| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
10. පච්‌චයසුත්‌තවණ්‌ණනා
10. Paccayasuttavaṇṇanā
20. දසමෙ පටිච්‌චසමුප්‌පාදඤ්‌ච වො භික්‌ඛවෙ, දෙසෙස්‌සාමි පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නෙ ච ධම්‌මෙති සත්‌ථා ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ පච්‌චයෙ ච පච්‌චයනිබ්‌බත්‌තෙ ච සභාවධම්‌මෙ දෙසෙස්‌සාමීති උභයං ආරභි. උප්‌පාදා වා තථාගතානන්‌ති තථාගතානං උප්‌පාදෙපි, බුද්‌ධෙසු උප්‌පන්‌නෙසු අනුප්‌පන්‌නෙසුපි ජාතිපච්‌චයා ජරාමරණං, ජාතියෙව ජරාමරණස්‌ස පච්‌චයො. ඨිතාව සා ධාතූති ඨිතොව සො පච්‌චයසභාවො, න කදාචි ජාති ජරාමරණස්‌ස පච්‌චයො න හොති. ධම්‌මට්‌ඨිතතා ධම්‌මනියාමතාති ඉමෙහිපි ද්‌වීහි පච්‌චයමෙව කථෙති. පච්‌චයෙන හි පච්‌චයුප්‌පන්‌නා ධම්‌මා තිට්‌ඨන්‌ති, තස්‌මා පච්‌චයොව ‘‘ධම්‌මට්‌ඨිතතා’’ති වුච්‌චති. පච්‌චයො ධම්‌මෙ නියමෙති, තස්‌මා ‘‘ධම්‌මනියාමතා’’ති වුච්‌චති. ඉදප්‌පච්‌චයතාති ඉමෙසං ජරාමරණාදීනං පච්‌චයා ඉදප්‌පච්‌චයා, ඉදප්‌පච්‌චයාව ඉදප්‌පච්‌චයතා. තන්‌ති තං පච්‌චයං. අභිසම්‌බුජ්‌ඣතීති ඤාණෙන අභිසම්‌බුජ්‌ඣති. අභිසමෙතීති ඤාණෙන අභිසමාගච්‌ඡති. ආචික්‌ඛතීති කථෙති. දෙසෙතීති දස්‌සෙති. පඤ්‌ඤාපෙතීති ජානාපෙති. පට්‌ඨපෙතීති ඤාණමුඛෙ ඨපෙති. විවරතීති විවරිත්‌වා දස්‌සෙති. විභජතීති විභාගතො දස්‌සෙති. උත්‌තානීකරොතීති පාකටං කරොති. පස්‌සථාති චාහාති පස්‌සථ ඉති ච වදති. කින්‌ති? ජාතිපච්‌චයා, භික්‌ඛවෙ, ජරාමරණන්‌තිආදි.
20. Dasame paṭiccasamuppādañca vo bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhammeti satthā imasmiṃ sutte paccaye ca paccayanibbatte ca sabhāvadhamme desessāmīti ubhayaṃ ārabhi. Uppādā vā tathāgatānanti tathāgatānaṃ uppādepi, buddhesu uppannesu anuppannesupi jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, jātiyeva jarāmaraṇassa paccayo. Ṭhitāva sā dhātūti ṭhitova so paccayasabhāvo, na kadāci jāti jarāmaraṇassa paccayo na hoti. Dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatāti imehipi dvīhi paccayameva katheti. Paccayena hi paccayuppannā dhammā tiṭṭhanti, tasmā paccayova ‘‘dhammaṭṭhitatā’’ti vuccati. Paccayo dhamme niyameti, tasmā ‘‘dhammaniyāmatā’’ti vuccati. Idappaccayatāti imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayāva idappaccayatā. Tanti taṃ paccayaṃ. Abhisambujjhatīti ñāṇena abhisambujjhati. Abhisametīti ñāṇena abhisamāgacchati. Ācikkhatīti katheti. Desetīti dasseti. Paññāpetīti jānāpeti. Paṭṭhapetīti ñāṇamukhe ṭhapeti. Vivaratīti vivaritvā dasseti. Vibhajatīti vibhāgato dasseti. Uttānīkarotīti pākaṭaṃ karoti. Passathāti cāhāti passatha iti ca vadati. Kinti? Jātipaccayā, bhikkhave, jarāmaraṇantiādi.
