamūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti nayo dassito. Tattha ekamūlakādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Pañcamūlake pana paṭhamacatukkena saddhiṃ samanantarapaccayādīsu samavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena samavīsati pañcakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని నవ పుచ్ఛానం, అసీతి చ పునాపరా;

    Satāni nava pucchānaṃ, asīti ca punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి పఞ్చమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi pañcamūlake.

    ఛమూలకే పఠమపఞ్చకేన సద్ధిం సహజాతపచ్చయాదీసు ఏకూనవీసతియా పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ఏకూనవీసతి ఛక్కా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Chamūlake paṭhamapañcakena saddhiṃ sahajātapaccayādīsu ekūnavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekūnavīsati chakkā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని నవ పుచ్ఛానం, ఏకతింస తతోపరా;

    Satāni nava pucchānaṃ, ekatiṃsa tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి ఛక్కమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi chakkamūlake.

    సత్తమూలకే పఠమఛక్కేన సద్ధిం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయాదీసు అట్ఠారససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన అట్ఠారస సత్తకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Sattamūlake paṭhamachakkena saddhiṃ aññamaññapaccayādīsu aṭṭhārasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭhārasa sattakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని అట్ఠ పుచ్ఛానం, ద్వాసీతి చ తతోపరా;

    Satāni aṭṭha pucchānaṃ, dvāsīti ca tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి సత్తమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi sattamūlake.

    అట్ఠమూలకే పఠమసత్తకేన సద్ధిం నిస్సయపచ్చయాదీసు సత్తరససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన సత్తరస అట్ఠకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Aṭṭhamūlake paṭhamasattakena saddhiṃ nissayapaccayādīsu sattarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena sattarasa aṭṭhakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని అట్ఠ పుచ్ఛానం, తేత్తింసా చ తతోపరా;

    Satāni aṭṭha pucchānaṃ, tettiṃsā ca tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి అట్ఠమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi aṭṭhamūlake.

    నవమూలకే పఠమఅట్ఠకేన సద్ధిం ఉపనిస్సయపచ్చయాదీసు సోళససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన సోళస నవకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Navamūlake paṭhamaaṭṭhakena saddhiṃ upanissayapaccayādīsu soḷasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena soḷasa navakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని సత్త పుచ్ఛానం, చతురాసీతి తతోపరా;

    Satāni satta pucchānaṃ, caturāsīti tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి నవమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi navamūlake.

    దసమూలకే పఠమనవకేన సద్ధిం పురేజాతపచ్చయాదీసు పన్నరససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన పన్నరస దసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Dasamūlake paṭhamanavakena saddhiṃ purejātapaccayādīsu pannarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pannarasa dasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని సత్త పుచ్ఛానం, పఞ్చతింస తతోపరా;

    Satāni satta pucchānaṃ, pañcatiṃsa tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయమ్హి దసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, nayamhi dasamūlake.

    ఏకాదసమూలకే పఠమదసకేన సద్ధిం పచ్ఛాజాతపచ్చయాదీసు చుద్దససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన చుద్దస ఏకాదసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Ekādasamūlake paṭhamadasakena saddhiṃ pacchājātapaccayādīsu cuddasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cuddasa ekādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    ఛ సతాని చ పుచ్ఛానం, ఛళాసీతి తతోపరా;

    Cha satāni ca pucchānaṃ, chaḷāsīti tatoparā;

    నయమ్హి పుచ్ఛా గణితా, ఏకాదసకమూలకే.

    Nayamhi pucchā gaṇitā, ekādasakamūlake.

    ద్వాదసమూలకే పఠమఏకాదసకేన సద్ధిం ఆసేవనపచ్చయాదీసు తేరససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన తేరస ద్వాదసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Dvādasamūlake paṭhamaekādasakena saddhiṃ āsevanapaccayādīsu terasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena terasa dvādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    ఛ సతాని చ పుచ్ఛానం, సత్తతింస తతోపరా;

    Cha satāni ca pucchānaṃ, sattatiṃsa tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే ద్వాదసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye dvādasamūlake.

    తేరసమూలకే పఠమద్వాదసకేన సద్ధిం కమ్మపచ్చయాదీసు ద్వాదససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ద్వాదస తేరసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Terasamūlake paṭhamadvādasakena saddhiṃ kammapaccayādīsu dvādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dvādasa terasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని పఞ్చ పుచ్ఛానం, అట్ఠాసీతి పునాపరా;

    Satāni pañca pucchānaṃ, aṭṭhāsīti punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే తేరసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye terasamūlake.

    చుద్దసమూలకే పఠమతేరసకేన సద్ధిం విపాకపచ్చయాదీసు ఏకాదససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ఏకాదస చుద్దసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Cuddasamūlake paṭhamaterasakena saddhiṃ vipākapaccayādīsu ekādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekādasa cuddasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని పఞ్చ పుచ్ఛానం, తింస చాథ నవాపరా;

    Satāni pañca pucchānaṃ, tiṃsa cātha navāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే చుద్దసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye cuddasamūlake.

