Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
പച്ചയുദ്ദേസവണ്ണനാ
Paccayuddesavaṇṇanā
‘‘കേ പന തേ നയാ, കിഞ്ച തം പട്ഠാനം നാമാ’’തി നയിദം പുച്ഛിതബ്ബം. കസ്മാ? നിദാനകഥായം പട്ഠാനസമാനനേ അനുലോമാദീനം നയാനം പട്ഠാനസ്സ ച ദസ്സിതത്താതി ഇമമത്ഥം വിഭാവേന്തോ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന ഹി…പേ॰… നാമാതി ഹി വുത്ത’’ന്തി തത്ഥ വുത്തം അട്ഠകഥാപാളിം ആഹരി. തത്ഥ ഗാഥാത്ഥം അട്ഠകഥാധിപ്പായഞ്ച പരതോ വണ്ണയിസ്സാമാതി.
‘‘Ke pana te nayā, kiñca taṃ paṭṭhānaṃ nāmā’’ti nayidaṃ pucchitabbaṃ. Kasmā? Nidānakathāyaṃ paṭṭhānasamānane anulomādīnaṃ nayānaṃ paṭṭhānassa ca dassitattāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘sammāsambuddhena hi…pe… nāmāti hi vutta’’nti tattha vuttaṃ aṭṭhakathāpāḷiṃ āhari. Tattha gāthātthaṃ aṭṭhakathādhippāyañca parato vaṇṇayissāmāti.
പട്ഠാനനാമത്ഥോ പന തികപട്ഠാനാദീനം തികപട്ഠാനാദിനാമത്ഥോ, ഇമസ്സ പകരണസ്സ ചതുവീസതിസമന്തപട്ഠാനസമോധാനതാ ചേത്ഥ വത്തബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി സങ്ഖേപതോ പട്ഠാനേ ഞാതേ വിത്ഥാരോ സുഖവിഞ്ഞേയ്യോ ഹോതീതി. തത്ഥ ച നാമത്ഥോ പഠമം വത്തബ്ബോതി ‘‘തത്ഥ യേസം…പേ॰… നാമത്ഥോ താവ ഏവം വേദിതബ്ബോ’’തി വത്വാ സബ്ബസാധാരണസ്സ പട്ഠാനനാമസ്സേവ താവ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘കേനട്ഠേന പട്ഠാന’’ന്തിആദിമാഹ . പ-കാരോ ഹീതി ഉപസഗ്ഗപദം ദസ്സേതി. സോ ‘‘പവിഭത്തേസു ധമ്മേസു, യം സേട്ഠം തദുപാഗമുന്തിആദീസു വിയ നാനപ്പകാരത്ഥം ദീപേതി. നനു പകാരേഹി വിഭത്താ പവിഭത്താതി പ-ഇതി ഉപസഗ്ഗോ പകാരത്ഥമേവ ദീപേതി, ന നാനപ്പകാരത്ഥന്തി? ന, തേസം പകാരാനം നാനാവിധഭാവതോ. അത്ഥതോ ഹി ആപന്നം നാനാവിധഭാവം ദസ്സേതും നാനാ-സദ്ദോ വുത്തോതി. തത്ഥ ഏകസ്സപി ധമ്മസ്സ ഹേതുആദീഹി അനേകപച്ചയഭാവതോ ച ഏകേകസ്സ പച്ചയസ്സ അനേകധമ്മഭാവതോ ച നാനപ്പകാരപച്ചയതാ വേദിതബ്ബാ.
Paṭṭhānanāmattho pana tikapaṭṭhānādīnaṃ tikapaṭṭhānādināmattho, imassa pakaraṇassa catuvīsatisamantapaṭṭhānasamodhānatā cettha vattabbā. Evañhi saṅkhepato paṭṭhāne ñāte vitthāro sukhaviññeyyo hotīti. Tattha ca nāmattho paṭhamaṃ vattabboti ‘‘tattha yesaṃ…pe… nāmattho tāva evaṃ veditabbo’’ti vatvā sabbasādhāraṇassa paṭṭhānanāmasseva tāva atthaṃ dassento ‘‘kenaṭṭhena paṭṭhāna’’ntiādimāha . Pa-kāro hīti upasaggapadaṃ dasseti. So ‘‘pavibhattesu dhammesu, yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamuntiādīsu viya nānappakāratthaṃ dīpeti. Nanu pakārehi vibhattā pavibhattāti pa-iti upasaggo pakāratthameva dīpeti, na nānappakāratthanti? Na, tesaṃ pakārānaṃ nānāvidhabhāvato. Atthato hi āpannaṃ nānāvidhabhāvaṃ dassetuṃ nānā-saddo vuttoti. Tattha ekassapi dhammassa hetuādīhi anekapaccayabhāvato ca ekekassa paccayassa anekadhammabhāvato ca nānappakārapaccayatā veditabbā.
ഹേതുപച്ചയാദിവസേന വിഭത്തത്താതി ഏതേന ധമ്മസങ്ഗഹാദീസു വുത്തതോ കുസലാദിവിഭാഗതോ സാതിസയവിഭാഗതം പട്ഠാനനാമലാഭസ്സ കാരണം ദസ്സേതി. ഗോട്ഠാതി വജാ. പട്ഠിതഗാവോതി ഗതഗാവോ. ആഗതട്ഠാനസ്മിന്തി മഹാസീഹനാദസുത്തം വദതി. പവത്തഗമനത്താ ഏത്ഥാതി വചനസേസോ. അഥ വാ ഗച്ഛതി ഏത്ഥാതി ഗമനം, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ നിസ്സങ്ഗവസേന പവത്തസ്സ ഗമനത്താ ഗമനദേസഭാവതോ ഏകേകം പട്ഠാനം നാമാതി അത്ഥോ. തത്ഥ അഞ്ഞേഹി ഗതിമന്തേഹി അതിസയയുത്തസ്സ ഗതിമതോ ഗമനട്ഠാനഭാവദസ്സനത്ഥം ‘‘സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സാ’’തി വുത്തം. തസ്സ മഹാവേഗസ്സ പുരിസസ്സ പപാതട്ഠാനം വിയ ധമ്മസങ്ഗണീആദീനം സാസങ്ഗഗമനട്ഠാനഭാവം ഇമസ്സ ച മഹാപഥോ വിയ നിരാസങ്ഗഗമനട്ഠാനഭാവം ദസ്സേന്തോ അതിസയയുത്തഗമനട്ഠാനഭാവോ പട്ഠാനനാമലാഭസ്സ കാരണന്തി ദസ്സേതി.
Hetupaccayādivasena vibhattattāti etena dhammasaṅgahādīsu vuttato kusalādivibhāgato sātisayavibhāgataṃ paṭṭhānanāmalābhassa kāraṇaṃ dasseti. Goṭṭhāti vajā. Paṭṭhitagāvoti gatagāvo. Āgataṭṭhānasminti mahāsīhanādasuttaṃ vadati. Pavattagamanattā etthāti vacanaseso. Atha vā gacchati etthāti gamanaṃ, sabbaññutaññāṇassa nissaṅgavasena pavattassa gamanattā gamanadesabhāvato ekekaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti attho. Tattha aññehi gatimantehi atisayayuttassa gatimato gamanaṭṭhānabhāvadassanatthaṃ ‘‘sabbaññutaññāṇassā’’ti vuttaṃ. Tassa mahāvegassa purisassa papātaṭṭhānaṃ viya dhammasaṅgaṇīādīnaṃ sāsaṅgagamanaṭṭhānabhāvaṃ imassa ca mahāpatho viya nirāsaṅgagamanaṭṭhānabhāvaṃ dassento atisayayuttagamanaṭṭhānabhāvo paṭṭhānanāmalābhassa kāraṇanti dasseti.
തികാനന്തി തികവസേന വുത്തധമ്മാനം. സമന്താതി അനുലോമാദീഹി സബ്ബാകാരേഹിപി ഗതാനി ചതുവീസതി ഹോന്തീതി അത്ഥോ. ഏതസ്മിം അത്ഥേ ചതുവീസതിസമന്തപട്ഠാനാനീതി ‘‘സമന്തചതുവീസതിപട്ഠാനാനീ’’തി വത്തബ്ബേ സമന്തസദ്ദസ്സ പരയോഗം കത്വാ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. അഥ വാ സമന്താ ഛ ഛ ഹുത്വാതി ഏതേന അനുലോമാദിസബ്ബകോട്ഠാസതോ തികാദിഛഛഭാവം ദസ്സേതി. തേന സമന്തസദ്ദോ തികാദിഛഛപട്ഠാനവിസേസനം ഹോതി, ന ചതുവീസതിവിസേസനം, തസ്മാ സമന്തതോ പട്ഠാനാനി താനി ചതുവീസതീതി കത്വാ ‘‘ചതുവീസതിസമന്തപട്ഠാനാനീ’’തി വുത്തം. സമന്തതോ വാ ധമ്മാനുലോമാദിതികാദിപടിച്ചവാരാദിപച്ചയാനുലോമാദിഹേതുമൂലകാദിപ്പകാരേഹി പവത്താനി പട്ഠാനാനി സമന്തപട്ഠാനാനി, അനൂനേഹി നയേഹി പവത്താനീതി വുത്തം ഹോതി. താനി പന ചതുവീസതി ഹോന്തി. തേനേവാഹ ‘‘ഇമേസം ചതുവീസതിയാ ഖുദ്ദകപട്ഠാനസങ്ഖാതാനം സമന്തപട്ഠാനാനം സമോധാനവസേനാ’’തി.
