| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
३. पच्चयवारवण्णना
3. Paccayavāravaṇṇanā
२४३. पति-सद्दो पतिट्ठत्थं दीपेति ‘‘सारे पतिट्ठितो’’तिआदीसु, अय-सद्दो गतिं दीपेति ‘‘एति एत्थाति अयो’’ति।
243. Pati-saddo patiṭṭhatthaṃ dīpeti ‘‘sāre patiṭṭhito’’tiādīsu, aya-saddo gatiṃ dīpeti ‘‘eti etthāti ayo’’ti.
भूतुपादारूपानि सह सङ्गण्हित्वा वुत्तं उपादारूपानं विय भूतरूपानि निस्सयो होतीति कत्वा। यदि एवं कस्मा अट्ठकथायं ‘‘महाभूते निस्साय चित्तसमुट्ठानं उपादारूप’’न्ति उपादारूपंयेव दस्सितन्ति आह ‘‘अट्ठकथायं पना’’तिआदि।
Bhūtupādārūpāni saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ upādārūpānaṃ viya bhūtarūpāni nissayo hotīti katvā. Yadi evaṃ kasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘mahābhūte nissāya cittasamuṭṭhānaṃ upādārūpa’’nti upādārūpaṃyeva dassitanti āha ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi.
२५५. पटिच्चवारे सहजातेति पटिच्चवारे सहजातपच्चयवण्णनायं, कम्मउतुजानन्ति कम्मजानं उतुजानञ्च वसेन अत्थो वुत्तोति योजना। तथा हि तत्थ वुत्तं ‘‘द्विसन्ततिसमुट्ठानभूतवसेन वुत्त’’न्ति (पट्ठा॰ अट्ठ॰ १.५७)। कम्मे चाति कम्मे जनककम्मपच्चये गहिते। एकन्तानेकन्तकम्मजानन्ति एकन्तेन कम्मजानं न एकन्तकम्मजानञ्च। तत्थ असञ्ञभवे एकन्तकम्मजं नाम जीवितिन्द्रियं, इतरं उपादारूपं भूतरूपञ्च न एकन्तकम्मजं, तदुभयम्पि तत्थ एकज्झं कत्वा वुत्तं, ‘‘महाभूते पटिच्च कटत्तारूप’’न्ति इदं पन कम्मसमुट्ठानवसेनेव वुत्तन्ति। सो नाधिप्पेतोति यो यथादस्सितो पटिच्चवारे सहजातपच्चये अत्थो वुत्तो, सो इध न अधिप्पेतो। कस्माति चे, आह ‘‘कटत्ता…पे॰… गहितत्ता’’ति। तं पहायाति तं पटिच्चवारे वुत्तमत्थं पहाय अग्गहेत्वा। यथागहितस्साति ‘‘असञ्ञ…पे॰… कटत्तारूपं उपादारूप’’न्ति पाळियं एव गहितस्स। पटिच्च पच्चयाति इदं द्विन्नं वारानं उपलक्खणं। पटिच्चवारे आगतनयेन महाभूते पटिच्च, पच्चयवारे आगतनयेन महाभूते पच्चया महाभूतानं उप्पत्ति न निवारेतब्बा, तस्मा ‘‘उपादारूपसङ्खातं कटत्तारूप’’न्ति एवं उपादारूपग्गहणेन कटत्तारूपं अविसेसेत्वा उपादारूपानं निवत्तेतब्बानं उतुचित्ताहारसमुट्ठानानं अत्थिताय कटत्ता…पे॰… विसेसनं दट्ठब्बन्ति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा।
255. Paṭiccavāre sahajāteti paṭiccavāre sahajātapaccayavaṇṇanāyaṃ, kammautujānanti kammajānaṃ utujānañca vasena attho vuttoti yojanā. Tathā hi tattha vuttaṃ ‘‘dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vutta’’nti (paṭṭhā. aṭṭha. 1.57). Kamme cāti kamme janakakammapaccaye gahite. Ekantānekantakammajānanti ekantena kammajānaṃ na ekantakammajānañca. Tattha asaññabhave ekantakammajaṃ nāma jīvitindriyaṃ, itaraṃ upādārūpaṃ bhūtarūpañca na ekantakammajaṃ, tadubhayampi tattha ekajjhaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘mahābhūte paṭicca kaṭattārūpa’’nti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttanti. So nādhippetoti yo yathādassito paṭiccavāre sahajātapaccaye attho vutto, so idha na adhippeto. Kasmāti ce, āha ‘‘kaṭattā…pe… gahitattā’’ti. Taṃ pahāyāti taṃ paṭiccavāre vuttamatthaṃ pahāya aggahetvā. Yathāgahitassāti ‘‘asañña…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti pāḷiyaṃ eva gahitassa. Paṭicca paccayāti idaṃ dvinnaṃ vārānaṃ upalakkhaṇaṃ. Paṭiccavāre āgatanayena mahābhūte paṭicca, paccayavāre āgatanayena mahābhūte paccayā mahābhūtānaṃ uppatti na nivāretabbā, tasmā ‘‘upādārūpasaṅkhātaṃ kaṭattārūpa’’nti evaṃ upādārūpaggahaṇena kaṭattārūpaṃ avisesetvā upādārūpānaṃ nivattetabbānaṃ utucittāhārasamuṭṭhānānaṃ atthitāya kaṭattā…pe… visesanaṃ daṭṭhabbanti evamettha yojanā veditabbā.
२८६-२८७. एकच्चस्स रूपस्साति अहेतुकचित्तसमुट्ठानस्स। इतो परेसुपि एकच्चरूपग्गहणे एसेव नयो। चक्खादिधम्मवसेनाति चक्खायतनादिरूपधम्मवसेन। चित्तसमुट्ठानादिकोट्ठासवसेनाति चित्तजादिरूपधम्मभागवसेन। सब्बं लब्भतीति सतिपि इमस्स नयस्स नहेतुमूलकत्ते नोनत्थिनोविगतेसु एकन्ति गणनं सब्बं रूपं सब्बस्स रूपस्स वसेन गणना लब्भति चतुसन्ततिवसेन वत्तमानेसु पञ्चवीसतिया रूपधम्मेसु वज्जितब्बस्स अभावा।
286-287. Ekaccassa rūpassāti ahetukacittasamuṭṭhānassa. Ito paresupi ekaccarūpaggahaṇe eseva nayo. Cakkhādidhammavasenāti cakkhāyatanādirūpadhammavasena. Cittasamuṭṭhānādikoṭṭhāsavasenāti cittajādirūpadhammabhāgavasena. Sabbaṃ labbhatīti satipi imassa nayassa nahetumūlakatte nonatthinovigatesu ekanti gaṇanaṃ sabbaṃ rūpaṃ sabbassa rūpassa vasena gaṇanā labbhati catusantativasena vattamānesu pañcavīsatiyā rūpadhammesu vajjitabbassa abhāvā.
पच्चयवारवण्णना निट्ठिता।
Paccayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / १. कुसलत्तिकं • 1. Kusalattikaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ३. पच्चयवारवण्णना • 3. Paccayavāravaṇṇanā
