| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
२. पच्चयपच्चनीयवण्णना
2. Paccayapaccanīyavaṇṇanā
४२-४४. इदानि पच्चनीयं होति। तं दस्सेतुं सिया कुसलं धम्मं पटिच्च कुसलो धम्मो उप्पज्जेय्य न हेतुपच्चयातिआदि आरद्धं। तत्थ अनुलोमपुच्छाहि समप्पमाणोव पुच्छापरिच्छेदो। तेनेवेत्थ ‘‘यथा अनुलोमे हेतुपच्चयो वित्थारितो, एवं पच्चनीयेपि नहेतुपच्चयो वित्थारेतब्बो’’ति वत्वा पुन परियोसाने ‘‘यथा अनुलोमे एकेकस्स पदस्स एकमूलकं, दुमूलकं, तिमूलकं, चतुमूलकं याव तेवीसतिमूलकं, एवं पच्चनीयेपि वित्थारेतब्ब’’न्ति वुत्तं। तेवीसतिमूलकन्ति इदञ्चेत्थ दुमूलकंयेव सन्धाय वुत्तं। परियोसाने पन सब्बमूलकं चतुवीसतिमूलकम्पि होतियेव। तं सब्बं सङ्खित्तमेवाति।
42-44. Idāni paccanīyaṃ hoti. Taṃ dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya na hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapucchāhi samappamāṇova pucchāparicchedo. Tenevettha ‘‘yathā anulome hetupaccayo vitthārito, evaṃ paccanīyepi nahetupaccayo vitthāretabbo’’ti vatvā puna pariyosāne ‘‘yathā anulome ekekassa padassa ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, catumūlakaṃ yāva tevīsatimūlakaṃ, evaṃ paccanīyepi vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Tevīsatimūlakanti idañcettha dumūlakaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Pariyosāne pana sabbamūlakaṃ catuvīsatimūlakampi hotiyeva. Taṃ sabbaṃ saṅkhittamevāti.
तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ पच्चनीयम्हि नया सुगम्भीराति एत्थापि द्वे पच्चनीयानि – धम्मपच्चनीयञ्च पच्चयपच्चनीयञ्च। तत्थ ‘‘कुसला धम्मा’’ति एवं अभिधम्ममातिकापदेहि सङ्गहितानं धम्मानं ‘‘न कुसलं धम्मं पटिच्च न कुसलो धम्मो’’ति पच्चनीयदेसनावसेन पवत्तं धम्मपच्चनीयं नाम। ‘‘नहेतुपच्चया नारम्मणपच्चया’’ति एवं चतुवीसतिया पच्चयानं पच्चनीयदेसनावसेन पवत्तं पच्चयपच्चनीयं नाम। तत्थ हेट्ठा अट्ठकथायं ‘‘तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ पच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अयं गाथा धम्मपच्चनीयं सन्धाय वुत्ता। इध पन अयं गाथा धम्मानुलोमेयेव पच्चयपच्चनीयं सन्धाय वुत्ता। तस्मा ‘‘छ पच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अट्ठकथागाथाय धम्मपच्चनीये तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो। इमस्मिं पनोकासे न हेतुपच्चया नारम्मणपच्चयाति एवं पवत्ते पच्चयपच्चनीये एते धम्मानुलोमेयेव तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो।
Tikañcapaṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyamhi nayā sugambhīrāti etthāpi dve paccanīyāni – dhammapaccanīyañca paccayapaccanīyañca. Tattha ‘‘kusalā dhammā’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ ‘‘na kusalaṃ dhammaṃ paṭicca na kusalo dhammo’’ti paccanīyadesanāvasena pavattaṃ dhammapaccanīyaṃ nāma. ‘‘Nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ paccanīyadesanāvasena pavattaṃ paccayapaccanīyaṃ nāma. Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā dhammānulomeyeva paccayapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammapaccanīye tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse na hetupaccayā nārammaṇapaccayāti evaṃ pavatte paccayapaccanīye ete dhammānulomeyeva tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo.
तेसु अनुलोमतिकपट्ठानेयेव कुसलत्तिकमत्तस्स वसेन अयं इमस्मिं पटिच्चवारस्स पण्णत्तिवारे सङ्खिपित्वा पुच्छापभेदो दस्सितो। सेसेसु पन तिकेसु सेसपट्ठानेसु च एकापि पुच्छा न दस्सिता। ततो परेसु पन सहजातवारादीसु कुसलत्तिकस्सापि वसेन पुच्छं अनुद्धरित्वा लब्भमानकवसेन विस्सज्जनमेव दस्सितं। ‘‘छ पच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति वचनतो पन इमस्मिं पच्चयपच्चनीये छपि एते पट्ठाननया पुच्छावसेन उद्धरित्वा दस्सेतब्बा। पट्ठानं वण्णयन्तानञ्हि आचरियानं भारो एसोति।
Tesu anulomatikapaṭṭhāneyeva kusalattikamattassa vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayapaccanīye chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / ३. पुच्छावारो • 3. Pucchāvāro