Tikānanti tikavasena vuttadhammānaṃ. Samantāti anulomādīhi sabbākārehipi gatāni catuvīsati hontīti attho. Etasmiṃ atthe catuvīsatisamantapaṭṭhānānīti ‘‘samantacatuvīsatipaṭṭhānānī’’ti vattabbe samantasaddassa parayogaṃ katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Atha vā samantā cha cha hutvāti etena anulomādisabbakoṭṭhāsato tikādichachabhāvaṃ dasseti. Tena samantasaddo tikādichachapaṭṭhānavisesanaṃ hoti, na catuvīsativisesanaṃ, tasmā samantato paṭṭhānāni tāni catuvīsatīti katvā ‘‘catuvīsatisamantapaṭṭhānānī’’ti vuttaṃ. Samantato vā dhammānulomāditikādipaṭiccavārādipaccayānulomādihetumūlakādippakārehi pavattāni paṭṭhānāni samantapaṭṭhānāni, anūnehi nayehi pavattānīti vuttaṃ hoti. Tāni pana catuvīsati honti. Tenevāha ‘‘imesaṃ catuvīsatiyā khuddakapaṭṭhānasaṅkhātānaṃ samantapaṭṭhānānaṃ samodhānavasenā’’ti.
ഹേതു ച സോ പച്ചയോ ചാതി ഇമിനാ വചനേന ഹേതുനോ അധിപതിപച്ചയാദിഭൂതസ്സ ച ഗഹണം സിയാതി തം നിവാരേന്തോ ആഹ ‘‘ഹേതു ഹുത്വാ പച്ചയോ’’തി. ഏതേനപി സോ ഏവ ദോസോ ആപജ്ജതീതി പുനാഹ ‘‘ഹേതുഭാവേന പച്ചയോതി വുത്തം ഹോതീ’’തി. തേന ഇധ ഹേതു-സദ്ദേന ധമ്മഗ്ഗഹണം ന കതം, അഥ ഖോ ധമ്മസത്തിവിസേസോ ഗഹിതോതി ദസ്സേതി. തസ്സ ഹി പച്ചയസദ്ദസ്സ ച സമാനാധികരണതം സന്ധായ ‘‘ഹേതു ച സോ പച്ചയോ ചാ’’തി, ‘‘ഹേതു ഹുത്വാ പച്ചയോ’’തി ച വുത്തം. ഏവഞ്ച കത്വാ പരതോ പാളിയം ‘‘ഹേതൂ ഹേതുസമ്പയുത്ത…പേ॰… ഹേതുപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദിനാ (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൧) തേന തേന ഹേതുഭാവാദിഉപകാരേന തസ്സ തസ്സ ധമ്മസ്സ ഉപകാരത്തം വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന ‘‘യോ ഹി ധമ്മോ യം ധമ്മം അപ്പച്ചക്ഖായ തിട്ഠതി വാ ഉപ്പജ്ജതി വാ, സോ തസ്സ പച്ചയോ’’തി ‘‘മൂലട്ഠേന ഉപകാരകോ ധമ്മോ ഹേതുപച്ചയോ’’തിച്ചേവമാദിനാ ധമ്മപ്പധാനനിദ്ദേസേന ധമ്മതോ അഞ്ഞാ ധമ്മസത്തി നാമ നത്ഥീതി ധമ്മേഹേവ ധമ്മസത്തിവിഭാവനം കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഇധാപി വാ ഹേതു ച സോ പച്ചയോ ചാതി ധമ്മേനേവ ധമ്മസത്തിം ദസ്സേതി. ന ഹി ഹേതുപച്ചയോതിആദികോ ഉദ്ദേസോ കുസലാദിഉദ്ദേസോ വിയ ധമ്മപ്പധാനോ, അഥ ഖോ ധമ്മാനം ഉപകാരപ്പധാനോതി. ഏതീതി ഏതസ്സ അത്ഥോ വത്തതീതി, തഞ്ച ഉപ്പത്തിട്ഠിതീനം സാധാരണവചനം. തേനേവാഹ – ‘‘തിട്ഠതി വാ ഉപ്പജ്ജതി വാ’’തി. കോചി ഹി പച്ചയോ ഠിതിയാ ഏവ ഹോതി യഥാ പച്ഛാജാതപച്ചയോ, കോചി ഉപ്പത്തിയായേവ യഥാ അനന്തരാദയോ, കോചി ഉഭയസ്സ യഥാ ഹേതുആദയോതി.
Hetu ca so paccayo cāti iminā vacanena hetuno adhipatipaccayādibhūtassa ca gahaṇaṃ siyāti taṃ nivārento āha ‘‘hetu hutvā paccayo’’ti. Etenapi so eva doso āpajjatīti punāha ‘‘hetubhāvena paccayoti vuttaṃ hotī’’ti. Tena idha hetu-saddena dhammaggahaṇaṃ na kataṃ, atha kho dhammasattiviseso gahitoti dasseti. Tassa hi paccayasaddassa ca samānādhikaraṇataṃ sandhāya ‘‘hetu ca so paccayo cā’’ti, ‘‘hetu hutvā paccayo’’ti ca vuttaṃ. Evañca katvā parato pāḷiyaṃ ‘‘hetū hetusampayutta…pe… hetupaccayena paccayo’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.1) tena tena hetubhāvādiupakārena tassa tassa dhammassa upakārattaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘yo hi dhammo yaṃ dhammaṃ appaccakkhāya tiṭṭhati vā uppajjati vā, so tassa paccayo’’ti ‘‘mūlaṭṭhena upakārako dhammo hetupaccayo’’ticcevamādinā dhammappadhānaniddesena dhammato aññā dhammasatti nāma natthīti dhammeheva dhammasattivibhāvanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Idhāpi vā hetu ca so paccayo cāti dhammeneva dhammasattiṃ dasseti. Na hi hetupaccayotiādiko uddeso kusalādiuddeso viya dhammappadhāno, atha kho dhammānaṃ upakārappadhānoti. Etīti etassa attho vattatīti, tañca uppattiṭṭhitīnaṃ sādhāraṇavacanaṃ. Tenevāha – ‘‘tiṭṭhati vā uppajjati vā’’ti. Koci hi paccayo ṭhitiyā eva hoti yathā pacchājātapaccayo, koci uppattiyāyeva yathā anantarādayo, koci ubhayassa yathā hetuādayoti.
ഉപകാരകലക്ഖണോതി ച ധമ്മേന ധമ്മസത്തിഉപകാരം ദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം. ഹിനോതി പതിട്ഠാതി ഏത്ഥാതി ഹേതു. അനേകത്ഥത്താ ധാതുസദ്ദാനം ഹി-സദ്ദോ മൂല-സദ്ദോ വിയ പതിട്ഠത്ഥോതി ദട്ഠബ്ബോതി. ഹിനോതി വാ ഏതേന കമ്മനിദാനഭൂതേന ഉദ്ധം ഓജം അഭിഹരന്തേന മൂലേന വിയ പാദപോ തപ്പച്ചയം ഫലം ഗച്ഛതി പവത്തതി വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം ആപജ്ജതീതി ഹേതു. ആചരിയാനന്തി രേവതത്ഥേരം വദതി.
Upakārakalakkhaṇoti ca dhammena dhammasattiupakāraṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Hinoti patiṭṭhāti etthāti hetu. Anekatthattā dhātusaddānaṃ hi-saddo mūla-saddo viya patiṭṭhatthoti daṭṭhabboti. Hinoti vā etena kammanidānabhūtena uddhaṃ ojaṃ abhiharantena mūlena viya pādapo tappaccayaṃ phalaṃ gacchati pavattati vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ āpajjatīti hetu. Ācariyānanti revatattheraṃ vadati.