ඉති ඛො, භික්‌ඛවෙති එවං ඛො, භික්‌ඛවෙ. යා තත්‍රාති යා තෙසු ‘‘ජාතිපච්‌චයා ජරාමරණ’’න්‌තිආදීසු. තථතාතිආදීනි පච්‌චයාකාරස්‌සෙව වෙවචනානි. සො තෙහි තෙහි පච්‌චයෙහි අනූනාධිකෙහෙව තස්‌ස තස්‌ස ධම්‌මස්‌ස සම්‌භවතො තථතාති, සාමග්‌ගිං උපගතෙසු පච්‌චයෙසු මුහුත්‌තම්‌පි තතො නිබ්‌බත්‌තානං ධම්‌මානං අසම්‌භවාභාවතො අවිතථතාති, අඤ්‌ඤධම්‌මපච්‌චයෙහි අඤ්‌ඤධම්‌මානුප්‌පත්‌තිතො අනඤ්‌ඤථතාති, ජරාමරණාදීනං පච්‌චයතො වා පච්‌චයසමූහතො වා ඉදප්‌පච්‌චයතාති වුත්‌තො. තත්‍රායං වචනත්‌ථො – ඉමෙසං පච්‌චයා ඉදප්‌පච්‌චයා, ඉදප්‌පච්‌චයා එව ඉදප්‌පච්‌චයතා, ඉදප්‌පච්‌චයානං වා සමූහො ඉදප්‌පච්‌චයතා. ලක්‌ඛණං පනෙත්‌ථ සද්‌දසත්‌ථතො වෙදිතබ්‌බං.
Itikho, bhikkhaveti evaṃ kho, bhikkhave. Yā tatrāti yā tesu ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādīsu. Tathatātiādīni paccayākārasseva vevacanāni. So tehi tehi paccayehi anūnādhikeheva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatāti, sāmaggiṃ upagatesu paccayesu muhuttampi tato nibbattānaṃ dhammānaṃ asambhavābhāvato avitathatāti, aññadhammapaccayehi aññadhammānuppattito anaññathatāti, jarāmaraṇādīnaṃ paccayato vā paccayasamūhato vā idappaccayatāti vutto. Tatrāyaṃ vacanattho – imesaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayā eva idappaccayatā, idappaccayānaṃ vā samūho idappaccayatā. Lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabbaṃ.
අනිච්‌චන්‌ති හුත්‌වා අභාවට්‌ඨෙන අනිච්‌චං. එත්‌ථ ච අනිච්‌චන්‌ති න ජරාමරණං අනිච්‌චං, අනිච්‌චසභාවානං පන ඛන්‌ධානං ජරාමරණත්‌තා අනිච්‌චං නාම ජාතං. සඞ්‌ඛතාදීසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ ච සඞ්‌ඛතන්‌ති පච්‌චයෙහි සමාගන්‌ත්‌වා කතං. පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නන්‌ති පච්‌චයෙ නිස්‌සාය උප්‌පන්‌නං. ඛයධම්‌මන්‌ති ඛයසභාවං. වයධම්‌මන්‌ති විගච්‌ඡනකසභාවං. විරාගධම්‌මන්‌ති විරජ්‌ජනකසභාවං. නිරොධධම්‌මන්‌ති නිරුජ්‌ඣනකසභාවං. ජාතියාපි වුත්‌තනයෙනෙව අනිච්‌චතා වෙදිතබ්‌බා. ජනකපච්‌චයානං වා කිච්‌චානුභාවක්‌ඛණෙ දිට්‌ඨත්‌තා එකෙන පරියායෙනෙත්‌ථ අනිච්‌චාතිආදීනි යුජ්‌ජන්‌තියෙව. භවාදයො අනිච්‌චාදිසභාවායෙව.
Aniccanti hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ. Ettha ca aniccanti na jarāmaraṇaṃ aniccaṃ, aniccasabhāvānaṃ pana khandhānaṃ jarāmaraṇattā aniccaṃ nāma jātaṃ. Saṅkhatādīsupi eseva nayo. Ettha ca saṅkhatanti paccayehi samāgantvā kataṃ. Paṭiccasamuppannanti paccaye nissāya uppannaṃ. Khayadhammanti khayasabhāvaṃ. Vayadhammanti vigacchanakasabhāvaṃ. Virāgadhammanti virajjanakasabhāvaṃ. Nirodhadhammanti nirujjhanakasabhāvaṃ. Jātiyāpi vuttanayeneva aniccatā veditabbā. Janakapaccayānaṃ vā kiccānubhāvakkhaṇe diṭṭhattā ekena pariyāyenettha aniccātiādīni yujjantiyeva. Bhavādayo aniccādisabhāvāyeva.
සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤායාති සවිපස්‌සනාය මග්‌ගපඤ්‌ඤාය. පුබ්‌බන්‌තන්‌ති පුරිමං අතීතන්‌ති අත්‌ථො. අහොසිං නු ඛොතිආදීසු ‘‘අහොසිං නු ඛො නනු ඛො’’ති සස්‌සතාකාරඤ්‌ච අධිච්‌චසමුප්‌පත්‌තිආකාරඤ්‌ච නිස්‌සාය අතීතෙ අත්‌තනො විජ්‌ජමානතඤ්‌ච අවිජ්‌ජමානතඤ්‌ච කඞ්‌ඛති. කිං කාරණන්‌ති න වත්‌තබ්‌බං, උම්‌මත්‌තකො විය බාලපුථුජ්‌ජනො යථා වා තථා වා පවත්‌තති. කිං නු ඛො අහොසින්‌ති ජාතිලිඞ්‌ගුපපත්‌තියො නිස්‌සාය ‘‘ඛත්‌තියො නු ඛො අහොසිං, බ්‍රාහ්‌මණවෙස්‌සසුද්‌දගහට්‌ඨපබ්‌බජිතදෙවමනුස්‌සානං අඤ්‌ඤතරො’’ති කඞ්‌ඛති. කථං නු ඛොති සණ්‌ඨානාකාරං නිස්‌සාය ‘‘දීඝො නු ඛො අහොසිං රස්‌සඔදාතකණ්‌හපමාණිකඅප්‌පමාණිකාදීනං අඤ්‌ඤතරො’’ති කඞ්‌ඛති. කෙචි පන ‘‘ඉස්‌සරනිම්‌මානාදීනි නිස්‌සාය ‘කෙන නු ඛො කාරණෙන අහොසි’න්‌ති හෙතුතො කඞ්‌ඛතී’’ති වදන්‌ති. කිං හුත්‌වා කිං අහොසින්‌ති ජාතිආදීනි නිස්‌සාය ‘‘ඛත්‌තියො හුත්‌වා නු ඛො බ්‍රාහ්‌මණො අහොසිං…පෙ.… දෙවො හුත්‌වා මනුස්‌සො’’ති අත්‌තනො පරම්‌පරං කඞ්‌ඛති. සබ්‌බත්‌ථෙව පන අද්‌ධානන්‌ති කාලාධිවචනමෙතං. අපරන්‌තන්‌ති අනාගතං අන්‌තං. භවිස්‌සාමි නු ඛො නනු ඛොති සස්‌සතාකාරඤ්‌ච උච්‌ඡෙදාකාරඤ්‌ච නිස්‌සාය අනාගතෙ අත්‌තනො විජ්‌ජමානතඤ්‌ච අවිජ්‌ජමානතඤ්‌ච කඞ්‌ඛති. සෙසමෙත්‌ථ වුත්‌තනයමෙව.
Sammappaññāyāti savipassanāya maggapaññāya. Pubbantanti purimaṃ atītanti attho. Ahosiṃ nu khotiādīsu ‘‘ahosiṃ nu kho nanu kho’’ti sassatākārañca adhiccasamuppattiākārañca nissāya atīte attano vijjamānatañca avijjamānatañca kaṅkhati. Kiṃ kāraṇanti na vattabbaṃ, ummattako viya bālaputhujjano yathā vā tathā vā pavattati. Kiṃ nu kho ahosinti jātiliṅgupapattiyo nissāya ‘‘khattiyo nu kho ahosiṃ, brāhmaṇavessasuddagahaṭṭhapabbajitadevamanussānaṃ aññataro’’ti kaṅkhati. Kathaṃ nu khoti saṇṭhānākāraṃ nissāya ‘‘dīgho nu kho ahosiṃ rassaodātakaṇhapamāṇikaappamāṇikādīnaṃ aññataro’’ti kaṅkhati. Keci pana ‘‘issaranimmānādīni nissāya ‘kena nu kho kāraṇena ahosi’nti hetuto kaṅkhatī’’ti vadanti. Kiṃ hutvā kiṃ ahosinti jātiādīni nissāya ‘‘khattiyo hutvā nu kho brāhmaṇo ahosiṃ…pe… devo hutvā manusso’’ti attano paramparaṃ kaṅkhati. Sabbattheva pana addhānanti kālādhivacanametaṃ. Aparantanti anāgataṃ antaṃ. Bhavissāmi nu kho nanu khoti sassatākārañca ucchedākārañca nissāya anāgate attano vijjamānatañca avijjamānatañca kaṅkhati. Sesamettha vuttanayameva.
