| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
១០. បច្ចយសុត្តវណ្ណនា
10. Paccayasuttavaṇṇanā
២០. សព្ពម្បិ សង្ខតំ អប្បដិច្ច ឧប្បន្នំ នាម នត្ថីតិ បច្ចយធម្មោបិ អត្តនោ បច្ចយធម្មំ ឧបាទាយ បច្ចយុប្បន្នោ, តថា បច្ចយុប្បន្នធម្មោបិ អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នំ ឧបាទាយ បច្ចយធម្មោតិ យថារហំ ធម្មានំ បច្ចយបច្ចយុប្បន្នតា។ យេសំ វិនេយ្យានំ បដិច្ចសមុប្បាទទេសនាយេវ សុពោធតោ ឧបដ្ឋាតិ, តេសំ វសេន សុដ្ឋុ វិភាគំ កត្វា បដិច្ចសមុប្បាទោ ទេសិតោ។ យេសំ បន វិនេយ្យានំ តទុភយស្មិំ វិភជ្ជ សុតេ ឯវ ធម្មាភិសមយោ ហោតិ, តេ សន្ធាយ ភគវា តទុភយំ វិភជ្ជ ទស្សេន្តោ ‘‘បដិច្ចសមុប្បាទញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ បដិច្ចសមុប្បន្នេ ច ធម្មេ’’តិ ឥមំ ទេសនំ អារភីតិ ឥមមត្ថំ វិភាវេន្តោ ‘‘សត្ថា ឥមស្មិំ សុត្តេ’’តិអាទិមាហ។ បច្ចយស្ស ភាវោ បច្ចយត្តំ, បច្ចយនិព្ពត្តតា។ អសភាវធម្មេ ន លព្ភតីតិ ‘‘សភាវធម្មេ’’តិ វុត្តំ។ ននុ ច ជាតិ ជរា មរណញ្ច សភាវធម្មោ ន ហោតិ, យេសំ បន ខន្ធានំ ជាតិ ជរា មរណញ្ច, តេ ឯវ សភាវធម្មា, អថ កស្មា ទេសនាយ តេ គហិតាតិ? នាយំ ទោសោ, ជាតិ ជរា មរណញ្ហិ បច្ចយនិព្ពត្តានំ សភាវធម្មានំ វិការមត្តំ, នញ្ញេសំ, តស្មា តេ គហិតាតិ។ ឧប្បាទា វា តថាគតានន្តិ ន វិនេយ្យបុគ្គលានំ មគ្គផលុប្បត្តិ វិយ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណុប្បត្តិ តថាគតុប្បាទាយត្តា, អថ ខោ សា តថាគតានំ ឧប្បាទេបិ អនុប្បាទេបិ ហោតិយេវ។ តស្មា សា កាមំ អសង្ខតា វិយ ធាតុ ន និច្ចា, តថាបិ ‘‘សព្ពកាលិកា’’តិ ឯតេន ជាតិបច្ចយតោ ជរាមរណុប្បត្តីតិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘ជាតិយេវ ជរាមរណស្ស បច្ចយោ’’តិ។ ជាតិបច្ចយាតិ ច ជាតិសង្ខាតបច្ចយា។ ហេតុម្ហិ និស្សក្កវចនំ។ ឋិតាវ សា ធាតុ, យាយំ ឥទប្បច្ចយតា ជាតិយា ជរាមរណស្ស បច្ចយតា តស្ស ព្យភិចារាភាវតោ។ ឥទានិ ន កទាចិ ជាតិ ជរាមរណស្ស បច្ចយោ ន ហោតិ ហោតិយេវាតិ ជរាមរណស្ស បច្ចយភាវេ និយមេតិ។ ឧភយេនបិ យថាវុត្តស្ស បច្ចយភាវោ យត្ថ ហោតិ, តត្ថ អវស្សំភាវិតំ ទស្សេតិ។ តេនាហ ភគវា ‘‘ឋិតាវ សា ធាតូ’’តិ។ ទ្វីហិ បទេហិ។ តិដ្ឋន្តីតិ យស្ស វសេន ធម្មានំ ឋិតិ, សា ឥទប្បច្ចយតា ធម្មដ្ឋិតតា។ ធម្មេតិ បច្ចយុប្បន្នេ ធម្មេ។ និយមេតិ វិសេសេតិ។ ហេតុគតវិសេសសមាយោគោ ហិ ហេតុផលស្ស ឯវំ ធម្មតានិយាមោ ឯវាតិ។
20. Sabbampi saṅkhataṃ appaṭicca uppannaṃ nāma natthīti paccayadhammopi attano paccayadhammaṃ upādāya paccayuppanno, tathā paccayuppannadhammopi attano paccayuppannaṃ upādāya paccayadhammoti yathārahaṃ dhammānaṃ paccayapaccayuppannatā. Yesaṃ vineyyānaṃ paṭiccasamuppādadesanāyeva subodhato upaṭṭhāti, tesaṃ vasena suṭṭhu vibhāgaṃ katvā paṭiccasamuppādo desito. Yesaṃ pana vineyyānaṃ tadubhayasmiṃ vibhajja sute eva dhammābhisamayo hoti, te sandhāya bhagavā tadubhayaṃ vibhajja dassento ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti imaṃ desanaṃ ārabhīti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘satthā imasmiṃ sutte’’tiādimāha. Paccayassa bhāvo paccayattaṃ, paccayanibbattatā. Asabhāvadhamme na labbhatīti ‘‘sabhāvadhamme’’ti vuttaṃ. Nanu ca jāti jarā maraṇañca sabhāvadhammo na hoti, yesaṃ pana khandhānaṃ jāti jarā maraṇañca, te eva sabhāvadhammā, atha