| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
បុច្ឆាវារោ
Pucchāvāro
១. បច្ចយានុលោមវណ្ណនា
1. Paccayānulomavaṇṇanā
ឯវំ អនុលោមបដ្ឋានាទីសុ តិកបដ្ឋានាទិវសេន ចតុវីសតិសមន្តបដ្ឋានសមោធានេ បដ្ឋានមហាបករណេ យេ តិកាទយោ និស្សាយ និទ្ទិដ្ឋត្តា ឯតំ តិកបដ្ឋានំ, ទុកបដ្ឋានំ…បេ.… ទុកទុកបដ្ឋានន្តិ វុត្តំ។ តេ អនាមសិត្វា យេសំ បច្ចយានំ វសេន តេ តិកាទយោ វិភត្តា, តេ បច្ចយេ ឯវ តាវ ឥមិនា មាតិកានិក្ខេបបច្ចយវិភង្គសង្ខាតេន វារេន ឧទ្ទេសតោ ច និទ្ទេសតោ ច ទស្សេត្វា, ឥទានិ យេ តិកាទយោ និស្សាយ និទ្ទិដ្ឋត្តា ឯតំ តិកបដ្ឋានំ, ទុកបដ្ឋានំ…បេ.… ទុកទុកបដ្ឋានន្តិ វុត្តំ។ តេ តិកាទយោ ឥមេសំ បច្ចយានំ វសេន វិត្ថារេត្វា ទស្សេតុំ ឯកេកំ តិកទុកំ និស្សាយ សត្តហិ មហាវារេហិ ទេសនា កតា។ តេសំ ឥមានិ នាមានិ – បដិច្ចវារោ, សហជាតវារោ, បច្ចយវារោ, និស្សយវារោ, សំសដ្ឋវារោ, សម្បយុត្តវារោ, បញ្ហាវារោតិ។
Evaṃ anulomapaṭṭhānādīsu tikapaṭṭhānādivasena catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhāne paṭṭhānamahāpakaraṇe ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te anāmasitvā yesaṃ paccayānaṃ vasena te tikādayo vibhattā, te paccaye eva tāva iminā mātikānikkhepapaccayavibhaṅgasaṅkhātena vārena uddesato ca niddesato ca dassetvā, idāni ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te tikādayo imesaṃ paccayānaṃ vasena vitthāretvā dassetuṃ ekekaṃ tikadukaṃ nissāya sattahi mahāvārehi desanā katā. Tesaṃ imāni nāmāni – paṭiccavāro, sahajātavāro, paccayavāro, nissayavāro, saṃsaṭṭhavāro, sampayuttavāro, pañhāvāroti.
តត្ថ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ បដិច្ចាភិធានវសេន វុត្តោ បដិច្ចវារោ នាម។ កុសលំ ធម្មំ សហជាតោ កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ សហជាតាភិធានវសេន វុត្តោ សហជាតវារោ នាម។ សោ បុរិមេន បដិច្ចវារេន អត្ថតោ និន្នានាករណោ។ បដិច្ចាភិធានវសេន ពុជ្ឈនកានំ វសេន បន បឋមោ វុត្តោ, សហជាតាភិធានវសេន ពុជ្ឈនកានំ វសេន ទុតិយោ។ ទ្វីសុបិ ចេតេសុ រូបារូបធម្មវសេន បច្ចយា ចេវ បច្ចយុប្បន្នធម្មា ច វេទិតព្ពា។ តេ ច ខោ សហជាតាវ, ន បុរេជាតបច្ឆាជាតា លព្ភន្តិ។ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ បច្ចយាភិធានវសេន វុត្តោ បន បច្ចយវារោ នាម។ សោបិ បុរិមវារទ្វយំ វិយ រូបារូបធម្មវសេនេវ វេទិតព្ពោ។ បច្ចយោ បនេត្ថ បុរេជាតោបិ លព្ភតិ។ អយមស្ស បុរិមវារទ្វយតោ វិសេសោ។ តទនន្តរោ ‘‘កុសលំ ធម្មំ និស្សាយ កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ និស្សយាភិធានវសេន វុត្តោ និស្សយវារោ នាម។ សោ បុរិមេន បច្ចយវារេន អត្ថតោ និន្នានាករណោ។ បច្ចយាភិធានវសេន ពុជ្ឈនកានំ វសេន បន បឋមោ វុត្តោ, និស្សយាភិធានវសេន ពុជ្ឈនកានំ វសេន ទុតិយោ។ តតោ បរំ ‘‘កុសលំ ធម្មំ សំសដ្ឋោ កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ សំសដ្ឋាភិធានវសេន វុត្តោ សំសដ្ឋវារោ នាម។ ‘‘កុសលំ ធម្មំ សម្បយុត្តោ កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ សម្បយុត្តាភិធានវសេន វុត្តោ សម្បយុត្តវារោ នាម។ សោ បុរិមេន សំសដ្ឋវារេន អត្ថតោ និន្នានាករណោ។ សំសដ្ឋាភិធានវសេន ពុជ្ឈនកានំ វសេន បន បឋមោ វុត្តោ, សម្បយុត្តាភិធានវសេន ទុតិយោ។ ទ្វីសុបិ ចេតេសុ អរូបធម្មវសេនេវ បច្ចយា បច្ចយុប្បន្នា ច វេទិតព្ពា។ សត្តមវារេ បន យស្មា ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិនា នយេន តេ តេ បញ្ហេ ឧទ្ធរិត្វា បុន ‘‘កុសលា ហេតូ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធាន’’ន្តិអាទិនា នយេន សព្ពេបិ តេ បញ្ហា និជ្ជដា និគ្គុម្ពា ច កត្វា វិភត្តា, តស្មា សោ វារោ បញ្ហានំ សាធុកំ វិភត្តត្តា បញ្ហាវារោត្វេវ សង្ខ្យំ គតោ។ រូបារូបធម្មវសេនេវ បនេត្ថ បច្ចយាបិ បច្ចយុប្បន្នាបិ វេទិតព្ពា។
Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ paṭiccābhidhānavasena vutto paṭiccavāro nāma. Kusalaṃ dhammaṃ sahajāto kusalo dhammo’’ti evaṃ sahajātābhidhānavasena vutto sahajātavāro nāma. So purimena paṭiccavārena atthato ninnānākaraṇo. Paṭiccābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sahajātābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Dvīsupi cetesu rūpārūpadhammavasena paccayā ceva paccayuppannadhammā ca veditabbā. Te ca kho sahajātāva, na purejātapacchājātā labbhanti. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paccayā kusalo dhammo’’ti evaṃ paccayābhidhānavasena vutto pana paccayavāro nāma. Sopi purimavāradvayaṃ viya rūpārūpadhammavaseneva veditabbo. Paccayo panettha purejātopi labbhati. Ayamassa purimavāradvayato viseso. Tadanantaro ‘‘kusalaṃ dhammaṃ nissāya kusalo dhammo’’ti evaṃ nissayābhidhānavasena vutto nissayavāro nāma. So purimena paccayavārena atthato ninnānākaraṇo. Paccayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, nissayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Tato paraṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ saṃsaṭṭho kusalo dhammo’’ti evaṃ saṃsaṭṭhābhidhānavasena vutto saṃsaṭṭhavāro nāma. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ sampayutto kusalo dhammo’’ti evaṃ sampayuttābhidhānavasena vutto sampayuttavāro nāma. So purimena saṃsaṭṭhavārena atthato ninnānākaraṇo. Saṃsaṭṭhābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sampayuttābhidhānavasena dutiyo. Dvīsupi cetesu arūpadhammavaseneva paccayā paccayuppannā ca veditabbā. Sattamavāre pana yasmā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena te te pañhe uddharitvā puna ‘‘kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’ntiādinā nayena sabbepi te pañhā nijjaṭā niggumbā ca katvā vibhattā, tasmā so vāro pañhānaṃ sādhukaṃ vibhattattā pañhāvārotveva saṅkhyaṃ gato. Rūpārūpadhammavaseneva panettha paccayāpi paccayuppannāpi veditabbā.