    పన్నరసమూలకే పఠమచుద్దసకేన సద్ధిం ఆహారపచ్చయాదీసు దససు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన దస పన్నరసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Pannarasamūlake paṭhamacuddasakena saddhiṃ āhārapaccayādīsu dasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dasa pannarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని చత్తారి పుచ్ఛానం, నవుతి చ తతోపరా;

    Satāni cattāri pucchānaṃ, navuti ca tatoparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే పన్నరసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye pannarasamūlake.

    సోళసమూలకే పఠమపన్నరసకేన సద్ధిం ఇన్ద్రియపచ్చయాదీసు నవసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన నవ సోళసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Soḷasamūlake paṭhamapannarasakena saddhiṃ indriyapaccayādīsu navasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena nava soḷasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని చత్తారి చత్తా-లీసేకా చేవ పునాపరా;

    Satāni cattāri cattā-līsekā ceva punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే సోళసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye soḷasamūlake.

    సత్తరసమూలకే పఠమసోళసకేన సద్ధిం ఝానపచ్చయాదీసు అట్ఠసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన అట్ఠ సత్తరసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Sattarasamūlake paṭhamasoḷasakena saddhiṃ jhānapaccayādīsu aṭṭhasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭha sattarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని తీణి పుచ్ఛానం, నవుతి ద్వే పునాపరా;

    Satāni tīṇi pucchānaṃ, navuti dve punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే సత్తరసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye sattarasamūlake.

    అట్ఠారసమూలకే పఠమసత్తరసకేన సద్ధిం మగ్గపచ్చయాదీసు సత్తసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన సత్త అట్ఠారసకా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Aṭṭhārasamūlake paṭhamasattarasakena saddhiṃ maggapaccayādīsu sattasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena satta aṭṭhārasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతాని తీణి పుచ్ఛానం, తేచత్తారీసమేవ చ;

    Satāni tīṇi pucchānaṃ, tecattārīsameva ca;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే అట్ఠారసమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye aṭṭhārasamūlake.

    ఏకూనవీసతిమూలకే పఠమఅట్ఠారసకేన సద్ధిం సమ్పయుత్తపచ్చయాదీసు ఛసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ఛ ఏకూనవీసతికా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Ekūnavīsatimūlake paṭhamaaṭṭhārasakena saddhiṃ sampayuttapaccayādīsu chasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cha ekūnavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    ద్వే సతా నవుతి చేవ, చతస్సో చ పునాపరా;

    Dve satā navuti ceva, catasso ca punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే ఏకూనవీసతికే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye ekūnavīsatike.

    వీసతిమూలకే పఠమఏకూనవీసతికేన సద్ధిం విప్పయుత్తపచ్చయాదీసు పఞ్చసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన పఞ్చవీసతికా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Vīsatimūlake paṭhamaekūnavīsatikena saddhiṃ vippayuttapaccayādīsu pañcasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pañcavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    ద్వే సతా హోన్తి పుచ్ఛానం, చత్తాలీసా చ పఞ్చ చ;

    Dve satā honti pucchānaṃ, cattālīsā ca pañca ca;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే వీసతిమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye vīsatimūlake.

    ఏకవీసతిమూలకే పఠమవీసతికేన సద్ధిం అత్థిపచ్చయాదీసు చతూసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన చత్తారో ఏకవీసతికా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Ekavīsatimūlake paṭhamavīsatikena saddhiṃ atthipaccayādīsu catūsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cattāro ekavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    సతం ఛనవుతి చేవ, పుచ్ఛా హోన్తి సమ్పిణ్డితా;

    Sataṃ chanavuti ceva, pucchā honti sampiṇḍitā;

    గణితా లక్ఖణఞ్ఞూహి, ఏకవీసతికే నయే.

    Gaṇitā lakkhaṇaññūhi, ekavīsatike naye.

    ద్వావీసతిమూలకే పఠమఏకవీసతికేన సద్ధిం నత్థిపచ్చయాదీసు తీసు పచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన తయో ద్వావీసతికా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Dvāvīsatimūlake paṭhamaekavīsatikena saddhiṃ natthipaccayādīsu tīsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena tayo dvāvīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    చత్తాలీసాధికం సతం, సత్త చేవ పునాపరా;

    Cattālīsādhikaṃ sataṃ, satta ceva punāparā;

    పుచ్ఛా గణనతో హోన్తి, నయే ద్వావీసతిమూలకే.

    Pucchā gaṇanato honti, naye dvāvīsatimūlake.

