| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ
Abhidhammapiṭake
ಪಟ್ಠಾನಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
Paṭṭhānappakaraṇa-aṭṭhakathā
ದೇವಾತಿದೇವೋ ದೇವಾನಂ, ದೇವದಾನವಪೂಜಿತೋ,
Devātidevo devānaṃ, devadānavapūjito,
ದೇಸಯಿತ್ವಾ ಪಕರಣಂ, ಯಮಕಂ ಸುದ್ಧಸಂಯಮೋ॥
Desayitvā pakaraṇaṃ, yamakaṃ suddhasaṃyamo.
ಅತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮತೋ ಚೇವ, ಗಮ್ಭೀರಸ್ಸಾಥ ತಸ್ಸ ಯಂ,
Atthato dhammato ceva, gambhīrassātha tassa yaṃ,
ಅನನ್ತರಂ ಮಹಾವೀರೋ, ಸತ್ತಮಂ ಇಸಿಸತ್ತಮೋ॥
Anantaraṃ mahāvīro, sattamaṃ isisattamo.
ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ನಾಮರೂಪನಿರೋಧನೋ,
Paṭṭhānaṃ nāma nāmena, nāmarūpanirodhano,
ದೇಸೇಸಿ ಅತಿಗಮ್ಭೀರ-ನಯಮಣ್ಡಿತದೇಸನಂ॥
Desesi atigambhīra-nayamaṇḍitadesanaṃ.
ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತೋ, ಯಸ್ಮಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ,
Idāni tassa sampatto, yasmā saṃvaṇṇanākkamo,
ತಸ್ಮಾ ನಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾತಿ॥
Tasmā naṃ vaṇṇayissāmi, taṃ suṇātha samāhitāti.
ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Paccayuddesavaṇṇanā
ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಹಿ ಅನುಲೋಮಪಟ್ಠಾನೇ ದ್ವಾವೀಸತಿ ತಿಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಸತಂ ದುಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತತೋ ಪರಂ ದ್ವಾವೀಸತಿ ತಿಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದುಕಸತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ। ತತೋ ಪರಂ ದುಕಸತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ತಿಕೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಕದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ। ತಿಕೇ ಪನ ತಿಕೇಸುಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ। ದುಕೇ ಚ ದುಕೇಸುಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುಕದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತಂ। ಏವಂ –
Sammāsambuddhena hi anulomapaṭṭhāne dvāvīsati tike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ, sataṃ duke nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ. Tato paraṃ dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Tike pana tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Duke ca dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Evaṃ –
ತಿಕಞ್ಚ ಪಟ್ಠಾನವರಂ ದುಕುತ್ತಮಂ,
Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ದುಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ತಿಕಂ ದುಕಞ್ಚ।
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
ತಿಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ದುಕಂ ದುಕಞ್ಚ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ಛ ಅನುಲೋಮಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾತಿ॥
Cha anulomamhi nayā sugambhīrāti.
ಪಚ್ಚನೀಯಪಟ್ಠಾನೇಪಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ತಿಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ದುಕಸತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ದ್ವಾವೀಸತಿ ತಿಕೇ ದುಕಸತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ದುಕಸತಂ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ತಿಕೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಕದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ತಿಕೇ ತಿಕೇಸುಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಿಕತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ದುಕೇ ದುಕೇಸುಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದುಕದುಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇಪಿ ಛಹಿ ನಯೇಹಿ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Paccanīyapaṭṭhānepi dvāvīsati tike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma. Dukasataṃ nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma. Dvāvīsati tike dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma. Dukasataṃ dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma. Tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma. Duke dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāmāti evaṃ paccanīyepi chahi nayehi paṭṭhānaṃ niddiṭṭhaṃ. Tena vuttaṃ –
‘‘ತಿಕಞ್ಚ ಪಟ್ಠಾನವರಂ ದುಕುತ್ತಮಂ,
‘‘Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ದುಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ತಿಕಂ ದುಕಞ್ಚ।
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
ತಿಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ದುಕಂ ದುಕಞ್ಚ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ಛ ಪಚ್ಚನೀಯಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ॥
Cha paccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti.
ತತೋ ಪರಂ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇಪಿ ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಛ ನಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇನಾಹ –
Tato paraṃ anulomapaccanīyepi etenevupāyena cha nayā dassitā. Tenāha –
‘‘ತಿಕಞ್ಚ ಪಟ್ಠಾನವರಂ ದುಕುತ್ತಮಂ,
‘‘Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ದುಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ತಿಕಂ ದುಕಞ್ಚ।
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
ತಿಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ದುಕಂ ದುಕಞ್ಚ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ಛ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ॥
Cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti.
ತದನನ್ತರಂ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಮ್ಹಿ ಏತೇಹೇವ ಛಹಿ ನಯೇಹಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತೇನಾಹ –
Tadanantaraṃ paccanīyānulomamhi eteheva chahi nayehi niddiṭṭhaṃ. Tenāha –
‘‘ತಿಕಞ್ಚ ಪಟ್ಠಾನವರಂ ದುಕುತ್ತಮಂ,
‘‘Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ,
ದುಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ತಿಕಂ ದುಕಞ್ಚ।
Dukaṃ tikañceva tikaṃ dukañca;
ತಿಕಂ ತಿಕಞ್ಚೇವ ದುಕಂ ದುಕಞ್ಚ,
Tikaṃ tikañceva dukaṃ dukañca,
ಛ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಮ್ಹಿ ನಯಾ ಸುಗಮ್ಭೀರಾ’’ತಿ॥
Cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrā’’ti.