តត្ថ យោ តាវ ឯស សព្ពបឋមោ បដិច្ចវារោ នាម, សោ ឧទ្ទេសតោ និទ្ទេសតោ ច ទុវិធោ ហោតិ។ តត្ថ ឧទ្ទេសវារោ បឋមោ, បុច្ឆាវារោតិបិ វុច្ចតិ។ បណ្ណត្តិវារោតិបិ តស្សេវ នាមំ។ សោ ហិ កុសលាទយោ បដិច្ច កុសលាទីនំ ហេតុបច្ចយាទីនំ វសេន ឧទ្ទិដ្ឋត្តា ឧទ្ទេសវារោ, កុសលាទយោ បដិច្ច ហេតុបច្ចយាទិវសេន កុសលាទីនំ ឧប្បត្តិយា បុច្ឆិតត្តា បុច្ឆាវារោ, កុសលាទយោ បដិច្ច ហេតុបច្ចយាទិវសេន កុសលាទីនំ ឧប្បត្តិយា បញ្ញាបិតត្តា បណ្ណត្តិវារោតិបិ វុត្តោ។
Tattha yo tāva esa sabbapaṭhamo paṭiccavāro nāma, so uddesato niddesato ca duvidho hoti. Tattha uddesavāro paṭhamo, pucchāvārotipi vuccati. Paṇṇattivārotipi tasseva nāmaṃ. So hi kusalādayo paṭicca kusalādīnaṃ hetupaccayādīnaṃ vasena uddiṭṭhattā uddesavāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā pucchitattā pucchāvāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā paññāpitattā paṇṇattivārotipi vutto.
២៥-៣៤. តត្ថ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយាតិ បរិកប្បបុច្ឆា។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ – យោ កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា, កិំ សោ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច សិយាតិ អថ វា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច យោ កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, សោ ហេតុបច្ចយា សិយាតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ តត្ថ បដីតិ សទិសត្ថេ វត្តតិ។ សទិសបុគ្គលោ ហិ បដិបុគ្គលោ, សទិសភាគោ ច បដិភាគោតិ វុច្ចតិ។ ឥច្ចាតិ គមនុស្សុក្កវចនមេតំ។ ឧភយំ ឯកតោ កត្វា បដិច្ចាតិ បដិគន្ត្វា សហុប្បត្តិសង្ខាតេន សទិសភាវេន បត្វា, តេន សទ្ធិំ ឯកតោ ឧប្បត្តិភាវំ ឧបគន្ត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ កុសលោ ធម្មោតិ ឯវំ សហុប្បត្តិភាវេន កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយាតិ បុច្ឆតិ។ អថ វា បដិច្ចាតិ បច្ចយំ កត្វា។ តំ បន បច្ចយករណំ បុរេជាតេបិ បច្ចយេ លព្ភតិ សហជាតេបិ។ ឥធ សហជាតំ អធិប្បេតំ។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ កិញ្ចាបិ សហជាតវសេន កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ នត្ថិ, ឥមស្មិំ បន បុច្ឆាវារេ យម្បិ វិស្សជ្ជិយមានំ អត្ថតោ លព្ភតិ, យម្បិ ន លព្ភតិ, តំ សព្ពំ បុច្ឆាវសេន ឧទ្ធដំ។ បរតោ បន វិស្សជ្ជនេ យំ ន លព្ភតិ, តំ បហាយ យំ លព្ភតិ, តទេវ វិស្សជ្ជិតំ។
25-34. Tattha siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti parikappapucchā. Ayañhettha attho – yo kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā, kiṃ so kusalaṃ dhammaṃ paṭicca siyāti atha vā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca yo kusalo dhammo uppajjeyya, so hetupaccayā siyāti ayamettha attho. Tattha paṭīti sadisatthe vattati. Sadisapuggalo hi paṭipuggalo, sadisabhāgo ca paṭibhāgoti vuccati. Iccāti gamanussukkavacanametaṃ. Ubhayaṃ ekato katvā paṭiccāti paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti vuttaṃ hoti. Kusalo dhammoti evaṃ sahuppattibhāvena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti pucchati. Atha vā paṭiccāti paccayaṃ katvā. Taṃ pana paccayakaraṇaṃ purejātepi paccaye labbhati sahajātepi. Idha sahajātaṃ adhippetaṃ. Siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalotiādīsupi eseva nayo. Tattha kiñcāpi sahajātavasena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo natthi, imasmiṃ pana pucchāvāre yampi vissajjiyamānaṃ atthato labbhati, yampi na labbhati, taṃ sabbaṃ pucchāvasena uddhaṭaṃ. Parato pana vissajjane yaṃ na labbhati, taṃ pahāya yaṃ labbhati, tadeva vissajjitaṃ.
ឯវមេត្ថ បុច្ឆានំ អត្ថញ្ចេវ បុច្ឆាគតិញ្ច ញត្វា ឥទានិ គណនវសេន បុច្ឆាបរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ ។ ឯត្ថ ហិ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ចា’’តិ កុសលបទំ អាទិំ កត្វា កុសលាកុសលាព្យាកតន្តា តិស្សោ បុច្ឆា, បុន តទេវាទិំ កត្វា កុសលាព្យាកតាទិវសេន ទុកប្បភេទន្តា តិស្សោ, បុន តទេវាទិំ កត្វា តិកន្តា ច ឯកា, ឯវំ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ចាតិ កុសលាទិកា សត្ត បុច្ឆា, តថា អកុសលាទិកា, តថា អព្យាកតាទិកា, តថា កុសលាព្យាកតាទិកា, អកុសលាព្យាកតាទិកា, កុសលាកុសលាទិកា, កុសលាកុសលាព្យាកតាទិកាតិ សព្ពាបិ សត្តន្នំ សត្តកានំ វសេន កុសលត្តិកំ និស្សាយ ហេតុបច្ចយេ ឯកូនបញ្ញាសំ បុច្ឆា។
Evamettha pucchānaṃ atthañceva pucchāgatiñca ñatvā idāni gaṇanavasena pucchāparicchedo veditabbo . Ettha hi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’ti kusalapadaṃ ādiṃ katvā kusalākusalābyākatantā tisso pucchā, puna tadevādiṃ katvā kusalābyākatādivasena dukappabhedantā tisso, puna tadevādiṃ katvā tikantā ca ekā, evaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalādikā satta pucchā, tathā akusalādikā, tathā abyākatādikā, tathā kusalābyākatādikā, akusalābyākatādikā, kusalākusalādikā, kusalākusalābyākatādikāti sabbāpi sattannaṃ sattakānaṃ vasena kusalattikaṃ nissāya hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ pucchā.
តត្ថ ឯកមូលកាវសានា នវ, ឯកមូលទុកាវសានា នវ, ឯកមូលតិកាវសានា តិស្សោ, ទុកមូលឯកាវសានា នវ, ទុកមូលទុកាវសានា នវ, ទុកមូលតិកាវសានា តិស្សោ, តិកមូលឯកាវសានា តិស្សោ, តិកមូលទុកាវសានា តិស្សោ, តិកមូលតិកាវសានា ឯកាតិ ឯវមេតា មូលវសេនាបិ វេទិតព្ពា។ យថា ច ហេតុបច្ចយេ ឯកូនបញ្ញាសំ, អារម្មណបច្ចយាទីសុបិ តថេវាតិ សព្ពេសុបិ ចតុវីសតិយា បច្ចយេសុ –
Tattha ekamūlakāvasānā nava, ekamūladukāvasānā nava, ekamūlatikāvasānā tisso, dukamūlaekāvasānā nava, dukamūladukāvasānā nava, dukamūlatikāvasānā tisso, tikamūlaekāvasānā tisso, tikamūladukāvasānā tisso, tikamūlatikāvasānā ekāti evametā mūlavasenāpi veditabbā. Yathā ca hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ, ārammaṇapaccayādīsupi tathevāti sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu –
សហស្សមេកញ្ច សតំ, ឆសត្តតិ បុនាបរា;
Sahassamekañca sataṃ, chasattati punāparā;
បុច្ឆា សម្បិណ្ឌិតា ហោន្តិ, នយម្ហិ ឯកមូលកេ។
Pucchā sampiṇḍitā honti, nayamhi ekamūlake.
