Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
പുച്ഛാവാരോ
Pucchāvāro
൧. പച്ചയാനുലോമവണ്ണനാ
1. Paccayānulomavaṇṇanā
ഏവം അനുലോമപട്ഠാനാദീസു തികപട്ഠാനാദിവസേന ചതുവീസതിസമന്തപട്ഠാനസമോധാനേ പട്ഠാനമഹാപകരണേ യേ തികാദയോ നിസ്സായ നിദ്ദിട്ഠത്താ ഏതം തികപട്ഠാനം, ദുകപട്ഠാനം…പേ॰… ദുകദുകപട്ഠാനന്തി വുത്തം. തേ അനാമസിത്വാ യേസം പച്ചയാനം വസേന തേ തികാദയോ വിഭത്താ, തേ പച്ചയേ ഏവ താവ ഇമിനാ മാതികാനിക്ഖേപപച്ചയവിഭങ്ഗസങ്ഖാതേന വാരേന ഉദ്ദേസതോ ച നിദ്ദേസതോ ച ദസ്സേത്വാ, ഇദാനി യേ തികാദയോ നിസ്സായ നിദ്ദിട്ഠത്താ ഏതം തികപട്ഠാനം, ദുകപട്ഠാനം…പേ॰… ദുകദുകപട്ഠാനന്തി വുത്തം. തേ തികാദയോ ഇമേസം പച്ചയാനം വസേന വിത്ഥാരേത്വാ ദസ്സേതും ഏകേകം തികദുകം നിസ്സായ സത്തഹി മഹാവാരേഹി ദേസനാ കതാ. തേസം ഇമാനി നാമാനി – പടിച്ചവാരോ, സഹജാതവാരോ, പച്ചയവാരോ, നിസ്സയവാരോ, സംസട്ഠവാരോ, സമ്പയുത്തവാരോ, പഞ്ഹാവാരോതി.
Evaṃ anulomapaṭṭhānādīsu tikapaṭṭhānādivasena catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhāne paṭṭhānamahāpakaraṇe ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te anāmasitvā yesaṃ paccayānaṃ vasena te tikādayo vibhattā, te paccaye eva tāva iminā mātikānikkhepapaccayavibhaṅgasaṅkhātena vārena uddesato ca niddesato ca dassetvā, idāni ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā etaṃ tikapaṭṭhānaṃ, dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhānanti vuttaṃ. Te tikādayo imesaṃ paccayānaṃ vasena vitthāretvā dassetuṃ ekekaṃ tikadukaṃ nissāya sattahi mahāvārehi desanā katā. Tesaṃ imāni nāmāni – paṭiccavāro, sahajātavāro, paccayavāro, nissayavāro, saṃsaṭṭhavāro, sampayuttavāro, pañhāvāroti.
തത്ഥ ‘‘കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം പടിച്ചാഭിധാനവസേന വുത്തോ പടിച്ചവാരോ നാമ. കുസലം ധമ്മം സഹജാതോ കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം സഹജാതാഭിധാനവസേന വുത്തോ സഹജാതവാരോ നാമ. സോ പുരിമേന പടിച്ചവാരേന അത്ഥതോ നിന്നാനാകരണോ. പടിച്ചാഭിധാനവസേന ബുജ്ഝനകാനം വസേന പന പഠമോ വുത്തോ, സഹജാതാഭിധാനവസേന ബുജ്ഝനകാനം വസേന ദുതിയോ. ദ്വീസുപി ചേതേസു രൂപാരൂപധമ്മവസേന പച്ചയാ ചേവ പച്ചയുപ്പന്നധമ്മാ ച വേദിതബ്ബാ. തേ ച ഖോ സഹജാതാവ, ന പുരേജാതപച്ഛാജാതാ ലബ്ഭന്തി. ‘‘കുസലം ധമ്മം പച്ചയാ കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം പച്ചയാഭിധാനവസേന വുത്തോ പന പച്ചയവാരോ നാമ. സോപി പുരിമവാരദ്വയം വിയ രൂപാരൂപധമ്മവസേനേവ വേദിതബ്ബോ. പച്ചയോ പനേത്ഥ പുരേജാതോപി ലബ്ഭതി. അയമസ്സ പുരിമവാരദ്വയതോ വിസേസോ. തദനന്തരോ ‘‘കുസലം ധമ്മം നിസ്സായ കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം നിസ്സയാഭിധാനവസേന വുത്തോ നിസ്സയവാരോ നാമ. സോ പുരിമേന പച്ചയവാരേന അത്ഥതോ നിന്നാനാകരണോ. പച്ചയാഭിധാനവസേന ബുജ്ഝനകാനം വസേന പന പഠമോ വുത്തോ, നിസ്സയാഭിധാനവസേന ബുജ്ഝനകാനം വസേന ദുതിയോ. തതോ പരം ‘‘കുസലം ധമ്മം സംസട്ഠോ കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം സംസട്ഠാഭിധാനവസേന വുത്തോ സംസട്ഠവാരോ നാമ. ‘‘കുസലം ധമ്മം സമ്പയുത്തോ കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം സമ്പയുത്താഭിധാനവസേന വുത്തോ സമ്പയുത്തവാരോ നാമ. സോ പുരിമേന സംസട്ഠവാരേന അത്ഥതോ നിന്നാനാകരണോ. സംസട്ഠാഭിധാനവസേന ബുജ്ഝനകാനം വസേന പന പഠമോ വുത്തോ, സമ്പയുത്താഭിധാനവസേന ദുതിയോ. ദ്വീസുപി ചേതേസു അരൂപധമ്മവസേനേവ പച്ചയാ പച്ചയുപ്പന്നാ ച വേദിതബ്ബാ. സത്തമവാരേ പന യസ്മാ ‘‘കുസലോ ധമ്മോ കുസലസ്സ ധമ്മസ്സ ഹേതുപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദിനാ നയേന തേ തേ പഞ്ഹേ ഉദ്ധരിത്വാ പുന ‘‘കുസലാ ഹേതൂ സമ്പയുത്തകാനം ഖന്ധാന’’ന്തിആദിനാ നയേന സബ്ബേപി തേ പഞ്ഹാ നിജ്ജടാ നിഗ്ഗുമ്ബാ ച കത്വാ വിഭത്താ, തസ്മാ സോ വാരോ പഞ്ഹാനം സാധുകം വിഭത്തത്താ പഞ്ഹാവാരോത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗതോ. രൂപാരൂപധമ്മവസേനേവ പനേത്ഥ പച്ചയാപി പച്ചയുപ്പന്നാപി വേദിതബ്ബാ.
Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ paṭiccābhidhānavasena vutto paṭiccavāro nāma. Kusalaṃ dhammaṃ sahajāto kusalo dhammo’’ti evaṃ sahajātābhidhānavasena vutto sahajātavāro nāma. So purimena paṭiccavārena atthato ninnānākaraṇo. Paṭiccābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sahajātābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Dvīsupi cetesu rūpārūpadhammavasena paccayā ceva paccayuppannadhammā ca veditabbā. Te ca kho sahajātāva, na purejātapacchājātā labbhanti. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paccayā kusalo dhammo’’ti evaṃ paccayābhidhānavasena vutto pana paccayavāro nāma. Sopi purimavāradvayaṃ viya rūpārūpadhammavaseneva veditabbo. Paccayo panettha purejātopi labbhati. Ayamassa purimavāradvayato viseso. Tadanantaro ‘‘kusalaṃ dhammaṃ nissāya kusalo dhammo’’ti evaṃ nissayābhidhānavasena vutto nissayavāro nāma. So purimena paccayavārena atthato ninnānākaraṇo. Paccayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, nissayābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena dutiyo. Tato paraṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ saṃsaṭṭho kusalo dhammo’’ti evaṃ saṃsaṭṭhābhidhānavasena vutto saṃsaṭṭhavāro nāma. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ sampayutto kusalo dhammo’’ti evaṃ sampayuttābhidhānavasena vutto sampayuttavāro nāma. So purimena saṃsaṭṭhavārena atthato ninnānākaraṇo. Saṃsaṭṭhābhidhānavasena bujjhanakānaṃ vasena pana paṭhamo vutto, sampayuttābhidhānavasena dutiyo. Dvīsupi cetesu arūpadhammavaseneva paccayā paccayuppannā ca veditabbā. Sattamavāre pana yasmā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā nayena te te pañhe uddharitvā puna ‘‘kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’ntiādinā nayena sabbepi te pañhā nijjaṭā niggumbā ca katvā vibhattā, tasmā so vāro pañhānaṃ sādhukaṃ vibhattattā pañhāvārotveva saṅkhyaṃ gato. Rūpārūpadhammavaseneva panettha paccayāpi paccayuppannāpi veditabbā.