ಏವಂ ಅನುಲೋಮೇ ಛ ಪಟ್ಠಾನಾನಿ, ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಛ, ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಛ, ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇ ಛ ಪಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಇದಂ ‘‘ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಸಮೋಧಾನಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ।
Evaṃ anulome cha paṭṭhānāni, paccanīye cha, anulomapaccanīye cha, paccanīyānulome cha paṭṭhānānīti idaṃ ‘‘catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhānapaṭṭhānamahāpakaraṇaṃ nāmā’’ti hi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮೋಧಾನವಸೇನೇತಂ ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಸಮೋಧಾನಂ ಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣಂ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಞ್ಚೇವ ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪಕರಣಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥೋ ತಾವ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ। ‘ಪ-ಕಾರೋ’ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ಠಾನಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಂ। ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾತಿಆದೀಸು ಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಇತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಇಮೇಸು ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇಕಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮೂಹತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tattha yesaṃ catuvīsatiyā samantapaṭṭhānānaṃ samodhānavasenetaṃ catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhānaṃ paṭṭhānamahāpakaraṇaṃ nāmāti vuttaṃ, tesañceva imassa ca pakaraṇassa nāmattho tāva evaṃ veditabbo. Kenaṭṭhena paṭṭhānanti? Nānappakārapaccayaṭṭhena. ‘Pa-kāro’ hi nānappakāratthaṃ dīpeti, ṭhānasaddo paccayatthaṃ. Ṭhānāṭṭhānakusalatātiādīsu hi paccayo ṭhānanti vutto. Iti nānappakārānaṃ paccayānaṃ vasena desitattā imesu catuvīsatiyā paṭṭhānesu ekekaṃ paṭṭhānaṃ nāma. Imesaṃ pana paṭṭhānānaṃ samūhato sabbampetaṃ pakaraṇaṃ paṭṭhānanti veditabbaṃ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ವಿಭಜನಟ್ಠೇನ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಪಟ್ಠಪನಾ ವಿವರಣಾ ವಿಭಜನಾ ಉತ್ತಾನೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೭೧) ಆಗತಟ್ಠಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಿಭಜನಟ್ಠೇನ ಪಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಇತಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ ಇಮೇಸು ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇಕಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮೂಹತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Aparo nayo – kenaṭṭhena paṭṭhānanti? Vibhajanaṭṭhena. ‘‘Paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkamma’’nti (ma. ni. 1.371) āgataṭṭhānasmiñhi vibhajanaṭṭhena paṭṭhānaṃ paññāyati. Iti kusalādīnaṃ dhammānaṃ hetupaccayādivasena vibhattattā imesu catuvīsatiyā paṭṭhānesu ekekaṃ paṭṭhānaṃ nāma. Imesaṃ pana paṭṭhānānaṃ samūhato sabbampetaṃ pakaraṇaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti veditabbaṃ.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ಪಟ್ಠಿತತ್ಥೇನ। ಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಗೋಟ್ಠಾ ಪಟ್ಠಿತಗಾವೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೬) ಆಗತಟ್ಠಾನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಯೇನ ಪಟ್ಠಾನೇನ ಪಟ್ಠಿತಗಾವೋತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಗಮನಂ ಹೋತಿ। ಇತಿ ನಾತಿವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇಸು ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಆದೀಸು ಅನಿಸ್ಸಙ್ಗಗಮನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಸು ಕುಸಲಾದೀಸು ವಿತ್ಥಾರಿತನಯಲಾಭತೋ ನಿಸ್ಸಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಗಮನತ್ತಾ ಇಮೇಸು ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇಕಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮೂಹತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Aparo nayo – kenaṭṭhena paṭṭhānanti? Paṭṭhitatthena. Gamanaṭṭhenāti attho. ‘‘Goṭṭhā paṭṭhitagāvo’’ti (ma. ni. 1.156) āgataṭṭhānasmiñhi yena paṭṭhānena paṭṭhitagāvoti vutto, taṃ atthato gamanaṃ hoti. Iti nātivitthāritanayesu dhammasaṅgaṇīādīsu anissaṅgagamanassa sabbaññutaññāṇassa hetupaccayādibhedabhinnesu kusalādīsu vitthāritanayalābhato nissaṅgavasena pavattagamanattā imesu catuvīsatiyā paṭṭhānesu ekekaṃ paṭṭhānaṃ nāma. Imesaṃ pana paṭṭhānānaṃ samūhato sabbampetaṃ pakaraṇaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti veditabbaṃ.
ತತ್ಥ ಅನುಲೋಮಮ್ಹಿ ತಾವ ಪಠಮಂ ತಿಕವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ಪದಚ್ಛೇದೋ – ತಿಕಾನಂ ಪಟ್ಠಾನಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ। ತಿಕಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇಪಿ ತಿಕಾನಂ ಪಟ್ಠಾನನ್ತ್ವೇವ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ತಿಕಾನಂ ವಿಭಜನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಭೇದಭಿನ್ನತಾಯ ಲದ್ಧವಿತ್ಥಾರಾ ತಿಕಾ ಏವ ಪಟ್ಠಾನಂ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಗಮನಭೂಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕಪಟ್ಠಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಅನುಲೋಮೇ ಛಪಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚನೀಯಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Tattha anulomamhi tāva paṭhamaṃ tikavasena desitattā tikapaṭṭhānaṃ nāma. Tassa padacchedo – tikānaṃ paṭṭhānaṃ ettha atthīti tikapaṭṭhānaṃ. Tikānaṃ nānappakārakā paccayā etissā desanāya atthīti attho. Dutiyavikappepi tikānaṃ paṭṭhānantveva tikapaṭṭhānaṃ. Hetupaccayādivasena tikānaṃ vibhajanāti attho. Tatiyavikappe hetupaccayādibhedabhinnatāya laddhavitthārā tikā eva paṭṭhānaṃ tikapaṭṭhānaṃ. Sabbaññutaññāṇassa nissaṅgagamanabhūmīti attho. Dukapaṭṭhānādīsupi eseva nayo. Evaṃ anulome chapaṭṭhānāni viditvā paccanīyādīsupi imināvupāyena veditabbāni.
ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಾನಿ ಅನುಲೋಮೇ, ಪಚ್ಚನೀಯೇ, ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ, ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇತಿ ಸಮನ್ತಾ ಛ ಛ ಹುತ್ವಾ ಚತುವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ; ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚತುವೀಸತಿ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಖುದ್ದಕಪಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮೋಧಾನವಸೇನೇತಂ ಚತುವೀಸತಿಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಸಮೋಧಾನಂ ಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣಂ ನಾಮ।
Yasmā panetāni anulome, paccanīye, anulomapaccanīye, paccanīyānulometi samantā cha cha hutvā catuvīsati honti; tasmā ‘‘catuvīsati samantapaṭṭhānānī’’ti vuccanti. Iti imesaṃ catuvīsatiyā khuddakapaṭṭhānasaṅkhātānaṃ samantapaṭṭhānānaṃ samodhānavasenetaṃ catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhānaṃ paṭṭhānamahāpakaraṇaṃ nāma.