៣៥-៣៦. តតោ បរំ ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយាតិ ទុមូលកនយោ អារទ្ធោ។ តត្ថ ហេតារម្មណទុកោ…បេ.… ហេតុអវិគតទុកោតិ ហេតុបច្ចយេន សទ្ធិំ តេវីសតិ ទុកា ហោន្តិ។ តេសុ ហេតុបច្ចយេ វិយ ហេតារម្មណទុកេបិ ឯកូនបញ្ញាសំ បុច្ឆា, តាសុ បាឡិយំ ទ្វេយេវ ទស្សិតា។ យថា ច ហេតារម្មណទុកេ ឯកូនបញ្ញាសំ តថា ហេតាធិបតិទុកាទីសុបិ។ តត្ថ បឋមបុច្ឆាវសេន ហេតាធិបតិទុកោ, ហេតានន្តរទុកោ, ហេតុសមនន្តរទុកោតិ បដិបាដិយា តយោ ទុកេ ទស្សេត្វា បរិយោសានេ ហេតុអវិគតទុកោ ទស្សិតោ, សេសំ សង្ខិត្តំ។ បុច្ឆាបរិច្ឆេទោ បនេត្ថ ឯវំ វេទិតព្ពោ។
35-36. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayāti dumūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇaduko…pe… hetuavigatadukoti hetupaccayena saddhiṃ tevīsati dukā honti. Tesu hetupaccaye viya hetārammaṇadukepi ekūnapaññāsaṃ pucchā, tāsu pāḷiyaṃ dveyeva dassitā. Yathā ca hetārammaṇaduke ekūnapaññāsaṃ tathā hetādhipatidukādīsupi. Tattha paṭhamapucchāvasena hetādhipatiduko, hetānantaraduko, hetusamanantaradukoti paṭipāṭiyā tayo duke dassetvā pariyosāne hetuavigataduko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Pucchāparicchedo panettha evaṃ veditabbo.
សហស្សមេកញ្ច សតំ, សត្តវីសតិមេវ ច;
Sahassamekañca sataṃ, sattavīsatimeva ca;
ទុកេសុ តេវីសតិយា, បុច្ឆា ហោន្តិ ទុមូលកេ។
Dukesu tevīsatiyā, pucchā honti dumūlake.
៣៧. តតោ បរំ ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា អធិបតិបច្ចយាតិ តិមូលកនយោ អារទ្ធោ។ តត្ថ ហេតារម្មណទុកេន សទ្ធិំ អធិបតិបច្ចយាទីសុ ពាវីសតិយា បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ពាវីសតិ តិកា ហោន្តិ។ តេសុ បឋមបុច្ឆាវសេន បឋមត្តិកញ្ច ទុតិយត្តិកញ្ច ទស្សេត្វា បរិយោសានតិកោ ទស្សិតោ, សេសំ សង្ខិត្តំ។ យថា បន ទុកេសុ, ឯវំ តិកេសុបិ ឯកមេកស្មិំ តិកេ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា សព្ពេសុបិ ពាវីសតិយា តិកេសុ –
37. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti timūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇadukena saddhiṃ adhipatipaccayādīsu bāvīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena bāvīsati tikā honti. Tesu paṭhamapucchāvasena paṭhamattikañca dutiyattikañca dassetvā pariyosānatiko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Yathā pana dukesu, evaṃ tikesupi ekamekasmiṃ tike ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi bāvīsatiyā tikesu –
សហស្សមេកំ បុច្ឆានំ, អដ្ឋសត្តតិមេវ ច;
Sahassamekaṃ pucchānaṃ, aṭṭhasattatimeva ca;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ តិកមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi tikamūlake.
៣៨. តតោ បរំ ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា អធិបតិបច្ចយា អនន្តរបច្ចយាតិ ចតុមូលកនយោ អារទ្ធោ។ តត្ថ បឋមត្តិកេន សទ្ធិំ អនន្តរបច្ចយាទីសុ ឯកវីសតិយា បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ឯកវីសតិ ចតុក្កា ហោន្តិ។ តេសុ ទ្វេ ចតុក្កេ ទស្សេត្វា សេសំ សង្ខិត្តំ។ ឥធាបិ ឯកមេកស្មិំ ចតុក្កេ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា សព្ពេសុបិ ឯកវីសតិយា ចតុក្កេសុ –
38. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā anantarapaccayāti catumūlakanayo āraddho. Tattha paṭhamattikena saddhiṃ anantarapaccayādīsu ekavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekavīsati catukkā honti. Tesu dve catukke dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Idhāpi ekamekasmiṃ catukke ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi ekavīsatiyā catukkesu –
សហស្សមេកំ បុច្ឆានំ, ឯកូនតិំស បុនាបរា;
Sahassamekaṃ pucchānaṃ, ekūnatiṃsa punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ ចតុមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi catumūlake.
តតោ បរំ បញ្ចមូលកំ អាទិំ កត្វា យាវ សព្ពមូលកា ទេសនា កតា, តំ សព្ពំ សង្ខិបិត្វា ហេដ្ឋា វុត្តញ្ច ឧបរិ វត្តព្ពញ្ច ឯកតោ កត្វា បាឡិយំ ‘‘ឯកមូលកំ, ទុមូលកំ, តិមូលកំ, ចតុមូលកំ, បញ្ចមូលកំ, សព្ពមូលកំ អសម្មុយ្ហន្តេន វិត្ថារេតព្ព’’ន្តិ នយោ ទស្សិតោ។ តត្ថ ឯកមូលកាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ វុត្តមេវ។ បញ្ចមូលកេ បន បឋមចតុក្កេន សទ្ធិំ សមនន្តរបច្ចយាទីសុ សមវីសតិយា បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន សមវីសតិ បញ្ចកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Tato paraṃ pañcamūlakaṃ ādiṃ katvā yāva sabbamūlakā desanā katā, taṃ sabbaṃ saṅkhipitvā heṭṭhā vuttañca upari vattabbañca ekato katvā pāḷiyaṃ ‘‘ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, catumūlakaṃ, pañcamūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti nayo dassito. Tattha ekamūlakādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Pañcamūlake pana paṭhamacatukkena saddhiṃ samanantarapaccayādīsu samavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena samavīsati pañcakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ នវ បុច្ឆានំ, អសីតិ ច បុនាបរា;
Satāni nava pucchānaṃ, asīti ca punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ បញ្ចមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi pañcamūlake.
ឆមូលកេ បឋមបញ្ចកេន សទ្ធិំ សហជាតបច្ចយាទីសុ ឯកូនវីសតិយា បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ឯកូនវីសតិ ឆក្កា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Chamūlake paṭhamapañcakena saddhiṃ sahajātapaccayādīsu ekūnavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekūnavīsati chakkā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ នវ បុច្ឆានំ, ឯកតិំស តតោបរា;
Satāni nava pucchānaṃ, ekatiṃsa tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ ឆក្កមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi chakkamūlake.
សត្តមូលកេ បឋមឆក្កេន សទ្ធិំ អញ្ញមញ្ញបច្ចយាទីសុ អដ្ឋារសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន អដ្ឋារស សត្តកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Sattamūlake paṭhamachakkena saddhiṃ aññamaññapaccayādīsu aṭṭhārasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭhārasa sattakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ អដ្ឋ បុច្ឆានំ, ទ្វាសីតិ ច តតោបរា;
Satāni aṭṭha pucchānaṃ, dvāsīti ca tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ សត្តមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi sattamūlake.