തത്ഥ യോ താവ ഏസ സബ്ബപഠമോ പടിച്ചവാരോ നാമ, സോ ഉദ്ദേസതോ നിദ്ദേസതോ ച ദുവിധോ ഹോതി. തത്ഥ ഉദ്ദേസവാരോ പഠമോ, പുച്ഛാവാരോതിപി വുച്ചതി. പണ്ണത്തിവാരോതിപി തസ്സേവ നാമം. സോ ഹി കുസലാദയോ പടിച്ച കുസലാദീനം ഹേതുപച്ചയാദീനം വസേന ഉദ്ദിട്ഠത്താ ഉദ്ദേസവാരോ, കുസലാദയോ പടിച്ച ഹേതുപച്ചയാദിവസേന കുസലാദീനം ഉപ്പത്തിയാ പുച്ഛിതത്താ പുച്ഛാവാരോ, കുസലാദയോ പടിച്ച ഹേതുപച്ചയാദിവസേന കുസലാദീനം ഉപ്പത്തിയാ പഞ്ഞാപിതത്താ പണ്ണത്തിവാരോതിപി വുത്തോ.
Tattha yo tāva esa sabbapaṭhamo paṭiccavāro nāma, so uddesato niddesato ca duvidho hoti. Tattha uddesavāro paṭhamo, pucchāvārotipi vuccati. Paṇṇattivārotipi tasseva nāmaṃ. So hi kusalādayo paṭicca kusalādīnaṃ hetupaccayādīnaṃ vasena uddiṭṭhattā uddesavāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā pucchitattā pucchāvāro, kusalādayo paṭicca hetupaccayādivasena kusalādīnaṃ uppattiyā paññāpitattā paṇṇattivārotipi vutto.
൨൫-൩൪. തത്ഥ സിയാ കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാതി പരികപ്പപുച്ഛാ. അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ – യോ കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ, കിം സോ കുസലം ധമ്മം പടിച്ച സിയാതി അഥ വാ കുസലം ധമ്മം പടിച്ച യോ കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ, സോ ഹേതുപച്ചയാ സിയാതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. തത്ഥ പടീതി സദിസത്ഥേ വത്തതി. സദിസപുഗ്ഗലോ ഹി പടിപുഗ്ഗലോ, സദിസഭാഗോ ച പടിഭാഗോതി വുച്ചതി. ഇച്ചാതി ഗമനുസ്സുക്കവചനമേതം. ഉഭയം ഏകതോ കത്വാ പടിച്ചാതി പടിഗന്ത്വാ സഹുപ്പത്തിസങ്ഖാതേന സദിസഭാവേന പത്വാ, തേന സദ്ധിം ഏകതോ ഉപ്പത്തിഭാവം ഉപഗന്ത്വാതി വുത്തം ഹോതി. കുസലോ ധമ്മോതി ഏവം സഹുപ്പത്തിഭാവേന കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാതി പുച്ഛതി. അഥ വാ പടിച്ചാതി പച്ചയം കത്വാ. തം പന പച്ചയകരണം പുരേജാതേപി പച്ചയേ ലബ്ഭതി സഹജാതേപി. ഇധ സഹജാതം അധിപ്പേതം. സിയാ കുസലം ധമ്മം പടിച്ച അകുസലോതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ കിഞ്ചാപി സഹജാതവസേന കുസലം ധമ്മം പടിച്ച അകുസലോ നത്ഥി, ഇമസ്മിം പന പുച്ഛാവാരേ യമ്പി വിസ്സജ്ജിയമാനം അത്ഥതോ ലബ്ഭതി, യമ്പി ന ലബ്ഭതി, തം സബ്ബം പുച്ഛാവസേന ഉദ്ധടം. പരതോ പന വിസ്സജ്ജനേ യം ന ലബ്ഭതി, തം പഹായ യം ലബ്ഭതി, തദേവ വിസ്സജ്ജിതം.
25-34. Tattha siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti parikappapucchā. Ayañhettha attho – yo kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā, kiṃ so kusalaṃ dhammaṃ paṭicca siyāti atha vā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca yo kusalo dhammo uppajjeyya, so hetupaccayā siyāti ayamettha attho. Tattha paṭīti sadisatthe vattati. Sadisapuggalo hi paṭipuggalo, sadisabhāgo ca paṭibhāgoti vuccati. Iccāti gamanussukkavacanametaṃ. Ubhayaṃ ekato katvā paṭiccāti paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti vuttaṃ hoti. Kusalo dhammoti evaṃ sahuppattibhāvena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayāti pucchati. Atha vā paṭiccāti paccayaṃ katvā. Taṃ pana paccayakaraṇaṃ purejātepi paccaye labbhati sahajātepi. Idha sahajātaṃ adhippetaṃ. Siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalotiādīsupi eseva nayo. Tattha kiñcāpi sahajātavasena kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo natthi, imasmiṃ pana pucchāvāre yampi vissajjiyamānaṃ atthato labbhati, yampi na labbhati, taṃ sabbaṃ pucchāvasena uddhaṭaṃ. Parato pana vissajjane yaṃ na labbhati, taṃ pahāya yaṃ labbhati, tadeva vissajjitaṃ.
ഏവമേത്ഥ പുച്ഛാനം അത്ഥഞ്ചേവ പുച്ഛാഗതിഞ്ച ഞത്വാ ഇദാനി ഗണനവസേന പുച്ഛാപരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ . ഏത്ഥ ഹി ‘‘കുസലം ധമ്മം പടിച്ചാ’’തി കുസലപദം ആദിം കത്വാ കുസലാകുസലാബ്യാകതന്താ തിസ്സോ പുച്ഛാ, പുന തദേവാദിം കത്വാ കുസലാബ്യാകതാദിവസേന ദുകപ്പഭേദന്താ തിസ്സോ, പുന തദേവാദിം കത്വാ തികന്താ ച ഏകാ, ഏവം കുസലം ധമ്മം പടിച്ചാതി കുസലാദികാ സത്ത പുച്ഛാ, തഥാ അകുസലാദികാ, തഥാ അബ്യാകതാദികാ, തഥാ കുസലാബ്യാകതാദികാ, അകുസലാബ്യാകതാദികാ, കുസലാകുസലാദികാ, കുസലാകുസലാബ്യാകതാദികാതി സബ്ബാപി സത്തന്നം സത്തകാനം വസേന കുസലത്തികം നിസ്സായ ഹേതുപച്ചയേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം പുച്ഛാ.
Evamettha pucchānaṃ atthañceva pucchāgatiñca ñatvā idāni gaṇanavasena pucchāparicchedo veditabbo . Ettha hi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’ti kusalapadaṃ ādiṃ katvā kusalākusalābyākatantā tisso pucchā, puna tadevādiṃ katvā kusalābyākatādivasena dukappabhedantā tisso, puna tadevādiṃ katvā tikantā ca ekā, evaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti kusalādikā satta pucchā, tathā akusalādikā, tathā abyākatādikā, tathā kusalābyākatādikā, akusalābyākatādikā, kusalākusalādikā, kusalākusalābyākatādikāti sabbāpi sattannaṃ sattakānaṃ vasena kusalattikaṃ nissāya hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ pucchā.
തത്ഥ ഏകമൂലകാവസാനാ നവ, ഏകമൂലദുകാവസാനാ നവ, ഏകമൂലതികാവസാനാ തിസ്സോ, ദുകമൂലഏകാവസാനാ നവ, ദുകമൂലദുകാവസാനാ നവ, ദുകമൂലതികാവസാനാ തിസ്സോ, തികമൂലഏകാവസാനാ തിസ്സോ, തികമൂലദുകാവസാനാ തിസ്സോ, തികമൂലതികാവസാനാ ഏകാതി ഏവമേതാ മൂലവസേനാപി വേദിതബ്ബാ. യഥാ ച ഹേതുപച്ചയേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം, ആരമ്മണപച്ചയാദീസുപി തഥേവാതി സബ്ബേസുപി ചതുവീസതിയാ പച്ചയേസു –
Tattha ekamūlakāvasānā nava, ekamūladukāvasānā nava, ekamūlatikāvasānā tisso, dukamūlaekāvasānā nava, dukamūladukāvasānā nava, dukamūlatikāvasānā tisso, tikamūlaekāvasānā tisso, tikamūladukāvasānā tisso, tikamūlatikāvasānā ekāti evametā mūlavasenāpi veditabbā. Yathā ca hetupaccaye ekūnapaññāsaṃ, ārammaṇapaccayādīsupi tathevāti sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu –
സഹസ്സമേകഞ്ച സതം, ഛസത്തതി പുനാപരാ;
Sahassamekañca sataṃ, chasattati punāparā;
പുച്ഛാ സമ്പിണ്ഡിതാ ഹോന്തി, നയമ്ഹി ഏകമൂലകേ.