‘‘യോനിസോ, ഭിക്ഖവേ, മനസികരോതോ അനുപ്പന്നാ ചേവ കുസലാ ധമ്മാ ഉപ്പജ്ജന്തി, ഉപ്പന്നാ ച കുസലാ ധമ്മാ അഭിവഡ്ഢന്തീ’’തിആദീഹി (അ॰ നി॰ ൧.൬൬-൬൭) കുസലഭാവസ്സ യോനിസോമനസികാരപടിബദ്ധതാ സിദ്ധാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘യോനിസോമനസികാരപടിബദ്ധോ കുസലഭാവോ’’തി. ഏതേനേവ അകുസലാബ്യാകതഭാവാ കുസലഭാവോ വിയ ന ഹേതുപടിബദ്ധാതി ദസ്സിതം ഹോതി. യം പനേകേ മഞ്ഞേയ്യും ‘‘അഹേതുകഹേതുസ്സ അകുസലഭാവോ വിയ സഹേതുകഹേതൂനം സഭാവതോവ കുസലാദിഭാവോ അഞ്ഞേസം തംസമ്പയുത്താനം ഹേതുപടിബദ്ധോ’’തി, തസ്സ ഉത്തരം വത്തും ‘‘യദി ചാ’’തിആദിമാഹ. അലോഭോ കുസലോ വാ സിയാ അബ്യാകതോ വാ, യദി അലോഭോ സഭാവതോ കുസലോ, കുസലത്താ അബ്യാകതോ ന സിയാ. അഥ അബ്യാകതോ, തംസഭാവത്താ കുസലോ ന സിയാ അലോഭസഭാവസ്സ അദോസത്താഭാവോ വിയ. യസ്മാ പന ഉഭയഥാപി സോ ഹോതി, തസ്മാ യഥാ ഉഭയഥാ ഹോന്തേസു ഫസ്സാദീസു സമ്പയുത്തേസു ഹേതുപടിബദ്ധകുസലാദിഭാവം പരിയേസഥ, ന സഭാവതോ, ഏവം ഹേതൂസുപി കുസലാദിതാ അഞ്ഞപടിബദ്ധാ പരിയേസിതബ്ബാ, ന സഭാവതോതി. യം വുത്തം ‘‘സമ്പയുത്തഹേതൂസു സഭാവതോവ കുസലാദിഭാവോ’’തി, തം ന യുജ്ജതി, സാ പന പരിയേസിയമാനാ യോനിസോമനസികാരാദിപടിബദ്ധാ ഹോതീതി ഹേതൂസു വിയ സമ്പയുത്തേസുപി യോനിസോമനസികാരാദിപടിബദ്ധോ കുസലാദിഭാവോ, ന ഹേതുപടിബദ്ധോതി സിദ്ധം ഹോതീതി അധിപ്പായോ.
‘‘Yoniso, bhikkhave, manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’’tiādīhi (a. ni. 1.66-67) kusalabhāvassa yonisomanasikārapaṭibaddhatā siddhā hotīti āha ‘‘yonisomanasikārapaṭibaddho kusalabhāvo’’ti. Eteneva akusalābyākatabhāvā kusalabhāvo viya na hetupaṭibaddhāti dassitaṃ hoti. Yaṃ paneke maññeyyuṃ ‘‘ahetukahetussa akusalabhāvo viya sahetukahetūnaṃ sabhāvatova kusalādibhāvo aññesaṃ taṃsampayuttānaṃ hetupaṭibaddho’’ti, tassa uttaraṃ vattuṃ ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Alobho kusalo vā siyā abyākato vā, yadi alobho sabhāvato kusalo, kusalattā abyākato na siyā. Atha abyākato, taṃsabhāvattā kusalo na siyā alobhasabhāvassa adosattābhāvo viya. Yasmā pana ubhayathāpi so hoti, tasmā yathā ubhayathā hontesu phassādīsu sampayuttesu hetupaṭibaddhakusalādibhāvaṃ pariyesatha, na sabhāvato, evaṃ hetūsupi kusalāditā aññapaṭibaddhā pariyesitabbā, na sabhāvatoti. Yaṃ vuttaṃ ‘‘sampayuttahetūsu sabhāvatova kusalādibhāvo’’ti, taṃ na yujjati, sā pana pariyesiyamānā yonisomanasikārādipaṭibaddhā hotīti hetūsu viya sampayuttesupi yonisomanasikārādipaṭibaddho kusalādibhāvo, na hetupaṭibaddhoti siddhaṃ hotīti adhippāyo.
ആരഭിത്വാപീതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദേന ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി – രൂപായതനാദിമത്തേ യസ്മിം കിസ്മിഞ്ചി ഏകസ്മിം അട്ഠത്വാ ‘‘യം യം ധമ്മം ആരബ്ഭാ’’തി അനിയമേന സബ്ബരൂപായതന…പേ॰… ധമ്മായതനാനഞ്ച ആരമ്മണപച്ചയഭാവസ്സ വുത്തത്താ ന കോചി ധമ്മോ ന ഹോതീതി.
Ārabhitvāpīti ettha pi-saddena imamatthaṃ dasseti – rūpāyatanādimatte yasmiṃ kismiñci ekasmiṃ aṭṭhatvā ‘‘yaṃ yaṃ dhammaṃ ārabbhā’’ti aniyamena sabbarūpāyatana…pe… dhammāyatanānañca ārammaṇapaccayabhāvassa vuttattā na koci dhammo na hotīti.
‘‘ഛന്ദവതോ കിം നാമ ന സിജ്ഝതീ’’തിആദികം പുരിമാഭിസങ്ഖാരൂപനിസ്സയം ലഭിത്വാ ഉപ്പജ്ജമാനേ ചിത്തേ ഛന്ദാദയോ ധുരഭൂതാ ജേട്ഠകഭൂതാ സയം സമ്പയുത്തധമ്മേ സാധയമാനാ ഹുത്വാ പവത്തന്തി, തംസമ്പയുത്തധമ്മാ ച തേസം വസേ വത്തന്തി ഹീനാദിഭാവേന തദനുവത്തനതോ, തേന തേ അധിപതിപച്ചയാ ഹോന്തി. ഗരുകാതബ്ബമ്പി ആരമ്മണം തന്നിന്നപോണപബ്ഭാരാനം പച്ചവേക്ഖണഅസ്സാദമഗ്ഗഫലാനം അത്തനോ വസേ വത്തയമാനം വിയ പച്ചയോ ഹോതി, തസ്മായം അത്താധീനാനം പതിഭാവേന ഉപകാരകതാ അധിപതിപച്ചയതാതി ദട്ഠബ്ബാ.
‘‘Chandavato kiṃ nāma na sijjhatī’’tiādikaṃ purimābhisaṅkhārūpanissayaṃ labhitvā uppajjamāne citte chandādayo dhurabhūtā jeṭṭhakabhūtā sayaṃ sampayuttadhamme sādhayamānā hutvā pavattanti, taṃsampayuttadhammā ca tesaṃ vase vattanti hīnādibhāvena tadanuvattanato, tena te adhipatipaccayā honti. Garukātabbampi ārammaṇaṃ tanninnapoṇapabbhārānaṃ paccavekkhaṇaassādamaggaphalānaṃ attano vase vattayamānaṃ viya paccayo hoti, tasmāyaṃ attādhīnānaṃ patibhāvena upakārakatā adhipatipaccayatāti daṭṭhabbā.
മനോവിഞ്ഞാണധാതൂതിആദി ചിത്തനിയമോതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന സന്തീരണാനന്തരം വോട്ഠബ്ബനം, ചുതിഅനന്തരാ പടിസന്ധീതി യസ്സ യസ്സ ചിത്തസ്സ അനന്തരാ യം യം ചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ തസ്സ തദനന്തരുപ്പാദനിയമോ തംതംസഹകാരീപച്ചയവിസിട്ഠസ്സ പുരിമപുരിമചിത്തസ്സേവ വസേന ഇജ്ഝതീതി ദസ്സേതി. ഭാവനാബലേന പന വാരിതത്താതി ഏത്ഥ യഥാ രുക്ഖസ്സ വേഖേ ദിന്നേ പുപ്ഫിതും സമത്ഥസ്സേവ പുപ്ഫനം ന ഹോതി, അഗദവേഖേ പന അപനീതേ തായയേവ സമത്ഥതായ പുപ്ഫനം ഹോതി, ഏവമിധാപി ഭാവനാബലേന വാരിതത്താ സമുട്ഠാപനസമത്ഥസ്സേവ അസമുട്ഠാപനം, തസ്മിഞ്ച അപഗതേ തായയേവ സമത്ഥതായ സമുട്ഠാപനം ഹോതീതി അധിപ്പായോ.
Manoviññāṇadhātūtiādi cittaniyamoti ettha ādi-saddena santīraṇānantaraṃ voṭṭhabbanaṃ, cutianantarā paṭisandhīti yassa yassa cittassa anantarā yaṃ yaṃ cittaṃ uppajjati, tassa tassa tadanantaruppādaniyamo taṃtaṃsahakārīpaccayavisiṭṭhassa purimapurimacittasseva vasena ijjhatīti dasseti. Bhāvanābalena pana vāritattāti ettha yathā rukkhassa vekhe dinne pupphituṃ samatthasseva pupphanaṃ na hoti, agadavekhe pana apanīte tāyayeva samatthatāya pupphanaṃ hoti, evamidhāpi bhāvanābalena vāritattā samuṭṭhāpanasamatthasseva asamuṭṭhāpanaṃ, tasmiñca apagate tāyayeva samatthatāya samuṭṭhāpanaṃ hotīti adhippāyo.
