| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೧೦. ಪಚ್ಚಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
10. Paccayasuttavaṇṇanā
೨೦. ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖತಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ, ತಥಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾ। ಯೇಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾಯೇವ ಸುಬೋಧತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸಿತೋ। ಯೇಸಂ ಪನ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ತದುಭಯಸ್ಮಿಂ ವಿಭಜ್ಜ ಸುತೇ ಏವ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ ತದುಭಯಂ ವಿಭಜ್ಜ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಞ್ಚ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯತ್ತಂ, ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತತಾ। ಅಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಸಭಾವಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಚ ಜಾತಿ ಜರಾ ಮರಣಞ್ಚ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ನ ಹೋತಿ, ಯೇಸಂ ಪನ ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾತಿ ಜರಾ ಮರಣಞ್ಚ, ತೇ ಏವ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಯ ತೇ ಗಹಿತಾತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ಜಾತಿ ಜರಾ ಮರಣಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕಾರಮತ್ತಂ, ನಞ್ಞೇಸಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಗಹಿತಾತಿ। ಉಪ್ಪಾದಾ ವಾ ತಥಾಗತಾನನ್ತಿ ನ ವಿನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣುಪ್ಪತ್ತಿ ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾಯತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಾ ತಥಾಗತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದೇಪಿ ಹೋತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಕಾಮಂ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಿಯ ಧಾತು ನ ನಿಚ್ಚಾ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯತೋ ಜರಾಮರಣುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾತಿಯೇವ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾತಿ ಚ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತಪಚ್ಚಯಾ। ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ। ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತು, ಯಾಯಂ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತಾ ತಸ್ಸ ಬ್ಯಭಿಚಾರಾಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ನ ಕದಾಚಿ ಜಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ನಿಯಮೇತಿ। ಉಭಯೇನಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಯತ್ಥ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತೂ’’ತಿ। ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ। ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿ, ಸಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾ। ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇ ಧಮ್ಮೇ। ನಿಯಮೇತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಹೇತುಗತವಿಸೇಸಸಮಾಯೋಗೋ ಹಿ ಹೇತುಫಲಸ್ಸ ಏವಂ ಧಮ್ಮತಾನಿಯಾಮೋ ಏವಾತಿ।
20. Sabbampi saṅkhataṃ appaṭicca uppannaṃ nāma natthīti paccayadhammopi attano paccayadhammaṃ upādāya paccayuppanno, tathā paccayuppannadhammopi attano paccayuppannaṃ upādāya paccayadhammoti yathārahaṃ dhammānaṃ paccayapaccayuppannatā. Yesaṃ vineyyānaṃ paṭiccasamuppādadesanāyeva subodhato upaṭṭhāti, tesaṃ vasena suṭṭhu vibhāgaṃ katvā paṭiccasamuppādo desito. Yesaṃ pana vineyyānaṃ tadubhayasmiṃ vibhajja sute eva dhammābhisamayo hoti, te sandhāya bhagavā tadubhayaṃ vibhajja dassento ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti imaṃ desanaṃ ārabhīti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘satthā imasmiṃ sutte’’tiādimāha. Paccayassa bhāvo paccayattaṃ, paccayanibbattatā. Asabhāvadhamme na labbhatīti ‘‘sabhāvadhamme’’ti vuttaṃ. Nanu ca jāti jarā maraṇañca sabhāvadhammo na hoti, yesaṃ pana khandhānaṃ jāti jarā