| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
३. पच्चयवारवण्णना
3. Paccayavāravaṇṇanā
२४३. पच्चयाति एत्थ पति अयो पच्चयो। पति-सद्दो पतिट्ठत्थं दीपेति, अय-सद्दो गतिं, पतिट्ठाभूता गति निस्सयो पच्चयोति वुत्तं होति, ततो पच्चया, पच्चयकरणतो तदायत्तभावगमनतो वाति अत्थो।
243. Paccayāti ettha pati ayo paccayo. Pati-saddo patiṭṭhatthaṃ dīpeti, aya-saddo gatiṃ, patiṭṭhābhūtā gati nissayo paccayoti vuttaṃ hoti, tato paccayā, paccayakaraṇato tadāyattabhāvagamanato vāti attho.
‘‘महाभूते पच्चया चित्तसमुट्ठानं रूप’’न्ति (पट्ठा॰ १.१.२४५) भूतुपादारूपानि सह सङ्गण्हित्वा वुत्तं। अट्ठकथायं पन चित्तसमुट्ठाने च महाभूते निस्साय चित्तसमुट्ठानं उपादारूपन्ति सयं निस्सयो अहुत्वा निस्सये उप्पज्जमानेन उपादारूपेन निदस्सनं कतन्ति दट्ठब्बं।
‘‘Mahābhūte paccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.245) bhūtupādārūpāni saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana cittasamuṭṭhāne ca mahābhūte nissāya cittasamuṭṭhānaṃ upādārūpanti sayaṃ nissayo ahutvā nissaye uppajjamānena upādārūpena nidassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ.
२५५. असञ्ञ…पे॰… कटत्तारूपं उपादारूपन्ति एत्थ यो पटिच्चवारे सहजाते कम्मउतुजानं, कम्मे च एकन्तानेकन्तकम्मजानं वसेन अत्थो वुत्तो, सो नाधिप्पेतो एव ‘‘कटत्तारूप’’न्ति कम्मसमुट्ठानरूपस्सेव सब्बस्स च गहितत्ताति तं पहाय यथागहितस्स कटत्तारूपस्स विसेसनवसेन ‘‘उपादारूपसङ्खातं कटत्तारूप’’न्ति अत्थमाह। महाभूते पन पटिच्च पच्चया च महाभूतानं उप्पत्ति न निवारेतब्बाति उपादारूपग्गहणेन कटत्तारूपग्गहणं अविसेसेत्वा उपादारूपानं निवत्तेतब्बानं अत्थिताय कटत्तारूपग्गहणेनेव उपादारूपग्गहणस्स विसेसनं दट्ठब्बं।
255. Asañña…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpanti ettha yo paṭiccavāre sahajāte kammautujānaṃ, kamme ca ekantānekantakammajānaṃ vasena attho vutto, so nādhippeto eva ‘‘kaṭattārūpa’’nti kammasamuṭṭhānarūpasseva sabbassa ca gahitattāti taṃ pahāya yathāgahitassa kaṭattārūpassa visesanavasena ‘‘upādārūpasaṅkhātaṃ kaṭattārūpa’’nti atthamāha. Mahābhūte pana paṭicca paccayā ca mahābhūtānaṃ uppatti na nivāretabbāti upādārūpaggahaṇena kaṭattārūpaggahaṇaṃ avisesetvā upādārūpānaṃ nivattetabbānaṃ atthitāya kaṭattārūpaggahaṇeneva upādārūpaggahaṇassa visesanaṃ daṭṭhabbaṃ.
२६९-२७६. ‘‘अब्याकतेन अब्याकतं, कुसलं, अकुसल’’न्ति वत्तब्बे ‘‘अब्याकतेन कुसलं, अकुसलं, अब्याकत’’न्ति, ‘‘कुसलं धम्मं पटिच्च कुसलो च अकुसलो च धम्मा कुसलस्साति अनामसित्वा’’ति च पुरिमपाठे पमादलेखा दट्ठब्बा।
269-276. ‘‘Abyākatena abyākataṃ, kusalaṃ, akusala’’nti vattabbe ‘‘abyākatena kusalaṃ, akusalaṃ, abyākata’’nti, ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo ca akusalo ca dhammā kusalassāti anāmasitvā’’ti ca purimapāṭhe pamādalekhā daṭṭhabbā.
२८६-२८७. नहेतुपच्चया नपुरेजाते द्वेति एत्थ अट्ठकथायं ‘‘आरुप्पे पन अहेतुकमोहस्स अहेतुककिरियस्स च वसेन द्वेति वुत्ता, नविप्पयुत्ते द्वेति आरुप्पे अहेतुकाकुसलकिरियवसेना’’ति वुत्तं, तं लब्भमानेसु एकदेसेन निदस्सनवसेन वुत्तन्ति दट्ठब्बं। आरुप्पे पन अहेतुकमोहस्स अहेतुककिरियाय अहेतुकपटिसन्धिया एकच्चस्स च रूपस्स वसेन द्वे वुत्ताति, नविप्पयुत्ते द्वेति आरुप्पे अहेतुकाकुसलकिरियाएकच्चरूपानं वसेनाति वुत्तन्ति। ‘‘नोनत्थिनोविगतेसु एकन्ति सब्बरूपस्स वसेना’’ति वुत्तं, नहेतुमूलकत्ता इमस्स नयस्स हेतुपच्चयं लभन्तं न लब्भतीति ‘‘एकच्चस्स रूपस्स वसेना’’ति भवितब्बं। चक्खादिधम्मवसेन पन चित्तसमुट्ठानादिकोट्ठासवसेन वा सब्बं लब्भतीति ‘‘सब्बरूपस्सा’’ति वुत्तं सिया।
286-287. Nahetupaccayā napurejāte dveti ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyassa ca vasena dveti vuttā, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyavasenā’’ti vuttaṃ, taṃ labbhamānesu ekadesena nidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyāya ahetukapaṭisandhiyā ekaccassa ca rūpassa vasena dve vuttāti, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyāekaccarūpānaṃ vasenāti vuttanti. ‘‘Nonatthinovigatesu ekanti sabbarūpassa vasenā’’ti vuttaṃ, nahetumūlakattā imassa nayassa hetupaccayaṃ labhantaṃ na labbhatīti ‘‘ekaccassa rūpassa vasenā’’ti bhavitabbaṃ. Cakkhādidhammavasena pana cittasamuṭṭhānādikoṭṭhāsavasena vā sabbaṃ labbhatīti ‘‘sabbarūpassā’’ti vuttaṃ siyā.
२८९-२९६. आगतानागतन्ति पञ्हवसेन वुत्तं, लब्भमानालब्भमानन्ति आगते च पञ्हे लब्भमानालब्भमानधम्मवसेन।
289-296. Āgatānāgatanti pañhavasena vuttaṃ, labbhamānālabbhamānanti āgate ca pañhe labbhamānālabbhamānadhammavasena.
पच्चयवारवण्णना निट्ठिता।
Paccayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / १. कुसलत्तिकं • 1. Kusalattikaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ३. पच्चयवारवण्णना • 3. Paccayavāravaṇṇanā