    తేవీసతిమూలకే పఠమద్వావీసతికేన సద్ధిం ద్వీసు విగతావిగతపచ్చయేసు ఏకమేకస్స యోజనావసేన ద్వే తేవీసతికా హోన్తి. తేసు ఏకమేకస్మిం ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా –

    Tevīsatimūlake paṭhamadvāvīsatikena saddhiṃ dvīsu vigatāvigatapaccayesu ekamekassa yojanāvasena dve tevīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –

    అట్ఠనవుతిమేవిధ, పుచ్ఛా గణనతో మతా;

    Aṭṭhanavutimevidha, pucchā gaṇanato matā;

    నయమ్హి తేవీసతిమే, తేవీసతికమూలకే.

    Nayamhi tevīsatime, tevīsatikamūlake.

    చతువీసతిమూలకో పన సబ్బపచ్చయానం సమోధానవసేన వేదితబ్బో, తేనేవ సబ్బమూలకోతి వుత్తో. తత్థ ఏకూనపఞ్ఞాసమేవ పుచ్ఛా హోన్తీతి సబ్బాపేతా హేతుపచ్చయపదమేవ గహేత్వా ఏకమూలకాదీనం సబ్బమూలకపరియోసానానం వసేన సత్థారా దేవపరిసతి విత్థారతో విభత్తా పుచ్ఛా ఇధ సఙ్ఖేపేన దస్సితా.

    Catuvīsatimūlako pana sabbapaccayānaṃ samodhānavasena veditabbo, teneva sabbamūlakoti vutto. Tattha ekūnapaññāsameva pucchā hontīti sabbāpetā hetupaccayapadameva gahetvā ekamūlakādīnaṃ sabbamūlakapariyosānānaṃ vasena satthārā devaparisati vitthārato vibhattā pucchā idha saṅkhepena dassitā.

    తాసం పన సబ్బాసమ్పి అయం గణనపిణ్డో – ఏకమూలకనయస్మిఞ్హి ఏకాదస సతాని ఛసత్తతి చ పుచ్ఛా ఆగతా. హేతుపచ్చయనయే తేనేవ మూలకేన ఏకూనపఞ్ఞాసం కత్వా ఇమస్మిం హేతుపచ్చయమూలకే గహేతబ్బా, సేసా సేసపచ్చయమూలకేసు పక్ఖిపితబ్బా. దుమూలకే సత్తవీసాని ఏకాదస సతాని, తిమూలకే సహస్సం అట్ఠసత్తతి చ, చతుమూలకే సహస్సం ఏకూనతింసఞ్చ, పఞ్చమూలకే అసీతాధికాని నవ సతాని, ఛమూలకే ఏకతింసాని నవ సతాని, సత్తమూలకే ద్వాసీతాని అట్ఠ సతాని, అట్ఠమూలకే తేత్తింసాని అట్ఠ సతాని, నవమూలకే చతురాసీతాని సత్త సతాని, దసమూలకే పఞ్చతింసాని సత్త సతాని, ఏకాదసమూలకే ఛాసీతాని ఛ సతాని, ద్వాదసమూలకే సత్తతింసాని ఛ సతాని, తేరసమూలకే అట్ఠాసీతాని పఞ్చ సతాని, చుద్దసమూలకే ఏకూనచత్తాలీసాని పఞ్చ సతాని, పన్నరసమూలకే నవుతాని చత్తారి సతాని, సోళసమూలకే ఏకచత్తాలీసాని చత్తారి సత్తాని, సత్తరసమూలకే ద్వానవుతాని తీణి సతాని, అట్ఠారసమూలకే తేచత్తాలీసాని తీణి సతాని, ఏకూనవీసతిమూలకే చతునవుతాని ద్వే సతాని, వీసతిమూలకే పఞ్చచత్తాలీసాని ద్వే సతాని, ఏకవీసతిమూలకే ఛనవుతిసతం, ద్వావీసతిమూలకే సత్తచత్తాలీససతం, తేవీసతిమూలకే అట్ఠనవుతి, సబ్బమూలకే ఏకూనపఞ్ఞాసాతి ఏవం హేతుపదం ఆదిం కత్వా విభత్తేసు ఏకమూలకాదీసు –

    Tāsaṃ pana sabbāsampi ayaṃ gaṇanapiṇḍo – ekamūlakanayasmiñhi ekādasa satāni chasattati ca pucchā āgatā. Hetupaccayanaye teneva mūlakena ekūnapaññāsaṃ katvā imasmiṃ hetupaccayamūlake gahetabbā, sesā sesapaccayamūlakesu pakkhipitabbā. Dumūlake sattavīsāni ekādasa satāni, timūlake sahassaṃ aṭṭhasattati ca, catumūlake sahassaṃ ekūnatiṃsañca, pañcamūlake asītādhikāni nava satāni, chamūlake ekatiṃsāni nava satāni, sattamūlake dvāsītāni aṭṭha satāni, aṭṭhamūlake tettiṃsāni aṭṭha satāni, navamūlake caturāsītāni satta satāni, dasamūlake pañcatiṃsāni satta satāni, ekādasamūlake chāsītāni cha satāni, dvādasamūlake sattatiṃsāni cha satāni, terasamūlake aṭṭhāsītāni pañca satāni, cuddasamūlake ekūnacattālīsāni pañca satāni, pannarasamūlake navutāni cattāri satāni, soḷasamūlake ekacattālīsāni cattāri sattāni, sattarasamūlake dvānavutāni tīṇi satāni, aṭṭhārasamūlake tecattālīsāni tīṇi satāni, ekūnavīsatimūlake catunavutāni dve satāni, vīsatimūlake pañcacattālīsāni dve satāni, ekavīsatimūlake chanavutisataṃ, dvāvīsatimūlake sattacattālīsasataṃ, tevīsatimūlake aṭṭhanavuti, sabbamūlake ekūnapaññāsāti evaṃ hetupadaṃ ādiṃ katvā vibhattesu ekamūlakādīsu –

    చుద్దసేవ సహస్సాని, పున సత్త సతాని చ;

    Cuddaseva sahassāni, puna satta satāni ca;

    పుచ్ఛా హేతుపదస్సేవ, ఏకమూలాదిభేదతోతి.

    Pucchā hetupadasseva, ekamūlādibhedatoti.

    ౩౯-౪౦. ఏవం హేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకతో పట్ఠాయ యావ సబ్బమూలకనయా పుచ్ఛాభేదం దస్సేత్వా ఇదాని ఆరమ్మణపచ్చయం ఆదిం కత్వా దస్సేతుం సియా కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుపచ్చయాతిఆదిమాహ. తత్థ ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుపచ్చయాతి ఏత్తావతా ఆరమ్మణపచ్చయం ఆదిం కత్వా హేతుపచ్చయపరియోసానో ఏకమూలకనయో దస్సితో. తతో పరం ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతిపచ్చయాతి దుకమూలకం ఆరద్ధం. తత్థ ఇమం పఠమదుకఞ్చేవ ఆరమ్మణావిగతదుకఞ్చ దస్సేత్వా సేసం సఙ్ఖిత్తం. ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుపచ్చయాతి అయం ఓసానదుకోపి న దస్సితో. సచే పన కత్థచి వాచనామగ్గే సన్దిస్సతి, స్వేవ వాచనామగ్గో గహేతబ్బో. తతో పరం ఆరమ్మణపచ్చయవసేన తికమూలకాదయో అదస్సేత్వావ అధిపతిపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకకాదయో దస్సేతుం అధిపతిపచ్చయా, అనన్తరపచ్చయా, సమనన్తరపచ్చయా, సహజాతపచ్చయా, అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయాతి ఏత్తకమేవ వుత్తం, తం ఏకమూలకవసేన వా సబ్బమూలకవసేన వా వేదితబ్బం.

    39-40. Evaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakato paṭṭhāya yāva sabbamūlakanayā pucchābhedaṃ dassetvā idāni ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya ārammaṇapaccayā hetupaccayātiādimāha. Tattha ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ettāvatā ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā hetupaccayapariyosāno ekamūlakanayo dassito. Tato paraṃ ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti dukamūlakaṃ āraddhaṃ. Tattha imaṃ paṭhamadukañceva ārammaṇāvigatadukañca dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ayaṃ osānadukopi na dassito. Sace pana katthaci vācanāmagge sandissati, sveva vācanāmaggo gahetabbo. Tato paraṃ ārammaṇapaccayavasena tikamūlakādayo adassetvāva adhipatipaccayaṃ ādiṃ katvā ekakādayo dassetuṃ adhipatipaccayā, anantarapaccayā, samanantarapaccayā, sahajātapaccayā, aññamaññapaccayāti ettakameva vuttaṃ, taṃ ekamūlakavasena vā sabbamūlakavasena vā veditabbaṃ.

    ౪౧. తతో పరం అవిగతపచ్చయం ఆదిం కత్వా దుమూలకమేవ దస్సేతుం – అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ అవిగతహేతుదుకో, అవిగతారమ్మణదుకో, అవిగతాధిపతిదుకోతి పటిపాటియా తయో దుకే వత్వా పరియోసానే చ అవిగతవిగతదుకో ఏకో దుకో దస్సితో. తతో అవిగతపచ్చయవసేనేవ తిమూలకం దస్సేతుం – ‘‘అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా, అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా అధిపతిపచ్చయా, అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా అనన్తరపచ్చయా’’తి ఏవం పటిపాటియా తయో తికే వత్వా ‘‘అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా విగతపచ్చయా’’తి పరియోసానత్తికో వుత్తో. తతో అవిగతపచ్చయవసేనేవ చతుమూలకం దస్సేతుం ‘‘అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతిపచ్చయా, అవిగతపచ్చయా హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా అనన్తరపచ్చయా’’తి ద్వే చతుక్కే వత్వా ‘‘విగతపచ్చయా’’తి పదం ఉద్ధరిత్వా ఠపితం, సేసం సబ్బం సఙ్ఖిత్తం. తస్స సఙ్ఖిత్తభావం దస్సేతుం ‘‘ఏకేకస్స పదస్స ఏకమూలకం, దుమూలకం, తిమూలకం, సబ్బమూలకం అసమ్ముయ్హన్తేన విత్థారేతబ్బ’’న్తి వుత్తం. తస్మా యథా హేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా హేతుఆదిపదవసేన ఏకమూలకే ఏకాదస పుచ్ఛాసతాని ఛసత్తతి చ పుచ్ఛా…పే॰… సబ్బమూలకే ఏకూనపఞ్ఞాసం, ఏవం ఆరమ్మణపచ్చయాదీసుపి ఏకమేకం ఆదిం కత్వా ఆరమ్మణాదిపదవసేన ఏకమేకస్స పదస్స ఏకమూలకే ఏకాదస పుచ్ఛాసతాని ఛసత్తతి చ పుచ్ఛా…పే॰… సబ్బమూలకే ఏకూనపఞ్ఞాసాతి ఏకేకస్స పదస్స ఏకమూలకాదిభేదే సత్తసతాధికాని చుద్దస పుచ్ఛా సహస్సాని హోన్తి. తాసం సబ్బేసుపి చతువీసతియా పచ్చయేసు అయం గణనపరిచ్ఛేదో –