kasmā desanāya te gahitāti? Nāyaṃ doso, jāti jarā maraṇañhi paccayanibbattānaṃ sabhāvadhammānaṃ vikāramattaṃ, naññesaṃ, tasmā te gahitāti. Uppādā vā tathāgatānanti na vineyyapuggalānaṃ maggaphaluppatti viya jātipaccayā jarāmaraṇuppatti tathāgatuppādāyattā, atha kho sā tathāgatānaṃ uppādepi anuppādepi hotiyeva. Tasmā sā kāmaṃ asaṅkhatā viya dhātu na niccā, tathāpi ‘‘sabbakālikā’’ti etena jātipaccayato jarāmaraṇuppattīti dasseti. Tenāha ‘‘jātiyeva jarāmaraṇassa paccayo’’ti. Jātipaccayāti ca jātisaṅkhātapaccayā. Hetumhi nissakkavacanaṃ. Ṭhitāva sā dhātu, yāyaṃ idappaccayatā jātiyā jarāmaraṇassa paccayatā tassa byabhicārābhāvato. Idāni na kadāci jāti jarāmaraṇassa paccayo na hoti hotiyevāti jarāmaraṇassa paccayabhāve niyameti. Ubhayenapi yathāvuttassa paccayabhāvo yattha hoti, tattha avassaṃbhāvitaṃ dasseti. Tenāha bhagavā ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Dvīhi padehi. Tiṭṭhantīti yassa vasena dhammānaṃ ṭhiti, sā idappaccayatā dhammaṭṭhitatā. Dhammeti paccayuppanne dhamme. Niyameti viseseti. Hetugatavisesasamāyogo hi hetuphalassa evaṃ dhammatāniyāmo evāti.
អបរោ នយោ – ឋិតាវ សា ធាតូតិ យាយំ ជរាមរណស្ស ឥទប្បច្ចយតា ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ, ឯសា ធាតុ ឯស សភាវោ។ តថាគតានំ ឧប្បាទតោ បុព្ពេ ឧទ្ធញ្ច អប្បដិវិជ្ឈិយមានោ, មជ្ឈេ ច បដិវិជ្ឈិយមានោ ន តថាគតេហិ ឧប្បាទិតោ, អថ ខោ សម្ភវន្តស្ស ជរាមរណស្ស សព្ពកាលំ ជាតិបច្ចយតោ សម្ភវោតិ ឋិតាវ សា ធាតុ, កេវលំ បន សយម្ភុញាណេន អភិសម្ពុជ្ឈនតោ ‘‘អយំ ធម្មោ តថាគតេន អភិសម្ពុទ្ធោ’’តិ បវេទនតោ ច តថាគតោ ‘‘ធម្មសាមី’’តិ វុច្ចតិ, ន អបុព្ពស្ស ឧប្បាទនតោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឋិតាវ សា ធាតូ’’តិ។ សា ឯវ ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ ឯត្ថ វិបល្លាសាភាវតោ ឯវំ អវពុជ្ឈមានស្ស ឯតស្ស សភាវស្ស, ហេតុនោ វា តថេវ ភាវតោ ឋិតតាតិ ធម្មដ្ឋិតតា, ជាតិ វា ជរាមរណស្ស ឧប្បាទដ្ឋិតិ បវត្តអាយូហន-សំយោគ-បលិពោធ-សមុទយ-ហេតុបច្ចយដ្ឋិតីតិ តទុប្បាទាទិភាវេនស្សា ឋិតតា ‘‘ធម្មដ្ឋិតតា’’តិ ផលំ បតិ សាមត្ថិយតោ ហេតុមេវ វទតិ។ ធារីយតិ បច្ចយេហីតិ វា ធម្មោ, តិដ្ឋតិ តត្ថ តទាយត្តវុត្តិតាយ ផលន្តិ ឋិតិ, ធម្មស្ស ឋិតិ ធម្មដ្ឋិតិ។ ធម្មោតិ វា ការណំ បច្ចយភាវេន ផលស្ស ធារណតោ, តស្ស ឋិតិ សភាវោ, ធម្មតោ ច អញ្ញោ សភាវោ នត្ថីតិ ធម្មដ្ឋិតិ, បច្ចយោ។ តេនាហ ‘‘បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មដ្ឋិតិញាណ’’ន្តិ (បដិ. ម. មាតិកា ៤)។ ធម្មដ្ឋិតិ ឯវ ធម្មដ្ឋិតតា។ សា ឯវ ធាតុ ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ ឥមស្ស សភាវស្ស, ហេតុនោ វា អញ្ញថត្តាភាវតោ, ‘‘ន ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ វិញ្ញាយមានស្ស ច តព្ភាវាភាវតោ និយាមតា វវត្ថិតភាវោតិ ធម្មនិយាមតា។ ផលស្ស វា ជរាមរណស្ស ជាតិយា សតិ សម្ភវោ ធម្មេ ហេតុម្ហិ ឋិតតាតិ ធម្មដ្ឋិតតា, អសតិ អសម្ភវោ ធម្មនិយាមតាតិ ឯវំ ផលេន ហេតុំ វិភាវេតិ, តំ ‘‘ឋិតាវ សា ធាតូ’’តិអាទិនា វុត្តំ។ ឥមេសំ ជរាមរណាទីនំ បច្ចយតាសង្ខាតំ ឥទប្បច្ចយតំ អភិសម្ពុជ្ឈតិ បច្ចក្ខករណេន អភិមុខំ ពុជ្ឈតិ យាថាវតោ បដិវិជ្ឈតិ, តតោ ឯវ អភិសមេតិ អភិមុខំ សមាគច្ឆតិ, អាទិតោ កថេន្តោ អាចិក្ខតិ, ឧទ្ទិសតីតិ អត្ថោ។ តមេវ ឧទ្ទេសំ បរិយោសាបេន្តោ ទេសេតិ។ យថាឧទ្ទិដ្ឋមត្តំ និទ្ទិសនវសេន បការេហិ ញាបេន្តោ បញ្ញាបេតិ។ បការេហិ ឯវ បតិដ្ឋបេន្តោ បដ្ឋបេតិ។ យថានិទ្ទិដ្ឋំ បដិនិទ្ទេសវសេន វិវរតិ វិភជតិ។ វិវដញ្ហិ វិភត្តញ្ច អត្ថំ ហេតូទាហរណទស្សនេហិ បាកដំ ករោន្តោ ឧត្តានីករោតិ។ ឧត្តានីករោន្តោ តថា បច្ចក្ខភូតំ កត្វា និគមនវសេន បស្សថាតិ ចាហ។