ತಂ ಪನೇತಂ ಯೇ ತಿಕಾದಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ತಿಕಪಟ್ಠಾನಂ ದುಕಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ದುಕದುಕಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ತೇ ತಿಕಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಾ ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆದಿತೋ ತಾವಸ್ಸ ಮಾತಿಕಾನಿಕ್ಖೇಪವಾರೋ ನಾಮ ವುತ್ತೋ; ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೋತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ಸೋ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸತೋ ದುವಿಧೋ। ತಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಯಂ ಉದ್ದೇಸೋ।
Taṃ panetaṃ ye tikādayo nissāya niddiṭṭhattā ‘‘tikapaṭṭhānaṃ dukapaṭṭhānaṃ…pe… dukadukapaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, te anāmasitvā yesaṃ paccayānaṃ vasena te tikādayo vibhattā te paccaye dassetuṃ ādito tāvassa mātikānikkhepavāro nāma vutto; paccayavibhaṅgavārotipi tasseva nāmaṃ. So uddesaniddesato duvidho. Tassa hetupaccayo…pe… avigatapaccayoti ayaṃ uddeso.
ತತ್ಥ ಹೇತು ಚ ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ। ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ಹೇತೂತಿ ವಚನಾವಯವಕಾರಣಮೂಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ‘‘ಪಟಿಞ್ಞಾ ಹೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಲೋಕೇ ವಚನಾವಯವೋ ಹೇತೂತಿ, ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾಸನೇ ಪನ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೬೦) ಕಾರಣಂ। ‘‘ತಯೋ ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ, ತಯೋ ಅಕುಸಲಾ ಹೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೫೯) ಮೂಲಂ ಹೇತೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಸ್ಮಾ ಏತೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ನಂ ವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಾ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Tattha hetu ca so paccayo cāti hetupaccayo. Hetu hutvā paccayo, hetubhāvena paccayoti vuttaṃ hoti. Ārammaṇapaccayādīsupi eseva nayo. Tattha hetūti vacanāvayavakāraṇamūlānametaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Paṭiññā hetū’’tiādīsu hi loke vacanāvayavo hetūti, vuccati. Sāsane pana ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’tiādīsu (mahāva. 60) kāraṇaṃ. ‘‘Tayo kusalā hetū, tayo akusalā hetū’’tiādīsu (dha. sa. 1059) mūlaṃ hetūti vuccati. Taṃ idha adhippetaṃ. Paccayoti ettha pana ayaṃ vacanattho – paṭicca etasmā etīti paccayo, appaccakkhāya naṃ vattatīti attho. Yo hi dhammo yaṃ dhammaṃ appaccakkhāya tiṭṭhati vā uppajjati vā, so tassa paccayoti vuttaṃ hoti.
ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಉಪಕಾರಕಲಕ್ಖಣೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ವಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಉಪಕಾರಕೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಚ್ಚಯೋ, ಹೇತು; ಕಾರಣಂ ನಿದಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ, ಪಭವೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ನಾನಂ। ಇತಿ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಹೇತು, ಉಪಕಾರಕಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಹಿ ಸಾಲಿಆದೀನಂ ಸಾಲಿಬೀಜಾದೀನಿ ವಿಯ, ಮಣಿಪ್ಪಭಾದೀನಂ ವಿಯ ಚ ಮಣಿವಣ್ಣಾದಯೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಾಧಕೋತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪನ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪೇಸು ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಸೋ ತೇಸಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ, ನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಹೇತೂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಞ್ಚ ವಿನಾ ಏತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ।
Lakkhaṇato pana upakārakalakkhaṇo paccayo, yo hi dhammo yassa dhammassa ṭhitiyā vā uppattiyā vā upakārako hoti, so tassa paccayoti vuccati. Paccayo, hetu; kāraṇaṃ nidānaṃ sambhavo, pabhavoti atthato ekaṃ, byañjanato nānaṃ. Iti mūlaṭṭhena hetu, upakārakaṭṭhena paccayoti saṅkhepato mūlaṭṭhena upakārako dhammo hetupaccayo. So hi sāliādīnaṃ sālibījādīni viya, maṇippabhādīnaṃ viya ca maṇivaṇṇādayo kusalādīnaṃ kusalādibhāvasādhakoti ācariyānaṃ adhippāyo. Evaṃ sante pana taṃsamuṭṭhānarūpesu hetupaccayatā na sampajjati. Na hi so tesaṃ kusalādibhāvaṃ sādheti, na ca paccayo na hotīti. Vuttañhetaṃ ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti. Ahetukacittānañca vinā etena abyākatabhāvo siddho.
ಸಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೋ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುಪಟಿಬದ್ಧೋ। ಯದಿ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತೂಸು ಸಭಾವತೋವ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಹೇತುಪಟಿಬದ್ಧೋ ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲೋ ವಾ ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು, ಏವಂ ಹೇತೂಸುಪಿ ಕುಸಲಾದಿತಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ। ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಾಧನವಸೇನ ಪನ ಹೇತೂನಂ ಮೂಲಟ್ಠಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನವಸೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಲದ್ಧಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ವಿರುಳ್ಹಮೂಲಾ ವಿಯ ಪಾದಪಾ ಥಿರಾ ಹೋನ್ತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಅಹೇತುಕಾ ಪನ ತಿಲಬೀಜಕಾದಿಸೇವಾಲಾ ವಿಯ ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ। ಇತಿ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Sahetukānampi ca yonisomanasikārādipaṭibaddho kusalādibhāvo na sampayuttahetupaṭibaddho. Yadi ca sampayuttahetūsu sabhāvatova kusalādibhāvo siyā, taṃsampayuttesu hetupaṭibaddho alobho kusalo vā siyā abyākato vā. Yasmā pana ubhayathāpi hoti, tasmā yathā sampayuttesu, evaṃ hetūsupi kusalāditā pariyesitabbā. Kusalādibhāvasādhanavasena pana hetūnaṃ mūlaṭṭhaṃ aggahetvā suppatiṭṭhitabhāvasādhanavasena gayhamāne na kiñci virujjhati. Laddhahetupaccayā hi dhammā viruḷhamūlā viya pādapā thirā honti suppatiṭṭhitā, ahetukā pana tilabījakādisevālā viya na suppatiṭṭhitā. Iti mūlaṭṭhena upakārakoti suppatiṭṭhitabhāvasādhanena upakārako dhammo hetupaccayoti veditabbo.