maraṇañca, te eva sabhāvadhammā, atha kasmā desanāya te gahitāti? Nāyaṃ doso, jāti jarā maraṇañhi paccayanibbattānaṃ sabhāvadhammānaṃ vikāramattaṃ, naññesaṃ, tasmā te gahitāti. Uppādā vā tathāgatānanti na vineyyapuggalānaṃ maggaphaluppatti viya jātipaccayā jarāmaraṇuppatti tathāgatuppādāyattā, atha kho sā tathāgatānaṃ uppādepi anuppādepi hotiyeva. Tasmā sā kāmaṃ asaṅkhatā viya dhātu na niccā, tathāpi ‘‘sabbakālikā’’ti etena jātipaccayato jarāmaraṇuppattīti dasseti. Tenāha ‘‘jātiyeva jarāmaraṇassa paccayo’’ti. Jātipaccayāti ca jātisaṅkhātapaccayā. Hetumhi nissakkavacanaṃ. Ṭhitāva sā dhātu, yāyaṃ idappaccayatā jātiyā jarāmaraṇassa paccayatā tassa byabhicārābhāvato. Idāni na kadāci jāti jarāmaraṇassa paccayo na hoti hotiyevāti jarāmaraṇassa paccayabhāve niyameti. Ubhayenapi yathāvuttassa paccayabhāvo yattha hoti, tattha avassaṃbhāvitaṃ dasseti. Tenāha bhagavā ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Dvīhi padehi. Tiṭṭhantīti yassa vasena dhammānaṃ ṭhiti, sā idappaccayatā dhammaṭṭhitatā. Dhammeti paccayuppanne dhamme. Niyameti viseseti. Hetugatavisesasamāyogo hi hetuphalassa evaṃ dhammatāniyāmo evāti.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತೂತಿ ಯಾಯಂ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ, ಏಸಾ ಧಾತು ಏಸ ಸಭಾವೋ। ತಥಾಗತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉದ್ಧಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋ, ಮಜ್ಝೇ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋ ನ ತಥಾಗತೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯತೋ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತು, ಕೇವಲಂ ಪನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝನತೋ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಪವೇದನತೋ ಚ ತಥಾಗತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಸಾಮೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತೂ’’ತಿ। ಸಾ ಏವ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾಭಾವತೋ ಏವಂ ಅವಬುಜ್ಝಮಾನಸ್ಸ ಏತಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ, ಹೇತುನೋ ವಾ ತಥೇವ ಭಾವತೋ ಠಿತತಾತಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾ, ಜಾತಿ ವಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿ ಪವತ್ತಆಯೂಹನ-ಸಂಯೋಗ-ಪಲಿಬೋಧ-ಸಮುದಯ-ಹೇತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತೀತಿ ತದುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವೇನಸ್ಸಾ ಠಿತತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾ’’ತಿ ಫಲಂ ಪತಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಹೇತುಮೇವ ವದತಿ। ಧಾರೀಯತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ವಾ ಧಮ್ಮೋ, ತಿಟ್ಠತಿ ತತ್ಥ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಫಲನ್ತಿ ಠಿತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿ। ಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಫಲಸ್ಸ ಧಾರಣತೋ, ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ಸಭಾವೋ, ಧಮ್ಮತೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಸಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿ, ಪಚ್ಚಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಮಾತಿಕಾ ೪)। ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿ ಏವ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾ। ಸಾ ಏವ ಧಾತು ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ, ಹೇತುನೋ ವಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತಾಭಾವತೋ, ‘‘ನ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಸ ಚ ತಬ್ಭಾವಾಭಾವತೋ ನಿಯಾಮತಾ ವವತ್ಥಿತಭಾವೋತಿ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾ। ಫಲಸ್ಸ ವಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಸಮ್ಭವೋ ಧಮ್ಮೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಠಿತತಾತಿ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತಾ, ಅಸತಿ ಅಸಮ್ಭವೋ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮತಾತಿ ಏವಂ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ತಂ ‘‘ಠಿತಾವ ಸಾ ಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ। ಇಮೇಸಂ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇನ ಅಭಿಮುಖಂ ಬುಜ್ಝತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ತತೋ ಏವ ಅಭಿಸಮೇತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ, ಆದಿತೋ ಕಥೇನ್ತೋ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಉದ್ದಿಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಮೇವ ಉದ್ದೇಸಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇನ್ತೋ ದೇಸೇತಿ। ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸನವಸೇನ ಪಕಾರೇಹಿ ಞಾಪೇನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ। ಪಕಾರೇಹಿ ಏವ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ಪಟ್ಠಪೇತಿ। ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವಿವರತಿ ವಿಭಜತಿ। ವಿವಟಞ್ಹಿ ವಿಭತ್ತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ ಹೇತೂದಾಹರಣದಸ್ಸನೇಹಿ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಉತ್ತಾನೀಕರೋತಿ। ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತೋ ತಥಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ನಿಗಮನವಸೇನ ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಚಾಹ।
Aparo nayo – ṭhitāva sā dhātūti yāyaṃ jarāmaraṇassa idappaccayatā ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti, esā dhātu esa sabhāvo. Tathāgatānaṃ uppādato pubbe uddhañca appaṭivijjhiyamāno, majjhe ca paṭivijjhiyamāno na tathāgatehi uppādito, atha kho sambhavantassa jarāmaraṇassa sabbakālaṃ jātipaccayato sambhavoti ṭhitāva sā dhātu, kevalaṃ pana sayambhuñāṇena abhisambujjhanato ‘‘ayaṃ dhammo tathāgatena abhisambuddho’’ti pavedanato ca tathāgato ‘‘dhammasāmī’’ti vuccati, na apubbassa uppādanato. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Sā eva ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti ettha vipallāsābhāvato evaṃ avabujjhamānassa etassa sabhāvassa, hetuno vā tatheva bhāvato ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, jāti vā jarāmaraṇassa uppādaṭṭhiti pavattaāyūhana-saṃyoga-palibodha-samudaya-hetupaccayaṭṭhitīti taduppādādibhāvenassā ṭhitatā ‘‘dhammaṭṭhitatā’’ti phalaṃ pati sāmatthiyato hetumeva vadati. Dhārīyati paccayehīti vā dhammo, tiṭṭhati tattha tadāyattavuttitāya phalanti ṭhiti, dhammassa ṭhiti dhammaṭṭhiti. Dhammoti vā kāraṇaṃ paccayabhāvena phalassa dhāraṇato, tassa ṭhiti sabhāvo, dhammato ca añño sabhāvo natthīti dhammaṭṭhiti, paccayo. Tenāha ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. mātikā 4). Dhammaṭṭhiti eva dhammaṭṭhitatā. Sā eva dhātu ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti imassa sabhāvassa, hetuno vā aññathattābhāvato, ‘‘na jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti viññāyamānassa ca tabbhāvābhāvato niyāmatā vavatthitabhāvoti dhammaniyāmatā. Phalassa vā jarāmaraṇassa jātiyā sati sambhavo dhamme hetumhi ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, asati asambhavo dhammaniyāmatāti evaṃ phalena hetuṃ vibhāveti, taṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’tiādinā vuttaṃ. Imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayatāsaṅkhātaṃ idappaccayataṃ abhisambujjhati paccakkhakaraṇena abhimukhaṃ bujjhati yāthāvato paṭivijjhati, tato eva abhisameti abhimukhaṃ samāgacchati, ādito kathento ācikkhati, uddisatīti attho. Tameva uddesaṃ pariyosāpento deseti. Yathāuddiṭṭhamattaṃ niddisanavasena pakārehi ñāpento paññāpeti. Pakārehi eva patiṭṭhapento paṭṭhapeti. Yathāniddiṭṭhaṃ paṭiniddesavasena vivarati vibhajati. Vivaṭañhi vibhattañca atthaṃ hetūdāharaṇadassanehi pākaṭaṃ karonto uttānīkaroti. Uttānīkaronto tathā paccakkhabhūtaṃ katvā nigamanavasena passathāti cāha.
ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದೀಸೂತಿ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಜರಾಮರಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇಸು। ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ಯಾವತಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಯಂ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾರಹಂ, ಅವಿಕಲೇಹಿ ತೇಹೇವ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ಊನಾಧಿಕೇಹೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕೇಹೇವಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ತಂ ಚಕ್ಖುರೂಪಾಲೋಕಮನಸಿಕಾರೇಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋತಿ। ತೇನ ತಂತಂಫಲನಿಪ್ಫಾದನೇ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ತಪ್ಪಕಾರತಾ ತಥತಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಾಮಗ್ಗಿನ್ತಿ ಸಮೋಧಾನಂ, ಸಮವಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಮ್ಭವಾಭಾವತೋತಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತಥಾವಿಧಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಞ್ಹಿ ಸತಿಪಿ ಫಲಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನೇ ತಸ್ಸಾವಿತಥತಾ ಸಿಯಾ। ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ। ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಾಲೋಕಮನಸಿಕಾರೇಹಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ಥಿ। ಯದಿ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅಞ್ಞಥತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ನ ಚೇತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅನಞ್ಞಥತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಪಚ್ಚಯಸಮೂಹತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾತಿ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ ಯಥಾ ‘‘ದೇವೋಯೇವ ದೇವತಾ’’ತಿ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ತಾಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಜನಾನಂ ಸಮೂಹೋ ಜನತಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಲಕ್ಖಣಂ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsūti jātiādīnaṃ jarāmaraṇapaccayabhāvesu. Tehi tehi paccayehīti yāvatakehi paccayehi yaṃ phalaṃ uppajjamānārahaṃ, avikalehi teheva tassa uppatti, na ūnādhikehīti. Tenāha ‘‘anūnādhikehevā’’ti. Yathā taṃ cakkhurūpālokamanasikārehi cakkhuviññāṇassa sambhavoti. Tena taṃtaṃphalanipphādane tassā paccayasāmaggiyā tappakāratā tathatāti vuttāti dasseti. Sāmagginti samodhānaṃ, samavāyanti attho. Asambhavābhāvatoti anuppajjanassa abhāvato. Tathāvidhapaccayasāmaggiyañhi satipi phalassa anuppajjane tassāvitathatā siyā. Aññadhammapaccayehīti aññassa phaladhammassa paccayehi. Aññadhammānuppattitoti tato aññassa phaladhammassa anuppajjanato. Na hi kadāci cakkhurūpālokamanasikārehi sotaviññāṇassa sambhavo atthi. Yadi siyā, tassā sāmaggiyā aññathatā nāma siyā, na cetaṃ atthīti ‘‘anaññathatā’’ti vuttaṃ. Paccayatoti paccayabhāvato. Paccayasamūhatoti etthāpi eseva nayo. Idappaccayā eva idappaccayatāti tā-saddena padaṃ vaḍḍhitaṃ yathā ‘‘devoyeva devatā’’ti, idappaccayānaṃ samūho idappaccayatāti samūhattho tāsaddo yathā ‘‘janānaṃ samūho janatā’’ti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabba’’nti.
ನ ನಿಚ್ಚಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ। ಜರಾಮರಣಂ ನ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಕಾರಭಾವತೋ ಅನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸಙ್ಖತಾದೀಸುಪಿ। ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತಂ ಸಹಿತೇಹೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಂ । ಪಚ್ಚಯಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನ ವಿನಾ ತೇನ ಸಹಿತಸಮೇತಮೇವ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಖಯಸಭಾವನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವಂ। ವಿಗಚ್ಛನಕಸಭಾವನ್ತಿ ಸಕಭಾವತೋ ಅಪಗಚ್ಛನಕಸಭಾವಂ। ವಿರಜ್ಜನಕಸಭಾವನ್ತಿ ಪಲುಜ್ಜನಕಸಭಾವಂ। ನಿರುಜ್ಝನಕಸಭಾವನ್ತಿ ಖಣಭಙ್ಗವಸೇನ ಪಭಙ್ಗುಸಭಾವಂ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಜರಾಯ ವುತ್ತನಯೇನ। ಜನಕಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಮ್ಮಾದೀನಂ। ಕಿಚ್ಚಾನುಭಾವಕ್ಖಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಾನುಭಾವೋ ನಾಮ ಯಥಾ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಚ್ಚಯೇ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕ್ಖಣೇ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ತನೋ ಫಲುಪ್ಪಾದನಂ ಪತಿ ಬ್ಯಾವಟೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪಾದಯೋ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಪಚ್ಛಾ ಚ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಾ, ತೇಸಂ ತತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರೀಯತಿ, ಏವಂ ಜಾತಿಯಾಪಿ ಸಾ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ ತಂಖಣೂಪಲದ್ಧತೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ಜಾತಿಯಾ ಕುತೋಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿದ್ಧಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಜಾಯಮಾನಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕಾರಭಾವೇನ ಉಪಲದ್ಧಬ್ಬತ್ತಾ। ಯದಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಜಾತಿ ಉಪಲಬ್ಭೇಯ್ಯ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋವ ತಸ್ಸಾ ಕುತೋಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ನ ಚೇವಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ವಿಕಾರಭಾವೇನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕೇನ ಪರಿಯಾಯೇನೇತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಆದೀನಿ ಯುಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪನ ಜರಾಮರಣೇ, ಜನಕಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಿಚ್ಚಾನುಭಾವಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭನತೋ। ತೇನೇವ ‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Na niccaṃ sassatanti aniccaṃ. Jarāmaraṇaṃ na aniccaṃ saṅkhārānaṃ vikārabhāvato anipphannattā, tathāpi ‘‘anicca’’nti pariyāyena vuttaṃ. Esa nayo saṅkhatādīsupi. Samāgantvā kataṃ sahiteheva paccayehi nibbattetabbato yathāsabhāvaṃ samecca sambhuyya paccayehi katanti saṅkhataṃ. Paccayārahaṃ paccayaṃ paṭicca na vinā tena sahitasametameva uppannanti paṭiccasamuppannaṃ. Tenāha ‘‘paccaye nissāya uppanna’’nti. Khayasabhāvanti bhijjanasabhāvaṃ. Vigacchanakasabhāvanti sakabhāvato apagacchanakasabhāvaṃ. Virajjanakasabhāvanti palujjanakasabhāvaṃ. Nirujjhanakasabhāvanti khaṇabhaṅgavasena pabhaṅgusabhāvaṃ. Vuttanayenāti jarāya vuttanayena. Janakappaccayānaṃ kammādīnaṃ. Kiccānubhāvakkhaṇeti ettha kiccānubhāvo nāma yathā pavattamāne paccaye tassa phalaṃ uppajjati, tathā pavatti, evaṃ santassa pavattanakkhaṇe. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ khaṇe paccayo attano phaluppādanaṃ pati byāvaṭo nāma hoti, imasmiṃ khaṇe ye dhammā rūpādayo upalabbhanti tato pubbe, pacchā ca anupalabbhamānā, tesaṃ tato uppatti niddhārīyati, evaṃ jātiyāpi sā niddhāretabbā taṃkhaṇūpaladdhatoti. Yadi evaṃ nippariyāyatova jātiyā kutoci uppatti siddhi, atha kasmā ‘‘ekena pariyāyenā’’ti vuttanti? Jāyamānadhammānaṃ vikārabhāvena upaladdhabbattā. Yadi nipphannadhammā viya jāti upalabbheyya, nippariyāyatova tassā kutoci uppatti siyā, na cevaṃ upalabbhati, atha kho anipphannattā vikārabhāvena upalabbhati. Tasmā ‘‘ekena pariyāyenettha aniccātiādīni yujjantī’’ti vuttaṃ. Na pana jarāmaraṇe, janakappaccayānaṃ kiccānubhāvakkhaṇe tassa alabbhanato. Teneva ‘‘ettha ca aniccanti…pe… aniccaṃ nāma jāta’’nti vuttaṃ.
ಸವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಹ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪಧಾನಭಾವದೀಪನೋ ‘‘ಸಮಕ್ಖಿಕಂ, ಸಮಕಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಯಥಾಭೂತದಸ್ಸನಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನಾತಿ। ‘‘ಪುರಿಮಂ ಅನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸಪಿ ಗಹಣಂ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಅನ್ತಂ ಅತೀತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯತೋ ಪಭುತಿ ಅಹಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ನ ನು ಖೋ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಆಕಾರದ್ವಯಾವಲಮ್ಬನತೋ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಅತೀತವತ್ಥುತಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಸ್ಸತಾಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರನಿಸ್ಸಿತತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ। ಆಸಪ್ಪನಪರಿಸಪ್ಪನಪವತ್ತಿಕಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಕಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ನ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕಿಂಕಾರಣನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ । ಕಾರಣಂ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ಧಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ, ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಜಾತಿಲಿಙ್ಗುಪಪತ್ತಿಯೋತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಜಾತಿಂ, ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾದಿಲಿಙ್ಗಂ, ದೇವಮನುಸ್ಸಾದಿಉಪಪತ್ತಿಞ್ಚ। ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಉಪಾದಾಯ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯಂ ಸನ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಮಾಣಂ, ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಪಮಾಣಿಕೋ, ತದಭಾವತೋ ಅಧಿಕಭಾವತೋ ವಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಿಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಇಸ್ಸರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಕತೇನ ವಾ ಅಹೇತುತೋ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಚಿನ್ತೇತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಹೇತುತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಙ್ಖಾಪಿ ಹಿ ಹೇತುಪರಾಮಸನಮೇವಾತಿ। ಪರಮ್ಪರನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾಧಿವಚನಂ, ತಞ್ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚಾತಿ ಸಸ್ಸತಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಉಚ್ಛೇದಾಸಙ್ಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಚ್ಛೇದನಕಙ್ಖಾ, ತತೋ ಪರಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Savipassanāyāti ettha saha-saddo appadhānabhāvadīpano ‘‘samakkhikaṃ, samakasa’’ntiādīsu viya. Appadhānabhūtā hi vipassanā, yathābhūtadassanamaggapaññā pajānāti. ‘‘Purimaṃ anta’’nti vuccamāne paccuppannabhāvassapi gahaṇaṃ siyāti ‘‘purimaṃ antaṃ atīta’’nti vuttaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’nti atīte attano vijjamānataṃ, adhiccasamuppattiāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yato pabhuti ahaṃ, tato pubbe na nu kho ahosi’’nti atīte attano avijjamānatañca kaṅkhati. Kasmā? Vicikicchāya ākāradvayāvalambanato. Tassā pana atītavatthutāya gahitattā sassatādhiccasamuppattiākāranissitatā dassitā eva. Āsappanaparisappanapavattikaṃ katthacipi appaṭivattihetubhūtaṃ vicikicchaṃ kasmā uppādetīti na vicāretabbametanti dassento āha ‘‘kiṃkāraṇanti na vattabba’’nti . Kāraṇaṃ vā vicikicchāya ayonisomanasikāro, tassa andhabālaputhujjanabhāvo, ariyānaṃ adassāvitā cāti daṭṭhabbaṃ. Jātiliṅgupapattiyoti khattiyabrāhmaṇādijātiṃ, gahaṭṭhapabbajitādiliṅgaṃ, devamanussādiupapattiñca. Nissāyāti upādāya. Tasmiṃ kāle yaṃ santānaṃ majjhimaṃ pamāṇaṃ, tena yutto pamāṇiko, tadabhāvato adhikabhāvato vā ‘‘appamāṇiko’’ti veditabbo. Kecīti sārasamāsācariyā. Te hi ‘‘kathaṃ nu kho’’ti issarena vā brahmunā vā pubbakatena vā ahetuto vā nibbattoti cintetīti vadanti. Ahetuto nibbattikaṅkhāpi hi hetuparāmasanamevāti. Paramparanti pubbāparappavattiṃ. Addhānanti kālādhivacanaṃ, tañca bhummatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhāna’’nti anāgate attano vijjamānataṃ, ucchedāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yasmiñca attabhāve ucchedanakaṅkhā, tato paraṃ nu kho bhavissāmī’’ti anāgate attano avijjamānatañca kaṅkhatīti heṭṭhā vuttanayena yojetabbaṃ.
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇದಂ ಕಥಂ, ಇದಂ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತನತೋ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಸಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛೀ’’ತಿ। ಕಾ ಏತ್ಥ ಚಿನ್ತಾ? ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಪಟಿಕಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಂ ಮಹಾಮಾತಾಯ ಪುತ್ತಂ। ಮುಣ್ಡೇಸುನ್ತಿ ಮುಣ್ಡೇನ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಂ ಜಾಗರಣಕಾಲೇ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಮುಣ್ಡೇಸುಂ ಕುಲಧಮ್ಮವಸೇನ ಯಥಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಕುಲತಾಪಸಾ। ರಾಜಭಯೇನಾತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಸೀತಿಭೂತನ್ತಿ ಇದಂ ಮಧುರಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣವಚನಂ। ‘‘ಸೇತಭೂತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಉದಕೇ ಚಿರಟ್ಠಾನೇನ ಸೇತಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Paccuppannaṃ addhānanti addhāpaccuppannassa idhādhippetattā ‘‘paṭisandhimādiṃ katvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ kathaṃ, idaṃ katha’’nti pavattanato kathaṃkathā, vicikicchā, sā assa atthīti kathaṃkathī. Tenāha ‘‘vicikicchī’’ti. Kā ettha cintā? Ummattako viya bālaputhujjanoti paṭikacceva vuttanti adhippāyo. Taṃ mahāmātāya puttaṃ. Muṇḍesunti muṇḍena anicchantaṃ jāgaraṇakāle na sakkāti suttaṃ muṇḍesuṃ kuladhammavasena yathā ekacce kulatāpasā. Rājabhayenāti ca vadanti. Sītibhūtanti idaṃ madhurakabhāvappattiyā kāraṇavacanaṃ. ‘‘Setabhūta’’ntipi pāṭho, udake ciraṭṭhānena setabhāvaṃ pattanti attho.