Aparo nayo – ṭhitāva sā dhātūti yāyaṃ jarāmaraṇassa idappaccayatā ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti, esā dhātu esa sabhāvo. Tathāgatānaṃ uppādato pubbe uddhañca appaṭivijjhiyamāno, majjhe ca paṭivijjhiyamāno na tathāgatehi uppādito, atha kho sambhavantassa jarāmaraṇassa sabbakālaṃ jātipaccayato sambhavoti ṭhitāva sā dhātu, kevalaṃ pana sayambhuñāṇena abhisambujjhanato ‘‘ayaṃ dhammo tathāgatena abhisambuddho’’ti pavedanato ca tathāgato ‘‘dhammasāmī’’ti vuccati, na apubbassa uppādanato. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Sā eva ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti ettha vipallāsābhāvato evaṃ avabujjhamānassa etassa sabhāvassa, hetuno vā tatheva bhāvato ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, jāti vā jarāmaraṇassa uppādaṭṭhiti pavattaāyūhana-saṃyoga-palibodha-samudaya-hetupaccayaṭṭhitīti taduppādādibhāvenassā ṭhitatā ‘‘dhammaṭṭhitatā’’ti phalaṃ pati sāmatthiyato hetumeva vadati. Dhārīyati paccayehīti vā dhammo, tiṭṭhati tattha tadāyattavuttitāya phalanti ṭhiti, dhammassa ṭhiti dhammaṭṭhiti. Dhammoti vā kāraṇaṃ paccayabhāvena phalassa dhāraṇato, tassa ṭhiti sabhāvo, dhammato ca añño sabhāvo natthīti dhammaṭṭhiti, paccayo. Tenāha ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. mātikā 4). Dhammaṭṭhiti eva dhammaṭṭhitatā. Sā eva dhātu ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti imassa sabhāvassa, hetuno vā aññathattābhāvato, ‘‘na jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti viññāyamānassa ca tabbhāvābhāvato niyāmatā vavatthitabhāvoti dhammaniyāmatā. Phalassa vā jarāmaraṇassa jātiyā sati sambhavo dhamme hetumhi ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, asati asambhavo dhammaniyāmatāti evaṃ phalena hetuṃ vibhāveti, taṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’tiādinā vuttaṃ. Imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayatāsaṅkhātaṃ idappaccayataṃ abhisambujjhati paccakkhakaraṇena abhimukhaṃ bujjhati yāthāvato paṭivijjhati, tato eva abhisameti abhimukhaṃ samāgacchati, ādito kathento ācikkhati, uddisatīti attho. Tameva uddesaṃ pariyosāpento deseti. Yathāuddiṭṭhamattaṃ niddisanavasena pakārehi ñāpento paññāpeti. Pakārehi eva patiṭṭhapento paṭṭhapeti. Yathāniddiṭṭhaṃ paṭiniddesavasena vivarati vibhajati. Vivaṭañhi vibhattañca atthaṃ hetūdāharaṇadassanehi pākaṭaṃ karonto uttānīkaroti. Uttānīkaronto tathā paccakkhabhūtaṃ katvā nigamanavasena passathāti cāha.
ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិអាទីសូតិ ជាតិអាទីនំ ជរាមរណបច្ចយភាវេសុ។ តេហិ តេហិ បច្ចយេហីតិ យាវតកេហិ បច្ចយេហិ យំ ផលំ ឧប្បជ្ជមានារហំ, អវិកលេហិ តេហេវ តស្ស ឧប្បត្តិ, ន ឩនាធិកេហីតិ។ តេនាហ ‘‘អនូនាធិកេហេវា’’តិ។ យថា តំ ចក្ខុរូបាលោកមនសិការេហិ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស សម្ភវោតិ។ តេន តំតំផលនិប្ផាទនេ តស្សា បច្ចយសាមគ្គិយា តប្បការតា តថតាតិ វុត្តាតិ ទស្សេតិ។ សាមគ្គិន្តិ សមោធានំ, សមវាយន្តិ អត្ថោ។ អសម្ភវាភាវតោតិ អនុប្បជ្ជនស្ស អភាវតោ។ តថាវិធបច្ចយសាមគ្គិយញ្ហិ សតិបិ ផលស្ស អនុប្បជ្ជនេ តស្សាវិតថតា សិយា។ អញ្ញធម្មបច្ចយេហីតិ អញ្ញស្ស ផលធម្មស្ស បច្ចយេហិ។ អញ្ញធម្មានុប្បត្តិតោតិ តតោ អញ្ញស្ស ផលធម្មស្ស អនុប្បជ្ជនតោ។ ន ហិ កទាចិ ចក្ខុរូបាលោកមនសិការេហិ សោតវិញ្ញាណស្ស សម្ភវោ អត្ថិ។ យទិ សិយា, តស្សា សាមគ្គិយា អញ្ញថតា នាម សិយា, ន ចេតំ អត្ថីតិ ‘‘អនញ្ញថតា’’តិ វុត្តំ។ បច្ចយតោតិ បច្ចយភាវតោ។ បច្ចយសមូហតោតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឥទប្បច្ចយា ឯវ ឥទប្បច្ចយតាតិ តា-សទ្ទេន បទំ វឌ្ឍិតំ យថា ‘‘ទេវោយេវ ទេវតា’’តិ, ឥទប្បច្ចយានំ សមូហោ ឥទប្បច្ចយតាតិ សមូហត្ថោ តាសទ្ទោ យថា ‘‘ជនានំ សមូហោ ជនតា’’តិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘លក្ខណំ បនេត្ថ សទ្ទសត្ថតោ វេទិតព្ព’’ន្តិ។
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsūti jātiādīnaṃ jarāmaraṇapaccayabhāvesu. Tehi tehi paccayehīti yāvatakehi paccayehi yaṃ phalaṃ uppajjamānārahaṃ, avikalehi teheva tassa uppatti, na ūnādhikehīti. Tenāha ‘‘anūnādhikehevā’’ti. Yathā taṃ cakkhurūpālokamanasikārehi cakkhuviññāṇassa sambhavoti. Tena taṃtaṃphalanipphādane tassā paccayasāmaggiyā tappakāratā tathatāti vuttāti dasseti. Sāmagginti samodhānaṃ, samavāyanti attho. Asambhavābhāvatoti anuppajjanassa abhāvato. Tathāvidhapaccayasāmaggiyañhi satipi phalassa anuppajjane tassāvitathatā siyā. Aññadhammapaccayehīti aññassa phaladhammassa paccayehi. Aññadhammānuppattitoti tato aññassa phaladhammassa anuppajjanato. Na hi kadāci cakkhurūpālokamanasikārehi sotaviññāṇassa sambhavo atthi. Yadi siyā, tassā sāmaggiyā aññathatā nāma siyā, na cetaṃ atthīti ‘‘anaññathatā’’ti vuttaṃ. Paccayatoti paccayabhāvato. Paccayasamūhatoti etthāpi eseva nayo. Idappaccayā eva idappaccayatāti tā-saddena padaṃ vaḍḍhitaṃ yathā ‘‘devoyeva devatā’’ti, idappaccayānaṃ samūho idappaccayatāti samūhattho tāsaddo yathā ‘‘janānaṃ samūho janatā’’ti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabba’’nti.