Pucchā sampiṇḍitā honti, nayamhi ekamūlake.
൩൫-൩൬. തതോ പരം ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാതി ദുമൂലകനയോ ആരദ്ധോ. തത്ഥ ഹേതാരമ്മണദുകോ…പേ॰… ഹേതുഅവിഗതദുകോതി ഹേതുപച്ചയേന സദ്ധിം തേവീസതി ദുകാ ഹോന്തി. തേസു ഹേതുപച്ചയേ വിയ ഹേതാരമ്മണദുകേപി ഏകൂനപഞ്ഞാസം പുച്ഛാ, താസു പാളിയം ദ്വേയേവ ദസ്സിതാ. യഥാ ച ഹേതാരമ്മണദുകേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം തഥാ ഹേതാധിപതിദുകാദീസുപി. തത്ഥ പഠമപുച്ഛാവസേന ഹേതാധിപതിദുകോ, ഹേതാനന്തരദുകോ, ഹേതുസമനന്തരദുകോതി പടിപാടിയാ തയോ ദുകേ ദസ്സേത്വാ പരിയോസാനേ ഹേതുഅവിഗതദുകോ ദസ്സിതോ, സേസം സങ്ഖിത്തം. പുച്ഛാപരിച്ഛേദോ പനേത്ഥ ഏവം വേദിതബ്ബോ.
35-36. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayāti dumūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇaduko…pe… hetuavigatadukoti hetupaccayena saddhiṃ tevīsati dukā honti. Tesu hetupaccaye viya hetārammaṇadukepi ekūnapaññāsaṃ pucchā, tāsu pāḷiyaṃ dveyeva dassitā. Yathā ca hetārammaṇaduke ekūnapaññāsaṃ tathā hetādhipatidukādīsupi. Tattha paṭhamapucchāvasena hetādhipatiduko, hetānantaraduko, hetusamanantaradukoti paṭipāṭiyā tayo duke dassetvā pariyosāne hetuavigataduko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Pucchāparicchedo panettha evaṃ veditabbo.
സഹസ്സമേകഞ്ച സതം, സത്തവീസതിമേവ ച;
Sahassamekañca sataṃ, sattavīsatimeva ca;
ദുകേസു തേവീസതിയാ, പുച്ഛാ ഹോന്തി ദുമൂലകേ.
Dukesu tevīsatiyā, pucchā honti dumūlake.
൩൭. തതോ പരം ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിപച്ചയാതി തിമൂലകനയോ ആരദ്ധോ. തത്ഥ ഹേതാരമ്മണദുകേന സദ്ധിം അധിപതിപച്ചയാദീസു ബാവീസതിയാ പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ബാവീസതി തികാ ഹോന്തി. തേസു പഠമപുച്ഛാവസേന പഠമത്തികഞ്ച ദുതിയത്തികഞ്ച ദസ്സേത്വാ പരിയോസാനതികോ ദസ്സിതോ, സേസം സങ്ഖിത്തം. യഥാ പന ദുകേസു, ഏവം തികേസുപി ഏകമേകസ്മിം തികേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ സബ്ബേസുപി ബാവീസതിയാ തികേസു –
37. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti timūlakanayo āraddho. Tattha hetārammaṇadukena saddhiṃ adhipatipaccayādīsu bāvīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena bāvīsati tikā honti. Tesu paṭhamapucchāvasena paṭhamattikañca dutiyattikañca dassetvā pariyosānatiko dassito, sesaṃ saṅkhittaṃ. Yathā pana dukesu, evaṃ tikesupi ekamekasmiṃ tike ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi bāvīsatiyā tikesu –
സഹസ്സമേകം പുച്ഛാനം, അട്ഠസത്തതിമേവ ച;
Sahassamekaṃ pucchānaṃ, aṭṭhasattatimeva ca;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി തികമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi tikamūlake.
൩൮. തതോ പരം ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിപച്ചയാ അനന്തരപച്ചയാതി ചതുമൂലകനയോ ആരദ്ധോ. തത്ഥ പഠമത്തികേന സദ്ധിം അനന്തരപച്ചയാദീസു ഏകവീസതിയാ പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ഏകവീസതി ചതുക്കാ ഹോന്തി. തേസു ദ്വേ ചതുക്കേ ദസ്സേത്വാ സേസം സങ്ഖിത്തം. ഇധാപി ഏകമേകസ്മിം ചതുക്കേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ സബ്ബേസുപി ഏകവീസതിയാ ചതുക്കേസു –
38. Tato paraṃ hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā anantarapaccayāti catumūlakanayo āraddho. Tattha paṭhamattikena saddhiṃ anantarapaccayādīsu ekavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekavīsati catukkā honti. Tesu dve catukke dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Idhāpi ekamekasmiṃ catukke ekūnapaññāsaṃ katvā sabbesupi ekavīsatiyā catukkesu –
സഹസ്സമേകം പുച്ഛാനം, ഏകൂനതിംസ പുനാപരാ;
Sahassamekaṃ pucchānaṃ, ekūnatiṃsa punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി ചതുമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi catumūlake.
തതോ പരം പഞ്ചമൂലകം ആദിം കത്വാ യാവ സബ്ബമൂലകാ ദേസനാ കതാ, തം സബ്ബം സങ്ഖിപിത്വാ ഹേട്ഠാ വുത്തഞ്ച ഉപരി വത്തബ്ബഞ്ച ഏകതോ കത്വാ പാളിയം ‘‘ഏകമൂലകം, ദുമൂലകം, തിമൂലകം, ചതുമൂലകം, പഞ്ചമൂലകം, സബ്ബമൂലകം അസമ്മുയ്ഹന്തേന വിത്ഥാരേതബ്ബ’’ന്തി നയോ ദസ്സിതോ. തത്ഥ ഏകമൂലകാദീസു യം വത്തബ്ബം, തം വുത്തമേവ. പഞ്ചമൂലകേ പന പഠമചതുക്കേന സദ്ധിം സമനന്തരപച്ചയാദീസു സമവീസതിയാ പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന സമവീസതി പഞ്ചകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Tato paraṃ pañcamūlakaṃ ādiṃ katvā yāva sabbamūlakā desanā katā, taṃ sabbaṃ saṅkhipitvā heṭṭhā vuttañca upari vattabbañca ekato katvā pāḷiyaṃ ‘‘ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, catumūlakaṃ, pañcamūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti nayo dassito. Tattha ekamūlakādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Pañcamūlake pana paṭhamacatukkena saddhiṃ samanantarapaccayādīsu samavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena samavīsati pañcakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി നവ പുച്ഛാനം, അസീതി ച പുനാപരാ;
Satāni nava pucchānaṃ, asīti ca punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി പഞ്ചമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi pañcamūlake.
ഛമൂലകേ പഠമപഞ്ചകേന സദ്ധിം സഹജാതപച്ചയാദീസു ഏകൂനവീസതിയാ പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ഏകൂനവീസതി ഛക്കാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Chamūlake paṭhamapañcakena saddhiṃ sahajātapaccayādīsu ekūnavīsatiyā paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekūnavīsati chakkā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി നവ പുച്ഛാനം, ഏകതിംസ തതോപരാ;
Satāni nava pucchānaṃ, ekatiṃsa tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി ഛക്കമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi chakkamūlake.
സത്തമൂലകേ പഠമഛക്കേന സദ്ധിം അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാദീസു അട്ഠാരസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന അട്ഠാരസ സത്തകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Sattamūlake paṭhamachakkena saddhiṃ aññamaññapaccayādīsu aṭṭhārasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭhārasa sattakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി അട്ഠ പുച്ഛാനം, ദ്വാസീതി ച തതോപരാ;
Satāni aṭṭha pucchānaṃ, dvāsīti ca tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി സത്തമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi sattamūlake.
