Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వినయవినిచ్ఛయ-టీకా • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
పాచిత్తియకథావణ్ణనా
Pācittiyakathāvaṇṇanā
౮౮౯. ఏవం నాతివిత్థారసఙ్ఖేపతో నిస్సగ్గియవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని తదనన్తరం నిద్దిట్ఠస్స పాచిత్తియకణ్డస్స వినిచ్ఛయం దస్సేతుం ‘‘సమ్పజానముసావాదే’’తిఆది ఆరద్ధం. సమ్పజానముసావాదేతి అత్తనో వచనస్స ముసాభావం ఞత్వా, అదిట్ఠం ‘‘దిట్ఠ’’న్తిఆదినా నయేన ముసావాదే సమ్పజానన్తస్స ముసాభణనేతిపి అత్థో గహేతబ్బో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘జానిత్వా జానన్తస్స చ ముసాభణనే’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨). ‘‘ముసావాదే’’తి హి నిమిత్తత్థే భుమ్మం, ముసావాదనిమిత్తన్తి అత్థో.
889. Evaṃ nātivitthārasaṅkhepato nissaggiyavinicchayaṃ dassetvā idāni tadanantaraṃ niddiṭṭhassa pācittiyakaṇḍassa vinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘sampajānamusāvāde’’tiādi āraddhaṃ. Sampajānamusāvādeti attano vacanassa musābhāvaṃ ñatvā, adiṭṭhaṃ ‘‘diṭṭha’’ntiādinā nayena musāvāde sampajānantassa musābhaṇanetipi attho gahetabbo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jānitvā jānantassa ca musābhaṇane’’ti (pāci. aṭṭha. 2). ‘‘Musāvāde’’ti hi nimittatthe bhummaṃ, musāvādanimittanti attho.
దవా భణన్తస్సాతి యోజనా. అనుపపరిక్ఖిత్వా వేగేన దిట్ఠమ్పి ‘‘అదిట్ఠం మే’’తి వదన్తస్సాతి అత్థో. యథాహ ‘‘దవా భణతి నామ సహసా భణతీ’’తి పదభాజనీఅట్ఠకథాయం ‘‘సహసా భణతీతి అవీమంసిత్వా అనుపధారేత్వా వేగేన దిట్ఠమ్పి ‘అదిట్ఠం మే’తి భణతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧). రవా భణన్తస్సాతి ‘‘చీవర’’న్తి వత్తుకామస్స ‘‘చీర’’న్తి వచనం వియ మన్దత్తా మోమూహత్తా ‘‘అఞ్ఞం భణిస్సామీ’’తి అఞ్ఞం భణన్తస్స. యథాహ ‘‘రవా భణతి నామ ‘అఞ్ఞం భణిస్సామీ’తి అఞ్ఞం భణతీ’’తి.
Davā bhaṇantassāti yojanā. Anupaparikkhitvā vegena diṭṭhampi ‘‘adiṭṭhaṃ me’’ti vadantassāti attho. Yathāha ‘‘davā bhaṇati nāma sahasā bhaṇatī’’ti padabhājanīaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahasā bhaṇatīti avīmaṃsitvā anupadhāretvā vegena diṭṭhampi ‘adiṭṭhaṃ me’ti bhaṇatī’’ti (pāci. aṭṭha. 11). Ravā bhaṇantassāti ‘‘cīvara’’nti vattukāmassa ‘‘cīra’’nti vacanaṃ viya mandattā momūhattā ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññaṃ bhaṇantassa. Yathāha ‘‘ravā bhaṇati nāma ‘aññaṃ bhaṇissāmī’ti aññaṃ bhaṇatī’’ti.
౮౯౦. అఞ్ఞత్థాతి చతుత్థపారాజికాదీసు. అత్తనా అలద్ధం ఉత్తరిమనుస్సధమ్మం ‘‘లద్ధం మయా’’తి ముసా యస్స భణతి, తేన తఙ్ఖణమేవ సుత్వా తదత్థే ఞాతే పారాజికస్స, అఞ్ఞాతే కాలన్తరేన ఞాతే చ పరియాయవచనే చ ఞాతే థుల్లచ్చయస్స, పరియాయవచనే అవిఞ్ఞాతే దుక్కటస్స, దుట్ఠదోససిక్ఖాపదే పారాజికం అనాపన్నస్స ‘‘ఆపన్నో’’తి ముసాభణనే సఙ్ఘాదిసేసస్స, ఓమసవాదసిక్ఖాపదే దుబ్భాసితస్స చ వుత్తత్తా ఆహ ‘‘ముసావాదస్స కారణా పఞ్చ ఆపత్తియో’’తి. ఇమాయ పాచిత్తియా సద్ధిం ఛ ఆపత్తిక్ఖన్ధా హోన్తి.
890.Aññatthāti catutthapārājikādīsu. Attanā aladdhaṃ uttarimanussadhammaṃ ‘‘laddhaṃ mayā’’ti musā yassa bhaṇati, tena taṅkhaṇameva sutvā tadatthe ñāte pārājikassa, aññāte kālantarena ñāte ca pariyāyavacane ca ñāte thullaccayassa, pariyāyavacane aviññāte dukkaṭassa, duṭṭhadosasikkhāpade pārājikaṃ anāpannassa ‘‘āpanno’’ti musābhaṇane saṅghādisesassa, omasavādasikkhāpade dubbhāsitassa ca vuttattā āha ‘‘musāvādassa kāraṇā pañca āpattiyo’’ti. Imāya pācittiyā saddhiṃ cha āpattikkhandhā honti.
సమ్పజానముసావాదకథావణ్ణనా.
Sampajānamusāvādakathāvaṇṇanā.
౮౯౧-౩. వుత్తేసు జాతిఆదీసు దససు అక్కోసవత్థూసూతి యోజనా, పదభాజనే వుత్తేసు జాతినామగోత్తకమ్మసిప్పఆబాధలిఙ్గకిలేసఆపత్తిఅక్కోసానం వసేన దససు అక్కోసవత్థూసూతి అత్థో . తేసు కిలేసం వినా సబ్బేతే హీనుక్కట్ఠవసేన ద్విప్పకారా హోన్తి. యథాహ పదభాజనే ‘‘జాతి నామ ద్వే జాతియో హీనా చ జాతి ఉక్కట్ఠా చ జాతీ’’తిఆది.
891-3. Vuttesu jātiādīsu dasasu akkosavatthūsūti yojanā, padabhājane vuttesu jātināmagottakammasippaābādhaliṅgakilesaāpattiakkosānaṃ vasena dasasu akkosavatthūsūti attho . Tesu kilesaṃ vinā sabbete hīnukkaṭṭhavasena dvippakārā honti. Yathāha padabhājane ‘‘jāti nāma dve jātiyo hīnā ca jāti ukkaṭṭhā ca jātī’’tiādi.
తత్థ చణ్డాలాదిజాతి హీనా, ఖత్తియబ్రాహ్మణజాతియో ఉక్కట్ఠా. నామేసు అవకణ్ణకజవకణ్ణకాదినామాని దాసనామత్తా హీనాని, బుద్ధరక్ఖితాదినామాని ఉక్కట్ఠాని. కోసియాదిగోత్తం హీనం, గోతమాదిగోత్తం ఉక్కట్ఠం. కమ్మేసు వడ్ఢకిమణికారాదికమ్మాని హీనాని, కసివాణిజ్జాగోరక్ఖకమ్మాని ఉక్కట్ఠాని. సిప్పేసు నళకారకుమ్భకారాదిసిప్పం హీనం, ముద్దాగణనాదిసిప్పం ఉక్కట్ఠం. ఆబాధేసు సబ్బేపి ఆబాధా హీనా, అపిచ మధుమేహో పీళాజనకత్తాభావా ఉక్కట్ఠో. లిఙ్గేసు అతిదీఘతాదయో హీనా, నాతిదీఘతాదయో ఉక్కట్ఠా. సబ్బేపి కిలేసా హీనా. సబ్బాపత్తియోపి హీనా, అపిచ సోతాపత్తిసమాపత్తి ఉక్కట్ఠా. అక్కోసేసు ‘‘ఓట్ఠోసి మేణ్డోసి గోణోసీ’’తిఆదికో హీనో, ‘‘పణ్డితోసి బ్యత్తోసీ’’తిఆదికో ఉక్కట్ఠో.
Tattha caṇḍālādijāti hīnā, khattiyabrāhmaṇajātiyo ukkaṭṭhā. Nāmesu avakaṇṇakajavakaṇṇakādināmāni dāsanāmattā hīnāni, buddharakkhitādināmāni ukkaṭṭhāni. Kosiyādigottaṃ hīnaṃ, gotamādigottaṃ ukkaṭṭhaṃ. Kammesu vaḍḍhakimaṇikārādikammāni hīnāni, kasivāṇijjāgorakkhakammāni ukkaṭṭhāni. Sippesu naḷakārakumbhakārādisippaṃ hīnaṃ, muddāgaṇanādisippaṃ ukkaṭṭhaṃ. Ābādhesu sabbepi ābādhā hīnā, apica madhumeho pīḷājanakattābhāvā ukkaṭṭho. Liṅgesu atidīghatādayo hīnā, nātidīghatādayo ukkaṭṭhā. Sabbepi kilesā hīnā. Sabbāpattiyopi hīnā, apica sotāpattisamāpatti ukkaṭṭhā. Akkosesu ‘‘oṭṭhosi meṇḍosi goṇosī’’tiādiko hīno, ‘‘paṇḍitosi byattosī’’tiādiko ukkaṭṭho.
అఞ్ఞత్రఞ్ఞాపదేసేనాతి పరియాయకథనేన వినా. ఓమసన్తస్సాతి వచనపతోదేన ఓవిజ్ఝన్తస్స. సమ్బుద్ధేన పకాసితాతి ‘‘చణ్డాలోసి వేనోసి నేసాదోసి రథకారోసి పుక్కుసోసీ’తి భణతి, ఆపత్తి వాచాయ వాచాయ పాచిత్తియస్సా’’తి సామం సబ్బధమ్మావబోధతో ‘‘సమ్బుద్ధో’’తి పఞ్ఞాతేన భగవతా దేసితా.
Aññatraññāpadesenāti pariyāyakathanena vinā. Omasantassāti vacanapatodena ovijjhantassa. Sambuddhena pakāsitāti ‘‘caṇḍālosi venosi nesādosi rathakārosi pukkusosī’ti bhaṇati, āpatti vācāya vācāya pācittiyassā’’ti sāmaṃ sabbadhammāvabodhato ‘‘sambuddho’’ti paññātena bhagavatā desitā.
౮౯౪. తేహేవాతి జాతిఆదీహి అక్కోసవత్థూహేవ. అఞ్ఞాపదేసేన భూతేన వా…పే॰… ఆపన్నమేవ వా అనుపసమ్పన్నం అక్కోసన్తస్స దుక్కటం సమ్బుద్ధేన పకాసితన్తి సమ్బన్ధో. ఇధ భూతాభూతపదాని తేహీతి అపేక్ఖిత్వా బహువచనన్తాని యోజేతబ్బాని. ఏతేన ‘‘సన్తి ఇధేకచ్చే’’తిఆదిదుతియవారత్థం (పాచి॰ ౨౬) దస్సేన్తేన దుక్కటసాధనత్థేన తదేకకారియం తతియం యేనూనవారఞ్చ చతుత్థం న మయన్తిఆదివారఞ్చ సఙ్గహితన్తి దట్ఠబ్బం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సన్తి ఇధేకచ్చే’తి వారే పన పరిహరిత్వా వుత్తభావేన దుక్కటం. ఏసేవ నయో ‘యేనూన…పే॰… న మయ’న్తి వారేసుపీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬).
894.Tehevāti jātiādīhi akkosavatthūheva. Aññāpadesena bhūtena vā…pe… āpannameva vā anupasampannaṃ akkosantassa dukkaṭaṃ sambuddhena pakāsitanti sambandho. Idha bhūtābhūtapadāni tehīti apekkhitvā bahuvacanantāni yojetabbāni. Etena ‘‘santi idhekacce’’tiādidutiyavāratthaṃ (pāci. 26) dassentena dukkaṭasādhanatthena tadekakāriyaṃ tatiyaṃ yenūnavārañca catutthaṃ na mayantiādivārañca saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘santi idhekacce’ti vāre pana pariharitvā vuttabhāvena dukkaṭaṃ. Eseva nayo ‘yenūna…pe… na maya’nti vāresupī’’ti (pāci. aṭṭha. 26).
పాళిముత్తపదేహిపీతి ఏత్థాపి తథేవ ‘‘భూతేన వా’’తిఆదీని పదాని సమ్బన్ధితబ్బాని. ‘‘చోరోసి, గణ్ఠిభేదకోసీ’’తిఆది పాళిముత్తపదం నామ. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు చతూసు వారేసు, పాళిముత్తపదేసు చ. వుత్తఞ్హి ‘‘అనుపసమ్పన్నే పన చతూసుపి వారేసు దుక్కటమేవ. ‘చోరోసి, గణ్ఠిభేదకోసీ’తిఆదివచనేహి పన ఉపసమ్పన్నేపి అనుపసమ్పన్నేపి సబ్బవారేసు దుక్కటమేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬). ‘‘అనుపసమ్పన్న’’న్తి ఇమినా ‘‘ఇమస్మిఞ్చ సిక్ఖాపదే ఠపేత్వా భిక్ఖుం భిక్ఖునిఆదయో సబ్బే సత్తా అనుపసమ్పన్నట్ఠానే ఠితా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬) అట్ఠకథాయం వుత్తా అనుపసమ్పన్నా సఙ్గహితా. తేనేవేత్థాపి వక్ఖతి ‘‘పవిట్ఠానుపసమ్పన్నట్ఠానే ఇధ చ భిక్ఖునీ’’తి.
Pāḷimuttapadehipīti etthāpi tatheva ‘‘bhūtena vā’’tiādīni padāni sambandhitabbāni. ‘‘Corosi, gaṇṭhibhedakosī’’tiādi pāḷimuttapadaṃ nāma. Sabbatthāti sabbesu catūsu vāresu, pāḷimuttapadesu ca. Vuttañhi ‘‘anupasampanne pana catūsupi vāresu dukkaṭameva. ‘Corosi, gaṇṭhibhedakosī’tiādivacanehi pana upasampannepi anupasampannepi sabbavāresu dukkaṭamevā’’ti (pāci. aṭṭha. 26). ‘‘Anupasampanna’’nti iminā ‘‘imasmiñca sikkhāpade ṭhapetvā bhikkhuṃ bhikkhuniādayo sabbe sattā anupasampannaṭṭhāne ṭhitā’’ti (pāci. aṭṭha. 26) aṭṭhakathāyaṃ vuttā anupasampannā saṅgahitā. Tenevetthāpi vakkhati ‘‘paviṭṭhānupasampannaṭṭhāne idha ca bhikkhunī’’ti.
౮౯౫. దవకమ్యతాతి ఏత్థ ‘‘పటిసఙ్ఖా యోనిసో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౨, ౨౩, ౪౨౨; అ॰ ని॰ ౬.౫౮; ౯.౯; మహాని॰ ౨౦౬; విభ॰ ౫౧౮) వియ య-కారలోపో. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు వుత్తపాచిత్తియవత్థూసు చ దుక్కటవత్థూసు చాతి సబ్బత్థేవ. దుబ్భాసితముదీరితన్తి ‘‘చణ్డాలోసి…పే॰… పుక్కుసోసీ’తి భణతి, ఆపత్తి వాచాయ వాచాయ దుబ్భాసితస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౨) వుత్తన్తి అత్థో. పరమ్ముఖా పన పాచిత్తియవత్థూహి చ దుక్కటవత్థూహి చ అక్కోసనే దుక్కటమేవ. తథా దవకమ్యతాయ పరమ్ముఖా వదన్తస్సాపి దుబ్భాసితమేవాతి ఆచరియా వదన్తి.
895.Davakamyatāti ettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso’’tiādīsu (ma. ni. 1.22, 23, 422; a. ni. 6.58; 9.9; mahāni. 206; vibha. 518) viya ya-kāralopo. Sabbatthāti sabbesu vuttapācittiyavatthūsu ca dukkaṭavatthūsu cāti sabbattheva. Dubbhāsitamudīritanti ‘‘caṇḍālosi…pe… pukkusosī’ti bhaṇati, āpatti vācāya vācāya dubbhāsitassā’’ti (pāci. 32) vuttanti attho. Parammukhā pana pācittiyavatthūhi ca dukkaṭavatthūhi ca akkosane dukkaṭameva. Tathā davakamyatāya parammukhā vadantassāpi dubbhāsitamevāti ācariyā vadanti.
౮౯౬-౭. అత్థం పురక్ఖత్వా వదతో భిక్ఖుస్స అనాపత్తీతి యోజనా. ధమ్మో నామ ‘‘చణ్డాలోసీ’’తిఆదిపాళియేవ. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘పాళిం వాచేన్తో ధమ్మపురేక్ఖారో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౫). అనుసాసనీ నామ ‘‘ఇదానిపి చణ్డాలోసి, మా పాపధమ్మం అకాసి, మా తమో తమపరాయనో అహోసీ’’తిఆదినా (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౫) నయేన అట్ఠకథాయం వుత్తసరూపాయేవ అనుసాసనీపురేక్ఖతాయ ఠత్వా వదన్తస్స చిత్తస్స లహుపరివత్తితభావతో అన్తరా కోధే ఉప్పన్నేపి అనాపత్తి.
896-7. Atthaṃ purakkhatvā vadato bhikkhussa anāpattīti yojanā. Dhammo nāma ‘‘caṇḍālosī’’tiādipāḷiyeva. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pāḷiṃ vācento dhammapurekkhāro’’ti (pāci. aṭṭha. 35). Anusāsanī nāma ‘‘idānipi caṇḍālosi, mā pāpadhammaṃ akāsi, mā tamo tamaparāyano ahosī’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 35) nayena aṭṭhakathāyaṃ vuttasarūpāyeva anusāsanīpurekkhatāya ṭhatvā vadantassa cittassa lahuparivattitabhāvato antarā kodhe uppannepi anāpatti.
ఏత్థాతి ఇమస్మిం ఓమసవాదసిక్ఖాపదే. పటిఘసమ్పయుత్తచిత్తేనేవ ఆపజ్జితబ్బత్తా మానసికదుక్ఖవేదనావ హోతి.
Etthāti imasmiṃ omasavādasikkhāpade. Paṭighasampayuttacitteneva āpajjitabbattā mānasikadukkhavedanāva hoti.
ఓమసవాదకథావణ్ణనా.
Omasavādakathāvaṇṇanā.
౮౯౮. దువిధాకారతో భిక్ఖుపేసుఞ్ఞే ఆపత్తి సియాతి యోజనా. పిసతీతి పిసుణా, వాచా , సమగ్గే సత్తే అవయవభూతే వగ్గే భిన్నే కరోతీతి అత్థో. పిసుణా ఏవ పేసుఞ్ఞం, తాయ వాచాయ సమన్నాగతో పుగ్గలో సహచరియనయేన పిసుణో, తస్స కమ్మం పేసుఞ్ఞం, భిక్ఖూనం పేసుఞ్ఞం భిక్ఖుపేసుఞ్ఞం, తస్మిం భిక్ఖుపేసుఞ్ఞే. పదభాజనే ‘‘ఉపసమ్పన్నో ఉపసమ్పన్నస్స సుత్వా ఉపసమ్పన్నస్స పేసుఞ్ఞం ఉపసంహరతి ‘ఇత్థన్నామో తం ‘చణ్డాలో…పే॰… పుక్కుసో’తి భణతీ’తి ఆపత్తి…పే॰… పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౯) వుత్తత్తా సయం ఉపసమ్పన్నో హుత్వా ఉపసమ్పన్నస్స జాతిఆదీసు దససు అక్కోసవత్థూసు అఞ్ఞతరేన అఞ్ఞం ఉపసమ్పన్నం పరమ్ముఖా అక్కోసన్తస్స సుత్వా తస్స సన్తికం గన్త్వా వక్ఖమానసరూపేసు అత్తనో పియకామతాభేదాధిప్పాయసఙ్ఖాతేసు ద్వీసు కారణేసు అఞ్ఞతరకారణం పటిచ్చ ‘‘అసుకో తుయ్హం ఏవం వదతీ’’తి పేసుఞ్ఞం హరతి, తస్స పేసుఞ్ఞకథననిమిత్తం పాచిత్తియం హోతీతి అత్థో.
898. Duvidhākārato bhikkhupesuññe āpatti siyāti yojanā. Pisatīti pisuṇā, vācā , samagge satte avayavabhūte vagge bhinne karotīti attho. Pisuṇā eva pesuññaṃ, tāya vācāya samannāgato puggalo sahacariyanayena pisuṇo, tassa kammaṃ pesuññaṃ, bhikkhūnaṃ pesuññaṃ bhikkhupesuññaṃ, tasmiṃ bhikkhupesuññe. Padabhājane ‘‘upasampanno upasampannassa sutvā upasampannassa pesuññaṃ upasaṃharati ‘itthannāmo taṃ ‘caṇḍālo…pe… pukkuso’ti bhaṇatī’ti āpatti…pe… pācittiyassā’’ti (pāci. 39) vuttattā sayaṃ upasampanno hutvā upasampannassa jātiādīsu dasasu akkosavatthūsu aññatarena aññaṃ upasampannaṃ parammukhā akkosantassa sutvā tassa santikaṃ gantvā vakkhamānasarūpesu attano piyakāmatābhedādhippāyasaṅkhātesu dvīsu kāraṇesu aññatarakāraṇaṃ paṭicca ‘‘asuko tuyhaṃ evaṃ vadatī’’ti pesuññaṃ harati, tassa pesuññakathananimittaṃ pācittiyaṃ hotīti attho.
దువిధాకారతోతి ఏత్థ ఆకార-సద్దో కారణపరియాయో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ద్వీహాకారేహీతి ద్వీహి కారణేహీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮). ఏత్థ కారణం నామ అధిప్పాయవిసేసో. తం కారణం అధిప్పాయముఖేన దస్సేతుమాహ ‘‘అత్తనో’’తిఆది. అత్తనో పియకామస్సాతి అత్తనో పియభావకామస్స పేసుఞ్ఞం భణన్తస్స, అత్తనో పియభావం కామయన్తస్సాతి అత్థో, తాదిసేన అధిప్పాయేనాతి వుత్తం హోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఏవం అహం ఏతస్స పియో భవిస్సామీ’’తి అత్తనో పియభావం పత్థయమానస్సా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮). పరభేదత్థినోపి వాతి అక్కోసకస్స చ అత్తనో పేసుఞ్ఞవచనం సుణన్తస్స చాతి ఉభిన్నం భేదం ఇచ్ఛన్తస్సాతి అత్థో, భేదాధిప్పాయేనాతి వుత్తం హోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘పరస్స పరేన భేదం ఇచ్ఛన్తస్సా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮).
Duvidhākāratoti ettha ākāra-saddo kāraṇapariyāyo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvīhākārehīti dvīhi kāraṇehī’’ti (pāci. aṭṭha. 38). Ettha kāraṇaṃ nāma adhippāyaviseso. Taṃ kāraṇaṃ adhippāyamukhena dassetumāha ‘‘attano’’tiādi. Attano piyakāmassāti attano piyabhāvakāmassa pesuññaṃ bhaṇantassa, attano piyabhāvaṃ kāmayantassāti attho, tādisena adhippāyenāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘evaṃ ahaṃ etassa piyo bhavissāmī’’ti attano piyabhāvaṃ patthayamānassā’’ti (pāci. aṭṭha. 38). Parabhedatthinopi vāti akkosakassa ca attano pesuññavacanaṃ suṇantassa cāti ubhinnaṃ bhedaṃ icchantassāti attho, bhedādhippāyenāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘parassa parena bhedaṃ icchantassā’’ti (pāci. aṭṭha. 38).
౮౯౯. పరియాయనయేన అక్కోసన్తస్స వచనస్స…పే॰… దుక్కటన్తి యోజనా, పరియాయఅక్కోసవచనం సుత్వా పరస్స సన్తికం గన్త్వా వదన్తస్స భిక్ఖునో దుక్కటం హోతీతి అత్థో. యథాహ ‘‘ఇత్థన్నామో సన్తి ఇధేకచ్చే చణ్డాలా…పే॰… భణతి, న సో అఞ్ఞం భణతి, తంయేవ భణతీతి ఆపత్తి వాచాయ వాచాయ దుక్కటస్సా’’తిఆది (పాచి॰ ౪౧). పాళిముత్తనయేన అక్కోసన్తస్స వచనస్స…పే॰… దుక్కటన్తి యోజనా. ఏత్థ ‘‘చోరోసి, గణ్ఠిభేదకోసీ’’తిఆదినా దస్సితో పాళిముత్తనయో నామ.