    41. Tato paraṃ avigatapaccayaṃ ādiṃ katvā dumūlakameva dassetuṃ – avigatapaccayā hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha avigatahetuduko, avigatārammaṇaduko, avigatādhipatidukoti paṭipāṭiyā tayo duke vatvā pariyosāne ca avigatavigataduko eko duko dassito. Tato avigatapaccayavaseneva timūlakaṃ dassetuṃ – ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā anantarapaccayā’’ti evaṃ paṭipāṭiyā tayo tike vatvā ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā vigatapaccayā’’ti pariyosānattiko vutto. Tato avigatapaccayavaseneva catumūlakaṃ dassetuṃ ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā anantarapaccayā’’ti dve catukke vatvā ‘‘vigatapaccayā’’ti padaṃ uddharitvā ṭhapitaṃ, sesaṃ sabbaṃ saṅkhittaṃ. Tassa saṅkhittabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ekekassa padassa ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Tasmā yathā hetupaccayaṃ ādiṃ katvā hetuādipadavasena ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsaṃ, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekamekassa padassa ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede sattasatādhikāni cuddasa pucchā sahassāni honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –

    ద్వాపఞ్ఞాససహస్సాన-ట్ఠసతాని తీణి సతసహస్సాని;

    Dvāpaññāsasahassāna-ṭṭhasatāni tīṇi satasahassāni;

    కుసలత్తికస్స పుచ్ఛా, అనులోమనయమ్హి సువిభత్తా.

    Kusalattikassa pucchā, anulomanayamhi suvibhattā.

    యథా చ కుసలత్తికస్స, ఏవం వేదనాత్తికాదీనమ్పీతి సబ్బేసుపి ద్వావీసతియా తికేసు –

    Yathā ca kusalattikassa, evaṃ vedanāttikādīnampīti sabbesupi dvāvīsatiyā tikesu –

    ఏకసట్ఠిసహస్సాని, ఛ సతాని సత్తసత్తతి;

    Ekasaṭṭhisahassāni, cha satāni sattasattati;

    సతసహస్సాని పుచ్ఛానం, తికభేదే పభేదతో.

    Satasahassāni pucchānaṃ, tikabhede pabhedato.

    సఙ్ఖిత్తా వాచనామగ్గే.

    Saṅkhittā vācanāmagge.

    దుకేసు పన ‘‘సియా హేతుం ధమ్మం పటిచ్చ హేతుధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం హేతుం పటిచ్చ హేతు, హేతుం పటిచ్చ నహేతు, హేతుం పటిచ్చ హేతు చ నహేతు చ, నహేతుం పటిచ్చ నహేతు, నహేతుం పటిచ్చ హేతు, నహేతుం పటిచ్చ హేతు చ నహేతు చ, హేతుఞ్చ నహేతుఞ్చ పటిచ్చ హేతు, హేతుఞ్చ నహేతుఞ్చ పటిచ్చ నహేతు, హేతుఞ్చ నహేతుఞ్చ పటిచ్చ హేతు చ నహేతు చాతి ఏకమేకస్మిం దుకే హేతుపచ్చయాదీసు ఏకమేకస్మిం పచ్చయే నవ పుచ్ఛా హోన్తి. తాసు హేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకే ద్వేసతాని సోళస చ పుచ్ఛా హోన్తి. తాసు హేతుపచ్చయస్సేవ అఞ్ఞేన అసమ్మిస్సా నవ పుచ్ఛా గహేతబ్బా, సేసా అట్ఠ వారేన గహితా.

