| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Paccayuddesavaṇṇanā
ಸಮಾನನೇತಿ ಸಮಾನನಯನೇ, ಸಮಾಹರಣೇ, ಸಮಾನಕರಣೇ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ। ತತ್ಥ ‘‘ದ್ವೇ ಅನುಲೋಮಾನಿ ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರತೋ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸನ್ತಿ।
Samānaneti samānanayane, samāharaṇe, samānakaraṇe vā aṭṭhakathādhippāyaṃ. Tattha ‘‘dve anulomāni dhammānulomañca paccayānulomañcā’’tiādinā parato vaṇṇayissanti.
ಪಟ್ಠಾನನಾಮತ್ಥೋತಿ ‘‘ಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅವಯವದ್ವಾರೇನ ಸಮುದಾಯೇ ನಿರುಳ್ಹಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಅವಯವೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಮೇವ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಿನಾಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಅವಯವಾನಮೇವ ಪಟ್ಠಾನನಾಮತ್ಥೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ ತಂಸಮುದಾಯಮತ್ತತ್ತಾ ಪಕರಣಸ್ಸ। ನ ಹಿ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ನಾಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪಕರಣಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸಮೋಧಾನತಾ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ವಚನಸಮುದಾಯತ್ಥವಿಜಾನನೇನ ವಿದಿತಪಟ್ಠಾನಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪಟ್ಠಾನಕಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸುಖಗ್ಗಹಣಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವಞ್ಹಿ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಾಸು ನಾಮತ್ಥಯಥಾವುತ್ತಸಮೋಧಾನತಾಸು। ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅವಯವಭೂತಾನಂ ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಚ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ। ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಂ ನಾನಾವಿಧಭಾವನ್ತಿ ಪಕಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪಕಾರಾನಂ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಚ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಕಾರೇಹಿ ಠಾನನ್ತಿ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನಂ, ನಾನಾವಿಧೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಂ ಏತ್ಥ ವಿಭಜನವಸೇನ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಟ್ಠಾನಂ, ಪಕರಣಂ, ತದವಯವೋ ಚ। ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥನಯೇ ಸದ್ದತೋಪಿ ನಾನಾವಿಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಪಚ್ಚಯತಾ, ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಸ್ಸಪಿ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅನೇಕಧಮ್ಮಭಾವತೋತಿ ಅನೇಕೇ ಧಮ್ಮಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಧಮ್ಮೋ, ತಬ್ಭಾವತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯತಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Paṭṭhānanāmatthoti ‘‘paṭṭhāna’’nti imassa nāmassa attho, taṃ pana yasmā avayavadvārena samudāye niruḷhaṃ, tasmā yathā avayavesu patiṭṭhitaṃ, tameva tāva dassetuṃ ‘‘tikapaṭṭhānādīnaṃ tikapaṭṭhānādināmattho’’ti vuttaṃ. Atha vā avayavānameva paṭṭhānanāmattho niddhāretabbo taṃsamudāyamattattā pakaraṇassa. Na hi samudāyo nāma koci attho atthīti dassetuṃ ‘‘paṭṭhānaṃ…pe… nāmattho’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘imassa pakaraṇassa…pe… samodhānatā cettha vattabbā’’ti. Vacanasamudāyatthavijānanena viditapaṭṭhānasāmaññatthassa vitthārato paṭṭhānakathā vuccamānā sukhaggahaṇā hotīti dassento āha ‘‘evañhi…pe… hotī’’ti. Tatthāti tāsu nāmatthayathāvuttasamodhānatāsu. Sabbasādhāraṇassāti sabbesaṃ avayavabhūtānaṃ tikapaṭṭhānādīnaṃ samudāyassa ca sādhāraṇassa. Atthato āpannaṃ nānāvidhabhāvanti pakāraggahaṇeneva pakārānaṃ anekavidhatā ca gahitāva hontīti vuttaṃ. Pakārehi ṭhānanti hi paṭṭhānaṃ, nānāvidho paccayo, taṃ ettha vibhajanavasena atthīti paṭṭhānaṃ, pakaraṇaṃ, tadavayavo ca. Etasmiñca atthanaye saddatopi nānāvidhabhāvasiddhi dassitāti veditabbā. Tattha nānappakārā paccayatā, nānappakārānaṃ paccayatā ca nānappakārapaccayatāti ubhayampi sāmaññaniddesena ekasesanayena vā ekajjhaṃ gahitanti dassento ‘‘ekassapi…pe… veditabbā’’ti āha. Anekadhammabhāvatoti aneke dhammā etassāti anekadhammo, tabbhāvatoti yojetabbaṃ. Nānappakārapaccayatāti nānappakārapaccayabhāvo, yo aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nānappakārapaccayaṭṭho’’ti vutto.
ಕಾಮಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಾದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೇವ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮವಿಭಾಗೋ, ಸೋ ಪನ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ತಥಾ ತಪ್ಪರಭಾವೇನ ವಿಭತ್ತೋ ಯಥಾ ಪಟ್ಠಾನೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತೇನ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾತಿಸಯವಿಭಾಗತಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಕರಣಸ್ಸ ತಥಾ ತದವಯವಾನಂ।
Kāmaṃ dhammasaṅgahādīsupi attheva paccayadhammavibhāgo, so pana tattha paccayabhāvo na tathā tapparabhāvena vibhatto yathā paṭṭhāneti dassento ‘‘etena…pe… dassetī’’ti āha. Sātisayavibhāgataṃ imassa pakaraṇassa tathā tadavayavānaṃ.
ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಗಮನಂ ಯದಧಿಕರಣಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ’’ತಿ। ಗಮನದೇಸಭಾವತೋತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗತಿಮನ್ತೇಹೀತಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಾದೀಹಿ। ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ।
Sabbaññutaññāṇassa yathāvuttagamanaṃ yadadhikaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘etthāti vacanaseso’’ti. Gamanadesabhāvatoti pavattiṭṭhānabhāvato. Aññehi gatimantehīti tīsu kālesu appaṭihatañāṇādīhi. Tassa sabbaññutaññāṇassa.
ತಿವಿಧೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ದೇಸಿತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಿಕವೋಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಕಾನನ್ತಿ ತಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ। ತೀಣಿ ಪರಿಮಾಣಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಹಿ ತಿಕಾ। ಸಮನ್ತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಲೋಮಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿಪೀ’’ತಿ। ಗತಾನೀತಿ ಪವತ್ತಾನಿ। ಸಮನ್ತಚತುವೀಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಅನುಲೋಮಾದಿಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಸಮೋಧಾನವಸೇನ ಚತುವೀಸತಿ ಪಟ್ಠಾನಾನಿ। ಅನುಲೋಮಾದಿಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ಅನುಲೋಮಾದಿಚತುಕೋಟ್ಠಾಸತೋ। ತಿಕಾದಿಛಛಭಾವನ್ತಿ ತಿಕಾದಿದುಕದುಕಪರಿಯೋಸಾನೇಹಿ ಛಛಭಾವಂ। ತೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತದಸ್ಸನೇನ। ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಾದಿಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಾದಿದುಕಾದಿಸಹಜಾತವಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಮೂಲಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾವುತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಕಾರಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಅನೂನೇಹಿ ನಯೇಹಿ ಪವತ್ತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಾನಿ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಾನಿ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತೇನೇವಾಹ…ಪೇ॰… ವಸೇನಾ’’ತಿ।
Tividhena paricchedena desitesu dhammesu tikavohāroti āha ‘‘tikānanti tikavasena vuttadhammāna’’nti. Tīṇi parimāṇāni etesanti hi tikā. Samantāti samantato sabbabhāgatoti vuttaṃ hotīti āha ‘‘anulomādīhi sabbappakārehipī’’ti. Gatānīti pavattāni. Samantacatuvīsatipaṭṭhānānīti samantato anulomādisabbabhāgato samodhānavasena catuvīsati paṭṭhānāni. Anulomādisabbakoṭṭhāsatoti anulomādicatukoṭṭhāsato. Tikādichachabhāvanti tikādidukadukapariyosānehi chachabhāvaṃ. Tenāti yathāvuttadassanena. Dhammānulomādisabbakoṭṭhāsatoti paccanīkādidukādisahajātavārādipaccayapaccanīyādiārammaṇamūlādīnaṃ gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttato aññassa pakārassa asambhavato ‘‘anūnehi nayehi pavattānīti vuttaṃ hotī’’ti āha. Tāni pana yathāvuttāni samantapaṭṭhānāni. Ayañca atthavaṇṇanā aṭṭhakathāvacanena aññadatthu saṃsandatīti dassento āha ‘‘tenevāha…pe… vasenā’’ti.
ಹೇತುನೋತಿ ಹೇತುಸಭಾವಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಸತಿಪಿ ಹೇತುಸಭಾವಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೇ ಸವಿಸೇಸೇ ತಾವ ಪಚ್ಚಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದಿಭೂತಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಸಭಾವತಾ ನಿದ್ಧಾರಿತಾ, ನ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೋತಿ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೋ ನ ನಿವಾರಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇನಪಿ ಸೋ ಏವ ದೋಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಹೇತುಭಾವಗ್ಗಹಣೇನ। ಇಧಾತಿ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ। ಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅಲೋಭಾದಿಧಮ್ಮಗ್ಗಹಣಂ। ಸತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಅತ್ತನೋ ಬಲಂ ಸತ್ತಿಕಾರಣಭಾವೋ, ಯೋ ರಸೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಞ್ಞೋಪಿ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇಯೇವ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞೋ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಹೇತುಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸ್ಸ। ಹೇತು ಹುತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹೇತುಭಾವವಾಚಕೋ ಹೇತುಸದ್ದೋ, ನ ಹೇತುಸಭಾವಧಮ್ಮವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
Hetunoti hetusabhāvassa dhammassa. Satipi hetusabhāvassa ārammaṇapaccayādibhāve savisese tāva paccaye dassentena ‘‘adhipatipaccayādibhūtassa cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetu hutvā paccayo’’ti vutte dhammassa hetusabhāvatā niddhāritā, na paccayavisesoti tassa adhipatipaccayādibhāvo na nivāritoti āha ‘‘etenapi so eva doso āpajjatī’’ti. Tenāti hetubhāvaggahaṇena. Idhāti ‘‘hetupaccayo’’ti ettha. Dhammaggahaṇanti alobhādidhammaggahaṇaṃ. Sattiviseso attano balaṃ sattikāraṇabhāvo, yo rasotipi vuccati, svāyaṃ anaññasādhāraṇatāya dhammato anaññopi paccayantarasamavāyeyeva labbhamānattā añño viya katvā vutto. Tassāti hetubhāvasaṅkhātassa sāmatthiyassa. Hetu hutvāti etthāpi hetubhāvavācako hetusaddo, na hetusabhāvadhammavācakoti āha ‘‘hetu hutvā paccayoti ca vutta’’nti.
ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯತಾವಚನಂ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ । ತೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಅಮ್ಹೇಹಿಪಿ ‘‘ಧಮ್ಮತೋ ಅನಞ್ಞೋಪಿ ಅಞ್ಞೋ ವಿಯ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ, ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚ ಆದೀಸು ಧಮ್ಮೇನ ಧಮ್ಮಸತ್ತಿವಿಭಾವನಂ ಕತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಧಮ್ಮಸತ್ತಿಯೇವ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧಾಪಿ ವಾ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಸತ್ತಿವಿಭಾವನಂ ಪನೇತ್ಥ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅತ್ಥೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಾಭಿಧಾಯಿವಚನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥವಚನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಞ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಿತೀನಂ ಸಾಧಾರಣವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಚಾತಿ ಹಿ ‘‘ವತ್ತತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಂ। ಅಥ ವಾ ಏತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ‘‘ಏತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ‘‘ವತ್ತತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತನಕಿರಿಯಾ। ತಞ್ಚಾತಿ ತಞ್ಚ ವತ್ತನಂ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಸಾಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಚನ-ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಪರಿಯಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ಯದಗ್ಗೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ತದಗ್ಗೇನ ಠಿತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಕೋಚಿ ಆಸಙ್ಕೇಯ್ಯಾತಿ ತದಾಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಚಿ ಹಿ…ಪೇ॰… ಹೇತುಆದಯೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿಯೇವ ಉಪ್ಪಾದೋ, ನಾಸತಿ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಠಿತಿಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಠಾನಂ ಯಥಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯೇ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।
Evañca katvātiādinā yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā samattheti. Yadi evaṃ aṭṭhakathāyaṃ dhammasseva paccayatāvacanaṃ kathanti āha ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi . Teneva cettha amhehipi ‘‘dhammato anaññopi añño viya katvā’’ti ca vuttaṃ. Yadi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yo hi dhammo, mūlaṭṭhena upakārako dhammo’’ti ca ādīsu dhammena dhammasattivibhāvanaṃ kataṃ, atha kasmā idha hetubhāvena paccayoti dhammasattiyeva vibhāvitāti codanaṃ manasi katvā vuttaṃ ‘‘idhāpi vā…pe… dassetī’’ti. Dhammasattivibhāvanaṃ panettha na sakkā paṭikkhipitunti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Attho etassa atthīti attho, atthābhidhāyivacananti vuttaṃ ‘‘etīti etassa attho vattatī’’ti, tasmā atthoti atthavacananti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘tañca uppattiṭṭhitīnaṃ sādhāraṇavacana’’nti. Tañcāti hi ‘‘vattatī’’ti vacanaṃ paccāmaṭṭhaṃ. Atha vā etīti etassa atthoti ‘‘etī’’ti etassa padassa attho ‘‘vattatī’’ti ettha vattanakiriyā. Tañcāti tañca vattanaṃ. Etasmiṃ panatthe sādhāraṇavacananti ettha vacana-saddo atthapariyāyo veditabbo ‘‘vuccatī’’ti katvā. Yadaggena uppattiyā paccayo, tadaggena ṭhitiyāpi paccayoti koci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ vuttaṃ ‘‘koci hi…pe… hetuādayo’’ti. Ettha ca yathā uppajjanārahānaṃ uppattiyā paccaye satiyeva uppādo, nāsati, evaṃ tiṭṭhantānampi ṭhitipaccayavaseneva ṭhānaṃ yathā jīvitindriyavasena sahajātadhammānanti daṭṭhabbaṃ. Ye pana arūpadhammānaṃ ṭhitiṃ paṭikkhipanti, yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
ಯಥಾ ಅಧಿಕರಣಸಾಧನೋ ಪತಿಟ್ಠತ್ಥೋ ಹೇತು-ಸದ್ದೋ, ಏವಂ ಕರಣಸಾಧನೋ ಪವತ್ತಿಅತ್ಥೋಪಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹಿನೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಹೇತೂನಂ ಕಮ್ಮನಿದಾನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yathā adhikaraṇasādhano patiṭṭhattho hetu-saddo, evaṃ karaṇasādhano pavattiatthopi yujjatīti dassento ‘‘hinotī’’tiādimāha. ‘‘Lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato hetūnaṃ kammanidānabhāvo veditabbo.
ಏತೇನಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತೋ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಕುಸಲಭಾವಸಿದ್ಧಿವಚನೇನ। ಏಕೇ ಆಚರಿಯಾ। ಸಭಾವತೋವಾತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ರೂಪಗತಂ ಓಭಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪದೀಪಸ್ಸ ರೂಪಗತೋಭಾಸಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ ಸಯಂ ಓಭಾಸನಸಭಾವತ್ತಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಾಧಕಾನಂ ಹೇತೂನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಾಧಕೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ ಸಯಮೇವ ಕುಸಲಾದಿಸಭಾವತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೋ ಅಲೋಭಾದೀನಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ಉಭಯಸಭಾವತ್ತಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾದೀನಂ ವಿಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಸಾ ಪನ ಅಞ್ಞಪಟಿಬದ್ಧಾ ಕುಸಲಾದಿತಾ।
Etenāti hetupaccayato aññeneva kusalabhāvasiddhivacanena. Eke ācariyā. Sabhāvatovāti etena yathā aññesaṃ rūpagataṃ obhāsentassa padīpassa rūpagatobhāsakena aññena payojanaṃ natthi sayaṃ obhāsanasabhāvattā, evaṃ aññesaṃ kusalādibhāvasādhakānaṃ hetūnaṃ aññena kusalādibhāvasādhakena payojanaṃ natthi sayameva kusalādisabhāvattāti dasseti. Na sabhāvasiddho alobhādīnaṃ kusalādibhāvo ubhayasabhāvattā taṃsampayuttaphassādīnaṃ viyāti imamatthaṃ dasseti ‘‘yasmā panā’’tiādinā. Sā pana aññapaṭibaddhā kusalāditā.
ನ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ನ ಹೋತೀತಿ ರೂಪಾದಿಭೇದೇನ ಛಬ್ಬಿಧೇಸು ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಪಞ್ಞತ್ತಿಧಮ್ಮೇಸು ಕೋಚಿಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ನ ನ ಹೋತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೋಯೇವ।
Na koci dhammo na hotīti rūpādibhedena chabbidhesu saṅkhatāsaṅkhatapaññattidhammesu kocipi dhammo ārammaṇapaccayo na na hoti, svāyaṃ ārammaṇapaccayabhāvo heṭṭhā dhātuvibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttoyeva.
ಪುರಿಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ‘‘ಛನ್ದವತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಕಸಙ್ಖಾತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ। ಚಿತ್ತೇತಿ ಚಿತ್ತಸೀಸೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಚಿತ್ತಮೇವ ತಥಾಭಿಸಙ್ಖರೀಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ। ಸಾಧಯಮಾನಾತಿ ವಸೇ ವತ್ತಯಮಾನಾ। ವಸವತ್ತನಞ್ಚೇತ್ಥ ತದಾಕಾರಾನುವಿಧಾನಂ। ಛನ್ದಾದೀಸು ಹಿ ಹೀನೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಪಣೀತೇಸು ತಂತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹೀನಾದಿಭಾವೇನ ತದನುವತ್ತನತೋ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ವತ್ತಾಪನೇನ, ತೇಸಂ ವಾ ವಸೇ ವತ್ತನೇನ। ತೇಹಿ ಛನ್ದಾದಯೋ। ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಅತ್ತಾಧೀನಾನಂ ಪತಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಗರುಕಾತಬ್ಬಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮಲೋಭನೀಯಧಮ್ಮಾದಿ।
Purimābhisaṅkhārūpanissayanti ‘‘chandavato’’tiādinā vuttākārena purimasiddhaṃ cittābhisaṅkhārakasaṅkhātaṃ upanissayaṃ. Citteti cittasīsenāyaṃ niddeso daṭṭhabbo. Na hi cittameva tathābhisaṅkharīyati, atha kho taṃsampayuttadhammāpi. Sādhayamānāti vase vattayamānā. Vasavattanañcettha tadākārānuvidhānaṃ. Chandādīsu hi hīnesu majjhimesu paṇītesu taṃtaṃsampayuttāpi tathā tathā pavattanti. Tenāha ‘‘hīnādibhāvena tadanuvattanato’’ti. Tenāti attano vase vattāpanena, tesaṃ vā vase vattanena. Tehi chandādayo. Adhipatipaccayā honti attādhīnānaṃ patibhāvena pavattanato. Garukātabbaṃ ārammaṇaṃ mahaggatadhammalobhanīyadhammādi.
ತದನನ್ತರುಪ್ಪಾದನಿಯಮೋತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನತಂ। ತಂತಂಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣೇನ ತದುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ ಪತ್ತಸ್ಸ। ತಾಯಯೇವಾತಿ ಯಾ ವೇಖಾದಾನೇ ಪುಪ್ಫನಸಮತ್ಥತಾ ವೇಖಾಪಗಮೇ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ, ತಾಯಮೇವ।
Tadanantaruppādaniyamoti tassa tasseva cittassa anantaraṃ uppajjamānataṃ. Taṃtaṃsahakārīpaccayavisiṭṭhassāti tena tena ārammaṇādinā sahakārīkāraṇena taduppādanasamatthatāsaṅkhātaṃ visesaṃ pattassa. Tāyayevāti yā vekhādāne pupphanasamatthatā vekhāpagame laddhokāsā, tāyameva.
ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ದತ್ಥಮತ್ತತೋ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ। ವಚನೀಯತ್ಥತೋತಿ ಭಾವತ್ಥತೋ। ಭಾವತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ವಚನಗ್ಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ‘‘ವಚನೀಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿರೋಧುಪ್ಪಾದನ್ತರಾಭಾವತೋತಿ ಪುರಿಮನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಚ ಬ್ಯವಧಾಯಕಾಭಾವತೋ। ನಿರನ್ತರುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾತಿ ಏತೇನ ನಿರೋಧಾನಂ ನಿರೋಧಸಮಕಾಲುಪ್ಪಾದವಾದಂ ನಿವಾರೇತಿ। ಸತಿ ಹಿ ಸಮಕಾಲತ್ತೇ ಬ್ಯವಧಾನಾಸಙ್ಕಾ ಏವ ನ ಸಿಯಾ ಸಣ್ಠಾನಾಭಾವತೋ। ಇದಮಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದ್ಧಂ ತಿರಿಯನ್ತಿ ವಿಭಾಗಾಭಾವಾ ಅತ್ತನಾ ಏಕತ್ತಮಿವ ಉಪನೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಣ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಘಭಾವೂಪಲಕ್ಖಣೇನ ವಿಭಾಗಾಭಾವಂ, ತೇನ ಏಕತ್ತಮಿವೂಪನಯನಂ ಸುಟ್ಠು ಅನನ್ತರಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ, ಸಹಾವಟ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ಪನ ಅನನ್ತರಮೇವ ಉಪ್ಪಾದನಂ।
Upasaggavasenapi atthaviseso hotīti vuttaṃ ‘‘saddatthamattato nānākaraṇa’’nti. Vacanīyatthatoti bhāvatthato. Bhāvatthopi hi vacanaggahaṇānusārena viññeyyattā ‘‘vacanīyo’’ti vuccati. Nirodhuppādantarābhāvatoti purimanirodhassa pacchimuppādassa ca byavadhāyakābhāvato. Nirantaruppādanasamatthatāti etena nirodhānaṃ nirodhasamakāluppādavādaṃ nivāreti. Sati hi samakālatte byavadhānāsaṅkā eva na siyā saṇṭhānābhāvato. Idamito heṭṭhā uddhaṃ tiriyanti vibhāgābhāvā attanā ekattamiva upanetvāti yojanā. Saṇṭhānābhāvena hi appaṭighabhāvūpalakkhaṇena vibhāgābhāvaṃ, tena ekattamivūpanayanaṃ suṭṭhu anantarabhāvaṃ sādheti, sahāvaṭṭhānābhāvena pana anantarameva uppādanaṃ.
ವಿಭಾಗತೋ ಞಾಣೇನ ಆಕರೀಯತೀತಿ ಆಕಾರೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಭೇದೋ। ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಫಲಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ನಿರೋಧುಪ್ಪಾದಾನನ್ತರತಾಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಪುರಿಮಚುತೀತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುರಿಮಚುತಿ। ಯದಿ ಕಾಲನ್ತರತಾ ನತ್ಥಿ, ಕಥಮಿದಂ ‘‘ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕಪ್ಪಸತಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ತೇಸಂ…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ನನು ತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ರೂಪಸನ್ತಾನೋ ಪವತ್ತತೇವಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನ ಚ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞಸನ್ತಾನತ್ತಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪಕಾರೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಾರೂಪ…ಪೇ॰… ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಯದಿಪಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ವತ್ತಮಾನಾ ವಿಸೇಸತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪಕಾರಕಭಾವೇನ ವತ್ತನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪನ ವಿಸದಿಸಸಭಾವತಾಯ ವಿಸುಂಯೇವ ಸನ್ತಾನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಬ್ಯವಧಾಯಕಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಮಿಥು ಅಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ಯತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ, ವಿಸಂಸಟ್ಠಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಉಪಕಾರಕೋ ಚ ನಾಮ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ನ ತಾವತಾ ಸನ್ತಾನಾಭೇದೋತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ನೇಸಂ ಬ್ಯವಧಾಯಕತಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಸಮಾನಜಾತಿಕಾನಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ನಿರನ್ತರತಾ ಸುಟ್ಠು ಅನನ್ತರಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ, ನ ತಥಾ ಅಸಮಾನಜಾತಿಕಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಜವನಾನನ್ತರಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ವಿಯ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Vibhāgato ñāṇena ākarīyatīti ākāro, dhammānaṃ pavattibhedo. Nevasaññānāsaññāyatanaphalasamāpattīnaṃ nirodhuppādānantaratāyāti yojanā. Purimacutīti asaññasattuppattito purimacuti. Yadi kālantaratā natthi, kathamidaṃ ‘‘sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā pañca kappasatāni atikkamitvā’’ti vacananti āha ‘‘na hi tesaṃ…pe… vucceyyā’’ti. Nanu tesaṃ antarā rūpasantāno pavattatevāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘na ca…pe… aññasantānattā’’ti. Yadi evaṃ tesaṃ aññabhinnasantānaṃ viya aññamaññūpakārenapi bhavitabbanti codanāya vuttaṃ ‘‘rūpārūpa…pe… hontī’’ti. Tenetaṃ dasseti – yadipi rūpārūpadhammā ekasmiṃ puggale vattamānā visesato aññamaññūpakārakabhāvena vattanti, aññamaññaṃ pana visadisasabhāvatāya visuṃyeva santānabhāvena pavattanato byavadhāyakā na honti santativasena mithu apariyāpannattā, yato ‘‘aññamaññaṃ vippayuttā, visaṃsaṭṭhā’’ti ca vuttanti. Upakārako ca nāma accantaṃ bhinnasantānānampi hotiyevāti na tāvatā santānābhedoti bhiyyopi nesaṃ byavadhāyakatābhāvo veditabbo. Yathā samānajātikānaṃ cittuppādānaṃ nirantaratā suṭṭhu anantarabhāvena pākaṭā, na tathā asamānajātikānanti adhippāyena ‘‘javanānantarassa javanassa viya bhavaṅgānantarassa bhavaṅgassa viyā’’ti vuttaṃ.
ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ। ಸೋ ಯೇನ ವಿಸೇಸೇನೇತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ, ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪುರೇಪಚ್ಛಾಭಾವಾ, ತದುಪಾದಿಕಾ ವಾ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇನ ಗಹಿತಾನಂ ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವಚನಂ ಅಲಭನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ನೋ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೮೧)। ಸೋತಿ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ಅಪರಿಚ್ಛೇದನ್ತಿ ಕಾಲವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದರಹಿತಂ। ಯತೋತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾತಿ ಕಾಲವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಏವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣತೋ।
Paccayabhāvo cetthāti ettha ca-saddo byatireko. So yena visesenettha uppādakkhaṇaṃ, taṃ visesaṃ joteti. Anantarapaccayādīnanti ādi-saddena samanantarapaccayaṃ saṅgaṇhāti. Purepacchābhāvā, tadupādikā vā uppādanirodhā pubbantāparantaparicchedo, tena gahitānaṃ khaṇattayapariyāpannānanti attho. Tenāha ‘‘uppajjatīti vacanaṃ alabhantāna’’nti. Uppādakkhaṇasamaṅgī hi ‘‘uppajjatī’’ti vuccati. Tathā hi vuttaṃ ‘‘uppādakkhaṇe uppajjamānaṃ, no ca uppannaṃ, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ no ca uppajjamāna’’nti (yama. 2.cittayamaka.81). Soti anantarādipaccayabhāvo. Aparicchedanti kālavasena paricchedarahitaṃ. Yatoti pubbantāparantavasena paricchedābhāvato. Tenevāti kālavasena paricchijja eva dhammānaṃ gahaṇato.
ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪಾಕಟೇನಾತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಭಾವನಿದಸ್ಸನಂ। ಸಿದ್ಧಞ್ಹಿ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನೋ ಫಲಭೂತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಹಜಾತಭಾವೇನಾತಿ ಸಹ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ। ಅತ್ತನಾ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯತಾ। ತೇನ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ನೇಸಂ ಉಪಕಾರಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಪಕಾಸಸ್ಸ ಪದೀಪೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸುಟ್ಠು ಯುಜ್ಜತಿ। ಪದೀಪೋ ಹಿ ಪಕಾಸಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ।
Uppattiyāpaccayabhāvena pākaṭenāti idaṃ tassa nidassanabhāvanidassanaṃ. Siddhañhi nidassanaṃ. Paccayuppannānanti paccayanibbattānaṃ, attano phalabhūtānanti adhippāyo. Sahajātabhāvenāti saha uppannabhāvena. Attanā sahuppannadhammānañhi sahuppannabhāvena upakārakatā sahajātapaccayatā. Tena ṭhitikkhaṇepi nesaṃ upakārakatā veditabbā. Evañhi ‘‘pakāsassa padīpo viyā’’ti nidassanampi suṭṭhu yujjati. Padīpo hi pakāsassa ṭhitiyāpi paccayoti.
ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತಾವಸೇನೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹಜಾತಾದಿಭಾವೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕತಾಮತ್ತಂ ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಾ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಸಙ್ಕರಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಸಹಜಾತತಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ ನ ಹೋತಿ, ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ತೇನ ವಿನಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಹಜಾತತಾದಿವಿಧುರೇನೇವ ಪಕಾರೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಹಜಾತಾದಿ…ಪೇ॰… ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ನ ಚ ಪುರೇಜಾತ…ಪೇ॰… ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಹಜಾತತಾದೀತಿ ಚ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Aññamaññatāvasenevāti iminā sahajātādibhāvena attano upakārakassa upakārakatāmattaṃ na aññamaññapaccayatā, atha kho aññamaññapaccayabhāvavasenāti lakkhaṇasaṅkarābhāvaṃ dasseti, na sahajātādipaccayehi vinā aññamaññapaccayassa pavatti. Tenevāha ‘‘na sahajātatādivasenā’’ti. Yadipi aññamaññapaccayo sahajātādipaccayehi vinā na hoti, sahajātādipaccayā pana tena vināpi hontīti sahajātatādividhureneva pakārena aññamaññapaccayassa pavattīti dassento ‘‘sahajātādi…pe… na hotī’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘na ca purejāta…pe… hontī’’ti āha. Sahajātatādīti ca ādi-saddena nissayaatthiavigatādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
ಪಥವೀಧಾತುಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಏವ ಸೇಸಧಾತುಯೋ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ವಿಯ ಯಥಾಸಕಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ಪಥವೀಧಾತು ಸೇಸಧಾತೂನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನಾತಿ ಆಧಾರಾಕಾರೇನ। ಆಧಾರಾಕಾರೋ ಚೇತ್ಥ ನೇಸಂ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯತೋ ಭೂತಾನಿ ಅನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ ಸುಟ್ಠು ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಅದೇಸಕಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾಕಾರೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯದಿಪಿ ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿಭಾವೋ, ಯೇನ ಪನ ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಪಟುಮನ್ದಭಾವೇಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ತದನುವಿಧಾನಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಮಿದಂ ತೇಸಂ ತದಧೀನವುತ್ತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತೋ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭಾವಿತೋಯೇವ। ಖನ್ಧಾದಯೋ ತಂತಂನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀನನ್ತಿ ‘‘ಉಪಕಾರಕಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।
Pathavīdhātuyaṃ patiṭṭhāya eva sesadhātuyo upādārūpāni viya yathāsakakiccaṃ karontīti vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhānākārena pathavīdhātu sesadhātūna’’nti. Ettha adhiṭṭhānākārenāti ādhārākārena. Ādhārākāro cettha nesaṃ sātisayaṃ tadadhīnavuttitāya veditabbo, yato bhūtāni aniddisitabbaṭṭhānāni vuccanti. Evañca katvā cakkhādīnampi adhiṭṭhānākārena upakārakatā suṭṭhu yujjati. Na hi yathāvuttaṃ tadadhīnavuttiyā visesaṃ muñcitvā añño cakkhādīsu adesakānaṃ arūpadhammānaṃ adhiṭṭhānākāro sambhavati. Yadipi yaṃ yaṃ dhammaṃ paṭicca ye ye dhammā pavattanti, tesaṃ sabbesaṃ tadadhīnavuttibhāvo, yena pana paccayabhāvavisesena cakkhādīnaṃ paṭumandabhāvesu cakkhuviññāṇādayo tadanuvidhānākāreneva pavattanti, svāyamidaṃ tesaṃ tadadhīnavuttiyā siddho visesoti vutto. Evañhi paccayabhāvasāmaññe satipi ārammaṇapaccayato nissayapaccayassa viseso siddhoti veditabbo. Svāyaṃ dhātuvibhaṅge vibhāvitoyeva. Khandhādayo taṃtaṃnissayānaṃ khandhādīnanti ‘‘upakārakā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ.
ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ವದತಿ, ನ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೂಪಪನ್ನಮೇವ। ಏತೇನ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಇಧ ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿದ್ಧಾರೇತೀ’’ತಿ।
Yaṃkiñci kāraṇaṃ nissayoti vadati, na vuttalakkhaṇūpapannameva. Etena paccayaṭṭho idha nissayaṭṭhoti dasseti. Tatthāti niddhāraṇe bhummaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘niddhāretī’’ti.
ಸುಟ್ಠುಕತತಂ ದೀಪೇತಿ, ಕಸ್ಸ? ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಕತಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸಿಯಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ। ಕೇನ ಕತನ್ತಿ? ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಸಿದ್ಧೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ತಥಾತಿ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥಭಾವೇನ। ಅಥ ವಾ ತಥಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಉಪಸೇವನವಸೇನ ಚ। ತತ್ಥ ನಿಪ್ಫಾದನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಮೋಧಾನೇನ ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಉಪಸೇವನಮೇವ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪಸೇವಿತೋ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಅಲ್ಲೀಯಾಪನಂ ಪರಿಭೋಗವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಭೋಗೂಪಸೇವನ’’ನ್ತಿ। ವಿಜಾನನಾದಿವಸೇನಾತಿ ವಿಜಾನನಸಞ್ಜಾನನಾನುಭವನಾದಿವಸೇನ। ತೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಸೇವಿತಸ್ಸ ಪಕತಭಾವೇನ। ಅನಾಗತಾನಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಅತೀತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಹಿ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಉತು ಭೋಜನಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೮.೮) ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇ ಲಬ್ಭತೀತಿ।
Suṭṭhukatataṃ dīpeti, kassa? ‘‘Attano’’ti vuttassa pakatasaddena visesiyamānassa paccayassa. Kena katanti? Attano kāraṇehīti siddhovāyamattho. Tathāti phalassa uppādanasamatthabhāvena. Atha vā tathāti nipphādanavasena upasevanavasena ca. Tattha nipphādanaṃ hetupaccayasamodhānena phalassa nibbattanaṃ, taṃ suviññeyyanti anāmasitvā upasevanameva vibhāvento ‘‘upasevito vā’’ti āha. Tattha allīyāpanaṃ paribhogavasena veditabbaṃ. Tenāha ‘‘upabhogūpasevana’’nti. Vijānanādivasenāti vijānanasañjānanānubhavanādivasena. Tenāti yathāvuttaupasevitassa pakatabhāvena. Anāgatānampi…pe… vuttā hoti, pageva atītānaṃ paccuppannānañcāti adhippāyo. Paccuppannassapi hi ‘‘paccuppannaṃ utu bhojanaṃ senāsanaṃ upanissāya jhānaṃ uppādentī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 2.18.8) pakatūpanissayabhāve labbhatīti.
ಯಥಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ತೇಸಂ ಏಕಂಸೇನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಉಭಯೇಸು ಉಭಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಾನಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸಙ್ಕರಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಕಾರಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾ, ನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಾಕಾರಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪುರೇಜಾತಾಕಾರಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠಾ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಕಾರಾದಯೋ ಪುರೇಜಾತನಿಸ್ಸಯಾಕಾರಾದಯೋ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಭತ್ತಸಭಾವಾ ಏವಾತಿ।
Yathā ye dhammā yesaṃ dhammānaṃ pacchājātapaccayā honti, te tesaṃ ekaṃsena vippayuttaatthiavigatapaccayāpi honti, tathā ye dhammā yesaṃ dhammānaṃ purejātapaccayā honti, te tesaṃ nissayārammaṇapaccayāpi hontīti ubhayesu ubhayesaṃ paccayākārānaṃ lakkhaṇato saṅkarābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘vippayuttākārādīhi visiṭṭhā, nissayārammaṇākārādīhi visiṭṭhā’’ti ca vuttaṃ. Yathā hi pacchājātapurejātākārā aññamaññavisiṭṭhā, evaṃ pacchājātavippayuttākārādayo purejātanissayākārādayo ca aññamaññavibhattasabhāvā evāti.
ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚೇತನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತದನುಗುಣಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಪವತ್ತಿಮಾಹ। ತೇನೇವಾತಿ ಚೇತನಾಹಾರವಸೇನ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಏವ।
Manosañcetanāhāravasena pavattamānehīti iminā cetanāya sampayuttadhammānampi tadanuguṇaṃ attano paccayuppannesu pavattimāha. Tenevāti cetanāhāravasena upakārakattā eva.
ಪಯೋಗೇನ ಕರಣೀಯಸ್ಸಾತಿ ಏತೇನ ಭಿನ್ನಜಾತಿ ಯಂ ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗೇನ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಅನೇಕವಾರಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಸೇವನಟ್ಠಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರಣ’’ನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಏಕವಾರಮೇವ ಪವತ್ತಿ। ಅತ್ತಸದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಸಾರಮ್ಮಣತಾಸುಕ್ಕಕಣ್ಹಾದಿಭಾವೇಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಸ್ಸ। ಇದಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಸೇಸನಂ, ‘‘ಅತ್ತಸದಿಸಸಭಾವತಾಪಾದನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸನಂ, ತಞ್ಚ ಭಿನ್ನಜಾತಿಯತಾದಿಮೇವ ವಿಸದಿಸಸಭಾವತಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಭೂಮನ್ತರತಾದಿ। ನ ಹಿ ಪರಿತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಮಹಗ್ಗತಅಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ। ವಾಸನಂ ವಾಸಂ ಗಾಹಾಪನಂ, ಇಧ ಪನ ವಾಸನಂ ವಿಯ ವಾಸನಂ, ಭಾವನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗನ್ಥಾದೀಸೂತಿ ಗನ್ಥಸಿಪ್ಪಾದೀಸು। ವಿಸಯೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ, ನ ನಿದ್ಧಾರಣೇ। ತೇನ ಗನ್ಥಸಿಪ್ಪಾದಿವಿಸಯಾ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಾ ಅಜ್ಝಯನಾದಿಕಿರಿಯಾ ‘‘ಗನ್ಥಾದೀಸು ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಪನ ಆಸೇವನಾಕಾರಾ ಇಧ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಆಸೇವನಾ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ। ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಏವ ವಾ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಗನ್ಥಾದಿವಿಸಯಾ ಹಿ ಆಸೇವನಾ ಗನ್ಥಾದೀತಿ ವುತ್ತಾ ಯಥಾ ರೂಪವಿಸಯಜ್ಝಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೮; ೩.೩೧೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯; ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೮)।
Payogena karaṇīyassāti etena bhinnajāti yaṃ tādisaṃ payogena kātuṃ na sakkā, taṃ nivatteti. Anekavāraṃ pavattiyā āsevanaṭṭhassa pākaṭabhāvoti katvā vuttaṃ ‘‘punappunaṃ karaṇa’’nti. Ekassa pana paccayadhammassa ekavārameva pavatti. Attasadisassāti arūpadhammasārammaṇatāsukkakaṇhādibhāvehi attanā sadisassa. Idaṃ paccayuppannavisesanaṃ, ‘‘attasadisasabhāvatāpādana’’nti idaṃ pana paccayabhāvavisesanaṃ, tañca bhinnajātiyatādimeva visadisasabhāvataṃ nivatteti, na bhūmantaratādi. Na hi parittā dhammā mahaggataappamāṇānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayā na hontīti. Vāsanaṃ vāsaṃ gāhāpanaṃ, idha pana vāsanaṃ viya vāsanaṃ, bhāvananti attho. Ganthādīsūti ganthasippādīsu. Visaye cetaṃ bhummaṃ, na niddhāraṇe. Tena ganthasippādivisayā purimasiddhā ajjhayanādikiriyā ‘‘ganthādīsu purimā purimā’’ti vuttā, sā pana āsevanākārā idha udāharaṇabhāvena adhippetāti āha ‘‘purimā purimā āsevanā viyāti adhippāyo’’ti. Niddhāraṇe eva vā etaṃ bhummaṃ. Ganthādivisayā hi āsevanā ganthādīti vuttā yathā rūpavisayajjhānaṃ rūpanti vuttaṃ ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.248; 3.312; paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248).
