| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๓. ปจฺจยวารวณฺณนา
3. Paccayavāravaṇṇanā
๒๔๓. ปติ-สโทฺท ปติฎฺฐตฺถํ ทีเปติ ‘‘สาเร ปติฎฺฐิโต’’ติอาทีสุ, อย-สโทฺท คติํ ทีเปติ ‘‘เอติ เอตฺถาติ อโย’’ติฯ
243. Pati-saddo patiṭṭhatthaṃ dīpeti ‘‘sāre patiṭṭhito’’tiādīsu, aya-saddo gatiṃ dīpeti ‘‘eti etthāti ayo’’ti.
ภูตุปาทารูปานิ สห สงฺคณฺหิตฺวา วุตฺตํ อุปาทารูปานํ วิย ภูตรูปานิ นิสฺสโย โหตีติ กตฺวาฯ ยทิ เอวํ กสฺมา อฎฺฐกถายํ ‘‘มหาภูเต นิสฺสาย จิตฺตสมุฎฺฐานํ อุปาทารูป’’นฺติ อุปาทารูปํเยว ทสฺสิตนฺติ อาห ‘‘อฎฺฐกถายํ ปนา’’ติอาทิฯ
Bhūtupādārūpāni saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ upādārūpānaṃ viya bhūtarūpāni nissayo hotīti katvā. Yadi evaṃ kasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘mahābhūte nissāya cittasamuṭṭhānaṃ upādārūpa’’nti upādārūpaṃyeva dassitanti āha ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi.
๒๕๕. ปฎิจฺจวาเร สหชาเตติ ปฎิจฺจวาเร สหชาตปจฺจยวณฺณนายํ, กมฺมอุตุชานนฺติ กมฺมชานํ อุตุชานญฺจ วเสน อโตฺถ วุโตฺตติ โยชนาฯ ตถา หิ ตตฺถ วุตฺตํ ‘‘ทฺวิสนฺตติสมุฎฺฐานภูตวเสน วุตฺต’’นฺติ (ปฎฺฐา. อฎฺฐ. ๑.๕๗)ฯ กเมฺม จาติ กเมฺม ชนกกมฺมปจฺจเย คหิเตฯ เอกนฺตาเนกนฺตกมฺมชานนฺติ เอกเนฺตน กมฺมชานํ น เอกนฺตกมฺมชานญฺจฯ ตตฺถ อสญฺญภเว เอกนฺตกมฺมชํ นาม ชีวิตินฺทฺริยํ, อิตรํ อุปาทารูปํ ภูตรูปญฺจ น เอกนฺตกมฺมชํ, ตทุภยมฺปิ ตตฺถ เอกชฺฌํ กตฺวา วุตฺตํ, ‘‘มหาภูเต ปฎิจฺจ กฎตฺตารูป’’นฺติ อิทํ ปน กมฺมสมุฎฺฐานวเสเนว วุตฺตนฺติฯ โส นาธิเปฺปโตติ โย ยถาทสฺสิโต ปฎิจฺจวาเร สหชาตปจฺจเย อโตฺถ วุโตฺต, โส อิธ น อธิเปฺปโตฯ กสฺมาติ เจ, อาห ‘‘กฎตฺตา…เป.… คหิตตฺตา’’ติฯ ตํ ปหายาติ ตํ ปฎิจฺจวาเร วุตฺตมตฺถํ ปหาย อคฺคเหตฺวาฯ ยถาคหิตสฺสาติ ‘‘อสญฺญ…เป.… กฎตฺตารูปํ อุปาทารูป’’นฺติ ปาฬิยํ เอว คหิตสฺสฯ ปฎิจฺจ ปจฺจยาติ อิทํ ทฺวินฺนํ วารานํ อุปลกฺขณํฯ ปฎิจฺจวาเร อาคตนเยน มหาภูเต ปฎิจฺจ, ปจฺจยวาเร อาคตนเยน มหาภูเต ปจฺจยา มหาภูตานํ อุปฺปตฺติ น นิวาเรตพฺพา, ตสฺมา ‘‘อุปาทารูปสงฺขาตํ กฎตฺตารูป’’นฺติ เอวํ อุปาทารูปคฺคหเณน กฎตฺตารูปํ อวิเสเสตฺวา อุปาทารูปานํ นิวเตฺตตพฺพานํ อุตุจิตฺตาหารสมุฎฺฐานานํ อตฺถิตาย กฎตฺตา…เป.… วิเสสนํ ทฎฺฐพฺพนฺติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ
255. Paṭiccavāre sahajāteti paṭiccavāre sahajātapaccayavaṇṇanāyaṃ, kammautujānanti kammajānaṃ utujānañca vasena attho vuttoti yojanā. Tathā hi tattha vuttaṃ ‘‘dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vutta’’nti (paṭṭhā. aṭṭha. 1.57). Kamme cāti kamme janakakammapaccaye gahite. Ekantānekantakammajānanti ekantena kammajānaṃ na ekantakammajānañca. Tattha asaññabhave ekantakammajaṃ nāma jīvitindriyaṃ, itaraṃ upādārūpaṃ bhūtarūpañca na ekantakammajaṃ, tadubhayampi tattha ekajjhaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘mahābhūte paṭicca kaṭattārūpa’’nti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttanti. So nādhippetoti yo yathādassito paṭiccavāre sahajātapaccaye attho vutto, so idha na adhippeto. Kasmāti ce, āha ‘‘kaṭattā…pe… gahitattā’’ti. Taṃ pahāyāti taṃ paṭiccavāre vuttamatthaṃ pahāya aggahetvā. Yathāgahitassāti ‘‘asañña…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti pāḷiyaṃ eva gahitassa. Paṭicca paccayāti idaṃ dvinnaṃ vārānaṃ upalakkhaṇaṃ. Paṭiccavāre āgatanayena mahābhūte paṭicca, paccayavāre āgatanayena mahābhūte paccayā mahābhūtānaṃ uppatti na nivāretabbā, tasmā ‘‘upādārūpasaṅkhātaṃ kaṭattārūpa’’nti evaṃ upādārūpaggahaṇena kaṭattārūpaṃ avisesetvā upādārūpānaṃ nivattetabbānaṃ utucittāhārasamuṭṭhānānaṃ atthitāya kaṭattā…pe… visesanaṃ daṭṭhabbanti evamettha yojanā veditabbā.
๒๘๖-๒๘๗. เอกจฺจสฺส รูปสฺสาติ อเหตุกจิตฺตสมุฎฺฐานสฺสฯ อิโต ปเรสุปิ เอกจฺจรูปคฺคหเณ เอเสว นโยฯ จกฺขาทิธมฺมวเสนาติ จกฺขายตนาทิรูปธมฺมวเสนฯ จิตฺตสมุฎฺฐานาทิโกฎฺฐาสวเสนาติ จิตฺตชาทิรูปธมฺมภาควเสนฯ สพฺพํ ลพฺภตีติ สติปิ อิมสฺส นยสฺส นเหตุมูลกเตฺต โนนตฺถิโนวิคเตสุ เอกนฺติ คณนํ สพฺพํ รูปํ สพฺพสฺส รูปสฺส วเสน คณนา ลพฺภติ จตุสนฺตติวเสน วตฺตมาเนสุ ปญฺจวีสติยา รูปธเมฺมสุ วชฺชิตพฺพสฺส อภาวาฯ
286-287. Ekaccassa rūpassāti ahetukacittasamuṭṭhānassa. Ito paresupi ekaccarūpaggahaṇe eseva nayo. Cakkhādidhammavasenāti cakkhāyatanādirūpadhammavasena. Cittasamuṭṭhānādikoṭṭhāsavasenāti cittajādirūpadhammabhāgavasena. Sabbaṃ labbhatīti satipi imassa nayassa nahetumūlakatte nonatthinovigatesu ekanti gaṇanaṃ sabbaṃ rūpaṃ sabbassa rūpassa vasena gaṇanā labbhati catusantativasena vattamānesu pañcavīsatiyā rūpadhammesu vajjitabbassa abhāvā.
ปจฺจยวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paccayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ปฎฺฐานปาฬิ • Paṭṭhānapāḷi / ๑. กุสลตฺติกํ • 1. Kusalattikaṃ
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๓. ปจฺจยวารวณฺณนา • 3. Paccayavāravaṇṇanā