899. Pariyāyanayena akkosantassa vacanassa…pe… dukkaṭanti yojanā, pariyāyaakkosavacanaṃ sutvā parassa santikaṃ gantvā vadantassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti attho. Yathāha ‘‘itthannāmo santi idhekacce caṇḍālā…pe… bhaṇati, na so aññaṃ bhaṇati, taṃyeva bhaṇatīti āpatti vācāya vācāya dukkaṭassā’’tiādi (pāci. 41). Pāḷimuttanayena akkosantassa vacanassa…pe… dukkaṭanti yojanā. Ettha ‘‘corosi, gaṇṭhibhedakosī’’tiādinā dassito pāḷimuttanayo nāma.
౯౦౦. అనుపసమ్పన్నస్స అక్కోసం ఉపసమ్పన్నం హరతోపి చ తథా దుక్కటన్తి యోజనా. చ-సద్దేన ఉపసమ్పన్నస్స అక్కోసం అనుపసమ్పన్నం హరతోపి చ, అనుపసమ్పన్నస్స అక్కోసం అనుపసమ్పన్నం హరతోపి చ తథా దుక్కటన్తి వికప్పద్వయఞ్చ సముచ్చినోతి. ‘‘ఇధాపి భిక్ఖునిం ఆదిం కత్వా సబ్బే అనుపసమ్పన్నా నామా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮) అట్ఠకథావచనతో ‘‘భిక్ఖునీ’’తి ఉపలక్ఖణం.
900. Anupasampannassa akkosaṃ upasampannaṃ haratopi ca tathā dukkaṭanti yojanā. Ca-saddena upasampannassa akkosaṃ anupasampannaṃ haratopi ca, anupasampannassa akkosaṃ anupasampannaṃ haratopi ca tathā dukkaṭanti vikappadvayañca samuccinoti. ‘‘Idhāpi bhikkhuniṃ ādiṃ katvā sabbe anupasampannā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 38) aṭṭhakathāvacanato ‘‘bhikkhunī’’ti upalakkhaṇaṃ.
౯౦౧. న చేవ పియకామస్సాతి పియభావం అకామయన్తస్స చ. న భేదత్థినోపి చాతి భేదం అనిచ్ఛన్తస్స చ. పాపానం గరహత్థాయాతి ఏత్థ ‘‘కేవల’’న్తి సేసో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఏకం అక్కోసన్తం, ఏకఞ్చ ఖమన్తం దిస్వా ‘అహో నిల్లజ్జో, ఈదిసమ్పి నామ ఆయస్మన్తం పున వత్తబ్బం మఞ్ఞిస్సతీ’తి ఏవం కేవలం పాపగరహితాయ భణన్తస్స అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮).
901.Na ceva piyakāmassāti piyabhāvaṃ akāmayantassa ca. Na bhedatthinopi cāti bhedaṃ anicchantassa ca. Pāpānaṃ garahatthāyāti ettha ‘‘kevala’’nti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekaṃ akkosantaṃ, ekañca khamantaṃ disvā ‘aho nillajjo, īdisampi nāma āyasmantaṃ puna vattabbaṃ maññissatī’ti evaṃ kevalaṃ pāpagarahitāya bhaṇantassa anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 38).
పేసుఞ్ఞకథావణ్ణనా.
Pesuññakathāvaṇṇanā.
౯౦౩. అఞ్ఞేనాతి సామణేరాదినా. ‘‘యఞ్చ పదం యఞ్చ అనుపదం యఞ్చ అన్వక్ఖరం యఞ్చ అనుబ్యఞ్జనం, సబ్బమేతం పదసో నామా’’తి (పాచి॰ ౪౬) పదభాజనే వుత్తత్తా అవయవే సముదాయోపచారవసేన ‘‘పిటకత్తయ’’న్తి తదేకదేసపదాది ఏవ వుత్తోతి గహేతబ్బో. ఏత్థ పదాదిసరూపం అట్ఠకథాయ వేదితబ్బం. వుత్తఞ్హి తత్థ ‘‘పదన్తి ఏకో గాథాపాదో అధిప్పేతో. అనుపదన్తి దుతియో పాదో. అన్వక్ఖరన్తి ఏకేకమక్ఖరం. అనుబ్యఞ్జనన్తి పురిమబ్యఞ్జనేన సదిసం పచ్ఛాబ్యఞ్జన’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౫). ఇదం గాథామయదేసనం సన్ధాయ వుత్తం. ‘‘యం కిఞ్చి వా ఏకమక్ఖరం అన్వక్ఖరం, అక్ఖరసమూహో అనుబ్యఞ్జనం, అక్ఖరానుబ్యఞ్జనసమూహో పదం, పఠమపదం పదమేవ, దుతియం అనుపదన్తి ఏవమేత్థ నానాకరణం వేదితబ్బ’’న్తిపి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౫) వుత్తం. ఇదం చుణ్ణియదేసనం సన్ధాయ వుత్తం.
903.Aññenāti sāmaṇerādinā. ‘‘Yañca padaṃ yañca anupadaṃ yañca anvakkharaṃ yañca anubyañjanaṃ, sabbametaṃ padaso nāmā’’ti (pāci. 46) padabhājane vuttattā avayave samudāyopacāravasena ‘‘piṭakattaya’’nti tadekadesapadādi eva vuttoti gahetabbo. Ettha padādisarūpaṃ aṭṭhakathāya veditabbaṃ. Vuttañhi tattha ‘‘padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyo pādo. Anvakkharanti ekekamakkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjana’’nti (pāci. aṭṭha. 45). Idaṃ gāthāmayadesanaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vā ekamakkharaṃ anvakkharaṃ, akkharasamūho anubyañjanaṃ, akkharānubyañjanasamūho padaṃ, paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabba’’ntipi (pāci. aṭṭha. 45) vuttaṃ. Idaṃ cuṇṇiyadesanaṃ sandhāya vuttaṃ.
ధమ్మన్తి బుద్ధభాసితాదిపాళిధమ్మం. పటిసమ్భిదాయఞ్హి ధమ్మపఞ్చకే పాళిపి ధమ్మోతి వుత్తా. ధమ్మపఞ్చకం నామ ఫలనిబ్బత్తకో హేతు, అరియమగ్గో, భాసితం, కుసలాకుసలం చేతి ఏతే ధమ్మసఞ్ఞితాతి నిద్దిట్ఠం. ఏత్థ హి భాసితన్తి పాళి వుత్తా. అట్ఠకథానిస్సితోపి ఏత్థేవ సఙ్గహం గచ్ఛతి. సో చ పుబ్బే మగధభాసాయ ఠితో సఙ్గీతిత్తయారుళ్హో గహేతబ్బో.
Dhammanti buddhabhāsitādipāḷidhammaṃ. Paṭisambhidāyañhi dhammapañcake pāḷipi dhammoti vuttā. Dhammapañcakaṃ nāma phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalākusalaṃ ceti ete dhammasaññitāti niddiṭṭhaṃ. Ettha hi bhāsitanti pāḷi vuttā. Aṭṭhakathānissitopi ettheva saṅgahaṃ gacchati. So ca pubbe magadhabhāsāya ṭhito saṅgītittayāruḷho gahetabbo.
‘‘సహ భణన్తస్స పాచిత్తియం సియా’’తి ఇమినా ‘‘ఏకతో పట్ఠపేత్వా ఏకతో ఓసాపేన్తీ’’తిఆదినా (పాచి॰ ౪౬) పదభాజనాగతనయేన అనుపసమ్పన్నేన సద్ధిం ఆరభిత్వా ఏకతో ఉచ్చారణవసేన పదం వా అనుపదం వా అన్వక్ఖరం వా అనుబ్యఞ్జనం వా వదతో పదాదిగణనావసేన పాచిత్తియన్తి వుత్తం హోతి.
‘‘Saha bhaṇantassa pācittiyaṃ siyā’’ti iminā ‘‘ekato paṭṭhapetvā ekato osāpentī’’tiādinā (pāci. 46) padabhājanāgatanayena anupasampannena saddhiṃ ārabhitvā ekato uccāraṇavasena padaṃ vā anupadaṃ vā anvakkharaṃ vā anubyañjanaṃ vā vadato padādigaṇanāvasena pācittiyanti vuttaṃ hoti.
౯౦౪. సఙ్గీతిం అనారుళ్హేసు ధమ్మేసు రాజోవాదాదయో సుత్తన్తా ఆపత్తిజనకాయేవాతి మహాపచ్చరియాదిసు వుత్తాతి యోజనా. రాజోవాదో నామ ఏకో సుత్తన్తో. ఆది-సద్దేన తిక్ఖిన్ద్రియాదిసుత్తన్తా గహితా.
904.Saṅgītiṃ anāruḷhesu dhammesu rājovādādayo suttantā āpattijanakāyevāti mahāpaccariyādisu vuttāti yojanā. Rājovādo nāma eko suttanto. Ādi-saddena tikkhindriyādisuttantā gahitā.
౯౦౫. భిక్ఖుస్మిమ్పి భిక్ఖునియాపి చ అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞినో, విమతిస్స వా భిక్ఖుస్స తథా పదసోధమ్మే దుక్కటం హోతీతి యోజనా.
905. Bhikkhusmimpi bhikkhuniyāpi ca anupasampannasaññino, vimatissa vā bhikkhussa tathā padasodhamme dukkaṭaṃ hotīti yojanā.
౯౦౬-౭. ఏకతో ఉద్దిసాపేతీతి ఏకతో ఉద్దేసం గణ్హన్తేహి అనుపసమ్పన్నేహి సద్ధిం ఉచ్చారణవసేన ఉద్దిసాపేతి. సజ్ఝాయం వా కరోతీతి తథా ఏకతో సజ్ఝాయతి.
906-7.Ekato uddisāpetīti ekato uddesaṃ gaṇhantehi anupasampannehi saddhiṃ uccāraṇavasena uddisāpeti. Sajjhāyaṃ vā karotīti tathā ekato sajjhāyati.
‘‘సచే ఏకగాథాయ ఏకో పాదో న ఆగచ్ఛతి, సేసం ఆగచ్ఛతి, అయం యేభుయ్యేన పగుణగన్థో నామ. ఏస నయో సుత్తేపి వేదితబ్బోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౮) అట్ఠకథావచనతో పగుణగన్థన్తి ఏత్థ ‘‘యేభుయ్యేనా’’తి సేసో. ఓపాతేతీతి ‘‘ఏవం భణాహీ’’తి ఏకతో భణతి. ఉద్దేసన్తి ఉద్దిసితబ్బం. తేనాతి అనుపసమ్పన్నేన.
‘‘Sace ekagāthāya eko pādo na āgacchati, sesaṃ āgacchati, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Esa nayo suttepi veditabbotī’’ti (pāci. aṭṭha. 48) aṭṭhakathāvacanato paguṇaganthanti ettha ‘‘yebhuyyenā’’ti seso. Opātetīti ‘‘evaṃ bhaṇāhī’’ti ekato bhaṇati. Uddesanti uddisitabbaṃ. Tenāti anupasampannena.
౯౦౮. యస్మా ఇదం పదసోధమ్మసిక్ఖాపదం వాచతో చ సముట్ఠాతి, వాచాచిత్తద్వయాపి చ సముట్ఠాతి, తస్మా ఇదం సముట్ఠానం పదసోధమ్మసఞ్ఞితన్తి వుత్తన్తి యోజనా.
908. Yasmā idaṃ padasodhammasikkhāpadaṃ vācato ca samuṭṭhāti, vācācittadvayāpi ca samuṭṭhāti, tasmā idaṃ samuṭṭhānaṃ padasodhammasaññitanti vuttanti yojanā.
పదసోధమ్మకథావణ్ణనా.
Padasodhammakathāvaṇṇanā.
౯౦౯-౧౦. సబ్బచ్ఛన్నసబ్బపరిచ్ఛన్నే సేనాసనే తిస్సన్నం పన రత్తీనం యో పన భిక్ఖు రత్తియం ఠపేత్వా భిక్ఖుం అఞ్ఞేన సచే నిపజ్జేయ్య, తస్స పాచిత్తియం సియాతి యోజనా. ‘‘యం కిఞ్చి పటిచ్ఛాదనసమత్థం ఇధ ఛదనఞ్చ పరిచ్ఛన్నఞ్చ వేదితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా ఛదనారహం ఇట్ఠకాసిలాసుధాతిణపణ్ణాదీనం యేన కేనచి సబ్బసో ఛాదితం సేనాసనం సబ్బచ్ఛన్నం. ‘‘భూమితో పట్ఠాయ యావ ఛదనం ఆహచ్చ పాకారేన వా అఞ్ఞేన వా కేనచి అన్తమసో వత్థేనపి పరిక్ఖిత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా యేన కేనచి పరిక్ఖిపిత్వా పటిచ్ఛాదితసేనాసనం సబ్బపరిచ్ఛన్నం. ‘‘ఛదనం అనాహచ్చ సబ్బన్తిమేన పరియాయేన దియడ్ఢహత్థుబ్బేధేన పాకారాదినా పరిక్ఖిత్తాపి సబ్బపరిచ్ఛన్నాయేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) కురున్దట్ఠకథాయం వుత్తం, తం ‘‘దియడ్ఢా’’తిఆదినా వక్ఖతి.
909-10. Sabbacchannasabbaparicchanne senāsane tissannaṃ pana rattīnaṃ yo pana bhikkhu rattiyaṃ ṭhapetvā bhikkhuṃ aññena sace nipajjeyya, tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā. ‘‘Yaṃ kiñci paṭicchādanasamatthaṃ idha chadanañca paricchannañca veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā chadanārahaṃ iṭṭhakāsilāsudhātiṇapaṇṇādīnaṃ yena kenaci sabbaso chāditaṃ senāsanaṃ sabbacchannaṃ. ‘‘Bhūmito paṭṭhāya yāva chadanaṃ āhacca pākārena vā aññena vā kenaci antamaso vatthenapi parikkhitta’’nti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā yena kenaci parikkhipitvā paṭicchāditasenāsanaṃ sabbaparicchannaṃ. ‘‘Chadanaṃ anāhacca sabbantimena pariyāyena diyaḍḍhahatthubbedhena pākārādinā parikkhittāpi sabbaparicchannāyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 51) kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, taṃ ‘‘diyaḍḍhā’’tiādinā vakkhati.
ఏవం సబ్బచ్ఛన్నసబ్బపరిచ్ఛన్నే ఏకస్మిం సేనాసనే యో భిక్ఖు ఉపసమ్పన్నతో అఞ్ఞేన ఏకేన వా అనేకేహి వా తిరత్తం సహసేయ్యం కప్పేత్వా చతుత్థరత్తిం ఆదిం కత్వా సబ్బరత్తీసు సూరియత్థఙ్గమతో పట్ఠాయ సకలరత్తియం పఠమం వా పచ్ఛా వా అపుబ్బాచరిమం వా పిట్ఠిం పసారేత్వా సచే ఏకసేనాసనే సేయ్యం కప్పేతి, తస్స దేవసికం పాచిత్తియం హోతీతి ఇదం విధానం ‘‘అపిచేత్థ ఏకావాసాదికమ్పి చతుక్కం వేదితబ్బ’’న్తిఆదినా (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) అట్ఠకథాయం వుత్తం.
Evaṃ sabbacchannasabbaparicchanne ekasmiṃ senāsane yo bhikkhu upasampannato aññena ekena vā anekehi vā tirattaṃ sahaseyyaṃ kappetvā catuttharattiṃ ādiṃ katvā sabbarattīsu sūriyatthaṅgamato paṭṭhāya sakalarattiyaṃ paṭhamaṃ vā pacchā vā apubbācarimaṃ vā piṭṭhiṃ pasāretvā sace ekasenāsane seyyaṃ kappeti, tassa devasikaṃ pācittiyaṃ hotīti idaṃ vidhānaṃ ‘‘apicettha ekāvāsādikampi catukkaṃ veditabba’’ntiādinā (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
‘‘యేభుయ్యేన పరిచ్ఛన్నే ఛన్నే’’తి ఇమినాపి ఏవమేవ యోజేత్వా అత్థో వేదితబ్బో. ‘‘యస్సా పన ఉపరి బహుతరం ఠానం ఛన్నం, అప్పం అచ్ఛన్నం, సమన్తతో చ బహుతరం పరిక్ఖిత్తం, అప్పం అపరిక్ఖిత్తం, అయం యేభుయ్యేనఛన్నా యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నా నామా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) అట్ఠకథాయం వుత్తనయేన యేభుయ్యేన ఛన్నపరిచ్ఛన్నం వేదితబ్బం. అత్థో వుత్తనయోయేవ. ‘‘యేభుయ్యేన పంసుకా’’తి ఏతస్స అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౬) తీసు ద్వే యేభుయ్యం నామ, ఇధ పన పదసోధమ్మే ‘‘యేభుయ్యేన పగుణం గన్థ’’న్తి ఏతస్స అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౮) ‘‘ఏకగాథాయా’’తిఆదివివరణే వియ చతూసు తయోపి భాగా యేభుయ్యం నామాతి వేదితబ్బం.
‘‘Yebhuyyena paricchanne channe’’ti imināpi evameva yojetvā attho veditabbo. ‘‘Yassā pana upari bahutaraṃ ṭhānaṃ channaṃ, appaṃ acchannaṃ, samantato ca bahutaraṃ parikkhittaṃ, appaṃ aparikkhittaṃ, ayaṃ yebhuyyenachannā yebhuyyenaparicchannā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttanayena yebhuyyena channaparicchannaṃ veditabbaṃ. Attho vuttanayoyeva. ‘‘Yebhuyyena paṃsukā’’ti etassa aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 86) tīsu dve yebhuyyaṃ nāma, idha pana padasodhamme ‘‘yebhuyyena paguṇaṃ gantha’’nti etassa aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 48) ‘‘ekagāthāyā’’tiādivivaraṇe viya catūsu tayopi bhāgā yebhuyyaṃ nāmāti veditabbaṃ.
౯౧౧. మేథునస్స పహోనకం యం పన వత్థు పఠమపారాజికాయ నిద్దిట్ఠం అన్తమసో తిరచ్ఛానగతేనపి, తేన పఠమపారాజికవత్థునా పుగ్గలేన సహ నిపజ్జిత్వా ఆపత్తి సహసేయ్యాపత్తి హోతీతి యోజనా.
911. Methunassa pahonakaṃ yaṃ pana vatthu paṭhamapārājikāya niddiṭṭhaṃ antamaso tiracchānagatenapi, tena paṭhamapārājikavatthunā puggalena saha nipajjitvā āpatti sahaseyyāpatti hotīti yojanā.
౯౧౨-౩. ‘‘ఉభో వా నిపజ్జన్తీ’’తి వికప్పస్స పఠమగాథాద్వయేనేవ అత్థతో దస్సితత్తా పుబ్బాపరియవసేనపి సమ్భవన్తం దస్సేతుం ‘‘అనుపసమ్పన్నే’’తిఆదినా (పాచి॰ ౫౨-౫౪) నయేన దస్సితపక్ఖద్వయం నిదస్సేతుమాహ ‘‘నిపన్నే’’తిఆది. ‘‘ఉట్ఠహిత్వా’’తి ఇదం విచ్ఛావసేన గహేతబ్బం. అనుపసమ్పన్నగణనాయపి వాతి బహూసు అనుపసమ్పన్నేసు తేసం గణనాయ చ. అనుపసమ్పన్నేసు బహూసు తేసం గణనాయ ఏకస్స భిక్ఖునో బహూ ఆపత్తియో హోన్తీతి ఏవం దస్సనేన ఉపసమ్పన్నేసు బహూసు ఏకస్మిం అనుపసమ్పన్నే సతి తేసఞ్చ తస్స పయోగగణనాయ ఆపజ్జితబ్బా బహూ ఆపత్తియో చ ఉభోసుపి బహూసు ఏకేకస్సేవ ఉపసమ్పన్నస్స అనుపసమ్పన్నగణనాయ బహూ ఆపత్తియో చ హోన్తీతిపి దస్సితం హోతి.
912-3. ‘‘Ubho vā nipajjantī’’ti vikappassa paṭhamagāthādvayeneva atthato dassitattā pubbāpariyavasenapi sambhavantaṃ dassetuṃ ‘‘anupasampanne’’tiādinā (pāci. 52-54) nayena dassitapakkhadvayaṃ nidassetumāha ‘‘nipanne’’tiādi. ‘‘Uṭṭhahitvā’’ti idaṃ vicchāvasena gahetabbaṃ. Anupasampannagaṇanāyapi vāti bahūsu anupasampannesu tesaṃ gaṇanāya ca. Anupasampannesu bahūsu tesaṃ gaṇanāya ekassa bhikkhuno bahū āpattiyo hontīti evaṃ dassanena upasampannesu bahūsu ekasmiṃ anupasampanne sati tesañca tassa payogagaṇanāya āpajjitabbā bahū āpattiyo ca ubhosupi bahūsu ekekasseva upasampannassa anupasampannagaṇanāya bahū āpattiyo ca hontītipi dassitaṃ hoti.
౯౧౪. ఏకేనేవ ద్వారేన వళఞ్జితబ్బతో ఏకూపచారే సతగబ్భేపి సేనాసనే ఉపసమ్పన్నో ఏకస్మిం గబ్భే వసన్తో అత్తనా సయనగబ్భే ద్వారం పిదహిత్వా వా అపిదహిత్వా వా చతుత్థరత్తియం సయతి చే, ఉపరిమతలే, అవసేసగబ్భేసు చ సయన్తేహి అనుపసమ్పన్నేహి పుబ్బే వుత్తఆపత్తినియమోయేవాతి దస్సనత్థమాహ ‘‘సచే పిధాయా’’తిఆది. గబ్భద్వారం ఉత్తరపదలోపేన ‘‘గబ్భ’’న్తి వుత్తం. చతుత్థదివసే అత్థఙ్గతే సూరియే నిపజ్జతి, ఆపత్తి సియాతి యోజనా. ‘‘అనుపసమ్పన్నేన సహా’’తి పకరణతో లబ్భతి. ఆపత్తి పాచిత్తియం.
914. Ekeneva dvārena vaḷañjitabbato ekūpacāre satagabbhepi senāsane upasampanno ekasmiṃ gabbhe vasanto attanā sayanagabbhe dvāraṃ pidahitvā vā apidahitvā vā catuttharattiyaṃ sayati ce, uparimatale, avasesagabbhesu ca sayantehi anupasampannehi pubbe vuttaāpattiniyamoyevāti dassanatthamāha ‘‘sace pidhāyā’’tiādi. Gabbhadvāraṃ uttarapadalopena ‘‘gabbha’’nti vuttaṃ. Catutthadivase atthaṅgate sūriye nipajjati, āpatti siyāti yojanā. ‘‘Anupasampannena sahā’’ti pakaraṇato labbhati. Āpatti pācittiyaṃ.
౯౧౫. దియడ్ఢహత్థుబ్బేధేనాతి వడ్ఢకిరతనేన దియడ్ఢరతనుబ్బేధేన. పాకారో నామ నిట్ఠితో. చయనం నామ విప్పకతపాకారోతిపి వదన్తి. ఇమినా చ ఆళిన్దస్స అగ్గహణత్థం ‘‘దసహత్థుబ్బేధాపి జగతి పరిక్ఖేపసఙ్ఖ్యం న గచ్ఛతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౧) అట్ఠకథా పమాణన్తి వదన్తి. జగతీతి ఆళిన్దం. ఆది-సద్దేన భిత్తిపణ్ణావరణాదిగహణం.
915.Diyaḍḍhahatthubbedhenāti vaḍḍhakiratanena diyaḍḍharatanubbedhena. Pākāro nāma niṭṭhito. Cayanaṃ nāma vippakatapākārotipi vadanti. Iminā ca āḷindassa aggahaṇatthaṃ ‘‘dasahatthubbedhāpi jagati parikkhepasaṅkhyaṃ na gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathā pamāṇanti vadanti. Jagatīti āḷindaṃ. Ādi-saddena bhittipaṇṇāvaraṇādigahaṇaṃ.
