Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੧੦. ਪਚ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Paccayasuttavaṇṇanā
੨੦. ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਥਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੋਤਿ ਯਥਾਰਹਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ। ਯੇਸਂ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾਯੇવ ਸੁਬੋਧਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਭਾਗਂ ਕਤ੍વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦੇਸਿਤੋ। ਯੇਸਂ ਪਨ વਿਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਤਦੁਭਯਸ੍ਮਿਂ વਿਭਜ੍ਜ ਸੁਤੇ ਏવ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਗવਾ ਤਦੁਭਯਂ વਿਭਜ੍ਜ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ ਇਮਂ ਦੇਸਨਂ ਆਰਭੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਾ। ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮੇ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਸਭਾવਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਚ ਜਾਤਿ ਜਰਾ ਮਰਣਞ੍ਚ ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਯੇਸਂ ਪਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿ ਜਰਾ ਮਰਣਞ੍ਚ, ਤੇ ਏવ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਦੇਸਨਾਯ ਤੇ ਗਹਿਤਾਤਿ? ਨਾਯਂ ਦੋਸੋ, ਜਾਤਿ ਜਰਾ ਮਰਣਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਕਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਨਞ੍ਞੇਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਗਹਿਤਾਤਿ। ਉਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਤਥਾਗਤਾਨਨ੍ਤਿ ਨ વਿਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વਿਯ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਤਥਾਗਤੁਪ੍ਪਾਦਾਯਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਸਾ ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਪਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਪਿ ਹੋਤਿਯੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਕਾਮਂ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਿਯ ਧਾਤੁ ਨ ਨਿਚ੍ਚਾ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਤੋ ਜਰਾਮਰਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਜਾਤਿਯੇવ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਚ ਜਾਤਿਸਙ੍ਖਾਤਪਚ੍ਚਯਾ। ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ। ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੁ, ਯਾਯਂ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਨ ਕਦਾਚਿ ਜਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤਿ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਨਿਯਮੇਤਿ। ਉਭਯੇਨਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਯਤ੍ਥ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅવਸ੍ਸਂਭਾવਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੂ’’ਤਿ। ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ। ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿ, ਸਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ। ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਨਿਯਮੇਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ। ਹੇਤੁਗਤવਿਸੇਸਸਮਾਯੋਗੋ ਹਿ ਹੇਤੁਫਲਸ੍ਸ ਏવਂ ਧਮ੍ਮਤਾਨਿਯਾਮੋ ਏવਾਤਿ।
20. Sabbampi saṅkhataṃ appaṭicca uppannaṃ nāma natthīti paccayadhammopi attano paccayadhammaṃ upādāya paccayuppanno, tathā paccayuppannadhammopi attano paccayuppannaṃ upādāya paccayadhammoti yathārahaṃ dhammānaṃ paccayapaccayuppannatā. Yesaṃ vineyyānaṃ paṭiccasamuppādadesanāyeva subodhato upaṭṭhāti, tesaṃ vasena suṭṭhu vibhāgaṃ katvā paṭiccasamuppādo desito. Yesaṃ pana vineyyānaṃ tadubhayasmiṃ vibhajja sute eva dhammābhisamayo hoti, te sandhāya bhagavā tadubhayaṃ vibhajja dassento ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti imaṃ desanaṃ ārabhīti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘satthā imasmiṃ sutte’’tiādimāha. Paccayassa bhāvo