ន និច្ចំ សស្សតន្តិ អនិច្ចំ។ ជរាមរណំ ន អនិច្ចំ សង្ខារានំ វិការភាវតោ អនិប្ផន្នត្តា, តថាបិ ‘‘អនិច្ច’’ន្តិ បរិយាយេន វុត្តំ។ ឯស នយោ សង្ខតាទីសុបិ។ សមាគន្ត្វា កតំ សហិតេហេវ បច្ចយេហិ និព្ពត្តេតព្ពតោ យថាសភាវំ សមេច្ច សម្ភុយ្យ បច្ចយេហិ កតន្តិ សង្ខតំ ។ បច្ចយារហំ បច្ចយំ បដិច្ច ន វិនា តេន សហិតសមេតមេវ ឧប្បន្នន្តិ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ តេនាហ ‘‘បច្ចយេ និស្សាយ ឧប្បន្ន’’ន្តិ។ ខយសភាវន្តិ ភិជ្ជនសភាវំ។ វិគច្ឆនកសភាវន្តិ សកភាវតោ អបគច្ឆនកសភាវំ។ វិរជ្ជនកសភាវន្តិ បលុជ្ជនកសភាវំ។ និរុជ្ឈនកសភាវន្តិ ខណភង្គវសេន បភង្គុសភាវំ។ វុត្តនយេនាតិ ជរាយ វុត្តនយេន។ ជនកប្បច្ចយានំ កម្មាទីនំ។ កិច្ចានុភាវក្ខណេតិ ឯត្ថ កិច្ចានុភាវោ នាម យថា បវត្តមានេ បច្ចយេ តស្ស ផលំ ឧប្បជ្ជតិ, តថា បវត្តិ, ឯវំ សន្តស្ស បវត្តនក្ខណេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យស្មិំ ខណេ បច្ចយោ អត្តនោ ផលុប្បាទនំ បតិ ព្យាវដោ នាម ហោតិ, ឥមស្មិំ ខណេ យេ ធម្មា រូបាទយោ ឧបលព្ភន្តិ តតោ បុព្ពេ, បច្ឆា ច អនុបលព្ភមានា, តេសំ តតោ ឧប្បត្តិ និទ្ធារីយតិ, ឯវំ ជាតិយាបិ សា និទ្ធារេតព្ពា តំខណូបលទ្ធតោតិ។ យទិ ឯវំ និប្បរិយាយតោវ ជាតិយា កុតោចិ ឧប្បត្តិ សិទ្ធិ, អថ កស្មា ‘‘ឯកេន បរិយាយេនា’’តិ វុត្តន្តិ? ជាយមានធម្មានំ វិការភាវេន ឧបលទ្ធព្ពត្តា។ យទិ និប្ផន្នធម្មា វិយ ជាតិ ឧបលព្ភេយ្យ, និប្បរិយាយតោវ តស្សា កុតោចិ ឧប្បត្តិ សិយា, ន ចេវំ ឧបលព្ភតិ, អថ ខោ អនិប្ផន្នត្តា វិការភាវេន ឧបលព្ភតិ។ តស្មា ‘‘ឯកេន បរិយាយេនេត្ថ អនិច្ចាតិអាទីនិ យុជ្ជន្តី’’តិ វុត្តំ។ ន បន ជរាមរណេ, ជនកប្បច្ចយានំ កិច្ចានុភាវក្ខណេ តស្ស អលព្ភនតោ។ តេនេវ ‘‘ឯត្ថ ច អនិច្ចន្តិ…បេ.… អនិច្ចំ នាម ជាត’’ន្តិ វុត្តំ។
Na niccaṃ sassatanti aniccaṃ. Jarāmaraṇaṃ na aniccaṃ saṅkhārānaṃ vikārabhāvato anipphannattā, tathāpi ‘‘anicca’’nti pariyāyena vuttaṃ. Esa nayo saṅkhatādīsupi. Samāgantvā kataṃ sahiteheva paccayehi nibbattetabbato yathāsabhāvaṃ samecca sambhuyya paccayehi katanti saṅkhataṃ. Paccayārahaṃ paccayaṃ paṭicca na vinā tena sahitasametameva uppannanti paṭiccasamuppannaṃ. Tenāha ‘‘paccaye nissāya uppanna’’nti. Khayasabhāvanti bhijjanasabhāvaṃ. Vigacchanakasabhāvanti sakabhāvato apagacchanakasabhāvaṃ. Virajjanakasabhāvanti palujjanakasabhāvaṃ. Nirujjhanakasabhāvanti khaṇabhaṅgavasena pabhaṅgusabhāvaṃ. Vuttanayenāti jarāya vuttanayena. Janakappaccayānaṃ kammādīnaṃ. Kiccānubhāvakkhaṇeti ettha kiccānubhāvo nāma yathā pavattamāne paccaye tassa phalaṃ uppajjati, tathā pavatti, evaṃ santassa pavattanakkhaṇe. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ khaṇe paccayo attano phaluppādanaṃ pati byāvaṭo nāma hoti, imasmiṃ khaṇe ye dhammā rūpādayo upalabbhanti tato pubbe, pacchā ca anupalabbhamānā, tesaṃ tato uppatti niddhārīyati, evaṃ jātiyāpi sā niddhāretabbā taṃkhaṇūpaladdhatoti. Yadi evaṃ nippariyāyatova jātiyā kutoci uppatti siddhi, atha kasmā ‘‘ekena pariyāyenā’’ti vuttanti? Jāyamānadhammānaṃ vikārabhāvena upaladdhabbattā. Yadi nipphannadhammā viya jāti upalabbheyya, nippariyāyatova tassā kutoci uppatti siyā, na cevaṃ upalabbhati, atha kho anipphannattā vikārabhāvena upalabbhati. Tasmā ‘‘ekena pariyāyenettha aniccātiādīni yujjantī’’ti vuttaṃ. Na pana jarāmaraṇe, janakappaccayānaṃ kiccānubhāvakkhaṇe tassa alabbhanato. Teneva ‘‘ettha ca aniccanti…pe… aniccaṃ nāma jāta’’nti vuttaṃ.
សវិបស្សនាយាតិ ឯត្ថ សហ-សទ្ទោ អប្បធានភាវទីបនោ ‘‘សមក្ខិកំ, សមកស’’ន្តិអាទីសុ វិយ។ អប្បធានភូតា ហិ វិបស្សនា, យថាភូតទស្សនមគ្គបញ្ញា បជានាតិ។ ‘‘បុរិមំ អន្ត’’ន្តិ វុច្ចមានេ បច្ចុប្បន្នភាវស្សបិ គហណំ សិយាតិ ‘‘បុរិមំ អន្តំ អតីត’’ន្តិ វុត្តំ។ វិជ្ជមានតញ្ច អវិជ្ជមានតញ្ចាតិ សស្សតាសង្កំ និស្សាយ ‘‘អហោសិំ នុ ខោ អហមតីតមទ្ធាន’’ន្តិ អតីតេ អត្តនោ វិជ្ជមានតំ, អធិច្ចសមុប្បត្តិអាសង្កំ និស្សាយ ‘‘យតោ បភុតិ អហំ, តតោ បុព្ពេ ន នុ ខោ អហោសិ’’ន្តិ អតីតេ អត្តនោ អវិជ្ជមានតញ្ច កង្ខតិ។ កស្មា? វិចិកិច្ឆាយ អាការទ្វយាវលម្ពនតោ។ តស្សា បន អតីតវត្ថុតាយ គហិតត្តា សស្សតាធិច្ចសមុប្បត្តិអាការនិស្សិតតា ទស្សិតា ឯវ។ អាសប្បនបរិសប្បនបវត្តិកំ កត្ថចិបិ អប្បដិវត្តិហេតុភូតំ វិចិកិច្ឆំ កស្មា ឧប្បាទេតីតិ ន វិចារេតព្ពមេតន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘កិំការណន្តិ ន វត្តព្ព’’ន្តិ ។ ការណំ វា វិចិកិច្ឆាយ អយោនិសោមនសិការោ, តស្ស អន្ធពាលបុថុជ្ជនភាវោ, អរិយានំ អទស្សាវិតា ចាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ជាតិលិង្គុបបត្តិយោតិ ខត្តិយព្រាហ្មណាទិជាតិំ, គហដ្ឋបព្ពជិតាទិលិង្គំ, ទេវមនុស្សាទិឧបបត្តិញ្ច។ និស្សាយាតិ ឧបាទាយ។ តស្មិំ កាលេ យំ សន្តានំ មជ្ឈិមំ បមាណំ, តេន យុត្តោ បមាណិកោ, តទភាវតោ អធិកភាវតោ វា ‘‘អប្បមាណិកោ’’តិ វេទិតព្ពោ។ កេចីតិ សារសមាសាចរិយា។ តេ ហិ ‘‘កថំ នុ ខោ’’តិ ឥស្សរេន វា ព្រហ្មុនា វា បុព្ពកតេន វា អហេតុតោ វា និព្ពត្តោតិ ចិន្តេតីតិ វទន្តិ។ អហេតុតោ និព្ពត្តិកង្ខាបិ ហិ ហេតុបរាមសនមេវាតិ។ បរម្បរន្តិ បុព្ពាបរប្បវត្តិំ។ អទ្ធានន្តិ កាលាធិវចនំ, តញ្ច ភុម្មត្ថេ ឧបយោគវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ វិជ្ជមានតញ្ច អវិជ្ជមានតញ្ចាតិ សស្សតាសង្កំ និស្សាយ ‘‘ភវិស្សាមិ នុ ខោ អហំ អនាគតមទ្ធាន’’ន្តិ អនាគតេ អត្តនោ វិជ្ជមានតំ, ឧច្ឆេទាសង្កំ និស្សាយ ‘‘យស្មិញ្ច អត្តភាវេ ឧច្ឆេទនកង្ខា, តតោ បរំ នុ ខោ ភវិស្សាមី’’តិ អនាគតេ អត្តនោ អវិជ្ជមានតញ្ច កង្ខតីតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន យោជេតព្ពំ។