౯౧౬. దుస్సకుటియన్తి వత్థకుటియం.
916.Dussakuṭiyanti vatthakuṭiyaṃ.
౯౧౭. ‘‘సబ్బచ్ఛన్నపరిచ్ఛన్నాదిప్పభేదతో యేభుయ్యాదిప్పభేదతో’’తి ఆది-సద్దో పచ్చేకం యోజేతబ్బో. పఠమేన ఆది-సద్దేన సబ్బచ్ఛన్నయేభుయ్యపరిచ్ఛన్నసబ్బచ్ఛన్నఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నసబ్బపరిచ్ఛన్నయేభుయ్యచ్ఛన్న- సబ్బపరిచ్ఛన్నఉపడ్ఢచ్ఛన్నసఙ్ఖాతాని చత్తారి సేనాసనాని గహితాని. గాథాయ సరూపేన వుత్తసబ్బచ్ఛన్నసబ్బపరిచ్ఛన్నేన సద్ధిం పఞ్చ సేనాసనాని దస్సితాని హోన్తి. దుతియేన ఆది-సద్దేన యేభుయ్యచ్ఛన్నయేభుయ్యపరిచ్ఛన్న యేభుయ్యచ్ఛన్నఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్న యేభుయ్యపరిచ్ఛన్నఉపడ్ఢచ్ఛన్నసఙ్ఖాతాని తీణి సేనాసనాని గహితాని. ఇమే అట్ఠ వికప్పా లబ్భన్తి. కస్మా వుత్తం ‘‘సత్త పాచిత్తియానీ’’తి? మహాఅట్ఠకథాయ వుత్తత్తా. యథాహ ‘‘మహాఅట్ఠకథాయం పన ‘సబ్బచ్ఛన్నే యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, సబ్బచ్ఛన్నే ఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, యేభుయ్యేనచ్ఛన్నే ఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, సబ్బపరిచ్ఛన్నే యేభుయ్యేనచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, సబ్బపరిచ్ఛన్నే ఉపడ్ఢచ్ఛన్నే పాచిత్తియం , యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నే ఉపడ్ఢచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, పాళియం వుత్తపాచిత్తియేన సద్ధిం సత్త పాచిత్తియానీ’తి వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౩).
917. ‘‘Sabbacchannaparicchannādippabhedato yebhuyyādippabhedato’’ti ādi-saddo paccekaṃ yojetabbo. Paṭhamena ādi-saddena sabbacchannayebhuyyaparicchannasabbacchannaupaḍḍhaparicchannasabbaparicchannayebhuyyacchanna- sabbaparicchannaupaḍḍhacchannasaṅkhātāni cattāri senāsanāni gahitāni. Gāthāya sarūpena vuttasabbacchannasabbaparicchannena saddhiṃ pañca senāsanāni dassitāni honti. Dutiyena ādi-saddena yebhuyyacchannayebhuyyaparicchanna yebhuyyacchannaupaḍḍhaparicchanna yebhuyyaparicchannaupaḍḍhacchannasaṅkhātāni tīṇi senāsanāni gahitāni. Ime aṭṭha vikappā labbhanti. Kasmā vuttaṃ ‘‘satta pācittiyānī’’ti? Mahāaṭṭhakathāya vuttattā. Yathāha ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘sabbacchanne yebhuyyenaparicchanne pācittiyaṃ, sabbacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, sabbaparicchanne yebhuyyenacchanne pācittiyaṃ, sabbaparicchanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ , yebhuyyenaparicchanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ, pāḷiyaṃ vuttapācittiyena saddhiṃ satta pācittiyānī’ti vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 53).
కస్మా పన అట్ఠకథాయం ‘‘అట్ఠ పాచిత్తియానీ’’తి వత్వా ‘‘సత్తా’’తి గణనపరిచ్ఛేదో కతోతి? నిస్సన్దేహే తావ ‘‘సేయ్యా నామ సబ్బచ్ఛన్నా సబ్బపరిచ్ఛన్నా, యేభుయ్యేనచ్ఛన్నా యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నా’తి (పాచి॰ ౫౨) పాళియం ఆగతేసు ద్వీసు వికప్పేసు ఏకస్మిం వుత్తపాచిత్తియం గహేత్వా పాళియం వుత్తేన పాచిత్తియేన ‘సత్తా’తి వుత్త’’న్తి పరిహారో దస్సితో. సారత్థదీపనియఞ్చ ‘‘సత్త పాచిత్తియానీ’తి పాళియం వుత్తపాచిత్తియద్వయం సామఞ్ఞతో ఏకత్తేన గహేత్వా వుత్తం. విసుం పన గయ్హమానే సబ్బచ్ఛన్నే సబ్బపరిచ్ఛన్నే పాచిత్తియం, యేభుయ్యేనచ్ఛన్నే యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నే పాచిత్తియన్తి అట్ఠేవ పాచిత్తియాని హోన్తీ’’తి (సారత్థ॰ టీ॰ పాచిత్తియ ౩.౫౩) పరిహారో వుత్తో.
Kasmā pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aṭṭha pācittiyānī’’ti vatvā ‘‘sattā’’ti gaṇanaparicchedo katoti? Nissandehe tāva ‘‘seyyā nāma sabbacchannā sabbaparicchannā, yebhuyyenacchannā yebhuyyenaparicchannā’ti (pāci. 52) pāḷiyaṃ āgatesu dvīsu vikappesu ekasmiṃ vuttapācittiyaṃ gahetvā pāḷiyaṃ vuttena pācittiyena ‘sattā’ti vutta’’nti parihāro dassito. Sāratthadīpaniyañca ‘‘satta pācittiyānī’ti pāḷiyaṃ vuttapācittiyadvayaṃ sāmaññato ekattena gahetvā vuttaṃ. Visuṃ pana gayhamāne sabbacchanne sabbaparicchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenacchanne yebhuyyenaparicchanne pācittiyanti aṭṭheva pācittiyāni hontī’’ti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.53) parihāro vutto.
సబ్బయేభుయ్యఉపడ్ఢపదేసు ఛన్నపరిచ్ఛన్నపదేహి యోజితేసు నవ వికప్పా సమ్భవన్తి, తేసు నవమే ఉపడ్ఢచ్ఛన్నఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నవికప్పే దుక్కటస్స దస్సితత్తా పారిసేసతో ఇతరేసు అట్ఠసు అట్ఠ పాచిత్తియానేవ సమ్భవన్తి. అట్ఠకథాయం పన అప్పకం ఊనమధికం వా గుణనూపగం న హోతీతి కత్వా ‘‘సత్తా‘‘తి వుత్తన్తి గహేతబ్బం. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే.
Sabbayebhuyyaupaḍḍhapadesu channaparicchannapadehi yojitesu nava vikappā sambhavanti, tesu navame upaḍḍhacchannaupaḍḍhaparicchannavikappe dukkaṭassa dassitattā pārisesato itaresu aṭṭhasu aṭṭha pācittiyāneva sambhavanti. Aṭṭhakathāyaṃ pana appakaṃ ūnamadhikaṃ vā guṇanūpagaṃ na hotīti katvā ‘‘sattā‘‘ti vuttanti gahetabbaṃ. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade.
౯౧౮. ‘‘అడ్ఢచ్ఛన్నే అడ్ఢపరిచ్ఛన్నే’’తి యోజనా. ‘‘సబ్బపరిచ్ఛన్నే చూళచ్ఛన్నే’’తి యథాక్కమేన యోజనా. ఇమినా అట్ఠకథాగతేసు పఞ్చసు వికప్పేసు తతియవికప్పం దస్సేత్వా ఆది-సద్దేన సబ్బచ్ఛన్నాదయో సేసవికప్పా గహితా. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సబ్బచ్ఛన్నే చూళకపరిచ్ఛన్నే దుక్కటం, యేభుయ్యేనచ్ఛన్నే చూళకపరిచ్ఛన్నే దుక్కటం, సబ్బపరిచ్ఛన్నే చూళకచ్ఛన్నే దుక్కటం, యేభుయ్యేనపరిచ్ఛన్నే చూళకచ్ఛన్నే దుక్కటం, పాళియం ఆగతదుక్కటేన సహ పఞ్చ దుక్కటానీహి వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౩). పాళియం ఆగతదుక్కటం నామ ఇమిస్సాయేవ గాథాయ ఆదిమ్హియేవ వుత్తదుక్కటం. యథాహ ‘‘ఉపడ్ఢచ్ఛన్నే ఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నే ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౫౩).
918. ‘‘Aḍḍhacchanne aḍḍhaparicchanne’’ti yojanā. ‘‘Sabbaparicchanne cūḷacchanne’’ti yathākkamena yojanā. Iminā aṭṭhakathāgatesu pañcasu vikappesu tatiyavikappaṃ dassetvā ādi-saddena sabbacchannādayo sesavikappā gahitā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, sabbaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, pāḷiyaṃ āgatadukkaṭena saha pañca dukkaṭānīhi vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 53). Pāḷiyaṃ āgatadukkaṭaṃ nāma imissāyeva gāthāya ādimhiyeva vuttadukkaṭaṃ. Yathāha ‘‘upaḍḍhacchanne upaḍḍhaparicchanne āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 53).
చూళచ్ఛన్నాదీని చేత్థ ఏవం వేదితబ్బాని – యస్స చతూసు భాగేసు ఏకో ఛన్నో, సేసా అచ్ఛన్నా, ఇదం చూళకచ్ఛన్నం. యస్స తీసు భాగేసు ద్వే ఛన్నా, ఏకో అచ్ఛన్నో, ఇదం యేభుయ్యేనచ్ఛన్నం. యస్స ద్వీసు భాగేసు ఏకో ఛన్నో, ఏకో అచ్ఛన్నో, ఇదం ఉపడ్ఢచ్ఛన్నం నామ సేనాసనం. చూళపరిచ్ఛన్నాదీని ఇమినా నయేన వేదితబ్బాని. ఛన్నాదీహిపీతి సహత్థే కరణవచనం. పి-సద్దో సముచ్చయత్థో. సబ్బచూళపరిచ్ఛన్నఛన్నాదీహి చతూహిపి సహ అడ్ఢచ్ఛన్నపరిచ్ఛన్నే పఞ్చధా దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా.
Cūḷacchannādīni cettha evaṃ veditabbāni – yassa catūsu bhāgesu eko channo, sesā acchannā, idaṃ cūḷakacchannaṃ. Yassa tīsu bhāgesu dve channā, eko acchanno, idaṃ yebhuyyenacchannaṃ. Yassa dvīsu bhāgesu eko channo, eko acchanno, idaṃ upaḍḍhacchannaṃ nāma senāsanaṃ. Cūḷaparicchannādīni iminā nayena veditabbāni. Channādīhipīti sahatthe karaṇavacanaṃ. Pi-saddo samuccayattho. Sabbacūḷaparicchannachannādīhi catūhipi saha aḍḍhacchannaparicchanne pañcadhā dukkaṭaṃ paridīpitanti yojanā.
౯౨౦. సబ్బచ్ఛన్నాదికేతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ‘‘సబ్బపరిచ్ఛన్నే సబ్బఅచ్ఛన్నే యేభుయ్యేనఅచ్ఛన్నే యేభుయ్యేనఅపరిచ్ఛన్నే’’తి (పాచి॰ ౫౪) పాళియం వుత్తా అనాపత్తివారసేసా చ అట్ఠకథాయం వుత్తా ‘‘ఉపడ్ఢచ్ఛన్నే చూళకపరిచ్ఛన్నే, ఉపడ్ఢపరిచ్ఛన్నే చూళకచ్ఛన్నే , చూళకచ్ఛన్నే చూళకపరిచ్ఛన్నే’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౫౩) తయో అనాపత్తివారా చ గహితా.
920.Sabbacchannādiketi ettha ādi-saddena ‘‘sabbaparicchanne sabbaacchanne yebhuyyenaacchanne yebhuyyenaaparicchanne’’ti (pāci. 54) pāḷiyaṃ vuttā anāpattivārasesā ca aṭṭhakathāyaṃ vuttā ‘‘upaḍḍhacchanne cūḷakaparicchanne, upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne , cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne’’ti (pāci. aṭṭha. 53) tayo anāpattivārā ca gahitā.
౯౨౧. నిపన్నేపీతి ఏత్థ పి-సద్దేన ‘‘భిక్ఖు నిపన్నే అనుపసమ్పన్నో నిసీదతి, ఉభో వా నిసీదన్తీ’’తి (పాచి॰ ౫౪) పాళియం వుత్తపకారన్తరే సముచ్చినోతి.
921.Nipannepīti ettha pi-saddena ‘‘bhikkhu nipanne anupasampanno nisīdati, ubho vā nisīdantī’’ti (pāci. 54) pāḷiyaṃ vuttapakārantare samuccinoti.
సహసేయ్యకథావణ్ణనా.
Sahaseyyakathāvaṇṇanā.
౯౨౨. అపి-సద్దేన పగేవ మహత్తరియాతి దస్సేతి. సహసేయ్యం పకప్పేయ్యాతి యథావుత్తలక్ఖణం సబ్బచ్ఛన్నసబ్బపరిచ్ఛన్నాదిసేనాసనం పవిసిత్వా సూరియత్థఙ్గమతో పట్ఠాయ పుబ్బే వుత్తప్పకారేనేవ పిట్ఠిప్పసారణలక్ఖణం సేయ్యం కప్పేయ్య.
922.Api-saddena pageva mahattariyāti dasseti. Sahaseyyaṃ pakappeyyāti yathāvuttalakkhaṇaṃ sabbacchannasabbaparicchannādisenāsanaṃ pavisitvā sūriyatthaṅgamato paṭṭhāya pubbe vuttappakāreneva piṭṭhippasāraṇalakkhaṇaṃ seyyaṃ kappeyya.
౯౨౩-౪. దేవియాతి దేవిత్థియా. తిరచ్ఛానగతిత్థియాతి గోధాదికాయ. ‘‘మేథునవత్థుభూతాయా’’తి ఇమినా మేథునధమ్మస్స అవత్థుభూతాయ సహసేయ్యాయ దోసాభావం దస్సేతి. వత్థూనం గణనాయాతి మాతుగామస్స గణనాయ చ తాసఞ్చ అత్తనో చ పయోగగణనాయ చ. అస్సాతి భిక్ఖుస్స. మాతుగామేన తయో దివసే సహసేయ్యాయ ఇమినా సిక్ఖాపదేన ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా చతుత్థదివసే సహసేయ్యాయ ద్వీహిపి సిక్ఖాపదేహి ఆపత్తిం ఆపజ్జతీతి ఏత్థ దుక్కటవత్థుభూతాయ ఇత్థియా తత్థేవ సహసేయ్యాయ ఇమినా సిక్ఖాపదేన దుక్కటం ఆపజ్జిత్వా చతుత్థదివసే రత్తియం సహసేయ్యాయ ఇమినా సిక్ఖాపదేన ఆపజ్జితబ్బదుక్కటేన సహ పురిమసిక్ఖాపదేన పాచిత్తియం ఆపజ్జతీతి వేదితబ్బం.
923-4.Deviyāti devitthiyā. Tiracchānagatitthiyāti godhādikāya. ‘‘Methunavatthubhūtāyā’’ti iminā methunadhammassa avatthubhūtāya sahaseyyāya dosābhāvaṃ dasseti. Vatthūnaṃ gaṇanāyāti mātugāmassa gaṇanāya ca tāsañca attano ca payogagaṇanāya ca. Assāti bhikkhussa. Mātugāmena tayo divase sahaseyyāya iminā sikkhāpadena āpattiṃ āpajjitvā catutthadivase sahaseyyāya dvīhipi sikkhāpadehi āpattiṃ āpajjatīti ettha dukkaṭavatthubhūtāya itthiyā tattheva sahaseyyāya iminā sikkhāpadena dukkaṭaṃ āpajjitvā catutthadivase rattiyaṃ sahaseyyāya iminā sikkhāpadena āpajjitabbadukkaṭena saha purimasikkhāpadena pācittiyaṃ āpajjatīti veditabbaṃ.
దుతియసహసేయ్యకథావణ్ణనా.
Dutiyasahaseyyakathāvaṇṇanā.
౯౨౬. ఛప్పఞ్చవాచాహి ఉద్ధం ఇత్థియా ధమ్మం భణన్తస్సాతి సమ్బన్ధో. ఇత్థియాతి ‘‘మాతుగామో నామ మనుస్సిత్థీ, న యక్ఖీ, న పేతీ, న తిరచ్ఛానగతా, విఞ్ఞూ పటిబలా హోతి సుభాసితదుబ్భాసితం దుట్ఠుల్లాదుట్ఠుల్లం ఆజానితు’’న్తి పాళియం వుత్తమనుస్సిత్థియా. భణన్తస్సాతి వక్ఖమానలక్ఖణం ధమ్మం ఛహి పదేహి ఉత్తరి భణన్తస్స. విఞ్ఞుం పురిసవిగ్గహం వినాతి ‘‘విఞ్ఞూ నామ పురిసవిగ్గహో పటిబలో హోతి సుభాసితదుబ్భాసితం దుట్ఠుల్లాదుట్ఠుల్లం ఆజానితు’’న్తి (పాచి॰ ౬౪) పాళియం వుత్తసవనూపచారగతమనుస్సపురిసం వినా. ధమ్మన్తి వక్ఖమానప్పకారసరూపం దేసనాధమ్మం.
926. Chappañcavācāhi uddhaṃ itthiyā dhammaṃ bhaṇantassāti sambandho. Itthiyāti ‘‘mātugāmo nāma manussitthī, na yakkhī, na petī, na tiracchānagatā, viññū paṭibalā hoti subhāsitadubbhāsitaṃ duṭṭhullāduṭṭhullaṃ ājānitu’’nti pāḷiyaṃ vuttamanussitthiyā. Bhaṇantassāti vakkhamānalakkhaṇaṃ dhammaṃ chahi padehi uttari bhaṇantassa. Viññuṃ purisaviggahaṃ vināti ‘‘viññū nāma purisaviggaho paṭibalo hoti subhāsitadubbhāsitaṃ duṭṭhullāduṭṭhullaṃ ājānitu’’nti (pāci. 64) pāḷiyaṃ vuttasavanūpacāragatamanussapurisaṃ vinā. Dhammanti vakkhamānappakārasarūpaṃ desanādhammaṃ.
౯౨౭. గాథామయా, చుణ్ణియగన్థమయాతి దువిధా దేసనా, తత్థ గాథామయదేసనాయ వాచా నామ గాథాపాదలక్ఖణాతి దస్సేతుమాహ ‘‘గాథాపాదో’’తిఆది. చుణ్ణియదేసనాయం పన వాచాపరిచ్ఛేదో విభత్యన్తవసేన వేదితబ్బో. తేనాహ గణ్ఠిపదే ‘‘ఏకో గాథాపాదో’తి ఇదం గాథాబన్ధమేవ సన్ధాయ వుత్తం, అఞ్ఞత్థ పన విభత్తిఅన్తపదమేవ గహేతబ్బ’’న్తి. పదసోధమ్మం నిద్దిట్ఠం ధమ్మన్తి పిటకత్తయం. ‘‘అట్ఠకథ’’న్తి ఇమినా సఙ్గీతిత్తయారుళ్హం పోరాణట్ఠకథం గహేతబ్బం. తేనేవ గణ్ఠిపదే వుత్తం ‘‘అట్ఠకథం ధమ్మపదజాతకాదివత్థుఞ్చా’’తి. ఇమినాపి పోరాణకం సఙ్గీతిఆరుళ్హమేవ అట్ఠకథం వుత్తన్తి వదన్తి. అట్ఠకథాదిపాఠం ఠపేత్వా దమిళాదిభాసన్తరేన యథారుచి కథేతుం వట్టతీతి.
927. Gāthāmayā, cuṇṇiyaganthamayāti duvidhā desanā, tattha gāthāmayadesanāya vācā nāma gāthāpādalakkhaṇāti dassetumāha ‘‘gāthāpādo’’tiādi. Cuṇṇiyadesanāyaṃ pana vācāparicchedo vibhatyantavasena veditabbo. Tenāha gaṇṭhipade ‘‘eko gāthāpādo’ti idaṃ gāthābandhameva sandhāya vuttaṃ, aññattha pana vibhattiantapadameva gahetabba’’nti. Padasodhammaṃ niddiṭṭhaṃ dhammanti piṭakattayaṃ. ‘‘Aṭṭhakatha’’nti iminā saṅgītittayāruḷhaṃ porāṇaṭṭhakathaṃ gahetabbaṃ. Teneva gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘aṭṭhakathaṃ dhammapadajātakādivatthuñcā’’ti. Imināpi porāṇakaṃ saṅgītiāruḷhameva aṭṭhakathaṃ vuttanti vadanti. Aṭṭhakathādipāṭhaṃ ṭhapetvā damiḷādibhāsantarena yathāruci kathetuṃ vaṭṭatīti.
౯౨౮. పదాదీనం వసా ఛన్నం వాచానం ఉపరి ధమ్మం దేసేన్తస్సాతి యోజనా. దేసేన్తస్సాతి పదసోధమ్మే వుత్తలక్ఖణపదాదిసరూపాహి ఛహి వాచాహి ఉత్తరి ధమ్మం దేసేన్తస్స. పదాదిగణనాయాతి యథావుత్తలక్ఖణపదఅనుపదఅన్వక్ఖరఅనుబ్యఞ్జనగణనాయ.
928. Padādīnaṃ vasā channaṃ vācānaṃ upari dhammaṃ desentassāti yojanā. Desentassāti padasodhamme vuttalakkhaṇapadādisarūpāhi chahi vācāhi uttari dhammaṃ desentassa. Padādigaṇanāyāti yathāvuttalakkhaṇapadaanupadaanvakkharaanubyañjanagaṇanāya.
౯౨౯. పురిసవిగ్గహన్తి మనుస్సపురిసవేసం. ఏత్థ తిరచ్ఛానగతా నామ వేసనిమ్మానారహా ఇద్ధిమన్తా నాగసుపణ్ణా.
929.Purisaviggahanti manussapurisavesaṃ. Ettha tiracchānagatā nāma vesanimmānārahā iddhimantā nāgasupaṇṇā.
౯౩౧. వదతోతి అధికం ధమ్మం భాసతో.
931.Vadatoti adhikaṃ dhammaṃ bhāsato.
౯౩౨. ఇత్థిరూపన్తి మనుస్సిత్థివేసం. తిరచ్ఛానగతిత్థియాతి వుత్తసరూపాయ తిరచ్ఛానగతిత్థియా.
932.Itthirūpanti manussitthivesaṃ. Tiracchānagatitthiyāti vuttasarūpāya tiracchānagatitthiyā.
౯౩౩. సయం ఉట్ఠాయ నిసీదిత్వా పున ధమ్మం దేసేన్తస్స అనాపత్తి పకాసితాతి సమ్బన్ధో. మాతుగామస్స వా తథాతి ఏత్థ ‘‘తథా’’తి ఇమినా వుత్తప్పకారస్స గహితత్తా ఉట్ఠాయ నిసిన్నస్స మాతుగామస్స పున ధమ్మం దేసేన్తస్స అనాపత్తి పకాసితాతి వుత్తం హోతి. ‘‘ఉట్ఠాయా’’తిఆదినా ఇరియాపథపరివత్తనదస్సనేన నానాఇరియాపథేపి అనాపత్తిం దీపేతి.
933. Sayaṃ uṭṭhāya nisīditvā puna dhammaṃ desentassa anāpatti pakāsitāti sambandho. Mātugāmassa vā tathāti ettha ‘‘tathā’’ti iminā vuttappakārassa gahitattā uṭṭhāya nisinnassa mātugāmassa puna dhammaṃ desentassa anāpatti pakāsitāti vuttaṃ hoti. ‘‘Uṭṭhāyā’’tiādinā iriyāpathaparivattanadassanena nānāiriyāpathepi anāpattiṃ dīpeti.