അട്ഠമൂലകേ പഠമസത്തകേന സദ്ധിം നിസ്സയപച്ചയാദീസു സത്തരസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന സത്തരസ അട്ഠകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Aṭṭhamūlake paṭhamasattakena saddhiṃ nissayapaccayādīsu sattarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena sattarasa aṭṭhakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി അട്ഠ പുച്ഛാനം, തേത്തിംസാ ച തതോപരാ;
Satāni aṭṭha pucchānaṃ, tettiṃsā ca tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി അട്ഠമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi aṭṭhamūlake.
നവമൂലകേ പഠമഅട്ഠകേന സദ്ധിം ഉപനിസ്സയപച്ചയാദീസു സോളസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന സോളസ നവകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Navamūlake paṭhamaaṭṭhakena saddhiṃ upanissayapaccayādīsu soḷasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena soḷasa navakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി സത്ത പുച്ഛാനം, ചതുരാസീതി തതോപരാ;
Satāni satta pucchānaṃ, caturāsīti tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി നവമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi navamūlake.
ദസമൂലകേ പഠമനവകേന സദ്ധിം പുരേജാതപച്ചയാദീസു പന്നരസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന പന്നരസ ദസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Dasamūlake paṭhamanavakena saddhiṃ purejātapaccayādīsu pannarasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pannarasa dasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി സത്ത പുച്ഛാനം, പഞ്ചതിംസ തതോപരാ;
Satāni satta pucchānaṃ, pañcatiṃsa tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയമ്ഹി ദസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, nayamhi dasamūlake.
ഏകാദസമൂലകേ പഠമദസകേന സദ്ധിം പച്ഛാജാതപച്ചയാദീസു ചുദ്ദസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ചുദ്ദസ ഏകാദസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Ekādasamūlake paṭhamadasakena saddhiṃ pacchājātapaccayādīsu cuddasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cuddasa ekādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ഛ സതാനി ച പുച്ഛാനം, ഛളാസീതി തതോപരാ;
Cha satāni ca pucchānaṃ, chaḷāsīti tatoparā;
നയമ്ഹി പുച്ഛാ ഗണിതാ, ഏകാദസകമൂലകേ.
Nayamhi pucchā gaṇitā, ekādasakamūlake.
ദ്വാദസമൂലകേ പഠമഏകാദസകേന സദ്ധിം ആസേവനപച്ചയാദീസു തേരസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന തേരസ ദ്വാദസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Dvādasamūlake paṭhamaekādasakena saddhiṃ āsevanapaccayādīsu terasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena terasa dvādasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ഛ സതാനി ച പുച്ഛാനം, സത്തതിംസ തതോപരാ;
Cha satāni ca pucchānaṃ, sattatiṃsa tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ ദ്വാദസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye dvādasamūlake.
തേരസമൂലകേ പഠമദ്വാദസകേന സദ്ധിം കമ്മപച്ചയാദീസു ദ്വാദസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ദ്വാദസ തേരസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Terasamūlake paṭhamadvādasakena saddhiṃ kammapaccayādīsu dvādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dvādasa terasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി പഞ്ച പുച്ഛാനം, അട്ഠാസീതി പുനാപരാ;
Satāni pañca pucchānaṃ, aṭṭhāsīti punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ തേരസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye terasamūlake.
ചുദ്ദസമൂലകേ പഠമതേരസകേന സദ്ധിം വിപാകപച്ചയാദീസു ഏകാദസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ഏകാദസ ചുദ്ദസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Cuddasamūlake paṭhamaterasakena saddhiṃ vipākapaccayādīsu ekādasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena ekādasa cuddasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി പഞ്ച പുച്ഛാനം, തിംസ ചാഥ നവാപരാ;
Satāni pañca pucchānaṃ, tiṃsa cātha navāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ ചുദ്ദസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye cuddasamūlake.
പന്നരസമൂലകേ പഠമചുദ്ദസകേന സദ്ധിം ആഹാരപച്ചയാദീസു ദസസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ദസ പന്നരസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Pannarasamūlake paṭhamacuddasakena saddhiṃ āhārapaccayādīsu dasasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena dasa pannarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി ചത്താരി പുച്ഛാനം, നവുതി ച തതോപരാ;
Satāni cattāri pucchānaṃ, navuti ca tatoparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ പന്നരസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye pannarasamūlake.
സോളസമൂലകേ പഠമപന്നരസകേന സദ്ധിം ഇന്ദ്രിയപച്ചയാദീസു നവസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന നവ സോളസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Soḷasamūlake paṭhamapannarasakena saddhiṃ indriyapaccayādīsu navasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena nava soḷasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി ചത്താരി ചത്താ-ലീസേകാ ചേവ പുനാപരാ;
Satāni cattāri cattā-līsekā ceva punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ സോളസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye soḷasamūlake.
സത്തരസമൂലകേ പഠമസോളസകേന സദ്ധിം ഝാനപച്ചയാദീസു അട്ഠസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന അട്ഠ സത്തരസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Sattarasamūlake paṭhamasoḷasakena saddhiṃ jhānapaccayādīsu aṭṭhasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena aṭṭha sattarasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി തീണി പുച്ഛാനം, നവുതി ദ്വേ പുനാപരാ;
Satāni tīṇi pucchānaṃ, navuti dve punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ സത്തരസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye sattarasamūlake.
അട്ഠാരസമൂലകേ പഠമസത്തരസകേന സദ്ധിം മഗ്ഗപച്ചയാദീസു സത്തസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന സത്ത അട്ഠാരസകാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Aṭṭhārasamūlake paṭhamasattarasakena saddhiṃ maggapaccayādīsu sattasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena satta aṭṭhārasakā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതാനി തീണി പുച്ഛാനം, തേചത്താരീസമേവ ച;
Satāni tīṇi pucchānaṃ, tecattārīsameva ca;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ അട്ഠാരസമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye aṭṭhārasamūlake.
ഏകൂനവീസതിമൂലകേ പഠമഅട്ഠാരസകേന സദ്ധിം സമ്പയുത്തപച്ചയാദീസു ഛസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ഛ ഏകൂനവീസതികാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Ekūnavīsatimūlake paṭhamaaṭṭhārasakena saddhiṃ sampayuttapaccayādīsu chasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cha ekūnavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ദ്വേ സതാ നവുതി ചേവ, ചതസ്സോ ച പുനാപരാ;
Dve satā navuti ceva, catasso ca punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ ഏകൂനവീസതികേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye ekūnavīsatike.
വീസതിമൂലകേ പഠമഏകൂനവീസതികേന സദ്ധിം വിപ്പയുത്തപച്ചയാദീസു പഞ്ചസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന പഞ്ചവീസതികാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Vīsatimūlake paṭhamaekūnavīsatikena saddhiṃ vippayuttapaccayādīsu pañcasu paccayesu ekamekassa yojanāvasena pañcavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ദ്വേ സതാ ഹോന്തി പുച്ഛാനം, ചത്താലീസാ ച പഞ്ച ച;
Dve satā honti pucchānaṃ, cattālīsā ca pañca ca;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ വീസതിമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye vīsatimūlake.
ഏകവീസതിമൂലകേ പഠമവീസതികേന സദ്ധിം അത്ഥിപച്ചയാദീസു ചതൂസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ചത്താരോ ഏകവീസതികാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Ekavīsatimūlake paṭhamavīsatikena saddhiṃ atthipaccayādīsu catūsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena cattāro ekavīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
സതം ഛനവുതി ചേവ, പുച്ഛാ ഹോന്തി സമ്പിണ്ഡിതാ;
Sataṃ chanavuti ceva, pucchā honti sampiṇḍitā;
ഗണിതാ ലക്ഖണഞ്ഞൂഹി, ഏകവീസതികേ നയേ.
Gaṇitā lakkhaṇaññūhi, ekavīsatike naye.