ತತೋ ಪರೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಓಸಾಪಿತತ್ತಾ ನ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ದುಬ್ಬಲೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಂ ವಾ ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹತಿ ಚೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ಚ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಬ್ಭೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚ। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tato paresu ārammaṇavasena upakārako dhammo ārammaṇapaccayo. So ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā’’ti ārabhitvāpi ‘‘yaṃ yaṃ dhammaṃ ārabbha ye ye dhammā uppajjanti cittacetasikā dhammā, te te dhammā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti osāpitattā na koci dhammo na hoti. Yathā hi dubbalo puriso daṇḍaṃ vā rajjuṃ vā ālambitvāva uṭṭhahati ceva tiṭṭhati ca, evaṃ cittacetasikā dhammā rūpādiārammaṇaṃ ārabbheva uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca. Tasmā sabbepi cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ārammaṇabhūtā dhammā ārammaṇapaccayoti veditabbā.
ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಸಹಜಾತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಛನ್ದಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಛನ್ದವೀರಿಯಚಿತ್ತವೀಮಂಸಸಙ್ಖಾತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನೋ ಚ ಖೋ ಏಕತೋ। ಯದಾ ಹಿ ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತದಾ ಛನ್ದೋವ ಅಧಿಪತಿ, ನ ಇತರೇ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಯಂ ಪನ ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸೋ ನೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ।
Jeṭṭhakaṭṭhena upakārako dhammo adhipatipaccayo. So sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha ‘‘chandādhipati chandasampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ adhipatipaccayena paccayo’’tiādivacanato chandavīriyacittavīmaṃsasaṅkhātā cattāro dhammā sahajātādhipatipaccayoti veditabbā, no ca kho ekato. Yadā hi chandaṃ dhuraṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittaṃ pavattati, tadā chandova adhipati, na itare. Esa nayo sesesupi. Yaṃ pana dhammaṃ garuṃ katvā arūpadhammā pavattanti, so nesaṃ ārammaṇādhipati. Tena vuttaṃ – ‘‘yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvā ye ye dhammā uppajjanti cittacetasikā dhammā, te te dhammā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ adhipatipaccayena paccayo’’ti.
ಅನನ್ತರಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಸಮನನ್ತರಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಇದಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯದ್ವಯಂ ಬಹುಧಾ ಪಪಞ್ಚಯನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಾರೋ – ಯೋ ಹಿ ಏಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತರಾ ಮನೋಧಾತು, ಮನೋಧಾತುಅನನ್ತರಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿಆದಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರೂಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥೋವ ಧಮ್ಮೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿ।
Anantarabhāvena upakārako dhammo anantarapaccayo. Samanantarabhāvena upakārako dhammo samanantarapaccayo. Idañca paccayadvayaṃ bahudhā papañcayanti. Ayaṃ panettha sāro – yo hi esa cakkhuviññāṇānantarā manodhātu, manodhātuanantarā manoviññāṇadhātūtiādi cittaniyamo, so yasmā purimacittavaseneva ijjhati, na aññathā. Tasmā attano attano anantaraṃ anurūpassa cittuppādassa uppādanasamatthova dhammo anantarapaccayo. Tenevāha – ‘‘anantarapaccayoti cakkhuviññāṇadhātu taṃsampayuttakā ca dhammā manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi.
ಯೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ, ಸ್ವೇವ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಮೇವ ಹೇತ್ಥ ನಾನಂ, ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಅಧಿವಚನನಿರುತ್ತಿದುಕಾದೀಸು ವಿಯ ಚ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ನಾನಂ ನತ್ಥಿ। ಯಮ್ಪಿ ‘‘ಅದ್ಧಾನನ್ತರತಾಯ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ, ಕಾಲಾನನ್ತರತಾಯ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಂ , ತಂ ‘‘ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಕುಸಲಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಸಮತ್ಥತಾ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಭಾವನಾಬಲೇನ ಪನ ವಾರಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮನನ್ತರಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಾನನ್ತರತಾಯ ಅಭಾವಮೇವ ಸಾಧೇತಿ। ಭಾವನಾಬಲೇನ ಹಿ ತತ್ಥ ಕಾಲಾನನ್ತರತಾ ನತ್ಥೀತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ಏತದೇವ ವದಾಮ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಕಾಲಾನನ್ತರತಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯತಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಕಾಲಾನನ್ತರತಾಯ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಲದ್ಧಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತತೋವೇತ್ಥ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ, ನ ಅತ್ಥತೋ। ಕಥಂ? ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರನ್ತಿ ಹಿ ಅನನ್ತರಾ। ಸಣ್ಠಾನಾಭಾವತೋ ಸುಟ್ಠು ಅನನ್ತರಾತಿ ಸಮನನ್ತರಾ।
Yo anantarapaccayo, sveva samanantarapaccayo. Byañjanamattameva hettha nānaṃ, upacayasantatiādīsu viya, adhivacananiruttidukādīsu viya ca, atthato pana nānaṃ natthi. Yampi ‘‘addhānantaratāya anantarapaccayo, kālānantaratāya samanantarapaccayo’’ti ācariyānaṃ mataṃ , taṃ ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanakusalaṃ phalasamāpattiyā samanantarapaccayena paccayo’’tiādīhi virujjhati. Yampi tattha vadanti – ‘‘dhammānaṃ samuṭṭhāpanasamatthatā na parihāyati, bhāvanābalena pana vāritattā dhammā samanantaraṃ nuppajjantī’’ti, tampi kālānantaratāya abhāvameva sādheti. Bhāvanābalena hi tattha kālānantaratā natthīti, mayampi etadeva vadāma. Yasmā ca kālānantaratā natthi, tasmā samanantarapaccayatā na yujjati. Kālānantaratāya hi tesaṃ samanantarapaccayo hotīti laddhi. Tasmā abhinivesaṃ akatvā byañjanamattatovettha nānākaraṇaṃ paccetabbaṃ, na atthato. Kathaṃ? Natthi etesaṃ antaranti hi anantarā. Saṇṭhānābhāvato suṭṭhu anantarāti samanantarā.
ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಹ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ, ಪಕಾಸಸ್ಸ ಪದೀಪೋ ವಿಯ। ಸೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಅರೂಪಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ನಾಮರೂಪಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ…ಪೇ॰… ಮಹಾಭೂತಾ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ…ಪೇ॰… ರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿಕಾಲೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ನ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಇದಂ ಹದಯವತ್ಥುಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Uppajjamāno saha uppajjamānabhāvena upakārako dhammo sahajātapaccayo, pakāsassa padīpo viya. So arūpakkhandhādivasena chabbidho hoti. Yathāha – cattāro khandhā arūpino aññamaññaṃ sahajātapaccayena paccayo. Cattāro mahābhūtā aññamaññaṃ…pe… okkantikkhaṇe nāmarūpaṃ aññamaññaṃ…pe… cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ…pe… mahābhūtā upādārūpānaṃ…pe… rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammānaṃ kiñcikāle sahajātapaccayena paccayo; kiñci kāle na sahajātapaccayena paccayoti. Idaṃ hadayavatthumeva sandhāya vuttaṃ.
ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದನುಪತ್ಥಮ್ಭನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞುಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ತಿದಣ್ಡಂ ವಿಯ। ಸೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಅರೂಪಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ…ಪೇ॰… ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ನಾಮರೂಪಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Aññamaññaṃ uppādanupatthambhanabhāvena upakārako dhammo aññamaññapaccayo. Aññamaññupatthambhakaṃ tidaṇḍaṃ viya. So arūpakkhandhādivasena tividho hoti. Yathāha – cattāro khandhā arūpino aññamaññapaccayena paccayo. Cattāro mahābhūtā…pe… okkantikkhaṇe nāmarūpaṃ aññamaññapaccayena paccayoti.
ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ನಿಸ್ಸಯಾಕಾರೇನ ಚ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ತರುಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಪಥವೀಪಟಾದಯೋ ವಿಯ। ಸೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಅರೂಪಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಹಜಾತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಛಟ್ಠೋ ಪನೇತ್ಥ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ, ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾಯತನಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಧಾತು ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಚ ವತ್ತನ್ತಿ , ತಂ ರೂಪಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತೋ।
Adhiṭṭhānākārena nissayākārena ca upakārako dhammo nissayapaccayo, tarucittakammādīnaṃ pathavīpaṭādayo viya. So ‘‘cattāro khandhā arūpino aññamaññaṃ nissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ sahajāte vuttanayeneva veditabbo. Chaṭṭho panettha koṭṭhāso ‘‘cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā, sotaghānajivhākāyāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti , taṃ rūpaṃ manodhātuyā ca manoviññāṇadhātuyā ca taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ nissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ vibhatto.
ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಧ ಪನ ಅಯಂ ತಾವ ವಚನತ್ಥೋ – ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ನಿಸ್ಸಿತೋ, ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ನಿಸ್ಸಯೋ। ಯಥಾ ಪನ ಭುಸೋ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ, ಏವಂ ಭುಸೋ ನಿಸ್ಸಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಬಲವಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ಬಲವಕಾರಣಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಚಿಣ್ಣಾನಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಝಾನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಸೇಕ್ಖಾ ಗೋತ್ರಭುಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಿ, ವೋದಾನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಿ, ಸೇಕ್ಖಾ ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ನಿಯಮತೋ ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಬಲವಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ । ಇತಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬಮತ್ತಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ, ಬಲವಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Upanissayapaccayoti idha pana ayaṃ tāva vacanattho – tadadhīnavuttitāya attano phalena nissito, na paṭikkhittoti nissayo. Yathā pana bhuso āyāso upāyāso, evaṃ bhuso nissayo upanissayo. Balavakāraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Tasmā balavakāraṇabhāvena upakārako dhammo upanissayapaccayoti veditabbo. So ārammaṇūpanissayo, anantarūpanissayo pakatūpanissayoti tividho hoti. Tattha ‘‘dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ garuṃ katvā paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni garuṃ katvā paccavekkhati, jhānā vuṭṭhahitvā jhānaṃ garuṃ katvā paccavekkhati, sekkhā gotrabhuṃ garuṃ katvā paccavekkhanti, vodānaṃ garuṃ katvā paccavekkhanti, sekkhā maggā vuṭṭhahitvā maggaṃ garuṃ katvā paccavekkhantī’’ti evamādinā nayena ārammaṇūpanissayo tāva ārammaṇādhipatinā saddhiṃ nānattaṃ akatvā vibhatto. Tattha yaṃ ārammaṇaṃ garuṃ katvā cittacetasikā uppajjanti, taṃ niyamato tesaṃ ārammaṇesu balavārammaṇaṃ hoti . Iti garukātabbamattaṭṭhena ārammaṇādhipati, balavakāraṇaṭṭhena ārammaṇūpanissayoti evametesaṃ nānattaṃ veditabbaṃ.
ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋಪಿ ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಕತ್ವಾವ ವಿಭತ್ತೋ। ಮಾತಿಕಾನಿಕ್ಖೇಪೇ ಪನ ನೇಸಂ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಚ ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಚ ಆಗತತ್ತಾ ನಿಕ್ಖೇಪವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೀಭಾವಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರೂಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತನಸಮತ್ಥತಾಯ ಅನನ್ತರತಾ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದನೇ ಬಲವತಾಯ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಏವಂ ಅನನ್ತರಚಿತ್ತಂ, ವಿನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರೂಪಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ, ಬಲವಕಾರಣವಸೇನ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Anantarūpanissayopi ‘‘purimā purimā kusalā khandhā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ upanissayapaccayena paccayo’’tiādinā nayena anantarapaccayena saddhiṃ nānattaṃ akatvāva vibhatto. Mātikānikkhepe pana nesaṃ ‘‘cakkhuviññāṇadhātu taṃsampayuttakā ca dhammā manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādinā nayena anantarassa ca ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ upanissayapaccayena paccayo’’tiādinā nayena upanissayassa ca āgatattā nikkhepaviseso atthi, sopi atthato ekībhāvameva gacchati. Evaṃ santepi attano attano anantaraṃ anurūpassa cittuppādassa pavattanasamatthatāya anantaratā purimacittassa ca pacchimacittuppādane balavatāya anantarūpanissayatā veditabbā. Yathā hi hetupaccayādīsu kañci dhammaṃ vināpi cittaṃ uppajjati, na evaṃ anantaracittaṃ, vinā cittassa uppatti nāma atthi, tasmā balavapaccayo hoti. Iti attano attano anantaraṃ anurūpacittuppādavasena anantarapaccayo, balavakāraṇavasena anantarūpanissayoti evametesaṃ nānattaṃ veditabbaṃ.
ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪನ ಪಕತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಪಕತೋ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಪ್ಫಾದಿತೋ ವಾ ಸದ್ಧಾಸೀಲಾದಿ; ಉಪಸೇವಿತೋ ವಾ ಉತುಭೋಜನಾದಿ। ಪಕತಿಯಾಯೇವ ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತರೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ‘‘ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ – ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸೀಲಂ… ಸುತಂ… ಚಾಗಂ… ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ…ಪೇ॰… ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಸದ್ಧಾ… ಸೀಲಂ… ಸುತಂ… ಚಾಗೋ… ಪಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಾಯ… ಸೀಲಸ್ಸ… ಸುತಸ್ಸ… ಚಾಗಸ್ಸ… ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಕೋ ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಇಮೇ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಕತಾ ಚೇವ ಬಲವಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಚಾತಿ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ।
Pakatūpanissayo pana pakato upanissayo pakatūpanissayo. Pakato nāma attano santāne nipphādito vā saddhāsīlādi; upasevito vā utubhojanādi. Pakatiyāyeva vā upanissayo pakatūpanissayo, ārammaṇānantarehi asammissoti attho. Tassa ‘‘pakatūpanissayo – saddhaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, jhānaṃ uppādeti, vipassanaṃ uppādeti, maggaṃ uppādeti, abhiññaṃ uppādeti, samāpattiṃ uppādeti, sīlaṃ… sutaṃ… cāgaṃ… paññaṃ upanissāya dānaṃ deti…pe… samāpattiṃ uppādeti. Saddhā… sīlaṃ… sutaṃ… cāgo… paññā saddhāya… sīlassa… sutassa… cāgassa… paññāya upanissayapaccayena paccayo’’tiādinā nayena anekappakārako pabhedo veditabbo. Iti ime saddhādayo pakatā ceva balavakāraṇaṭṭhena upanissayā cāti pakatūpanissayoti.
ಪಠಮತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಹದಯವತ್ಥುವಸೇನ ಏಕಾದಸವಿಧೋ ಹೋತಿ । ಯಥಾಹ – ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋತ… ಘಾನ… ಜಿವ್ಹಾ… ಕಾಯಾಯತನಂ, ರೂಪಾಯತನಂ, ಸದ್ದ… ಗನ್ಧ… ರಸ… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ, ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಧಾತು ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಚ ವತ್ತನ್ತಿ, ತಂ ರೂಪಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ನ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Paṭhamataraṃ uppajjitvā vattamānabhāvena upakārako dhammo purejātapaccayo. So pañcadvāre vatthārammaṇahadayavatthuvasena ekādasavidho hoti . Yathāha – cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo. Sota… ghāna… jivhā… kāyāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sadda… gandha… rasa… phoṭṭhabbāyatanaṃ, kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo. Rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti, taṃ rūpaṃ manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ purejātapaccayena paccayo, manoviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ kiñci kāle purejātapaccayena paccayo, kiñci kāle na purejātapaccayena paccayoti.
ಪುರೇಜಾತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ, ಗಿಜ್ಝಪೋತಕಸರೀರಾನಂ ಆಹಾರಾಸಾಚೇತನಾ ವಿಯ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ।
Purejātānaṃ rūpadhammānaṃ upatthambhakaṭṭhena upakārako arūpadhammo pacchājātapaccayo, gijjhapotakasarīrānaṃ āhārāsācetanā viya. Tena vuttaṃ – ‘‘pacchājātā cittacetasikā dhammā purejātassa imassa kāyassa pacchājātapaccayena paccayo’’ti.
ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಅನನ್ತರಾನಂ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಯ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ, ಗನ್ಥಾದೀಸು ಪುರಿಮಾಪುರಿಮಾಭಿಯೋಗೋ ವಿಯ। ಸೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯಜವನವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ । ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಅಕುಸಲಾ…ಪೇ॰… ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Āsevanaṭṭhena anantarānaṃ paguṇabalavabhāvāya upakārako dhammo āsevanapaccayo, ganthādīsu purimāpurimābhiyogo viya. So kusalākusalakiriyajavanavasena tividho hoti. Yathāha – purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayena paccayo . Purimā purimā akusalā…pe… kiriyābyākatā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kiriyābyākatānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayena paccayoti.
ಚಿತ್ತಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾಯ ಚೇವ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಚೇತನಾಯ ವಸೇನ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಚೇತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Cittapayogasaṅkhātena kiriyābhāvena upakārako dhammo kammapaccayo. So nānākkhaṇikāya ceva kusalākusalacetanāya sahajātāya ca sabbāyapi cetanāya vasena duvidho hoti. Yathāha – kusalākusalaṃ kammaṃ vipākānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ kammapaccayena paccayo. Cetanā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃ samuṭṭhānānañca rūpānaṃ kammapaccayena paccayoti.
ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೇನ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಾಯ ಉಪಕಾರಕೋ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮೋ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೋ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ, ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ…ಪೇ॰… ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೋ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಸ್ಸ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Nirussāhasantabhāvena nirussāhasantabhāvāya upakārako vipākadhammo vipākapaccayo. So pavatte cittasamuṭṭhānānaṃ, paṭisandhiyaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ, sabbattha ca sampayuttadhammānaṃ vipākapaccayo hoti. Yathāha – vipākābyākato eko khandho tiṇṇaṃ khandhānaṃ, cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ, vipākapaccayena paccayo…pe… paṭisandhikkhaṇe vipākābyākato eko khandho…pe… dve khandhā dvinnaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ vipākapaccayena paccayo. Khandhā vatthussa vipākapaccayena paccayoti.
ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅರೂಪಿನೋ ಆಹಾರಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಆಹಾರಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ।
Rūpārūpānaṃ upatthambhakaṭṭhena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo. Yathāha – kabaḷīkāro āhāro imassa kāyassa āhārapaccayena paccayo. Arūpino āhārā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayoti. Pañhāvāre pana ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā āhārā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayo’’tipi vuttaṃ.
ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯವಜ್ಜಾ ವೀಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ, ಸೇಸಾ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾಹ – ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ, ಸೋತ… ಘಾನ… ಜಿವ್ಹಾ… ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅರೂಪಿನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ।
Adhipatiyaṭṭhena upakārakā itthindriyapurisindriyavajjā vīsatindriyā indriyapaccayo. Tattha cakkhundriyādayo pañca arūpadhammānaṃyeva, sesā rūpārūpānaṃ paccayā honti. Yathāha – cakkhundriyaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā, sota… ghāna… jivhā… kāyindriyaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ indriyapaccayena paccayo. Rūpajīvitindriyaṃ kaṭattārūpānaṃ indriyapaccayena paccayo. Arūpino indriyā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ indriyapaccayena paccayoti. Pañhāvāre pana ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā indriyā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ indriyapaccayena paccayo’’tipi vuttaṃ.
ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾದ್ವಯಂ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಾನಿ ಸತ್ತ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಝಾನಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಝಾನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾನಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಝಾನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ।
Upanijjhāyanaṭṭhena upakārakāni ṭhapetvā dvipañcaviññāṇesu kāyikasukhadukkhavedanādvayaṃ sabbānipi kusalādibhedāni satta jhānaṅgāni jhānapaccayo. Yathāha – jhānaṅgāni jhānasampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ jhānapaccayena paccayoti. Pañhāvāre pana paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatāni jhānaṅgāni sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ jhānapaccayena paccayo’’tipi vuttaṃ.
ಯತೋ ತತೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾನಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಏತೇ ಪನ ದ್ವೇಪಿ ಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Yato tato vā niyyānaṭṭhena upakārakāni kusalādibhedāni dvādasa maggaṅgāni maggapaccayo. Yathāha – ‘‘maggaṅgāni maggasampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ maggapaccayena paccayo’’ti. Pañhāvāre pana ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatāni maggaṅgāni sampayuttakānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ maggapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ. Na ete pana dvepi jhānamaggapaccayā yathāsaṅkhyaṃ dvipañcaviññāṇāhetukacittesu labbhantīti veditabbā.
ಏಕವತ್ಥುಕಏಕಾರಮ್ಮಣಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಅರೂಪಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ।
Ekavatthukaekārammaṇaekuppādekanirodhasaṅkhātena sampayuttabhāvena upakārakā arūpadhammā sampayuttapaccayo. Yathāha – ‘‘cattāro khandhā arūpino aññamaññaṃ sampayuttapaccayena paccayo’’ti.
ಏಕವತ್ಥುಕಾದಿಭಾವಾನುಪಗಮೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪೀನಂ, ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪೀನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಪುರೇಜಾತವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ಸಹಜಾತಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಅಬ್ಯಾಕತಪದಸ್ಸ ಪನ ಸಹಜಾತವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಖನ್ಧಾ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಸ್ಸ, ವತ್ಥು ಖನ್ಧಾನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪುರೇಜಾತಂ ಪನ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದಿವತ್ಥುವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾಹ – ಪುರೇಜಾತಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಕಾಯಾಯತನಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ವತ್ಥು ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವತ್ಥು ಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ವತ್ಥು ಅಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Ekavatthukādibhāvānupagamena upakārakā rūpino dhammā arūpīnaṃ, arūpino dhammā rūpīnaṃ vippayuttapaccayena paccayo. So sahajātapacchājātapurejātavasena tividho hoti. Vuttañhetaṃ – sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayoti. Abyākatapadassa pana sahajātavibhaṅge ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā khandhā kaṭattārūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Khandhā vatthussa, vatthu khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ. Purejātaṃ pana cakkhundriyādivatthuvaseneva veditabbaṃ. Yathāha – purejātaṃ cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa…pe… kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipākābyākatānaṃ kiriyābyākatānaṃ khandhānaṃ vatthu kusalānaṃ khandhānaṃ, vatthu akusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayoti.
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಲಕ್ಖಣೇನ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ । ತಸ್ಸ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮಹಾಭೂತನಾಮರೂಪಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಮಹಾಭೂತಾಯತನವತ್ಥುವಸೇನ ಸತ್ತಧಾ ಮಾತಿಕಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ಯಥಾಹ – ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಅರೂಪಿನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ನಾಮರೂಪಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಮಹಾಭೂತಾ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ, ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ…ಪೇ॰… ಕಾಯಾಯತನಂ…ಪೇ॰… ರೂಪಾಯತನಂ…ಪೇ॰… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಾಯತನಂ…ಪೇ॰… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಧಾತು ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಚ ವತ್ತನ್ತಿ, ತಂ ರೂಪಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ಸಹಜಾತಂ, ಪುರೇಜಾತಂ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ, ಆಹಾರಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿಪಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಹಜಾತೇ ತಾವ ‘‘ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಪುರೇಜಾತೇ ಪುರೇಜಾತಾನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪನ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ।
Paccuppannalakkhaṇena atthibhāvena tādisasseva dhammassa upatthambhakaṭṭhena upakārako dhammo atthipaccayo. Tassa arūpakkhandhamahābhūtanāmarūpacittacetasikamahābhūtāyatanavatthuvasena sattadhā mātikā nikkhittā. Yathāha – cattāro khandhā arūpino aññamaññaṃ atthipaccayena paccayo; cattāro mahābhūtā aññamaññaṃ, okkantikkhaṇe nāmarūpaṃ aññamaññaṃ, cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ mahābhūtā upādārūpānaṃ, cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā…pe… kāyāyatanaṃ…pe… rūpāyatanaṃ…pe… phoṭṭhabbāyatanaṃ kāyaviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ atthipaccayena paccayo. Rūpāyatanaṃ…pe… phoṭṭhabbāyatanaṃ manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ atthipaccayena paccayo. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattanti, taṃ rūpaṃ manodhātuyā ca manoviññāṇadhātuyā ca taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ atthipaccayena paccayoti. Pañhāvāre pana sahajātaṃ, purejātaṃ, pacchājātaṃ, āhāraṃ, indriyantipi nikkhipitvā sahajāte tāva ‘‘eko khandho tiṇṇaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ atthipaccayena paccayo’’tiādinā nayena niddeso kato. Purejāte purejātānaṃ cakkhādīnaṃ vasena niddeso kato. Pacchājāte purejātassa imassa kāyassa pacchājātānaṃ cittacetasikānaṃ paccayavasena niddeso kato. Āhārindriyesu pana ‘‘kabaḷīkāro āhāro imassa kāyassa atthipaccayena paccayo. Rūpajīvitindriyaṃ kaṭattārūpānaṃ atthipaccayena paccayo’’ti evaṃ niddeso katoti.
ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಓಕಾಸಸ್ಸ ದಾನೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಸಮನನ್ತರನಿರುದ್ಧಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ಸಮನನ್ತರನಿರುದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಟುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Attano anantaraṃ uppajjamānānaṃ arūpadhammānaṃ pavattiokāsassa dānena upakārakā samanantaraniruddhā arūpadhammā natthipaccayo. Yathāha – samanantaraniruddhā cittacetasikā dhammā paṭuppannānaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ natthipaccayena paccayoti.
ತೇ ಏವ ವಿಗತಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾಹ – ಸಮನನ್ತರವಿಗತಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಟುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Te eva vigatabhāvena upakārakattā vigatapaccayo. Yathāha – samanantaravigatā cittacetasikā dhammā paṭuppannānaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ vigatapaccayena paccayoti.
ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಏವ ಅವಿಗತಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಪನ ತಥಾ ವಿನೇತಬ್ಬವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ವಾ ಅಯಂ ದುಕೋ ವುತ್ತೋ; ಸಹೇತುಕದುಕಂ ವತ್ವಾಪಿ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕೋ ವಿಯಾತಿ।
Atthipaccayadhammā eva avigatabhāvena upakārakattā avigatapaccayoti veditabbā. Desanāvilāsena pana tathā vinetabbaveneyyavasena vā ayaṃ duko vutto; sahetukadukaṃ vatvāpi hetusampayuttaduko viyāti.
ಇಮೇಸು ಪನ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ –
Imesu pana catuvīsatiyā paccayesu asammohatthaṃ –
ಧಮ್ಮತೋ ಕಾಲತೋ ಚೇವ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ।
Dhammato kālato ceva, nānappakārabhedato;
ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋ ಚೇವ, ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ॥
Paccayuppannato ceva, viññātabbo vinicchayo.
ತತ್ಥ ಧಮ್ಮತೋತಿ – ಇಮೇಸು ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ತಾವ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ನಾಮಧಮ್ಮೇಕದೇಸೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಚ ಅಭಾವೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಾ। ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ನಾಮಧಮ್ಮೇಕದೇಸೋ, ತಥಾ ಕಮ್ಮಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗರುಕಾತಬ್ಬಾ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ। ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಪಚ್ಛಾಜಾತಆಸೇವನವಿಪಾಕಸಮ್ಪಯುತ್ತನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮಧಮ್ಮಾವ। ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನಾಮಧಮ್ಮೇಕದೇಸೋತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪೇಕದೇಸೋ। ಸೇಸಾ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ನಾಮರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Tattha dhammatoti – imesu hi paccayesu hetupaccayo tāva nāmarūpadhammesu nāmadhammekadeso. Ārammaṇapaccayo saddhiṃ paññattiyā ca abhāvena sabbepi nāmarūpadhammā. Adhipatipaccaye sahajātādhipati nāmadhammekadeso, tathā kammajhānamaggapaccayā. Ārammaṇādhipati sabbepi garukātabbā ārammaṇadhammā. Anantarasamanantarapacchājātaāsevanavipākasampayuttanatthivigatapaccayā nāmadhammāva. Nibbānassa asaṅgahitattā nāmadhammekadesotipi vattuṃ vaṭṭati. Purejātapaccayo rūpekadeso. Sesā yathālābhavasena nāmarūpadhammāti evaṃ tāvettha dhammato viññātabbo vinicchayo.
ಕಾಲತೋತಿ –
Kālatoti –
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾವ ಹೋನ್ತೇತ್ಥ, ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ ಪಞ್ಚ ಚ।
Paccuppannāva hontettha, paccayā dasa pañca ca;
ಅತೀತಾ ಏವ ಪಞ್ಚೇಕೋ, ತೇ ಕಾಲೇ ದ್ವೇಪಿ ನಿಸ್ಸಿತೋ।
Atītā eva pañceko, te kāle dvepi nissito;
ತಯೋ ತಿಕಾಲಿಕಾ ಚೇವ, ವಿಮುತ್ತಾ ಚಾಪಿ ಕಾಲತೋತಿ॥
Tayo tikālikā ceva, vimuttā cāpi kālatoti.
ಏತೇಸು ಹಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪಾಕಆಹಾರಇನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮೇ ಪನ್ನರಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಸಮನನ್ತರಆಸೇವನನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಅತೀತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಏಕೋ ಪನ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತೇ ದ್ವೇಪಿ ಕಾಲೇ ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಸೇಸಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇಕಾಲಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಕಾಲವಿಮುತ್ತಾಪೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಕಾಲತೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Etesu hi hetupaccayo sahajātaaññamaññanissayapurejātapacchājātavipākaāhāraindriyajhānamaggasampayuttavippayuttaatthiavigatapaccayoti ime pannarasa paccayā paccuppannadhammāva honti. Anantarapaccayo samanantaraāsevananatthivigatapaccayoti ime pañca atītāyeva honti. Eko pana kammapaccayo, so paccuppannātīte dvepi kāle nissito hoti. Sesā ārammaṇapaccayo adhipatipaccayo upanissayapaccayoti ime tayo paccayā tekālikāpi honti, paññattiyā saddhiṃ nibbānassa saṅgahitattā kālavimuttāpīti. Evamettha kālatopi viññātabbo vinicchayo.
ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತೀತಿ।
Nānappakārabhedato paccayuppannatoti imesaṃ pana dvinnaṃ padānaṃ attho niddesavāre āvibhavissatīti.
ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।
Paccayuddesavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / (೧) ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸೋ • (1) Paccayuddeso