౯౩౪. అఞ్ఞిస్సా పున అఞ్ఞిస్సాతి ఏత్థ ‘‘ఆగతాగతాయా’’తి సేసో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘అఞ్ఞస్స మాతుగామస్సాతి ఏకిస్సా దేసేత్వా పున ఆగతాగతాయ అఞ్ఞిస్సాపి దేసేతీతి ఏవం ఏకాసనే నిసిన్నో మాతుగామసతసహస్సన్నమ్పి దేసేతీతి అత్థో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౬౬). అవుత్తసముచ్చయత్థేన చ-సద్దేన ‘‘పఞ్హం పుట్ఠో కథేతీ’’తి (పాచి॰ ౬౬) ఇదం సముచ్చినోతి. ‘‘దీఘనికాయో కిమత్థియో భన్తే’’తి పఞ్హం పుచ్ఛతో మాతుగామస్స సబ్బం దీఘనికాయం వదతోపి అనాపత్తి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘పఞ్హం పుచ్ఛతి, పఞ్హం పుట్ఠో కథేతీతి మాతుగామో ‘దీఘనికాయో నామ భన్తే కిమత్థం దీపేతీ’తి పుచ్ఛతి, ఏవం పఞ్హం పుట్ఠో భిక్ఖు సబ్బం చేపి దీఘనికాయం కథేతి, అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౬౬). ఏత్థ చ సబ్బం చేపి దీఘనికాయం కథేతీతి యావ న నిట్ఠాతి, తావ పునదివసేపి కథేతి.
934.Aññissā puna aññissāti ettha ‘‘āgatāgatāyā’’ti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññassa mātugāmassāti ekissā desetvā puna āgatāgatāya aññissāpi desetīti evaṃ ekāsane nisinno mātugāmasatasahassannampi desetīti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 66). Avuttasamuccayatthena ca-saddena ‘‘pañhaṃ puṭṭho kathetī’’ti (pāci. 66) idaṃ samuccinoti. ‘‘Dīghanikāyo kimatthiyo bhante’’ti pañhaṃ pucchato mātugāmassa sabbaṃ dīghanikāyaṃ vadatopi anāpatti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pañhaṃ pucchati, pañhaṃ puṭṭho kathetīti mātugāmo ‘dīghanikāyo nāma bhante kimatthaṃ dīpetī’ti pucchati, evaṃ pañhaṃ puṭṭho bhikkhu sabbaṃ cepi dīghanikāyaṃ katheti, anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 66). Ettha ca sabbaṃ cepi dīghanikāyaṃ kathetīti yāva na niṭṭhāti, tāva punadivasepi katheti.
౯౩౫. ధమ్మస్స దేసనాయ, విఞ్ఞుమనుస్సపురిసస్స అసన్నిహితకరణేన చ ఆపజ్జితబ్బతో క్రియాక్రియం.
935. Dhammassa desanāya, viññumanussapurisassa asannihitakaraṇena ca āpajjitabbato kriyākriyaṃ.
ధమ్మదేసనాకథావణ్ణనా.
Dhammadesanākathāvaṇṇanā.
౯౩౬. మహగ్గతం రూపారూపజ్ఝానం. పణీతం లోకుత్తరధమ్మం. పధానభావం నీతన్తి పణీతం. ఆరోచేన్తస్సాతి ‘‘పఠమం ఝానం సమాపజ్జామీ’’తిఆదినా (పారా॰ ౨౦౧) నయేన చతుత్థపారాజికే వుత్తనయేన వదన్తస్స. పరినిబ్బానకాలే చ పుట్ఠకాలే చ భిక్ఖుభిక్ఖునీనం అత్తనా లద్ధస్స ఉత్తరిమనుస్సధమ్మస్స ఆరోచేతబ్బత్తా ‘‘ఠపేత్వా భిక్ఖునిం భిక్ఖు’’న్తి వుత్తం. ‘‘అఞ్ఞస్సా’’తి సేసో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఉపసమ్పన్నస్స భూతం ఆరోచేతీతి ఉత్తరిమనుస్సధమ్మమేవ సన్ధాయ వుత్తం. పరినిబ్బానకాలే, హి అన్తరా వా అతికడ్ఢియమానేన ఉపసమ్పన్నస్స భూతం ఆరోచేతుం వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౭౭). భూతేతి ఏత్థ ‘‘ఉత్తరిమనుస్సధమ్మే ఆరోచితే’’తి వత్తబ్బం, నిమిత్తత్థే భుమ్మం, అత్తనో సన్తానే ఇమస్మిం అత్తభావే సిద్ధఉత్తరిమనుస్సధమ్మస్స ఆరోచననిమిత్తన్తి అత్థో.
936.Mahaggataṃ rūpārūpajjhānaṃ. Paṇītaṃ lokuttaradhammaṃ. Padhānabhāvaṃ nītanti paṇītaṃ. Ārocentassāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’tiādinā (pārā. 201) nayena catutthapārājike vuttanayena vadantassa. Parinibbānakāle ca puṭṭhakāle ca bhikkhubhikkhunīnaṃ attanā laddhassa uttarimanussadhammassa ārocetabbattā ‘‘ṭhapetvā bhikkhuniṃ bhikkhu’’nti vuttaṃ. ‘‘Aññassā’’ti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘upasampannassa bhūtaṃ ārocetīti uttarimanussadhammameva sandhāya vuttaṃ. Parinibbānakāle, hi antarā vā atikaḍḍhiyamānena upasampannassa bhūtaṃ ārocetuṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 77). Bhūteti ettha ‘‘uttarimanussadhamme ārocite’’ti vattabbaṃ, nimittatthe bhummaṃ, attano santāne imasmiṃ attabhāve siddhauttarimanussadhammassa ārocananimittanti attho.
౯౩౭. నో చే జానాతి సో వుత్తన్తి యస్స ఆరోచేతి, సో సచే సుతక్ఖణేయేవ వుత్తనయేనేవ ‘‘ఏస పఠమజ్ఝానస్స లాభీ’’తిఆదినా నయేన వుత్తం నో జానాతి. పరియాయవచనేతి ‘‘యో తే విహారే వసతి, సో పఠమస్స ఝానస్స లాభీ’’తి ఏవమాదిపరియాయవచనే. యస్స ఉత్తరిమనుస్సధమ్మం ఆరోచేతి, సో సచే సుతసమనన్తరం ‘‘ఏస ఏవం వదతీ’’తి వుత్తం నో జానాతి, తాదిసస్స ఆరోచేన్తస్స భిక్ఖునో హోతి ఆపత్తి దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో. అస్స భూతస్స పరియాయవచనే చ భిక్ఖునో ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా.
937.Noce jānāti so vuttanti yassa āroceti, so sace sutakkhaṇeyeva vuttanayeneva ‘‘esa paṭhamajjhānassa lābhī’’tiādinā nayena vuttaṃ no jānāti. Pariyāyavacaneti ‘‘yo te vihāre vasati, so paṭhamassa jhānassa lābhī’’ti evamādipariyāyavacane. Yassa uttarimanussadhammaṃ āroceti, so sace sutasamanantaraṃ ‘‘esa evaṃ vadatī’’ti vuttaṃ no jānāti, tādisassa ārocentassa bhikkhuno hoti āpatti dukkaṭanti sambandho. Assa bhūtassa pariyāyavacane ca bhikkhuno āpatti dukkaṭaṃ hotīti yojanā.
౯౩౮. తథారూపే కారణే సతీతి పరస్స కారణభావం ఞత్వాపి పటిపత్తియా అమోఘభావదస్సనసముత్తేజనసమ్పహంసనాదికరసఙ్ఖాతే కారణే సతి. సబ్బస్సాపీతి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నస్స సబ్బస్స. సీలాదిన్తి సీలసుతపరియత్తిగుణం. వదతోతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖునో’’తి పకరణతో లబ్భతి.
938.Tathārūpekāraṇe satīti parassa kāraṇabhāvaṃ ñatvāpi paṭipattiyā amoghabhāvadassanasamuttejanasampahaṃsanādikarasaṅkhāte kāraṇe sati. Sabbassāpīti upasampannānupasampannassa sabbassa. Sīlādinti sīlasutapariyattiguṇaṃ. Vadatoti ettha ‘‘bhikkhuno’’ti pakaraṇato labbhati.
౯౩౯. తదసమ్భవాతి దిట్ఠిసమ్పన్నస్స ఉమ్మాదాదీనం అసమ్భవా. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘దిట్ఠిసమ్పన్నానం ఉమ్మాదస్స వా చిత్తక్ఖేపస్స వా అభావాతి. మహాపచ్చరియమ్పి హి విచారిత’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౭౭). ఉమ్మత్తకపదస్స అవచనే కారణం వదన్తేనేవ ఖిత్తచిత్తాదిపదానం అవచనే కారణఞ్చ ఉపలక్ఖణతో దస్సితమేవాతి దట్ఠబ్బం. ఏత్థ చ మగ్గఫలదిట్ఠియా సమన్నాగతానం అరియానమేవ హి ఉమ్మత్తకాదిభావో నత్థి. ఝానలాభినో పన తస్మిం సతి ఝానా పరిహాయన్తి, తస్మా తేసం అభూతారోచనపచ్చయా అనాపత్తి వత్తబ్బా, న భూతారోచనపచ్చయా.
939.Tadasambhavāti diṭṭhisampannassa ummādādīnaṃ asambhavā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘diṭṭhisampannānaṃ ummādassa vā cittakkhepassa vā abhāvāti. Mahāpaccariyampi hi vicārita’’nti (pāci. aṭṭha. 77). Ummattakapadassa avacane kāraṇaṃ vadanteneva khittacittādipadānaṃ avacane kāraṇañca upalakkhaṇato dassitamevāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca maggaphaladiṭṭhiyā samannāgatānaṃ ariyānameva hi ummattakādibhāvo natthi. Jhānalābhino pana tasmiṃ sati jhānā parihāyanti, tasmā tesaṃ abhūtārocanapaccayā anāpatti vattabbā, na bhūtārocanapaccayā.
౯౪౦. ఇమిస్సాపత్తియా అఞ్ఞత్ర ఝానమగ్గాదిలాభీనం అఞ్ఞస్స అసమ్భవా ‘‘కుసలాబ్యాకతేహేవ ద్విచిత్త’’న్తి వుత్తం. ఇదఞ్చ ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన అరియపుగ్గలేయేవ సన్ధాయ వుత్తం. పణ్ణత్తిం అజానన్తా పన ఝానలాభీ పుథుజ్జనా నానావత్థుమ్హి లోభవసేన అకుసలచిత్తేనాపి న ఆరోచేన్తీతి నత్థి, తస్మా ‘‘తిచిత్త’’న్తి వత్తబ్బం సియా, తథాపి బహులేన కుసలాబ్యాకతానమేవ సమ్భవోతి ఏవం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. ద్వివేదనం సుఖోపేక్ఖావసేన. ఇదఞ్చ సిక్ఖాపదం పణ్ణత్తిఅజాననవసేన అచిత్తకసముట్ఠానం హోతి. అరియా చేత్థ పణ్ణత్తిం జానన్తా వీతిక్కమం న కరోన్తి, పుథుజ్జనా పన పణ్ణత్తిం జానిత్వాపి వీతిక్కమం కరోన్తి. తే చ సత్థునో ఆణావీతిక్కమచేతనాయ బలవఅకుసలభావతో ఝానా పరిహాయన్తీతి దట్ఠబ్బం.
940. Imissāpattiyā aññatra jhānamaggādilābhīnaṃ aññassa asambhavā ‘‘kusalābyākateheva dvicitta’’nti vuttaṃ. Idañca ukkaṭṭhaparicchedena ariyapuggaleyeva sandhāya vuttaṃ. Paṇṇattiṃ ajānantā pana jhānalābhī puthujjanā nānāvatthumhi lobhavasena akusalacittenāpi na ārocentīti natthi, tasmā ‘‘ticitta’’nti vattabbaṃ siyā, tathāpi bahulena kusalābyākatānameva sambhavoti evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dvivedanaṃ sukhopekkhāvasena. Idañca sikkhāpadaṃ paṇṇattiajānanavasena acittakasamuṭṭhānaṃ hoti. Ariyā cettha paṇṇattiṃ jānantā vītikkamaṃ na karonti, puthujjanā pana paṇṇattiṃ jānitvāpi vītikkamaṃ karonti. Te ca satthuno āṇāvītikkamacetanāya balavaakusalabhāvato jhānā parihāyantīti daṭṭhabbaṃ.
భూతారోచనకథావణ్ణనా.
Bhūtārocanakathāvaṇṇanā.
౯౪౧. భిక్ఖునో దుట్ఠుల్లం ఆపత్తిం భిక్ఖుసమ్ముతిం ఠపేత్వా అనుపసమ్పన్నే ఆరోచేన్తస్స భిక్ఖునో ఆపత్తీతి యోజనా. దుట్ఠుల్లం ఆపత్తిన్తి సఙ్ఘాదిసేసో. నను చ ‘‘దుట్ఠుల్లా నామ ఆపత్తి చత్తారి చ పారాజికాని తేరస చ సఙ్ఘాదిసేసా’’తి (పాచి॰ ౭౯) పదభాజనే పారాజికసఙ్ఘాదిసేసా దస్సితా, కస్మా ఇధ సఙ్ఘాదిసేసోవ గహితోతి? వుచ్చతే – పారాజికం దుట్ఠుల్లసద్దత్థదస్సనత్థం వుత్తం, ఇధ పన సఙ్ఘాదిసేసోయేవ భగవతా అధిప్పేతోతి అట్ఠకథాయం విచారితమేతం. వుత్తఞ్హి తత్థ ‘‘పారాజికాని దుట్ఠుల్లసద్దత్థదస్సనత్థం వుత్తాని, సఙ్ఘాదిసేసం పన ఇధ అధిప్పేత’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౭౮). వక్ఖతి చ ‘‘ఇధ సఙ్ఘాదిసేసావ, దుట్ఠుల్లాపత్తియో మతా’’తి. అనుపసమ్పన్నేతి ‘‘భిక్ఖుఞ్చ భిక్ఖునిఞ్చ ఠపేత్వా అవసేసో అనుపసమ్పన్నో’’తి (పాచి॰ ౮౦) పదభాజనే నిద్దిట్ఠఅనుపసమ్పన్నస్స ఆరోచేన్తస్సాతి వుత్తం హోతి.
941. Bhikkhuno duṭṭhullaṃ āpattiṃ bhikkhusammutiṃ ṭhapetvā anupasampanne ārocentassa bhikkhuno āpattīti yojanā. Duṭṭhullaṃ āpattinti saṅghādiseso. Nanu ca ‘‘duṭṭhullā nāma āpatti cattāri ca pārājikāni terasa ca saṅghādisesā’’ti (pāci. 79) padabhājane pārājikasaṅghādisesā dassitā, kasmā idha saṅghādisesova gahitoti? Vuccate – pārājikaṃ duṭṭhullasaddatthadassanatthaṃ vuttaṃ, idha pana saṅghādisesoyeva bhagavatā adhippetoti aṭṭhakathāyaṃ vicāritametaṃ. Vuttañhi tattha ‘‘pārājikāni duṭṭhullasaddatthadassanatthaṃ vuttāni, saṅghādisesaṃ pana idha adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 78). Vakkhati ca ‘‘idha saṅghādisesāva, duṭṭhullāpattiyo matā’’ti. Anupasampanneti ‘‘bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avaseso anupasampanno’’ti (pāci. 80) padabhājane niddiṭṭhaanupasampannassa ārocentassāti vuttaṃ hoti.
ఠపేత్వా భిక్ఖుసమ్ముతిన్తి ‘‘అత్థి భిక్ఖుసమ్ముతి ఆపత్తిపరియన్తా న కులపరియన్తా’’తిఆదినా (పాచి॰ ౮౦) పదభాజనే దస్సితం అభిణ్హాపత్తికస్స భిక్ఖునో ఆయతిం సంవరత్థం హిరోత్తప్పజననత్థం ఆపత్తియో వా ఉపాసకకులాని వా ఉభయమేవ వా పరిచ్ఛిన్దిత్వా వా అపరిచ్ఛిన్దిత్వా వా ఆపత్తియో ఆరోచేతుం సఙ్ఘేన సఙ్ఘమజ్ఝే తిక్ఖత్తుం సావేత్వా కతసమ్ముతిం ఠపేత్వాతి వుత్తం హోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘అభిణ్హాపత్తికం భిక్ఖుం దిస్వా ‘ఏవమేస పరేసు హిరోత్తప్పేనాపి ఆయతిం సంవరం ఆపజ్జిస్సతీ’తి తస్స భిక్ఖునో హితేసితాయ తిక్ఖత్తుం అపలోకేత్వా సఙ్ఘేన కాతబ్బా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౦).
Ṭhapetvā bhikkhusammutinti ‘‘atthi bhikkhusammuti āpattipariyantā na kulapariyantā’’tiādinā (pāci. 80) padabhājane dassitaṃ abhiṇhāpattikassa bhikkhuno āyatiṃ saṃvaratthaṃ hirottappajananatthaṃ āpattiyo vā upāsakakulāni vā ubhayameva vā paricchinditvā vā aparicchinditvā vā āpattiyo ārocetuṃ saṅghena saṅghamajjhe tikkhattuṃ sāvetvā katasammutiṃ ṭhapetvāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘abhiṇhāpattikaṃ bhikkhuṃ disvā ‘evamesa paresu hirottappenāpi āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjissatī’ti tassa bhikkhuno hitesitāya tikkhattuṃ apaloketvā saṅghena kātabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 80).
౯౪౨. ఘటేత్వా వదన్తస్సేవాతి ఏవకారో యథాఠానే యోజేతబ్బో. ఏవకారేన బ్యవచ్ఛిన్నమత్థం వక్ఖతి ‘‘వత్థు’’న్తిఆదినా. ‘‘అసుచిం మోచేత్వా’’తి ఇమినా వత్థుమాహ, ‘‘సఙ్ఘాదిసేస’’న్తి ఇమినా ఆపత్తిం. వజ్జమేవ వజ్జతా. ‘‘పాచిత్తియాపత్తీ’’తి ఇమస్సాయం పరియాయో. ‘‘అయం అసుచిం మోచేత్వా సఙ్ఘాదిసేసం ఆపన్నో’’తి వత్థునా సద్ధిం ఘటేత్వా ఆపత్తిం వదన్తస్స వజ్జతా పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా.
942.Ghaṭetvā vadantassevāti evakāro yathāṭhāne yojetabbo. Evakārena byavacchinnamatthaṃ vakkhati ‘‘vatthu’’ntiādinā. ‘‘Asuciṃ mocetvā’’ti iminā vatthumāha, ‘‘saṅghādisesa’’nti iminā āpattiṃ. Vajjameva vajjatā. ‘‘Pācittiyāpattī’’ti imassāyaṃ pariyāyo. ‘‘Ayaṃ asuciṃ mocetvā saṅghādisesaṃ āpanno’’ti vatthunā saddhiṃ ghaṭetvā āpattiṃ vadantassa vajjatā pācittiyāpatti hotīti yojanā.
౯౪౩. సుద్ధస్సాతి పారాజికమనాపన్నస్స. వదన్తి వదనహేతు, వత్థునా సద్ధిం సఙ్ఘాదిసేసస్స కథనతోతి అత్థో.
943.Suddhassāti pārājikamanāpannassa. Vadanti vadanahetu, vatthunā saddhiṃ saṅghādisesassa kathanatoti attho.
౯౪౪. అదుట్ఠుల్లాయాతి సఙ్ఘాదిసేసతో అఞ్ఞాయ ఆపత్తియా. దుట్ఠుల్లసఞ్ఞినోతి సఙ్ఘాదిసేససఞ్ఞినో. సేసా ఆపత్తియోపి వాతి సఙ్ఘాదిసేసం వినా సేసే ఛళాపత్తిక్ఖన్ధే.
944.Aduṭṭhullāyāti saṅghādisesato aññāya āpattiyā. Duṭṭhullasaññinoti saṅghādisesasaññino. Sesā āpattiyopi vāti saṅghādisesaṃ vinā sese chaḷāpattikkhandhe.
౯౪౫. తథాతి దుక్కటం అతిదిసతి. పఞ్చధా మతం అనుపసమ్పన్నస్స దుట్ఠుల్లం అజ్ఝాచారం ఆరోచేన్తస్స తథా దుక్కటన్తి యోజనా. అనుపసమ్పన్నస్స పఞ్చధా మతం దుట్ఠుల్లం అజ్ఝాచారన్తి చ పాణాతిపాతాదిపఞ్చసిక్ఖాపదవీతిక్కమా గహితా. కేచి పన ‘‘సుక్కవిస్సట్ఠిఆదయో పఞ్చా’’తి వదన్తి, తం న గహేతబ్బం. పాణాతిపాతాదీని హి దసేవ సిక్ఖాపదాని సామణేరానం పఞ్ఞత్తాని. తేసం పఞ్ఞత్తేసుయేవ చ సిక్ఖాపదేసు దుట్ఠుల్లాదుట్ఠుల్లవిచారణా కాతబ్బా, న చ సుక్కవిస్సట్ఠిఆదీని విసుం తేసం పఞ్ఞత్తాని అత్థీతి.
945.Tathāti dukkaṭaṃ atidisati. Pañcadhā mataṃ anupasampannassa duṭṭhullaṃ ajjhācāraṃ ārocentassa tathā dukkaṭanti yojanā. Anupasampannassa pañcadhā mataṃ duṭṭhullaṃ ajjhācāranti ca pāṇātipātādipañcasikkhāpadavītikkamā gahitā. Keci pana ‘‘sukkavissaṭṭhiādayo pañcā’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi daseva sikkhāpadāni sāmaṇerānaṃ paññattāni. Tesaṃ paññattesuyeva ca sikkhāpadesu duṭṭhullāduṭṭhullavicāraṇā kātabbā, na ca sukkavissaṭṭhiādīni visuṃ tesaṃ paññattāni atthīti.
అథ భిక్ఖునో దుట్ఠుల్లసఙ్ఖాతాని సుక్కవిస్సట్ఠిఆదీని అనుపసమ్పన్నస్స కిం నామ హోన్తీతి? అజ్ఝాచారో నామ హోన్తీతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సుక్కవిస్సట్ఠి…పే॰… అజ్ఝాచారో నామాతి వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౨). ఇమినాపి చేతం సిద్ధం ‘‘అనుపసమ్పన్నస్స సుక్కవిస్సట్ఠిఆది దుట్ఠుల్లం నామ న హోతీ’’తి. ‘‘అజ్ఝాచారో నామా’’తి హి వదన్తో అనుపసమ్పన్నస్స సుక్కవిస్సట్ఠిఆది కేవలం అజ్ఝాచారో నామ హోతి, న పన దుట్ఠుల్లో నామ అజ్ఝాచారోతి దీపేతి. ‘‘అజ్ఝాచారో నామా’’తి చ అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా, అకత్తబ్బరూపత్తా చ అనుపసమ్పన్నస్స సుక్కవిస్సట్ఠిఆదీని దణ్డకమ్మవత్థుపక్ఖం భజన్తి. తాని చ అఞ్ఞస్స అనుపసమ్పన్నస్స అవణ్ణకామతాయ ఆరోచేన్తో భిక్ఖు దుక్కటం ఆపజ్జతీతి వదన్తి. ఇధ పన అనుపసమ్పన్నగ్గహణేన సామణేరసామణేరిసిక్ఖమానానం గహణం వేదితబ్బం.
Atha bhikkhuno duṭṭhullasaṅkhātāni sukkavissaṭṭhiādīni anupasampannassa kiṃ nāma hontīti? Ajjhācāro nāma hontīti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sukkavissaṭṭhi…pe… ajjhācāro nāmāti vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 82). Imināpi cetaṃ siddhaṃ ‘‘anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādi duṭṭhullaṃ nāma na hotī’’ti. ‘‘Ajjhācāro nāmā’’ti hi vadanto anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādi kevalaṃ ajjhācāro nāma hoti, na pana duṭṭhullo nāma ajjhācāroti dīpeti. ‘‘Ajjhācāro nāmā’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā, akattabbarūpattā ca anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādīni daṇḍakammavatthupakkhaṃ bhajanti. Tāni ca aññassa anupasampannassa avaṇṇakāmatāya ārocento bhikkhu dukkaṭaṃ āpajjatīti vadanti. Idha pana anupasampannaggahaṇena sāmaṇerasāmaṇerisikkhamānānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
అదుట్ఠుల్లం అజ్ఝాచారన్తి యోజనా. ‘‘అనుపసమ్పన్నస్సా’’తి చ అజ్ఝాహరితబ్బాని. అనుపసమ్పన్నస్స యథావుత్తేహి పఞ్చసిక్ఖాపదేహి అఞ్ఞం వికాలభోజనాదిం అదుట్ఠుల్లం అజ్ఝాచారం వా. యథాహ ‘‘అనుపసమ్పన్నస్స దుట్ఠుల్లం వా అదుట్ఠుల్లం వా అజ్ఝాచార’’న్తిఆది (పాచి॰ ౮౨).