Savipassanāyāti ettha saha-saddo appadhānabhāvadīpano ‘‘samakkhikaṃ, samakasa’’ntiādīsu viya. Appadhānabhūtā hi vipassanā, yathābhūtadassanamaggapaññā pajānāti. ‘‘Purimaṃ anta’’nti vuccamāne paccuppannabhāvassapi gahaṇaṃ siyāti ‘‘purimaṃ antaṃ atīta’’nti vuttaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’nti atīte attano vijjamānataṃ, adhiccasamuppattiāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yato pabhuti ahaṃ, tato pubbe na nu kho ahosi’’nti atīte attano avijjamānatañca kaṅkhati. Kasmā? Vicikicchāya ākāradvayāvalambanato. Tassā pana atītavatthutāya gahitattā sassatādhiccasamuppattiākāranissitatā dassitā eva. Āsappanaparisappanapavattikaṃ katthacipi appaṭivattihetubhūtaṃ vicikicchaṃ kasmā uppādetīti na vicāretabbametanti dassento āha ‘‘kiṃkāraṇanti na vattabba’’nti . Kāraṇaṃ vā vicikicchāya ayonisomanasikāro, tassa andhabālaputhujjanabhāvo, ariyānaṃ adassāvitā cāti daṭṭhabbaṃ. Jātiliṅgupapattiyoti khattiyabrāhmaṇādijātiṃ, gahaṭṭhapabbajitādiliṅgaṃ, devamanussādiupapattiñca. Nissāyāti upādāya. Tasmiṃ kāle yaṃ santānaṃ majjhimaṃ pamāṇaṃ, tena yutto pamāṇiko, tadabhāvato adhikabhāvato vā ‘‘appamāṇiko’’ti veditabbo. Kecīti sārasamāsācariyā. Te hi ‘‘kathaṃ nu kho’’ti issarena vā brahmunā vā pubbakatena vā ahetuto vā nibbattoti cintetīti vadanti. Ahetuto nibbattikaṅkhāpi hi hetuparāmasanamevāti. Paramparanti pubbāparappavattiṃ. Addhānanti kālādhivacanaṃ, tañca bhummatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhāna’’nti anāgate attano vijjamānataṃ, ucchedāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yasmiñca attabhāve ucchedanakaṅkhā, tato paraṃ nu kho bhavissāmī’’ti anāgate attano avijjamānatañca kaṅkhatīti heṭṭhā vuttanayena yojetabbaṃ.
បច្ចុប្បន្នំ អទ្ធានន្តិ អទ្ធាបច្ចុប្បន្នស្ស ឥធាធិប្បេតត្តា ‘‘បដិសន្ធិមាទិំ កត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘ឥទំ កថំ, ឥទំ កថ’’ន្តិ បវត្តនតោ កថំកថា, វិចិកិច្ឆា, សា អស្ស អត្ថីតិ កថំកថី។ តេនាហ ‘‘វិចិកិច្ឆី’’តិ។ កា ឯត្ថ ចិន្តា? ឧម្មត្តកោ វិយ ពាលបុថុជ្ជនោតិ បដិកច្ចេវ វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ តំ មហាមាតាយ បុត្តំ។ មុណ្ឌេសុន្តិ មុណ្ឌេន អនិច្ឆន្តំ ជាគរណកាលេ ន សក្កាតិ សុត្តំ មុណ្ឌេសុំ កុលធម្មវសេន យថា ឯកច្ចេ កុលតាបសា។ រាជភយេនាតិ ច វទន្តិ។ សីតិភូតន្តិ ឥទំ មធុរកភាវប្បត្តិយា ការណវចនំ។ ‘‘សេតភូត’’ន្តិបិ បាឋោ, ឧទកេ ចិរដ្ឋានេន សេតភាវំ បត្តន្តិ អត្ថោ។
Paccuppannaṃ addhānanti addhāpaccuppannassa idhādhippetattā ‘‘paṭisandhimādiṃ katvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ kathaṃ, idaṃ katha’’nti pavattanato kathaṃkathā, vicikicchā, sā assa atthīti kathaṃkathī. Tenāha ‘‘vicikicchī’’ti. Kā ettha cintā? Ummattako viya bālaputhujjanoti paṭikacceva vuttanti adhippāyo. Taṃ mahāmātāya puttaṃ. Muṇḍesunti muṇḍena anicchantaṃ jāgaraṇakāle na sakkāti suttaṃ muṇḍesuṃ kuladhammavasena yathā ekacce kulatāpasā. Rājabhayenāti ca vadanti. Sītibhūtanti idaṃ madhurakabhāvappattiyā kāraṇavacanaṃ. ‘‘Setabhūta’’ntipi pāṭho, udake ciraṭṭhānena setabhāvaṃ pattanti attho.
