Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
2. පච්චයපච්චනීයවණ්ණනා
2. Paccayapaccanīyavaṇṇanā
42-44. ඉදානි පච්චනීයං හොති. තං දස්සෙතුං සියා කුසලං ධම්මං පටිච්ච කුසලො ධම්මො උප්පජ්ජෙය්ය න හෙතුපච්චයාතිආදි ආරද්ධං. තත්ථ අනුලොමපුච්ඡාහි සමප්පමාණොව පුච්ඡාපරිච්ඡෙදො. තෙනෙවෙත්ථ ‘‘යථා අනුලොමෙ හෙතුපච්චයො විත්ථාරිතො, එවං පච්චනීයෙපි නහෙතුපච්චයො විත්ථාරෙතබ්බො’’ති වත්වා පුන පරියොසානෙ ‘‘යථා අනුලොමෙ එකෙකස්ස පදස්ස එකමූලකං, දුමූලකං, තිමූලකං, චතුමූලකං යාව තෙවීසතිමූලකං, එවං පච්චනීයෙපි විත්ථාරෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. තෙවීසතිමූලකන්ති ඉදඤ්චෙත්ථ දුමූලකංයෙව සන්ධාය වුත්තං. පරියොසානෙ පන සබ්බමූලකං චතුවීසතිමූලකම්පි හොතියෙව. තං සබ්බං සඞ්ඛිත්තමෙවාති.
42-44. Idāni paccanīyaṃ hoti. Taṃ dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya na hetupaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapucchāhi samappamāṇova pucchāparicchedo. Tenevettha ‘‘yathā anulome hetupaccayo vitthārito, evaṃ paccanīyepi nahetupaccayo vitthāretabbo’’ti vatvā puna pariyosāne ‘‘yathā anulome ekekassa padassa ekamūlakaṃ, dumūlakaṃ, timūlakaṃ, catumūlakaṃ yāva tevīsatimūlakaṃ, evaṃ paccanīyepi vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Tevīsatimūlakanti idañcettha dumūlakaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Pariyosāne pana sabbamūlakaṃ catuvīsatimūlakampi hotiyeva. Taṃ sabbaṃ saṅkhittamevāti.
තිකඤ්ච පට්ඨානවරං…පෙ.… ඡ පච්චනීයම්හි නයා සුගම්භීරාති එත්ථාපි ද්වෙ පච්චනීයානි – ධම්මපච්චනීයඤ්ච පච්චයපච්චනීයඤ්ච. තත්ථ ‘‘කුසලා ධම්මා’’ති එවං අභිධම්මමාතිකාපදෙහි සඞ්ගහිතානං ධම්මානං ‘‘න කුසලං ධම්මං පටිච්ච න කුසලො ධම්මො’’ති පච්චනීයදෙසනාවසෙන පවත්තං ධම්මපච්චනීයං නාම. ‘‘නහෙතුපච්චයා නාරම්මණපච්චයා’’ති එවං චතුවීසතියා පච්චයානං පච්චනීයදෙසනාවසෙන පවත්තං පච්චයපච්චනීයං නාම. තත්ථ හෙට්ඨා අට්ඨකථායං ‘‘තිකඤ්ච පට්ඨානවරං…පෙ.… ඡ පච්චනීයම්හි නයා සුගම්භීරා’’ති අයං ගාථා ධම්මපච්චනීයං සන්ධාය වුත්තා. ඉධ පන අයං ගාථා ධම්මානුලොමෙයෙව පච්චයපච්චනීයං සන්ධාය වුත්තා. තස්මා ‘‘ඡ පච්චනීයම්හි නයා සුගම්භීරා’’ති අට්ඨකථාගාථාය ධම්මපච්චනීයෙ තිකපට්ඨානාදයො ඡ නයා සුගම්භීරාති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං පනොකාසෙ න හෙතුපච්චයා නාරම්මණපච්චයාති එවං පවත්තෙ පච්චයපච්චනීයෙ එතෙ ධම්මානුලොමෙයෙව තිකපට්ඨානාදයො ඡ නයා සුගම්භීරාති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො.
Tikañcapaṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyamhi nayā sugambhīrāti etthāpi dve paccanīyāni – dhammapaccanīyañca paccayapaccanīyañca. Tattha ‘‘kusalā dhammā’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ ‘‘na kusalaṃ dhammaṃ paṭicca na kusalo dhammo’’ti paccanīyadesanāvasena pavattaṃ dhammapaccanīyaṃ nāma. ‘‘Nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayānaṃ paccanīyadesanāvasena pavattaṃ paccayapaccanīyaṃ nāma. Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā dhammānulomeyeva paccayapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammapaccanīye tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse na hetupaccayā nārammaṇapaccayāti evaṃ pavatte paccayapaccanīye ete dhammānulomeyeva tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo.
තෙසු අනුලොමතිකපට්ඨානෙයෙව කුසලත්තිකමත්තස්ස වසෙන අයං ඉමස්මිං පටිච්චවාරස්ස පණ්ණත්තිවාරෙ සඞ්ඛිපිත්වා පුච්ඡාපභෙදො දස්සිතො. සෙසෙසු පන තිකෙසු සෙසපට්ඨානෙසු ච එකාපි පුච්ඡා න දස්සිතා. තතො පරෙසු පන සහජාතවාරාදීසු කුසලත්තිකස්සාපි වසෙන පුච්ඡං අනුද්ධරිත්වා ලබ්භමානකවසෙන විස්සජ්ජනමෙව දස්සිතං. ‘‘ඡ පච්චනීයම්හි නයා සුගම්භීරා’’ති වචනතො පන ඉමස්මිං පච්චයපච්චනීයෙ ඡපි එතෙ පට්ඨානනයා පුච්ඡාවසෙන උද්ධරිත්වා දස්සෙතබ්බා. පට්ඨානං වණ්ණයන්තානඤ්හි ආචරියානං භාරො එසොති.
Tesu anulomatikapaṭṭhāneyeva kusalattikamattassa vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayapaccanīye chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / 3. පුච්ඡාවාරො • 3. Pucchāvāro