Aduṭṭhullaṃ ajjhācāranti yojanā. ‘‘Anupasampannassā’’ti ca ajjhāharitabbāni. Anupasampannassa yathāvuttehi pañcasikkhāpadehi aññaṃ vikālabhojanādiṃ aduṭṭhullaṃ ajjhācāraṃ vā. Yathāha ‘‘anupasampannassa duṭṭhullaṃ vā aduṭṭhullaṃ vā ajjhācāra’’ntiādi (pāci. 82).
౯౪౬. కేవలం వత్థుం వా ఆరోచేన్తస్సాతి ‘‘అయం సుక్కవిస్సట్ఠిం ఆపన్నో’’తిఆదినా నయేన వత్థుమత్తం ఆరోచేన్తస్స. కేవలం ఆపత్తిం వా ఆరోచేన్తస్సాతి ‘‘అయం పారాజికం ఆపన్నో, అయం సఙ్ఘాదిసేసం ఆపన్నో’’తిఆదినా నయేన ఆపత్తిమత్తం ఆరోచేన్తస్స చ. భిక్ఖుసమ్ముతియాతి ఏత్థ వత్థునా ఘటేత్వా ఆపత్తిం ఆరోచేన్తస్సాతి గహేతబ్బం. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘అనాపత్తీ’’తి ఏతం పరామసతి.
946.Kevalaṃvatthuṃ vā ārocentassāti ‘‘ayaṃ sukkavissaṭṭhiṃ āpanno’’tiādinā nayena vatthumattaṃ ārocentassa. Kevalaṃ āpattiṃ vā ārocentassāti ‘‘ayaṃ pārājikaṃ āpanno, ayaṃ saṅghādisesaṃ āpanno’’tiādinā nayena āpattimattaṃ ārocentassa ca. Bhikkhusammutiyāti ettha vatthunā ghaṭetvā āpattiṃ ārocentassāti gahetabbaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘anāpattī’’ti etaṃ parāmasati.
దుట్ఠుల్లారోచనకథావణ్ణనా.
Duṭṭhullārocanakathāvaṇṇanā.
౯౪౮. అకప్పియం పథవిన్తి పదభాజనే ‘‘ద్వే పథవియో జాతా చ పథవీ అజాతా చ పథవీ’’తి (పాచి॰ ౮౬) ఉద్దిసిత్వా –
948.Akappiyaṃ pathavinti padabhājane ‘‘dve pathaviyo jātā ca pathavī ajātā ca pathavī’’ti (pāci. 86) uddisitvā –
‘‘జాతా నామ పథవీ సుద్ధపంసు సుద్ధమత్తికా అప్పపాసాణా అప్పసక్ఖరా అప్పకథలా అప్పమరుమ్బా అప్పవాలికా యేభుయ్యేనపంసుకా యేభుయ్యేనమత్తికా, అదడ్ఢాపి వుచ్చతి జాతా పథవీ. యోపి పంసుపుఞ్జో వా మత్తికాపుఞ్జో వా అతిరేకచాతుమాసం ఓవట్ఠో, అయమ్పి వుచ్చతి జాతా పథవీ’’తి (పాచి॰ ౮౬) చ,
‘‘Jātā nāma pathavī suddhapaṃsu suddhamattikā appapāsāṇā appasakkharā appakathalā appamarumbā appavālikā yebhuyyenapaṃsukā yebhuyyenamattikā, adaḍḍhāpi vuccati jātā pathavī. Yopi paṃsupuñjo vā mattikāpuñjo vā atirekacātumāsaṃ ovaṭṭho, ayampi vuccati jātā pathavī’’ti (pāci. 86) ca,
‘‘అజాతా నామ పథవీ సుద్ధపాసాణా సుద్ధసక్ఖరా సుద్ధకథలా సుద్ధమరుమ్బా సుద్ధవాలికా అప్పపంసు అప్పమత్తికా యేభుయ్యేనపాసాణా యేభుయ్యేనసక్ఖరా యేభుయ్యేనకథలా యేభుయ్యేనమరుమ్బా యేభుయ్యేనవాలికా, దడ్ఢాపి వుచ్చతి అజాతా పథవీ. యోపి పంసుపుఞ్జో వా మత్తికాపుఞ్జో వా ఊనచాతుమాసం ఓవట్ఠో, అయమ్పి వుచ్చతి అజాతా పథవీ’’తి (పాచి॰ ౮౬) చ –
‘‘Ajātā nāma pathavī suddhapāsāṇā suddhasakkharā suddhakathalā suddhamarumbā suddhavālikā appapaṃsu appamattikā yebhuyyenapāsāṇā yebhuyyenasakkharā yebhuyyenakathalā yebhuyyenamarumbā yebhuyyenavālikā, daḍḍhāpi vuccati ajātā pathavī. Yopi paṃsupuñjo vā mattikāpuñjo vā ūnacātumāsaṃ ovaṭṭho, ayampi vuccati ajātā pathavī’’ti (pāci. 86) ca –
నిద్దిట్ఠాసు ద్వీసు పథవీసు జాతపథవిసఙ్ఖాతం అకప్పియపథవిం.
Niddiṭṭhāsu dvīsu pathavīsu jātapathavisaṅkhātaṃ akappiyapathaviṃ.
ఏత్థ పాసాణాదీనం లక్ఖణం అట్ఠకథాయం ‘‘ముట్ఠిప్పమాణతో ఉపరి పాసాణాతి వేదితబ్బా, ముట్ఠిప్పమాణా సక్ఖరా. కథలాతి కపాలఖణ్డాని. మరుమ్బాతి కటసక్ఖరా. వాలికాతి వాలుకాయేవా’’తి వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. యేభుయ్యేనపంసుకాదీనం లక్ఖణం ‘‘యేభుయ్యేనపంసుకాతి తీసు కోట్ఠాసేసు ద్వే కోట్ఠాసా పంసు, ఏకో పాసాణాదీసు అఞ్ఞతరో కోట్ఠాసో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౬) చ ‘‘అదడ్ఢాపీతి ఉద్ధనపత్తపచనకుమ్భకారావాపాదివసేన తథా తథా అదడ్ఢా’’తిఆది అట్ఠకథాతో చ వేదితబ్బం. ‘‘అప్పపంసుఅప్పమత్తికా’’తి ద్వీసుపి పదేసు నిద్దేసరూపేన యేభుయ్యేనపాసాణాదిపదపఞ్చకం వుత్తం, తత్థాపి అత్థో యేభుయ్యేనపంసుపదాదీసు వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘తేసంయేవ హి ద్విన్నం పభేదదస్సనమేత’’న్తి (పాచి॰ ౮౬).
Ettha pāsāṇādīnaṃ lakkhaṇaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇāti veditabbā, muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍāni. Marumbāti kaṭasakkharā. Vālikāti vālukāyevā’’ti vuttanayeneva veditabbaṃ. Yebhuyyenapaṃsukādīnaṃ lakkhaṇaṃ ‘‘yebhuyyenapaṃsukāti tīsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā paṃsu, eko pāsāṇādīsu aññataro koṭṭhāso’’ti (pāci. aṭṭha. 86) ca ‘‘adaḍḍhāpīti uddhanapattapacanakumbhakārāvāpādivasena tathā tathā adaḍḍhā’’tiādi aṭṭhakathāto ca veditabbaṃ. ‘‘Appapaṃsuappamattikā’’ti dvīsupi padesu niddesarūpena yebhuyyenapāsāṇādipadapañcakaṃ vuttaṃ, tatthāpi attho yebhuyyenapaṃsupadādīsu vuttavipallāsena veditabbo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃyeva hi dvinnaṃ pabhedadassanameta’’nti (pāci. 86).
ఖణేయ్య వాతి ఏవరూపం అకప్పియపథవిపదేసం అన్తమసో పాదఙ్గుట్ఠేనాపి సమ్ముఞ్జనిసలాకాయపి సయం వా ఖణతి. ఖణాపేయ్య వాతి అఞ్ఞేన వా ‘‘ఇదం ఖణాహీ’’తిఆదినా అకప్పియవోహారేన ఖణాపేయ్య. భేదాపేయ్యాతి తథేవ భేదాపేయ్య. భిన్దేయ్య వాతి పస్సావధారాదీహిపి భిన్దేయ్య. అధికారవసేన వా-సద్దస్స సబ్బకిరియాపదేహి సమ్బన్ధో లబ్భతీతి భేదాపేయ్య చాతి ఏత్థ చ-సద్దో ఇధ అవుత్తస్స ‘‘దహతి వా, దహాపేతి వా’’తి పదద్వయస్స సముచ్చయకోతి వేదితబ్బో. అన్తమసో పత్తమ్పి పచన్తో సయం వా దహతి, అఞ్ఞేన వా దహాపేతీతిఆది ఇమేసం పదానం అట్ఠకథావసేన (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౭) వేదితబ్బం. పాచిత్తియం సియాతి ఖణన్తస్స, భిన్దన్తస్స చ పహారే పహారే పాచిత్తియం.
Khaṇeyya vāti evarūpaṃ akappiyapathavipadesaṃ antamaso pādaṅguṭṭhenāpi sammuñjanisalākāyapi sayaṃ vā khaṇati. Khaṇāpeyya vāti aññena vā ‘‘idaṃ khaṇāhī’’tiādinā akappiyavohārena khaṇāpeyya. Bhedāpeyyāti tatheva bhedāpeyya. Bhindeyya vāti passāvadhārādīhipi bhindeyya. Adhikāravasena vā-saddassa sabbakiriyāpadehi sambandho labbhatīti bhedāpeyya cāti ettha ca-saddo idha avuttassa ‘‘dahati vā, dahāpeti vā’’ti padadvayassa samuccayakoti veditabbo. Antamaso pattampi pacanto sayaṃ vā dahati, aññena vā dahāpetītiādi imesaṃ padānaṃ aṭṭhakathāvasena (pāci. aṭṭha. 87) veditabbaṃ. Pācittiyaṃ siyāti khaṇantassa, bhindantassa ca pahāre pahāre pācittiyaṃ.
౯౪౯. ఆణాపేన్తస్స ఆణత్తిగణనాయ, దహన్తస్స అగ్గిపాతగణనాయ హోతీతి ఇదం ‘‘పహారే పహారే పాచిత్తియ’’న్తిఆదిఅట్ఠకథావచనవసేన వేదితబ్బం, ఇమమేవ దస్సేతుమాహ ‘‘సయమేవా’’తిఆది.
949. Āṇāpentassa āṇattigaṇanāya, dahantassa aggipātagaṇanāya hotīti idaṃ ‘‘pahāre pahāre pācittiya’’ntiādiaṭṭhakathāvacanavasena veditabbaṃ, imameva dassetumāha ‘‘sayamevā’’tiādi.
౯౫౦. ఆణాపేన్తస్సాతి సకిం ఆణాపేన్తస్స.
950.Āṇāpentassāti sakiṃ āṇāpentassa.
౯౫౧. ‘‘ఖణాపేయ్యా’’తి సామఞ్ఞవచనస్స అపవాదదస్సనత్థం ‘‘ఖణ పోక్ఖరణి’’న్తిఆదిమాహ. కోచి దోసో న విజ్జతీతి ఏత్థ పోక్ఖరణిఆవాటాదిసద్దానం పథవిపరియాయత్తాభావతో ఏవంవచనేన అనాపత్తీతి అధిప్పాయో.
951. ‘‘Khaṇāpeyyā’’ti sāmaññavacanassa apavādadassanatthaṃ ‘‘khaṇa pokkharaṇi’’ntiādimāha. Koci doso na vijjatīti ettha pokkharaṇiāvāṭādisaddānaṃ pathavipariyāyattābhāvato evaṃvacanena anāpattīti adhippāyo.
౯౫౨. ‘‘ఇమం ఇధా’’తిఆదీనం పదానం పచ్చక్ఖభూతాధిప్పేతభూమివాచకత్తా తేహి యోజేత్వా వుత్తస్స తస్సేవ పయోగస్స ఆపత్తికరభావం దస్సేతుమాహ ‘‘ఇమ’’న్తిఆది.
952. ‘‘Imaṃ idhā’’tiādīnaṃ padānaṃ paccakkhabhūtādhippetabhūmivācakattā tehi yojetvā vuttassa tasseva payogassa āpattikarabhāvaṃ dassetumāha ‘‘ima’’ntiādi.
౯౫౩. కన్దన్తి తాలాదికన్దం. కురున్దన్తి కులచోచరుక్ఖం. థూణన్తి థమ్భం. ఖాణుకన్తి సాఖావిటపరహితం రుక్ఖావయవం. మూలన్తి పథవియా సుప్పతిట్ఠితభావకరం రుక్ఖావయవం. వట్టతీతి అనియమేత్వా వచనేన అనాపత్తిభావతో వట్టతి.
953.Kandanti tālādikandaṃ. Kurundanti kulacocarukkhaṃ. Thūṇanti thambhaṃ. Khāṇukanti sākhāviṭaparahitaṃ rukkhāvayavaṃ. Mūlanti pathaviyā suppatiṭṭhitabhāvakaraṃ rukkhāvayavaṃ. Vaṭṭatīti aniyametvā vacanena anāpattibhāvato vaṭṭati.
౯౫౪. ఇమన్తి పచ్చక్ఖపరామాసపదేన నియమేత్వా వచనతో ఆపత్తి హోతీతి ఆహ ‘‘నియమేత్వాన వత్తుం పన న వట్టతీ’’తి.
954.Imanti paccakkhaparāmāsapadena niyametvā vacanato āpatti hotīti āha ‘‘niyametvāna vattuṃ pana na vaṭṭatī’’ti.
౯౫౫. ఘటేహి ఉస్సిఞ్చితున్తి ఘటేహి గహేత్వా అవసిఞ్చితుం. తనుకద్దమోతి జమ్బాలో. బహలం కద్దమం భిక్ఖునా అపనేతుం న చ వట్టతీతి యోజేతబ్బం.
955.Ghaṭehi ussiñcitunti ghaṭehi gahetvā avasiñcituṃ. Tanukaddamoti jambālo. Bahalaṃ kaddamaṃ bhikkhunā apanetuṃ na ca vaṭṭatīti yojetabbaṃ.
౯౫౬. నదియాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన గఙ్గాకన్దరాదీనం గహణం. ‘‘తట’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. వట్ఠన్తి వుట్ఠీహి ఓవట్ఠఞ్చ. చాతుమాసన్తి వికోపనకిరియాయ అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం, చాతుమాసబ్భన్తరే వికోపేతుం వట్టతీతి అత్థో.
956.Nadiyādīnanti ettha ādi-saddena gaṅgākandarādīnaṃ gahaṇaṃ. ‘‘Taṭa’’nti iminā sambandho. Vaṭṭhanti vuṭṭhīhi ovaṭṭhañca. Cātumāsanti vikopanakiriyāya accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, cātumāsabbhantare vikopetuṃ vaṭṭatīti attho.
౯౫౭. సచే తోయస్మిం పతతి తటన్తి యోజనా, సచే కూలం భిజ్జిత్వా అన్తోఉదకే పతతీతి. దేవే వుట్ఠేపీతి పజ్జున్నదేవే వుట్ఠేపి. వుట్ఠ-సద్దో కత్తుసాధనో. చాతుమాసమతిక్కన్తేపీతి యోజనా. తత్థ హేతుదస్సనత్థమాహ ‘‘తోయే దేవో హి వస్సతీ’’తి.
957. Sace toyasmiṃ patati taṭanti yojanā, sace kūlaṃ bhijjitvā antoudake patatīti. Deve vuṭṭhepīti pajjunnadeve vuṭṭhepi. Vuṭṭha-saddo kattusādhano. Cātumāsamatikkantepīti yojanā. Tattha hetudassanatthamāha ‘‘toye devo hi vassatī’’ti.
౯౫౮. సోణ్డిన్తి పాసాణపోక్ఖరణిం. తత్థ తూతి ఉదకరహితే తస్మిం సోణ్డిఆవాటే.
958.Soṇḍinti pāsāṇapokkharaṇiṃ. Tattha tūti udakarahite tasmiṃ soṇḍiāvāṭe.
౯౫౯. అన్తోచాతుమాసం సోధేతుం భిన్దితున్తి యోజనా. ‘‘సోధేతుం భిన్దితుం వికోపేతు’’న్తి కిరియాపదేహి ‘‘రజ’’న్తి కమ్మపదం ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బం. తం రజోరాసిం దేవే వుట్ఠే పచ్ఛా ఉదకస్స ఛిన్నత్తా బహలభూమిసుక్ఖమ్పి వుట్ఠిపాతదివసతో పట్ఠాయ అన్తోచాతుమాసే కోపేతుం భిన్దితుం వట్టతీతి అత్థో.
959. Antocātumāsaṃ sodhetuṃ bhinditunti yojanā. ‘‘Sodhetuṃ bhindituṃ vikopetu’’nti kiriyāpadehi ‘‘raja’’nti kammapadaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Taṃ rajorāsiṃ deve vuṭṭhe pacchā udakassa chinnattā bahalabhūmisukkhampi vuṭṭhipātadivasato paṭṭhāya antocātumāse kopetuṃ bhindituṃ vaṭṭatīti attho.
౯౬౦. పుణ్ణే సోణ్డిమ్హి తం రజం వికోపేతుం వట్టతి చాతుమాసతో ఉద్ధన్తి యోజనా.
960.Puṇṇe soṇḍimhi taṃ rajaṃ vikopetuṃ vaṭṭati cātumāsato uddhanti yojanā.
౯౬౧. ‘‘ఫుసాయన్తే’’తి ఏతేన ‘‘దేవో’’తి ఇదం భుమ్మవసేన విపరిణామేత్వా ‘‘దేవే ఫుసాయన్తే’’తి యోజేతబ్బం, పజ్జున్నదేవే వుట్ఠిపాతం కరోన్తేతి అత్థో. పిట్ఠిపాసాణకేతి పాసాణపిట్ఠే. తమ్పీతి తథా పాసాణపిట్ఠే లగ్గం తమ్పి రజం.
961.‘‘Phusāyante’’ti etena ‘‘devo’’ti idaṃ bhummavasena vipariṇāmetvā ‘‘deve phusāyante’’ti yojetabbaṃ, pajjunnadeve vuṭṭhipātaṃ karonteti attho. Piṭṭhipāsāṇaketi pāsāṇapiṭṭhe. Tampīti tathā pāsāṇapiṭṭhe laggaṃ tampi rajaṃ.
౯౬౨. అకతపబ్భారో నామ యథా హేట్ఠాభాగో వుట్ఠిఫుసితేహి న తేమీయతి, తథా నమిత్వా ఠితపబ్బతప్పదేసో. ఇదం అనోవస్సకట్ఠానే ఉట్ఠితవమ్మికానం ఉపలక్ఖణం.
962.Akatapabbhāro nāma yathā heṭṭhābhāgo vuṭṭhiphusitehi na temīyati, tathā namitvā ṭhitapabbatappadeso. Idaṃ anovassakaṭṭhāne uṭṭhitavammikānaṃ upalakkhaṇaṃ.
౯౬౩. అబ్భోకాసే వుట్ఠితో వమ్మికో సచే ఓవట్ఠో, కం చాతుమాసం వికోపేతుం వట్టతీతి సమ్బన్ధో. చాతుమాసన్తి వికోపనకిరియాయ అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. రుక్ఖేతి చ థమ్భపాసాణాదీనం ఉపలక్ఖణం. ఉపచికాదీనన్తి ఆది-సద్దేన కాళకిపిల్లికాదీనం గహణం. సో నయోతి ‘‘ఓవట్ఠదివసతో ఉత్తరి చాతుమాసబ్భన్తరే కోపేతుం వట్టతీ’’తి యథావుత్తో నయో.
963. Abbhokāse vuṭṭhito vammiko sace ovaṭṭho, kaṃ cātumāsaṃ vikopetuṃ vaṭṭatīti sambandho. Cātumāsanti vikopanakiriyāya accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Rukkheti ca thambhapāsāṇādīnaṃ upalakkhaṇaṃ. Upacikādīnanti ādi-saddena kāḷakipillikādīnaṃ gahaṇaṃ. So nayoti ‘‘ovaṭṭhadivasato uttari cātumāsabbhantare kopetuṃ vaṭṭatī’’ti yathāvutto nayo.
౯౬౪. మూసికుక్కిరం నామ మూసికాహి ఉద్ధటపంసు. మూసికానం ఉక్కిరో మూసికుక్కిరోతి విగ్గహో. గోకణ్టకం నామ గున్నం ఖురానం ఉట్ఠితమత్తికా. గణ్డుప్పాదమలం నామ భూలతాయ మలమత్తికా. సమ్బన్ధం పన పకతిభూమిం అకోపేన్తేన మత్థకతో గణ్హితుం వట్టతి.
964.Mūsikukkiraṃ nāma mūsikāhi uddhaṭapaṃsu. Mūsikānaṃ ukkiro mūsikukkiroti viggaho. Gokaṇṭakaṃ nāma gunnaṃ khurānaṃ uṭṭhitamattikā. Gaṇḍuppādamalaṃ nāma bhūlatāya malamattikā. Sambandhaṃ pana pakatibhūmiṃ akopentena matthakato gaṇhituṃ vaṭṭati.
౯౬౫. కసీతి కసితట్ఠానం, తత్థ నఙ్గలేన ఉద్ధటమత్తికా కసినఙ్గలమత్తికా. ‘‘అచ్ఛిన్నా’’తిఇమినా ఖణ్డాఖణ్డికం కత్వా ఆయతం హుత్వా ఠితమత్తికాపటలమ్పి అజాతపథవీ సియాతి ఆసఙ్కానివత్తనత్థమాహ ‘‘భూమిసమ్బన్ధా’’తి. సాతి కసినఙ్గలమత్తికా.
965.Kasīti kasitaṭṭhānaṃ, tattha naṅgalena uddhaṭamattikā kasinaṅgalamattikā. ‘‘Acchinnā’’tiiminā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā āyataṃ hutvā ṭhitamattikāpaṭalampi ajātapathavī siyāti āsaṅkānivattanatthamāha ‘‘bhūmisambandhā’’ti. Sāti kasinaṅgalamattikā.
౯౬౬. సేనాసనన్తి ఏత్థ ‘‘పురాణ’’న్తి పాఠసేసో గహేతబ్బో. ఓవట్ఠం చాతుమాసతో ఉద్ధం న వికోపయేతి యోజనా.
966.Senāsananti ettha ‘‘purāṇa’’nti pāṭhaseso gahetabbo. Ovaṭṭhaṃ cātumāsato uddhaṃ na vikopayeti yojanā.
౯౬౭. తతోతి ఓవట్ఠదివసతో పట్ఠాయ చాతుమాసాతిక్కన్తగేహతో. ‘‘గోపానసి’’న్తి ఇమినా గోపానసిమత్థకే ఠితఉపచికాపంసుమ్హి భిజ్జన్తేపి అనాపత్తిభావం దీపేతి. ‘‘భిత్తి’’న్తి ఇమినా తదేకదేసం భిత్తిపాదాదిదారుమాహ. ఇదమ్పి భిత్తిమత్తికం ఉపచికామత్తికం సన్ధాయ వుత్తం. ‘‘థమ్భ’’న్తి ఇదమ్పి తంసమ్బన్ధపాకారభూమిమత్తికాఉపచికాదిపంసుం సన్ధాయ వుత్తం. పదరత్థరన్తి అత్థతపదరం. ఇదమ్పి పదరానం ఉపరి మత్తికాఉపచికాపంసుం సన్ధాయ వుత్తం. ‘‘గోపానసి’’న్తిఆదీహి పదేహి ‘‘గణ్హిస్సామీ’’తి పచ్చేకం యోజనీయం. ‘‘గణ్హిస్సామీ’’తి ఇమినా వికోపనాధిప్పాయాభావం దీపేతి.
967.Tatoti ovaṭṭhadivasato paṭṭhāya cātumāsātikkantagehato. ‘‘Gopānasi’’nti iminā gopānasimatthake ṭhitaupacikāpaṃsumhi bhijjantepi anāpattibhāvaṃ dīpeti. ‘‘Bhitti’’nti iminā tadekadesaṃ bhittipādādidārumāha. Idampi bhittimattikaṃ upacikāmattikaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Thambha’’nti idampi taṃsambandhapākārabhūmimattikāupacikādipaṃsuṃ sandhāya vuttaṃ. Padarattharanti atthatapadaraṃ. Idampi padarānaṃ upari mattikāupacikāpaṃsuṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Gopānasi’’ntiādīhi padehi ‘‘gaṇhissāmī’’ti paccekaṃ yojanīyaṃ. ‘‘Gaṇhissāmī’’ti iminā vikopanādhippāyābhāvaṃ dīpeti.
