| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
๓. ปจฺจยวารวณฺณนา
3. Paccayavāravaṇṇanā
๒๔๓. ปจฺจยาติ เอตฺถ ปติ อโย ปจฺจโยฯ ปติ-สโทฺท ปติฎฺฐตฺถํ ทีเปติ, อย-สโทฺท คติํ, ปติฎฺฐาภูตา คติ นิสฺสโย ปจฺจโยติ วุตฺตํ โหติ, ตโต ปจฺจยา, ปจฺจยกรณโต ตทายตฺตภาวคมนโต วาติ อโตฺถฯ
243. Paccayāti ettha pati ayo paccayo. Pati-saddo patiṭṭhatthaṃ dīpeti, aya-saddo gatiṃ, patiṭṭhābhūtā gati nissayo paccayoti vuttaṃ hoti, tato paccayā, paccayakaraṇato tadāyattabhāvagamanato vāti attho.
‘‘มหาภูเต ปจฺจยา จิตฺตสมุฎฺฐานํ รูป’’นฺติ (ปฎฺฐา. ๑.๑.๒๔๕) ภูตุปาทารูปานิ สห สงฺคณฺหิตฺวา วุตฺตํฯ อฎฺฐกถายํ ปน จิตฺตสมุฎฺฐาเน จ มหาภูเต นิสฺสาย จิตฺตสมุฎฺฐานํ อุปาทารูปนฺติ สยํ นิสฺสโย อหุตฺวา นิสฺสเย อุปฺปชฺชมาเนน อุปาทารูเปน นิทสฺสนํ กตนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ
‘‘Mahābhūte paccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.245) bhūtupādārūpāni saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana cittasamuṭṭhāne ca mahābhūte nissāya cittasamuṭṭhānaṃ upādārūpanti sayaṃ nissayo ahutvā nissaye uppajjamānena upādārūpena nidassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ.
๒๕๕. อสญฺญ…เป.… กฎตฺตารูปํ อุปาทารูปนฺติ เอตฺถ โย ปฎิจฺจวาเร สหชาเต กมฺมอุตุชานํ, กเมฺม จ เอกนฺตาเนกนฺตกมฺมชานํ วเสน อโตฺถ วุโตฺต, โส นาธิเปฺปโต เอว ‘‘กฎตฺตารูป’’นฺติ กมฺมสมุฎฺฐานรูปเสฺสว สพฺพสฺส จ คหิตตฺตาติ ตํ ปหาย ยถาคหิตสฺส กฎตฺตารูปสฺส วิเสสนวเสน ‘‘อุปาทารูปสงฺขาตํ กฎตฺตารูป’’นฺติ อตฺถมาหฯ มหาภูเต ปน ปฎิจฺจ ปจฺจยา จ มหาภูตานํ อุปฺปตฺติ น นิวาเรตพฺพาติ อุปาทารูปคฺคหเณน กฎตฺตารูปคฺคหณํ อวิเสเสตฺวา อุปาทารูปานํ นิวเตฺตตพฺพานํ อตฺถิตาย กฎตฺตารูปคฺคหเณเนว อุปาทารูปคฺคหณสฺส วิเสสนํ ทฎฺฐพฺพํฯ
255. Asañña…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpanti ettha yo paṭiccavāre sahajāte kammautujānaṃ, kamme ca ekantānekantakammajānaṃ vasena attho vutto, so nādhippeto eva ‘‘kaṭattārūpa’’nti kammasamuṭṭhānarūpasseva sabbassa ca gahitattāti taṃ pahāya yathāgahitassa kaṭattārūpassa visesanavasena ‘‘upādārūpasaṅkhātaṃ kaṭattārūpa’’nti atthamāha. Mahābhūte pana paṭicca paccayā ca mahābhūtānaṃ uppatti na nivāretabbāti upādārūpaggahaṇena kaṭattārūpaggahaṇaṃ avisesetvā upādārūpānaṃ nivattetabbānaṃ atthitāya kaṭattārūpaggahaṇeneva upādārūpaggahaṇassa visesanaṃ daṭṭhabbaṃ.