ബ്യഞ്ജനമത്തതോവേത്ഥ നാനാകരണം പച്ചേതബ്ബം, ന അത്ഥതോതി ഉപചയസന്തതിഅധിവചനനിരുത്തിപദാനം വിയ സദ്ദത്ഥമത്തതോ നാനാകരണം, ന വചനീയത്ഥതോതി അധിപ്പായോ. തേനേവ സദ്ദത്ഥവിസേസം ദസ്സേതും ‘‘കഥ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ പുരിമപച്ഛിമാനം നിരോധുപ്പാദന്തരാഭാവതോ നിരന്തരുപ്പാദനസമത്ഥതാ അനന്തരപച്ചയഭാവോ. രൂപധമ്മാനം വിയ സണ്ഠാനാഭാവതോ പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നാനം സഹാവട്ഠാനാഭാവതോ ച ‘‘ഇദമിതോ ഹേട്ഠാ ഉദ്ധം തിരിയ’’ന്തി വിഭാഗാഭാവാ അത്തനാ ഏകത്തമിവ ഉപനേത്വാ സുട്ഠു അനന്തരഭാവേന ഉപ്പാദനസമത്ഥതാ സമനന്തരപച്ചയതാ.
Byañjanamattatovettha nānākaraṇaṃ paccetabbaṃ, na atthatoti upacayasantatiadhivacananiruttipadānaṃ viya saddatthamattato nānākaraṇaṃ, na vacanīyatthatoti adhippāyo. Teneva saddatthavisesaṃ dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādimāha. Tattha purimapacchimānaṃ nirodhuppādantarābhāvato nirantaruppādanasamatthatā anantarapaccayabhāvo. Rūpadhammānaṃ viya saṇṭhānābhāvato paccayapaccayuppannānaṃ sahāvaṭṭhānābhāvato ca ‘‘idamito heṭṭhā uddhaṃ tiriya’’nti vibhāgābhāvā attanā ekattamiva upanetvā suṭṭhu anantarabhāvena uppādanasamatthatā samanantarapaccayatā.
ഉപ്പാദനസമത്ഥതാതി ച അബ്യാപാരത്താ ധമ്മാനം യസ്മിം യദാകാരേ നിരുദ്ധേ വത്തമാനേ വാ സതി തംതംവിസേസവന്താ ധമ്മാ ഹോന്തി, തസ്സ സോവ ആകാരോ വുച്ചതീതി ദട്ഠബ്ബോ. ധമ്മാനം പവത്തിമേവ ച ഉപാദായ കാലവോഹാരോതി നിരോധാ വുട്ഠഹന്തസ്സ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനഫലസമാപത്തീനം അസഞ്ഞസത്താ ചവന്തസ്സ പുരിമചുതിപച്ഛിമപടിസന്ധീനഞ്ച നിരോധുപ്പാദനിരന്തരതായ കാലന്തരതാ നത്ഥീതി ദട്ഠബ്ബാ. ന ഹി തേസം അന്തരാ അരൂപധമ്മാനം പവത്തി അത്ഥി, യം ഉപാദായ കാലന്തരതാ വുച്ചേയ്യ, ന ച രൂപധമ്മപ്പവത്തി അരൂപധമ്മപ്പവത്തിയാ അന്തരം കരോതി അഞ്ഞസന്താനത്താ. രൂപാരൂപധമ്മസന്തതിയോ ഹി ദ്വേ അഞ്ഞമഞ്ഞം വിസദിസസഭാവത്താ അഞ്ഞമഞ്ഞോപകാരഭാവേന വത്തമാനാപി വിസുംയേവ ഹോന്തി. ഏകസന്തതിയഞ്ച പുരിമപച്ഛിമാനം മജ്ഝേ വത്തമാനം തംസന്തതിപരിയാപന്നതായ അന്തരകാരകം ഹോതി. താദിസഞ്ച കഞ്ചി നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനഫലസമാപത്തീനം മജ്ഝേ നത്ഥി, ന ച അഭാവോ അന്തരകാരകോ ഹോതി അഭാവത്തായേവ, തസ്മാ ജവനാനന്തരസ്സ ജവനസ്സ വിയ, ഭവങ്ഗാനന്തരസ്സ ഭവങ്ഗസ്സ വിയ ച നിരന്തരതാ സുട്ഠു ച അനന്തരതാ ഹോതീതി തഥാ ഉപ്പാദനസമത്ഥതാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനചുതീനമ്പി ദട്ഠബ്ബാ. ഉപ്പത്തിയാ പച്ചയഭാവോ ചേത്ഥ അനന്തരപച്ചയാദീനം പാകടോതി ഉപ്പാദനസമത്ഥതാവ വുത്താ. പച്ചുപ്പന്നാനം പന ധമ്മാനം പുബ്ബന്താപരന്തപരിച്ഛേദേന ഗഹിതാനം ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വചനം അലഭന്താനം ‘‘അതീതോ ധമ്മോ പച്ചുപ്പന്നസ്സ ധമ്മസ്സ അനന്തരപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദിനാ (പട്ഠാ॰ ൨.൧൮.൫) അനന്തരാദിപച്ചയഭാവോ വുത്തോതി ന സോ ഉപ്പത്തിയംയേവാതി വിഞ്ഞായതി. ന ഹി കുസലാദിഗ്ഗഹണം വിയ പച്ചുപ്പന്നഗ്ഗഹണം അപരിച്ഛേദം, യതോ ഉപ്പത്തിമത്തസമങ്ഗിനോയേവ ച ഗഹണം സിയാ, തേനേവ ച അതീതത്തികേ പടിച്ചവാരാദയോ ന സന്തീതി.
Uppādanasamatthatāti ca abyāpārattā dhammānaṃ yasmiṃ yadākāre niruddhe vattamāne vā sati taṃtaṃvisesavantā dhammā honti, tassa sova ākāro vuccatīti daṭṭhabbo. Dhammānaṃ pavattimeva ca upādāya kālavohāroti nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaphalasamāpattīnaṃ asaññasattā cavantassa purimacutipacchimapaṭisandhīnañca nirodhuppādanirantaratāya kālantaratā natthīti daṭṭhabbā. Na hi tesaṃ antarā arūpadhammānaṃ pavatti atthi, yaṃ upādāya kālantaratā vucceyya, na ca rūpadhammappavatti arūpadhammappavattiyā antaraṃ karoti aññasantānattā. Rūpārūpadhammasantatiyo hi dve aññamaññaṃ visadisasabhāvattā aññamaññopakārabhāvena vattamānāpi visuṃyeva honti. Ekasantatiyañca purimapacchimānaṃ majjhe vattamānaṃ taṃsantatipariyāpannatāya antarakārakaṃ hoti. Tādisañca kañci nevasaññānāsaññāyatanaphalasamāpattīnaṃ majjhe natthi, na ca abhāvo antarakārako hoti abhāvattāyeva, tasmā javanānantarassa javanassa viya, bhavaṅgānantarassa bhavaṅgassa viya ca nirantaratā suṭṭhu ca anantaratā hotīti tathā uppādanasamatthatā nevasaññānāsaññāyatanacutīnampi daṭṭhabbā. Uppattiyā paccayabhāvo cettha anantarapaccayādīnaṃ pākaṭoti uppādanasamatthatāva vuttā. Paccuppannānaṃ pana dhammānaṃ pubbantāparantaparicchedena gahitānaṃ ‘‘uppajjatī’’ti vacanaṃ alabhantānaṃ ‘‘atīto dhammo paccuppannassa dhammassa anantarapaccayena paccayo’’tiādinā (paṭṭhā. 2.18.5) anantarādipaccayabhāvo vuttoti na so uppattiyaṃyevāti viññāyati. Na hi kusalādiggahaṇaṃ viya paccuppannaggahaṇaṃ aparicchedaṃ, yato uppattimattasamaṅginoyeva ca gahaṇaṃ siyā, teneva ca atītattike paṭiccavārādayo na santīti.
ഉപ്പജ്ജമാനോവ സഹുപ്പാദഭാവേനാതി ഏത്ഥാപി ഉപ്പത്തിയാ പച്ചയഭാവേന പാകടേന ഠിതിയാപി പച്ചയഭാവം നിദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം, പച്ചയുപ്പന്നാനം പന സഹജാതഭാവേന ഉപകാരകതാ സഹജാതപച്ചയതാതി.
Uppajjamānovasahuppādabhāvenāti etthāpi uppattiyā paccayabhāvena pākaṭena ṭhitiyāpi paccayabhāvaṃ nidassetīti daṭṭhabbaṃ, paccayuppannānaṃ pana sahajātabhāvena upakārakatā sahajātapaccayatāti.