    Dukesu pana ‘‘siyā hetuṃ dhammaṃ paṭicca hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ hetuṃ paṭicca hetu, hetuṃ paṭicca nahetu, hetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, nahetuṃ paṭicca nahetu, nahetuṃ paṭicca hetu, nahetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu, hetuñca nahetuñca paṭicca nahetu, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu ca nahetu cāti ekamekasmiṃ duke hetupaccayādīsu ekamekasmiṃ paccaye nava pucchā honti. Tāsu hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake dvesatāni soḷasa ca pucchā honti. Tāsu hetupaccayasseva aññena asammissā nava pucchā gahetabbā, sesā aṭṭha vārena gahitā.

    తాసం దుకమూలకాదీసు తేవీసతియా వారేసు ఏకేకం నవకం అపనేత్వా యావ సబ్బమూలకా అయం గణనపరిచ్ఛేదో – దుకమూలకే తావ ఏకమూలకే దస్సితేసు ద్వీసు సోళసాధికేసు పుచ్ఛాసతేసు నవ అపనేత్వా ద్వేసతాని సత్త చ పుచ్ఛా హోన్తి, తతో నవ అపనేత్వా తిమూలకే అట్ఠనవుతిసతం. ఏవం పురిమపురిమతో నవ నవ అపనేత్వా చతుమూలకే ఏకూననవుతిసతం, పఞ్చమూలకే అసీతిసతం, ఛమూలకే ఏకసత్తతిసతం, సత్తమూలకే ద్వాసట్ఠిసతం, అట్ఠమూలకే తేపణ్ణాససతం, నవమూలకే చతుచత్తాలీససతం, దసమూలకే పఞ్చతింససతం, ఏకాదసమూలకే ఛబ్బీససతం, ద్వాదసమూలకే సత్తరసాధికసతం, తేరసమూలకే అట్ఠాధికసతం, చుద్దసమూలకే నవనవుతి, పన్నరసమూలకే నవుతి, సోళసమూలకే ఏకాసీతి, సత్తరసమూలకే ద్వాసత్తతి, అట్ఠారసమూలకే తేసట్ఠి, ఏకూనవీసతిమూలకే చతుపఞ్ఞాసం, వీసతిమూలకే పఞ్చచత్తాలీసం, ఏకవీసతిమూలకే ఛత్తింసం, ద్వావీసతిమూలకే సత్తవీస, తేవీసతిమూలకే అట్ఠారస, సబ్బమూలకే నవాతి. యథా పనేతాని హేతుపచ్చయవసేన ఏకమూలకే సోళసాధికాని ద్వే పుచ్ఛాసతాని…పే॰… సబ్బమూలకే నవ, ఏవం ఆరమ్మణపచ్చయాదీసుపి ఏకమేకం ఆదిం కత్వా ఆరమ్మణాదిపదవసేన ఏకేకస్స పదస్స ఏకమూలకే సోళసాధికాని ద్వే పుచ్ఛాసతాని…పే॰… సబ్బమూలకే నవాతి ఏకేకస్స పదస్స ఏకమూలకాదిభేదే ద్వే పుచ్ఛా సహస్సాని సత్తసతాని చ పుచ్ఛా హోన్తి. తాసం సబ్బేసుపి చతువీసతియా పచ్చయేసు అయం గణనపరిచ్ఛేదో –

    Tāsaṃ dukamūlakādīsu tevīsatiyā vāresu ekekaṃ navakaṃ apanetvā yāva sabbamūlakā ayaṃ gaṇanaparicchedo – dukamūlake tāva ekamūlake dassitesu dvīsu soḷasādhikesu pucchāsatesu nava apanetvā dvesatāni satta ca pucchā honti, tato nava apanetvā timūlake aṭṭhanavutisataṃ. Evaṃ purimapurimato nava nava apanetvā catumūlake ekūnanavutisataṃ, pañcamūlake asītisataṃ, chamūlake ekasattatisataṃ, sattamūlake dvāsaṭṭhisataṃ, aṭṭhamūlake tepaṇṇāsasataṃ, navamūlake catucattālīsasataṃ, dasamūlake pañcatiṃsasataṃ, ekādasamūlake chabbīsasataṃ, dvādasamūlake sattarasādhikasataṃ, terasamūlake aṭṭhādhikasataṃ, cuddasamūlake navanavuti, pannarasamūlake navuti, soḷasamūlake ekāsīti, sattarasamūlake dvāsattati, aṭṭhārasamūlake tesaṭṭhi, ekūnavīsatimūlake catupaññāsaṃ, vīsatimūlake pañcacattālīsaṃ, ekavīsatimūlake chattiṃsaṃ, dvāvīsatimūlake sattavīsa, tevīsatimūlake aṭṭhārasa, sabbamūlake navāti. Yathā panetāni hetupaccayavasena ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake nava, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekekassa padassa ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake navāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede dve pucchā sahassāni sattasatāni ca pucchā honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –

    చతుసట్ఠిసహస్సాని, పున అట్ఠసతాని చ;

    Catusaṭṭhisahassāni, puna aṭṭhasatāni ca;

    పుచ్ఛా హేతుదుకస్సేవ, అనులోమనయే మతా.