ಅತ್ತನೋ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾ ಚೇತನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಪಯೋಗೋ ಚೇತನಾ’’ತಿ। ತಾಯಾತಿ ತಾಯ ಚೇತನಾಯ। ಉಪ್ಪನ್ನಕಿರಿಯತಾವಿಸಿಟ್ಠೇತಿ ಚಿತ್ತಪಯೋಗಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚೇತನಾಕಿರಿಯಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸಿಟ್ಠೇ ವಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನೇ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾಬಲಂ ತಾದಿಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಯತೋ ತತ್ಥೇವ ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ತಸ್ಸಾ ಫಲಭೂತಾನಿ ವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಸಪಚ್ಚಯ…ಪೇ॰… ನ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ವಿಪಾಕಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ। ತೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಭಾವೇನ। ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಭಾವೀನಂ ಉಪಕಾರಿಕಾ ಚೇತನಾ ಸಹಜಾತಾನಂ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Attano viya sampayuttadhammānampi kiccasādhikā cetanā cittassa byāpārabhāvena lakkhīyatīti āha ‘‘cittapayogo cetanā’’ti. Tāyāti tāya cetanāya. Uppannakiriyatāvisiṭṭheti cittapayogasaṅkhātāya cetanākiriyāya uppattiyā visiṭṭhe visesaṃ āpanne. Yasmiñhi santāne kusalākusalacetanā uppajjati, tattha yathābalaṃ tādisaṃ visesādhānaṃ katvā nirujjhati, yato tattheva avasesapaccayasamavāye tassā phalabhūtāni vipākakaṭattārūpāni nibbattissanti. Tenāha ‘‘sesapaccaya…pe… na aññathā’’ti. Tesanti vipākakaṭattārūpānaṃ. Tenāti cittakiriyabhāvena. Kiṃ vattabbanti asahajātānampi bhāvīnaṃ upakārikā cetanā sahajātānaṃ upakārikāti vattabbameva natthīti attho.
ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಉಸ್ಸಾಹನಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ, ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹೋತಿ ನಿರುಸ್ಸಾಹೋ, ಸೋ ಏವ ಸನ್ತಭಾವೋತಿ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೋ, ತೇನ। ಉಸ್ಸಾಹೋತಿ ಚ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ವೀರಿಯುಸ್ಸಾಹೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಯಥಾ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತಾನುಸಯಾನಂ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಸಾತಿಸಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ತಥಾ ನಿರನುಸಯಾನಂ। ತತೋ ಏವ ತೇ ಸನ್ತಸಭಾವಾ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಬ್ಯಾಪಾರರಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದತಾಯ ಪನ ಸಉಸ್ಸಾಹಾ ಏವಾತಿ ತತೋಪಿ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನಾತಿ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಗ್ಗಹಣೇನ। ಸಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೇನಾತಿ ಸಾರಮ್ಮಣಅರೂಪಧಮ್ಮಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಫಸ್ಸಾದಿಭಾವೇನ। ವಿಸದಿಸವಿಪಾಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಸ್ಸಾಹಮತ್ತರಹಿತಸನ್ತಭಾವಸ್ಸ ವಿಪಕ್ಕಭಾವಮಾಪನ್ನೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಏವ ಲಬ್ಭನತೋ। ಸೋತಿ ವಿಪಾಕಭಾವೋ। ವಿಪಾಕಾನಂ ಪಯೋಗೇನ ಅಸಾಧೇತಬ್ಬತಾಯಾತಿ ‘‘ಛನ್ದವತೋ ಕಿಂ ನಾಮನ ಸಿಜ್ಝತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಪಯೋಗೇನ ಯಥಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ನಿಪ್ಫಾದೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಪಾಕಾನಂ ಪಯೋಗೇನ ಅನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತ್ತಾ। ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಮೂಲಹೇತುಭೂತೇನ ಪುರಿಮಪಯೋಗೇನ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಪಯೋಗೇನ ವಿನಾ। ಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಸೂತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನೇ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣೇಸು। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾಯೇವ ಪಯೋಗೇ ಸತಿ ಅಸತಿಪೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಅವಧಾರಣೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಪಾಕಾನಂ ನಿರುಸ್ಸಾಹತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ನ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಸನ್ತಭಾವೋ ಯಥಾ ತಂ ಸನ್ತಾನೇಸು ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಸೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ವಿಪಾಕಾನಂ ಸನ್ತಭಾವೋ ನಾನುಮಾನಿಕೋ, ಅಥ ಖೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸನ್ತಭಾವತೋಯೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಭಿನಿಪಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾ’’ತಿ। ತಪ್ಪಚ್ಚಯವತನ್ತಿ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯವನ್ತಾನಂ, ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪಕತ್ತಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಪಾಕಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ। ವಿಪಾಕಾನುಕುಲಂ ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಸನ್ತಸಭಾವಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮಾಹ।
Nirussāhasantabhāvenāti ussāhanaṃ ussāho, natthi etassa ussāhoti nirussāho, so eva santabhāvoti nirussāhasantabhāvo, tena. Ussāhoti ca kiriyamayacittuppādassa pavattiākāro veditabbo, yo byāpāroti ca vuccati, na vīriyussāho. Svāyaṃ yathā asamugghātitānusayānaṃ kiriyamayacittuppādesu sātisayo labbhati, na tathā niranusayānaṃ. Tato eva te santasabhāvā vipākuppādanabyāpārarahitāva honti, kiriyamayacittuppādatāya pana saussāhā evāti tatopi visesanatthaṃ ‘‘nirussāhasantabhāvenā’’ti vuttaṃ. Etenāti nirussāhasantabhāvaggahaṇena. Sārammaṇādibhāvenāti sārammaṇaarūpadhammacittacetasikaphassādibhāvena. Visadisavipākabhāvaṃ dasseti yathāvuttaussāhamattarahitasantabhāvassa vipakkabhāvamāpannesu arūpadhammesu eva labbhanato. Soti vipākabhāvo. Vipākānaṃ payogena asādhetabbatāyāti ‘‘chandavato kiṃ nāmana sijjhatī’’tiādinā cittābhisaṅkhārapayogena yathā kusalākusalā nipphādīyanti, evaṃ vipākānaṃ payogena anipphādetabbattā. Payogenāti kammaphaluppattimūlahetubhūtena purimapayogena. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘payogasampattiṃ āgamma vipaccantī’’tiādi. Aññathāti payogena vinā. Sesapaccayesūti kammassa vipākuppādane sahakārīkāraṇesu. Kammassa kaṭattāyeva payoge sati asatipīti vuttamevatthaṃ avadhāraṇena dassento vipākānaṃ nirussāhataṃ pākaṭaṃ karoti. Na kilesavūpasamasantabhāvo yathā taṃ santānesu jhānasamāpattīsūti adhippāyo. Ayañca vipākānaṃ santabhāvo nānumāniko, atha kho paccakkhasiddhoti dassento ‘‘santabhāvatoyevā’’tiādimāha. Tattha abhinipātaggahaṇena kiccato pañcaviññāṇāni dasseti. Tenevāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kiñci dhammaṃ paṭijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Tappaccayavatanti vipākapaccayavantānaṃ, vipākapaccayena upakattabbānanti attho. Avipākānaṃ rūpadhammānaṃ. Vipākānukulaṃ pavattinti santasabhāvaṃ paccayabhāvamāha.
ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ, ತಯಿದಂ ಆಹಾರೇಸು ನ ನಿಯತಂ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಪವತ್ತನತೋ। ತಥಾ ಸತಿ ತದೇವ ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಸತಿಪಿ…ಪೇ॰… ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನಾ’’ತಿ। ತೇನ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನೇಸು ಪಧಾನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಞಾಯಗತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ವುತ್ತಂ, ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಪನ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬೋ। ಸ್ವಾಯಂ ತೇಸಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಸ್ಸ ಪಧಾನಭಾವವಿಭಾವನೇನೇವ ಆವಿ ಭವತೀತಿ ತಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಹುಪ್ಪಾದನಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಪಿ ಜನಕತ್ತೇ ಅರೂಪೀನಂ ಆಹಾರಾನ’’ನ್ತಿ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಹೋತಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪರಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಅಸತಿಪಿ ಜನಕತ್ತೇ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಮಾನಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಜನಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪೂಪತ್ಥಮ್ಭಕರೂಪಾಹಾರಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ರೂಪಾರೂಪಾಹಾರಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಠಿತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಜನಕತ್ತಂ ನ ಬ್ಯಭಿಚರತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪತ್ಥಮ್ಭಕಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಕುತೋ ಜನಕತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಸತಿ ಪನ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಪಧಾನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಜನಕೋ ಅಜನಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಆಹಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಹೋತಿ, ಅನುಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಜನಕೋ ನ ಹೋತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ಜನಕತ್ತಮ್ಪಿ ಆಹಾರಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜನಯಮಾನೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಸನ್ತತಿಯಾ ಘಟ್ಟನವಸೇನ।
Yathāsakaṃ paccayehi nibbattānaṃ paccayuppannānaṃ anubalappadānaṃ upatthambhakattaṃ, tayidaṃ āhāresu na niyataṃ tato aññathāpi pavattanato. Tathā sati tadeva tattha kasmā gahitanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘satipi…pe… upatthambhakattenā’’ti. Tena padhānāppadhānesu padhānena niddeso ñāyagatoti dasseti. Kāmañcettha ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattenā’’ti avisesato vuttaṃ, sāmaññajotanā pana visese avatiṭṭhatīti yathārahaṃ paccayabhāvo niddhāretabbo. Svāyaṃ tesaṃ upatthambhakattassa padhānabhāvavibhāvaneneva āvi bhavatīti tameva dassento ‘‘upatthambhakattañhī’’tiādimāha. Phassamanosañcetanāviññāṇāni attanā sahajātadhammānaṃ sahuppādanabhāvena paccayā hontīti āha ‘‘satipi janakatte arūpīnaṃ āhārāna’’nti. Upatthambhakattaṃ hoti uppādato parampi nesaṃ paccayabhāvato. Asatipi janakatte upatthambhiyamānassa rūpassa aññehi yathāsakaṃ paccayehi janitattā. Tenāha ‘‘catusamuṭṭhānikarūpūpatthambhakarūpāhārassā’’ti. Yadaggena rūpārūpāhārā attano phalassa uppattiyā paccayā honti, tadaggena ṭhitiyāpi paccayā hontiyevāti upatthambhakattaṃ janakattaṃ na byabhicarati, tasmā anupatthambhakassa āhārassa kuto janakatā. Tenāha ‘‘asati pana…pe… natthīti upatthambhakattaṃ padhāna’’nti. Yasmā janako ajanakopi hutvā āhāro upatthambhako hoti, anupatthambhako pana hutvā janako na hotiyeva, tasmāssa upatthambhakattaṃ padhānanti attho. Idāni janakattampi āhārānaṃ upatthambhanavaseneva hotīti dassento ‘‘janayamānopi hī’’tiādimāha. Avicchedavasenāti santatiyā ghaṭṭanavasena.
ಯದಿ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತಾ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿನಿವಾರಕೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಪವತ್ತಿಯಾ ನಿವಾರಕೇ ಅಞ್ಞೇ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತನೇನಾತಿ ಪುರಿಮಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಿದ್ಧೇನ ಧೋರೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಗರುಭಾವೋತಿ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯೇನ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವೇನ ಛನ್ದಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿವಿಬನ್ಧಕೇ ತುಲ್ಯಯೋಗೀಧಮ್ಮೇ ತದಞ್ಞಧಮ್ಮೇ ವಿಯ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಸೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತಾಯ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ। ಅಥ ಕೋ ಚರಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿ। ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚೇಸು ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅನುವತ್ತನೀಯತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಜೀವನೇ ಅನುಪಾಲನೇ ಜೀವನ್ತೇಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಹಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ, ಸುಖಿತಾದೀಹಿ ಸುಖಿತದುಕ್ಖಿತಸೋಮನಸ್ಸಿತದೋಮನಸ್ಸಿತುಪೇಕ್ಖಿತೇಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಅನುವತ್ತನೀಯತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ತಂತಂಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ವುತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಚ್ಚಯಾ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ। ತೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ। ಚಕ್ಖಾದೀನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಜೀವಿತಸುಖಾದಿಸದ್ಧಾದೀನಂ।
Yadi adhipatiyaṭṭho indriyapaccayatā, evaṃ sante adhipatipaccayato indriyapaccayassa kiṃ nānākaraṇanti codanaṃ manasi katvā taṃ tesaṃ nānākaraṇaṃ dassento ‘‘na adhipatipaccayadhammānaṃ viyā’’tiādimāha. Tattha pavattinivāraketi attano adhipatipaccayapavattiyā nivārake aññe adhipatipaccayadhamme. Abhibhavitvā pavattanenāti purimābhisaṅkhārasiddhena dhoreyyabhāvena abhibhuyya pavattiyā. Garubhāvoti jeṭṭhakabhāvo. Ayañhettha saṅkhepattho – yena jeṭṭhakabhāvena chandādayo attano pavattivibandhake tulyayogīdhamme tadaññadhamme viya abhibhuyya pavattanti, na so indriyapaccayatāya adhipatiyaṭṭhoti adhippetoti. Atha ko carahīti āha ‘‘atha kho’’tiādi. Dassanādikiccesu nimittabhūtesu cakkhuviññāṇādīhi cakkhādīhi paccayehi cakkhādīnaṃ anuvattanīyatāti sambandho. Jīvane anupālane jīvantehi sahajātadhammehi jīvitassa, sukhitādīhi sukhitadukkhitasomanassitadomanassitupekkhitehi sahajātadhammehi sukhādīnaṃ anuvattanīyatāti yojanā. Taṃtaṃkiccesūti vuttameva dassanādikiccaṃ paccāmasati. Cakkhādayo paccayā etesanti cakkhādipaccayā, cakkhuviññāṇādayo. Tehi cakkhādipaccayehi. Cakkhādīnanti cakkhādijīvitasukhādisaddhādīnaṃ.
ತೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚೇಸು। ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ, ಸಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ತದನುವತ್ತನೇನ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅನುವತ್ತನೇನ। ತತ್ಥ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚೇ। ಪವತ್ತೀತಿ ಚ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ। ಅನುವತ್ತಕೇನ ಹಿ ಅನುವತ್ತನೀಯೋ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ, ನ ಏವಂ ಭಾವದ್ವಯಸ್ಸ। ತಸ್ಸ ಪನ ತಾದಿಸೇನ ಕಾರಣತಾಮತ್ತೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯೇಹಿ। ತತೋತಿ ಇತ್ಥಾದಿಗ್ಗಹಣಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ತಂಸಹಿತಸನ್ತಾನೇತಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಸಹಿತಸನ್ತಾನೇ। ‘‘ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿಪಿ ಚಕ್ಖಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಾದೀಹಿ ಪನ ತಾನಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವ।
Tesu kiccesūti dassanādikiccesu. Cakkhādīnaṃ issariyaṃ adhipatiyaṭṭho, sā indriyapaccayatāti attho. Tappaccayānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ tadanuvattanena tesaṃ cakkhādīnaṃ anuvattanena. Tattha dassanādikicce. Pavattīti ca idaṃ tassa adhipatiyaṭṭhassa pākaṭakaraṇaṃ. Anuvattakena hi anuvattanīyo adhipatiyaṭṭho pākaṭo hoti. Yathā cakkhādīnaṃ kiccavasena adhipatiyaṭṭho, na evaṃ bhāvadvayassa. Tassa pana tādisena kāraṇatāmattenāti dassento ‘‘itthipurisindriyānaṃ panā’’tiādimāha. Paccayehīti kammādipaccayehi. Tatoti itthādiggahaṇapaccayabhāvato. Taṃsahitasantāneti itthindriyādisahitasantāne. ‘‘Sukhindriyadukkhindriyānipi cakkhādiggahaṇena gahitānī’’ti idaṃ indriyapaccayameva sandhāya vuttaṃ, pacchājātādīhi pana tāni rūpadhammānampi paccayā hontiyeva.
ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಭೂತಾನನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಉಪನಿಜ್ಝಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ। ವಿತಕ್ಕಾದೀನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿವೇದನಾಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಂ। ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಉಪನಿಕಚ್ಚ ನಿಜ್ಝಾನಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಬ್ಯತ್ತತರಂ ಓಲೋಕನಂ ಅತ್ಥತೋ ಚಿನ್ತನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪೇಕ್ಖನಂ ಚಿನ್ತನಞ್ಚಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವಿತಕ್ಕನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂಯೇವ ಸಾಧಾರಣೋ, ಯೇನ ತೇಯೇವ ‘‘ಝಾನಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾದ್ವಯನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಮ್ಪಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠಸ್ಸ ಅಧಿಕತತ್ತಾ ಅನುಪನಿಜ್ಝಾನಸಭಾವಮೇವ ತಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯದ್ವಯ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ। ಅಝಾನಙ್ಗಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ವಿತಕ್ಕಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ। ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಝಾನಙ್ಗವಚನೇನೇವ ಅಝಾನಙ್ಗಾನಂ ನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ। ಏಕನ್ತೇನ ನ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವಿಯ ಅನೇಕನ್ತೇನ। ಅನೇಕನ್ತಿಕಞ್ಹಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಝಾನಙ್ಗತ್ತಂ। ಯದಿ ಏಕನ್ತೇನ ಅಝಾನಙ್ಗಂ ಸುಖದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅಥ ಕಥಂ ಪಸಙ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಯದಿ ಏಕನ್ತೇನ ಅಝಾನಙ್ಗತಂ ವೇದನಾದ್ವಯಂ, ಕಥಂ ಝಾನಙ್ಗವೋಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಙ್ಗಟ್ಠಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ’’ತಿ। ಸತಿಪಿ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯದ್ವಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ । ಯದಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತವೇದನಾದ್ವಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತಾದಿಸಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಠಪಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀ’’ತಿ, ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಾನಂ ಝಾನಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಪನ ನತ್ಥಿ, ನ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗಹಣಂ ಕತಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ।
Lakkhaṇārammaṇūpanijjhānabhūtānanti aniccatādilakkhaṇassa pathavīkasiṇādiārammaṇassa ca upanijjhānavasena pavattānaṃ. Vitakkādīnanti vitakkavicārapītivedanācittekaggatānaṃ. Upagantvā nijjhānanti upanikacca nijjhānajjhānārammaṇassa jhānacakkhunā byattataraṃ olokanaṃ atthato cintanameva hotīti vuttaṃ ‘‘pekkhanaṃ cintanañcā’’ti. Tenevāha ‘‘vitakkanādivasenā’’ti. Vitakkādīnaṃyeva sādhāraṇo, yena teyeva ‘‘jhānaṅgānī’’ti vuccanti. Sukhadukkhavedanādvayanti sāmaññavacanampi upanijjhāyanaṭṭhassa adhikatattā anupanijjhānasabhāvameva taṃ bodhetīti āha ‘‘sukhindriyadukkhindriyadvaya’’nti. Tañhi idhādhippetabbaṃ, na somanassadomanassindriyaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘adhippāyo’’ti. Ajhānaṅgā upekkhācittekaggatā pañcaviññāṇasahagatā daṭṭhabbā vitakkapacchimakattā jhānaṅgānaṃ. Yadi evanti jhānaṅgavacaneneva ajhānaṅgānaṃ nivattanaṃ kataṃ, evaṃ sante. Ekantena na upekkhāya viya anekantena. Anekantikañhi upekkhāya ajhānaṅgattaṃ. Yadi ekantena ajhānaṅgaṃ sukhadukkhindriyaṃ, atha kathaṃ pasaṅgoti āha ‘‘jhānaṅgaṭṭhāne niddiṭṭhattā’’ti. Atha vā yadi ekantena ajhānaṅgataṃ vedanādvayaṃ, kathaṃ jhānaṅgavohāroti āha ‘‘jhānaṅgaṭṭhāne niddiṭṭhattā’’ti. Satipi…pe… dassanatthaṃ ‘‘ṭhapetvā sukhadukkhindriyadvaya’’nti vuttanti yojanā . Yadi evaṃ yathāvuttavedanādvayena saddhiṃ tādisā upekkhācittekaggatā kasmā na ṭhapitāti āha ‘‘upekkhā…pe… atthī’’ti, pañcaviññāṇasahagatānaṃ jhānapaccayabhāvo pana natthi, na itaresanti adhippāyo. Gahaṇaṃ kataṃ upekkhācittekaggatānanti ānetvā yojanā.