එතරහි වා පච්‌චුප්‌පන්‌නං අද්‌ධානන්‌ති ඉදානි වා පටිසන්‌ධිමාදිං කත්‌වා චුතිපරියන්‌තං සබ්‌බම්‌පි වත්‌තමානකාලං ගහෙත්‌වා. අජ්‌ඣත්‌තං කථංකථී භවිස්‌සතීති අත්‌තනො ඛන්‌ධෙසු විචිකිච්‌ඡී භවිස්‌සති. අහං නු ඛොස්‌මීති අත්‌තනො අත්‌ථිභාවං කඞ්‌ඛති. යුත්‌තං පනෙතන්‌ති? යුත්‌තං අයුත්‌තන්‌ති කා එත්‌ථ චින්‌තා. අපිචෙත්‌ථ ඉදං වත්‌ථුම්‌පි උදාහරන්‌ති – චූළමාතාය කිර පුත්‌තො මුණ්‌ඩො, මහාමාතාය පුත්‌තො අමුණ්‌ඩො, තං පුත්‌තං මුණ්‌ඩෙසුං, සො උට්‌ඨාය ‘‘අහං නු ඛො චූළමාතාය පුත්‌තො’’ති චින්‌තෙසි. එවං අහං නු ඛොස්‌මීති කඞ්‌ඛා හොති. නො නු ඛොස්‌මීති අත්‌තනො නත්‌ථිභාවං කඞ්‌ඛති. තත්‍රාපි ඉදං වත්‌ථු – එකො කිර මච්‌ඡෙ ගණ්‌හන්‌තො උදකෙ චිරට්‌ඨානෙන සීතිභූතං අත්‌තනො ඌරුං මච්‌ඡොති චින්‌තෙත්‌වා පහරි. අපරො සුසානපස්‌සෙ ඛෙත්‌තං රක්‌ඛන්‌තො භීතො සඞ්‌කුටිතො සයි, සො පටිබුජ්‌ඣිත්‌වා අත්‌තනො ජණ්‌ණුකානි ද්‌වෙ යක්‌ඛාති චින්‌තෙත්‌වා පහරි. එවං නො නු ඛොස්‌මීති කඞ්‌ඛති.
Etarahivā paccuppannaṃ addhānanti idāni vā paṭisandhimādiṃ katvā cutipariyantaṃ sabbampi vattamānakālaṃ gahetvā. Ajjhattaṃ kathaṃkathī bhavissatīti attano khandhesu vicikicchī bhavissati. Ahaṃ nu khosmīti attano atthibhāvaṃ kaṅkhati. Yuttaṃ panetanti? Yuttaṃ ayuttanti kā ettha cintā. Apicettha idaṃ vatthumpi udāharanti – cūḷamātāya kira putto muṇḍo, mahāmātāya putto amuṇḍo, taṃ puttaṃ muṇḍesuṃ, so uṭṭhāya ‘‘ahaṃ nu kho cūḷamātāya putto’’ti cintesi. Evaṃ ahaṃ nu khosmīti kaṅkhā hoti. No nu khosmīti attano natthibhāvaṃ kaṅkhati. Tatrāpi idaṃ vatthu – eko kira macche gaṇhanto udake ciraṭṭhānena sītibhūtaṃ attano ūruṃ macchoti cintetvā pahari. Aparo susānapasse khettaṃ rakkhanto bhīto saṅkuṭito sayi, so paṭibujjhitvā attano jaṇṇukāni dve yakkhāti cintetvā pahari. Evaṃ no nu khosmīti kaṅkhati.