អដ្ឋមូលកេ បឋមសត្តកេន សទ្ធិំ និស្សយបច្ចយាទីសុ សត្តរសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន សត្តរស អដ្ឋកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Aṭṭhamūlake paṭhamasattakena saddhiṃ nissayapaccayādīsu sattarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena sattarasa aṭṭhakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ អដ្ឋ បុច្ឆានំ, តេត្តិំសា ច តតោបរា;
Satāni aṭṭha pucchānaṃ, tettiṃsā ca tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ អដ្ឋមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi aṭṭhamūlake.
នវមូលកេ បឋមអដ្ឋកេន សទ្ធិំ ឧបនិស្សយបច្ចយាទីសុ សោឡសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន សោឡស នវកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Navamūlake paṭhamaaṭṭhakena saddhiṃ upanissayapaccayādīsu soḷasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena soḷasa navakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ សត្ត បុច្ឆានំ, ចតុរាសីតិ តតោបរា;
Satāni satta pucchānaṃ, caturāsīti tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ នវមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi navamūlake.
ទសមូលកេ បឋមនវកេន សទ្ធិំ បុរេជាតបច្ចយាទីសុ បន្នរសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន បន្នរស ទសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Dasamūlake paṭhamanavakena saddhiṃ purejātapaccayādīsu pannarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pannarasa dasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ សត្ត បុច្ឆានំ, បញ្ចតិំស តតោបរា;
Satāni satta pucchānaṃ, pañcatiṃsa tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយម្ហិ ទសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi dasamūlake.
ឯកាទសមូលកេ បឋមទសកេន សទ្ធិំ បច្ឆាជាតបច្ចយាទីសុ ចុទ្ទសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ចុទ្ទស ឯកាទសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Ekādasamūlake paṭhamadasakena saddhiṃ pacchājātapaccayādīsu cuddasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cuddasa ekādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ឆ សតានិ ច បុច្ឆានំ, ឆឡាសីតិ តតោបរា;
Cha satāni ca pucchānaṃ, chaḷāsīti tatoparā;
នយម្ហិ បុច្ឆា គណិតា, ឯកាទសកមូលកេ។
Nayamhi pucchā gaṇitā, ekādasakamūlake.
ទ្វាទសមូលកេ បឋមឯកាទសកេន សទ្ធិំ អាសេវនបច្ចយាទីសុ តេរសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន តេរស ទ្វាទសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Dvādasamūlake paṭhamaekādasakena saddhiṃ āsevanapaccayādīsu terasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena terasa dvādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ឆ សតានិ ច បុច្ឆានំ, សត្តតិំស តតោបរា;
Cha satāni ca pucchānaṃ, sattatiṃsa tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ ទ្វាទសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye dvādasamūlake.
តេរសមូលកេ បឋមទ្វាទសកេន សទ្ធិំ កម្មបច្ចយាទីសុ ទ្វាទសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ទ្វាទស តេរសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Terasamūlake paṭhamadvādasakena saddhiṃ kammapaccayādīsu dvādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dvādasa terasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ បញ្ច បុច្ឆានំ, អដ្ឋាសីតិ បុនាបរា;
Satāni pañca pucchānaṃ, aṭṭhāsīti punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ តេរសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye terasamūlake.
ចុទ្ទសមូលកេ បឋមតេរសកេន សទ្ធិំ វិបាកបច្ចយាទីសុ ឯកាទសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ឯកាទស ចុទ្ទសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Cuddasamūlake paṭhamaterasakena saddhiṃ vipākapaccayādīsu ekādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekādasa cuddasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ បញ្ច បុច្ឆានំ, តិំស ចាថ នវាបរា;
Satāni pañca pucchānaṃ, tiṃsa cātha navāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ ចុទ្ទសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye cuddasamūlake.
បន្នរសមូលកេ បឋមចុទ្ទសកេន សទ្ធិំ អាហារបច្ចយាទីសុ ទសសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ទស បន្នរសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Pannarasamūlake paṭhamacuddasakena saddhiṃ āhārapaccayādīsu dasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dasa pannarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ ចត្តារិ បុច្ឆានំ, នវុតិ ច តតោបរា;
Satāni cattāri pucchānaṃ, navuti ca tatoparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ បន្នរសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye pannarasamūlake.
សោឡសមូលកេ បឋមបន្នរសកេន សទ្ធិំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយាទីសុ នវសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន នវ សោឡសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Soḷasamūlake paṭhamapannarasakena saddhiṃ indriyapaccayādīsu navasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena nava soḷasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ ចត្តារិ ចត្តា-លីសេកា ចេវ បុនាបរា;
Satāni cattāri cattā-līsekā ceva punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ សោឡសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye soḷasamūlake.
សត្តរសមូលកេ បឋមសោឡសកេន សទ្ធិំ ឈានបច្ចយាទីសុ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន អដ្ឋ សត្តរសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Sattarasamūlake paṭhamasoḷasakena saddhiṃ jhānapaccayādīsu aṭṭhasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭha sattarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ តីណិ បុច្ឆានំ, នវុតិ ទ្វេ បុនាបរា;
Satāni tīṇi pucchānaṃ, navuti dve punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ សត្តរសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye sattarasamūlake.
អដ្ឋារសមូលកេ បឋមសត្តរសកេន សទ្ធិំ មគ្គបច្ចយាទីសុ សត្តសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន សត្ត អដ្ឋារសកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Aṭṭhārasamūlake paṭhamasattarasakena saddhiṃ maggapaccayādīsu sattasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena satta aṭṭhārasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតានិ តីណិ បុច្ឆានំ, តេចត្តារីសមេវ ច;
Satāni tīṇi pucchānaṃ, tecattārīsameva ca;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ អដ្ឋារសមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye aṭṭhārasamūlake.
ឯកូនវីសតិមូលកេ បឋមអដ្ឋារសកេន សទ្ធិំ សម្បយុត្តបច្ចយាទីសុ ឆសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ឆ ឯកូនវីសតិកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Ekūnavīsatimūlake paṭhamaaṭṭhārasakena saddhiṃ sampayuttapaccayādīsu chasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cha ekūnavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ទ្វេ សតា នវុតិ ចេវ, ចតស្សោ ច បុនាបរា;
Dve satā navuti ceva, catasso ca punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ ឯកូនវីសតិកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye ekūnavīsatike.
វីសតិមូលកេ បឋមឯកូនវីសតិកេន សទ្ធិំ វិប្បយុត្តបច្ចយាទីសុ បញ្ចសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន បញ្ចវីសតិកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Vīsatimūlake paṭhamaekūnavīsatikena saddhiṃ vippayuttapaccayādīsu pañcasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pañcavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ទ្វេ សតា ហោន្តិ បុច្ឆានំ, ចត្តាលីសា ច បញ្ច ច;
Dve satā honti pucchānaṃ, cattālīsā ca pañca ca;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ វីសតិមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye vīsatimūlake.
ឯកវីសតិមូលកេ បឋមវីសតិកេន សទ្ធិំ អត្ថិបច្ចយាទីសុ ចតូសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ចត្តារោ ឯកវីសតិកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Ekavīsatimūlake paṭhamavīsatikena saddhiṃ atthipaccayādīsu catūsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cattāro ekavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
សតំ ឆនវុតិ ចេវ, បុច្ឆា ហោន្តិ សម្បិណ្ឌិតា;
Sataṃ chanavuti ceva, pucchā honti sampiṇḍitā;
គណិតា លក្ខណញ្ញូហិ, ឯកវីសតិកេ នយេ។
Gaṇitā lakkhaṇaññūhi, ekavīsatike naye.