౯౬౮. గణ్హన్తస్సాతి ఏత్థ అనాదరే సామివచనం, ‘‘సుద్ధచిత్తేనా’’తి పాఠసేసో. ఇట్ఠకాతి ఛదనిట్ఠకా. ఆది-సద్దేన పాసాణసముద్దఫేణాదీనం గహణం. పతతీతి సుద్ధచిత్తేన గణ్హన్తే సచే మత్తికా ఛిజ్జిత్వా పతతి, అనాపత్తీతి అత్థో. మత్తికన్తి భిత్తియం, ఛదనే చ చాతుమాసాధికోవట్ఠమత్తికం, అనోవట్ఠం చే, గణ్హితుం వట్టతీతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సచే యా యా అతిన్తా, తం తం గణ్హాతి, అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౬). యది గణ్హతి, ఆపత్తి సియాతి యోజనా.
968.Gaṇhantassāti ettha anādare sāmivacanaṃ, ‘‘suddhacittenā’’ti pāṭhaseso. Iṭṭhakāti chadaniṭṭhakā. Ādi-saddena pāsāṇasamuddapheṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Patatīti suddhacittena gaṇhante sace mattikā chijjitvā patati, anāpattīti attho. Mattikanti bhittiyaṃ, chadane ca cātumāsādhikovaṭṭhamattikaṃ, anovaṭṭhaṃ ce, gaṇhituṃ vaṭṭatīti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace yā yā atintā, taṃ taṃ gaṇhāti, anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 86). Yadi gaṇhati, āpatti siyāti yojanā.
౯౬౯. అతిన్తోతి వస్సోదకేన అతిన్తో, ఇమినా వినిచ్ఛితబ్బవత్థుం దస్సేతి. తస్స అన్తోగేహే చ బహి చ సమ్భవతో అన్తోగేహే ఠితస్స తావ వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘అన్తోగేహే సచే సియా’’తి. వస్సోదకేన తిన్తాతిన్తేసు ద్వీసు మత్తికాపుఞ్జేసు అతిన్తం తావ దస్సేతుమాహ ‘‘అనోవట్ఠో చా’’తి.
969.Atintoti vassodakena atinto, iminā vinicchitabbavatthuṃ dasseti. Tassa antogehe ca bahi ca sambhavato antogehe ṭhitassa tāva vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘antogehe sace siyā’’ti. Vassodakena tintātintesu dvīsu mattikāpuñjesu atintaṃ tāva dassetumāha ‘‘anovaṭṭho cā’’ti.
౯౭౦. వస్సోదకేన తిన్తే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘వుట్ఠే పున చా’’తిఆది. ‘‘వుట్ఠే’’తి ఇమినా ‘‘మత్తికాపుఞ్జో’’తి పదం భుమ్మవసేన విపరిణామేత్వా వుట్ఠే మత్తికాపుఞ్జేతి యోజేతబ్బం, ‘‘ఏకదివసమ్పీ’’తి సేసో, గేహస్మిన్తి ఏత్థ ‘‘ఠితే’’తి వత్తబ్బం, గేహస్మిం ఠితే మత్తికాపుఞ్జే వస్సోదకేన ఏకదివసమ్పి తిన్తేతి వుత్తం హోతి. వక్ఖమాననయేన అఞ్ఞత్థ పహరిత్వా ఉట్ఠితేన తేన అతేమిత్వా ఉజుకం పతితేహి వస్సఫుసితేహి తిన్తేతి గహేతబ్బం. సచే సబ్బో తిన్తో హోతీతి యోజనా. ‘‘మత్తికాపుఞ్జో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో.
970. Vassodakena tinte vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘vuṭṭhe puna cā’’tiādi. ‘‘Vuṭṭhe’’ti iminā ‘‘mattikāpuñjo’’ti padaṃ bhummavasena vipariṇāmetvā vuṭṭhe mattikāpuñjeti yojetabbaṃ, ‘‘ekadivasampī’’ti seso, gehasminti ettha ‘‘ṭhite’’ti vattabbaṃ, gehasmiṃ ṭhite mattikāpuñje vassodakena ekadivasampi tinteti vuttaṃ hoti. Vakkhamānanayena aññattha paharitvā uṭṭhitena tena atemitvā ujukaṃ patitehi vassaphusitehi tinteti gahetabbaṃ. Sace sabbo tinto hotīti yojanā. ‘‘Mattikāpuñjo’’ti iminā sambandho.
౯౭౧. ‘‘సబ్బో’’తి ఇమినా విసేసనేన బ్యవచ్ఛిన్నం ఏకదేసతిన్తే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘యత్తక’’న్తిఆది. తు-సద్దో ఇమమేవ విసేసం జోతేతి. యత్తకన్తి హేట్ఠా అనోతరిత్వా మత్థకతో, పరియన్తకతో చ యత్తకప్పమాణం. తత్థాతి మత్తికాపుఞ్జే. ‘‘అకప్పియ’’న్తి ఏతస్స ‘‘చాతుమాసచ్చయేనా’’తి అనువత్తతి. ‘‘అతిన్తం…పే॰… కప్పియ’’న్తి ఇమినా అకప్పియట్ఠానం పరిహరిత్వా వా కప్పియకారకేహి కప్పియవచనేన హరాపేత్వా వా అతిన్తం ఠానం యథాకామం వళఞ్జేతబ్బన్తి అయమత్థో దస్సితో హోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘కప్పియకారకేహీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౬).
971. ‘‘Sabbo’’ti iminā visesanena byavacchinnaṃ ekadesatinte vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘yattaka’’ntiādi. Tu-saddo imameva visesaṃ joteti. Yattakanti heṭṭhā anotaritvā matthakato, pariyantakato ca yattakappamāṇaṃ. Tatthāti mattikāpuñje. ‘‘Akappiya’’nti etassa ‘‘cātumāsaccayenā’’ti anuvattati. ‘‘Atintaṃ…pe… kappiya’’nti iminā akappiyaṭṭhānaṃ pariharitvā vā kappiyakārakehi kappiyavacanena harāpetvā vā atintaṃ ṭhānaṃ yathākāmaṃ vaḷañjetabbanti ayamattho dassito hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kappiyakārakehī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 86).
౯౭౨. వారినాతి ఉజుకం ఆకాసతో పతితవస్సోదకేన. అఞ్ఞత్థ పహరిత్వా తత్థ పతిత్వా తేమితే వట్టతి. సో మత్తికాపుఞ్జో. తతో పరన్తి ఏకాబద్ధకాలతో ఉత్తరిం సో మత్తికాపుఞ్జో వారినా తేమితో భూమియా ఏకాబద్ధో చే హోతి, తతో పరం సా జాతా పథవీ ఏవ, కోపేతుం న వట్టతీతి యోజనా.
972.Vārināti ujukaṃ ākāsato patitavassodakena. Aññattha paharitvā tattha patitvā temite vaṭṭati. So mattikāpuñjo. Tato paranti ekābaddhakālato uttariṃ so mattikāpuñjo vārinā temito bhūmiyā ekābaddho ce hoti, tato paraṃ sā jātā pathavī eva, kopetuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
౯౭౩. ‘‘ఓవట్ఠో’’తి ఇమినా అనోవట్ఠపాకారో కప్పియోతి బ్యతిరేకవసేన దస్సేతి. ‘‘మత్తికామయో’’తి విసేసనేన ఇట్ఠకపాకారాదిం బ్యవచ్ఛిన్దతి. తస్స పన కప్పియభావం వక్ఖతి ‘‘సచే ఇట్ఠకపాకారో’’తిఆదినా. ‘‘చాతుమాసచ్చయే’’తి ఇమినా తతో అన్తో వికోపనీయభావం దస్సేతి.
973.‘‘Ovaṭṭho’’ti iminā anovaṭṭhapākāro kappiyoti byatirekavasena dasseti. ‘‘Mattikāmayo’’ti visesanena iṭṭhakapākārādiṃ byavacchindati. Tassa pana kappiyabhāvaṃ vakkhati ‘‘sace iṭṭhakapākāro’’tiādinā. ‘‘Cātumāsaccaye’’ti iminā tato anto vikopanīyabhāvaṃ dasseti.
౯౭౪. తత్థాతి ఓవట్ఠే మత్తికపాకారే. అఘంసన్తోవాతి పాకారమత్తికం అకోపేన్తో. మత్తసో ఛుపిత్వాతి పమాణతో ముదుకం కత్వా హత్థతలం ఠపేత్వా. అల్లహత్థేనాతి ఉదకతిన్తేన హత్థతలేన. హత్థేకదేసో హత్థో నామ.
974.Tatthāti ovaṭṭhe mattikapākāre. Aghaṃsantovāti pākāramattikaṃ akopento. Mattaso chupitvāti pamāṇato mudukaṃ katvā hatthatalaṃ ṭhapetvā. Allahatthenāti udakatintena hatthatalena. Hatthekadeso hattho nāma.
౯౭౫. యేభుయ్యకథలే ఠానేతి పుబ్బే వుత్తనయేన యస్సా తీసు భాగేసు ద్వే భాగా కథలా హోన్తి, తాదిసే కప్పియపథవిట్ఠానే.
975.Yebhuyyakathaleṭhāneti pubbe vuttanayena yassā tīsu bhāgesu dve bhāgā kathalā honti, tādise kappiyapathaviṭṭhāne.
౯౭౬. అబ్భోకాసేతి ఉపలక్ఖణత్తా అన్తోగేహేపి థమ్భం చాలేత్వా జాతపథవిం వికోపేతుం న వట్టతీతి దట్ఠబ్బం. ద్వీసుపి ఠానేసు సుద్ధచిత్తేన నిద్దోసభావం యథావుత్తేన ‘‘థమ్భం వా పదరత్థరం. గణ్హిస్సామీ’తి సఞ్ఞాయ, గహేతుం పన వట్టతీ’’తి ఇమినా నయేనాహ. పథవిన్తి అకప్పియపథవిం.
976.Abbhokāseti upalakkhaṇattā antogehepi thambhaṃ cāletvā jātapathaviṃ vikopetuṃ na vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Dvīsupi ṭhānesu suddhacittena niddosabhāvaṃ yathāvuttena ‘‘thambhaṃ vā padarattharaṃ. Gaṇhissāmī’ti saññāya, gahetuṃ pana vaṭṭatī’’ti iminā nayenāha. Pathavinti akappiyapathaviṃ.
౯౭౭. ఉజుముద్ధరతో న దోసోతి యోజనా.
977. Ujumuddharato na dosoti yojanā.
౯౭౮. ఉచ్చాలేత్వాతి ఉక్ఖిపిత్వా చాలేత్వా పరివత్తేత్వా. పవట్టతీతి పవట్టేత్వా పవట్టేత్వా నేతీతి అత్థో. సుద్ధచిత్తస్సాతి ‘‘భూమి భిజ్జతీ’’తి అసల్లక్ఖేత్వా ‘‘పాసాణం పవట్టేత్వా పవట్టేత్వా హరిస్సామీ’’తి సుద్ధచిత్తవతో.
978.Uccāletvāti ukkhipitvā cāletvā parivattetvā. Pavaṭṭatīti pavaṭṭetvā pavaṭṭetvā netīti attho. Suddhacittassāti ‘‘bhūmi bhijjatī’’ti asallakkhetvā ‘‘pāsāṇaṃ pavaṭṭetvā pavaṭṭetvā harissāmī’’ti suddhacittavato.
౯౭౯. భూమియం దారూని ఫాలేన్తానమ్పి భూమియం సాఖాదీని కడ్ఢతో చాతి యోజనా.
979. Bhūmiyaṃ dārūni phālentānampi bhūmiyaṃ sākhādīni kaḍḍhato cāti yojanā.
౯౮౦. కణ్టకన్తి రుక్ఖకణ్టకం, మచ్ఛకణ్టకఞ్చ. సూచి నామ అయోమయదన్తమయతమ్బమయకట్ఠమయాదిసూచీనం అఞ్ఞతరా. అట్ఠిం వాతి గోమహింసాదీనం అట్ఠిం వా. హీరం వాతి నాళికేరాదిహీరం వా. ఆకోటేతున్తి యథా ఏకకోటి భూమిం పవిసతి, తథా తాళేతుం. పవేసేతున్తి భూమిం గమయితుం.
980.Kaṇṭakanti rukkhakaṇṭakaṃ, macchakaṇṭakañca. Sūci nāma ayomayadantamayatambamayakaṭṭhamayādisūcīnaṃ aññatarā. Aṭṭhiṃ vāti gomahiṃsādīnaṃ aṭṭhiṃ vā. Hīraṃ vāti nāḷikerādihīraṃ vā. Ākoṭetunti yathā ekakoṭi bhūmiṃ pavisati, tathā tāḷetuṃ. Pavesetunti bhūmiṃ gamayituṃ.
౯౮౧. పస్సావం ముత్తం. మేదనిన్తి ఏత్థ అకప్పియపథవిమాహ. భిన్దిస్సామీతి ఏత్థ ‘‘ఏవం చిన్తేత్వా’’తి సేసో.
981.Passāvaṃ muttaṃ. Medaninti ettha akappiyapathavimāha. Bhindissāmīti ettha ‘‘evaṃ cintetvā’’ti seso.
౯౮౨. కరోన్తస్సాతి సుద్ధచిత్తేన పస్సావం కరోన్తస్సాతియోజేతబ్బం. ‘‘సమ్మజ్జతో’’తి ఇదం ‘‘సమ్మజ్జన్తేనా’’తి గహేతబ్బం , ‘‘సమ్మజ్జనియా’’తి సేసో, అనన్తరం మేదనీపదం ఉపయోగవసేన ‘‘మేదని’’న్తి గహేతబ్బం, ‘‘విసమ’’న్తి సేసో, ‘‘సమం కాతు’’న్తి ఇమినా యోజేతబ్బం, సమ్మజ్జన్తేన ఉచ్చట్ఠానం మద్దిత్వా, ఆవాటట్ఠానం పవేసేత్వా సమం కాతుం సమ్మజ్జనియా ఘంసేతుం న వట్టతీతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘విసమం భూమిం సమం కరిస్సామీతి సమ్మజ్జనియా ఘంసితుమ్పి న వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౬).
982.Karontassāti suddhacittena passāvaṃ karontassātiyojetabbaṃ. ‘‘Sammajjato’’ti idaṃ ‘‘sammajjantenā’’ti gahetabbaṃ , ‘‘sammajjaniyā’’ti seso, anantaraṃ medanīpadaṃ upayogavasena ‘‘medani’’nti gahetabbaṃ, ‘‘visama’’nti seso, ‘‘samaṃ kātu’’nti iminā yojetabbaṃ, sammajjantena uccaṭṭhānaṃ madditvā, āvāṭaṭṭhānaṃ pavesetvā samaṃ kātuṃ sammajjaniyā ghaṃsetuṃ na vaṭṭatīti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘visamaṃ bhūmiṃ samaṃ karissāmīti sammajjaniyā ghaṃsitumpi na vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 86).
౯౮౩. పాదఙ్గుట్ఠేన వాతి ఏత్థ సముచ్చయత్థేన వా-సద్దేన అట్ఠకథాయం వుత్తం ‘‘కత్తరయట్ఠియా భూమిం కోట్టేన్తీ’’తి ఇదం సఙ్గణ్హాతి. లిఖితుమ్పీతి రాజిం కాతుమ్పి భూమిం భిన్దన్తేనాతి యోజనా. పాదేహీతి పాదతలేహి.
983.Pādaṅguṭṭhena vāti ettha samuccayatthena vā-saddena aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘kattarayaṭṭhiyā bhūmiṃ koṭṭentī’’ti idaṃ saṅgaṇhāti. Likhitumpīti rājiṃ kātumpi bhūmiṃ bhindantenāti yojanā. Pādehīti pādatalehi.
౯౮౫. భూమిన్తి అకప్పియభూమిం. దహతి దహాపేతీతి ఏత్థ ‘‘యో’’తి చ ‘‘తస్సా’’తి చ సమ్బన్ధవసేన లబ్భతి. పత్తం దహన్తస్సాతి ఛవియా థిరభావత్థం ధూమం గాహాపేత్వా తిణుక్కాదీహి పత్తం గణ్హన్తస్స.
985.Bhūminti akappiyabhūmiṃ. Dahati dahāpetīti ettha ‘‘yo’’ti ca ‘‘tassā’’ti ca sambandhavasena labbhati. Pattaṃ dahantassāti chaviyā thirabhāvatthaṃ dhūmaṃ gāhāpetvā tiṇukkādīhi pattaṃ gaṇhantassa.
౯౮౬. తత్తకానేవాతి ఠానప్పమాణానేవ. ఇధాపి ‘‘యో’’తి చ ‘‘తస్సా’’తి చ సామత్థియా లబ్భతి.
986.Tattakānevāti ṭhānappamāṇāneva. Idhāpi ‘‘yo’’ti ca ‘‘tassā’’ti ca sāmatthiyā labbhati.
౯౮౭. భూమియన్తి అకప్పియభూమియం. పత్తం పచీయతి ఏత్థాతి పత్తపచనం, కపాలం, తస్మిం కపాలే.
987.Bhūmiyanti akappiyabhūmiyaṃ. Pattaṃ pacīyati etthāti pattapacanaṃ, kapālaṃ, tasmiṃ kapāle.
౯౮౮. సో అగ్గి తాని దారూని దహన్తో గన్త్వా చే ఏకంసేన భూమిం దహతి, తస్మా దారూనం ఉపరి అగ్గిం ఠపేతుం న వట్టతీతి యోజనా.
988.So aggi tāni dārūni dahanto gantvā ce ekaṃsena bhūmiṃ dahati, tasmā dārūnaṃ upari aggiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
౯౮౯. ఇట్ఠకా ఆవపీయన్తి పచ్చన్తి ఏత్థాతి ఇట్ఠకావాపో, సో ఏవ ఇట్ఠకావాపకో, ఇట్ఠకాపచనట్ఠానం. ఆది-సద్దేన కుమ్భకారావాపాదిం సఙ్గణ్హాతి.
989. Iṭṭhakā āvapīyanti paccanti etthāti iṭṭhakāvāpo, so eva iṭṭhakāvāpako, iṭṭhakāpacanaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena kumbhakārāvāpādiṃ saṅgaṇhāti.
౯౯౦. ఉపాదీయతీతి ఉపాదానం, ఇన్ధనం, న ఉపాదానం అనుపాదానం, ఇన్ధనతో అఞ్ఞం, తతో అనుపాదానతోతి అత్థో. ఖాణుకేతి మతఖాణుకే చ సుక్ఖరుక్ఖే చ భూమిగతం అదత్వా ‘‘నిబ్బాపేస్సామీ’’తి అగ్గిదానం వట్టతి. పచ్ఛా ఉస్సాహే కతేపి న నిబ్బాయతి, న దోసోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సచే పన భూమిం అప్పత్తమేవా’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౮౭).
990. Upādīyatīti upādānaṃ, indhanaṃ, na upādānaṃ anupādānaṃ, indhanato aññaṃ, tato anupādānatoti attho. Khāṇuketi matakhāṇuke ca sukkharukkhe ca bhūmigataṃ adatvā ‘‘nibbāpessāmī’’ti aggidānaṃ vaṭṭati. Pacchā ussāhe katepi na nibbāyati, na dosoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana bhūmiṃ appattamevā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 87).
౯౯౧. తిణుక్కన్తి తిణేన బద్ధఉక్కం. తిణుక్కన్తి ఉపలక్ఖణం. నాళికేరపణ్ణాదీహి బద్ధాపి సఙ్గయ్హన్తి.
991.Tiṇukkanti tiṇena baddhaukkaṃ. Tiṇukkanti upalakkhaṇaṃ. Nāḷikerapaṇṇādīhi baddhāpi saṅgayhanti.
౯౯౨. తస్స అగ్గిస్స పతితట్ఠానే ఇన్ధనం దత్వా పున తం అగ్గిం కాతుం వట్టతీతి మహాపచ్చరియం రుతం కథితన్తి యోజనా.
992.Tassa aggissa patitaṭṭhāne indhanaṃ datvā puna taṃ aggiṃ kātuṃ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṃ rutaṃ kathitanti yojanā.
౯౯౩. ‘‘తస్స అపథవియ’’న్తి పదచ్ఛేదో. విమతిస్సుభయత్థాపీతి పథవిఅపథవిద్వయేపి వేమతికస్స. తత్థ జాతా పథవీ, ఇతరా అపథవీ.
993. ‘‘Tassa apathaviya’’nti padacchedo. Vimatissubhayatthāpīti pathaviapathavidvayepi vematikassa. Tattha jātā pathavī, itarā apathavī.
౯౯౪. ఇమన్తి ఆవాటం, మత్తికం, పంసుం వా.
994.Imanti āvāṭaṃ, mattikaṃ, paṃsuṃ vā.
పథవీఖణనకథావణ్ణనా.
Pathavīkhaṇanakathāvaṇṇanā.
ముసావాదవగ్గో పఠమో.
Musāvādavaggo paṭhamo.
౯౯౫. భవన్తస్సాతి జాయన్తస్స, వడ్ఢమానస్స చ. భూతస్సాతి జాతస్స, వడ్ఢితస్స చాతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘భవన్తి అహువుఞ్చాతి భూతా, జాయన్తి వడ్ఢన్తి, జాతా వడ్ఢితా చా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౦). ఏత్థ చ ‘‘భవన్తీ’’తి ఇమినా విరుళ్హమూలే నీలభావం ఆపజ్జిత్వా వడ్ఢమానకే తరుణగచ్ఛే దస్సేతి. ‘‘అహువు’’న్తి ఇమినా పన వడ్ఢిత్వా ఠితే మహన్తే రుక్ఖగచ్ఛాదికే దస్సేతి. ‘‘భవన్తీ’’తి ఇమస్స వివరణం ‘‘జయన్తి వడ్ఢన్తీ’’తి, ‘‘అహువు’’న్తి ఇమస్స ‘‘జాతా వడ్ఢితా’’తి. ఏవం భూత-సద్దో పచ్చుప్పన్నాతీతవిసయోతి దస్సేతి. ‘‘భవన్తస్స భూతస్సా’’తి ఇమినా పదద్వయేన ‘‘భూతగామస్సా’’తి పదస్స తుల్యాధికరణతాదస్సనేన గామ-సద్దస్స దిట్ఠిగతవనన్తాదిసద్దానం దిట్ఠివనాదిసద్దత్థే వియ భూతసద్దత్థే వుత్తిపక్ఖమాహ. యథాహ అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౦) ‘‘భూతా ఏవ వా గామో భూతగామో, పతిట్ఠితహరితతిణరుక్ఖాదీనమేతం అధివచన’’న్తి. భూతానం దేవతానం గామో నివాసోతి వా భూతగామో. భూమియం పతిట్ఠహిత్వా హి హరితభావమాపన్నా తిణరుక్ఖగచ్ఛాదయో దేవతాహి పరిగయ్హన్తీతి. జాయన్తస్స వడ్ఢన్తస్స వా సమ్పత్తవుద్ధిమరియాదస్స వా రుక్ఖాదినోతి అత్థో.
995.Bhavantassāti jāyantassa, vaḍḍhamānassa ca. Bhūtassāti jātassa, vaḍḍhitassa cāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhavanti ahuvuñcāti bhūtā, jāyanti vaḍḍhanti, jātā vaḍḍhitā cā’’ti (pāci. aṭṭha. 90). Ettha ca ‘‘bhavantī’’ti iminā viruḷhamūle nīlabhāvaṃ āpajjitvā vaḍḍhamānake taruṇagacche dasseti. ‘‘Ahuvu’’nti iminā pana vaḍḍhitvā ṭhite mahante rukkhagacchādike dasseti. ‘‘Bhavantī’’ti imassa vivaraṇaṃ ‘‘jayanti vaḍḍhantī’’ti, ‘‘ahuvu’’nti imassa ‘‘jātā vaḍḍhitā’’ti. Evaṃ bhūta-saddo paccuppannātītavisayoti dasseti. ‘‘Bhavantassa bhūtassā’’ti iminā padadvayena ‘‘bhūtagāmassā’’ti padassa tulyādhikaraṇatādassanena gāma-saddassa diṭṭhigatavanantādisaddānaṃ diṭṭhivanādisaddatthe viya bhūtasaddatthe vuttipakkhamāha. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 90) ‘‘bhūtā eva vā gāmo bhūtagāmo, patiṭṭhitaharitatiṇarukkhādīnametaṃ adhivacana’’nti. Bhūtānaṃ devatānaṃ gāmo nivāsoti vā bhūtagāmo. Bhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā hi haritabhāvamāpannā tiṇarukkhagacchādayo devatāhi parigayhantīti. Jāyantassa vaḍḍhantassa vā sampattavuddhimariyādassa vā rukkhādinoti attho.