    Pucchā hetudukasseva, anulomanaye matā.

    యథా చ హేతుదుకస్స, ఏవం సహేతుకదుకాదీనమ్పీతి సబ్బస్మిమ్పి దుకసతే –

    Yathā ca hetudukassa, evaṃ sahetukadukādīnampīti sabbasmimpi dukasate –

    సట్ఠి సతసహస్సాని, చత్తారి చ తతోపరం;

    Saṭṭhi satasahassāni, cattāri ca tatoparaṃ;

    అసీతి చ సహస్సాని, పుచ్ఛా దుకసతే విదూ.

    Asīti ca sahassāni, pucchā dukasate vidū.

    అయం తావ సుద్ధికే తికపట్ఠానే చేవ దుకపట్ఠానే చ పుచ్ఛానం గణనపరిచ్ఛేదో.

    Ayaṃ tāva suddhike tikapaṭṭhāne ceva dukapaṭṭhāne ca pucchānaṃ gaṇanaparicchedo.

    యం పన తతో పరం ద్వావీసతి తికే గహేత్వా దుకసతే పక్ఖిపిత్వా దుకతికపట్ఠానం నామ దేసితం, తత్థ ‘‘సియా హేతుం కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ హేతు కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం ద్వావీసతియా తికేసు ఏకేకం తికం దుకానం సతేన సతేన సద్ధిం యోజేత్వా దస్సేతబ్బానం పుచ్ఛానం హేట్ఠా వుత్తనయేన సబ్బేసం ఏకమూలకాదీనం వసేన గహేత్వా పరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో.

    Yaṃ pana tato paraṃ dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tattha ‘‘siyā hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetu kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ dukānaṃ satena satena saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.

    యమ్పి తతో పరం దుకసతం గహేత్వా ద్వావీసతియా తికేసు పక్ఖిపిత్వా తికదుకపట్ఠానం నామ దేసితం, తత్థాపి ‘‘సియా కుసలం హేతుం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో హేతుధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం దుకసతే ఏకేకం దుకం ద్వావీసతియా తికేహి సద్ధిం యోజేత్వా దస్సేతబ్బానం పుచ్ఛానం హేట్ఠా వుత్తనయేన సబ్బేసం ఏకమూలకాదీనం వసేన గహేత్వా పరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో.

    Yampi tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ hetuṃ dhammaṃ paṭicca kusalo hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ dvāvīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.

    యమ్పి తతో పరం తికే తికేసుయేవ పక్ఖిపిత్వా తికతికపట్ఠానం నామ దేసితం, తత్థాపి ‘‘సియా కుసలం సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం ద్వావీసతియా తికేసు ఏకేకం తికం సేసేహి ఏకవీసతియా తికేహి సద్ధిం యోజేత్వా దస్సేతబ్బానం పుచ్ఛానం హేట్ఠా వుత్తనయేన సబ్బేసం ఏకమూలకాదీనం వసేన గహేత్వా పరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో.

    Yampi tato paraṃ tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo sukhāya vedanāya sampayutto dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ sesehi ekavīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.

    యమ్పి తతో పరం దుకే దుకేసుయేవ పక్ఖిపిత్వా దుకదుకపట్ఠానం నామ దేసితం, తత్థాపి ‘‘సియా హేతుం సహేతుకం ధమ్మం పటిచ్చ హేతు సహేతుకో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్య హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం దుకసతే ఏకేకం దుకం సేసేహి నవనవుతియా దుకేహి సద్ధిం యోజేత్వా దస్సేతబ్బానం పుచ్ఛానం హేట్ఠా వుత్తనయేన సబ్బేసం ఏకమూలకాదీనం వసేన గహేత్వా పరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో. తథాగతేన హి సబ్బమ్పేతం పభేదం దస్సేత్వావ దేవపరిసాయ ధమ్మో దేసితో, ధమ్మసేనాపతిస్స పన తేన ‘‘అజ్జ ఇదఞ్చిదఞ్చ దేసిత’’న్తి సఙ్ఖిపిత్వా నయదస్సనమత్తేనేవ దేసనా అక్ఖాతా. థేరేనాపి సఙ్ఖిపిత్వావ వాచనామగ్గో పవత్తితో, సో థేరేన పవత్తితనయేనేవ సఙ్గీతికాలే సఙ్గహం ఆరోపితో.

    Yampi tato paraṃ duke dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā hetuṃ sahetukaṃ dhammaṃ paṭicca hetu sahetuko dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ sesehi navanavutiyā dukehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo. Tathāgatena hi sabbampetaṃ pabhedaṃ dassetvāva devaparisāya dhammo desito, dhammasenāpatissa pana tena ‘‘ajja idañcidañca desita’’nti saṅkhipitvā nayadassanamatteneva desanā akkhātā. Therenāpi saṅkhipitvāva vācanāmaggo pavattito, so therena pavattitanayeneva saṅgītikāle saṅgahaṃ āropito.