කිං නු ඛොස්‌මීති ඛත්‌තියොව සමානො අත්‌තනො ඛත්‌තියභාවං කඞ්‌ඛති. එසෙව නයො සෙසෙසුපි. දෙවො පන සමානො දෙවභාවං අජානන්‌තො නාම නත්‌ථි, සොපි පන ‘‘අහං රූපී නු ඛො අරූපී නු ඛො’’තිආදිනා නයෙන කඞ්‌ඛති. ඛත්‌තියාදයො කස්‌මා න ජානන්‌තීති චෙ? අපච්‌චක්‌ඛා තෙසං තත්‌ථ තත්‌ථ කුලෙ උප්‌පත්‌ති. ගහට්‌ඨාපි ච පොත්‌ථලිකාදයො පබ්‌බජිතසඤ්‌ඤිනො, පබ්‌බජිතාපි ‘‘කුප්‌පං නු ඛො මෙ කම්‌ම’’න්‌තිආදිනා නයෙන ගහට්‌ඨසඤ්‌ඤිනො. මනුස්‌සාපි ච රාජානො විය අත්‌තනි දෙවසඤ්‌ඤිනො හොන්‌ති. කථං නු ඛොස්‌මීති වුත්‌තනයමෙව. කෙවලඤ්‌හෙත්‌ථ අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවො නාම අත්‌ථීති ගහෙත්‌වා තස්‌ස සණ්‌ඨානාකාරං නිස්‌සාය ‘‘දීඝො නු ඛොස්‌මි රස්‌සචතුරස්‌සඡළංසඅට්‌ඨංසසොළසංසාදීනං අඤ්‌ඤතරප්‌පකාරො’’ති කඞ්‌ඛන්‌තො කථං නු ඛොස්‌මීති? කඞ්‌ඛතීති වෙදිතබ්‌බො. සරීරසණ්‌ඨානං පන පච්‌චුප්‌පන්‌නං අජානන්‌තො නාම නත්‌ථි. කුතො ආගතො සො කුහිං ගාමී භවිස්‌සතීති අත්‌තභාවස්‌ස ආගතිගතිට්‌ඨානං කඞ්‌ඛන්‌තො එවං කඞ්‌ඛති. අරියසාවකස්‌සාති ඉධ සොතාපන්‌නො අධිප්‌පෙතො, ඉතරෙපි පන තයො අවාරිතායෙවාති. දසමං.
Kiṃ nu khosmīti khattiyova samāno attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati. Eseva nayo sesesupi. Devo pana samāno devabhāvaṃ ajānanto nāma natthi, sopi pana ‘‘ahaṃ rūpī nu kho arūpī nu kho’’tiādinā nayena kaṅkhati. Khattiyādayo kasmā na jānantīti ce? Apaccakkhā tesaṃ tattha tattha kule uppatti. Gahaṭṭhāpi ca potthalikādayo pabbajitasaññino, pabbajitāpi ‘‘kuppaṃ nu kho me kamma’’ntiādinā nayena gahaṭṭhasaññino. Manussāpi ca rājāno viya attani devasaññino honti. Kathaṃ nu khosmīti vuttanayameva. Kevalañhettha abbhantare jīvo nāma atthīti gahetvā tassa saṇṭhānākāraṃ nissāya ‘‘dīgho nu khosmi rassacaturassachaḷaṃsaaṭṭhaṃsasoḷasaṃsādīnaṃ aññatarappakāro’’ti kaṅkhanto kathaṃ nu khosmīti? Kaṅkhatīti veditabbo. Sarīrasaṇṭhānaṃ pana paccuppannaṃ ajānanto nāma natthi. Kuto āgato so kuhiṃ gāmī bhavissatīti attabhāvassa āgatigatiṭṭhānaṃ kaṅkhanto evaṃ kaṅkhati. Ariyasāvakassāti idha sotāpanno adhippeto, itarepi pana tayo avāritāyevāti. Dasamaṃ.
ආහාරවග්‌ගො දුතියො.
Āhāravaggo dutiyo.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 10. පච්‌චයසුත්‌තං • 10. Paccayasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 10. පච්‌චයසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Paccayasuttavaṇṇanā