ദ്വാവീസതിമൂലകേ പഠമഏകവീസതികേന സദ്ധിം നത്ഥിപച്ചയാദീസു തീസു പച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന തയോ ദ്വാവീസതികാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Dvāvīsatimūlake paṭhamaekavīsatikena saddhiṃ natthipaccayādīsu tīsu paccayesu ekamekassa yojanāvasena tayo dvāvīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
ചത്താലീസാധികം സതം, സത്ത ചേവ പുനാപരാ;
Cattālīsādhikaṃ sataṃ, satta ceva punāparā;
പുച്ഛാ ഗണനതോ ഹോന്തി, നയേ ദ്വാവീസതിമൂലകേ.
Pucchā gaṇanato honti, naye dvāvīsatimūlake.
തേവീസതിമൂലകേ പഠമദ്വാവീസതികേന സദ്ധിം ദ്വീസു വിഗതാവിഗതപച്ചയേസു ഏകമേകസ്സ യോജനാവസേന ദ്വേ തേവീസതികാ ഹോന്തി. തേസു ഏകമേകസ്മിം ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ –
Tevīsatimūlake paṭhamadvāvīsatikena saddhiṃ dvīsu vigatāvigatapaccayesu ekamekassa yojanāvasena dve tevīsatikā honti. Tesu ekamekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā –
അട്ഠനവുതിമേവിധ, പുച്ഛാ ഗണനതോ മതാ;
Aṭṭhanavutimevidha, pucchā gaṇanato matā;
നയമ്ഹി തേവീസതിമേ, തേവീസതികമൂലകേ.
Nayamhi tevīsatime, tevīsatikamūlake.
ചതുവീസതിമൂലകോ പന സബ്ബപച്ചയാനം സമോധാനവസേന വേദിതബ്ബോ, തേനേവ സബ്ബമൂലകോതി വുത്തോ. തത്ഥ ഏകൂനപഞ്ഞാസമേവ പുച്ഛാ ഹോന്തീതി സബ്ബാപേതാ ഹേതുപച്ചയപദമേവ ഗഹേത്വാ ഏകമൂലകാദീനം സബ്ബമൂലകപരിയോസാനാനം വസേന സത്ഥാരാ ദേവപരിസതി വിത്ഥാരതോ വിഭത്താ പുച്ഛാ ഇധ സങ്ഖേപേന ദസ്സിതാ.
Catuvīsatimūlako pana sabbapaccayānaṃ samodhānavasena veditabbo, teneva sabbamūlakoti vutto. Tattha ekūnapaññāsameva pucchā hontīti sabbāpetā hetupaccayapadameva gahetvā ekamūlakādīnaṃ sabbamūlakapariyosānānaṃ vasena satthārā devaparisati vitthārato vibhattā pucchā idha saṅkhepena dassitā.
താസം പന സബ്ബാസമ്പി അയം ഗണനപിണ്ഡോ – ഏകമൂലകനയസ്മിഞ്ഹി ഏകാദസ സതാനി ഛസത്തതി ച പുച്ഛാ ആഗതാ. ഹേതുപച്ചയനയേ തേനേവ മൂലകേന ഏകൂനപഞ്ഞാസം കത്വാ ഇമസ്മിം ഹേതുപച്ചയമൂലകേ ഗഹേതബ്ബാ, സേസാ സേസപച്ചയമൂലകേസു പക്ഖിപിതബ്ബാ. ദുമൂലകേ സത്തവീസാനി ഏകാദസ സതാനി, തിമൂലകേ സഹസ്സം അട്ഠസത്തതി ച, ചതുമൂലകേ സഹസ്സം ഏകൂനതിംസഞ്ച, പഞ്ചമൂലകേ അസീതാധികാനി നവ സതാനി, ഛമൂലകേ ഏകതിംസാനി നവ സതാനി, സത്തമൂലകേ ദ്വാസീതാനി അട്ഠ സതാനി, അട്ഠമൂലകേ തേത്തിംസാനി അട്ഠ സതാനി, നവമൂലകേ ചതുരാസീതാനി സത്ത സതാനി, ദസമൂലകേ പഞ്ചതിംസാനി സത്ത സതാനി, ഏകാദസമൂലകേ ഛാസീതാനി ഛ സതാനി, ദ്വാദസമൂലകേ സത്തതിംസാനി ഛ സതാനി, തേരസമൂലകേ അട്ഠാസീതാനി പഞ്ച സതാനി, ചുദ്ദസമൂലകേ ഏകൂനചത്താലീസാനി പഞ്ച സതാനി, പന്നരസമൂലകേ നവുതാനി ചത്താരി സതാനി, സോളസമൂലകേ ഏകചത്താലീസാനി ചത്താരി സത്താനി, സത്തരസമൂലകേ ദ്വാനവുതാനി തീണി സതാനി, അട്ഠാരസമൂലകേ തേചത്താലീസാനി തീണി സതാനി, ഏകൂനവീസതിമൂലകേ ചതുനവുതാനി ദ്വേ സതാനി, വീസതിമൂലകേ പഞ്ചചത്താലീസാനി ദ്വേ സതാനി, ഏകവീസതിമൂലകേ ഛനവുതിസതം, ദ്വാവീസതിമൂലകേ സത്തചത്താലീസസതം, തേവീസതിമൂലകേ അട്ഠനവുതി, സബ്ബമൂലകേ ഏകൂനപഞ്ഞാസാതി ഏവം ഹേതുപദം ആദിം കത്വാ വിഭത്തേസു ഏകമൂലകാദീസു –
Tāsaṃ pana sabbāsampi ayaṃ gaṇanapiṇḍo – ekamūlakanayasmiñhi ekādasa satāni chasattati ca pucchā āgatā. Hetupaccayanaye teneva mūlakena ekūnapaññāsaṃ katvā imasmiṃ hetupaccayamūlake gahetabbā, sesā sesapaccayamūlakesu pakkhipitabbā. Dumūlake sattavīsāni ekādasa satāni, timūlake sahassaṃ aṭṭhasattati ca, catumūlake sahassaṃ ekūnatiṃsañca, pañcamūlake asītādhikāni nava satāni, chamūlake ekatiṃsāni nava satāni, sattamūlake dvāsītāni aṭṭha satāni, aṭṭhamūlake tettiṃsāni aṭṭha satāni, navamūlake caturāsītāni satta satāni, dasamūlake pañcatiṃsāni satta satāni, ekādasamūlake chāsītāni cha satāni, dvādasamūlake sattatiṃsāni cha satāni, terasamūlake aṭṭhāsītāni pañca satāni, cuddasamūlake ekūnacattālīsāni pañca satāni, pannarasamūlake navutāni cattāri satāni, soḷasamūlake ekacattālīsāni cattāri sattāni, sattarasamūlake dvānavutāni tīṇi satāni, aṭṭhārasamūlake tecattālīsāni tīṇi satāni, ekūnavīsatimūlake catunavutāni dve satāni, vīsatimūlake pañcacattālīsāni dve satāni, ekavīsatimūlake chanavutisataṃ, dvāvīsatimūlake sattacattālīsasataṃ, tevīsatimūlake aṭṭhanavuti, sabbamūlake ekūnapaññāsāti evaṃ hetupadaṃ ādiṃ katvā vibhattesu ekamūlakādīsu –
ചുദ്ദസേവ സഹസ്സാനി, പുന സത്ത സതാനി ച;
Cuddaseva sahassāni, puna satta satāni ca;
പുച്ഛാ ഹേതുപദസ്സേവ, ഏകമൂലാദിഭേദതോതി.
Pucchā hetupadasseva, ekamūlādibhedatoti.
൩൯-൪൦. ഏവം ഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകതോ പട്ഠായ യാവ സബ്ബമൂലകനയാ പുച്ഛാഭേദം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ആരമ്മണപച്ചയം ആദിം കത്വാ ദസ്സേതും സിയാ കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ആരമ്മണപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാതിആദിമാഹ. തത്ഥ ആരമ്മണപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാതി ഏത്താവതാ ആരമ്മണപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഹേതുപച്ചയപരിയോസാനോ ഏകമൂലകനയോ ദസ്സിതോ. തതോ പരം ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിപച്ചയാതി ദുകമൂലകം ആരദ്ധം. തത്ഥ ഇമം പഠമദുകഞ്ചേവ ആരമ്മണാവിഗതദുകഞ്ച ദസ്സേത്വാ സേസം സങ്ഖിത്തം. ആരമ്മണപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാതി അയം ഓസാനദുകോപി ന ദസ്സിതോ. സചേ പന കത്ഥചി വാചനാമഗ്ഗേ സന്ദിസ്സതി, സ്വേവ വാചനാമഗ്ഗോ ഗഹേതബ്ബോ. തതോ പരം ആരമ്മണപച്ചയവസേന തികമൂലകാദയോ അദസ്സേത്വാവ അധിപതിപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകകാദയോ ദസ്സേതും അധിപതിപച്ചയാ, അനന്തരപച്ചയാ, സമനന്തരപച്ചയാ, സഹജാതപച്ചയാ, അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാതി ഏത്തകമേവ വുത്തം, തം ഏകമൂലകവസേന വാ സബ്ബമൂലകവസേന വാ വേദിതബ്ബം.