    తం పనస్స సఙ్ఖేపనయం దస్సేతుం తికఞ్చ పట్ఠానవరన్తి అయం గాథా ఠపితా. తస్సత్థో – తికఞ్చ పట్ఠానవరన్తి పవరం తికపట్ఠానఞ్చ. దుకుత్తమన్తి ఉత్తమం సేట్ఠం దుకపట్ఠానఞ్చ. దుకతికఞ్చేవాతి దుకతికపట్ఠానఞ్చ. తికదుకఞ్చాతి తికదుకపట్ఠానఞ్చ. తికతికఞ్చేవాతి తికతికపట్ఠానఞ్చ. దుకదుకఞ్చాతి దుకదుకపట్ఠానఞ్చ. ఛ అనులోమమ్హి నయా సుగమ్భీరాతి ఏతే తికపట్ఠానాదయో సుట్ఠు గమ్భీరా ఛ నయా అనులోమమ్హి వేదితబ్బాతి. తత్థ ద్వే అనులోమాని – ధమ్మానులోమఞ్చ పచ్చయానులోమఞ్చ. తత్థ ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో’’తి ఏవం అభిధమ్మమాతికాపదేహి సఙ్గహితానం ధమ్మానం అనులోమదేసనావసేన పవత్తం ధమ్మానులోమం నామ. ‘‘హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా’’తి ఏవం చతువీసతియా పచ్చయానం అనులోమదేసనావసేన పవత్తం పచ్చయానులోమం నామ.

    Taṃ panassa saṅkhepanayaṃ dassetuṃ tikañca paṭṭhānavaranti ayaṃ gāthā ṭhapitā. Tassattho – tikañca paṭṭhānavaranti pavaraṃ tikapaṭṭhānañca. Dukuttamanti uttamaṃ seṭṭhaṃ dukapaṭṭhānañca. Dukatikañcevāti dukatikapaṭṭhānañca. Tikadukañcāti tikadukapaṭṭhānañca. Tikatikañcevāti tikatikapaṭṭhānañca. Dukadukañcāti dukadukapaṭṭhānañca. Cha anulomamhi nayā sugambhīrāti ete tikapaṭṭhānādayo suṭṭhu gambhīrā cha nayā anulomamhi veditabbāti. Tattha dve anulomāni – dhammānulomañca paccayānulomañca. Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ dhammānulomaṃ nāma. ‘‘Hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ paccayānulomaṃ nāma.

    తత్థ హేట్ఠా అట్ఠకథాయం ‘‘తికఞ్చ పట్ఠానవరం…పే॰… ఛ అనులోమమ్హి నయా సుగమ్భీరా’’తి అయం గాథా ధమ్మానులోమం సన్ధాయ వుత్తా. ఇధ పన అయం గాథా తస్మిం ధమ్మానులోమే పచ్చయానులోమం సన్ధాయ వుత్తా. తస్మా ‘‘ఛ అనులోమమ్హి నయా సుగమ్భీరా’’తి అట్ఠకథాగాథాయ ధమ్మానులోమే తికపట్ఠానాదయో ఛ నయా సుగమ్భీరాతి ఏవమత్థో వేదితబ్బో. ఇమస్మిం పనోకాసే ‘‘హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా’’తి ఏవం పవత్తే పచ్చయానులోమే ఏతే ధమ్మానులోమే తికపట్ఠానాదయో ‘‘ఛ నయా సుగమ్భీరా’’తి ఏవమత్థో వేదితబ్బో. తేసు అనులోమే తికపట్ఠానే కుసలత్తికమత్తస్సేవ వసేన అయం ఇమస్మిం పటిచ్చవారస్స పణ్ణత్తివారే సఙ్ఖిపిత్వా పుచ్ఛాపభేదో దస్సితో. సేసేసు పన తికేసు సేసపట్ఠానేసు చ ఏకాపి పుచ్ఛా న దస్సితా. తతో పరేసు పన సహజాతవారాదీసు కుసలత్తికస్సాపి వసేన పుచ్ఛం అనుద్ధరిత్వా లబ్భమానకవసేన విస్సజ్జనమేవ దస్సితం. ‘‘ఛ అనులోమమ్హి నయా సుగమ్భీరా’’తి వచనతో పన ఇమస్మిం పచ్చయానులోమే ఛపి ఏతే పట్ఠాననయా పుచ్ఛావసేన ఉద్ధరిత్వా దస్సేతబ్బా. పట్ఠానం వణ్ణయన్తానఞ్హి ఆచరియానం భారో ఏసోతి.

    Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammānulomaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā tasmiṃ dhammānulome paccayānulomaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse ‘‘hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ pavatte paccayānulome ete dhammānulome tikapaṭṭhānādayo ‘‘cha nayā sugambhīrā’’ti evamattho veditabbo. Tesu anulome tikapaṭṭhāne kusalattikamattasseva vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayānulome chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౩. పుచ్ఛావారో • 3. Pucchāvāro


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact