Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
పచ్చయుద్దేసవణ్ణనా
Paccayuddesavaṇṇanā
సమాననేతి సమాననయనే, సమాహరణే, సమానకరణే వా అట్ఠకథాధిప్పాయం. తత్థ ‘‘ద్వే అనులోమాని ధమ్మానులోమఞ్చ పచ్చయానులోమఞ్చా’’తిఆదినా పరతో వణ్ణయిస్సన్తి.
Samānaneti samānanayane, samāharaṇe, samānakaraṇe vā aṭṭhakathādhippāyaṃ. Tattha ‘‘dve anulomāni dhammānulomañca paccayānulomañcā’’tiādinā parato vaṇṇayissanti.
పట్ఠాననామత్థోతి ‘‘పట్ఠాన’’న్తి ఇమస్స నామస్స అత్థో, తం పన యస్మా అవయవద్వారేన సముదాయే నిరుళ్హం, తస్మా యథా అవయవేసు పతిట్ఠితం, తమేవ తావ దస్సేతుం ‘‘తికపట్ఠానాదీనం తికపట్ఠానాదినామత్థో’’తి వుత్తం. అథ వా అవయవానమేవ పట్ఠాననామత్థో నిద్ధారేతబ్బో తంసముదాయమత్తత్తా పకరణస్స. న హి సముదాయో నామ కోచి అత్థో అత్థీతి దస్సేతుం ‘‘పట్ఠానం…పే॰… నామత్థో’’తి వుత్తం. తేనేవాహ ‘‘ఇమస్స పకరణస్స…పే॰… సమోధానతా చేత్థ వత్తబ్బా’’తి. వచనసముదాయత్థవిజాననేన విదితపట్ఠానసామఞ్ఞత్థస్స విత్థారతో పట్ఠానకథా వుచ్చమానా సుఖగ్గహణా హోతీతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఏవఞ్హి…పే॰… హోతీ’’తి. తత్థాతి తాసు నామత్థయథావుత్తసమోధానతాసు. సబ్బసాధారణస్సాతి సబ్బేసం అవయవభూతానం తికపట్ఠానాదీనం సముదాయస్స చ సాధారణస్స. అత్థతో ఆపన్నం నానావిధభావన్తి పకారగ్గహణేనేవ పకారానం అనేకవిధతా చ గహితావ హోన్తీతి వుత్తం. పకారేహి ఠానన్తి హి పట్ఠానం, నానావిధో పచ్చయో, తం ఏత్థ విభజనవసేన అత్థీతి పట్ఠానం, పకరణం, తదవయవో చ. ఏతస్మిఞ్చ అత్థనయే సద్దతోపి నానావిధభావసిద్ధి దస్సితాతి వేదితబ్బా. తత్థ నానప్పకారా పచ్చయతా, నానప్పకారానం పచ్చయతా చ నానప్పకారపచ్చయతాతి ఉభయమ్పి సామఞ్ఞనిద్దేసేన ఏకసేసనయేన వా ఏకజ్ఝం గహితన్తి దస్సేన్తో ‘‘ఏకస్సపి…పే॰… వేదితబ్బా’’తి ఆహ. అనేకధమ్మభావతోతి అనేకే ధమ్మా ఏతస్సాతి అనేకధమ్మో, తబ్భావతోతి యోజేతబ్బం. నానప్పకారపచ్చయతాతి నానప్పకారపచ్చయభావో, యో అట్ఠకథాయం ‘‘నానప్పకారపచ్చయట్ఠో’’తి వుత్తో.
Paṭṭhānanāmatthoti ‘‘paṭṭhāna’’nti imassa nāmassa attho, taṃ pana yasmā avayavadvārena samudāye niruḷhaṃ, tasmā yathā avayavesu patiṭṭhitaṃ, tameva tāva dassetuṃ ‘‘tikapaṭṭhānādīnaṃ tikapaṭṭhānādināmattho’’ti vuttaṃ. Atha vā avayavānameva paṭṭhānanāmattho niddhāretabbo taṃsamudāyamattattā pakaraṇassa. Na hi samudāyo nāma koci attho atthīti dassetuṃ ‘‘paṭṭhānaṃ…pe… nāmattho’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘imassa pakaraṇassa…pe… samodhānatā cettha vattabbā’’ti. Vacanasamudāyatthavijānanena viditapaṭṭhānasāmaññatthassa vitthārato paṭṭhānakathā vuccamānā sukhaggahaṇā hotīti dassento āha ‘‘evañhi…pe… hotī’’ti. Tatthāti tāsu nāmatthayathāvuttasamodhānatāsu. Sabbasādhāraṇassāti sabbesaṃ avayavabhūtānaṃ tikapaṭṭhānādīnaṃ samudāyassa ca sādhāraṇassa. Atthato āpannaṃ nānāvidhabhāvanti pakāraggahaṇeneva pakārānaṃ anekavidhatā ca gahitāva hontīti vuttaṃ. Pakārehi ṭhānanti hi paṭṭhānaṃ, nānāvidho paccayo, taṃ ettha vibhajanavasena atthīti paṭṭhānaṃ, pakaraṇaṃ, tadavayavo ca. Etasmiñca atthanaye saddatopi nānāvidhabhāvasiddhi dassitāti veditabbā. Tattha nānappakārā paccayatā, nānappakārānaṃ paccayatā ca nānappakārapaccayatāti ubhayampi sāmaññaniddesena ekasesanayena vā ekajjhaṃ gahitanti dassento ‘‘ekassapi…pe… veditabbā’’ti āha. Anekadhammabhāvatoti aneke dhammā etassāti anekadhammo, tabbhāvatoti yojetabbaṃ. Nānappakārapaccayatāti nānappakārapaccayabhāvo, yo aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nānappakārapaccayaṭṭho’’ti vutto.
కామం ధమ్మసఙ్గహాదీసుపి అత్థేవ పచ్చయధమ్మవిభాగో, సో పన తత్థ పచ్చయభావో న తథా తప్పరభావేన విభత్తో యథా పట్ఠానేతి దస్సేన్తో ‘‘ఏతేన…పే॰… దస్సేతీ’’తి ఆహ. సాతిసయవిభాగతం ఇమస్స పకరణస్స తథా తదవయవానం.
Kāmaṃ dhammasaṅgahādīsupi attheva paccayadhammavibhāgo, so pana tattha paccayabhāvo na tathā tapparabhāvena vibhatto yathā paṭṭhāneti dassento ‘‘etena…pe… dassetī’’ti āha. Sātisayavibhāgataṃ imassa pakaraṇassa tathā tadavayavānaṃ.
సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స యథావుత్తగమనం యదధికరణం, తం దస్సేతుం ‘‘ఏత్థాతి వచనసేసో’’తి. గమనదేసభావతోతి పవత్తిట్ఠానభావతో. అఞ్ఞేహి గతిమన్తేహీతి తీసు కాలేసు అప్పటిహతఞాణాదీహి. తస్స సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స.
Sabbaññutaññāṇassa yathāvuttagamanaṃ yadadhikaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘etthāti vacanaseso’’ti. Gamanadesabhāvatoti pavattiṭṭhānabhāvato. Aññehi gatimantehīti tīsu kālesu appaṭihatañāṇādīhi. Tassa sabbaññutaññāṇassa.
తివిధేన పరిచ్ఛేదేన దేసితేసు ధమ్మేసు తికవోహారోతి ఆహ ‘‘తికానన్తి తికవసేన వుత్తధమ్మాన’’న్తి. తీణి పరిమాణాని ఏతేసన్తి హి తికా. సమన్తాతి సమన్తతో సబ్బభాగతోతి వుత్తం హోతీతి ఆహ ‘‘అనులోమాదీహి సబ్బప్పకారేహిపీ’’తి. గతానీతి పవత్తాని. సమన్తచతువీసతిపట్ఠానానీతి సమన్తతో అనులోమాదిసబ్బభాగతో సమోధానవసేన చతువీసతి పట్ఠానాని. అనులోమాదిసబ్బకోట్ఠాసతోతి అనులోమాదిచతుకోట్ఠాసతో. తికాదిఛఛభావన్తి తికాదిదుకదుకపరియోసానేహి ఛఛభావం. తేనాతి యథావుత్తదస్సనేన. ధమ్మానులోమాదిసబ్బకోట్ఠాసతోతి పచ్చనీకాదిదుకాదిసహజాతవారాదిపచ్చయపచ్చనీయాదిఆరమ్మణమూలాదీనం గహణం దట్ఠబ్బం. యథావుత్తతో అఞ్ఞస్స పకారస్స అసమ్భవతో ‘‘అనూనేహి నయేహి పవత్తానీతి వుత్తం హోతీ’’తి ఆహ. తాని పన యథావుత్తాని సమన్తపట్ఠానాని. అయఞ్చ అత్థవణ్ణనా అట్ఠకథావచనేన అఞ్ఞదత్థు సంసన్దతీతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘తేనేవాహ…పే॰… వసేనా’’తి.
Tividhena paricchedena desitesu dhammesu tikavohāroti āha ‘‘tikānanti tikavasena vuttadhammāna’’nti. Tīṇi parimāṇāni etesanti hi tikā. Samantāti samantato sabbabhāgatoti vuttaṃ hotīti āha ‘‘anulomādīhi sabbappakārehipī’’ti. Gatānīti pavattāni. Samantacatuvīsatipaṭṭhānānīti samantato anulomādisabbabhāgato samodhānavasena catuvīsati paṭṭhānāni. Anulomādisabbakoṭṭhāsatoti anulomādicatukoṭṭhāsato. Tikādichachabhāvanti tikādidukadukapariyosānehi chachabhāvaṃ. Tenāti yathāvuttadassanena. Dhammānulomādisabbakoṭṭhāsatoti paccanīkādidukādisahajātavārādipaccayapaccanīyādiārammaṇamūlādīnaṃ gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttato aññassa pakārassa asambhavato ‘‘anūnehi nayehi pavattānīti vuttaṃ hotī’’ti āha. Tāni pana yathāvuttāni samantapaṭṭhānāni. Ayañca atthavaṇṇanā aṭṭhakathāvacanena aññadatthu saṃsandatīti dassento āha ‘‘tenevāha…pe… vasenā’’ti.
హేతునోతి హేతుసభావస్స ధమ్మస్స. సతిపి హేతుసభావస్స ఆరమ్మణపచ్చయాదిభావే సవిసేసే తావ పచ్చయే దస్సేన్తేన ‘‘అధిపతిపచ్చయాదిభూతస్స చా’’తి వుత్తం. ‘‘హేతు హుత్వా పచ్చయో’’తి వుత్తే ధమ్మస్స హేతుసభావతా నిద్ధారితా, న పచ్చయవిసేసోతి తస్స అధిపతిపచ్చయాదిభావో న నివారితోతి ఆహ ‘‘ఏతేనపి సో ఏవ దోసో ఆపజ్జతీ’’తి. తేనాతి హేతుభావగ్గహణేన. ఇధాతి ‘‘హేతుపచ్చయో’’తి ఏత్థ. ధమ్మగ్గహణన్తి అలోభాదిధమ్మగ్గహణం. సత్తివిసేసో అత్తనో బలం సత్తికారణభావో, యో రసోతిపి వుచ్చతి, స్వాయం అనఞ్ఞసాధారణతాయ ధమ్మతో అనఞ్ఞోపి పచ్చయన్తరసమవాయేయేవ లబ్భమానత్తా అఞ్ఞో వియ కత్వా వుత్తో. తస్సాతి హేతుభావసఙ్ఖాతస్స సామత్థియస్స. హేతు హుత్వాతి ఏత్థాపి హేతుభావవాచకో హేతుసద్దో, న హేతుసభావధమ్మవాచకోతి ఆహ ‘‘హేతు హుత్వా పచ్చయోతి చ వుత్త’’న్తి.
Hetunoti hetusabhāvassa dhammassa. Satipi hetusabhāvassa ārammaṇapaccayādibhāve savisese tāva paccaye dassentena ‘‘adhipatipaccayādibhūtassa cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetu hutvā paccayo’’ti vutte dhammassa hetusabhāvatā niddhāritā, na paccayavisesoti tassa adhipatipaccayādibhāvo na nivāritoti āha ‘‘etenapi so eva doso āpajjatī’’ti. Tenāti hetubhāvaggahaṇena. Idhāti ‘‘hetupaccayo’’ti ettha. Dhammaggahaṇanti alobhādidhammaggahaṇaṃ. Sattiviseso attano balaṃ sattikāraṇabhāvo, yo rasotipi vuccati, svāyaṃ anaññasādhāraṇatāya dhammato anaññopi paccayantarasamavāyeyeva labbhamānattā añño viya katvā vutto. Tassāti hetubhāvasaṅkhātassa sāmatthiyassa. Hetu hutvāti etthāpi hetubhāvavācako hetusaddo, na hetusabhāvadhammavācakoti āha ‘‘hetu hutvā paccayoti ca vutta’’nti.
ఏవఞ్చ కత్వాతిఆదినా యథావుత్తమత్థం పాళియా సమత్థేతి. యది ఏవం అట్ఠకథాయం ధమ్మస్సేవ పచ్చయతావచనం కథన్తి ఆహ ‘‘అట్ఠకథాయం పనా’’తిఆది . తేనేవ చేత్థ అమ్హేహిపి ‘‘ధమ్మతో అనఞ్ఞోపి అఞ్ఞో వియ కత్వా’’తి చ వుత్తం. యది అట్ఠకథాయం ‘‘యో హి ధమ్మో, మూలట్ఠేన ఉపకారకో ధమ్మో’’తి చ ఆదీసు ధమ్మేన ధమ్మసత్తివిభావనం కతం, అథ కస్మా ఇధ హేతుభావేన పచ్చయోతి ధమ్మసత్తియేవ విభావితాతి చోదనం మనసి కత్వా వుత్తం ‘‘ఇధాపి వా…పే॰… దస్సేతీ’’తి. ధమ్మసత్తివిభావనం పనేత్థ న సక్కా పటిక్ఖిపితున్తి దస్సేన్తో ‘‘న హీ’’తిఆదిమాహ. అత్థో ఏతస్స అత్థీతి అత్థో, అత్థాభిధాయివచనన్తి వుత్తం ‘‘ఏతీతి ఏతస్స అత్థో వత్తతీ’’తి, తస్మా అత్థోతి అత్థవచనన్తి వుత్తం హోతి. తేనాహ ‘‘తఞ్చ ఉప్పత్తిట్ఠితీనం సాధారణవచన’’న్తి. తఞ్చాతి హి ‘‘వత్తతీ’’తి వచనం పచ్చామట్ఠం. అథ వా ఏతీతి ఏతస్స అత్థోతి ‘‘ఏతీ’’తి ఏతస్స పదస్స అత్థో ‘‘వత్తతీ’’తి ఏత్థ వత్తనకిరియా. తఞ్చాతి తఞ్చ వత్తనం. ఏతస్మిం పనత్థే సాధారణవచనన్తి ఏత్థ వచన-సద్దో అత్థపరియాయో వేదితబ్బో ‘‘వుచ్చతీ’’తి కత్వా. యదగ్గేన ఉప్పత్తియా పచ్చయో, తదగ్గేన ఠితియాపి పచ్చయోతి కోచి ఆసఙ్కేయ్యాతి తదాసఙ్కానివత్తనత్థం వుత్తం ‘‘కోచి హి…పే॰… హేతుఆదయో’’తి. ఏత్థ చ యథా ఉప్పజ్జనారహానం ఉప్పత్తియా పచ్చయే సతియేవ ఉప్పాదో, నాసతి, ఏవం తిట్ఠన్తానమ్పి ఠితిపచ్చయవసేనేవ ఠానం యథా జీవితిన్ద్రియవసేన సహజాతధమ్మానన్తి దట్ఠబ్బం. యే పన అరూపధమ్మానం ఠితిం పటిక్ఖిపన్తి, యం వత్తబ్బం, తం హేట్ఠా వుత్తమేవ.
Evañca katvātiādinā yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā samattheti. Yadi evaṃ aṭṭhakathāyaṃ dhammasseva paccayatāvacanaṃ kathanti āha ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi . Teneva cettha amhehipi ‘‘dhammato anaññopi añño viya katvā’’ti ca vuttaṃ. Yadi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yo hi dhammo, mūlaṭṭhena upakārako dhammo’’ti ca ādīsu dhammena dhammasattivibhāvanaṃ kataṃ, atha kasmā idha hetubhāvena paccayoti dhammasattiyeva vibhāvitāti codanaṃ manasi katvā vuttaṃ ‘‘idhāpi vā…pe… dassetī’’ti. Dhammasattivibhāvanaṃ panettha na sakkā paṭikkhipitunti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Attho etassa atthīti attho, atthābhidhāyivacananti vuttaṃ ‘‘etīti etassa attho vattatī’’ti, tasmā atthoti atthavacananti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘tañca uppattiṭṭhitīnaṃ sādhāraṇavacana’’nti. Tañcāti hi ‘‘vattatī’’ti vacanaṃ paccāmaṭṭhaṃ. Atha vā etīti etassa atthoti ‘‘etī’’ti etassa padassa attho ‘‘vattatī’’ti ettha vattanakiriyā. Tañcāti tañca vattanaṃ. Etasmiṃ panatthe sādhāraṇavacananti ettha vacana-saddo atthapariyāyo veditabbo ‘‘vuccatī’’ti katvā. Yadaggena uppattiyā paccayo, tadaggena ṭhitiyāpi paccayoti koci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ vuttaṃ ‘‘koci hi…pe… hetuādayo’’ti. Ettha ca yathā uppajjanārahānaṃ uppattiyā paccaye satiyeva uppādo, nāsati, evaṃ tiṭṭhantānampi ṭhitipaccayavaseneva ṭhānaṃ yathā jīvitindriyavasena sahajātadhammānanti daṭṭhabbaṃ. Ye pana arūpadhammānaṃ ṭhitiṃ paṭikkhipanti, yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
యథా అధికరణసాధనో పతిట్ఠత్థో హేతు-సద్దో, ఏవం కరణసాధనో పవత్తిఅత్థోపి యుజ్జతీతి దస్సేన్తో ‘‘హినోతీ’’తిఆదిమాహ. ‘‘లోభో నిదానం కమ్మానం సముదయాయా’’తిఆదివచనతో హేతూనం కమ్మనిదానభావో వేదితబ్బో.
Yathā adhikaraṇasādhano patiṭṭhattho hetu-saddo, evaṃ karaṇasādhano pavattiatthopi yujjatīti dassento ‘‘hinotī’’tiādimāha. ‘‘Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato hetūnaṃ kammanidānabhāvo veditabbo.
ఏతేనాతి హేతుపచ్చయతో అఞ్ఞేనేవ కుసలభావసిద్ధివచనేన. ఏకే ఆచరియా. సభావతోవాతి ఏతేన యథా అఞ్ఞేసం రూపగతం ఓభాసేన్తస్స పదీపస్స రూపగతోభాసకేన అఞ్ఞేన పయోజనం నత్థి సయం ఓభాసనసభావత్తా, ఏవం అఞ్ఞేసం కుసలాదిభావసాధకానం హేతూనం అఞ్ఞేన కుసలాదిభావసాధకేన పయోజనం నత్థి సయమేవ కుసలాదిసభావత్తాతి దస్సేతి. న సభావసిద్ధో అలోభాదీనం కుసలాదిభావో ఉభయసభావత్తా తంసమ్పయుత్తఫస్సాదీనం వియాతి ఇమమత్థం దస్సేతి ‘‘యస్మా పనా’’తిఆదినా. సా పన అఞ్ఞపటిబద్ధా కుసలాదితా.
Etenāti hetupaccayato aññeneva kusalabhāvasiddhivacanena. Eke ācariyā. Sabhāvatovāti etena yathā aññesaṃ rūpagataṃ obhāsentassa padīpassa rūpagatobhāsakena aññena payojanaṃ natthi sayaṃ obhāsanasabhāvattā, evaṃ aññesaṃ kusalādibhāvasādhakānaṃ hetūnaṃ aññena kusalādibhāvasādhakena payojanaṃ natthi sayameva kusalādisabhāvattāti dasseti. Na sabhāvasiddho alobhādīnaṃ kusalādibhāvo ubhayasabhāvattā taṃsampayuttaphassādīnaṃ viyāti imamatthaṃ dasseti ‘‘yasmā panā’’tiādinā. Sā pana aññapaṭibaddhā kusalāditā.
న కోచి ధమ్మో న హోతీతి రూపాదిభేదేన ఛబ్బిధేసు సఙ్ఖతాసఙ్ఖతపఞ్ఞత్తిధమ్మేసు కోచిపి ధమ్మో ఆరమ్మణపచ్చయో న న హోతి, స్వాయం ఆరమ్మణపచ్చయభావో హేట్ఠా ధాతువిభఙ్గవణ్ణనాయం వుత్తోయేవ.
Na koci dhammo na hotīti rūpādibhedena chabbidhesu saṅkhatāsaṅkhatapaññattidhammesu kocipi dhammo ārammaṇapaccayo na na hoti, svāyaṃ ārammaṇapaccayabhāvo heṭṭhā dhātuvibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttoyeva.
పురిమాభిసఙ్ఖారూపనిస్సయన్తి ‘‘ఛన్దవతో’’తిఆదినా వుత్తాకారేన పురిమసిద్ధం చిత్తాభిసఙ్ఖారకసఙ్ఖాతం ఉపనిస్సయం. చిత్తేతి చిత్తసీసేనాయం నిద్దేసో దట్ఠబ్బో. న హి చిత్తమేవ తథాభిసఙ్ఖరీయతి, అథ ఖో తంసమ్పయుత్తధమ్మాపి. సాధయమానాతి వసే వత్తయమానా. వసవత్తనఞ్చేత్థ తదాకారానువిధానం. ఛన్దాదీసు హి హీనేసు మజ్ఝిమేసు పణీతేసు తంతంసమ్పయుత్తాపి తథా తథా పవత్తన్తి. తేనాహ ‘‘హీనాదిభావేన తదనువత్తనతో’’తి. తేనాతి అత్తనో వసే వత్తాపనేన, తేసం వా వసే వత్తనేన. తేహి ఛన్దాదయో. అధిపతిపచ్చయా హోన్తి అత్తాధీనానం పతిభావేన పవత్తనతో. గరుకాతబ్బం ఆరమ్మణం మహగ్గతధమ్మలోభనీయధమ్మాది.
Purimābhisaṅkhārūpanissayanti ‘‘chandavato’’tiādinā vuttākārena purimasiddhaṃ cittābhisaṅkhārakasaṅkhātaṃ upanissayaṃ. Citteti cittasīsenāyaṃ niddeso daṭṭhabbo. Na hi cittameva tathābhisaṅkharīyati, atha kho taṃsampayuttadhammāpi. Sādhayamānāti vase vattayamānā. Vasavattanañcettha tadākārānuvidhānaṃ. Chandādīsu hi hīnesu majjhimesu paṇītesu taṃtaṃsampayuttāpi tathā tathā pavattanti. Tenāha ‘‘hīnādibhāvena tadanuvattanato’’ti. Tenāti attano vase vattāpanena, tesaṃ vā vase vattanena. Tehi chandādayo. Adhipatipaccayā honti attādhīnānaṃ patibhāvena pavattanato. Garukātabbaṃ ārammaṇaṃ mahaggatadhammalobhanīyadhammādi.
తదనన్తరుప్పాదనియమోతి తస్స తస్సేవ చిత్తస్స అనన్తరం ఉప్పజ్జమానతం. తంతంసహకారీపచ్చయవిసిట్ఠస్సాతి తేన తేన ఆరమ్మణాదినా సహకారీకారణేన తదుప్పాదనసమత్థతాసఙ్ఖాతం విసేసం పత్తస్స. తాయయేవాతి యా వేఖాదానే పుప్ఫనసమత్థతా వేఖాపగమే లద్ధోకాసా, తాయమేవ.
Tadanantaruppādaniyamoti tassa tasseva cittassa anantaraṃ uppajjamānataṃ. Taṃtaṃsahakārīpaccayavisiṭṭhassāti tena tena ārammaṇādinā sahakārīkāraṇena taduppādanasamatthatāsaṅkhātaṃ visesaṃ pattassa. Tāyayevāti yā vekhādāne pupphanasamatthatā vekhāpagame laddhokāsā, tāyameva.
ఉపసగ్గవసేనపి అత్థవిసేసో హోతీతి వుత్తం ‘‘సద్దత్థమత్తతో నానాకరణ’’న్తి. వచనీయత్థతోతి భావత్థతో. భావత్థోపి హి వచనగ్గహణానుసారేన విఞ్ఞేయ్యత్తా ‘‘వచనీయో’’తి వుచ్చతి. నిరోధుప్పాదన్తరాభావతోతి పురిమనిరోధస్స పచ్ఛిముప్పాదస్స చ బ్యవధాయకాభావతో. నిరన్తరుప్పాదనసమత్థతాతి ఏతేన నిరోధానం నిరోధసమకాలుప్పాదవాదం నివారేతి. సతి హి సమకాలత్తే బ్యవధానాసఙ్కా ఏవ న సియా సణ్ఠానాభావతో. ఇదమితో హేట్ఠా ఉద్ధం తిరియన్తి విభాగాభావా అత్తనా ఏకత్తమివ ఉపనేత్వాతి యోజనా. సణ్ఠానాభావేన హి అప్పటిఘభావూపలక్ఖణేన విభాగాభావం, తేన ఏకత్తమివూపనయనం సుట్ఠు అనన్తరభావం సాధేతి, సహావట్ఠానాభావేన పన అనన్తరమేవ ఉప్పాదనం.
Upasaggavasenapi atthaviseso hotīti vuttaṃ ‘‘saddatthamattato nānākaraṇa’’nti. Vacanīyatthatoti bhāvatthato. Bhāvatthopi hi vacanaggahaṇānusārena viññeyyattā ‘‘vacanīyo’’ti vuccati. Nirodhuppādantarābhāvatoti purimanirodhassa pacchimuppādassa ca byavadhāyakābhāvato. Nirantaruppādanasamatthatāti etena nirodhānaṃ nirodhasamakāluppādavādaṃ nivāreti. Sati hi samakālatte byavadhānāsaṅkā eva na siyā saṇṭhānābhāvato. Idamito heṭṭhā uddhaṃ tiriyanti vibhāgābhāvā attanā ekattamiva upanetvāti yojanā. Saṇṭhānābhāvena hi appaṭighabhāvūpalakkhaṇena vibhāgābhāvaṃ, tena ekattamivūpanayanaṃ suṭṭhu anantarabhāvaṃ sādheti, sahāvaṭṭhānābhāvena pana anantarameva uppādanaṃ.
విభాగతో ఞాణేన ఆకరీయతీతి ఆకారో, ధమ్మానం పవత్తిభేదో. నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనఫలసమాపత్తీనం నిరోధుప్పాదానన్తరతాయాతి యోజనా. పురిమచుతీతి అసఞ్ఞసత్తుప్పత్తితో పురిమచుతి. యది కాలన్తరతా నత్థి, కథమిదం ‘‘సత్తాహం నిరోధం సమాపజ్జిత్వా పఞ్చ కప్పసతాని అతిక్కమిత్వా’’తి వచనన్తి ఆహ ‘‘న హి తేసం…పే॰… వుచ్చేయ్యా’’తి. నను తేసం అన్తరా రూపసన్తానో పవత్తతేవాతి అనుయోగం సన్ధాయాహ ‘‘న చ…పే॰… అఞ్ఞసన్తానత్తా’’తి. యది ఏవం తేసం అఞ్ఞభిన్నసన్తానం వియ అఞ్ఞమఞ్ఞూపకారేనపి భవితబ్బన్తి చోదనాయ వుత్తం ‘‘రూపారూప…పే॰… హోన్తీ’’తి. తేనేతం దస్సేతి – యదిపి రూపారూపధమ్మా ఏకస్మిం పుగ్గలే వత్తమానా విసేసతో అఞ్ఞమఞ్ఞూపకారకభావేన వత్తన్తి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పన విసదిససభావతాయ విసుంయేవ సన్తానభావేన పవత్తనతో బ్యవధాయకా న హోన్తి సన్తతివసేన మిథు అపరియాపన్నత్తా, యతో ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞం విప్పయుత్తా, విసంసట్ఠా’’తి చ వుత్తన్తి. ఉపకారకో చ నామ అచ్చన్తం భిన్నసన్తానానమ్పి హోతియేవాతి న తావతా సన్తానాభేదోతి భియ్యోపి నేసం బ్యవధాయకతాభావో వేదితబ్బో. యథా సమానజాతికానం చిత్తుప్పాదానం నిరన్తరతా సుట్ఠు అనన్తరభావేన పాకటా, న తథా అసమానజాతికానన్తి అధిప్పాయేన ‘‘జవనానన్తరస్స జవనస్స వియ భవఙ్గానన్తరస్స భవఙ్గస్స వియా’’తి వుత్తం.
Vibhāgato ñāṇena ākarīyatīti ākāro, dhammānaṃ pavattibhedo. Nevasaññānāsaññāyatanaphalasamāpattīnaṃ nirodhuppādānantaratāyāti yojanā. Purimacutīti asaññasattuppattito purimacuti. Yadi kālantaratā natthi, kathamidaṃ ‘‘sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā pañca kappasatāni atikkamitvā’’ti vacananti āha ‘‘na hi tesaṃ…pe… vucceyyā’’ti. Nanu tesaṃ antarā rūpasantāno pavattatevāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘na ca…pe… aññasantānattā’’ti. Yadi evaṃ tesaṃ aññabhinnasantānaṃ viya aññamaññūpakārenapi bhavitabbanti codanāya vuttaṃ ‘‘rūpārūpa…pe… hontī’’ti. Tenetaṃ dasseti – yadipi rūpārūpadhammā ekasmiṃ puggale vattamānā visesato aññamaññūpakārakabhāvena vattanti, aññamaññaṃ pana visadisasabhāvatāya visuṃyeva santānabhāvena pavattanato byavadhāyakā na honti santativasena mithu apariyāpannattā, yato ‘‘aññamaññaṃ vippayuttā, visaṃsaṭṭhā’’ti ca vuttanti. Upakārako ca nāma accantaṃ bhinnasantānānampi hotiyevāti na tāvatā santānābhedoti bhiyyopi nesaṃ byavadhāyakatābhāvo veditabbo. Yathā samānajātikānaṃ cittuppādānaṃ nirantaratā suṭṭhu anantarabhāvena pākaṭā, na tathā asamānajātikānanti adhippāyena ‘‘javanānantarassa javanassa viya bhavaṅgānantarassa bhavaṅgassa viyā’’ti vuttaṃ.
పచ్చయభావో చేత్థాతి ఏత్థ చ-సద్దో బ్యతిరేకో. సో యేన విసేసేనేత్థ ఉప్పాదక్ఖణం, తం విసేసం జోతేతి. అనన్తరపచ్చయాదీనన్తి ఆది-సద్దేన సమనన్తరపచ్చయం సఙ్గణ్హాతి. పురేపచ్ఛాభావా, తదుపాదికా వా ఉప్పాదనిరోధా పుబ్బన్తాపరన్తపరిచ్ఛేదో, తేన గహితానం ఖణత్తయపరియాపన్నానన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఉప్పజ్జతీతి వచనం అలభన్తాన’’న్తి. ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గీ హి ‘‘ఉప్పజ్జతీ’’తి వుచ్చతి. తథా హి వుత్తం ‘‘ఉప్పాదక్ఖణే ఉప్పజ్జమానం, నో చ ఉప్పన్నం, భఙ్గక్ఖణే ఉప్పన్నం నో చ ఉప్పజ్జమాన’’న్తి (యమ॰ ౨.చిత్తయమక.౮౧). సోతి అనన్తరాదిపచ్చయభావో. అపరిచ్ఛేదన్తి కాలవసేన పరిచ్ఛేదరహితం. యతోతి పుబ్బన్తాపరన్తవసేన పరిచ్ఛేదాభావతో. తేనేవాతి కాలవసేన పరిచ్ఛిజ్జ ఏవ ధమ్మానం గహణతో.
Paccayabhāvo cetthāti ettha ca-saddo byatireko. So yena visesenettha uppādakkhaṇaṃ, taṃ visesaṃ joteti. Anantarapaccayādīnanti ādi-saddena samanantarapaccayaṃ saṅgaṇhāti. Purepacchābhāvā, tadupādikā vā uppādanirodhā pubbantāparantaparicchedo, tena gahitānaṃ khaṇattayapariyāpannānanti attho. Tenāha ‘‘uppajjatīti vacanaṃ alabhantāna’’nti. Uppādakkhaṇasamaṅgī hi ‘‘uppajjatī’’ti vuccati. Tathā hi vuttaṃ ‘‘uppādakkhaṇe uppajjamānaṃ, no ca uppannaṃ, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ no ca uppajjamāna’’nti (yama. 2.cittayamaka.81). Soti anantarādipaccayabhāvo. Aparicchedanti kālavasena paricchedarahitaṃ. Yatoti pubbantāparantavasena paricchedābhāvato. Tenevāti kālavasena paricchijja eva dhammānaṃ gahaṇato.
ఉప్పత్తియా పచ్చయభావేన పాకటేనాతి ఇదం తస్స నిదస్సనభావనిదస్సనం. సిద్ధఞ్హి నిదస్సనం. పచ్చయుప్పన్నానన్తి పచ్చయనిబ్బత్తానం, అత్తనో ఫలభూతానన్తి అధిప్పాయో. సహజాతభావేనాతి సహ ఉప్పన్నభావేన. అత్తనా సహుప్పన్నధమ్మానఞ్హి సహుప్పన్నభావేన ఉపకారకతా సహజాతపచ్చయతా. తేన ఠితిక్ఖణేపి నేసం ఉపకారకతా వేదితబ్బా. ఏవఞ్హి ‘‘పకాసస్స పదీపో వియా’’తి నిదస్సనమ్పి సుట్ఠు యుజ్జతి. పదీపో హి పకాసస్స ఠితియాపి పచ్చయోతి.
Uppattiyāpaccayabhāvena pākaṭenāti idaṃ tassa nidassanabhāvanidassanaṃ. Siddhañhi nidassanaṃ. Paccayuppannānanti paccayanibbattānaṃ, attano phalabhūtānanti adhippāyo. Sahajātabhāvenāti saha uppannabhāvena. Attanā sahuppannadhammānañhi sahuppannabhāvena upakārakatā sahajātapaccayatā. Tena ṭhitikkhaṇepi nesaṃ upakārakatā veditabbā. Evañhi ‘‘pakāsassa padīpo viyā’’ti nidassanampi suṭṭhu yujjati. Padīpo hi pakāsassa ṭhitiyāpi paccayoti.
అఞ్ఞమఞ్ఞతావసేనేవాతి ఇమినా సహజాతాదిభావేన అత్తనో ఉపకారకస్స ఉపకారకతామత్తం న అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతా, అథ ఖో అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభావవసేనాతి లక్ఖణసఙ్కరాభావం దస్సేతి, న సహజాతాదిపచ్చయేహి వినా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయస్స పవత్తి. తేనేవాహ ‘‘న సహజాతతాదివసేనా’’తి. యదిపి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో సహజాతాదిపచ్చయేహి వినా న హోతి, సహజాతాదిపచ్చయా పన తేన వినాపి హోన్తీతి సహజాతతాదివిధురేనేవ పకారేన అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయస్స పవత్తీతి దస్సేన్తో ‘‘సహజాతాది…పే॰… న హోతీ’’తి వత్వా తమేవత్థం పాకటతరం కాతుం ‘‘న చ పురేజాత…పే॰… హోన్తీ’’తి ఆహ. సహజాతతాదీతి చ ఆది-సద్దేన నిస్సయఅత్థిఅవిగతాదీనం గహణం వేదితబ్బం.
Aññamaññatāvasenevāti iminā sahajātādibhāvena attano upakārakassa upakārakatāmattaṃ na aññamaññapaccayatā, atha kho aññamaññapaccayabhāvavasenāti lakkhaṇasaṅkarābhāvaṃ dasseti, na sahajātādipaccayehi vinā aññamaññapaccayassa pavatti. Tenevāha ‘‘na sahajātatādivasenā’’ti. Yadipi aññamaññapaccayo sahajātādipaccayehi vinā na hoti, sahajātādipaccayā pana tena vināpi hontīti sahajātatādividhureneva pakārena aññamaññapaccayassa pavattīti dassento ‘‘sahajātādi…pe… na hotī’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘na ca purejāta…pe… hontī’’ti āha. Sahajātatādīti ca ādi-saddena nissayaatthiavigatādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
పథవీధాతుయం పతిట్ఠాయ ఏవ సేసధాతుయో ఉపాదారూపాని వియ యథాసకకిచ్చం కరోన్తీతి వుత్తం ‘‘అధిట్ఠానాకారేన పథవీధాతు సేసధాతూన’’న్తి. ఏత్థ అధిట్ఠానాకారేనాతి ఆధారాకారేన. ఆధారాకారో చేత్థ నేసం సాతిసయం తదధీనవుత్తితాయ వేదితబ్బో, యతో భూతాని అనిద్దిసితబ్బట్ఠానాని వుచ్చన్తి. ఏవఞ్చ కత్వా చక్ఖాదీనమ్పి అధిట్ఠానాకారేన ఉపకారకతా సుట్ఠు యుజ్జతి. న హి యథావుత్తం తదధీనవుత్తియా విసేసం ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞో చక్ఖాదీసు అదేసకానం అరూపధమ్మానం అధిట్ఠానాకారో సమ్భవతి. యదిపి యం యం ధమ్మం పటిచ్చ యే యే ధమ్మా పవత్తన్తి, తేసం సబ్బేసం తదధీనవుత్తిభావో, యేన పన పచ్చయభావవిసేసేన చక్ఖాదీనం పటుమన్దభావేసు చక్ఖువిఞ్ఞాణాదయో తదనువిధానాకారేనేవ పవత్తన్తి, స్వాయమిదం తేసం తదధీనవుత్తియా సిద్ధో విసేసోతి వుత్తో. ఏవఞ్హి పచ్చయభావసామఞ్ఞే సతిపి ఆరమ్మణపచ్చయతో నిస్సయపచ్చయస్స విసేసో సిద్ధోతి వేదితబ్బో. స్వాయం ధాతువిభఙ్గే విభావితోయేవ. ఖన్ధాదయో తంతంనిస్సయానం ఖన్ధాదీనన్తి ‘‘ఉపకారకా’’తి ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బం.
Pathavīdhātuyaṃ patiṭṭhāya eva sesadhātuyo upādārūpāni viya yathāsakakiccaṃ karontīti vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhānākārena pathavīdhātu sesadhātūna’’nti. Ettha adhiṭṭhānākārenāti ādhārākārena. Ādhārākāro cettha nesaṃ sātisayaṃ tadadhīnavuttitāya veditabbo, yato bhūtāni aniddisitabbaṭṭhānāni vuccanti. Evañca katvā cakkhādīnampi adhiṭṭhānākārena upakārakatā suṭṭhu yujjati. Na hi yathāvuttaṃ tadadhīnavuttiyā visesaṃ muñcitvā añño cakkhādīsu adesakānaṃ arūpadhammānaṃ adhiṭṭhānākāro sambhavati. Yadipi yaṃ yaṃ dhammaṃ paṭicca ye ye dhammā pavattanti, tesaṃ sabbesaṃ tadadhīnavuttibhāvo, yena pana paccayabhāvavisesena cakkhādīnaṃ paṭumandabhāvesu cakkhuviññāṇādayo tadanuvidhānākāreneva pavattanti, svāyamidaṃ tesaṃ tadadhīnavuttiyā siddho visesoti vutto. Evañhi paccayabhāvasāmaññe satipi ārammaṇapaccayato nissayapaccayassa viseso siddhoti veditabbo. Svāyaṃ dhātuvibhaṅge vibhāvitoyeva. Khandhādayo taṃtaṃnissayānaṃ khandhādīnanti ‘‘upakārakā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ.
యం కిఞ్చి కారణం నిస్సయోతి వదతి, న వుత్తలక్ఖణూపపన్నమేవ. ఏతేన పచ్చయట్ఠో ఇధ నిస్సయట్ఠోతి దస్సేతి. తత్థాతి నిద్ధారణే భుమ్మం. తేన వుత్తం ‘‘నిద్ధారేతీ’’తి.
Yaṃkiñci kāraṇaṃ nissayoti vadati, na vuttalakkhaṇūpapannameva. Etena paccayaṭṭho idha nissayaṭṭhoti dasseti. Tatthāti niddhāraṇe bhummaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘niddhāretī’’ti.
సుట్ఠుకతతం దీపేతి, కస్స? ‘‘అత్తనో’’తి వుత్తస్స పకతసద్దేన విసేసియమానస్స పచ్చయస్స. కేన కతన్తి? అత్తనో కారణేహీతి సిద్ధోవాయమత్థో. తథాతి ఫలస్స ఉప్పాదనసమత్థభావేన. అథ వా తథాతి నిప్ఫాదనవసేన ఉపసేవనవసేన చ. తత్థ నిప్ఫాదనం హేతుపచ్చయసమోధానేన ఫలస్స నిబ్బత్తనం, తం సువిఞ్ఞేయ్యన్తి అనామసిత్వా ఉపసేవనమేవ విభావేన్తో ‘‘ఉపసేవితో వా’’తి ఆహ. తత్థ అల్లీయాపనం పరిభోగవసేన వేదితబ్బం. తేనాహ ‘‘ఉపభోగూపసేవన’’న్తి. విజాననాదివసేనాతి విజాననసఞ్జాననానుభవనాదివసేన. తేనాతి యథావుత్తఉపసేవితస్స పకతభావేన. అనాగతానమ్పి…పే॰… వుత్తా హోతి, పగేవ అతీతానం పచ్చుప్పన్నానఞ్చాతి అధిప్పాయో. పచ్చుప్పన్నస్సపి హి ‘‘పచ్చుప్పన్నం ఉతు భోజనం సేనాసనం ఉపనిస్సాయ ఝానం ఉప్పాదేన్తీ’’తిఆదివచనతో (పట్ఠా॰ ౨.౧౮.౮) పకతూపనిస్సయభావే లబ్భతీతి.
Suṭṭhukatataṃ dīpeti, kassa? ‘‘Attano’’ti vuttassa pakatasaddena visesiyamānassa paccayassa. Kena katanti? Attano kāraṇehīti siddhovāyamattho. Tathāti phalassa uppādanasamatthabhāvena. Atha vā tathāti nipphādanavasena upasevanavasena ca. Tattha nipphādanaṃ hetupaccayasamodhānena phalassa nibbattanaṃ, taṃ suviññeyyanti anāmasitvā upasevanameva vibhāvento ‘‘upasevito vā’’ti āha. Tattha allīyāpanaṃ paribhogavasena veditabbaṃ. Tenāha ‘‘upabhogūpasevana’’nti. Vijānanādivasenāti vijānanasañjānanānubhavanādivasena. Tenāti yathāvuttaupasevitassa pakatabhāvena. Anāgatānampi…pe… vuttā hoti, pageva atītānaṃ paccuppannānañcāti adhippāyo. Paccuppannassapi hi ‘‘paccuppannaṃ utu bhojanaṃ senāsanaṃ upanissāya jhānaṃ uppādentī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 2.18.8) pakatūpanissayabhāve labbhatīti.
యథా యే ధమ్మా యేసం ధమ్మానం పచ్ఛాజాతపచ్చయా హోన్తి, తే తేసం ఏకంసేన విప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతపచ్చయాపి హోన్తి, తథా యే ధమ్మా యేసం ధమ్మానం పురేజాతపచ్చయా హోన్తి, తే తేసం నిస్సయారమ్మణపచ్చయాపి హోన్తీతి ఉభయేసు ఉభయేసం పచ్చయాకారానం లక్ఖణతో సఙ్కరాభావం దస్సేతుం ‘‘విప్పయుత్తాకారాదీహి విసిట్ఠా, నిస్సయారమ్మణాకారాదీహి విసిట్ఠా’’తి చ వుత్తం. యథా హి పచ్ఛాజాతపురేజాతాకారా అఞ్ఞమఞ్ఞవిసిట్ఠా, ఏవం పచ్ఛాజాతవిప్పయుత్తాకారాదయో పురేజాతనిస్సయాకారాదయో చ అఞ్ఞమఞ్ఞవిభత్తసభావా ఏవాతి.
Yathā ye dhammā yesaṃ dhammānaṃ pacchājātapaccayā honti, te tesaṃ ekaṃsena vippayuttaatthiavigatapaccayāpi honti, tathā ye dhammā yesaṃ dhammānaṃ purejātapaccayā honti, te tesaṃ nissayārammaṇapaccayāpi hontīti ubhayesu ubhayesaṃ paccayākārānaṃ lakkhaṇato saṅkarābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘vippayuttākārādīhi visiṭṭhā, nissayārammaṇākārādīhi visiṭṭhā’’ti ca vuttaṃ. Yathā hi pacchājātapurejātākārā aññamaññavisiṭṭhā, evaṃ pacchājātavippayuttākārādayo purejātanissayākārādayo ca aññamaññavibhattasabhāvā evāti.
మనోసఞ్చేతనాహారవసేన పవత్తమానేహీతి ఇమినా చేతనాయ సమ్పయుత్తధమ్మానమ్పి తదనుగుణం అత్తనో పచ్చయుప్పన్నేసు పవత్తిమాహ. తేనేవాతి చేతనాహారవసేన ఉపకారకత్తా ఏవ.
Manosañcetanāhāravasena pavattamānehīti iminā cetanāya sampayuttadhammānampi tadanuguṇaṃ attano paccayuppannesu pavattimāha. Tenevāti cetanāhāravasena upakārakattā eva.
పయోగేన కరణీయస్సాతి ఏతేన భిన్నజాతి యం తాదిసం పయోగేన కాతుం న సక్కా, తం నివత్తేతి. అనేకవారం పవత్తియా ఆసేవనట్ఠస్స పాకటభావోతి కత్వా వుత్తం ‘‘పునప్పునం కరణ’’న్తి. ఏకస్స పన పచ్చయధమ్మస్స ఏకవారమేవ పవత్తి. అత్తసదిసస్సాతి అరూపధమ్మసారమ్మణతాసుక్కకణ్హాదిభావేహి అత్తనా సదిసస్స. ఇదం పచ్చయుప్పన్నవిసేసనం, ‘‘అత్తసదిససభావతాపాదన’’న్తి ఇదం పన పచ్చయభావవిసేసనం, తఞ్చ భిన్నజాతియతాదిమేవ విసదిససభావతం నివత్తేతి, న భూమన్తరతాది. న హి పరిత్తా ధమ్మా మహగ్గతఅప్పమాణానం ధమ్మానం ఆసేవనపచ్చయా న హోన్తీతి. వాసనం వాసం గాహాపనం, ఇధ పన వాసనం వియ వాసనం, భావనన్తి అత్థో. గన్థాదీసూతి గన్థసిప్పాదీసు. విసయే చేతం భుమ్మం, న నిద్ధారణే. తేన గన్థసిప్పాదివిసయా పురిమసిద్ధా అజ్ఝయనాదికిరియా ‘‘గన్థాదీసు పురిమా పురిమా’’తి వుత్తా, సా పన ఆసేవనాకారా ఇధ ఉదాహరణభావేన అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘పురిమా పురిమా ఆసేవనా వియాతి అధిప్పాయో’’తి. నిద్ధారణే ఏవ వా ఏతం భుమ్మం. గన్థాదివిసయా హి ఆసేవనా గన్థాదీతి వుత్తా యథా రూపవిసయజ్ఝానం రూపన్తి వుత్తం ‘‘రూపీ రూపాని పస్సతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౨౪౮; ౩.౩౧౨; పటి॰ మ॰ ౧.౨౦౯; ధ॰ స॰ ౨౪౮).
Payogena karaṇīyassāti etena bhinnajāti yaṃ tādisaṃ payogena kātuṃ na sakkā, taṃ nivatteti. Anekavāraṃ pavattiyā āsevanaṭṭhassa pākaṭabhāvoti katvā vuttaṃ ‘‘punappunaṃ karaṇa’’nti. Ekassa pana paccayadhammassa ekavārameva pavatti. Attasadisassāti arūpadhammasārammaṇatāsukkakaṇhādibhāvehi attanā sadisassa. Idaṃ paccayuppannavisesanaṃ, ‘‘attasadisasabhāvatāpādana’’nti idaṃ pana paccayabhāvavisesanaṃ, tañca bhinnajātiyatādimeva visadisasabhāvataṃ nivatteti, na bhūmantaratādi. Na hi parittā dhammā mahaggataappamāṇānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayā na hontīti. Vāsanaṃ vāsaṃ gāhāpanaṃ, idha pana vāsanaṃ viya vāsanaṃ, bhāvananti attho. Ganthādīsūti ganthasippādīsu. Visaye cetaṃ bhummaṃ, na niddhāraṇe. Tena ganthasippādivisayā purimasiddhā ajjhayanādikiriyā ‘‘ganthādīsu purimā purimā’’ti vuttā, sā pana āsevanākārā idha udāharaṇabhāvena adhippetāti āha ‘‘purimā purimā āsevanā viyāti adhippāyo’’ti. Niddhāraṇe eva vā etaṃ bhummaṃ. Ganthādivisayā hi āsevanā ganthādīti vuttā yathā rūpavisayajjhānaṃ rūpanti vuttaṃ ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.248; 3.312; paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248).
అత్తనో వియ సమ్పయుత్తధమ్మానమ్పి కిచ్చసాధికా చేతనా చిత్తస్స బ్యాపారభావేన లక్ఖీయతీతి ఆహ ‘‘చిత్తపయోగో చేతనా’’తి. తాయాతి తాయ చేతనాయ. ఉప్పన్నకిరియతావిసిట్ఠేతి చిత్తపయోగసఙ్ఖాతాయ చేతనాకిరియాయ ఉప్పత్తియా విసిట్ఠే విసేసం ఆపన్నే. యస్మిఞ్హి సన్తానే కుసలాకుసలచేతనా ఉప్పజ్జతి, తత్థ యథాబలం తాదిసం విసేసాధానం కత్వా నిరుజ్ఝతి, యతో తత్థేవ అవసేసపచ్చయసమవాయే తస్సా ఫలభూతాని విపాకకటత్తారూపాని నిబ్బత్తిస్సన్తి. తేనాహ ‘‘సేసపచ్చయ…పే॰… న అఞ్ఞథా’’తి. తేసన్తి విపాకకటత్తారూపానం. తేనాతి చిత్తకిరియభావేన. కిం వత్తబ్బన్తి అసహజాతానమ్పి భావీనం ఉపకారికా చేతనా సహజాతానం ఉపకారికాతి వత్తబ్బమేవ నత్థీతి అత్థో.
Attano viya sampayuttadhammānampi kiccasādhikā cetanā cittassa byāpārabhāvena lakkhīyatīti āha ‘‘cittapayogo cetanā’’ti. Tāyāti tāya cetanāya. Uppannakiriyatāvisiṭṭheti cittapayogasaṅkhātāya cetanākiriyāya uppattiyā visiṭṭhe visesaṃ āpanne. Yasmiñhi santāne kusalākusalacetanā uppajjati, tattha yathābalaṃ tādisaṃ visesādhānaṃ katvā nirujjhati, yato tattheva avasesapaccayasamavāye tassā phalabhūtāni vipākakaṭattārūpāni nibbattissanti. Tenāha ‘‘sesapaccaya…pe… na aññathā’’ti. Tesanti vipākakaṭattārūpānaṃ. Tenāti cittakiriyabhāvena. Kiṃ vattabbanti asahajātānampi bhāvīnaṃ upakārikā cetanā sahajātānaṃ upakārikāti vattabbameva natthīti attho.
నిరుస్సాహసన్తభావేనాతి ఉస్సాహనం ఉస్సాహో, నత్థి ఏతస్స ఉస్సాహోతి నిరుస్సాహో, సో ఏవ సన్తభావోతి నిరుస్సాహసన్తభావో, తేన. ఉస్సాహోతి చ కిరియమయచిత్తుప్పాదస్స పవత్తిఆకారో వేదితబ్బో, యో బ్యాపారోతి చ వుచ్చతి, న వీరియుస్సాహో. స్వాయం యథా అసముగ్ఘాతితానుసయానం కిరియమయచిత్తుప్పాదేసు సాతిసయో లబ్భతి, న తథా నిరనుసయానం. తతో ఏవ తే సన్తసభావా విపాకుప్పాదనబ్యాపారరహితావ హోన్తి, కిరియమయచిత్తుప్పాదతాయ పన సఉస్సాహా ఏవాతి తతోపి విసేసనత్థం ‘‘నిరుస్సాహసన్తభావేనా’’తి వుత్తం. ఏతేనాతి నిరుస్సాహసన్తభావగ్గహణేన. సారమ్మణాదిభావేనాతి సారమ్మణఅరూపధమ్మచిత్తచేతసికఫస్సాదిభావేన. విసదిసవిపాకభావం దస్సేతి యథావుత్తఉస్సాహమత్తరహితసన్తభావస్స విపక్కభావమాపన్నేసు అరూపధమ్మేసు ఏవ లబ్భనతో. సోతి విపాకభావో. విపాకానం పయోగేన అసాధేతబ్బతాయాతి ‘‘ఛన్దవతో కిం నామన సిజ్ఝతీ’’తిఆదినా చిత్తాభిసఙ్ఖారపయోగేన యథా కుసలాకుసలా నిప్ఫాదీయన్తి, ఏవం విపాకానం పయోగేన అనిప్ఫాదేతబ్బత్తా. పయోగేనాతి కమ్మఫలుప్పత్తిమూలహేతుభూతేన పురిమపయోగేన. యం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘పయోగసమ్పత్తిం ఆగమ్మ విపచ్చన్తీ’’తిఆది. అఞ్ఞథాతి పయోగేన వినా. సేసపచ్చయేసూతి కమ్మస్స విపాకుప్పాదనే సహకారీకారణేసు. కమ్మస్స కటత్తాయేవ పయోగే సతి అసతిపీతి వుత్తమేవత్థం అవధారణేన దస్సేన్తో విపాకానం నిరుస్సాహతం పాకటం కరోతి. న కిలేసవూపసమసన్తభావో యథా తం సన్తానేసు ఝానసమాపత్తీసూతి అధిప్పాయో. అయఞ్చ విపాకానం సన్తభావో నానుమానికో, అథ ఖో పచ్చక్ఖసిద్ధోతి దస్సేన్తో ‘‘సన్తభావతోయేవా’’తిఆదిమాహ. తత్థ అభినిపాతగ్గహణేన కిచ్చతో పఞ్చవిఞ్ఞాణాని దస్సేతి. తేనేవాహ ‘‘పఞ్చహి విఞ్ఞాణేహి న కిఞ్చి ధమ్మం పటిజానాతి అఞ్ఞత్ర అభినిపాతమత్తా’’తి. తప్పచ్చయవతన్తి విపాకపచ్చయవన్తానం, విపాకపచ్చయేన ఉపకత్తబ్బానన్తి అత్థో. అవిపాకానం రూపధమ్మానం. విపాకానుకులం పవత్తిన్తి సన్తసభావం పచ్చయభావమాహ.
Nirussāhasantabhāvenāti ussāhanaṃ ussāho, natthi etassa ussāhoti nirussāho, so eva santabhāvoti nirussāhasantabhāvo, tena. Ussāhoti ca kiriyamayacittuppādassa pavattiākāro veditabbo, yo byāpāroti ca vuccati, na vīriyussāho. Svāyaṃ yathā asamugghātitānusayānaṃ kiriyamayacittuppādesu sātisayo labbhati, na tathā niranusayānaṃ. Tato eva te santasabhāvā vipākuppādanabyāpārarahitāva honti, kiriyamayacittuppādatāya pana saussāhā evāti tatopi visesanatthaṃ ‘‘nirussāhasantabhāvenā’’ti vuttaṃ. Etenāti nirussāhasantabhāvaggahaṇena. Sārammaṇādibhāvenāti sārammaṇaarūpadhammacittacetasikaphassādibhāvena. Visadisavipākabhāvaṃ dasseti yathāvuttaussāhamattarahitasantabhāvassa vipakkabhāvamāpannesu arūpadhammesu eva labbhanato. Soti vipākabhāvo. Vipākānaṃ payogena asādhetabbatāyāti ‘‘chandavato kiṃ nāmana sijjhatī’’tiādinā cittābhisaṅkhārapayogena yathā kusalākusalā nipphādīyanti, evaṃ vipākānaṃ payogena anipphādetabbattā. Payogenāti kammaphaluppattimūlahetubhūtena purimapayogena. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘payogasampattiṃ āgamma vipaccantī’’tiādi. Aññathāti payogena vinā. Sesapaccayesūti kammassa vipākuppādane sahakārīkāraṇesu. Kammassa kaṭattāyeva payoge sati asatipīti vuttamevatthaṃ avadhāraṇena dassento vipākānaṃ nirussāhataṃ pākaṭaṃ karoti. Na kilesavūpasamasantabhāvo yathā taṃ santānesu jhānasamāpattīsūti adhippāyo. Ayañca vipākānaṃ santabhāvo nānumāniko, atha kho paccakkhasiddhoti dassento ‘‘santabhāvatoyevā’’tiādimāha. Tattha abhinipātaggahaṇena kiccato pañcaviññāṇāni dasseti. Tenevāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kiñci dhammaṃ paṭijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Tappaccayavatanti vipākapaccayavantānaṃ, vipākapaccayena upakattabbānanti attho. Avipākānaṃ rūpadhammānaṃ. Vipākānukulaṃ pavattinti santasabhāvaṃ paccayabhāvamāha.
యథాసకం పచ్చయేహి నిబ్బత్తానం పచ్చయుప్పన్నానం అనుబలప్పదానం ఉపత్థమ్భకత్తం, తయిదం ఆహారేసు న నియతం తతో అఞ్ఞథాపి పవత్తనతో. తథా సతి తదేవ తత్థ కస్మా గహితన్తి చోదనం మనసి కత్వా ఆహ ‘‘సతిపి…పే॰… ఉపత్థమ్భకత్తేనా’’తి. తేన పధానాప్పధానేసు పధానేన నిద్దేసో ఞాయగతోతి దస్సేతి. కామఞ్చేత్థ ‘‘రూపారూపానం ఉపత్థమ్భకత్తేనా’’తి అవిసేసతో వుత్తం, సామఞ్ఞజోతనా పన విసేసే అవతిట్ఠతీతి యథారహం పచ్చయభావో నిద్ధారేతబ్బో. స్వాయం తేసం ఉపత్థమ్భకత్తస్స పధానభావవిభావనేనేవ ఆవి భవతీతి తమేవ దస్సేన్తో ‘‘ఉపత్థమ్భకత్తఞ్హీ’’తిఆదిమాహ. ఫస్సమనోసఞ్చేతనావిఞ్ఞాణాని అత్తనా సహజాతధమ్మానం సహుప్పాదనభావేన పచ్చయా హోన్తీతి ఆహ ‘‘సతిపి జనకత్తే అరూపీనం ఆహారాన’’న్తి. ఉపత్థమ్భకత్తం హోతి ఉప్పాదతో పరమ్పి నేసం పచ్చయభావతో. అసతిపి జనకత్తే ఉపత్థమ్భియమానస్స రూపస్స అఞ్ఞేహి యథాసకం పచ్చయేహి జనితత్తా. తేనాహ ‘‘చతుసముట్ఠానికరూపూపత్థమ్భకరూపాహారస్సా’’తి. యదగ్గేన రూపారూపాహారా అత్తనో ఫలస్స ఉప్పత్తియా పచ్చయా హోన్తి, తదగ్గేన ఠితియాపి పచ్చయా హోన్తియేవాతి ఉపత్థమ్భకత్తం జనకత్తం న బ్యభిచరతి, తస్మా అనుపత్థమ్భకస్స ఆహారస్స కుతో జనకతా. తేనాహ ‘‘అసతి పన…పే॰… నత్థీతి ఉపత్థమ్భకత్తం పధాన’’న్తి. యస్మా జనకో అజనకోపి హుత్వా ఆహారో ఉపత్థమ్భకో హోతి, అనుపత్థమ్భకో పన హుత్వా జనకో న హోతియేవ, తస్మాస్స ఉపత్థమ్భకత్తం పధానన్తి అత్థో. ఇదాని జనకత్తమ్పి ఆహారానం ఉపత్థమ్భనవసేనేవ హోతీతి దస్సేన్తో ‘‘జనయమానోపి హీ’’తిఆదిమాహ. అవిచ్ఛేదవసేనాతి సన్తతియా ఘట్టనవసేన.
Yathāsakaṃ paccayehi nibbattānaṃ paccayuppannānaṃ anubalappadānaṃ upatthambhakattaṃ, tayidaṃ āhāresu na niyataṃ tato aññathāpi pavattanato. Tathā sati tadeva tattha kasmā gahitanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘satipi…pe… upatthambhakattenā’’ti. Tena padhānāppadhānesu padhānena niddeso ñāyagatoti dasseti. Kāmañcettha ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattenā’’ti avisesato vuttaṃ, sāmaññajotanā pana visese avatiṭṭhatīti yathārahaṃ paccayabhāvo niddhāretabbo. Svāyaṃ tesaṃ upatthambhakattassa padhānabhāvavibhāvaneneva āvi bhavatīti tameva dassento ‘‘upatthambhakattañhī’’tiādimāha. Phassamanosañcetanāviññāṇāni attanā sahajātadhammānaṃ sahuppādanabhāvena paccayā hontīti āha ‘‘satipi janakatte arūpīnaṃ āhārāna’’nti. Upatthambhakattaṃ hoti uppādato parampi nesaṃ paccayabhāvato. Asatipi janakatte upatthambhiyamānassa rūpassa aññehi yathāsakaṃ paccayehi janitattā. Tenāha ‘‘catusamuṭṭhānikarūpūpatthambhakarūpāhārassā’’ti. Yadaggena rūpārūpāhārā attano phalassa uppattiyā paccayā honti, tadaggena ṭhitiyāpi paccayā hontiyevāti upatthambhakattaṃ janakattaṃ na byabhicarati, tasmā anupatthambhakassa āhārassa kuto janakatā. Tenāha ‘‘asati pana…pe… natthīti upatthambhakattaṃ padhāna’’nti. Yasmā janako ajanakopi hutvā āhāro upatthambhako hoti, anupatthambhako pana hutvā janako na hotiyeva, tasmāssa upatthambhakattaṃ padhānanti attho. Idāni janakattampi āhārānaṃ upatthambhanavaseneva hotīti dassento ‘‘janayamānopi hī’’tiādimāha. Avicchedavasenāti santatiyā ghaṭṭanavasena.
యది అధిపతియట్ఠో ఇన్ద్రియపచ్చయతా, ఏవం సన్తే అధిపతిపచ్చయతో ఇన్ద్రియపచ్చయస్స కిం నానాకరణన్తి చోదనం మనసి కత్వా తం తేసం నానాకరణం దస్సేన్తో ‘‘న అధిపతిపచ్చయధమ్మానం వియా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పవత్తినివారకేతి అత్తనో అధిపతిపచ్చయపవత్తియా నివారకే అఞ్ఞే అధిపతిపచ్చయధమ్మే. అభిభవిత్వా పవత్తనేనాతి పురిమాభిసఙ్ఖారసిద్ధేన ధోరేయ్యభావేన అభిభుయ్య పవత్తియా. గరుభావోతి జేట్ఠకభావో. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యేన జేట్ఠకభావేన ఛన్దాదయో అత్తనో పవత్తివిబన్ధకే తుల్యయోగీధమ్మే తదఞ్ఞధమ్మే వియ అభిభుయ్య పవత్తన్తి, న సో ఇన్ద్రియపచ్చయతాయ అధిపతియట్ఠోతి అధిప్పేతోతి. అథ కో చరహీతి ఆహ ‘‘అథ ఖో’’తిఆది. దస్సనాదికిచ్చేసు నిమిత్తభూతేసు చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీహి చక్ఖాదీహి పచ్చయేహి చక్ఖాదీనం అనువత్తనీయతాతి సమ్బన్ధో. జీవనే అనుపాలనే జీవన్తేహి సహజాతధమ్మేహి జీవితస్స, సుఖితాదీహి సుఖితదుక్ఖితసోమనస్సితదోమనస్సితుపేక్ఖితేహి సహజాతధమ్మేహి సుఖాదీనం అనువత్తనీయతాతి యోజనా. తంతంకిచ్చేసూతి వుత్తమేవ దస్సనాదికిచ్చం పచ్చామసతి. చక్ఖాదయో పచ్చయా ఏతేసన్తి చక్ఖాదిపచ్చయా, చక్ఖువిఞ్ఞాణాదయో. తేహి చక్ఖాదిపచ్చయేహి. చక్ఖాదీనన్తి చక్ఖాదిజీవితసుఖాదిసద్ధాదీనం.
Yadi adhipatiyaṭṭho indriyapaccayatā, evaṃ sante adhipatipaccayato indriyapaccayassa kiṃ nānākaraṇanti codanaṃ manasi katvā taṃ tesaṃ nānākaraṇaṃ dassento ‘‘na adhipatipaccayadhammānaṃ viyā’’tiādimāha. Tattha pavattinivāraketi attano adhipatipaccayapavattiyā nivārake aññe adhipatipaccayadhamme. Abhibhavitvā pavattanenāti purimābhisaṅkhārasiddhena dhoreyyabhāvena abhibhuyya pavattiyā. Garubhāvoti jeṭṭhakabhāvo. Ayañhettha saṅkhepattho – yena jeṭṭhakabhāvena chandādayo attano pavattivibandhake tulyayogīdhamme tadaññadhamme viya abhibhuyya pavattanti, na so indriyapaccayatāya adhipatiyaṭṭhoti adhippetoti. Atha ko carahīti āha ‘‘atha kho’’tiādi. Dassanādikiccesu nimittabhūtesu cakkhuviññāṇādīhi cakkhādīhi paccayehi cakkhādīnaṃ anuvattanīyatāti sambandho. Jīvane anupālane jīvantehi sahajātadhammehi jīvitassa, sukhitādīhi sukhitadukkhitasomanassitadomanassitupekkhitehi sahajātadhammehi sukhādīnaṃ anuvattanīyatāti yojanā. Taṃtaṃkiccesūti vuttameva dassanādikiccaṃ paccāmasati. Cakkhādayo paccayā etesanti cakkhādipaccayā, cakkhuviññāṇādayo. Tehi cakkhādipaccayehi. Cakkhādīnanti cakkhādijīvitasukhādisaddhādīnaṃ.
తేసు కిచ్చేసూతి దస్సనాదికిచ్చేసు. చక్ఖాదీనం ఇస్సరియం అధిపతియట్ఠో, సా ఇన్ద్రియపచ్చయతాతి అత్థో. తప్పచ్చయానం చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం తదనువత్తనేన తేసం చక్ఖాదీనం అనువత్తనేన. తత్థ దస్సనాదికిచ్చే. పవత్తీతి చ ఇదం తస్స అధిపతియట్ఠస్స పాకటకరణం. అనువత్తకేన హి అనువత్తనీయో అధిపతియట్ఠో పాకటో హోతి. యథా చక్ఖాదీనం కిచ్చవసేన అధిపతియట్ఠో, న ఏవం భావద్వయస్స. తస్స పన తాదిసేన కారణతామత్తేనాతి దస్సేన్తో ‘‘ఇత్థిపురిసిన్ద్రియానం పనా’’తిఆదిమాహ. పచ్చయేహీతి కమ్మాదిపచ్చయేహి. తతోతి ఇత్థాదిగ్గహణపచ్చయభావతో. తంసహితసన్తానేతి ఇత్థిన్ద్రియాదిసహితసన్తానే. ‘‘సుఖిన్ద్రియదుక్ఖిన్ద్రియానిపి చక్ఖాదిగ్గహణేన గహితానీ’’తి ఇదం ఇన్ద్రియపచ్చయమేవ సన్ధాయ వుత్తం, పచ్ఛాజాతాదీహి పన తాని రూపధమ్మానమ్పి పచ్చయా హోన్తియేవ.
Tesu kiccesūti dassanādikiccesu. Cakkhādīnaṃ issariyaṃ adhipatiyaṭṭho, sā indriyapaccayatāti attho. Tappaccayānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ tadanuvattanena tesaṃ cakkhādīnaṃ anuvattanena. Tattha dassanādikicce. Pavattīti ca idaṃ tassa adhipatiyaṭṭhassa pākaṭakaraṇaṃ. Anuvattakena hi anuvattanīyo adhipatiyaṭṭho pākaṭo hoti. Yathā cakkhādīnaṃ kiccavasena adhipatiyaṭṭho, na evaṃ bhāvadvayassa. Tassa pana tādisena kāraṇatāmattenāti dassento ‘‘itthipurisindriyānaṃ panā’’tiādimāha. Paccayehīti kammādipaccayehi. Tatoti itthādiggahaṇapaccayabhāvato. Taṃsahitasantāneti itthindriyādisahitasantāne. ‘‘Sukhindriyadukkhindriyānipi cakkhādiggahaṇena gahitānī’’ti idaṃ indriyapaccayameva sandhāya vuttaṃ, pacchājātādīhi pana tāni rūpadhammānampi paccayā hontiyeva.
లక్ఖణారమ్మణూపనిజ్ఝానభూతానన్తి అనిచ్చతాదిలక్ఖణస్స పథవీకసిణాదిఆరమ్మణస్స చ ఉపనిజ్ఝానవసేన పవత్తానం. వితక్కాదీనన్తి వితక్కవిచారపీతివేదనాచిత్తేకగ్గతానం. ఉపగన్త్వా నిజ్ఝానన్తి ఉపనికచ్చ నిజ్ఝానజ్ఝానారమ్మణస్స ఝానచక్ఖునా బ్యత్తతరం ఓలోకనం అత్థతో చిన్తనమేవ హోతీతి వుత్తం ‘‘పేక్ఖనం చిన్తనఞ్చా’’తి. తేనేవాహ ‘‘వితక్కనాదివసేనా’’తి. వితక్కాదీనంయేవ సాధారణో, యేన తేయేవ ‘‘ఝానఙ్గానీ’’తి వుచ్చన్తి. సుఖదుక్ఖవేదనాద్వయన్తి సామఞ్ఞవచనమ్పి ఉపనిజ్ఝాయనట్ఠస్స అధికతత్తా అనుపనిజ్ఝానసభావమేవ తం బోధేతీతి ఆహ ‘‘సుఖిన్ద్రియదుక్ఖిన్ద్రియద్వయ’’న్తి. తఞ్హి ఇధాధిప్పేతబ్బం, న సోమనస్సదోమనస్సిన్ద్రియం. తేన వుత్తం ‘‘అధిప్పాయో’’తి. అఝానఙ్గా ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతా పఞ్చవిఞ్ఞాణసహగతా దట్ఠబ్బా వితక్కపచ్ఛిమకత్తా ఝానఙ్గానం. యది ఏవన్తి ఝానఙ్గవచనేనేవ అఝానఙ్గానం నివత్తనం కతం, ఏవం సన్తే. ఏకన్తేన న ఉపేక్ఖాయ వియ అనేకన్తేన. అనేకన్తికఞ్హి ఉపేక్ఖాయ అఝానఙ్గత్తం. యది ఏకన్తేన అఝానఙ్గం సుఖదుక్ఖిన్ద్రియం, అథ కథం పసఙ్గోతి ఆహ ‘‘ఝానఙ్గట్ఠానే నిద్దిట్ఠత్తా’’తి. అథ వా యది ఏకన్తేన అఝానఙ్గతం వేదనాద్వయం, కథం ఝానఙ్గవోహారోతి ఆహ ‘‘ఝానఙ్గట్ఠానే నిద్దిట్ఠత్తా’’తి. సతిపి…పే॰… దస్సనత్థం ‘‘ఠపేత్వా సుఖదుక్ఖిన్ద్రియద్వయ’’న్తి వుత్తన్తి యోజనా . యది ఏవం యథావుత్తవేదనాద్వయేన సద్ధిం తాదిసా ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతా కస్మా న ఠపితాతి ఆహ ‘‘ఉపేక్ఖా…పే॰… అత్థీ’’తి, పఞ్చవిఞ్ఞాణసహగతానం ఝానపచ్చయభావో పన నత్థి, న ఇతరేసన్తి అధిప్పాయో. గహణం కతం ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతానన్తి ఆనేత్వా యోజనా.
Lakkhaṇārammaṇūpanijjhānabhūtānanti aniccatādilakkhaṇassa pathavīkasiṇādiārammaṇassa ca upanijjhānavasena pavattānaṃ. Vitakkādīnanti vitakkavicārapītivedanācittekaggatānaṃ. Upagantvā nijjhānanti upanikacca nijjhānajjhānārammaṇassa jhānacakkhunā byattataraṃ olokanaṃ atthato cintanameva hotīti vuttaṃ ‘‘pekkhanaṃ cintanañcā’’ti. Tenevāha ‘‘vitakkanādivasenā’’ti. Vitakkādīnaṃyeva sādhāraṇo, yena teyeva ‘‘jhānaṅgānī’’ti vuccanti. Sukhadukkhavedanādvayanti sāmaññavacanampi upanijjhāyanaṭṭhassa adhikatattā anupanijjhānasabhāvameva taṃ bodhetīti āha ‘‘sukhindriyadukkhindriyadvaya’’nti. Tañhi idhādhippetabbaṃ, na somanassadomanassindriyaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘adhippāyo’’ti. Ajhānaṅgā upekkhācittekaggatā pañcaviññāṇasahagatā daṭṭhabbā vitakkapacchimakattā jhānaṅgānaṃ. Yadi evanti jhānaṅgavacaneneva ajhānaṅgānaṃ nivattanaṃ kataṃ, evaṃ sante. Ekantena na upekkhāya viya anekantena. Anekantikañhi upekkhāya ajhānaṅgattaṃ. Yadi ekantena ajhānaṅgaṃ sukhadukkhindriyaṃ, atha kathaṃ pasaṅgoti āha ‘‘jhānaṅgaṭṭhāne niddiṭṭhattā’’ti. Atha vā yadi ekantena ajhānaṅgataṃ vedanādvayaṃ, kathaṃ jhānaṅgavohāroti āha ‘‘jhānaṅgaṭṭhāne niddiṭṭhattā’’ti. Satipi…pe… dassanatthaṃ ‘‘ṭhapetvā sukhadukkhindriyadvaya’’nti vuttanti yojanā . Yadi evaṃ yathāvuttavedanādvayena saddhiṃ tādisā upekkhācittekaggatā kasmā na ṭhapitāti āha ‘‘upekkhā…pe… atthī’’ti, pañcaviññāṇasahagatānaṃ jhānapaccayabhāvo pana natthi, na itaresanti adhippāyo. Gahaṇaṃ kataṃ upekkhācittekaggatānanti ānetvā yojanā.
యతో తతో వాతి దుగ్గతితో వా సుగతితో వా సంకిలేసతో వా వోదానతో వా నియ్యానట్ఠో, స్వాయం యథాక్కమం సమ్మా మిచ్ఛా వా హోతీతి ఆహ ‘‘సమ్మా వా మిచ్ఛా వాతి అత్థో’’తి. అహేతుకచిత్తేసు న లబ్భన్తీతి ఏత్థ అహేతుకచిత్తేసు ఏవ న లబ్భన్తీతి ఏవమవధారణం గహేతబ్బం, న అహేతుకచిత్తేసు న లబ్భన్తి ఏవాతి. తస్మా పురిమస్మిఞ్హి అవధారణే అహేతుకచిత్తేసు అలాభో నియతోతి సో పతియోగీసు నివత్తితో హోతి. తేనాహ ‘‘సహేతుకచిత్తేసు అలాభాభావదస్సనత్థం వుత్త’’న్తి. దుతియే పన అహేతుకచిత్తాని అలాభే నియతానీతి తేసు అనవసేసతో అలాభేన భవితబ్బం. తథా సతి యో కేసుచి అహేతుకచిత్తేసు ఝానపచ్చయో లబ్భతి, సోపి నివారితో సియా. తేన వుత్తం ‘‘న అహేతుకచిత్తేసూ’’తిఆది. తత్థ లాభాభావదస్సనత్థన్తి లాభాభావస్సేవ దస్సనత్థం న వుత్తన్తి అత్థో. తేన ఏకచ్చాలాభో అపటిక్ఖిత్తో హోతి. తేనేవాహ ‘‘కత్థచి కస్సచి లాభో న నివారితో’’తి. ఏవం అత్థే గయ్హమానేతి ఏవం వుత్తనయేన పఠమపదావధారణవసేన అత్థే విఞ్ఞాయమానే. ఏత్తకమేవ విఞ్ఞాయేయ్యాతి అహేతుకచిత్తేసు కేసుచి చిత్తేసు ఝానమగ్గపచ్చయేసు కస్సచి పచ్చయస్స లాభో న నివారితోతి ఏత్తకమేవ విఞ్ఞాయేయ్య అవిసేసేన వుత్తత్తా. కిం పనేత్థ ఉపరి కాతబ్బన్తి ఆహ ‘‘న సవితక్క…పే॰… కత’’న్తి. యదిపి న కతం, అత్థతో పన తం కతమేవాతి వేదితబ్బం.
Yato tato vāti duggatito vā sugatito vā saṃkilesato vā vodānato vā niyyānaṭṭho, svāyaṃ yathākkamaṃ sammā micchā vā hotīti āha ‘‘sammā vā micchā vāti attho’’ti. Ahetukacittesu na labbhantīti ettha ahetukacittesu eva na labbhantīti evamavadhāraṇaṃ gahetabbaṃ, na ahetukacittesu na labbhanti evāti. Tasmā purimasmiñhi avadhāraṇe ahetukacittesu alābho niyatoti so patiyogīsu nivattito hoti. Tenāha ‘‘sahetukacittesu alābhābhāvadassanatthaṃ vutta’’nti. Dutiye pana ahetukacittāni alābhe niyatānīti tesu anavasesato alābhena bhavitabbaṃ. Tathā sati yo kesuci ahetukacittesu jhānapaccayo labbhati, sopi nivārito siyā. Tena vuttaṃ ‘‘na ahetukacittesū’’tiādi. Tattha lābhābhāvadassanatthanti lābhābhāvasseva dassanatthaṃ na vuttanti attho. Tena ekaccālābho apaṭikkhitto hoti. Tenevāha ‘‘katthaci kassaci lābho na nivārito’’ti. Evaṃ atthe gayhamāneti evaṃ vuttanayena paṭhamapadāvadhāraṇavasena atthe viññāyamāne. Ettakameva viññāyeyyāti ahetukacittesu kesuci cittesu jhānamaggapaccayesu kassaci paccayassa lābho na nivāritoti ettakameva viññāyeyya avisesena vuttattā. Kiṃ panettha upari kātabbanti āha ‘‘na savitakka…pe… kata’’nti. Yadipi na kataṃ, atthato pana taṃ katamevāti veditabbaṃ.
అహేతుకచిత్తేసు వా లాభాభావదస్సనత్థేతిఆది పచ్ఛిమపదావధారణవసేన అత్థదస్సనం. తస్మాతి యస్మా అహేతుకచిత్తేసు న లబ్భన్తి ఏవాతి ఏవం నియమే కరియమానే యథావుత్తో అత్థో సమ్భవతి, తస్మా. అయఞ్చ అత్థో పాఠన్తరేనపి సంసన్దతీతి దస్సేతుం ‘‘యేన అలాభేనా’’తిఆది వుత్తం. తం అలాభన్తి తం ధమ్మసఙ్గణియం పకాసితం అలాభం. ఏసాతి ఏస ఇధ పట్ఠానవణ్ణనాయం ‘‘అహేతుకచిత్తేసు న లబ్భన్తీ’’తి అలాభో వుత్తో. కీదిసో పన అలాభోతి తం దస్సేన్తో ‘‘యథా హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ సహేతుకేసూతి సహేతుకచిత్తేసు. సఙ్కడ్ఢిత్వాతి అవిసటే కత్వా. ఏకత్తగతభావకరణన్తి ఏకభావాపాదనం. ఇమస్మిం పన పకరణే ఝానపచ్చయో వుత్తోవ యథాలాభపచ్చయాకారవిభావనే దేసనాయ తప్పరభావతో.
Ahetukacittesu vā lābhābhāvadassanatthetiādi pacchimapadāvadhāraṇavasena atthadassanaṃ. Tasmāti yasmā ahetukacittesu na labbhanti evāti evaṃ niyame kariyamāne yathāvutto attho sambhavati, tasmā. Ayañca attho pāṭhantarenapi saṃsandatīti dassetuṃ ‘‘yena alābhenā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ alābhanti taṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ pakāsitaṃ alābhaṃ. Esāti esa idha paṭṭhānavaṇṇanāyaṃ ‘‘ahetukacittesu na labbhantī’’ti alābho vutto. Kīdiso pana alābhoti taṃ dassento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tattha sahetukesūti sahetukacittesu. Saṅkaḍḍhitvāti avisaṭe katvā. Ekattagatabhāvakaraṇanti ekabhāvāpādanaṃ. Imasmiṃ pana pakaraṇe jhānapaccayo vuttova yathālābhapaccayākāravibhāvane desanāya tapparabhāvato.
సమన్తి అవిసమం, సమ్మా, సహ వా. పకారేహీతి ఏకవత్థుకతాదిప్పకారేహి. యుత్తతాయాతి సంసట్ఠతాయ. సా పన సంసట్ఠతా యస్మా సభావతో అనేకేసమ్పి సతం ఏకత్తగమనం వియ హోతి, తస్మా వుత్తం ‘‘ఏకీభావోపగమనేన వియ ఉపకారకతా’’తి. ఏవం ఉపకారకతా చ తేసం బహూనం సహచ్చ ఏకత్తకారితాయ నిదస్సేతబ్బా.
Samanti avisamaṃ, sammā, saha vā. Pakārehīti ekavatthukatādippakārehi. Yuttatāyāti saṃsaṭṭhatāya. Sā pana saṃsaṭṭhatā yasmā sabhāvato anekesampi sataṃ ekattagamanaṃ viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘ekībhāvopagamanena viya upakārakatā’’ti. Evaṃ upakārakatā ca tesaṃ bahūnaṃ sahacca ekattakāritāya nidassetabbā.
యుత్తానమ్పి సతన్తి వుత్తప్పకారేన సంసట్ఠతాయ అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్బన్ధతాయ యుత్తానమ్పి సమానానం. అయఞ్చ యుత్తతా న సమ్పయుత్తపచ్చయతాయ వియ పచ్చయధమ్మేసు పచ్చయుప్పన్నధమ్మేసు చ వేదితబ్బా, కేవలం తత్థ అరూపసభావత్తా ఉభయం సమధురం, ఇధ రూపారూపసభావత్తా విధురన్తి అయం విసేసో. విప్పయుత్తభావేనాతి విసంసట్ఠభావేన. తేన వుత్తం ‘‘నానత్తూపగమేనా’’తి. ఇదఞ్హేత్థ విప్పయుత్తతాయ విసేసనం యా నానత్తూపగమనసఙ్ఖాతా విప్పయుత్తతా, న సా ‘‘ఞాణవిప్పయుత్త’’న్తిఆదీసు వియ అభావమత్తన్తి, అయఞ్చ ఉపకారకతా వినా సంసగ్గేన సహావట్ఠాయితాయ కిచ్చకారితాదీహి నిదస్సేతబ్బా. న హీతిఆది ‘‘యుత్తాన’’న్తి వుత్తస్స అత్థస్స సమత్థనం ‘‘తాదిసే యోగే సతియేవ విప్పయుత్తపచ్చయతా’’తి. తేనాహ ‘‘న హీ’’తిఆది. తస్సత్థో – యథా ‘‘వత్థు ఖన్ధానం, సహజాతా కుసలా ఖన్ధా చిత్తసముట్ఠానానం రూపానం, పచ్ఛాజాతా కుసలా ఖన్ధా పురేజాతస్స ఇమస్స కాయస్స విప్పయుత్తపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదివచనతో (పట్ఠా॰ ౧.౧.౪౩౪) వత్థుసహజాతపచ్ఛాజాతవసేన యుత్తానం అత్థి విప్పయుత్తపచ్చయతా, న ఏవం అయుత్తానం వత్థుసహజాత…పే॰… అత్థీతి. యది ఏవం రూపానం రూపేహి కస్మా విప్పయుత్తపచ్చయో న వుత్తోతి ఆహ ‘‘రూపానం పనా’’తిఆది. విప్పయోగోయేవ నత్థి సమ్పయోగాసఙ్కాయ అభావతో. సమ్పయుజ్జమానానఞ్హి అరూపానం రూపేహి, రూపానఞ్చ తేహి సియా సమ్పయోగాసఙ్కా, సమ్పయోగలక్ఖణం పన నత్థీతి తేసం విప్పయోగో వుత్తో. తేనాహ ‘‘చతూహి సమ్పయోగో చతూహి విప్పయోగో’’తి.