39-40. Evaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakato paṭṭhāya yāva sabbamūlakanayā pucchābhedaṃ dassetvā idāni ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya ārammaṇapaccayā hetupaccayātiādimāha. Tattha ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ettāvatā ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā hetupaccayapariyosāno ekamūlakanayo dassito. Tato paraṃ ārammaṇapaccayā adhipatipaccayāti dukamūlakaṃ āraddhaṃ. Tattha imaṃ paṭhamadukañceva ārammaṇāvigatadukañca dassetvā sesaṃ saṅkhittaṃ. Ārammaṇapaccayā hetupaccayāti ayaṃ osānadukopi na dassito. Sace pana katthaci vācanāmagge sandissati, sveva vācanāmaggo gahetabbo. Tato paraṃ ārammaṇapaccayavasena tikamūlakādayo adassetvāva adhipatipaccayaṃ ādiṃ katvā ekakādayo dassetuṃ adhipatipaccayā, anantarapaccayā, samanantarapaccayā, sahajātapaccayā, aññamaññapaccayāti ettakameva vuttaṃ, taṃ ekamūlakavasena vā sabbamūlakavasena vā veditabbaṃ.
൪൧. തതോ പരം അവിഗതപച്ചയം ആദിം കത്വാ ദുമൂലകമേവ ദസ്സേതും – അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ അവിഗതഹേതുദുകോ, അവിഗതാരമ്മണദുകോ, അവിഗതാധിപതിദുകോതി പടിപാടിയാ തയോ ദുകേ വത്വാ പരിയോസാനേ ച അവിഗതവിഗതദുകോ ഏകോ ദുകോ ദസ്സിതോ. തതോ അവിഗതപച്ചയവസേനേവ തിമൂലകം ദസ്സേതും – ‘‘അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ, അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ അധിപതിപച്ചയാ, അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ അനന്തരപച്ചയാ’’തി ഏവം പടിപാടിയാ തയോ തികേ വത്വാ ‘‘അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ വിഗതപച്ചയാ’’തി പരിയോസാനത്തികോ വുത്തോ. തതോ അവിഗതപച്ചയവസേനേവ ചതുമൂലകം ദസ്സേതും ‘‘അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിപച്ചയാ, അവിഗതപച്ചയാ ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ അനന്തരപച്ചയാ’’തി ദ്വേ ചതുക്കേ വത്വാ ‘‘വിഗതപച്ചയാ’’തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ ഠപിതം, സേസം സബ്ബം സങ്ഖിത്തം. തസ്സ സങ്ഖിത്തഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ഏകേകസ്സ പദസ്സ ഏകമൂലകം, ദുമൂലകം, തിമൂലകം, സബ്ബമൂലകം അസമ്മുയ്ഹന്തേന വിത്ഥാരേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. തസ്മാ യഥാ ഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഹേതുആദിപദവസേന ഏകമൂലകേ ഏകാദസ പുച്ഛാസതാനി ഛസത്തതി ച പുച്ഛാ…പേ॰… സബ്ബമൂലകേ ഏകൂനപഞ്ഞാസം, ഏവം ആരമ്മണപച്ചയാദീസുപി ഏകമേകം ആദിം കത്വാ ആരമ്മണാദിപദവസേന ഏകമേകസ്സ പദസ്സ ഏകമൂലകേ ഏകാദസ പുച്ഛാസതാനി ഛസത്തതി ച പുച്ഛാ…പേ॰… സബ്ബമൂലകേ ഏകൂനപഞ്ഞാസാതി ഏകേകസ്സ പദസ്സ ഏകമൂലകാദിഭേദേ സത്തസതാധികാനി ചുദ്ദസ പുച്ഛാ സഹസ്സാനി ഹോന്തി. താസം സബ്ബേസുപി ചതുവീസതിയാ പച്ചയേസു അയം ഗണനപരിച്ഛേദോ –
41. Tato paraṃ avigatapaccayaṃ ādiṃ katvā dumūlakameva dassetuṃ – avigatapaccayā hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha avigatahetuduko, avigatārammaṇaduko, avigatādhipatidukoti paṭipāṭiyā tayo duke vatvā pariyosāne ca avigatavigataduko eko duko dassito. Tato avigatapaccayavaseneva timūlakaṃ dassetuṃ – ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā anantarapaccayā’’ti evaṃ paṭipāṭiyā tayo tike vatvā ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā vigatapaccayā’’ti pariyosānattiko vutto. Tato avigatapaccayavaseneva catumūlakaṃ dassetuṃ ‘‘avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā, avigatapaccayā hetupaccayā ārammaṇapaccayā anantarapaccayā’’ti dve catukke vatvā ‘‘vigatapaccayā’’ti padaṃ uddharitvā ṭhapitaṃ, sesaṃ sabbaṃ saṅkhittaṃ. Tassa saṅkhittabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ekekassa padassa ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, sabbamūlakaṃ asammuyhantena vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Tasmā yathā hetupaccayaṃ ādiṃ katvā hetuādipadavasena ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsaṃ, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekamekassa padassa ekamūlake ekādasa pucchāsatāni chasattati ca pucchā…pe… sabbamūlake ekūnapaññāsāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede sattasatādhikāni cuddasa pucchā sahassāni honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –
ദ്വാപഞ്ഞാസസഹസ്സാന-ട്ഠസതാനി തീണി സതസഹസ്സാനി;
Dvāpaññāsasahassāna-ṭṭhasatāni tīṇi satasahassāni;
കുസലത്തികസ്സ പുച്ഛാ, അനുലോമനയമ്ഹി സുവിഭത്താ.
Kusalattikassa pucchā, anulomanayamhi suvibhattā.
യഥാ ച കുസലത്തികസ്സ, ഏവം വേദനാത്തികാദീനമ്പീതി സബ്ബേസുപി ദ്വാവീസതിയാ തികേസു –
Yathā ca kusalattikassa, evaṃ vedanāttikādīnampīti sabbesupi dvāvīsatiyā tikesu –
ഏകസട്ഠിസഹസ്സാനി, ഛ സതാനി സത്തസത്തതി;
Ekasaṭṭhisahassāni, cha satāni sattasattati;
സതസഹസ്സാനി പുച്ഛാനം, തികഭേദേ പഭേദതോ.
Satasahassāni pucchānaṃ, tikabhede pabhedato.
സങ്ഖിത്താ വാചനാമഗ്ഗേ.
Saṅkhittā vācanāmagge.
ദുകേസു പന ‘‘സിയാ ഹേതും ധമ്മം പടിച്ച ഹേതുധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം ഹേതും പടിച്ച ഹേതു, ഹേതും പടിച്ച നഹേതു, ഹേതും പടിച്ച ഹേതു ച നഹേതു ച, നഹേതും പടിച്ച നഹേതു, നഹേതും പടിച്ച ഹേതു, നഹേതും പടിച്ച ഹേതു ച നഹേതു ച, ഹേതുഞ്ച നഹേതുഞ്ച പടിച്ച ഹേതു, ഹേതുഞ്ച നഹേതുഞ്ച പടിച്ച നഹേതു, ഹേതുഞ്ച നഹേതുഞ്ച പടിച്ച ഹേതു ച നഹേതു ചാതി ഏകമേകസ്മിം ദുകേ ഹേതുപച്ചയാദീസു ഏകമേകസ്മിം പച്ചയേ നവ പുച്ഛാ ഹോന്തി. താസു ഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകേ ദ്വേസതാനി സോളസ ച പുച്ഛാ ഹോന്തി. താസു ഹേതുപച്ചയസ്സേവ അഞ്ഞേന അസമ്മിസ്സാ നവ പുച്ഛാ ഗഹേതബ്ബാ, സേസാ അട്ഠ വാരേന ഗഹിതാ.