അത്തനോ ഉപകാരകസ്സ ഉപകാരകതാ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയതാ, ഉപകാരകതാ ച അഞ്ഞമഞ്ഞതാവസേനേവ ദട്ഠബ്ബാ, ന സഹജാതാദിവസേന. സഹജാതാദിപച്ചയോ ഹോന്തോയേവ ഹി കോചി അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയോ ന ഹോതി, ന ച പുരേജാതപച്ഛാജാതഭാവേഹി ഉപകാരകസ്സ ഉപകാരകാ വത്ഥുഖന്ധാ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാ ഹോന്തീതി.
Attano upakārakassa upakārakatā aññamaññapaccayatā, upakārakatā ca aññamaññatāvaseneva daṭṭhabbā, na sahajātādivasena. Sahajātādipaccayo hontoyeva hi koci aññamaññapaccayo na hoti, na ca purejātapacchājātabhāvehi upakārakassa upakārakā vatthukhandhā aññamaññapaccayā hontīti.
തരുആദീനം പഥവീ വിയ അധിട്ഠാനാകാരേന പഥവീധാതു സേസധാതൂനം, ചക്ഖാദയോ ച ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം ഉപകാരകാ ചിത്തകമ്മസ്സ പടാദയോ വിയ നിസ്സയാകാരേന ഖന്ധാദയോ തംതംനിസ്സയാനം ഖന്ധാദീനം.
Taruādīnaṃ pathavī viya adhiṭṭhānākārena pathavīdhātu sesadhātūnaṃ, cakkhādayo ca cakkhuviññāṇādīnaṃ upakārakā cittakammassa paṭādayo viya nissayākārena khandhādayo taṃtaṃnissayānaṃ khandhādīnaṃ.
തദധീനവുത്തിതായ അത്തനോ ഫലേന നിസ്സിതോതി യം കിഞ്ചി കാരണം നിസ്സയോതി വദതി. തത്ഥ യോ ഭുസോ, തം ഉപനിസ്സയോതി നിദ്ധാരേതി.
Tadadhīnavuttitāya attano phalena nissitoti yaṃ kiñci kāraṇaṃ nissayoti vadati. Tattha yo bhuso, taṃ upanissayoti niddhāreti.
പകതോതി ഏത്ഥ പ-കാരോ ഉപസഗ്ഗോ, സോ അത്തനോ ഫലസ്സ ഉപ്പാദനേ സമത്ഥഭാവേന സുട്ഠുകതതം ദീപേതി. തഥാ ച കതം അത്തനോ സന്താനേ കതം ഹോതീതി ആഹ ‘‘അത്തനോ സന്താനേ’’തി. കരണഞ്ച ദുവിധം നിപ്ഫാദനം ഉപസേവനഞ്ചാതി ദസ്സേതും ‘‘നിപ്ഫാദിതോ വാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഉപസേവിതോ വാതി ഏതേന കായഅല്ലീയാപനവസേന ഉപഭോഗൂപസേവനം വിജാനനാദിവസേന ആരമ്മണൂപസേവനഞ്ച ദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം. തേന അനാഗതാനമ്പി ചക്ഖുസമ്പദാദീനം ആരമ്മണൂപസേവനേന യഥാപടിസേവിതാനം പകതൂപനിസ്സയതാ വുത്താ ഹോതി.
Pakatoti ettha pa-kāro upasaggo, so attano phalassa uppādane samatthabhāvena suṭṭhukatataṃ dīpeti. Tathā ca kataṃ attano santāne kataṃ hotīti āha ‘‘attano santāne’’ti. Karaṇañca duvidhaṃ nipphādanaṃ upasevanañcāti dassetuṃ ‘‘nipphādito vā’’tiādimāha. Tattha upasevito vāti etena kāyaallīyāpanavasena upabhogūpasevanaṃ vijānanādivasena ārammaṇūpasevanañca dassetīti daṭṭhabbaṃ. Tena anāgatānampi cakkhusampadādīnaṃ ārammaṇūpasevanena yathāpaṭisevitānaṃ pakatūpanissayatā vuttā hoti.
യഥാ പച്ഛാജാതേന വിനാ സന്താനാവിച്ഛേദഹേതുഭാവം അഗച്ഛന്താനം ധമ്മാനം യേ പച്ഛാജാതാകാരേന ഉപകാരകാ, തേസം സാ വിപ്പയുത്താകാരാദീഹി വിസിട്ഠാ ഉപകാരകതാ പച്ഛാജാതപച്ചയതാ, തഥാ നിസ്സയാരമ്മണാകാരാദീഹി വിസിട്ഠാ പുരേജാതഭാവേന വിനാ ഉപകാരകഭാവം അഗച്ഛന്താനം വത്ഥാരമ്മണാനം പുരേജാതാകാരേന ഉപകാരകതാ പുരേജാതപച്ചയതാ, ഏവം സബ്ബത്ഥ പച്ചയാനം പച്ചയന്തരാകാരവിസിട്ഠാ ഉപകാരകതാ യോജേതബ്ബാ.
Yathā pacchājātena vinā santānāvicchedahetubhāvaṃ agacchantānaṃ dhammānaṃ ye pacchājātākārena upakārakā, tesaṃ sā vippayuttākārādīhi visiṭṭhā upakārakatā pacchājātapaccayatā, tathā nissayārammaṇākārādīhi visiṭṭhā purejātabhāvena vinā upakārakabhāvaṃ agacchantānaṃ vatthārammaṇānaṃ purejātākārena upakārakatā purejātapaccayatā, evaṃ sabbattha paccayānaṃ paccayantarākāravisiṭṭhā upakārakatā yojetabbā.
ഗിജ്ഝപോതകസരീരാനം ആഹാരാസാചേതനാ വിയാതി ഏതേന മനോസഞ്ചേതനാഹാരവസേന പവത്തമാനേഹി അരൂപധമ്മേഹി രൂപകായസ്സ ഉപത്ഥമ്ഭിതഭാവം ദസ്സേതി. തേനേവ ‘‘ആഹാരാസാ വിയാ’’തി അവത്വാ ചേതനാഗഹണം കരോതി.
Gijjhapotakasarīrānaṃāhārāsācetanā viyāti etena manosañcetanāhāravasena pavattamānehi arūpadhammehi rūpakāyassa upatthambhitabhāvaṃ dasseti. Teneva ‘‘āhārāsā viyā’’ti avatvā cetanāgahaṇaṃ karoti.
കുസലാദിഭാവേന അത്തനാ സദിസസ്സ പയോഗേന കരണീയസ്സ പുനപ്പുനം കരണം പവത്തനം ആസേവനട്ഠോ, അത്തസദിസസഭാവതാപാദനം വാസനം വാ. ഗന്ഥാദീസു പുരിമാപുരിമാഭിയോഗോ വിയാതി പുരിമാ പുരിമാ ആസേവനാ വിയാതി അധിപ്പായോ.
Kusalādibhāvena attanā sadisassa payogena karaṇīyassa punappunaṃ karaṇaṃ pavattanaṃ āsevanaṭṭho, attasadisasabhāvatāpādanaṃ vāsanaṃ vā. Ganthādīsu purimāpurimābhiyogo viyāti purimā purimā āsevanā viyāti adhippāyo.
ചിത്തപ്പയോഗോ ചിത്തകിരിയാ, ആയൂഹനന്തി അത്ഥോ. യഥാ ഹി കായവചീപയോഗോ വിഞ്ഞത്തി, ഏവം ചിത്തപ്പയോഗോ ചേതനാ. സാ തായ ഉപ്പന്നകിരിയതാവിസിട്ഠേ സന്താനേ സേസപച്ചയസമാഗമേ പവത്തമാനാനം വിപാകകടത്താരൂപാനമ്പി തേനേവ കിരിയഭാവേന ഉപകാരികാ ഹോതി. തസ്സ ഹി കിരിയഭാവസ്സ പവത്തത്താ തേസം പവത്തി, ന അഞ്ഞഥാതി. സഹജാതാനം പന തേന ഉപകാരികാതി കിം വത്തബ്ബന്തി.
Cittappayogo cittakiriyā, āyūhananti attho. Yathā hi kāyavacīpayogo viññatti, evaṃ cittappayogo cetanā. Sā tāya uppannakiriyatāvisiṭṭhe santāne sesapaccayasamāgame pavattamānānaṃ vipākakaṭattārūpānampi teneva kiriyabhāvena upakārikā hoti. Tassa hi kiriyabhāvassa pavattattā tesaṃ pavatti, na aññathāti. Sahajātānaṃ pana tena upakārikāti kiṃ vattabbanti.