ទ្វាវីសតិមូលកេ បឋមឯកវីសតិកេន សទ្ធិំ នត្ថិបច្ចយាទីសុ តីសុ បច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន តយោ ទ្វាវីសតិកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Dvāvīsatimūlake paṭhamaekavīsatikena saddhiṃ natthipaccayādīsu tīsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena tayo dvāvīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ចត្តាលីសាធិកំ សតំ, សត្ត ចេវ បុនាបរា;
Cattālīsādhikaṃ sataṃ, satta ceva punāparā;
បុច្ឆា គណនតោ ហោន្តិ, នយេ ទ្វាវីសតិមូលកេ។
Pucchā gaṇanato honti, naye dvāvīsatimūlake.
តេវីសតិមូលកេ បឋមទ្វាវីសតិកេន សទ្ធិំ ទ្វីសុ វិគតាវិគតបច្ចយេសុ ឯកមេកស្ស យោជនាវសេន ទ្វេ តេវីសតិកា ហោន្តិ។ តេសុ ឯកមេកស្មិំ ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា –
Tevīsatimūlake paṭhamadvāvīsatikena saddhiṃ dvīsu vigatāvigatapaccayesu ekamekassa yojanāvasena dve tevīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
អដ្ឋនវុតិមេវិធ, បុច្ឆា គណនតោ មតា;
Aṭṭhanavutimevidha, pucchā gaṇanato matā;
នយម្ហិ តេវីសតិមេ, តេវីសតិកមូលកេ។
Nayamhi tevīsatime, tevīsatikamūlake.
ចតុវីសតិមូលកោ បន សព្ពបច្ចយានំ សមោធានវសេន វេទិតព្ពោ, តេនេវ សព្ពមូលកោតិ វុត្តោ។ តត្ថ ឯកូនបញ្ញាសមេវ បុច្ឆា ហោន្តីតិ សព្ពាបេតា ហេតុបច្ចយបទមេវ គហេត្វា ឯកមូលកាទីនំ សព្ពមូលកបរិយោសានានំ វសេន សត្ថារា ទេវបរិសតិ វិត្ថារតោ វិភត្តា បុច្ឆា ឥធ សង្ខេបេន ទស្សិតា។
Catuvīsatimūlako pana sabbapaccayānaṃ samodhānavasena veditabbo, teneva sabbamūlakoti vutto. Tattha ekūnapaññāsameva pucchā hontīti sabbāpetā hetupaccayapadameva gahetvā ekamūlakādīnaṃ sabbamūlakapariyosānānaṃ vasena satthārā devaparisati vitthārato vibhattā pucchā idha saṅkhepena dassitā.
តាសំ បន សព្ពាសម្បិ អយំ គណនបិណ្ឌោ – ឯកមូលកនយស្មិញ្ហិ ឯកាទស សតានិ ឆសត្តតិ ច បុច្ឆា អាគតា។ ហេតុបច្ចយនយេ តេនេវ មូលកេន ឯកូនបញ្ញាសំ កត្វា ឥមស្មិំ ហេតុបច្ចយមូលកេ គហេតព្ពា, សេសា សេសបច្ចយមូលកេសុ បក្ខិបិតព្ពា។ ទុមូលកេ សត្តវីសានិ ឯកាទស សតានិ, តិមូលកេ សហស្សំ អដ្ឋសត្តតិ ច, ចតុមូលកេ សហស្សំ ឯកូនតិំសញ្ច, បញ្ចមូលកេ អសីតាធិកានិ នវ សតានិ, ឆមូលកេ ឯកតិំសានិ នវ សតានិ, សត្តមូលកេ ទ្វាសីតានិ អដ្ឋ សតានិ, អដ្ឋមូលកេ តេត្តិំសានិ អដ្ឋ សតានិ, នវមូលកេ ចតុរាសីតានិ សត្ត សតានិ, ទសមូលកេ បញ្ចតិំសានិ សត្ត សតានិ, ឯកាទសមូលកេ ឆាសីតានិ ឆ សតានិ, ទ្វាទសមូលកេ សត្តតិំសានិ ឆ សតានិ, តេរសមូលកេ អដ្ឋាសីតានិ បញ្ច សតានិ, ចុទ្ទសមូលកេ ឯកូនចត្តាលីសានិ បញ្ច សតានិ, បន្នរសមូលកេ នវុតានិ ចត្តារិ សតានិ, សោឡសមូលកេ ឯកចត្តាលីសានិ ចត្តារិ សត្តានិ, សត្តរសមូលកេ ទ្វានវុតានិ តីណិ សតានិ, អដ្ឋារសមូលកេ តេចត្តាលីសានិ តីណិ សតានិ, ឯកូនវីសតិមូលកេ ចតុនវុតានិ ទ្វេ សតានិ, វីសតិមូលកេ បញ្ចចត្តាលីសានិ ទ្វេ សតានិ, ឯកវីសតិមូលកេ ឆនវុតិសតំ, ទ្វាវីសតិមូលកេ សត្តចត្តាលីសសតំ, តេវីសតិមូលកេ អដ្ឋនវុតិ, សព្ពមូលកេ ឯកូនបញ្ញាសាតិ ឯវំ ហេតុបទំ អាទិំ កត្វា វិភត្តេសុ ឯកមូលកាទីសុ –
Tāsaṃ pana sabbāsampi ayaṃ gaṇanapiṇḍo – ekamūlakanayasmiñhi ekādasa satāni chasattati ca pucchā āgatā. Hetupaccayanaye teneva mūlakena ekūnapaññāsaṃ katvā imasmiṃ hetupaccayamūlake gahetabbā, sesā sesapaccayamūlakesu pakkhipitabbā. Dumūlake sattavīsāni ekādasa satāni, timūlake sahassaṃ aṭṭhasattati ca, catumūlake sahassaṃ ekūnatiṃsañca, pañcamūlake asītādhikāni nava satāni, chamūlake ekatiṃsāni nava satāni, sattamūlake dvāsītāni aṭṭha satāni, aṭṭhamūlake tettiṃsāni aṭṭha satāni, navamūlake caturāsītāni satta satāni, dasamūlake pañcatiṃsāni satta satāni, ekādasamūlake chāsītāni cha satāni, dvādasamūlake sattatiṃsāni cha satāni, terasamūlake aṭṭhāsītāni pañca satāni, cuddasamūlake ekūnacattālīsāni pañca satāni, pannarasamūlake navutāni cattāri satāni, soḷasamūlake ekacattālīsāni cattāri sattāni, sattarasamūlake dvānavutāni tīṇi satāni, aṭṭhārasamūlake tecattālīsāni tīṇi satāni, ekūnavīsatimūlake catunavutāni dve satāni, vīsatimūlake pañcacattālīsāni dve satāni, ekavīsatimūlake chanavutisataṃ, dvāvīsatimūlake sattacattālīsasataṃ, tevīsatimūlake aṭṭhanavuti, sabbamūlake ekūnapaññāsāti evaṃ hetupadaṃ ādiṃ katvā vibhattesu ekamūlakādīsu –
ចុទ្ទសេវ សហស្សានិ, បុន សត្ត សតានិ ច;
Cuddaseva sahassāni, puna satta satāni ca;
បុច្ឆា ហេតុបទស្សេវ, ឯកមូលាទិភេទតោតិ។
Pucchā hetupadasseva, ekamūlādibhedatoti.