អត្តនោ ខត្តិយភាវំ កង្ខតិ កណ្ណោ វិយ សូតបុត្តសញ្ញី, សូតបុត្តសញ្ញីតិ សូរិយទេវបុត្តស្ស បុត្តសញ្ញី។ ជាតិយា វិភាវិយមានាយ ‘‘អហ’’ន្តិ តស្ស អត្តនោ បរាមសនំ សន្ធាយាហ ‘‘ឯវម្បិ សិយា កង្ខា’’តិ។ មនុស្សាបិ ច រាជានោ វិយាតិ មនុស្សាបិ ច កេចិ ឯកច្ចេ រាជានោ វិយាតិ អធិប្បាយោ។ វុត្តនយមេវ ‘‘សណ្ឋានាការំ និស្សាយា’’តិអាទិនា។ ឯត្ថាតិ ‘‘កថំ នុ ខោស្មី’’តិ បទេ។ អព្ភន្តរេ ជីវោតិ បរបរិកប្បិតំ អន្តរត្តានំ វទតិ។ សោឡសំសាទីនន្តិ អាទិ-សទ្ទេន សរីរបរិមាណអង្គុដ្ឋ-យវបរមាណុបរិមាណតាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ សត្តបញ្ញត្តិ ជីវវិសយាតិ ទិដ្ឋិគតិកានំ មតិមត្តំ, បរមត្ថតោ បន សា អត្តភាវវិសយាវាតិ អាហ ‘‘អត្តភាវស្ស អាគតិគតិដ្ឋាន’’ន្តិ។ យតាយំ អាគតោ, យត្ថ ច គមិស្សតិ, តំ ឋានន្តិ អត្ថោ។ សោតាបន្នោ អធិប្បេតោ វិចិកិច្ឆាបហានស្ស ទិដ្ឋត្តា។ ឥតរេបិ តយោតិ សកទាគាមីអាទយោ អវារិតា ឯវ។ ‘‘អយញ្ច…បេ.… សុទិដ្ឋា’’តិ និប្បទេសតោ សច្ចសំបដិវេធស្ស ជោតិតត្តា។
Attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati kaṇṇo viya sūtaputtasaññī, sūtaputtasaññīti sūriyadevaputtassa puttasaññī. Jātiyā vibhāviyamānāya ‘‘aha’’nti tassa attano parāmasanaṃ sandhāyāha ‘‘evampi siyā kaṅkhā’’ti. Manussāpi ca rājāno viyāti manussāpi ca keci ekacce rājāno viyāti adhippāyo. Vuttanayameva ‘‘saṇṭhānākāraṃ nissāyā’’tiādinā. Etthāti ‘‘kathaṃ nu khosmī’’ti pade. Abbhantare jīvoti paraparikappitaṃ antarattānaṃ vadati. Soḷasaṃsādīnanti ādi-saddena sarīraparimāṇaaṅguṭṭha-yavaparamāṇuparimāṇatādike saṅgaṇhāti. Sattapaññatti jīvavisayāti diṭṭhigatikānaṃ matimattaṃ, paramatthato pana sā attabhāvavisayāvāti āha ‘‘attabhāvassa āgatigatiṭṭhāna’’nti. Yatāyaṃ āgato, yattha ca gamissati, taṃ ṭhānanti attho. Sotāpanno adhippeto vicikicchāpahānassa diṭṭhattā. Itarepi tayoti sakadāgāmīādayo avāritā eva. ‘‘Ayañca…pe… sudiṭṭhā’’ti nippadesato saccasaṃpaṭivedhassa jotitattā.
បច្ចយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccayasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
អាហារវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Āhāravaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១០. បច្ចយសុត្តំ • 10. Paccayasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១០. បច្ចយសុត្តវណ្ណនា • 10. Paccayasuttavaṇṇanā