നിരുസ്സാഹസന്തഭാവേനാതി ഏതേന സഉസ്സാഹേഹി വിപാകധമ്മധമ്മേഹി കുസലാകുസലേഹി സാരമ്മണാദിഭാവേന സദിസവിപാകഭാവം ദസ്സേതി. സോ ഹി വിപാകാനം പയോഗേന അസാധേതബ്ബതായ പയോഗേന അഞ്ഞഥാ വാ സേസപച്ചയേസു സിദ്ധേസു കമ്മസ്സ കടത്തായേവ സിദ്ധിതോ നിരുസ്സാഹോ സന്തഭാവോ ഹോതി, ന കിലേസവൂപസമസന്തഭാവോ, തഥാസന്തസഭാവതോയേവ ഭവങ്ഗാദയോ ദുവിഞ്ഞേയ്യാ. പഞ്ചദ്വാരേപി ഹി ജവനപ്പവത്തിയാ രൂപാദീനം ഗഹിതതാ വിഞ്ഞായതി, അഭിനിപാതസമ്പടിച്ഛനസന്തീരണമത്താ പന വിപാകാ ദുവിഞ്ഞേയ്യായേവ. നിരുസ്സാഹസന്തഭാവായാതി നിരുസ്സാഹസന്തഭാവത്ഥായ. ഏതേന തപ്പച്ചയവതം അവിപാകാനമ്പി വിപാകാനുകുലം പവത്തിം ദസ്സേതി.
Nirussāhasantabhāvenāti etena saussāhehi vipākadhammadhammehi kusalākusalehi sārammaṇādibhāvena sadisavipākabhāvaṃ dasseti. So hi vipākānaṃ payogena asādhetabbatāya payogena aññathā vā sesapaccayesu siddhesu kammassa kaṭattāyeva siddhito nirussāho santabhāvo hoti, na kilesavūpasamasantabhāvo, tathāsantasabhāvatoyeva bhavaṅgādayo duviññeyyā. Pañcadvārepi hi javanappavattiyā rūpādīnaṃ gahitatā viññāyati, abhinipātasampaṭicchanasantīraṇamattā pana vipākā duviññeyyāyeva. Nirussāhasantabhāvāyāti nirussāhasantabhāvatthāya. Etena tappaccayavataṃ avipākānampi vipākānukulaṃ pavattiṃ dasseti.
സതിപി ജനകത്തേ ഉപത്ഥമ്ഭകത്തം ആഹാരാനം പധാനകിച്ചന്തി ആഹ ‘‘രൂപാരൂപാനം ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേനാ’’തി. ഉപത്ഥമ്ഭകത്തഞ്ഹി സതിപി ജനകത്തേ അരൂപീനം ആഹാരാനം ആഹാരജരൂപസമുട്ഠാപകരൂപാഹാരസ്സ ച ഹോതി, അസതിപി ചതുസമുട്ഠാനികരൂപൂപത്ഥമ്ഭകരൂപാഹാരസ്സ, അസതി പന ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേ ആഹാരാനം ജനകത്തം നത്ഥീതി ഉപത്ഥമ്ഭകത്തം പധാനം. ജനയമാനോപി ഹി ആഹാരോ അവിച്ഛേദവസേന ഉപത്ഥമ്ഭയമാനോയേവ ജനേതീതി ഉപത്ഥമ്ഭനഭാവോ ആഹാരഭാവോതി.
Satipi janakatte upatthambhakattaṃ āhārānaṃ padhānakiccanti āha ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattenā’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asatipi catusamuṭṭhānikarūpūpatthambhakarūpāhārassa, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamānoyeva janetīti upatthambhanabhāvo āhārabhāvoti.
അധിപതിയട്ഠേനാതി ഏത്ഥ ന അധിപതിപച്ചയധമ്മാനം വിയ പവത്തിനിവാരകേ അഭിഭവിത്വാ പവത്തനേന ഗരുഭാവോ അധിപതിയട്ഠോ, അഥ ഖോ ദസ്സനാദികിച്ചേസു ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീഹി ജീവനേ ജീവന്തേഹി സുഖിതാദിഭാവേ സുഖിതാദീഹി അധിമോക്ഖപഗ്ഗഹുപട്ഠാനാവിക്ഖേപജാനനേസു അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതി പവത്തിയം ആജാനനേ അഞ്ഞാതാവീഭാവേ ച സദ്ധാദിസഹജാതേഹീതി ഏവം തംതംകിച്ചേസു ചക്ഖാദിപച്ചയേഹി ചക്ഖാദീനം അനുവത്തനീയതാ. തേസു തേസു ഹി കിച്ചേസു ചക്ഖാദീനം ഇസ്സരിയം തപ്പച്ചയാനഞ്ച തദനുവത്തനേന തത്ഥ പവത്തീതി. ഇത്ഥിപുരിസിന്ദ്രിയാനം പന യദിപി ലിങ്ഗാദീഹി അനുവത്തനീയതാ അത്ഥി, സാ പന ന പച്ചയഭാവതോ. യഥാ ഹി ജീവിതാഹാരാ യേസം പച്ചയാ ഹോന്തി, തേ തേസം അനുപാലകഉപത്ഥമ്ഭകാ അത്ഥി, അവിഗതപച്ചയഭൂതാ ച ഹോന്തി, ന ഏവം ഇത്ഥിപുരിസഭാവാ ലിങ്ഗാദീനം കേനചി പകാരേന ഉപകാരകാ ഹോന്തി, കേവലം പന യഥാസകേഹേവ പച്ചയേഹി പവത്തമാനാനം ലിങ്ഗാദീനം യഥാ ഇത്ഥാദിഗ്ഗഹണസ്സ പച്ചയഭാവോ ഹോതി, തതോ അഞ്ഞേനാകാരേന തംസഹിതസന്താനേ അപ്പവത്തിതോ ലിങ്ഗാദീഹി അനുവത്തനീയതാ ഇന്ദ്രിയതാ ച തേസം വുച്ചതി, തസ്മാ ന തേസം ഇന്ദ്രിയപച്ചയഭാവോ വുത്തോ. ചക്ഖാദയോ അരൂപധമ്മാനംയേവാതി ഏത്ഥ സുഖദുക്ഖിന്ദ്രിയാനിപി ചക്ഖാദിഗ്ഗഹണേന ഗഹിതാനീതി ദട്ഠബ്ബാനി.
Adhipatiyaṭṭhenāti ettha na adhipatipaccayadhammānaṃ viya pavattinivārake abhibhavitvā pavattanena garubhāvo adhipatiyaṭṭho, atha kho dassanādikiccesu cakkhuviññāṇādīhi jīvane jīvantehi sukhitādibhāve sukhitādīhi adhimokkhapaggahupaṭṭhānāvikkhepajānanesu anaññātaññassāmīti pavattiyaṃ ājānane aññātāvībhāve ca saddhādisahajātehīti evaṃ taṃtaṃkiccesu cakkhādipaccayehi cakkhādīnaṃ anuvattanīyatā. Tesu tesu hi kiccesu cakkhādīnaṃ issariyaṃ tappaccayānañca tadanuvattanena tattha pavattīti. Itthipurisindriyānaṃ pana yadipi liṅgādīhi anuvattanīyatā atthi, sā pana na paccayabhāvato. Yathā hi jīvitāhārā yesaṃ paccayā honti, te tesaṃ anupālakaupatthambhakā atthi, avigatapaccayabhūtā ca honti, na evaṃ itthipurisabhāvā liṅgādīnaṃ kenaci pakārena upakārakā honti, kevalaṃ pana yathāsakeheva paccayehi pavattamānānaṃ liṅgādīnaṃ yathā itthādiggahaṇassa paccayabhāvo hoti, tato aññenākārena taṃsahitasantāne appavattito liṅgādīhi anuvattanīyatā indriyatā ca tesaṃ vuccati, tasmā na tesaṃ indriyapaccayabhāvo vutto. Cakkhādayo arūpadhammānaṃyevāti ettha sukhadukkhindriyānipi cakkhādiggahaṇena gahitānīti daṭṭhabbāni.