៣៩-៤០. ឯវំ ហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកតោ បដ្ឋាយ យាវ សព្ពមូលកនយា បុច្ឆាភេទំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អារម្មណបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ទស្សេតុំ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ អារម្មណបច្ចយា ហេតុបច្ចយាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អារម្មណបច្ចយា ហេតុបច្ចយាតិ ឯត្តាវតា អារម្មណបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ហេតុបច្ចយបរិយោសានោ ឯកមូលកនយោ ទស្សិតោ។ តតោ បរំ អារម្មណបច្ចយា អធិបតិបច្ចយាតិ ទុកមូលកំ អារទ្ធំ។ តត្ថ ឥមំ បឋមទុកញ្ចេវ អារម្មណាវិគតទុកញ្ច ទស្សេត្វា សេសំ សង្ខិត្តំ។ អារម្មណបច្ចយា ហេតុបច្ចយាតិ អយំ ឱសានទុកោបិ ន ទស្សិតោ។ សចេ បន កត្ថចិ វាចនាមគ្គេ សន្ទិស្សតិ, ស្វេវ វាចនាមគ្គោ គហេតព្ពោ។ តតោ បរំ អារម្មណបច្ចយវសេន តិកមូលកាទយោ អទស្សេត្វាវ អធិបតិបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកកាទយោ ទស្សេតុំ អធិបតិបច្ចយា, អនន្តរបច្ចយា, សមនន្តរបច្ចយា, សហជាតបច្ចយា, អញ្ញមញ្ញបច្ចយាតិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ, តំ ឯកមូលកវសេន វា សព្ពមូលកវសេន វា វេទិតព្ពំ។
39-40. Evaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakato paṭṭhāya yāva sabbamūlakanayā pucchābhedaṃ dassetvā idāni ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya ārammaṇapaccayā hetupaccayātiādimāha. Tattha ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ettāvatā ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā hetupaccayapariyosāno ekamūlakanayo dassito. Tato paraṃ ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti dukamūlakaṃ āraddhaṃ. Tattha imaṃ paṭhamadukañceva ārammaṇāvigatadukañca dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ayaṃ osānadukopi na dassito. Sace pana katthaci vācanāmagge sandissati, sveva vācanāmaggo gahetabbo. Tato paraṃ ārammaṇapaccayavasena tikamūlakādayo adassetvāva adhipatipaccayaṃ ādiṃ katvā ekakādayo dassetuṃ adhipatipaccayā, anantarapaccayā, samanantarapaccayā, sahajātapaccayā, aññamaññapaccayāti ettakameva vuttaṃ, taṃ ekamūlakavasena vā sabbamūlakavasena vā veditabbaṃ.
៤១. តតោ បរំ អវិគតបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ទុមូលកមេវ ទស្សេតុំ – អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អវិគតហេតុទុកោ, អវិគតារម្មណទុកោ, អវិគតាធិបតិទុកោតិ បដិបាដិយា តយោ ទុកេ វត្វា បរិយោសានេ ច អវិគតវិគតទុកោ ឯកោ ទុកោ ទស្សិតោ។ តតោ អវិគតបច្ចយវសេនេវ តិមូលកំ ទស្សេតុំ – ‘‘អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា, អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា អធិបតិបច្ចយា, អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា អនន្តរបច្ចយា’’តិ ឯវំ បដិបាដិយា តយោ តិកេ វត្វា ‘‘អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា វិគតបច្ចយា’’តិ បរិយោសានត្តិកោ វុត្តោ។ តតោ អវិគតបច្ចយវសេនេវ ចតុមូលកំ ទស្សេតុំ ‘‘អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា អធិបតិបច្ចយា, អវិគតបច្ចយា ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា អនន្តរបច្ចយា’’តិ ទ្វេ ចតុក្កេ វត្វា ‘‘វិគតបច្ចយា’’តិ បទំ ឧទ្ធរិត្វា ឋបិតំ, សេសំ សព្ពំ សង្ខិត្តំ។ តស្ស សង្ខិត្តភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯកេកស្ស បទស្ស ឯកមូលកំ, ទុមូលកំ, តិមូលកំ, សព្ពមូលកំ អសម្មុយ្ហន្តេន វិត្ថារេតព្ព’’ន្តិ វុត្តំ។ តស្មា យថា ហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ហេតុអាទិបទវសេន ឯកមូលកេ ឯកាទស បុច្ឆាសតានិ ឆសត្តតិ ច បុច្ឆា…បេ.… សព្ពមូលកេ ឯកូនបញ្ញាសំ, ឯវំ អារម្មណបច្ចយាទីសុបិ ឯកមេកំ អាទិំ កត្វា អារម្មណាទិបទវសេន ឯកមេកស្ស បទស្ស ឯកមូលកេ ឯកាទស បុច្ឆាសតានិ ឆសត្តតិ ច បុច្ឆា…បេ.… សព្ពមូលកេ ឯកូនបញ្ញាសាតិ ឯកេកស្ស បទស្ស ឯកមូលកាទិភេទេ សត្តសតាធិកានិ ចុទ្ទស បុច្ឆា សហស្សានិ ហោន្តិ។ តាសំ សព្ពេសុបិ ចតុវីសតិយា បច្ចយេសុ អយំ គណនបរិច្ឆេទោ –
41. Tato paraṃ avigatapaccayaṃ ādiṃ katvā dumūlakameva dassetuṃ – avigatapaccayā hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha avigatahetuduko, avigatārammaṇaduko, avigatādhipatidukoti paṭipāṭiyā tayo duke vatvā pariyosāne ca avigatavigataduko eko duko dassito. Tato avigatapaccayavaseneva timūlakaṃ dassetuṃ – ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā anantarapaccayā’’ti evaṃ paṭipāṭiyā tayo tike vatvā ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā vigatapaccayā’’ti pariyosānattiko vutto. Tato avigatapaccayavaseneva catumūlakaṃ dassetuṃ ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā anantarapaccayā’’ti dve catukke vatvā ‘‘vigatapaccayā’’ti padaṃ uddharitvā ṭhapitaṃ, sesaṃ sabbaṃ saṅkhittaṃ. Tassa saṅkhittabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ekekassa padassa ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Tasmā yathā hetupaccayaṃ ādiṃ katvā hetuādipadavasena ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsaṃ, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekamekassa padassa ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede sattasatādhikāni cuddasa pucchā sahassāni honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –
ទ្វាបញ្ញាសសហស្សាន-ដ្ឋសតានិ តីណិ សតសហស្សានិ;
Dvāpaññāsasahassāna-ṭṭhasatāni tīṇi satasahassāni;
កុសលត្តិកស្ស បុច្ឆា, អនុលោមនយម្ហិ សុវិភត្តា។
Kusalattikassa pucchā, anulomanayamhi suvibhattā.
យថា ច កុសលត្តិកស្ស, ឯវំ វេទនាត្តិកាទីនម្បីតិ សព្ពេសុបិ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ –
Yathā ca kusalattikassa, evaṃ vedanāttikādīnampīti sabbesupi dvāvīsatiyā tikesu –
ឯកសដ្ឋិសហស្សានិ, ឆ សតានិ សត្តសត្តតិ;
Ekasaṭṭhisahassāni, cha satāni sattasattati;
សតសហស្សានិ បុច្ឆានំ, តិកភេទេ បភេទតោ។
Satasahassāni pucchānaṃ, tikabhede pabhedato.
សង្ខិត្តា វាចនាមគ្គេ។
Saṅkhittā vācanāmagge.
ទុកេសុ បន ‘‘សិយា ហេតុំ ធម្មំ បដិច្ច ហេតុធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ ហេតុំ បដិច្ច ហេតុ, ហេតុំ បដិច្ច នហេតុ, ហេតុំ បដិច្ច ហេតុ ច នហេតុ ច, នហេតុំ បដិច្ច នហេតុ, នហេតុំ បដិច្ច ហេតុ, នហេតុំ បដិច្ច ហេតុ ច នហេតុ ច, ហេតុញ្ច នហេតុញ្ច បដិច្ច ហេតុ, ហេតុញ្ច នហេតុញ្ច បដិច្ច នហេតុ, ហេតុញ្ច នហេតុញ្ច បដិច្ច ហេតុ ច នហេតុ ចាតិ ឯកមេកស្មិំ ទុកេ ហេតុបច្ចយាទីសុ ឯកមេកស្មិំ បច្ចយេ នវ បុច្ឆា ហោន្តិ។ តាសុ ហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកេ ទ្វេសតានិ សោឡស ច បុច្ឆា ហោន្តិ។ តាសុ ហេតុបច្ចយស្សេវ អញ្ញេន អសម្មិស្សា នវ បុច្ឆា គហេតព្ពា, សេសា អដ្ឋ វារេន គហិតា។
Dukesu pana ‘‘siyā hetuṃ dhammaṃ paṭicca hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ hetuṃ paṭicca hetu, hetuṃ paṭicca nahetu, hetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, nahetuṃ paṭicca nahetu, nahetuṃ paṭicca hetu, nahetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu, hetuñca nahetuñca paṭicca nahetu, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu ca nahetu cāti ekamekasmiṃ duke hetupaccayādīsu ekamekasmiṃ paccaye nava pucchā honti. Tāsu hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake dvesatāni soḷasa ca pucchā honti. Tāsu hetupaccayasseva aññena asammissā nava pucchā gahetabbā, sesā aṭṭha vārena gahitā.