paccayattaṃ, paccayanibbattatā. Asabhāvadhamme na labbhatīti ‘‘sabhāvadhamme’’ti vuttaṃ. Nanu ca jāti jarā maraṇañca sabhāvadhammo na hoti, yesaṃ pana khandhānaṃ jāti jarā maraṇañca, te eva sabhāvadhammā, atha kasmā desanāya te gahitāti? Nāyaṃ doso, jāti jarā maraṇañhi paccayanibbattānaṃ sabhāvadhammānaṃ vikāramattaṃ, naññesaṃ, tasmā te gahitāti. Uppādā vā tathāgatānanti na vineyyapuggalānaṃ maggaphaluppatti viya jātipaccayā jarāmaraṇuppatti tathāgatuppādāyattā, atha kho sā tathāgatānaṃ uppādepi anuppādepi hotiyeva. Tasmā sā kāmaṃ asaṅkhatā viya dhātu na niccā, tathāpi ‘‘sabbakālikā’’ti etena jātipaccayato jarāmaraṇuppattīti dasseti. Tenāha ‘‘jātiyeva jarāmaraṇassa paccayo’’ti. Jātipaccayāti ca jātisaṅkhātapaccayā. Hetumhi nissakkavacanaṃ. Ṭhitāva sā dhātu, yāyaṃ idappaccayatā jātiyā jarāmaraṇassa paccayatā tassa byabhicārābhāvato. Idāni na kadāci jāti jarāmaraṇassa paccayo na hoti hotiyevāti jarāmaraṇassa paccayabhāve niyameti. Ubhayenapi yathāvuttassa paccayabhāvo yattha hoti, tattha avassaṃbhāvitaṃ dasseti. Tenāha bhagavā ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Dvīhi padehi. Tiṭṭhantīti yassa vasena dhammānaṃ ṭhiti, sā idappaccayatā dhammaṭṭhitatā. Dhammeti paccayuppanne dhamme. Niyameti viseseti. Hetugatavisesasamāyogo hi hetuphalassa evaṃ dhammatāniyāmo evāti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੂਤਿ ਯਾਯਂ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ, ਏਸਾ ਧਾਤੁ ਏਸ ਸਭਾવੋ। ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਦ੍ਧਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋ, ਮਜ੍ਝੇ ਚ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋ ਨ ਤਥਾਗਤੇਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਤੋ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੁ, ਕੇવਲਂ ਪਨ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪવੇਦਨਤੋ ਚ ਤਥਾਗਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੂ’’ਤਿ। ਸਾ ਏવ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਭਾવਤੋ ਏવਂ ਅવਬੁਜ੍ਝਮਾਨਸ੍ਸ ਏਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਸ੍ਸ, ਹੇਤੁਨੋ વਾ ਤਥੇવ ਭਾવਤੋ ਠਿਤਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ, ਜਾਤਿ વਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿ ਪવਤ੍ਤਆਯੂਹਨ-ਸਂਯੋਗ-ਪਲਿਬੋਧ-ਸਮੁਦਯ-ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਿਤੀਤਿ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવੇਨਸ੍ਸਾ ਠਿਤਤਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ’’ਤਿ ਫਲਂ ਪਤਿ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ ਹੇਤੁਮੇવ વਦਤਿ। ਧਾਰੀਯਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹੀਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਫਲਨ੍ਤਿ ਠਿਤਿ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਠਿਤਿ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ વਾ ਕਾਰਣਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਫਲਸ੍ਸ ਧਾਰਣਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿ ਸਭਾવੋ, ਧਮ੍ਮਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਸਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿ, ਪਚ੍ਚਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਮਾਤਿਕਾ ੪)। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿ ਏવ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ। ਸਾ ਏવ ਧਾਤੁ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸਭਾવਸ੍ਸ, ਹੇਤੁਨੋ વਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ, ‘‘ਨ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਸ੍ਸ ਚ ਤਬ੍ਭਾવਾਭਾવਤੋ ਨਿਯਾਮਤਾ વવਤ੍ਥਿਤਭਾવੋਤਿ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮਤਾ। ਫਲਸ੍ਸ વਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਜਾਤਿਯਾ ਸਤਿ ਸਮ੍ਭવੋ ਧਮ੍ਮੇ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਠਿਤਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ, ਅਸਤਿ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮਤਾਤਿ ਏવਂ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁਂ વਿਭਾવੇਤਿ, ਤਂ ‘‘ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇਸਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣੇਨ ਅਭਿਮੁਖਂ ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਤੋ ਏવ ਅਭਿਸਮੇਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਸਮਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਆਦਿਤੋ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ, ਉਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਮੇવ ਉਦ੍ਦੇਸਂ ਪਰਿਯੋਸਾਪੇਨ੍ਤੋ ਦੇਸੇਤਿ। ਯਥਾਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨવਸੇਨ ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਪੇਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ। ਪਕਾਰੇਹਿ ਏવ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ। ਯਥਾਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ। વਿવਟਞ੍ਹਿ વਿਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਂ ਹੇਤੂਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨੇਹਿ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ। ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਥਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਥਾਤਿ ਚਾਹ।
Aparo nayo – ṭhitāva sā dhātūti yāyaṃ jarāmaraṇassa idappaccayatā ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti, esā dhātu esa sabhāvo. Tathāgatānaṃ uppādato pubbe uddhañca appaṭivijjhiyamāno, majjhe ca paṭivijjhiyamāno na tathāgatehi uppādito, atha kho sambhavantassa jarāmaraṇassa sabbakālaṃ jātipaccayato sambhavoti ṭhitāva sā dhātu, kevalaṃ pana sayambhuñāṇena abhisambujjhanato ‘‘ayaṃ dhammo tathāgatena abhisambuddho’’ti pavedanato ca tathāgato ‘‘dhammasāmī’’ti vuccati, na apubbassa uppādanato. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’ti. Sā eva ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti ettha vipallāsābhāvato evaṃ avabujjhamānassa etassa sabhāvassa, hetuno vā tatheva bhāvato ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, jāti vā jarāmaraṇassa uppādaṭṭhiti pavattaāyūhana-saṃyoga-palibodha-samudaya-hetupaccayaṭṭhitīti taduppādādibhāvenassā ṭhitatā ‘‘dhammaṭṭhitatā’’ti phalaṃ pati sāmatthiyato hetumeva vadati. Dhārīyati paccayehīti vā dhammo, tiṭṭhati tattha tadāyattavuttitāya phalanti ṭhiti, dhammassa ṭhiti dhammaṭṭhiti. Dhammoti vā kāraṇaṃ paccayabhāvena phalassa dhāraṇato, tassa ṭhiti sabhāvo, dhammato ca añño sabhāvo natthīti dhammaṭṭhiti, paccayo. Tenāha ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. mātikā 4). Dhammaṭṭhiti eva dhammaṭṭhitatā. Sā eva dhātu ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti imassa sabhāvassa, hetuno vā aññathattābhāvato, ‘‘na jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti viññāyamānassa ca tabbhāvābhāvato niyāmatā vavatthitabhāvoti dhammaniyāmatā. Phalassa vā jarāmaraṇassa jātiyā sati sambhavo dhamme hetumhi ṭhitatāti dhammaṭṭhitatā, asati asambhavo dhammaniyāmatāti evaṃ phalena hetuṃ vibhāveti, taṃ ‘‘ṭhitāva sā dhātū’’tiādinā vuttaṃ. Imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayatāsaṅkhātaṃ idappaccayataṃ abhisambujjhati paccakkhakaraṇena abhimukhaṃ bujjhati yāthāvato paṭivijjhati, tato eva abhisameti abhimukhaṃ samāgacchati, ādito kathento ācikkhati, uddisatīti attho. Tameva uddesaṃ pariyosāpento deseti. Yathāuddiṭṭhamattaṃ niddisanavasena pakārehi ñāpento paññāpeti. Pakārehi eva patiṭṭhapento paṭṭhapeti. Yathāniddiṭṭhaṃ paṭiniddesavasena vivarati vibhajati. Vivaṭañhi vibhattañca atthaṃ hetūdāharaṇadassanehi pākaṭaṃ karonto uttānīkaroti. Uttānīkaronto tathā paccakkhabhūtaṃ katvā nigamanavasena passathāti cāha.
ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੂਤਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਜਰਾਮਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਸੁ। ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹੀਤਿ ਯਾવਤਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਯਂ ਫਲਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਰਹਂ, ਅવਿਕਲੇਹਿ ਤੇਹੇવ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਊਨਾਧਿਕੇਹੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨੂਨਾਧਿਕੇਹੇવਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਲੋਕਮਨਸਿਕਾਰੇਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ। ਤੇਨ ਤਂਤਂਫਲਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਤਪ੍ਪਕਾਰਤਾ ਤਥਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਾਮਗ੍ਗਿਨ੍ਤਿ ਸਮੋਧਾਨਂ, ਸਮવਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸਮ੍ਭવਾਭਾવਤੋਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਥਾવਿਧਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਞ੍ਹਿ ਸਤਿਪਿ ਫਲਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨੇ ਤਸ੍ਸਾવਿਤਥਤਾ ਸਿਯਾ। ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਹੀਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਫਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ। ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਫਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਨ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਲੋਕਮਨਸਿਕਾਰੇਹਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤਾ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਨ ਚੇਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਅਨਞ੍ਞਥਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚਯਤੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਪਚ੍ਚਯਸਮੂਹਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਤਿ ਤਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਦੇવੋਯੇવ ਦੇવਤਾ’’ਤਿ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਤਿ ਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਤਾਸਦ੍ਦੋ ਯਥਾ ‘‘ਜਨਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਜਨਤਾ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsūti jātiādīnaṃ jarāmaraṇapaccayabhāvesu. Tehi tehi paccayehīti yāvatakehi paccayehi yaṃ phalaṃ uppajjamānārahaṃ, avikalehi teheva tassa uppatti, na ūnādhikehīti. Tenāha ‘‘anūnādhikehevā’’ti. Yathā taṃ cakkhurūpālokamanasikārehi cakkhuviññāṇassa sambhavoti. Tena taṃtaṃphalanipphādane tassā paccayasāmaggiyā tappakāratā tathatāti vuttāti dasseti. Sāmagginti samodhānaṃ, samavāyanti attho. Asambhavābhāvatoti anuppajjanassa abhāvato. Tathāvidhapaccayasāmaggiyañhi satipi phalassa anuppajjane tassāvitathatā siyā. Aññadhammapaccayehīti aññassa phaladhammassa paccayehi. Aññadhammānuppattitoti tato aññassa phaladhammassa anuppajjanato. Na hi kadāci cakkhurūpālokamanasikārehi sotaviññāṇassa sambhavo atthi. Yadi siyā, tassā sāmaggiyā aññathatā nāma siyā, na cetaṃ atthīti ‘‘anaññathatā’’ti vuttaṃ. Paccayatoti paccayabhāvato. Paccayasamūhatoti etthāpi eseva nayo. Idappaccayā eva idappaccayatāti tā-saddena padaṃ vaḍḍhitaṃ yathā ‘‘devoyeva devatā’’ti, idappaccayānaṃ samūho idappaccayatāti samūhattho tāsaddo yathā ‘‘janānaṃ samūho janatā’’ti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabba’’nti.
ਨ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਜਰਾਮਰਣਂ ਨ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਕਾਰਭਾવਤੋ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਙ੍ਖਤਾਦੀਸੁਪਿ। ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤਂ ਸਹਿਤੇਹੇવ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਤੋ ਯਥਾਸਭਾવਂ ਸਮੇਚ੍ਚ ਸਮ੍ਭੁਯ੍ਯ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਕਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਤਂ । ਪਚ੍ਚਯਾਰਹਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨ વਿਨਾ ਤੇਨ ਸਹਿਤਸਮੇਤਮੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਖਯਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਭਿਜ੍ਜਨਸਭਾવਂ। વਿਗਚ੍ਛਨਕਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਕਭਾવਤੋ ਅਪਗਚ੍ਛਨਕਸਭਾવਂ। વਿਰਜ੍ਜਨਕਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਪਲੁਜ੍ਜਨਕਸਭਾવਂ। ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਕਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਖਣਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਭਙ੍ਗੁਸਭਾવਂ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਜਰਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਜਨਕਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ। ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਭਾવਕ੍ਖਣੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਭਾવੋ ਨਾਮ ਯਥਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਤਸ੍ਸ ਫਲਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਕ੍ਖਣੇ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪਚ੍ਚਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪਤਿ ਬ੍ਯਾવਟੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨਾ, ਤੇਸਂ ਤਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੀਯਤਿ, ਏવਂ ਜਾਤਿਯਾਪਿ ਸਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾ ਤਂਖਣੂਪਲਦ੍ਧਤੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋવ ਜਾਤਿਯਾ ਕੁਤੋਚਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਜਾਯਮਾਨਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਕਾਰਭਾવੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾ વਿਯ ਜਾਤਿ ਉਪਲਬ੍ਭੇਯ੍ਯ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋવ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਤੋਚਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਿਯਾ, ਨ ਚੇવਂ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਕਾਰਭਾવੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨੇਤ੍ਥ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿਆਦੀਨਿ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਪਨ ਜਰਾਮਰਣੇ, ਜਨਕਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਭਾવਕ੍ਖਣੇ ਤਸ੍ਸ ਅਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Na niccaṃ sassatanti aniccaṃ. Jarāmaraṇaṃ na aniccaṃ saṅkhārānaṃ vikārabhāvato anipphannattā, tathāpi ‘‘anicca’’nti pariyāyena vuttaṃ. Esa nayo saṅkhatādīsupi. Samāgantvā kataṃ sahiteheva paccayehi nibbattetabbato yathāsabhāvaṃ samecca sambhuyya paccayehi katanti saṅkhataṃ. Paccayārahaṃ paccayaṃ paṭicca na vinā tena sahitasametameva uppannanti paṭiccasamuppannaṃ. Tenāha ‘‘paccaye nissāya uppanna’’nti. Khayasabhāvanti bhijjanasabhāvaṃ. Vigacchanakasabhāvanti sakabhāvato apagacchanakasabhāvaṃ. Virajjanakasabhāvanti palujjanakasabhāvaṃ. Nirujjhanakasabhāvanti khaṇabhaṅgavasena pabhaṅgusabhāvaṃ. Vuttanayenāti jarāya vuttanayena. Janakappaccayānaṃ kammādīnaṃ. Kiccānubhāvakkhaṇeti ettha kiccānubhāvo nāma yathā pavattamāne paccaye tassa phalaṃ uppajjati, tathā pavatti, evaṃ santassa pavattanakkhaṇe. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ khaṇe paccayo attano phaluppādanaṃ pati byāvaṭo nāma hoti, imasmiṃ khaṇe ye dhammā rūpādayo upalabbhanti tato pubbe, pacchā ca anupalabbhamānā, tesaṃ tato uppatti niddhārīyati, evaṃ jātiyāpi sā niddhāretabbā taṃkhaṇūpaladdhatoti. Yadi evaṃ nippariyāyatova jātiyā kutoci uppatti siddhi, atha kasmā ‘‘ekena pariyāyenā’’ti vuttanti? Jāyamānadhammānaṃ vikārabhāvena upaladdhabbattā. Yadi nipphannadhammā viya jāti upalabbheyya, nippariyāyatova tassā kutoci uppatti siyā, na cevaṃ upalabbhati, atha kho anipphannattā vikārabhāvena upalabbhati. Tasmā ‘‘ekena pariyāyenettha aniccātiādīni yujjantī’’ti vuttaṃ. Na pana jarāmaraṇe, janakappaccayānaṃ kiccānubhāvakkhaṇe tassa alabbhanato. Teneva ‘‘ettha ca aniccanti…pe… aniccaṃ nāma jāta’’nti vuttaṃ.
ਸવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਹ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਪ੍ਪਧਾਨਭਾવਦੀਪਨੋ ‘‘ਸਮਕ੍ਖਿਕਂ, ਸਮਕਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਅਪ੍ਪਧਾਨਭੂਤਾ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਯਥਾਭੂਤਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਅਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਸ੍ਸਪਿ ਗਹਣਂ ਸਿਯਾਤਿ ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਅਨ੍ਤਂ ਅਤੀਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚਾਤਿ ਸਸ੍ਸਤਾਸਙ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਂ, ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਆਸਙ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਯਤੋ ਪਭੁਤਿ ਅਹਂ, ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਨ ਨੁ ਖੋ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚ ਕਙ੍ਖਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਆਕਾਰਦ੍વਯਾવਲਮ੍ਬਨਤੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਨ ਅਤੀਤવਤ੍ਥੁਤਾਯ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਸ੍ਸਤਾਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਆਕਾਰਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવ। ਆਸਪ੍ਪਨਪਰਿਸਪ੍ਪਨਪવਤ੍ਤਿਕਂ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ਕਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ ਨ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਮੇਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਕਿਂਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ । ਕਾਰਣਂ વਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਧਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવੋ, ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવਿਤਾ ਚਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਜਾਤਿਲਿਙ੍ਗੁਪਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦਿਜਾਤਿਂ, ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤਾਦਿਲਿਙ੍ਗਂ, ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਉਪਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ। ਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਉਪਾਦਾਯ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਯਂ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਪਮਾਣਂ, ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ ਪਮਾਣਿਕੋ, ਤਦਭਾવਤੋ ਅਧਿਕਭਾવਤੋ વਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਿਕੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇਚੀਤਿ ਸਾਰਸਮਾਸਾਚਰਿਯਾ। ਤੇ ਹਿ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ ਇਸ੍ਸਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬਕਤੇਨ વਾ ਅਹੇਤੁਤੋ વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਹੇਤੁਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਕਙ੍ਖਾਪਿ ਹਿ ਹੇਤੁਪਰਾਮਸਨਮੇવਾਤਿ। ਪਰਮ੍ਪਰਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ। ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਲਾਧਿવਚਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚਾਤਿ ਸਸ੍ਸਤਾਸਙ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਂ, ਉਚ੍ਛੇਦਾਸਙ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਉਚ੍ਛੇਦਨਕਙ੍ਖਾ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਨੁ ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਨਾਗਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਞ੍ਚ ਕਙ੍ਖਤੀਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Savipassanāyāti ettha saha-saddo appadhānabhāvadīpano ‘‘samakkhikaṃ, samakasa’’ntiādīsu viya. Appadhānabhūtā hi vipassanā, yathābhūtadassanamaggapaññā pajānāti. ‘‘Purimaṃ anta’’nti vuccamāne paccuppannabhāvassapi gahaṇaṃ siyāti ‘‘purimaṃ antaṃ atīta’’nti vuttaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’nti atīte attano vijjamānataṃ, adhiccasamuppattiāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yato pabhuti ahaṃ, tato pubbe na nu kho ahosi’’nti atīte attano avijjamānatañca kaṅkhati. Kasmā? Vicikicchāya ākāradvayāvalambanato. Tassā pana atītavatthutāya gahitattā sassatādhiccasamuppattiākāranissitatā dassitā eva. Āsappanaparisappanapavattikaṃ katthacipi appaṭivattihetubhūtaṃ vicikicchaṃ kasmā uppādetīti na vicāretabbametanti dassento āha ‘‘kiṃkāraṇanti na vattabba’’nti . Kāraṇaṃ vā vicikicchāya ayonisomanasikāro, tassa andhabālaputhujjanabhāvo, ariyānaṃ adassāvitā cāti daṭṭhabbaṃ. Jātiliṅgupapattiyoti khattiyabrāhmaṇādijātiṃ, gahaṭṭhapabbajitādiliṅgaṃ, devamanussādiupapattiñca. Nissāyāti upādāya. Tasmiṃ kāle yaṃ santānaṃ majjhimaṃ pamāṇaṃ, tena yutto pamāṇiko, tadabhāvato adhikabhāvato vā ‘‘appamāṇiko’’ti veditabbo. Kecīti sārasamāsācariyā. Te hi ‘‘kathaṃ nu kho’’ti issarena vā brahmunā vā pubbakatena vā ahetuto vā nibbattoti cintetīti vadanti. Ahetuto nibbattikaṅkhāpi hi hetuparāmasanamevāti. Paramparanti pubbāparappavattiṃ. Addhānanti kālādhivacanaṃ, tañca bhummatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vijjamānatañca avijjamānatañcāti sassatāsaṅkaṃ nissāya ‘‘bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhāna’’nti anāgate attano vijjamānataṃ, ucchedāsaṅkaṃ nissāya ‘‘yasmiñca attabhāve ucchedanakaṅkhā, tato paraṃ nu kho bhavissāmī’’ti anāgate attano avijjamānatañca kaṅkhatīti heṭṭhā vuttanayena yojetabbaṃ.
ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਦ੍ਧਾਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮਾਦਿਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਇਦਂ ਕਥਂ, ਇਦਂ ਕਥ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਕਥਂਕਥਾ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ, ਸਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਥਂਕਥੀ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੀ’’ਤਿ। ਕਾ ਏਤ੍ਥ ਚਿਨ੍ਤਾ? ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕੋ વਿਯ ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਤਿ ਪਟਿਕਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਂ ਮਹਾਮਾਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤਂ। ਮੁਣ੍ਡੇਸੁਨ੍ਤਿ ਮੁਣ੍ਡੇਨ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਜਾਗਰਣਕਾਲੇ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਮੁਣ੍ਡੇਸੁਂ ਕੁਲਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਯਥਾ ਏਕਚ੍ਚੇ ਕੁਲਤਾਪਸਾ। ਰਾਜਭਯੇਨਾਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ। ਸੀਤਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਮਧੁਰਕਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣવਚਨਂ। ‘‘ਸੇਤਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਉਦਕੇ ਚਿਰਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸੇਤਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Paccuppannaṃ addhānanti addhāpaccuppannassa idhādhippetattā ‘‘paṭisandhimādiṃ katvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Idaṃ kathaṃ, idaṃ katha’’nti pavattanato kathaṃkathā, vicikicchā, sā assa atthīti kathaṃkathī. Tenāha ‘‘vicikicchī’’ti. Kā ettha cintā? Ummattako viya bālaputhujjanoti paṭikacceva vuttanti adhippāyo. Taṃ mahāmātāya puttaṃ. Muṇḍesunti muṇḍena anicchantaṃ jāgaraṇakāle na sakkāti suttaṃ muṇḍesuṃ kuladhammavasena yathā ekacce kulatāpasā. Rājabhayenāti ca vadanti. Sītibhūtanti idaṃ madhurakabhāvappattiyā kāraṇavacanaṃ. ‘‘Setabhūta’’ntipi pāṭho, udake ciraṭṭhānena setabhāvaṃ pattanti attho.
ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਤ੍ਤਿਯਭਾવਂ ਕਙ੍ਖਤਿ ਕਣ੍ਣੋ વਿਯ ਸੂਤਪੁਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀ, ਸੂਤਪੁਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀਤਿ ਸੂਰਿਯਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀ। ਜਾਤਿਯਾ વਿਭਾવਿਯਮਾਨਾਯ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਾਮਸਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਏવਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ ਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ ਚ ਰਾਜਾਨੋ વਿਯਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ ਚ ਕੇਚਿ ਏਕਚ੍ਚੇ ਰਾਜਾਨੋ વਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ ‘‘ਸਣ੍ਠਾਨਾਕਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਪਦੇ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਜੀવੋਤਿ ਪਰਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਂ ਅਨ੍ਤਰਤ੍ਤਾਨਂ વਦਤਿ। ਸੋਲ਼ਸਂਸਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਰੀਰਪਰਿਮਾਣਅਙ੍ਗੁਟ੍ਠ-ਯવਪਰਮਾਣੁਪਰਿਮਾਣਤਾਦਿਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਜੀવવਿਸਯਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾਨਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ, ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਸਾ ਅਤ੍ਤਭਾવવਿਸਯਾવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਆਗਤਿਗਤਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਤਾਯਂ ਆਗਤੋ, ਯਤ੍ਥ ਚ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਪਹਾਨਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਇਤਰੇਪਿ ਤਯੋਤਿ ਸਕਦਾਗਾਮੀਆਦਯੋ ਅવਾਰਿਤਾ ਏવ। ‘‘ਅਯਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਸੁਦਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਸਚ੍ਚਸਂਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਜੋਤਿਤਤ੍ਤਾ।
Attano khattiyabhāvaṃ kaṅkhati kaṇṇo viya sūtaputtasaññī, sūtaputtasaññīti sūriyadevaputtassa puttasaññī. Jātiyā vibhāviyamānāya ‘‘aha’’nti tassa attano parāmasanaṃ sandhāyāha ‘‘evampi siyā kaṅkhā’’ti. Manussāpi ca rājāno viyāti manussāpi ca keci ekacce rājāno viyāti adhippāyo. Vuttanayameva ‘‘saṇṭhānākāraṃ nissāyā’’tiādinā. Etthāti ‘‘kathaṃ nu khosmī’’ti pade. Abbhantare jīvoti paraparikappitaṃ antarattānaṃ vadati. Soḷasaṃsādīnanti ādi-saddena sarīraparimāṇaaṅguṭṭha-yavaparamāṇuparimāṇatādike saṅgaṇhāti. Sattapaññatti jīvavisayāti diṭṭhigatikānaṃ matimattaṃ, paramatthato pana sā attabhāvavisayāvāti āha ‘‘attabhāvassa āgatigatiṭṭhāna’’nti. Yatāyaṃ āgato, yattha ca gamissati, taṃ ṭhānanti attho. Sotāpanno adhippeto vicikicchāpahānassa diṭṭhattā. Itarepi tayoti sakadāgāmīādayo avāritā eva. ‘‘Ayañca…pe… sudiṭṭhā’’ti nippadesato saccasaṃpaṭivedhassa jotitattā.
ਪਚ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paccayasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਆਹਾਰવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Āhāravaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧੦. ਪਚ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Paccayasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੧੦. ਪਚ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Paccayasuttavaṇṇanā