Dukesu pana ‘‘siyā hetuṃ dhammaṃ paṭicca hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ hetuṃ paṭicca hetu, hetuṃ paṭicca nahetu, hetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, nahetuṃ paṭicca nahetu, nahetuṃ paṭicca hetu, nahetuṃ paṭicca hetu ca nahetu ca, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu, hetuñca nahetuñca paṭicca nahetu, hetuñca nahetuñca paṭicca hetu ca nahetu cāti ekamekasmiṃ duke hetupaccayādīsu ekamekasmiṃ paccaye nava pucchā honti. Tāsu hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake dvesatāni soḷasa ca pucchā honti. Tāsu hetupaccayasseva aññena asammissā nava pucchā gahetabbā, sesā aṭṭha vārena gahitā.
താസം ദുകമൂലകാദീസു തേവീസതിയാ വാരേസു ഏകേകം നവകം അപനേത്വാ യാവ സബ്ബമൂലകാ അയം ഗണനപരിച്ഛേദോ – ദുകമൂലകേ താവ ഏകമൂലകേ ദസ്സിതേസു ദ്വീസു സോളസാധികേസു പുച്ഛാസതേസു നവ അപനേത്വാ ദ്വേസതാനി സത്ത ച പുച്ഛാ ഹോന്തി, തതോ നവ അപനേത്വാ തിമൂലകേ അട്ഠനവുതിസതം. ഏവം പുരിമപുരിമതോ നവ നവ അപനേത്വാ ചതുമൂലകേ ഏകൂനനവുതിസതം, പഞ്ചമൂലകേ അസീതിസതം, ഛമൂലകേ ഏകസത്തതിസതം, സത്തമൂലകേ ദ്വാസട്ഠിസതം, അട്ഠമൂലകേ തേപണ്ണാസസതം, നവമൂലകേ ചതുചത്താലീസസതം, ദസമൂലകേ പഞ്ചതിംസസതം, ഏകാദസമൂലകേ ഛബ്ബീസസതം, ദ്വാദസമൂലകേ സത്തരസാധികസതം, തേരസമൂലകേ അട്ഠാധികസതം, ചുദ്ദസമൂലകേ നവനവുതി, പന്നരസമൂലകേ നവുതി, സോളസമൂലകേ ഏകാസീതി, സത്തരസമൂലകേ ദ്വാസത്തതി, അട്ഠാരസമൂലകേ തേസട്ഠി, ഏകൂനവീസതിമൂലകേ ചതുപഞ്ഞാസം, വീസതിമൂലകേ പഞ്ചചത്താലീസം, ഏകവീസതിമൂലകേ ഛത്തിംസം, ദ്വാവീസതിമൂലകേ സത്തവീസ, തേവീസതിമൂലകേ അട്ഠാരസ, സബ്ബമൂലകേ നവാതി. യഥാ പനേതാനി ഹേതുപച്ചയവസേന ഏകമൂലകേ സോളസാധികാനി ദ്വേ പുച്ഛാസതാനി…പേ॰… സബ്ബമൂലകേ നവ, ഏവം ആരമ്മണപച്ചയാദീസുപി ഏകമേകം ആദിം കത്വാ ആരമ്മണാദിപദവസേന ഏകേകസ്സ പദസ്സ ഏകമൂലകേ സോളസാധികാനി ദ്വേ പുച്ഛാസതാനി…പേ॰… സബ്ബമൂലകേ നവാതി ഏകേകസ്സ പദസ്സ ഏകമൂലകാദിഭേദേ ദ്വേ പുച്ഛാ സഹസ്സാനി സത്തസതാനി ച പുച്ഛാ ഹോന്തി. താസം സബ്ബേസുപി ചതുവീസതിയാ പച്ചയേസു അയം ഗണനപരിച്ഛേദോ –
Tāsaṃ dukamūlakādīsu tevīsatiyā vāresu ekekaṃ navakaṃ apanetvā yāva sabbamūlakā ayaṃ gaṇanaparicchedo – dukamūlake tāva ekamūlake dassitesu dvīsu soḷasādhikesu pucchāsatesu nava apanetvā dvesatāni satta ca pucchā honti, tato nava apanetvā timūlake aṭṭhanavutisataṃ. Evaṃ purimapurimato nava nava apanetvā catumūlake ekūnanavutisataṃ, pañcamūlake asītisataṃ, chamūlake ekasattatisataṃ, sattamūlake dvāsaṭṭhisataṃ, aṭṭhamūlake tepaṇṇāsasataṃ, navamūlake catucattālīsasataṃ, dasamūlake pañcatiṃsasataṃ, ekādasamūlake chabbīsasataṃ, dvādasamūlake sattarasādhikasataṃ, terasamūlake aṭṭhādhikasataṃ, cuddasamūlake navanavuti, pannarasamūlake navuti, soḷasamūlake ekāsīti, sattarasamūlake dvāsattati, aṭṭhārasamūlake tesaṭṭhi, ekūnavīsatimūlake catupaññāsaṃ, vīsatimūlake pañcacattālīsaṃ, ekavīsatimūlake chattiṃsaṃ, dvāvīsatimūlake sattavīsa, tevīsatimūlake aṭṭhārasa, sabbamūlake navāti. Yathā panetāni hetupaccayavasena ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake nava, evaṃ ārammaṇapaccayādīsupi ekamekaṃ ādiṃ katvā ārammaṇādipadavasena ekekassa padassa ekamūlake soḷasādhikāni dve pucchāsatāni…pe… sabbamūlake navāti ekekassa padassa ekamūlakādibhede dve pucchā sahassāni sattasatāni ca pucchā honti. Tāsaṃ sabbesupi catuvīsatiyā paccayesu ayaṃ gaṇanaparicchedo –
ചതുസട്ഠിസഹസ്സാനി, പുന അട്ഠസതാനി ച;
Catusaṭṭhisahassāni, puna aṭṭhasatāni ca;
പുച്ഛാ ഹേതുദുകസ്സേവ, അനുലോമനയേ മതാ.
Pucchā hetudukasseva, anulomanaye matā.
യഥാ ച ഹേതുദുകസ്സ, ഏവം സഹേതുകദുകാദീനമ്പീതി സബ്ബസ്മിമ്പി ദുകസതേ –
Yathā ca hetudukassa, evaṃ sahetukadukādīnampīti sabbasmimpi dukasate –
സട്ഠി സതസഹസ്സാനി, ചത്താരി ച തതോപരം;
Saṭṭhi satasahassāni, cattāri ca tatoparaṃ;
അസീതി ച സഹസ്സാനി, പുച്ഛാ ദുകസതേ വിദൂ.
Asīti ca sahassāni, pucchā dukasate vidū.
അയം താവ സുദ്ധികേ തികപട്ഠാനേ ചേവ ദുകപട്ഠാനേ ച പുച്ഛാനം ഗണനപരിച്ഛേദോ.
Ayaṃ tāva suddhike tikapaṭṭhāne ceva dukapaṭṭhāne ca pucchānaṃ gaṇanaparicchedo.
യം പന തതോ പരം ദ്വാവീസതി തികേ ഗഹേത്വാ ദുകസതേ പക്ഖിപിത്വാ ദുകതികപട്ഠാനം നാമ ദേസിതം, തത്ഥ ‘‘സിയാ ഹേതും കുസലം ധമ്മം പടിച്ച ഹേതു കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം ദ്വാവീസതിയാ തികേസു ഏകേകം തികം ദുകാനം സതേന സതേന സദ്ധിം യോജേത്വാ ദസ്സേതബ്ബാനം പുച്ഛാനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന സബ്ബേസം ഏകമൂലകാദീനം വസേന ഗഹേത്വാ പരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ.
Yaṃ pana tato paraṃ dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tattha ‘‘siyā hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetu kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ dukānaṃ satena satena saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
യമ്പി തതോ പരം ദുകസതം ഗഹേത്വാ ദ്വാവീസതിയാ തികേസു പക്ഖിപിത്വാ തികദുകപട്ഠാനം നാമ ദേസിതം, തത്ഥാപി ‘‘സിയാ കുസലം ഹേതും ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ഹേതുധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം ദുകസതേ ഏകേകം ദുകം ദ്വാവീസതിയാ തികേഹി സദ്ധിം യോജേത്വാ ദസ്സേതബ്ബാനം പുച്ഛാനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന സബ്ബേസം ഏകമൂലകാദീനം വസേന ഗഹേത്വാ പരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ.