តាសំ ទុកមូលកាទីសុ តេវីសតិយា វារេសុ ឯកេកំ នវកំ អបនេត្វា យាវ សព្ពមូលកា អយំ គណនបរិច្ឆេទោ – ទុកមូលកេ តាវ ឯកមូលកេ ទស្សិតេសុ ទ្វីសុ សោឡសាធិកេសុ បុច្ឆាសតេសុ នវ អបនេត្វា ទ្វេសតានិ សត្ត ច បុច្ឆា ហោន្តិ, តតោ នវ អបនេត្វា តិមូលកេ អដ្ឋនវុតិសតំ។ ឯវំ បុរិមបុរិមតោ នវ នវ អបនេត្វា ចតុមូលកេ ឯកូននវុតិសតំ, បញ្ចមូលកេ អសីតិសតំ, ឆមូលកេ ឯកសត្តតិសតំ, សត្តមូលកេ ទ្វាសដ្ឋិសតំ, អដ្ឋមូលកេ តេបណ្ណាសសតំ, នវមូលកេ ចតុចត្តាលីសសតំ, ទសមូលកេ បញ្ចតិំសសតំ, ឯកាទសមូលកេ ឆព្ពីសសតំ, ទ្វាទសមូលកេ សត្តរសាធិកសតំ, តេរសមូលកេ អដ្ឋាធិកសតំ, ចុទ្ទសមូលកេ នវនវុតិ, បន្នរសមូលកេ នវុតិ, សោឡសមូលកេ ឯកាសីតិ, សត្តរសមូលកេ ទ្វាសត្តតិ, អដ្ឋារសមូលកេ តេសដ្ឋិ, ឯកូនវីសតិមូលកេ ចតុបញ្ញាសំ, វីសតិមូលកេ បញ្ចចត្តាលីសំ, ឯកវីសតិមូលកេ ឆត្តិំសំ, ទ្វាវីសតិមូលកេ សត្តវីស, តេវីសតិមូលកេ អដ្ឋារស, សព្ពមូលកេ នវាតិ។ យថា បនេតានិ ហេតុបច្ចយវសេន ឯកមូលកេ សោឡសាធិកានិ ទ្វេ បុច្ឆាសតានិ…បេ.… សព្ពមូលកេ នវ, ឯវំ អារម្មណបច្ចយាទីសុបិ ឯកមេកំ អាទិំ កត្វា អារម្មណាទិបទវសេន ឯកេកស្ស បទស្ស ឯកមូលកេ សោឡសាធិកានិ ទ្វេ បុច្ឆាសតានិ…បេ.… សព្ពមូលកេ នវាតិ ឯកេកស្ស បទស្ស ឯកមូលកាទិភេទេ ទ្វេ បុច្ឆា សហស្សានិ សត្តសតានិ ច បុច្ឆា ហោន្តិ។ តាសំ សព្ពេសុបិ ចតុវីសតិយា បច្ចយេសុ អយំ គណនបរិច្ឆេទោ –
Tāsaṃ dukamūlakādīsu tevīsatiyā vāresu ekekaṃ navakaṃ apanetvā yāva sabbamūlakā ayaṃ gaṇanaparicchedo – dukamūlake tāva ekamūlake dassitesu dvīsu soḷasādhikesu pucchāsatesu nava apanetvā dvesatāni satta ca pucchā honti, tato nava apanetvā timūlake aṭṭhanavutisataṃ. Evaṃ purimapurimato nava nava apanetvā catumūlake ekūnanavutisataṃ, pañcamūlake asītisataṃ, chamūlake ekasattatisataṃ, sattamūlake dvāsaṭṭhisataṃ, aṭṭhamūlake tepaṇṇāsasataṃ, navamūlake catucattālīsasataṃ, dasamūlake pañcatiṃsasataṃ, ekādasamūlake chabbīsasataṃ, dvādasamūlake sattarasādhikasataṃ, terasamūlake aṭṭhādhikasataṃ, cuddasamūlake navanavuti, pannarasamūlake navuti, soḷasamūlake ekāsīti, sattarasamūlake dvāsattati, aṭṭhārasamūlake tesaṭṭhi, ekūnavīsatimūlake catupaññāsaṃ, vīsatimūlake pañcacattālīsaṃ, ekavīsatimūlake chattiṃsaṃ, dvāvīsatimūlake sattavīsa, tevīsatimūlake aṭṭhārasa, sabbamūlake navāti. Yathā panetāni hetupaccayavasena ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake nava, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekekassa padassa ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake navāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede dve pucchā sahassāni sattasatāni ca pucchā honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –
ចតុសដ្ឋិសហស្សានិ, បុន អដ្ឋសតានិ ច;
Catusaṭṭhisahassāni, puna aṭṭhasatāni ca;
បុច្ឆា ហេតុទុកស្សេវ, អនុលោមនយេ មតា។
Pucchā hetudukasseva, anulomanaye matā.
យថា ច ហេតុទុកស្ស, ឯវំ សហេតុកទុកាទីនម្បីតិ សព្ពស្មិម្បិ ទុកសតេ –
Yathā ca hetudukassa, evaṃ sahetukadukādīnampīti sabbasmimpi dukasate –
សដ្ឋិ សតសហស្សានិ, ចត្តារិ ច តតោបរំ;
Saṭṭhi satasahassāni, cattāri ca tatoparaṃ;
អសីតិ ច សហស្សានិ, បុច្ឆា ទុកសតេ វិទូ។
Asīti ca sahassāni, pucchā dukasate vidū.
អយំ តាវ សុទ្ធិកេ តិកបដ្ឋានេ ចេវ ទុកបដ្ឋានេ ច បុច្ឆានំ គណនបរិច្ឆេទោ។
Ayaṃ tāva suddhike tikapaṭṭhāne ceva dukapaṭṭhāne ca pucchānaṃ gaṇanaparicchedo.