ലക്ഖണാരമ്മണൂപനിജ്ഝാനഭൂതാനം വിതക്കാദീനം വിതക്കനാദിവസേന ആരമ്മണം ഉപഗന്ത്വാ നിജ്ഝാനം പേക്ഖനം, ചിന്തനം വാ വിതക്കാദീനംയേവ സാധാരണോ ബ്യാപാരോ ഉപനിജ്ഝായനട്ഠോ. ഠപേത്വാ സുഖദുക്ഖവേദനാദ്വയന്തി സുഖിന്ദ്രിയദുക്ഖിന്ദ്രിയദ്വയം ഠപേത്വാതി അധിപ്പായോ. ‘‘സബ്ബാനിപീ’’തി വത്വാ ‘‘സത്തഝാനങ്ഗാനീ’’തി വചനേന അഝാനങ്ഗാനം ഉപേക്ഖാചിത്തേകഗ്ഗതാനം നിവത്തനം കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. യദി ഏവം ‘‘സത്ത ഝാനങ്ഗാനീ’’തി ഏതേനേവ സിദ്ധേ ‘‘ഠപേത്വാ സുഖദുക്ഖവേദനാദ്വയ’’ന്തി കസ്മാ വുത്തം? വേദനാഭേദേസു പഞ്ചസു സുഖദുക്ഖദ്വയസ്സ ഏകന്തേന അഝാനങ്ഗത്തദസ്സനത്ഥം ഝാനങ്ഗട്ഠാനേ നിദ്ദിട്ഠത്താ. സതിപി വാ ഝാനങ്ഗവോഹാരേ വേദനാഭേദദ്വയസ്സ ഏകന്തേന ഝാനപച്ചയത്താഭാവദസ്സനത്ഥം. ഉപേക്ഖാചിത്തേകഗ്ഗതാനം പന യദിപി ഝാനപച്ചയത്താഭാവോ അത്ഥി, ഝാനപച്ചയഭാവോ പന ന നത്ഥീതി ‘‘സബ്ബാനിപി സത്ത ഝാനങ്ഗാനീ’’തി ഏത്ഥ ഗഹണം കതം. തത്ഥ ‘‘സബ്ബാനിപീ’’തി വചനം സബ്ബകുസലാദിഭേദസങ്ഗണ്ഹനത്ഥം, ന പന സബ്ബചിത്തുപ്പാദഗതസങ്ഗണ്ഹനത്ഥന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Lakkhaṇārammaṇūpanijjhānabhūtānaṃ vitakkādīnaṃ vitakkanādivasena ārammaṇaṃ upagantvā nijjhānaṃ pekkhanaṃ, cintanaṃ vā vitakkādīnaṃyeva sādhāraṇo byāpāro upanijjhāyanaṭṭho. Ṭhapetvā sukhadukkhavedanādvayanti sukhindriyadukkhindriyadvayaṃ ṭhapetvāti adhippāyo. ‘‘Sabbānipī’’ti vatvā ‘‘sattajhānaṅgānī’’ti vacanena ajhānaṅgānaṃ upekkhācittekaggatānaṃ nivattanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Yadi evaṃ ‘‘satta jhānaṅgānī’’ti eteneva siddhe ‘‘ṭhapetvā sukhadukkhavedanādvaya’’nti kasmā vuttaṃ? Vedanābhedesu pañcasu sukhadukkhadvayassa ekantena ajhānaṅgattadassanatthaṃ jhānaṅgaṭṭhāne niddiṭṭhattā. Satipi vā jhānaṅgavohāre vedanābhedadvayassa ekantena jhānapaccayattābhāvadassanatthaṃ. Upekkhācittekaggatānaṃ pana yadipi jhānapaccayattābhāvo atthi, jhānapaccayabhāvo pana na natthīti ‘‘sabbānipi satta jhānaṅgānī’’ti ettha gahaṇaṃ kataṃ. Tattha ‘‘sabbānipī’’ti vacanaṃ sabbakusalādibhedasaṅgaṇhanatthaṃ, na pana sabbacittuppādagatasaṅgaṇhanatthanti daṭṭhabbaṃ.
യതോ തതോ വാതി സമ്മാ വാ മിച്ഛാ വാതി അത്ഥോ. ഏതേ പന ദ്വേപി ഝാനമഗ്ഗപച്ചയാ അഹേതുകചിത്തേസു ന ലബ്ഭന്തീതി ഇദം അഹേതുകചിത്തേസു ന ലബ്ഭന്തി, ന സഹേതുകചിത്തേസൂതി സഹേതുകചിത്തേസു അലാഭാഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്തം, ന അഹേതുകചിത്തേസു ലാഭാഭാവദസ്സനത്ഥന്തി. ഏവം അത്ഥേ ഗയ്ഹമാനേ അഹേതുകചിത്തേസു കത്ഥചി കസ്സചി ലാഭോ ന വാരിതോതി ഏത്തകമേവ വിഞ്ഞായേയ്യ, ന സവിതക്കാഹേതുകചിത്തേസു ഝാനപച്ചയസ്സേവ അലാഭാഭാവദസ്സനത്ഥം കതന്തി. അഹേതുകചിത്തേസു വാ ലാഭാഭാവദസ്സനത്ഥേ പന ഇമസ്മിം വചനേ സവിതക്കാഹേതുകചിത്തേസു ഝാനപച്ചയസ്സ ലാഭാഭാവോ ആപജ്ജതി, തസ്മാ യേന അലാഭേന ധമ്മസങ്ഗണിയം മനോധാതുആദീനം സങ്ഗഹസുഞ്ഞതവാരേസു ഝാനം ന ഉദ്ധടം , തം അലാഭം സന്ധായ ഏസ ഝാനപച്ചയസ്സപി അഹേതുകചിത്തേസു അലാഭോ വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. യഥാ ഹി സഹേതുകേസു വിതക്കാദീനം സഹജാതേ സംകഡ്ഢിത്വാ ഏകത്തഗതഭാവകരണം ഉപനിജ്ഝായനബ്യാപാരോ ബലവാ, ന തഥാ അഹേതുകചിത്തേസു ഹോതി. ഇമസ്മിം പന പകരണേ ദുബ്ബലമ്പി ഉപനിജ്ഝായനം യദിപി കിഞ്ചിമത്തമ്പി അത്ഥി, തേന ഉപകാരകതാ ഹോതീതി സവിതക്കാഹേതുകചിത്തേസുപി ഝാനപച്ചയോ വുത്തോവ, തസ്മാ യേ ഏവം പഠന്തി ‘‘ന ഏതേ പന ദ്വേപി ഝാനമഗ്ഗപച്ചയാ യഥാസങ്ഖ്യം ദ്വിപഞ്ചവിഞ്ഞാണഅഹേതുകചിത്തേസു ലബ്ഭന്തീ’’തി, തേസം സോ പാഠോ സുന്ദരതരോ, ഇമസ്സ പകരണസ്സായം അത്ഥവണ്ണനാ, ന ധമ്മസങ്ഗണിയാതി.
Yato tato vāti sammā vā micchā vāti attho. Ete pana dvepi jhānamaggapaccayā ahetukacittesu na labbhantīti idaṃ ahetukacittesu na labbhanti, na sahetukacittesūti sahetukacittesu alābhābhāvadassanatthaṃ vuttaṃ, na ahetukacittesu lābhābhāvadassanatthanti. Evaṃ atthe gayhamāne ahetukacittesu katthaci kassaci lābho na vāritoti ettakameva viññāyeyya, na savitakkāhetukacittesu jhānapaccayasseva alābhābhāvadassanatthaṃ katanti. Ahetukacittesu vā lābhābhāvadassanatthe pana imasmiṃ vacane savitakkāhetukacittesu jhānapaccayassa lābhābhāvo āpajjati, tasmā yena alābhena dhammasaṅgaṇiyaṃ manodhātuādīnaṃ saṅgahasuññatavāresu jhānaṃ na uddhaṭaṃ , taṃ alābhaṃ sandhāya esa jhānapaccayassapi ahetukacittesu alābho vuttoti veditabbo. Yathā hi sahetukesu vitakkādīnaṃ sahajāte saṃkaḍḍhitvā ekattagatabhāvakaraṇaṃ upanijjhāyanabyāpāro balavā, na tathā ahetukacittesu hoti. Imasmiṃ pana pakaraṇe dubbalampi upanijjhāyanaṃ yadipi kiñcimattampi atthi, tena upakārakatā hotīti savitakkāhetukacittesupi jhānapaccayo vuttova, tasmā ye evaṃ paṭhanti ‘‘na ete pana dvepi jhānamaggapaccayā yathāsaṅkhyaṃ dvipañcaviññāṇaahetukacittesu labbhantī’’ti, tesaṃ so pāṭho sundarataro, imassa pakaraṇassāyaṃ atthavaṇṇanā, na dhammasaṅgaṇiyāti.
സമം പകാരേഹി യുത്തതായ ഏകീഭാവോപഗമേന വിയ ഉപകാരകതാ സമ്പയുത്തപച്ചയതാ.
Samaṃ pakārehi yuttatāya ekībhāvopagamena viya upakārakatā sampayuttapaccayatā.
യുത്താനമ്പി സതം വിപ്പയുത്തഭാവേന നാനത്തൂപഗമേന ഉപകാരകതാ വിപ്പയുത്തപച്ചയതാ. ന ഹി വത്ഥുസഹജാതപച്ഛാജാതവസേന അയുത്താനം രൂപാദീനം ആരമ്മണാദിഭാവേന ഉപകാരകാനം വിപ്പയുത്താനം വിപ്പയുത്തപച്ചയതാ അത്ഥീതി. രൂപാനം പന രൂപേഹി സതിപി അവിനിബ്ഭോഗേ വിപ്പയോഗോയേവ നത്ഥീതി ന തേസം വിപ്പയുത്തപച്ചയതാ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചതൂഹി സമ്പയോഗോ ചതൂഹി വിപ്പയോഗോ’’തി (ധാതു॰ ൩).