Yampi tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ hetuṃ dhammaṃ paṭicca kusalo hetudhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ dvāvīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
യമ്പി തതോ പരം തികേ തികേസുയേവ പക്ഖിപിത്വാ തികതികപട്ഠാനം നാമ ദേസിതം, തത്ഥാപി ‘‘സിയാ കുസലം സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം ദ്വാവീസതിയാ തികേസു ഏകേകം തികം സേസേഹി ഏകവീസതിയാ തികേഹി സദ്ധിം യോജേത്വാ ദസ്സേതബ്ബാനം പുച്ഛാനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന സബ്ബേസം ഏകമൂലകാദീനം വസേന ഗഹേത്വാ പരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ.
Yampi tato paraṃ tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā kusalaṃ sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo sukhāya vedanāya sampayutto dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dvāvīsatiyā tikesu ekekaṃ tikaṃ sesehi ekavīsatiyā tikehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo.
യമ്പി തതോ പരം ദുകേ ദുകേസുയേവ പക്ഖിപിത്വാ ദുകദുകപട്ഠാനം നാമ ദേസിതം, തത്ഥാപി ‘‘സിയാ ഹേതും സഹേതുകം ധമ്മം പടിച്ച ഹേതു സഹേതുകോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം ദുകസതേ ഏകേകം ദുകം സേസേഹി നവനവുതിയാ ദുകേഹി സദ്ധിം യോജേത്വാ ദസ്സേതബ്ബാനം പുച്ഛാനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന സബ്ബേസം ഏകമൂലകാദീനം വസേന ഗഹേത്വാ പരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ. തഥാഗതേന ഹി സബ്ബമ്പേതം പഭേദം ദസ്സേത്വാവ ദേവപരിസായ ധമ്മോ ദേസിതോ, ധമ്മസേനാപതിസ്സ പന തേന ‘‘അജ്ജ ഇദഞ്ചിദഞ്ച ദേസിത’’ന്തി സങ്ഖിപിത്വാ നയദസ്സനമത്തേനേവ ദേസനാ അക്ഖാതാ. ഥേരേനാപി സങ്ഖിപിത്വാവ വാചനാമഗ്ഗോ പവത്തിതോ, സോ ഥേരേന പവത്തിതനയേനേവ സങ്ഗീതികാലേ സങ്ഗഹം ആരോപിതോ.
Yampi tato paraṃ duke dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ, tatthāpi ‘‘siyā hetuṃ sahetukaṃ dhammaṃ paṭicca hetu sahetuko dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti evaṃ dukasate ekekaṃ dukaṃ sesehi navanavutiyā dukehi saddhiṃ yojetvā dassetabbānaṃ pucchānaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ ekamūlakādīnaṃ vasena gahetvā paricchedo veditabbo. Tathāgatena hi sabbampetaṃ pabhedaṃ dassetvāva devaparisāya dhammo desito, dhammasenāpatissa pana tena ‘‘ajja idañcidañca desita’’nti saṅkhipitvā nayadassanamatteneva desanā akkhātā. Therenāpi saṅkhipitvāva vācanāmaggo pavattito, so therena pavattitanayeneva saṅgītikāle saṅgahaṃ āropito.
തം പനസ്സ സങ്ഖേപനയം ദസ്സേതും തികഞ്ച പട്ഠാനവരന്തി അയം ഗാഥാ ഠപിതാ. തസ്സത്ഥോ – തികഞ്ച പട്ഠാനവരന്തി പവരം തികപട്ഠാനഞ്ച. ദുകുത്തമന്തി ഉത്തമം സേട്ഠം ദുകപട്ഠാനഞ്ച. ദുകതികഞ്ചേവാതി ദുകതികപട്ഠാനഞ്ച. തികദുകഞ്ചാതി തികദുകപട്ഠാനഞ്ച. തികതികഞ്ചേവാതി തികതികപട്ഠാനഞ്ച. ദുകദുകഞ്ചാതി ദുകദുകപട്ഠാനഞ്ച. ഛ അനുലോമമ്ഹി നയാ സുഗമ്ഭീരാതി ഏതേ തികപട്ഠാനാദയോ സുട്ഠു ഗമ്ഭീരാ ഛ നയാ അനുലോമമ്ഹി വേദിതബ്ബാതി. തത്ഥ ദ്വേ അനുലോമാനി – ധമ്മാനുലോമഞ്ച പച്ചയാനുലോമഞ്ച. തത്ഥ ‘‘കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ’’തി ഏവം അഭിധമ്മമാതികാപദേഹി സങ്ഗഹിതാനം ധമ്മാനം അനുലോമദേസനാവസേന പവത്തം ധമ്മാനുലോമം നാമ. ‘‘ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ’’തി ഏവം ചതുവീസതിയാ പച്ചയാനം അനുലോമദേസനാവസേന പവത്തം പച്ചയാനുലോമം നാമ.
Taṃ panassa saṅkhepanayaṃ dassetuṃ tikañca paṭṭhānavaranti ayaṃ gāthā ṭhapitā. Tassattho – tikañca paṭṭhānavaranti pavaraṃ tikapaṭṭhānañca. Dukuttamanti uttamaṃ seṭṭhaṃ dukapaṭṭhānañca. Dukatikañcevāti dukatikapaṭṭhānañca. Tikadukañcāti tikadukapaṭṭhānañca. Tikatikañcevāti tikatikapaṭṭhānañca. Dukadukañcāti dukadukapaṭṭhānañca. Cha anulomamhi nayā sugambhīrāti ete tikapaṭṭhānādayo suṭṭhu gambhīrā cha nayā anulomamhi veditabbāti. Tattha dve anulomāni – dhammānulomañca paccayānulomañca. Tattha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ dhammānulomaṃ nāma. ‘‘Hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ anulomadesanāvasena pavattaṃ paccayānulomaṃ nāma.
തത്ഥ ഹേട്ഠാ അട്ഠകഥായം ‘‘തികഞ്ച പട്ഠാനവരം…പേ॰… ഛ അനുലോമമ്ഹി നയാ സുഗമ്ഭീരാ’’തി അയം ഗാഥാ ധമ്മാനുലോമം സന്ധായ വുത്താ. ഇധ പന അയം ഗാഥാ തസ്മിം ധമ്മാനുലോമേ പച്ചയാനുലോമം സന്ധായ വുത്താ. തസ്മാ ‘‘ഛ അനുലോമമ്ഹി നയാ സുഗമ്ഭീരാ’’തി അട്ഠകഥാഗാഥായ ധമ്മാനുലോമേ തികപട്ഠാനാദയോ ഛ നയാ സുഗമ്ഭീരാതി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഇമസ്മിം പനോകാസേ ‘‘ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ’’തി ഏവം പവത്തേ പച്ചയാനുലോമേ ഏതേ ധമ്മാനുലോമേ തികപട്ഠാനാദയോ ‘‘ഛ നയാ സുഗമ്ഭീരാ’’തി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തേസു അനുലോമേ തികപട്ഠാനേ കുസലത്തികമത്തസ്സേവ വസേന അയം ഇമസ്മിം പടിച്ചവാരസ്സ പണ്ണത്തിവാരേ സങ്ഖിപിത്വാ പുച്ഛാപഭേദോ ദസ്സിതോ. സേസേസു പന തികേസു സേസപട്ഠാനേസു ച ഏകാപി പുച്ഛാ ന ദസ്സിതാ. തതോ പരേസു പന സഹജാതവാരാദീസു കുസലത്തികസ്സാപി വസേന പുച്ഛം അനുദ്ധരിത്വാ ലബ്ഭമാനകവസേന വിസ്സജ്ജനമേവ ദസ്സിതം. ‘‘ഛ അനുലോമമ്ഹി നയാ സുഗമ്ഭീരാ’’തി വചനതോ പന ഇമസ്മിം പച്ചയാനുലോമേ ഛപി ഏതേ പട്ഠാനനയാ പുച്ഛാവസേന ഉദ്ധരിത്വാ ദസ്സേതബ്ബാ. പട്ഠാനം വണ്ണയന്താനഞ്ഹി ആചരിയാനം ഭാരോ ഏസോതി.
Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammānulomaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā tasmiṃ dhammānulome paccayānulomaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammānulome tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse ‘‘hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ pavatte paccayānulome ete dhammānulome tikapaṭṭhānādayo ‘‘cha nayā sugambhīrā’’ti evamattho veditabbo. Tesu anulome tikapaṭṭhāne kusalattikamattasseva vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha anulomamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayānulome chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പട്ഠാനപാളി • Paṭṭhānapāḷi / ൩. പുച്ഛാവാരോ • 3. Pucchāvāro