పాతబ్యతానిమిత్తన్తి ఏత్థ పాతబ్యభావో పాతబ్యతా, ‘‘ఛేదనభేదనాదీహి యథారుచి పరిభుఞ్జితబ్బతాతి అత్థో’’తి అట్ఠకథావచనతో పాతబ్యతా-సద్దస్స పరిభుఞ్జితబ్బతాతి అత్థో వేదితబ్బో, సా నిమిత్తం హేతు యస్స పాచిత్తియస్స తం పాతబ్యతానిమిత్తం. రుక్ఖాదీనం ఛేదనఫాలనాదివసేన వికోపనీయతాసఙ్ఖాతపాతబ్యతానిమిత్తం పరిభుఞ్జితబ్బతాహేతు పాచిత్తియం ఉదీరితం వుత్తన్తి అత్థో.
Pātabyatānimittanti ettha pātabyabhāvo pātabyatā, ‘‘chedanabhedanādīhi yathāruci paribhuñjitabbatāti attho’’ti aṭṭhakathāvacanato pātabyatā-saddassa paribhuñjitabbatāti attho veditabbo, sā nimittaṃ hetu yassa pācittiyassa taṃ pātabyatānimittaṃ. Rukkhādīnaṃ chedanaphālanādivasena vikopanīyatāsaṅkhātapātabyatānimittaṃ paribhuñjitabbatāhetu pācittiyaṃ udīritaṃ vuttanti attho.
౯౯౬-౭. సోతి భూతగామో. తిలబీజాదికోతి తిలబీజమేత్థ సుఖుమపణ్ణసేవాలాదికో. ఆది-సద్దేన చ తాదిసా ఇతరా సేవాలజాతి గహితా. ‘‘ఉపరి ఖుద్దానుఖుద్దకపణ్ణఙ్కురో, హేట్ఠా ఖుద్దానుఖుద్దకమూలఙ్కురో సేవాలో తిలబీజం నామా’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తన్తి. వికోపేన్తస్స తం సబ్బన్తి భూమియం పతిట్ఠాయ ఉదకే జాయమానకసేవాలాదిం భూమియా ఉప్పాటనచ్ఛేదనవసేన జలే ఏవ పతిట్ఠితం సుఖుమపణ్ణనీలికాదిం ఉదకతో ఉద్ధరణచ్ఛేదనవసేన తం సబ్బం సేవాలం వికోపేన్తస్సాతి అత్థో.
996-7.Soti bhūtagāmo. Tilabījādikoti tilabījamettha sukhumapaṇṇasevālādiko. Ādi-saddena ca tādisā itarā sevālajāti gahitā. ‘‘Upari khuddānukhuddakapaṇṇaṅkuro, heṭṭhā khuddānukhuddakamūlaṅkuro sevālo tilabījaṃ nāmā’’ti gaṇṭhipade vuttanti. Vikopentassa taṃ sabbanti bhūmiyaṃ patiṭṭhāya udake jāyamānakasevālādiṃ bhūmiyā uppāṭanacchedanavasena jale eva patiṭṭhitaṃ sukhumapaṇṇanīlikādiṃ udakato uddharaṇacchedanavasena taṃ sabbaṃ sevālaṃ vikopentassāti attho.
౯౯౮. హత్థేన వియూహిత్వాతి జలతో అమోచేత్వా హత్థేన దూరతో అపనేత్వా. ‘‘హోతీ’’తిఆది తస్స హేతుసన్దస్సనత్థం. సకలం అనవసేసం సబ్బం జలం తస్స యస్మా ఠానం హోతి, తస్మాతి అత్థో.
998.Hatthenaviyūhitvāti jalato amocetvā hatthena dūrato apanetvā. ‘‘Hotī’’tiādi tassa hetusandassanatthaṃ. Sakalaṃ anavasesaṃ sabbaṃ jalaṃ tassa yasmā ṭhānaṃ hoti, tasmāti attho.
౯౯౯. చేచ్చాతి జానన్తో. తం సేవాలజాతికం జలా ఉద్ధరితుం ఉదకేన వినా భిక్ఖుస్స న వట్టతీతి యోజనా. ఠానసఙ్కమనఞ్హి తన్తి హేతుదస్సనం. తం తథాకరణం యస్మా ఠానసఙ్కమనం ఠానతో చావనం, తస్మా తం న వట్టతీతి యోజనా.
999.Ceccāti jānanto. Taṃ sevālajātikaṃ jalā uddharituṃ udakena vinā bhikkhussa na vaṭṭatīti yojanā. Ṭhānasaṅkamanañhi tanti hetudassanaṃ. Taṃ tathākaraṇaṃ yasmā ṭhānasaṅkamanaṃ ṭhānato cāvanaṃ, tasmā taṃ na vaṭṭatīti yojanā.
౧౦౦౦. యథావుత్తస్స బ్యతిరేకం దస్సేతుమాహ ‘‘ఉదకేనా’’తిఆది. తత్థ ఉదకేనాతి సహత్థే కరణవచనం. తం సేవాలజాతికం. వారిసూతి ఏత్థ వాసం వారయన్తీతి వారీ, తేసు.
1000. Yathāvuttassa byatirekaṃ dassetumāha ‘‘udakenā’’tiādi. Tattha udakenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. Taṃ sevālajātikaṃ. Vārisūti ettha vāsaṃ vārayantīti vārī, tesu.
౧౦౦౧. జలే వల్లితిణాదీనీతి జలమత్థకే వల్లిఞ్చ జాయమానకరవల్లితిణాదీని చ. ఉద్ధరన్తస్సాతి భూమియం పతిట్ఠితం భూమితో, ఉదకే పతిట్ఠితం ఉదకతో చ ఉద్ధరన్తస్స. తత్థ అన్తపక్ఖం దస్సేతుమాహ ‘‘తోయతో’’తి. వికోపేన్తస్సాతి ఖణ్డనాదివసేన కోపేన్తస్స. తత్థాతి తస్మిం ఉదకే, ఏవ-కారో లుత్తనిద్దిట్ఠో ‘‘తత్థేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౨) అట్ఠకథావచనతో.
1001.Jale vallitiṇādīnīti jalamatthake valliñca jāyamānakaravallitiṇādīni ca. Uddharantassāti bhūmiyaṃ patiṭṭhitaṃ bhūmito, udake patiṭṭhitaṃ udakato ca uddharantassa. Tattha antapakkhaṃ dassetumāha ‘‘toyato’’ti. Vikopentassāti khaṇḍanādivasena kopentassa. Tatthāti tasmiṃ udake, eva-kāro luttaniddiṭṭho ‘‘tatthevā’’ti (pāci. aṭṭha. 92) aṭṭhakathāvacanato.
౧౦౦౨. ఏత్థాతి ఉదకే ఏవ. వికోపేన్తస్సాతి కప్పియం అకారాపేత్వా ఛేదనాదిం కరోన్తస్స. తానీతి తథా పరేహి ఉప్పాటితత్తా భూతగామభావతో ముత్తాని వల్లితిణాదీని. బీజగామేనాతి మూలబీజగామాదివసేన.
1002.Etthāti udake eva. Vikopentassāti kappiyaṃ akārāpetvā chedanādiṃ karontassa. Tānīti tathā parehi uppāṭitattā bhūtagāmabhāvato muttāni vallitiṇādīni. Bījagāmenāti mūlabījagāmādivasena.
౧౦౦౩. ఏవం ఉదకట్ఠే సఙ్ఖేపతో వినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని ఇతరత్రాపి వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘థలట్ఠే’’తిఆది. హరితఖాణుకోతి ఏత్థ ‘‘యో’’తి సేసో. ‘‘తస్సా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో, కకుధకరఞ్జాదీనం ఛిన్నావసిట్ఠఖాణుకోతి వుత్తం హోతి. ‘‘భూతగామేన సఙ్గహో’’తి ఇమినా తంవికోపనే పాచిత్తియభావం దీపేతి. ఏవముపరిపి.
1003. Evaṃ udakaṭṭhe saṅkhepato vinicchayaṃ dassetvā idāni itaratrāpi vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘thalaṭṭhe’’tiādi. Haritakhāṇukoti ettha ‘‘yo’’ti seso. ‘‘Tassā’’ti iminā sambandho, kakudhakarañjādīnaṃ chinnāvasiṭṭhakhāṇukoti vuttaṃ hoti. ‘‘Bhūtagāmena saṅgaho’’ti iminā taṃvikopane pācittiyabhāvaṃ dīpeti. Evamuparipi.
౧౦౦౪. నాళికేరాదికానం ఖాణూతి ఏత్థాపి ‘‘ఉపరిహరితో’’తి సామత్థియా లబ్భతి. ‘‘బీజగామేన సఙ్గహో’’తి ఇమినా దుక్కటవత్థుతమాహ. ఏవముపరిపి. కిఞ్చాపి హి తాలనాళికేరాదీనం ఖాణు ఉద్ధం అవడ్ఢనకో భూతగామస్స కారణం న హోతి, తథాపి భూతగామసఙ్ఖాతనిబ్బత్తపణ్ణమూలబీజతో సమ్భూతత్తా భూతగామతో ఉప్పన్నో నామ హోతీతి బీజగామేన సఙ్గహం గచ్ఛతి.
1004.Nāḷikerādikānaṃkhāṇūti etthāpi ‘‘upariharito’’ti sāmatthiyā labbhati. ‘‘Bījagāmena saṅgaho’’ti iminā dukkaṭavatthutamāha. Evamuparipi. Kiñcāpi hi tālanāḷikerādīnaṃ khāṇu uddhaṃ avaḍḍhanako bhūtagāmassa kāraṇaṃ na hoti, tathāpi bhūtagāmasaṅkhātanibbattapaṇṇamūlabījato sambhūtattā bhūtagāmato uppanno nāma hotīti bījagāmena saṅgahaṃ gacchati.
౧౦౦౫. తథాపకాసితోతి ‘‘బీజగామో’’తి వుత్తో.
1005.Tathāpakāsitoti ‘‘bījagāmo’’ti vutto.
౧౦౦౬. ఫలితా కదలీ యావ నీలపణ్ణా, తావ సా చ భూతగామోతి పకాసితాతి యోజనా. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘కదలీ పన ఫలితా యావ నీలపణ్ణా, తావ భూతగామేనేవ సఙ్గహితా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౨). నళన్తి ఖుద్దకవేళు. వేళూతి మహావేళు. తిణాదీనన్తి ఆది-సద్దేన సస్సాదయో గహితా.
1006. Phalitā kadalī yāva nīlapaṇṇā, tāva sā ca bhūtagāmoti pakāsitāti yojanā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kadalī pana phalitā yāva nīlapaṇṇā, tāva bhūtagāmeneva saṅgahitā’’ti (pāci. aṭṭha. 92). Naḷanti khuddakaveḷu. Veḷūti mahāveḷu. Tiṇādīnanti ādi-saddena sassādayo gahitā.
౧౦౦౭. యో అయం పన వేళు అగ్గతో పట్ఠాయ యదా సుస్సతి, తదా సో బీజగామేన సఙ్గహితో నామ హోతీతి యోజనా. బీజగామేనాతి ఫళుబీజగామేన. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘కతరబీజగామేన? ఫళుబీజగామేనా’’తి.
1007. Yo ayaṃ pana veḷu aggato paṭṭhāya yadā sussati, tadā so bījagāmena saṅgahito nāma hotīti yojanā. Bījagāmenāti phaḷubījagāmena. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘katarabījagāmena? Phaḷubījagāmenā’’ti.
౧౦౦౮. ఇన్దసాలో సల్లకీ. ఆది-సద్దేన సోభఞ్జనాదీనం సఙ్గహో. తు-సద్దేన అట్ఠకథాయం ‘‘కిఞ్చాపి రాసికతదణ్డకేహి రతనప్పమాణాపి సాఖా నిక్ఖమన్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౨) వుత్తవిసేసం జోతేతి. ఛిన్దిత్వా ఠపితదణ్డకేసు రతనమత్తాసుపి సాఖాసు ఉట్ఠితాసు భూతగామం అహుత్వా బీజగామమేవ హోతి అవిరుళ్హమూలకత్తాతి అయం వినిచ్ఛయో వినయఞ్ఞునా ఞాతో కుక్కుచ్చకానముపకారాయ హోతీతి ఆహ ‘‘విఞ్ఞేయ్యో వినయఞ్ఞునా’’తి. ఇమమేవత్థం ‘‘మూలమత్తేపి వా’’తిఆదినా వక్ఖతి.
1008.Indasālo sallakī. Ādi-saddena sobhañjanādīnaṃ saṅgaho. Tu-saddena aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kiñcāpi rāsikatadaṇḍakehi ratanappamāṇāpi sākhā nikkhamantī’’ti (pāci. aṭṭha. 92) vuttavisesaṃ joteti. Chinditvā ṭhapitadaṇḍakesu ratanamattāsupi sākhāsu uṭṭhitāsu bhūtagāmaṃ ahutvā bījagāmameva hoti aviruḷhamūlakattāti ayaṃ vinicchayo vinayaññunā ñāto kukkuccakānamupakārāya hotīti āha ‘‘viññeyyo vinayaññunā’’ti. Imamevatthaṃ ‘‘mūlamattepi vā’’tiādinā vakkhati.
౧౦౦౯. మణ్డపాదీనమత్థాయాతి మణ్డపవతిపాకారాదీనమత్థాయ. సచే తే నిక్ఖణన్తీతి యది తే ఇన్దసాలాదిదణ్డకే భూమియం నిఖణన్తి. నిగ్గతే మూలపణ్ణస్మిన్తి తథా నిఖాతదణ్డతో మూలే చ పణ్ణే చ జాతే. భూతగామేన సఙ్గహోతి ఏత్థ ‘‘తేస’’న్తి సామత్థియా లబ్భతి, ‘‘విఞ్ఞేయ్యో’’తి అధికారో.
1009.Maṇḍapādīnamatthāyāti maṇḍapavatipākārādīnamatthāya. Sace te nikkhaṇantīti yadi te indasālādidaṇḍake bhūmiyaṃ nikhaṇanti. Niggate mūlapaṇṇasminti tathā nikhātadaṇḍato mūle ca paṇṇe ca jāte. Bhūtagāmena saṅgahoti ettha ‘‘tesa’’nti sāmatthiyā labbhati, ‘‘viññeyyo’’ti adhikāro.
౧౦౧౦. నిగ్గతేపీతి తతియేన పి-సద్దేన అతిఖుద్దకతం సూచేతి.
1010.Niggatepīti tatiyena pi-saddena atikhuddakataṃ sūceti.
౧౦౧౧. సకన్దా తాలట్ఠీతి సకన్దతాలబీజం. పత్తవట్టీతి సూచిసణ్ఠానా అఙ్కురపత్తవట్టి. న చ బీజగామోతి వుచ్చతీతి యోజనా. ‘‘భూతగామో’’తి ఇదం యథావుత్తస్స బ్యతిరేకవసేన దస్సేతి.
1011.Sakandā tālaṭṭhīti sakandatālabījaṃ. Pattavaṭṭīti sūcisaṇṭhānā aṅkurapattavaṭṭi. Na ca bījagāmoti vuccatīti yojanā. ‘‘Bhūtagāmo’’ti idaṃ yathāvuttassa byatirekavasena dasseti.
౧౦౧౨. నాళికేరతచన్తి నాళికేరఫలఛల్లిం. దన్తసూచీవాతి దన్తమయసూచి ఇవ. సోపీతి నాళికేరోపి. రుక్ఖతచసద్దానం ఫలేసు వత్తమానకాలేసుపి తంలిఙ్గతా న విరుజ్ఝతీతి ‘‘సో’’తి ఆహాతి విఞ్ఞాయతి.
1012.Nāḷikeratacanti nāḷikeraphalachalliṃ. Dantasūcīvāti dantamayasūci iva. Sopīti nāḷikeropi. Rukkhatacasaddānaṃ phalesu vattamānakālesupi taṃliṅgatā na virujjhatīti ‘‘so’’ti āhāti viññāyati.
౧౦౧౩. మిగసిఙ్గసమానాయాతి హరితవిసాణసదిసాయ. పత్తవట్టియాతి అఙ్కురపత్తవట్టియా. సతియాతి విజ్జమానాయ. భూతగామోతి వుచ్చతీతి అమూలకభూతగామోతి వుచ్చతి. ఇదం నాళికేరస్స ఆవేణికం కత్వా వుత్తం.
1013.Migasiṅgasamānāyāti haritavisāṇasadisāya. Pattavaṭṭiyāti aṅkurapattavaṭṭiyā. Satiyāti vijjamānāya. Bhūtagāmoti vuccatīti amūlakabhūtagāmoti vuccati. Idaṃ nāḷikerassa āveṇikaṃ katvā vuttaṃ.
చతుభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Catubhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
౧౦౧౫-౬. అమ్బట్ఠీతి అమ్బబీజం. జమ్బుట్ఠీతి జమ్బుబీజం. ఆది-సద్దేన మధుకపనసాదిబీజానం గహణం. వన్దాకాతి రుక్ఖాదనీ. అఞ్ఞం వాతి భణ్డకదలిమనోరహం వా. అస్సాతి వన్దాకాదినో. అమూలవల్లీతి ఏవంనామికా వల్లి.
1015-6.Ambaṭṭhīti ambabījaṃ. Jambuṭṭhīti jambubījaṃ. Ādi-saddena madhukapanasādibījānaṃ gahaṇaṃ. Vandākāti rukkhādanī. Aññaṃ vāti bhaṇḍakadalimanorahaṃ vā. Assāti vandākādino. Amūlavallīti evaṃnāmikā valli.
౧౦౧౭. సో సేవాలోతి యోజనా.
1017. So sevāloti yojanā.
౧౦౧౮. ఘంసిత్వాతి యేన కేనచి ఘంసిత్వా. తం సేవాలం. తస్మాతి తస్మా పాకారా.
1018.Ghaṃsitvāti yena kenaci ghaṃsitvā. Taṃ sevālaṃ. Tasmāti tasmā pākārā.
౧౦౧౯. సేవాలే అపనీతే. అన్తోతి పానీయఘటాదీనం అన్తోకుచ్ఛిమ్హి. కణ్ణకం అబ్బోహారన్తి యోజనా. పానీయఘటాదీనం బహి సేవాలో ఉదకే అట్ఠితత్తా, బీజగామానులోమత్తా చ దుక్కటవత్థూతి వదన్తి. కణ్ణకం నీలవణ్ణమ్పి అబ్బోహారికమేవ.
1019.Sevāle apanīte. Antoti pānīyaghaṭādīnaṃ antokucchimhi. Kaṇṇakaṃ abbohāranti yojanā. Pānīyaghaṭādīnaṃ bahi sevālo udake aṭṭhitattā, bījagāmānulomattā ca dukkaṭavatthūti vadanti. Kaṇṇakaṃ nīlavaṇṇampi abbohārikameva.
౧౦౨౦. పాసాణదద్దూతి మనుస్ససరీరే రోగాకారేన పాసాణే జాయమానస్సేతం అధివచనం. సేవాలన్తి పాసాణసేవాలం. సేలేయ్యకా నామ సిలాయ సమ్భూతా ఏకా సుగన్ధజాతి. అపత్తానీతి పణ్ణరహితాని.
1020.Pāsāṇadaddūti manussasarīre rogākārena pāsāṇe jāyamānassetaṃ adhivacanaṃ. Sevālanti pāsāṇasevālaṃ. Seleyyakā nāma silāya sambhūtā ekā sugandhajāti. Apattānīti paṇṇarahitāni.
౧౦౨౧. పుప్ఫితన్తి వికసితం. తం అహిచ్ఛత్తం. మకులన్తి అవికసితం.
1021.Pupphitanti vikasitaṃ. Taṃ ahicchattaṃ. Makulanti avikasitaṃ.
౧౦౨౨. అల్లస్మిం రుక్ఖే తచం వికోపేత్వా యథా గహేతుం న వట్టతి, తథా పప్పటికమ్పి నియ్యాసమ్పి వికోపేత్వా గహేతుం న వట్టతీతి యోజనా, పాచిత్తియమేవాతి అధిప్పాయో. పప్పటికమ్పీతి అల్లతచమత్థకే సుక్ఖతచపటలమ్పి. ‘‘అల్లస్మి’’న్తి ఇమినా బ్యతిరేకేన మతరుక్ఖే దోసాభావం దీపేతి. ‘‘తచం వికోపేత్వా’’తి వచనతో రుక్ఖతచమ్పి పప్పటికమ్పి సాలకపిత్థాదినియ్యాసమ్పి రుక్ఖే అల్లతచం అవికోపేత్వా మత్థకతో ఛిన్దిత్వా గహేతుం వట్టతి.
1022. Allasmiṃ rukkhe tacaṃ vikopetvā yathā gahetuṃ na vaṭṭati, tathā pappaṭikampi niyyāsampi vikopetvā gahetuṃ na vaṭṭatīti yojanā, pācittiyamevāti adhippāyo. Pappaṭikampīti allatacamatthake sukkhatacapaṭalampi. ‘‘Allasmi’’nti iminā byatirekena matarukkhe dosābhāvaṃ dīpeti. ‘‘Tacaṃ vikopetvā’’ti vacanato rukkhatacampi pappaṭikampi sālakapitthādiniyyāsampi rukkhe allatacaṃ avikopetvā matthakato chinditvā gahetuṃ vaṭṭati.
౧౦౨౩. అక్ఖరచ్ఛిన్దనారహేసు నుహికదలిఆదీసు రుక్ఖేసు, తత్థజాతేసు తాలపణ్ణాదికేసు వా అక్ఖరం లిఖతో పాచిత్తియముదీరయేతి యోజనా. ‘‘తత్థజాతేసూ’’తి ఇమినా రుక్ఖతో అపనీతపణ్ణేసు లిఖితుం వట్టతీతి బ్యతిరేకతో దీపేతి.
1023. Akkharacchindanārahesu nuhikadaliādīsu rukkhesu, tatthajātesu tālapaṇṇādikesu vā akkharaṃ likhato pācittiyamudīrayeti yojanā. ‘‘Tatthajātesū’’ti iminā rukkhato apanītapaṇṇesu likhituṃ vaṭṭatīti byatirekato dīpeti.
౧౦౨౪. ‘‘పక్కమేవ వా’’తి విసుం వచనతో ‘‘ఫలం వా’’తి ఇమినా అపక్కం ఫలం గహితం.
1024.‘‘Pakkameva vā’’ti visuṃ vacanato ‘‘phalaṃ vā’’ti iminā apakkaṃ phalaṃ gahitaṃ.
౧౦౨౫. ఫలినింసాఖన్తి ఖాదనారహఫలవతిం జమ్బుసాఖాదికం సాఖం. గణ్హతో అనుపసమ్పన్నస్సాతి గహేతబ్బం. సయం ఖాదితుకామో చేతి తథా ఓనమిత్వా సాఖతో ఓచినిత్వా దిన్నఫలం సచే సయం ఖాదితుకామో హోతి. ఏవం దాతున్తి యథావుత్తప్పకారం నామేత్వా దాతుం.
1025.Phaliniṃsākhanti khādanārahaphalavatiṃ jambusākhādikaṃ sākhaṃ. Gaṇhato anupasampannassāti gahetabbaṃ. Sayaṃ khāditukāmo ceti tathā onamitvā sākhato ocinitvā dinnaphalaṃ sace sayaṃ khāditukāmo hoti. Evaṃ dātunti yathāvuttappakāraṃ nāmetvā dātuṃ.