ಯತೋ ತತೋ ವಾತಿ ದುಗ್ಗತಿತೋ ವಾ ಸುಗತಿತೋ ವಾ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ ವಾ ವೋದಾನತೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಏವ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಏವಮವಧಾರಣಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಏವಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅವಧಾರಣೇ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಅಲಾಭೋ ನಿಯತೋತಿ ಸೋ ಪತಿಯೋಗೀಸು ನಿವತ್ತಿತೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಅಲಾಭಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ದುತಿಯೇ ಪನ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಾನಿ ಅಲಾಭೇ ನಿಯತಾನೀತಿ ತೇಸು ಅನವಸೇಸತೋ ಅಲಾಭೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಸತಿ ಯೋ ಕೇಸುಚಿ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಝಾನಪಚ್ಚಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಸೋಪಿ ನಿವಾರಿತೋ ಸಿಯಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಲಾಭಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಲಾಭಾಭಾವಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಏಕಚ್ಚಾಲಾಭೋ ಅಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಲಾಭೋ ನ ನಿವಾರಿತೋ’’ತಿ। ಏವಂ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಠಮಪದಾವಧಾರಣವಸೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೇ। ಏತ್ತಕಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ಕೇಸುಚಿ ಚಿತ್ತೇಸು ಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲಾಭೋ ನ ನಿವಾರಿತೋತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಉಪರಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸವಿತಕ್ಕ…ಪೇ॰… ಕತ’’ನ್ತಿ। ಯದಿಪಿ ನ ಕತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ತಂ ಕತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Yato tato vāti duggatito vā sugatito vā saṃkilesato vā vodānato vā niyyānaṭṭho, svāyaṃ yathākkamaṃ sammā micchā vā hotīti āha ‘‘sammā vā micchā vāti attho’’ti. Ahetukacittesu na labbhantīti ettha ahetukacittesu eva na labbhantīti evamavadhāraṇaṃ gahetabbaṃ, na ahetukacittesu na labbhanti evāti. Tasmā purimasmiñhi avadhāraṇe ahetukacittesu alābho niyatoti so patiyogīsu nivattito hoti. Tenāha ‘‘sahetukacittesu alābhābhāvadassanatthaṃ vutta’’nti. Dutiye pana ahetukacittāni alābhe niyatānīti tesu anavasesato alābhena bhavitabbaṃ. Tathā sati yo kesuci ahetukacittesu jhānapaccayo labbhati, sopi nivārito siyā. Tena vuttaṃ ‘‘na ahetukacittesū’’tiādi. Tattha lābhābhāvadassanatthanti lābhābhāvasseva dassanatthaṃ na vuttanti attho. Tena ekaccālābho apaṭikkhitto hoti. Tenevāha ‘‘katthaci kassaci lābho na nivārito’’ti. Evaṃ atthe gayhamāneti evaṃ vuttanayena paṭhamapadāvadhāraṇavasena atthe viññāyamāne. Ettakameva viññāyeyyāti ahetukacittesu kesuci cittesu jhānamaggapaccayesu kassaci paccayassa lābho na nivāritoti ettakameva viññāyeyya avisesena vuttattā. Kiṃ panettha upari kātabbanti āha ‘‘na savitakka…pe… kata’’nti. Yadipi na kataṃ, atthato pana taṃ katamevāti veditabbaṃ.
ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ವಾ ಲಾಭಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೇತಿಆದಿ ಪಚ್ಛಿಮಪದಾವಧಾರಣವಸೇನ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ ಏವಾತಿ ಏವಂ ನಿಯಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಪಾಠನ್ತರೇನಪಿ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇನ ಅಲಾಭೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಅಲಾಭನ್ತಿ ತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಪಕಾಸಿತಂ ಅಲಾಭಂ। ಏಸಾತಿ ಏಸ ಇಧ ಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ ಅಲಾಭೋ ವುತ್ತೋ। ಕೀದಿಸೋ ಪನ ಅಲಾಭೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಹೇತುಕೇಸೂತಿ ಸಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಸು। ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ಅವಿಸಟೇ ಕತ್ವಾ। ಏಕತ್ತಗತಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಏಕಭಾವಾಪಾದನಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಕರಣೇ ಝಾನಪಚ್ಚಯೋ ವುತ್ತೋವ ಯಥಾಲಾಭಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಿಭಾವನೇ ದೇಸನಾಯ ತಪ್ಪರಭಾವತೋ।
Ahetukacittesu vā lābhābhāvadassanatthetiādi pacchimapadāvadhāraṇavasena atthadassanaṃ. Tasmāti yasmā ahetukacittesu na labbhanti evāti evaṃ niyame kariyamāne yathāvutto attho sambhavati, tasmā. Ayañca attho pāṭhantarenapi saṃsandatīti dassetuṃ ‘‘yena alābhenā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ alābhanti taṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ pakāsitaṃ alābhaṃ. Esāti esa idha paṭṭhānavaṇṇanāyaṃ ‘‘ahetukacittesu na labbhantī’’ti alābho vutto. Kīdiso pana alābhoti taṃ dassento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tattha sahetukesūti sahetukacittesu. Saṅkaḍḍhitvāti avisaṭe katvā. Ekattagatabhāvakaraṇanti ekabhāvāpādanaṃ. Imasmiṃ pana pakaraṇe jhānapaccayo vuttova yathālābhapaccayākāravibhāvane desanāya tapparabhāvato.
ಸಮನ್ತಿ ಅವಿಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ, ಸಹ ವಾ। ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಏಕವತ್ಥುಕತಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ। ಯುತ್ತತಾಯಾತಿ ಸಂಸಟ್ಠತಾಯ। ಸಾ ಪನ ಸಂಸಟ್ಠತಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಭಾವತೋ ಅನೇಕೇಸಮ್ಪಿ ಸತಂ ಏಕತ್ತಗಮನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೀಭಾವೋಪಗಮನೇನ ವಿಯ ಉಪಕಾರಕತಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಉಪಕಾರಕತಾ ಚ ತೇಸಂ ಬಹೂನಂ ಸಹಚ್ಚ ಏಕತ್ತಕಾರಿತಾಯ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ।
Samanti avisamaṃ, sammā, saha vā. Pakārehīti ekavatthukatādippakārehi. Yuttatāyāti saṃsaṭṭhatāya. Sā pana saṃsaṭṭhatā yasmā sabhāvato anekesampi sataṃ ekattagamanaṃ viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘ekībhāvopagamanena viya upakārakatā’’ti. Evaṃ upakārakatā ca tesaṃ bahūnaṃ sahacca ekattakāritāya nidassetabbā.
ಯುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸತನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಂಸಟ್ಠತಾಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ಯುತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾನಾನಂ। ಅಯಞ್ಚ ಯುತ್ತತಾ ನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಾಯ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇಸು ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇಸು ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕೇವಲಂ ತತ್ಥ ಅರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ ಉಭಯಂ ಸಮಧುರಂ, ಇಧ ರೂಪಾರೂಪಸಭಾವತ್ತಾ ವಿಧುರನ್ತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ವಿಸಂಸಟ್ಠಭಾವೇನ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾನತ್ತೂಪಗಮೇನಾ’’ತಿ। ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾಯ ವಿಸೇಸನಂ ಯಾ ನಾನತ್ತೂಪಗಮನಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತತಾ, ನ ಸಾ ‘‘ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಭಾವಮತ್ತನ್ತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಉಪಕಾರಕತಾ ವಿನಾ ಸಂಸಗ್ಗೇನ ಸಹಾವಟ್ಠಾಯಿತಾಯ ಕಿಚ್ಚಕಾರಿತಾದೀಹಿ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ। ನ ಹೀತಿಆದಿ ‘‘ಯುತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ ‘‘ತಾದಿಸೇ ಯೋಗೇ ಸತಿಯೇವ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಥಾ ‘‘ವತ್ಥು ಖನ್ಧಾನಂ, ಸಹಜಾತಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೩೪) ವತ್ಥುಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತವಸೇನ ಯುತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಾ, ನ ಏವಂ ಅಯುತ್ತಾನಂ ವತ್ಥುಸಹಜಾತ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹಿ ಕಸ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಪ್ಪಯೋಗೋಯೇವ ನತ್ಥಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವತೋ। ಸಮ್ಪಯುಜ್ಜಮಾನಾನಞ್ಹಿ ಅರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹಿ, ರೂಪಾನಞ್ಚ ತೇಹಿ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾ, ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣಂ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಚತೂಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ’’ತಿ।
Yuttānampi satanti vuttappakārena saṃsaṭṭhatāya aññamaññasambandhatāya yuttānampi samānānaṃ. Ayañca yuttatā na sampayuttapaccayatāya viya paccayadhammesu paccayuppannadhammesu ca veditabbā, kevalaṃ tattha arūpasabhāvattā ubhayaṃ samadhuraṃ, idha rūpārūpasabhāvattā vidhuranti ayaṃ viseso. Vippayuttabhāvenāti visaṃsaṭṭhabhāvena. Tena vuttaṃ ‘‘nānattūpagamenā’’ti. Idañhettha vippayuttatāya visesanaṃ yā nānattūpagamanasaṅkhātā vippayuttatā, na sā ‘‘ñāṇavippayutta’’ntiādīsu viya abhāvamattanti, ayañca upakārakatā vinā saṃsaggena sahāvaṭṭhāyitāya kiccakāritādīhi nidassetabbā. Na hītiādi ‘‘yuttāna’’nti vuttassa atthassa samatthanaṃ ‘‘tādise yoge satiyeva vippayuttapaccayatā’’ti. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Tassattho – yathā ‘‘vatthu khandhānaṃ, sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo’’tiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.434) vatthusahajātapacchājātavasena yuttānaṃ atthi vippayuttapaccayatā, na evaṃ ayuttānaṃ vatthusahajāta…pe… atthīti. Yadi evaṃ rūpānaṃ rūpehi kasmā vippayuttapaccayo na vuttoti āha ‘‘rūpānaṃ panā’’tiādi. Vippayogoyeva natthi sampayogāsaṅkāya abhāvato. Sampayujjamānānañhi arūpānaṃ rūpehi, rūpānañca tehi siyā sampayogāsaṅkā, sampayogalakkhaṇaṃ pana natthīti tesaṃ vippayogo vutto. Tenāha ‘‘catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti.
ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತನ್ತಿ ಕತಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಾ ಅತ್ಥಿತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಿದ್ಧಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ನ ಸಿಜ್ಝಮಾನತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತತಾಲಕ್ಖಣಂ ಅತ್ಥಿಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಫಲತಾಯ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪನೇತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬತಾ, ತದುಪಾದಾನಸ್ಸ ವಾ ಪಬನ್ಧಾವಿಚ್ಛೇದೋ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಲಬ್ಭಮಾನತಾಲಕ್ಖಣಂ ಅತ್ಥಿಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯದಿಪಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ, ತಥಾಪಿ ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣತೋ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸಾತಿಸಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿಪಿ ಜನಕತ್ತೇ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಪ್ಪಟ್ಠಾನಾ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ’’ತಿ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಹಜಾತಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ನ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಸಾಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಉಪಕಾರಕತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತಿ।
Atthime pāpakammaṃ katanti katabhāvavisiṭṭhā atthitā vuccamānā kiriyāya siddhabhāvameva dīpeti, na sijjhamānatanti āha ‘‘nibbattatālakkhaṇaṃ atthibhāva’’nti. Atthato pana kammassa anibbattaphalatāya evamettha atthitā veditabbā. Atthi puggaloti panettha tassā paññattiyā gahetabbatā, tadupādānassa vā pabandhāvicchedo labbhatevāti vuttaṃ ‘‘upalabbhamānatālakkhaṇaṃ atthibhāva’’nti. Paccayadhammassa yadipi uppādato paṭṭhāya yāva bhaṅgā labbhamānatā atthibhāvo, tathāpi tassa yathā uppādakkhaṇato ṭhitikkhaṇe sātisayo byāpāro, evaṃ paccayuppannepīti vuttaṃ ‘‘satipi janakatte upatthambhakappaṭṭhānā atthibhāvena upakārakatā’’ti. Vatthārammaṇasahajātādīnanti ādi-saddena purejātapacchājātādīni saṅgaṇhāti. Atthibhāveneva na nissayādibhāvenāti ‘‘sādhāraṇa’’nti vuttaṃ upakārakattaṃ vibhāveti.
ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಸಹಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ನ ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಸನ್ಧಾಯ, ಅಥ ಖೋ ನಾನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಫಸ್ಸಾದಿಸಮುದಾಯೇ ಸತಿ ದುತಿಯೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಸಹಭಾವೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸಹಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಪನ ಅನವಬುಜ್ಝನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವಿವರಿತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾತಿ ಅನೇಕೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಹಭಾವಾಭಾವೇನ। ಯದಿ ನತ್ಥಿತಾಮತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯತಾ, ಅನಾನನ್ತರಾತೀತವಸೇನಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತಾನೀತಿ ಪುರಿಮತರಚಿತ್ತಾನಿ। ದದಮಾನಂ ವಿಯಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಓಕಾಸಂ ದೇತಿಯೇವ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪವತ್ತಿಓಕಾಸದಾನೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ’’ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಏವಮಜ್ಝಾಸಯಾ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಅಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಯ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ।
Phassādīnaṃ anekesaṃ sahabhāvo natthīti idaṃ na ekacittuppādapariyāpanne sandhāya, atha kho nānācittuppādapariyāpanneti dassento ‘‘ekasmiṃ phassādisamudāye sati dutiyo na hotī’’ti āha. Svāyamattho ‘‘sahabhāvo natthī’’ti sahabhāvapaṭikkhepeneva viññāyati. Ettāvatā pana anavabujjhantānaṃ vasena vivaritvā vutto. Tenāti anekesaṃ phassādīnaṃ sahabhāvābhāvena. Yadi natthitāmattena upakārakatā natthipaccayatā, anānantarātītavasenapi siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Tānīti purimataracittāni. Dadamānaṃ viyāti kasmā vuttaṃ, nanu okāsaṃ detiyeva. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pavattiokāsadānena upakārakatā’’ti? Saccametaṃ, evamajjhāsayā viya paccayadhammā abhāvaṃ gacchantīti dassanatthaṃ viya-saddaggahaṇaṃ.
ನತ್ಥಿತಾವಿಗಮಾನಂ ಸತಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಪಲದ್ಧಿತಾಸಾಮಞ್ಞೇ ನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ ವಿಸೇಸಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಾವಮತ್ತೇನಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಮತ್ತೇನ। ತೇನೇತ್ಥ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕತ್ತಂ ಆಹ, ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಓಕಾಸದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಭಾವವಿಗಮೇನಾತಿ ಏತೇನ ನಿರೋಧತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಯತೋ ‘‘ವಿಗತತಾ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇ ಯಾಸಂ ನತ್ಥಿತಾವಿಗತತಾನಂ ವಸೇನ ನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಸಂ ವಿಸೇಸೇ ದಸ್ಸಿತೇ ನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿತಾ ಚ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಸುಞ್ಞತಾ ವಿಗತತಾ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಾ ನ ನಿರೋಧಸಮಕಾಲಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾವಿಸೇಸೇಪಿ ನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೋ ನಿದ್ಧಾರಿತೋ, ತಥಾ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಪಸಂಹರತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ನಿರೋಧಾನನ್ತರನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತೀಹಿ ನತ್ಥಿವಿಗತತಾನಂ ಭೇದೋ ಲಕ್ಖಿತೋ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಧರಮಾನತಾನಿರೋಧಾನುಪಗಮೇಹಿ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತತಾನನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಧಮ್ಮಾವಿಸೇಸೇ ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೋ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯರೂಪೇನ ಠಿತೋ ಸಮ್ಮಾ ವಿಭಾವಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತದಭಿಸಮಯಾಯ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಗಮತ್ಥಂ।
Natthitāvigamānaṃ satipi paccayassa dhammassa anupaladdhitāsāmaññe natthivigatapaccayesu labbhamānaṃ visesamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Abhāvamattenāti hutvā abhāvamattena. Tenettha nirodhānantaraṃ paccayadhammassa upakārakattaṃ āha, yathā taṃ ‘‘okāsadāna’’nti vuttaṃ. Sabhāvavigamenāti etena nirodhato parampi yato ‘‘vigatatā nirodhappattatā’’ti vuttaṃ. Paccayadhamme yāsaṃ natthitāvigatatānaṃ vasena natthivigatapaccayā vuttā, tāsaṃ visese dassite natthivigatapaccayānaṃ viseso dassito hotīti ‘‘natthitā ca nirodhānantarasuññatā vigatatā nirodhappattatā’’ti vuttaṃ, tattha nirodhānantarā na nirodhasamakālāti adhippāyo. Tathāti iminā yathā paccayadhammāvisesepi natthivigatapaccayabhāvaviseso niddhārito, tathā atthiavigatapaccayabhāvavisesoti imamatthaṃ upasaṃharati. Yathā hi nirodhānantaranirodhappattīhi natthivigatatānaṃ bhedo lakkhito, evaṃ paccayadhammassa dharamānatānirodhānupagamehi atthiavigatatānanti. Kathaṃ panāyaṃ dhammāvisese paccayabhāvaviseso duviññeyyarūpena ṭhito sammā vibhāvissatīti āha ‘‘dhammānañhī’’tiādi. Tadabhisamayāya tesaṃ paccayavisesānaṃ adhigamatthaṃ.
ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ಏಕಸ್ಸಪಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾಭಾವತೋ ಅನನ್ತರಾದೀಹೀತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಸುಖುಮರೂಪಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ನನು ಚ ರೂಪರೂಪಮ್ಪಿ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ನಾಗತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪರೂಪಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಆಗತಮೇವಾತಿ ಯದಿಪಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ನಾಗತಂ, ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಿಕಾದೀಸು ಪನ ಆಗತತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ರೂಪರೂಪಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catūsu khandhesu ekassapi asaṅgahitattābhāvato anantarādīhīti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojanā. Aññanti sukhumarūpaṃ. Na hi taṃ purejātapaccayo hoti. Nanu ca rūparūpampi purejātapaccayabhāvena kusalattike nāgatanti āha ‘‘rūparūpaṃ panā’’tiādi. Aññattha āgatamevāti yadipi kusalattike nāgataṃ, sanidassanattikādīsu pana āgatattā na sakkā rūparūpassa purejātapaccayataṃ paṭikkhipitunti attho.
ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paccayuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