ಅತ್ತನೋ ಖತ್ತಿಯಭಾವಂ ಕಙ್ಖತಿ ಕಣ್ಣೋ ವಿಯ ಸೂತಪುತ್ತಸಞ್ಞೀ, ಸೂತಪುತ್ತಸಞ್ಞೀತಿ ಸೂರಿಯದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ಪುತ್ತಸಞ್ಞೀ। ಜಾತಿಯಾ ವಿಭಾವಿಯಮಾನಾಯ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪರಾಮಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ ಕಙ್ಖಾ’’ತಿ। ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಚ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಚ ಕೇಚಿ ಏಕಚ್ಚೇ ರಾಜಾನೋ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವುತ್ತನಯಮೇವ ‘‘ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪದೇ। ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಜೀವೋತಿ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಅನ್ತರತ್ತಾನಂ ವದತಿ। ಸೋಳಸಂಸಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸರೀರಪರಿಮಾಣಅಙ್ಗುಟ್ಠ-ಯವಪರಮಾಣುಪರಿಮಾಣತಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ ಜೀವವಿಸಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಮತಿಮತ್ತಂ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಸಾ ಅತ್ತಭಾವವಿಸಯಾವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಆಗತಿಗತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಯತಾಯಂ ಆಗತೋ, ಯತ್ಥ ಚ ಗಮಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪಹಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಇತರೇಪಿ ತಯೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀಆದಯೋ ಅವಾರಿತಾ ಏವ। ‘‘ಅಯಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಸುದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸಚ್ಚಸಂಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ।
Attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati kaṇṇo viya sūtaputtasaññī, sūtaputtasaññīti sūriyadevaputtassa puttasaññī. Jātiyā vibhāviyamānāya ‘‘aha’’nti tassa attano parāmasanaṃ sandhāyāha ‘‘evampi siyā kaṅkhā’’ti. Manussāpi ca rājāno viyāti manussāpi ca keci ekacce rājāno viyāti adhippāyo. Vuttanayameva ‘‘saṇṭhānākāraṃ nissāyā’’tiādinā. Etthāti ‘‘kathaṃ nu khosmī’’ti pade. Abbhantare jīvoti paraparikappitaṃ antarattānaṃ vadati. Soḷasaṃsādīnanti ādi-saddena sarīraparimāṇaaṅguṭṭha-yavaparamāṇuparimāṇatādike saṅgaṇhāti. Sattapaññatti jīvavisayāti diṭṭhigatikānaṃ matimattaṃ, paramatthato pana sā attabhāvavisayāvāti āha ‘‘attabhāvassa āgatigatiṭṭhāna’’nti. Yatāyaṃ āgato, yattha ca gamissati, taṃ ṭhānanti attho. Sotāpanno adhippeto vicikicchāpahānassa diṭṭhattā. Itarepi tayoti sakadāgāmīādayo avāritā eva. ‘‘Ayañca…pe… sudiṭṭhā’’ti nippadesato saccasaṃpaṭivedhassa jotitattā.
ಪಚ್ಚಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paccayasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಆಹಾರವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Āhāravaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೧೦. ಪಚ್ಚಯಸುತ್ತಂ • 10. Paccayasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೧೦. ಪಚ್ಚಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Paccayasuttavaṇṇanā