Yuttānampi satanti vuttappakārena saṃsaṭṭhatāya aññamaññasambandhatāya yuttānampi samānānaṃ. Ayañca yuttatā na sampayuttapaccayatāya viya paccayadhammesu paccayuppannadhammesu ca veditabbā, kevalaṃ tattha arūpasabhāvattā ubhayaṃ samadhuraṃ, idha rūpārūpasabhāvattā vidhuranti ayaṃ viseso. Vippayuttabhāvenāti visaṃsaṭṭhabhāvena. Tena vuttaṃ ‘‘nānattūpagamenā’’ti. Idañhettha vippayuttatāya visesanaṃ yā nānattūpagamanasaṅkhātā vippayuttatā, na sā ‘‘ñāṇavippayutta’’ntiādīsu viya abhāvamattanti, ayañca upakārakatā vinā saṃsaggena sahāvaṭṭhāyitāya kiccakāritādīhi nidassetabbā. Na hītiādi ‘‘yuttāna’’nti vuttassa atthassa samatthanaṃ ‘‘tādise yoge satiyeva vippayuttapaccayatā’’ti. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Tassattho – yathā ‘‘vatthu khandhānaṃ, sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo’’tiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.434) vatthusahajātapacchājātavasena yuttānaṃ atthi vippayuttapaccayatā, na evaṃ ayuttānaṃ vatthusahajāta…pe… atthīti. Yadi evaṃ rūpānaṃ rūpehi kasmā vippayuttapaccayo na vuttoti āha ‘‘rūpānaṃ panā’’tiādi. Vippayogoyeva natthi sampayogāsaṅkāya abhāvato. Sampayujjamānānañhi arūpānaṃ rūpehi, rūpānañca tehi siyā sampayogāsaṅkā, sampayogalakkhaṇaṃ pana natthīti tesaṃ vippayogo vutto. Tenāha ‘‘catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti.
అత్థి మే పాపకమ్మం కతన్తి కతభావవిసిట్ఠా అత్థితా వుచ్చమానా కిరియాయ సిద్ధభావమేవ దీపేతి, న సిజ్ఝమానతన్తి ఆహ ‘‘నిబ్బత్తతాలక్ఖణం అత్థిభావ’’న్తి. అత్థతో పన కమ్మస్స అనిబ్బత్తఫలతాయ ఏవమేత్థ అత్థితా వేదితబ్బా. అత్థి పుగ్గలోతి పనేత్థ తస్సా పఞ్ఞత్తియా గహేతబ్బతా, తదుపాదానస్స వా పబన్ధావిచ్ఛేదో లబ్భతేవాతి వుత్తం ‘‘ఉపలబ్భమానతాలక్ఖణం అత్థిభావ’’న్తి. పచ్చయధమ్మస్స యదిపి ఉప్పాదతో పట్ఠాయ యావ భఙ్గా లబ్భమానతా అత్థిభావో, తథాపి తస్స యథా ఉప్పాదక్ఖణతో ఠితిక్ఖణే సాతిసయో బ్యాపారో, ఏవం పచ్చయుప్పన్నేపీతి వుత్తం ‘‘సతిపి జనకత్తే ఉపత్థమ్భకప్పట్ఠానా అత్థిభావేన ఉపకారకతా’’తి. వత్థారమ్మణసహజాతాదీనన్తి ఆది-సద్దేన పురేజాతపచ్ఛాజాతాదీని సఙ్గణ్హాతి. అత్థిభావేనేవ న నిస్సయాదిభావేనాతి ‘‘సాధారణ’’న్తి వుత్తం ఉపకారకత్తం విభావేతి.
Atthime pāpakammaṃ katanti katabhāvavisiṭṭhā atthitā vuccamānā kiriyāya siddhabhāvameva dīpeti, na sijjhamānatanti āha ‘‘nibbattatālakkhaṇaṃ atthibhāva’’nti. Atthato pana kammassa anibbattaphalatāya evamettha atthitā veditabbā. Atthi puggaloti panettha tassā paññattiyā gahetabbatā, tadupādānassa vā pabandhāvicchedo labbhatevāti vuttaṃ ‘‘upalabbhamānatālakkhaṇaṃ atthibhāva’’nti. Paccayadhammassa yadipi uppādato paṭṭhāya yāva bhaṅgā labbhamānatā atthibhāvo, tathāpi tassa yathā uppādakkhaṇato ṭhitikkhaṇe sātisayo byāpāro, evaṃ paccayuppannepīti vuttaṃ ‘‘satipi janakatte upatthambhakappaṭṭhānā atthibhāvena upakārakatā’’ti. Vatthārammaṇasahajātādīnanti ādi-saddena purejātapacchājātādīni saṅgaṇhāti. Atthibhāveneva na nissayādibhāvenāti ‘‘sādhāraṇa’’nti vuttaṃ upakārakattaṃ vibhāveti.
ఫస్సాదీనం అనేకేసం సహభావో నత్థీతి ఇదం న ఏకచిత్తుప్పాదపరియాపన్నే సన్ధాయ, అథ ఖో నానాచిత్తుప్పాదపరియాపన్నేతి దస్సేన్తో ‘‘ఏకస్మిం ఫస్సాదిసముదాయే సతి దుతియో న హోతీ’’తి ఆహ. స్వాయమత్థో ‘‘సహభావో నత్థీ’’తి సహభావపటిక్ఖేపేనేవ విఞ్ఞాయతి. ఏత్తావతా పన అనవబుజ్ఝన్తానం వసేన వివరిత్వా వుత్తో. తేనాతి అనేకేసం ఫస్సాదీనం సహభావాభావేన. యది నత్థితామత్తేన ఉపకారకతా నత్థిపచ్చయతా, అనానన్తరాతీతవసేనపి సియాతి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘సతిపీ’’తిఆది. తానీతి పురిమతరచిత్తాని. దదమానం వియాతి కస్మా వుత్తం, నను ఓకాసం దేతియేవ. తథా హి వుత్తం ‘‘పవత్తిఓకాసదానేన ఉపకారకతా’’తి? సచ్చమేతం, ఏవమజ్ఝాసయా వియ పచ్చయధమ్మా అభావం గచ్ఛన్తీతి దస్సనత్థం వియ-సద్దగ్గహణం.
Phassādīnaṃ anekesaṃ sahabhāvo natthīti idaṃ na ekacittuppādapariyāpanne sandhāya, atha kho nānācittuppādapariyāpanneti dassento ‘‘ekasmiṃ phassādisamudāye sati dutiyo na hotī’’ti āha. Svāyamattho ‘‘sahabhāvo natthī’’ti sahabhāvapaṭikkhepeneva viññāyati. Ettāvatā pana anavabujjhantānaṃ vasena vivaritvā vutto. Tenāti anekesaṃ phassādīnaṃ sahabhāvābhāvena. Yadi natthitāmattena upakārakatā natthipaccayatā, anānantarātītavasenapi siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Tānīti purimataracittāni. Dadamānaṃ viyāti kasmā vuttaṃ, nanu okāsaṃ detiyeva. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pavattiokāsadānena upakārakatā’’ti? Saccametaṃ, evamajjhāsayā viya paccayadhammā abhāvaṃ gacchantīti dassanatthaṃ viya-saddaggahaṇaṃ.
నత్థితావిగమానం సతిపి పచ్చయస్స ధమ్మస్స అనుపలద్ధితాసామఞ్ఞే నత్థివిగతపచ్చయేసు లబ్భమానం విసేసమత్థం విభావేతుం ‘‘ఏత్థ చా’’తిఆది వుత్తం. అభావమత్తేనాతి హుత్వా అభావమత్తేన. తేనేత్థ నిరోధానన్తరం పచ్చయధమ్మస్స ఉపకారకత్తం ఆహ, యథా తం ‘‘ఓకాసదాన’’న్తి వుత్తం. సభావవిగమేనాతి ఏతేన నిరోధతో పరమ్పి యతో ‘‘విగతతా నిరోధప్పత్తతా’’తి వుత్తం. పచ్చయధమ్మే యాసం నత్థితావిగతతానం వసేన నత్థివిగతపచ్చయా వుత్తా, తాసం విసేసే దస్సితే నత్థివిగతపచ్చయానం విసేసో దస్సితో హోతీతి ‘‘నత్థితా చ నిరోధానన్తరసుఞ్ఞతా విగతతా నిరోధప్పత్తతా’’తి వుత్తం, తత్థ నిరోధానన్తరా న నిరోధసమకాలాతి అధిప్పాయో. తథాతి ఇమినా యథా పచ్చయధమ్మావిసేసేపి నత్థివిగతపచ్చయభావవిసేసో నిద్ధారితో, తథా అత్థిఅవిగతపచ్చయభావవిసేసోతి ఇమమత్థం ఉపసంహరతి. యథా హి నిరోధానన్తరనిరోధప్పత్తీహి నత్థివిగతతానం భేదో లక్ఖితో, ఏవం పచ్చయధమ్మస్స ధరమానతానిరోధానుపగమేహి అత్థిఅవిగతతానన్తి. కథం పనాయం ధమ్మావిసేసే పచ్చయభావవిసేసో దువిఞ్ఞేయ్యరూపేన ఠితో సమ్మా విభావిస్సతీతి ఆహ ‘‘ధమ్మానఞ్హీ’’తిఆది. తదభిసమయాయ తేసం పచ్చయవిసేసానం అధిగమత్థం.
Natthitāvigamānaṃ satipi paccayassa dhammassa anupaladdhitāsāmaññe natthivigatapaccayesu labbhamānaṃ visesamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Abhāvamattenāti hutvā abhāvamattena. Tenettha nirodhānantaraṃ paccayadhammassa upakārakattaṃ āha, yathā taṃ ‘‘okāsadāna’’nti vuttaṃ. Sabhāvavigamenāti etena nirodhato parampi yato ‘‘vigatatā nirodhappattatā’’ti vuttaṃ. Paccayadhamme yāsaṃ natthitāvigatatānaṃ vasena natthivigatapaccayā vuttā, tāsaṃ visese dassite natthivigatapaccayānaṃ viseso dassito hotīti ‘‘natthitā ca nirodhānantarasuññatā vigatatā nirodhappattatā’’ti vuttaṃ, tattha nirodhānantarā na nirodhasamakālāti adhippāyo. Tathāti iminā yathā paccayadhammāvisesepi natthivigatapaccayabhāvaviseso niddhārito, tathā atthiavigatapaccayabhāvavisesoti imamatthaṃ upasaṃharati. Yathā hi nirodhānantaranirodhappattīhi natthivigatatānaṃ bhedo lakkhito, evaṃ paccayadhammassa dharamānatānirodhānupagamehi atthiavigatatānanti. Kathaṃ panāyaṃ dhammāvisese paccayabhāvaviseso duviññeyyarūpena ṭhito sammā vibhāvissatīti āha ‘‘dhammānañhī’’tiādi. Tadabhisamayāya tesaṃ paccayavisesānaṃ adhigamatthaṃ.
చతూసు ఖన్ధేసు ఏకస్సపి అసఙ్గహితత్తాభావతో అనన్తరాదీహీతి విభత్తిం పరిణామేత్వా యోజనా. అఞ్ఞన్తి సుఖుమరూపం. న హి తం పురేజాతపచ్చయో హోతి. నను చ రూపరూపమ్పి పురేజాతపచ్చయభావేన కుసలత్తికే నాగతన్తి ఆహ ‘‘రూపరూపం పనా’’తిఆది. అఞ్ఞత్థ ఆగతమేవాతి యదిపి కుసలత్తికే నాగతం, సనిదస్సనత్తికాదీసు పన ఆగతత్తా న సక్కా రూపరూపస్స పురేజాతపచ్చయతం పటిక్ఖిపితున్తి అత్థో.
Catūsu khandhesu ekassapi asaṅgahitattābhāvato anantarādīhīti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojanā. Aññanti sukhumarūpaṃ. Na hi taṃ purejātapaccayo hoti. Nanu ca rūparūpampi purejātapaccayabhāvena kusalattike nāgatanti āha ‘‘rūparūpaṃ panā’’tiādi. Aññattha āgatamevāti yadipi kusalattike nāgataṃ, sanidassanattikādīsu pana āgatattā na sakkā rūparūpassa purejātapaccayataṃ paṭikkhipitunti attho.
పచ్చయుద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccayuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.