๒๖๙-๒๗๖. ‘‘อพฺยากเตน อพฺยากตํ, กุสลํ, อกุสล’’นฺติ วตฺตเพฺพ ‘‘อพฺยากเตน กุสลํ, อกุสลํ, อพฺยากต’’นฺติ, ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฎิจฺจ กุสโล จ อกุสโล จ ธมฺมา กุสลสฺสาติ อนามสิตฺวา’’ติ จ ปุริมปาเฐ ปมาทเลขา ทฎฺฐพฺพาฯ
269-276. ‘‘Abyākatena abyākataṃ, kusalaṃ, akusala’’nti vattabbe ‘‘abyākatena kusalaṃ, akusalaṃ, abyākata’’nti, ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo ca akusalo ca dhammā kusalassāti anāmasitvā’’ti ca purimapāṭhe pamādalekhā daṭṭhabbā.
๒๘๖-๒๘๗. นเหตุปจฺจยา นปุเรชาเต เทฺวติ เอตฺถ อฎฺฐกถายํ ‘‘อารุเปฺป ปน อเหตุกโมหสฺส อเหตุกกิริยสฺส จ วเสน เทฺวติ วุตฺตา, นวิปฺปยุเตฺต เทฺวติ อารุเปฺป อเหตุกากุสลกิริยวเสนา’’ติ วุตฺตํ, ตํ ลพฺภมาเนสุ เอกเทเสน นิทสฺสนวเสน วุตฺตนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ อารุเปฺป ปน อเหตุกโมหสฺส อเหตุกกิริยาย อเหตุกปฎิสนฺธิยา เอกจฺจสฺส จ รูปสฺส วเสน เทฺว วุตฺตาติ, นวิปฺปยุเตฺต เทฺวติ อารุเปฺป อเหตุกากุสลกิริยาเอกจฺจรูปานํ วเสนาติ วุตฺตนฺติฯ ‘‘โนนตฺถิโนวิคเตสุ เอกนฺติ สพฺพรูปสฺส วเสนา’’ติ วุตฺตํ, นเหตุมูลกตฺตา อิมสฺส นยสฺส เหตุปจฺจยํ ลภนฺตํ น ลพฺภตีติ ‘‘เอกจฺจสฺส รูปสฺส วเสนา’’ติ ภวิตพฺพํฯ จกฺขาทิธมฺมวเสน ปน จิตฺตสมุฎฺฐานาทิโกฎฺฐาสวเสน วา สพฺพํ ลพฺภตีติ ‘‘สพฺพรูปสฺสา’’ติ วุตฺตํ สิยาฯ
286-287. Nahetupaccayā napurejāte dveti ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyassa ca vasena dveti vuttā, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyavasenā’’ti vuttaṃ, taṃ labbhamānesu ekadesena nidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyāya ahetukapaṭisandhiyā ekaccassa ca rūpassa vasena dve vuttāti, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyāekaccarūpānaṃ vasenāti vuttanti. ‘‘Nonatthinovigatesu ekanti sabbarūpassa vasenā’’ti vuttaṃ, nahetumūlakattā imassa nayassa hetupaccayaṃ labhantaṃ na labbhatīti ‘‘ekaccassa rūpassa vasenā’’ti bhavitabbaṃ. Cakkhādidhammavasena pana cittasamuṭṭhānādikoṭṭhāsavasena vā sabbaṃ labbhatīti ‘‘sabbarūpassā’’ti vuttaṃ siyā.
๒๘๙-๒๙๖. อาคตานาคตนฺติ ปญฺหวเสน วุตฺตํ, ลพฺภมานาลพฺภมานนฺติ อาคเต จ ปเญฺห ลพฺภมานาลพฺภมานธมฺมวเสนฯ
289-296. Āgatānāgatanti pañhavasena vuttaṃ, labbhamānālabbhamānanti āgate ca pañhe labbhamānālabbhamānadhammavasena.
ปจฺจยวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paccayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ปฎฺฐานปาฬิ • Paṭṭhānapāḷi / ๑. กุสลตฺติกํ • 1. Kusalattikaṃ
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๓. ปจฺจยวารวณฺณนา • 3. Paccayavāravaṇṇanā