Yuttānampi sataṃ vippayuttabhāvena nānattūpagamena upakārakatā vippayuttapaccayatā. Na hi vatthusahajātapacchājātavasena ayuttānaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇādibhāvena upakārakānaṃ vippayuttānaṃ vippayuttapaccayatā atthīti. Rūpānaṃ pana rūpehi satipi avinibbhoge vippayogoyeva natthīti na tesaṃ vippayuttapaccayatā. Vuttañhi ‘‘catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti (dhātu. 3).
പച്ചുപ്പന്നലക്ഖണേനാതി പച്ചുപ്പന്നസഭാവേന. തേന ‘‘അത്ഥി മേ പാപകമ്മം കത’’ന്തി (പാരാ॰ ൩൮), ‘‘അത്ഥേകച്ചോ പുഗ്ഗലോ അത്തഹിതായ പടിപന്നോ’’തി (പു॰ പ॰ മാതികാ ൪.൨൪) ച ഏവമാദീസു വുത്തം നിബ്ബത്തഉപലബ്ഭമാനതാലക്ഖണം അത്ഥിഭാവം നിവാരേതി. സതിപി ജനകത്തേ ഉപത്ഥമ്ഭകപ്പധാനാ അത്ഥിഭാവേന ഉപകാരകതാതി ആഹ ‘‘ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേനാ’’തി. ഇദഞ്ച ഉപത്ഥമ്ഭകത്തം വത്ഥാരമ്മണസഹജാതാദീനം സാധാരണം അത്ഥിഭാവേന ഉപകാരകത്തം ദട്ഠബ്ബം.
Paccuppannalakkhaṇenāti paccuppannasabhāvena. Tena ‘‘atthi me pāpakammaṃ kata’’nti (pārā. 38), ‘‘atthekacco puggalo attahitāya paṭipanno’’ti (pu. pa. mātikā 4.24) ca evamādīsu vuttaṃ nibbattaupalabbhamānatālakkhaṇaṃ atthibhāvaṃ nivāreti. Satipi janakatte upatthambhakappadhānā atthibhāvena upakārakatāti āha ‘‘upatthambhakattenā’’ti. Idañca upatthambhakattaṃ vatthārammaṇasahajātādīnaṃ sādhāraṇaṃ atthibhāvena upakārakattaṃ daṭṭhabbaṃ.
ആരമ്മണേ ഫുസനാദിവസേന വത്തമാനാനം ഫസ്സാദീനം അനേകേസം സഹഭാവോ നത്ഥീതി ഏകസ്മിം ഫസ്സാദിസമുദായേ സതി ദുതിയോ ന ഹോതി, അസതി പന ഹോതി, തേന നത്ഥിഭാവേന ഉപകാരകതാ നത്ഥിപച്ചയതാ. സതിപി പുരിമതരചിത്താനം നത്ഥിഭാവേ ന താനി നത്ഥിഭാവേന ഉപകാരകാനി, അനന്തരമേവ പന അത്തനോ അത്ഥിഭാവേന പവത്തിഓകാസം അലഭമാനാനം നത്ഥിഭാവേന പവത്തിഓകാസം ദദമാനം വിയ ഉപകാരകം ഹോതീതി ‘‘പവത്തിഓകാസദാനേന ഉപകാരകതാ’’തി ആഹ.
Ārammaṇe phusanādivasena vattamānānaṃ phassādīnaṃ anekesaṃ sahabhāvo natthīti ekasmiṃ phassādisamudāye sati dutiyo na hoti, asati pana hoti, tena natthibhāvena upakārakatā natthipaccayatā. Satipi purimataracittānaṃ natthibhāve na tāni natthibhāvena upakārakāni, anantarameva pana attano atthibhāvena pavattiokāsaṃ alabhamānānaṃ natthibhāvena pavattiokāsaṃ dadamānaṃ viya upakārakaṃ hotīti ‘‘pavattiokāsadānena upakārakatā’’ti āha.
ഏത്ഥ ച അഭാവമത്തേന ഉപകാരകതാ ഓകാസദാനം നത്ഥിപച്ചയതാ, സഭാവാവിഗമേന അപ്പവത്തമാനാനം സഭാവവിഗമേന ഉപകാരകതാ വിഗതപച്ചയതാ, നത്ഥിതാ ച നിരോധാനന്തരസുഞ്ഞതാ, വിഗതതാ നിരോധപ്പത്തതാ, അയമേതേസം വിസേസോ, തഥാ അത്ഥിതായ സസഭാവതോ ഉപകാരകതാ അത്ഥിപച്ചയതാ, സഭാവാവിഗമേന നിരോധസ്സ അപ്പത്തിയാ ഉപകാരകതാ അവിഗതപച്ചയതാതി പച്ചയഭാവവിസേസോ ധമ്മാവിസേസേപി വേദിതബ്ബോ. ധമ്മാനഞ്ഹി സത്തിവിസേസം സബ്ബം യാഥാവതോ അഭിസമ്ബുജ്ഝിത്വാ തഥാഗതേന ചതുവീസതിപച്ചയവിസേസാ വുത്താതി ഭഗവതി സദ്ധായ ‘‘ഏവംവിസേസാ ഏതേ ധമ്മാ’’തി സുതമയഞാണം ഉപ്പാദേത്വാ ചിന്താഭാവനാമയേഹി തദഭിസമയായ യോഗോ കാതബ്ബോ.
Ettha ca abhāvamattena upakārakatā okāsadānaṃ natthipaccayatā, sabhāvāvigamena appavattamānānaṃ sabhāvavigamena upakārakatā vigatapaccayatā, natthitā ca nirodhānantarasuññatā, vigatatā nirodhappattatā, ayametesaṃ viseso, tathā atthitāya sasabhāvato upakārakatā atthipaccayatā, sabhāvāvigamena nirodhassa appattiyā upakārakatā avigatapaccayatāti paccayabhāvaviseso dhammāvisesepi veditabbo. Dhammānañhi sattivisesaṃ sabbaṃ yāthāvato abhisambujjhitvā tathāgatena catuvīsatipaccayavisesā vuttāti bhagavati saddhāya ‘‘evaṃvisesā ete dhammā’’ti sutamayañāṇaṃ uppādetvā cintābhāvanāmayehi tadabhisamayāya yogo kātabbo.
ചതൂസു ഖന്ധേസു ഏകസ്സപി അസങ്ഗഹിതത്താഭാവതോ നാമധമ്മേകദേസതാ അനന്തരാദീനം നത്ഥീതി ‘‘നാമധമ്മാവാ’’തി വത്വാ ന കേവലം പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നഭാവേ ഭജന്താനം ചതുന്നംയേവ ഖന്ധാനം നാമതാ, അഥ ഖോ നിബ്ബാനഞ്ച നാമമേവാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘നിബ്ബാനസ്സ അസങ്ഗഹിതത്താ’’തിആദിമാഹ. പുരേജാതപച്ചയോ രൂപേകദേസോതി ഏത്ഥ ഏകദേസവചനേന രൂപരൂപതോ അഞ്ഞം വജ്ജേതി, രൂപരൂപം പന കുസലത്തികേ അനാഗതമ്പി പുരേജാതപച്ചയഭാവേന അഞ്ഞത്ഥ ആഗതമേവ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘അനിദസ്സനഅപ്പടിഘോ ധമ്മോ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘസ്സ ധമ്മസ്സ പുരേജാതപച്ചയേന പച്ചയോ – ആരമ്മണപുരേജാതം, വത്ഥുപുരേജാതം. ആരമ്മണപുരേജാതം വത്ഥും ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പുരിസിന്ദ്രിയം ആപോധാതും കബളീകാരം ആഹാരം അനിച്ചതോ…പേ॰… ദോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതീ’’തി (പട്ഠാ॰ ൨.൨൨.൩൯).
Catūsu khandhesu ekassapi asaṅgahitattābhāvato nāmadhammekadesatā anantarādīnaṃ natthīti ‘‘nāmadhammāvā’’ti vatvā na kevalaṃ paccayapaccayuppannabhāve bhajantānaṃ catunnaṃyeva khandhānaṃ nāmatā, atha kho nibbānañca nāmamevāti dassento ‘‘nibbānassa asaṅgahitattā’’tiādimāha. Purejātapaccayo rūpekadesoti ettha ekadesavacanena rūparūpato aññaṃ vajjeti, rūparūpaṃ pana kusalattike anāgatampi purejātapaccayabhāvena aññattha āgatameva. Vuttañhi ‘‘anidassanaappaṭigho dhammo anidassanaappaṭighassa dhammassa purejātapaccayena paccayo – ārammaṇapurejātaṃ, vatthupurejātaṃ. Ārammaṇapurejātaṃ vatthuṃ itthindriyaṃ purisindriyaṃ āpodhātuṃ kabaḷīkāraṃ āhāraṃ aniccato…pe… domanassaṃ uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 2.22.39).
പച്ചയുദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paccayuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.