យំ បន តតោ បរំ ទ្វាវីសតិ តិកេ គហេត្វា ទុកសតេ បក្ខិបិត្វា ទុកតិកបដ្ឋានំ នាម ទេសិតំ, តត្ថ ‘‘សិយា ហេតុំ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច ហេតុ កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ ឯកេកំ តិកំ ទុកានំ សតេន សតេន សទ្ធិំ យោជេត្វា ទស្សេតព្ពានំ បុច្ឆានំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សព្ពេសំ ឯកមូលកាទីនំ វសេន គហេត្វា បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ។
Yaṃ pana tato paraṃ dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tattha ‘‘siyā hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetu kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ dukānaṃ satena satena saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
យម្បិ តតោ បរំ ទុកសតំ គហេត្វា ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បក្ខិបិត្វា តិកទុកបដ្ឋានំ នាម ទេសិតំ, តត្ថាបិ ‘‘សិយា កុសលំ ហេតុំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ហេតុធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ ទុកសតេ ឯកេកំ ទុកំ ទ្វាវីសតិយា តិកេហិ សទ្ធិំ យោជេត្វា ទស្សេតព្ពានំ បុច្ឆានំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សព្ពេសំ ឯកមូលកាទីនំ វសេន គហេត្វា បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ។
Yampi tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ hetuṃ dhammaṃ paṭicca kusalo hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ dvāvīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
យម្បិ តតោ បរំ តិកេ តិកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា តិកតិកបដ្ឋានំ នាម ទេសិតំ, តត្ថាបិ ‘‘សិយា កុសលំ សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ ឯកេកំ តិកំ សេសេហិ ឯកវីសតិយា តិកេហិ សទ្ធិំ យោជេត្វា ទស្សេតព្ពានំ បុច្ឆានំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សព្ពេសំ ឯកមូលកាទីនំ វសេន គហេត្វា បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ។
Yampi tato paraṃ tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo sukhāya vedanāya sampayutto dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ sesehi ekavīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
យម្បិ តតោ បរំ ទុកេ ទុកេសុយេវ បក្ខិបិត្វា ទុកទុកបដ្ឋានំ នាម ទេសិតំ, តត្ថាបិ ‘‘សិយា ហេតុំ សហេតុកំ ធម្មំ បដិច្ច ហេតុ សហេតុកោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ ទុកសតេ ឯកេកំ ទុកំ សេសេហិ នវនវុតិយា ទុកេហិ សទ្ធិំ យោជេត្វា ទស្សេតព្ពានំ បុច្ឆានំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សព្ពេសំ ឯកមូលកាទីនំ វសេន គហេត្វា បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ។ តថាគតេន ហិ សព្ពម្បេតំ បភេទំ ទស្សេត្វាវ ទេវបរិសាយ ធម្មោ ទេសិតោ, ធម្មសេនាបតិស្ស បន តេន ‘‘អជ្ជ ឥទញ្ចិទញ្ច ទេសិត’’ន្តិ សង្ខិបិត្វា នយទស្សនមត្តេនេវ ទេសនា អក្ខាតា។ ថេរេនាបិ សង្ខិបិត្វាវ វាចនាមគ្គោ បវត្តិតោ, សោ ថេរេន បវត្តិតនយេនេវ សង្គីតិកាលេ សង្គហំ អារោបិតោ។
Yampi tato paraṃ duke dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā hetuṃ sahetukaṃ dhammaṃ paṭicca hetu sahetuko dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ sesehi navanavutiyā dukehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo. Tathāgatena hi sabbampetaṃ pabhedaṃ dassetvāva devaparisāya dhammo desito, dhammasenāpatissa pana tena ‘‘ajja idañcidañca desita’’nti saṅkhipitvā nayadassanamatteneva desanā akkhātā. Therenāpi saṅkhipitvāva vācanāmaggo pavattito, so therena pavattitanayeneva saṅgītikāle saṅgahaṃ āropito.
តំ បនស្ស សង្ខេបនយំ ទស្សេតុំ តិកញ្ច បដ្ឋានវរន្តិ អយំ គាថា ឋបិតា។ តស្សត្ថោ – តិកញ្ច បដ្ឋានវរន្តិ បវរំ តិកបដ្ឋានញ្ច។ ទុកុត្តមន្តិ ឧត្តមំ សេដ្ឋំ ទុកបដ្ឋានញ្ច។ ទុកតិកញ្ចេវាតិ ទុកតិកបដ្ឋានញ្ច។ តិកទុកញ្ចាតិ តិកទុកបដ្ឋានញ្ច។ តិកតិកញ្ចេវាតិ តិកតិកបដ្ឋានញ្ច។ ទុកទុកញ្ចាតិ ទុកទុកបដ្ឋានញ្ច។ ឆ អនុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរាតិ ឯតេ តិកបដ្ឋានាទយោ សុដ្ឋុ គម្ភីរា ឆ នយា អនុលោមម្ហិ វេទិតព្ពាតិ។ តត្ថ ទ្វេ អនុលោមានិ – ធម្មានុលោមញ្ច បច្ចយានុលោមញ្ច។ តត្ថ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ’’តិ ឯវំ អភិធម្មមាតិកាបទេហិ សង្គហិតានំ ធម្មានំ អនុលោមទេសនាវសេន បវត្តំ ធម្មានុលោមំ នាម។ ‘‘ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា’’តិ ឯវំ ចតុវីសតិយា បច្ចយានំ អនុលោមទេសនាវសេន បវត្តំ បច្ចយានុលោមំ នាម។
Taṃ panassa saṅkhepanayaṃ dassetuṃ tikañca paṭṭhānavaranti ayaṃ gāthā ṭhapitā. Tassattho – tikañca paṭṭhānavaranti pavaraṃ tikapaṭṭhānañca. Dukuttamanti uttamaṃ seṭṭhaṃ dukapaṭṭhānañca. Dukatikañcevāti dukatikapaṭṭhānañca. Tikadukañcāti tikadukapaṭṭhānañca. Tikatikañcevāti tikatikapaṭṭhānañca. Dukadukañcāti dukadukapaṭṭhānañca. Cha anulomamhi nayā sugambhīrāti ete tikapaṭṭhānādayo suṭṭhu gambhīrā cha nayā anulomamhi veditabbāti. Tattha dve anulomāni – dhammānulomañca paccayānulomañca. Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ dhammānulomaṃ nāma. ‘‘Hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ paccayānulomaṃ nāma.
តត្ថ ហេដ្ឋា អដ្ឋកថាយំ ‘‘តិកញ្ច បដ្ឋានវរំ…បេ.… ឆ អនុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរា’’តិ អយំ គាថា ធម្មានុលោមំ សន្ធាយ វុត្តា។ ឥធ បន អយំ គាថា តស្មិំ ធម្មានុលោមេ បច្ចយានុលោមំ សន្ធាយ វុត្តា។ តស្មា ‘‘ឆ អនុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរា’’តិ អដ្ឋកថាគាថាយ ធម្មានុលោមេ តិកបដ្ឋានាទយោ ឆ នយា សុគម្ភីរាតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥមស្មិំ បនោកាសេ ‘‘ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា’’តិ ឯវំ បវត្តេ បច្ចយានុលោមេ ឯតេ ធម្មានុលោមេ តិកបដ្ឋានាទយោ ‘‘ឆ នយា សុគម្ភីរា’’តិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តេសុ អនុលោមេ តិកបដ្ឋានេ កុសលត្តិកមត្តស្សេវ វសេន អយំ ឥមស្មិំ បដិច្ចវារស្ស បណ្ណត្តិវារេ សង្ខិបិត្វា បុច្ឆាបភេទោ ទស្សិតោ។ សេសេសុ បន តិកេសុ សេសបដ្ឋានេសុ ច ឯកាបិ បុច្ឆា ន ទស្សិតា។ តតោ បរេសុ បន សហជាតវារាទីសុ កុសលត្តិកស្សាបិ វសេន បុច្ឆំ អនុទ្ធរិត្វា លព្ភមានកវសេន វិស្សជ្ជនមេវ ទស្សិតំ។ ‘‘ឆ អនុលោមម្ហិ នយា សុគម្ភីរា’’តិ វចនតោ បន ឥមស្មិំ បច្ចយានុលោមេ ឆបិ ឯតេ បដ្ឋាននយា បុច្ឆាវសេន ឧទ្ធរិត្វា ទស្សេតព្ពា។ បដ្ឋានំ វណ្ណយន្តានញ្ហិ អាចរិយានំ ភារោ ឯសោតិ។
Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammānulomaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā tasmiṃ dhammānulome paccayānulomaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse ‘‘hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ pavatte paccayānulome ete dhammānulome tikapaṭṭhānādayo ‘‘cha nayā sugambhīrā’’ti evamattho veditabbo. Tesu anulome tikapaṭṭhāne kusalattikamattasseva vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayānulome chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / ៣. បុច្ឆាវារោ • 3. Pucchāvāro