౧౦౨౬. పరం కఞ్చి ఉక్ఖిపిత్వాతి అఞ్ఞం కఞ్చి అనుపసమ్పన్నం ఉక్ఖిపిత్వా. పుప్ఫాని ఓచినన్తేసూతి కుసుమాని లునన్తేసు. అయమేవ వినిచ్ఛయోతి సామఞ్ఞనిద్దేసేపి ఏత్థ అత్తనో నామేత్వా దిన్నసాఖాయ పుప్ఫాని పానీయవాసత్థాయ న గహేతబ్బాని. అనుపసమ్పన్నం ఉక్ఖిపిత్వా పుప్ఫాని ఓచినాపేత్వా గహితపుప్ఫాని గహేతబ్బానీతి అయమేత్థ విసేసో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘తేహి పన పుప్ఫేహి పానీయం న వాసేతబ్బం. పానీయవాసత్థికేన సామణేరం ఉక్ఖిపిత్వా ఓచినాపేతబ్బానీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౨).
1026.Paraṃ kañci ukkhipitvāti aññaṃ kañci anupasampannaṃ ukkhipitvā. Pupphāni ocinantesūti kusumāni lunantesu. Ayameva vinicchayoti sāmaññaniddesepi ettha attano nāmetvā dinnasākhāya pupphāni pānīyavāsatthāya na gahetabbāni. Anupasampannaṃ ukkhipitvā pupphāni ocināpetvā gahitapupphāni gahetabbānīti ayamettha viseso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tehi pana pupphehi pānīyaṃ na vāsetabbaṃ. Pānīyavāsatthikena sāmaṇeraṃ ukkhipitvā ocināpetabbānī’’ti (pāci. aṭṭha. 92).
౧౦౨౭. ‘‘సాఖా’’తి భిన్దిత్వా వా ఛిన్దిత్వా వా మోచితా వుచ్చతి. సాఖీనన్తి రుక్ఖానం. తన్తి యథావుత్తరుక్ఖతో మోచితసాఖం. యేసం రుక్ఖానం సాఖా రుహతి, తేసం సాఖీనం తం సాఖం కప్పియం అకారాపేత్వా వికోపేన్తస్స దుక్కటన్తి యోజనా. ‘‘యేసం రుక్ఖానం సాఖా రుహతీ’’తి వుత్తత్తా యేసం సాఖా న రుహతి, తేసం తస్సా కప్పియకరణకిచ్చం నత్థీతి వదన్తి.
1027.‘‘Sākhā’’ti bhinditvā vā chinditvā vā mocitā vuccati. Sākhīnanti rukkhānaṃ. Tanti yathāvuttarukkhato mocitasākhaṃ. Yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhati, tesaṃ sākhīnaṃ taṃ sākhaṃ kappiyaṃ akārāpetvā vikopentassa dukkaṭanti yojanā. ‘‘Yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhatī’’ti vuttattā yesaṃ sākhā na ruhati, tesaṃ tassā kappiyakaraṇakiccaṃ natthīti vadanti.
౧౦౨౮. అల్లసిఙ్గివేరాదికేసుపీతి ఆది-సద్దేన వచలసుణాదీనం గహణం.
1028.Allasiṅgiverādikesupīti ādi-saddena vacalasuṇādīnaṃ gahaṇaṃ.
౧౦౨౯. అనియామతో వట్టతేవాతి యోజనా. నియామసరూపం దస్సేతుం ‘‘ఇమం రుక్ఖ’’న్తిఆదివక్ఖమానత్తా అనియామతోతి సామఞ్ఞనిద్దేసే ‘‘ఇమ’’న్తి నియామవచనాభావతోతి గహేతబ్బం.
1029. Aniyāmato vaṭṭatevāti yojanā. Niyāmasarūpaṃ dassetuṃ ‘‘imaṃ rukkha’’ntiādivakkhamānattā aniyāmatoti sāmaññaniddese ‘‘ima’’nti niyāmavacanābhāvatoti gahetabbaṃ.
౧౦౩౨. ఉచ్ఛుఖణ్డానన్తి పూరణయోగే సామివచనం, ఉచ్ఛుఖణ్డేహీతి వుత్తం హోతి. సబ్బమేవాతి పచ్ఛియం ఠితం సబ్బం ఖణ్డం. కతం హోతీతి కతం కప్పియం హోతి. ఏకస్మిం కప్పియే కతేతి పచ్ఛియం సబ్బఖణ్డేసు ఫుసిత్వా ఠితేసు ఏకస్మిం ఖణ్డే కప్పియే కతే. ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే పఞ్చహి సమణకప్పేహి ఫలం పరిభుఞ్జితుం అగ్గిపరిజితం సత్థపరిజితం నఖపరిజితం అబీజం నిబ్బట్టబీజంయేవ పఞ్చమ’’న్తి (చూళవ॰ ౨౫౦) ఇతి వుత్తేసు అగ్గిసత్థనఖేసు అఞ్ఞతరేన తత్త అయోఖణ్డేన వా జలితగ్గినా వా సూచిముఖేన వా నఖచ్ఛేదనేన వా సత్థకధారాయ వా మనుస్ససీహాదీనం ఉప్పాటితానుప్పాటితఅపూతినఖేన వా విజ్ఝిత్వా వా ఛిన్దిత్వా వా కప్పియం కాతబ్బం. కరోన్తేన చ అనుపసమ్పన్నేన భిక్ఖునా ‘‘కప్పియం కరోహీ’’తి వుత్తేయేవ ‘‘కప్పియ’’న్తి పఠమం వత్వా పచ్ఛా అగ్గిపరిజితాది కాకబ్బన్తి గహేతబ్బం. వక్ఖతి చ ‘‘కప్పియన్తి…పే॰… వట్టతీ’’తి. ‘‘కప్పియ’’న్తి వచనం పన యాయ కాయచి వాచాయ వత్తుం వట్టతీతి వదన్తి. పఠమం అగ్గిం నిక్ఖిపిత్వా నఖాదీహి వా విజ్ఝిత్వా వా ఛిన్దిత్వా వా కప్పియం కాతబ్బం. కరోన్తేన చ తం అనుద్ధరిత్వావ ‘‘కప్పియ’’న్తి వత్వా పచ్ఛా ఉద్ధరితుం వట్టతీతి వదన్తి, ‘‘కప్పియ’’న్తి వత్తుకామో ‘‘కప్ప’’న్తి చే వదతి, వట్టతీతి కేచి.
1032.Ucchukhaṇḍānanti pūraṇayoge sāmivacanaṃ, ucchukhaṇḍehīti vuttaṃ hoti. Sabbamevāti pacchiyaṃ ṭhitaṃ sabbaṃ khaṇḍaṃ. Kataṃ hotīti kataṃ kappiyaṃ hoti. Ekasmiṃ kappiye kateti pacchiyaṃ sabbakhaṇḍesu phusitvā ṭhitesu ekasmiṃ khaṇḍe kappiye kate. ‘‘Anujānāmi bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjituṃ aggiparijitaṃ satthaparijitaṃ nakhaparijitaṃ abījaṃ nibbaṭṭabījaṃyeva pañcama’’nti (cūḷava. 250) iti vuttesu aggisatthanakhesu aññatarena tatta ayokhaṇḍena vā jalitagginā vā sūcimukhena vā nakhacchedanena vā satthakadhārāya vā manussasīhādīnaṃ uppāṭitānuppāṭitaapūtinakhena vā vijjhitvā vā chinditvā vā kappiyaṃ kātabbaṃ. Karontena ca anupasampannena bhikkhunā ‘‘kappiyaṃ karohī’’ti vutteyeva ‘‘kappiya’’nti paṭhamaṃ vatvā pacchā aggiparijitādi kākabbanti gahetabbaṃ. Vakkhati ca ‘‘kappiyanti…pe… vaṭṭatī’’ti. ‘‘Kappiya’’nti vacanaṃ pana yāya kāyaci vācāya vattuṃ vaṭṭatīti vadanti. Paṭhamaṃ aggiṃ nikkhipitvā nakhādīhi vā vijjhitvā vā chinditvā vā kappiyaṃ kātabbaṃ. Karontena ca taṃ anuddharitvāva ‘‘kappiya’’nti vatvā pacchā uddharituṃ vaṭṭatīti vadanti, ‘‘kappiya’’nti vattukāmo ‘‘kappa’’nti ce vadati, vaṭṭatīti keci.
౧౦౩౩. దారున్తి ఉచ్ఛూహి సద్ధిం ఏకతోబద్ధదారుం. దారుం విజ్ఝతీతి ఏత్థ జానిత్వాపి విజ్ఝతి వా విజ్ఝాపేతి వా, వట్టతియేవ. ‘‘ఏకసిత్థేపీ’’తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో.
1033.Dārunti ucchūhi saddhiṃ ekatobaddhadāruṃ. Dāruṃ vijjhatīti ettha jānitvāpi vijjhati vā vijjhāpeti vā, vaṭṭatiyeva. ‘‘Ekasitthepī’’ti etthāpi eseva nayo.
౧౦౩౪. తాని ఉచ్ఛుదారూని. తన్తి వల్లిం, రజ్జుం వా.
1034.Tāni ucchudārūni. Tanti valliṃ, rajjuṃ vā.
౧౦౩౫. మరిచపక్కేహీతి పరిణతేహి మరిచపక్కేహి. అపరిణతానం పన అబీజత్తా కప్పియే అకతేపి వట్టతి. ఇదఞ్చ సేతలసుణతచలసుణాదీహి మిస్సభత్తస్స ఉపలక్ఖణం. ఏత్థ చ భత్తసిత్థసమ్బన్ధవసేన ఏకాబద్ధతా వేదితబ్బా, న ఫలాదీనమేవ అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్బన్ధవసేన.
1035.Maricapakkehīti pariṇatehi maricapakkehi. Apariṇatānaṃ pana abījattā kappiye akatepi vaṭṭati. Idañca setalasuṇatacalasuṇādīhi missabhattassa upalakkhaṇaṃ. Ettha ca bhattasitthasambandhavasena ekābaddhatā veditabbā, na phalādīnameva aññamaññasambandhavasena.
౧౦౩౬. తిలతణ్డులకాదిసూతి కప్పియం కాతబ్బతిలేహి మిస్సతణ్డులాదీసు. ఆది-సద్దేన కప్పియం కాతబ్బవత్థూహి మిస్సితాని ఇతరవత్థూని గహితాని. ఏకాబద్ధే కపిత్థేపీతి కటాహేన బద్ధబీజే పరిణతకపిత్థఫలేపి. కటాహేతి బద్ధమిఞ్జే కపాలే.
1036.Tilataṇḍulakādisūti kappiyaṃ kātabbatilehi missataṇḍulādīsu. Ādi-saddena kappiyaṃ kātabbavatthūhi missitāni itaravatthūni gahitāni. Ekābaddhe kapitthepīti kaṭāhena baddhabīje pariṇatakapitthaphalepi. Kaṭāheti baddhamiñje kapāle.
౧౦౩౭. కటాహం ముఞ్చిత్వాతి సుక్ఖత్తా సమన్తతో కటాహం ముఞ్చిత్వా. మిఞ్జకన్తి పరిణతకపిత్థఫలమిఞ్జం. తం కపిత్థం భిన్దాపేత్వాతి కపిత్థకటాహం భిన్దాపేత్వా, ఇదం బీజతో ముత్తస్స కటాహస్స భాజనగతికత్తా వుత్తం.
1037.Kaṭāhaṃ muñcitvāti sukkhattā samantato kaṭāhaṃ muñcitvā. Miñjakanti pariṇatakapitthaphalamiñjaṃ. Taṃ kapitthaṃ bhindāpetvāti kapitthakaṭāhaṃ bhindāpetvā, idaṃ bījato muttassa kaṭāhassa bhājanagatikattā vuttaṃ.
౧౦౩౮. ‘‘అభూతగామఅబీజేసూ’’తి పదచ్ఛేదో, అభూతగామే చ అబీజే చాతి అత్థో. నను చ ‘‘అబీజే బీజసఞ్ఞీ, వేమతికో, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౯౨) పాఠం వినా ‘‘అభూతగామే భూతగామసఞ్ఞీ’’తి పాఠో నత్థీతి అభూతగామగ్గహణం కస్మా కతన్తి? వుచ్చతే – తస్మిం పాఠే బీజం భూతగామఞ్చ బీజగామం బీజఞ్చ బీజబీజన్తి వత్తబ్బే ఏకసేసనయేన ‘‘బీజ’’న్తి గహేత్వా వినిచ్ఛితన్తి ఉభయం విభజిత్వా దస్సనత్థం వుత్తం. తత్థ తస్మిం అభూతగామఅబీజగామద్వయే. ఇమిస్సా గాథాయ ‘‘అభూతగామే భూతగామసఞ్ఞినో దుక్కటం, వేమతికస్స దుక్కటం, అబీజగామే బీజగామసఞ్ఞినో దుక్కటం, వేమతికస్స దుక్కట’’న్తి చత్తారి దుక్కటాని దస్సితాని. తత్థ అభూతగామన్తి బీజగామం గహేతబ్బం. అబీజగామన్తి నో బీజం.
1038. ‘‘Abhūtagāmaabījesū’’ti padacchedo, abhūtagāme ca abīje cāti attho. Nanu ca ‘‘abīje bījasaññī, vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 92) pāṭhaṃ vinā ‘‘abhūtagāme bhūtagāmasaññī’’ti pāṭho natthīti abhūtagāmaggahaṇaṃ kasmā katanti? Vuccate – tasmiṃ pāṭhe bījaṃ bhūtagāmañca bījagāmaṃ bījañca bījabījanti vattabbe ekasesanayena ‘‘bīja’’nti gahetvā vinicchitanti ubhayaṃ vibhajitvā dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha tasmiṃ abhūtagāmaabījagāmadvaye. Imissā gāthāya ‘‘abhūtagāme bhūtagāmasaññino dukkaṭaṃ, vematikassa dukkaṭaṃ, abījagāme bījagāmasaññino dukkaṭaṃ, vematikassa dukkaṭa’’nti cattāri dukkaṭāni dassitāni. Tattha abhūtagāmanti bījagāmaṃ gahetabbaṃ. Abījagāmanti no bījaṃ.
౧౦౩౯. తత్థ తస్మిం భూతగామబీజగామద్వయే. ‘‘అతథాసఞ్ఞినో’’తిఆదీసు ‘‘భూతగామం వికోపేన్తస్సా’’తి సేసో, అనాపత్తి పకాసితాతి సమ్బన్ధో, అభూతగామం, అబీజన్తి వా సఞ్ఞినో భూతగామం బీజమ్పి వికోపేన్తస్స అనాపత్తి పకాసితాతి అత్థో గహేతబ్బో. యథాహ పాళియం ‘‘బీజే అబీజసఞ్ఞీ ఛిన్దతి వా…పే॰… అనాపత్తీ’’తి.
1039.Tattha tasmiṃ bhūtagāmabījagāmadvaye. ‘‘Atathāsaññino’’tiādīsu ‘‘bhūtagāmaṃ vikopentassā’’ti seso, anāpatti pakāsitāti sambandho, abhūtagāmaṃ, abījanti vā saññino bhūtagāmaṃ bījampi vikopentassa anāpatti pakāsitāti attho gahetabbo. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘bīje abījasaññī chindati vā…pe… anāpattī’’ti.
అసఞ్చిచ్చ భూతగామం వికోపేన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. ఏవముపరిపి యోజేతబ్బం. గచ్ఛన్తస్స పాదేసు గహేత్వా వా ఆలమ్బణకత్తరయట్ఠియా ఘంసిత్వా వా తిణాదీసు ఛిజ్జేసుపి ‘‘ఇమం ఛిన్దిస్సామీ’’తి అమనసికతత్తా అనాపత్తీతి అత్థో. అసతిస్సాతి అఞ్ఞవిహితసతిస్స వా అఞ్ఞేన కథయతో వా పాదఙ్గుట్ఠాదీహి తిణాదీని ఛిన్దన్తస్స. చ-కారేన ఇధ అవుత్తం ‘‘అజానన్తస్సా’’తి ఇదం సముచ్చితం. ‘‘ఇమం భూతగామ’’న్తి వా ‘‘ఇమస్మిం అగ్గిమ్హి పతితే ఇమం డయ్హతీ’’తి వా ‘‘ఇమినా ఇదం భిజ్జతి ఛిజ్జతీ’’తిఆదిం వా అజానన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో.
Asañcicca bhūtagāmaṃ vikopentassa anāpattīti yojanā. Evamuparipi yojetabbaṃ. Gacchantassa pādesu gahetvā vā ālambaṇakattarayaṭṭhiyā ghaṃsitvā vā tiṇādīsu chijjesupi ‘‘imaṃ chindissāmī’’ti amanasikatattā anāpattīti attho. Asatissāti aññavihitasatissa vā aññena kathayato vā pādaṅguṭṭhādīhi tiṇādīni chindantassa. Ca-kārena idha avuttaṃ ‘‘ajānantassā’’ti idaṃ samuccitaṃ. ‘‘Imaṃ bhūtagāma’’nti vā ‘‘imasmiṃ aggimhi patite imaṃ ḍayhatī’’ti vā ‘‘iminā idaṃ bhijjati chijjatī’’tiādiṃ vā ajānantassa anāpattīti attho.
౧౦౪౦. ఇదం చాతి ఇదం భూతగామసిక్ఖాపదఞ్చ. తిసముట్ఠానన్తి కాయచిత్తవాచాచిత్తకాయవాచాచిత్తవసేన తిసముట్ఠానం. ఛేదనాదికిరియాయ ఆపజ్జనతో క్రియం. తిచిత్తన్తి పణ్ణత్తిం అజానిత్వా చేతియాదీసు తిణగహనాదికం కరోన్తస్స అఖీణాసవస్స కుసలం, ఖీణాసవస్స కిరియం, ఫలపుప్ఫాదిలోభేన వికోపేన్తానం సేఖపుథుజ్జనానం అకుసలన్తి తిచిత్తం.
1040.Idaṃcāti idaṃ bhūtagāmasikkhāpadañca. Tisamuṭṭhānanti kāyacittavācācittakāyavācācittavasena tisamuṭṭhānaṃ. Chedanādikiriyāya āpajjanato kriyaṃ. Ticittanti paṇṇattiṃ ajānitvā cetiyādīsu tiṇagahanādikaṃ karontassa akhīṇāsavassa kusalaṃ, khīṇāsavassa kiriyaṃ, phalapupphādilobhena vikopentānaṃ sekhaputhujjanānaṃ akusalanti ticittaṃ.
భూతగామకథావణ్ణనా.
Bhūtagāmakathāvaṇṇanā.
౧౦౪౧. అఞ్ఞవాదవిహేసకే కమ్మస్మిం సఙ్ఘేన కతేతి యోజనా, అఞ్ఞవాదకవిహేసకారోపనకమ్మే ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ పచ్చేకం సఙ్ఘేన కతేతి అత్థో. ‘‘అఞ్ఞం వదతీతి అఞ్ఞవాదకం, అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరణస్సేతం నామం. విహేసేతీతి విహేసకం, తుణ్హీభూతస్సేతం నామ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౯౮) వచనతో సఙ్ఘమజ్ఝే వత్థునా, ఆపత్తియా వా చోదనాయ కతాయ తం అవత్తుకామో హుత్వా ‘‘కో ఆపన్నో, కిం ఆపన్నో, కిస్మిం ఆపన్నో’’తిఆదినా (పాచి॰ ౯౪) పదభాజనానుక్కమేన పుచ్ఛితం ఠపేత్వా అఞ్ఞస్స అవచనం అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరణం, తం కరోన్తో అఞ్ఞవాదకో. ఇధ పన భావప్పధానవసేన కిరియా గహితా.
1041. Aññavādavihesake kammasmiṃ saṅghena kateti yojanā, aññavādakavihesakāropanakamme ñattidutiyāya kammavācāya paccekaṃ saṅghena kateti attho. ‘‘Aññaṃ vadatīti aññavādakaṃ, aññenaññaṃ paṭicaraṇassetaṃ nāmaṃ. Vihesetīti vihesakaṃ, tuṇhībhūtassetaṃ nāma’’nti (pāci. aṭṭha. 98) vacanato saṅghamajjhe vatthunā, āpattiyā vā codanāya katāya taṃ avattukāmo hutvā ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno’’tiādinā (pāci. 94) padabhājanānukkamena pucchitaṃ ṭhapetvā aññassa avacanaṃ aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ, taṃ karonto aññavādako. Idha pana bhāvappadhānavasena kiriyā gahitā.
తథేవ చోదియమానో హుత్వా పుచ్ఛితం అవత్తుకామో హుత్వా ఆపత్తిభీరుకతాయ అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరణం అకత్వా సఙ్ఘం విహేసేతుం తుణ్హీభూతో విహేసకో నామ. ఏత్థాపి భావప్పధానవసేన కిరియావ గహేతబ్బా. ఇధ పన తబ్భావారోపనకమ్మం వుచ్చతీతి సంఖేపో. పున తథా కరోన్తస్సాతి పునపి తేనేవ పకారేన అఞ్ఞవాదకవిహేసకాని విసుం విసుం కరోన్తస్స. పాచిత్తియద్వయం హోతీతి పదభాజనే ‘‘రోపితే అఞ్ఞవాదకే’’తిఆదినా (పాచి॰ ౧౦౦) నయేన చ ‘‘రోపితే విహేసకే’’తిఆదినా (పాచి॰ ౧౦౦) నయేన చ విసుం విసుం పాచిత్తియస్స వుత్తత్తా ఏకేకస్మిం వత్థుమ్హి ఏకేకాయ ఆపత్తియా సమ్భవతో పాచిత్తియద్వయం హోతీతి గహేతబ్బం.
Tatheva codiyamāno hutvā pucchitaṃ avattukāmo hutvā āpattibhīrukatāya aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ akatvā saṅghaṃ vihesetuṃ tuṇhībhūto vihesako nāma. Etthāpi bhāvappadhānavasena kiriyāva gahetabbā. Idha pana tabbhāvāropanakammaṃ vuccatīti saṃkhepo. Puna tathā karontassāti punapi teneva pakārena aññavādakavihesakāni visuṃ visuṃ karontassa. Pācittiyadvayaṃ hotīti padabhājane ‘‘ropite aññavādake’’tiādinā (pāci. 100) nayena ca ‘‘ropite vihesake’’tiādinā (pāci. 100) nayena ca visuṃ visuṃ pācittiyassa vuttattā ekekasmiṃ vatthumhi ekekāya āpattiyā sambhavato pācittiyadvayaṃ hotīti gahetabbaṃ.
౧౦౪౨. ధమ్మేతి ఏత్థ ‘‘కమ్మే’’తి సేసో. ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ, వేమతికో, అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీతి తీసు వికప్పేసు. అధమ్మేతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. కమ్మే అరోపితేతి అఞ్ఞవాదకకమ్మారోపనే అకతే. ఏవం వదన్తస్సాతి ‘‘కో ఆపన్నో’’తిఆదీని వదన్తస్స. వదన్తస్స చాతి ఏత్థ చకారేన కమ్మే అరోపితే ఏవం విహేసన్తస్స చ దుక్కటన్తి సముచ్చినోతి. ఇమస్మిం పక్ఖే కమ్మే అరోపితేతి విహేసకకాలమాహ.
1042.Dhammeti ettha ‘‘kamme’’ti seso. Dhammakamme dhammakammasaññī, vematiko, adhammakammasaññīti tīsu vikappesu. Adhammeti etthāpi eseva nayo. Kamme aropiteti aññavādakakammāropane akate. Evaṃ vadantassāti ‘‘ko āpanno’’tiādīni vadantassa. Vadantassa cāti ettha cakārena kamme aropite evaṃ vihesantassa ca dukkaṭanti samuccinoti. Imasmiṃ pakkhe kamme aropiteti vihesakakālamāha.
౧౦౪౩. ఆపన్నన్తి అత్తనా ఆపన్నం. భణ్డనం భవిస్సతీతి సఞ్ఞిస్సాతి మయా ఇమస్మిం వుత్తే సఙ్ఘస్స భణ్డనకలహాదయో హోన్తీతి సఞ్ఞాయ తుణ్హీ భవన్తస్స. గిలానస్సాతి వత్తుం అసక్కుణేయ్యముఖరోగాదియుత్తస్స.
1043.Āpannanti attanā āpannaṃ. Bhaṇḍanaṃ bhavissatīti saññissāti mayā imasmiṃ vutte saṅghassa bhaṇḍanakalahādayo hontīti saññāya tuṇhī bhavantassa. Gilānassāti vattuṃ asakkuṇeyyamukharogādiyuttassa.
౧౦౪౪. క్రియాక్రియన్తి అఞ్ఞేనఞ్ఞపటిచరణం క్రియం. తుణ్హీభావో అక్రియం.
1044.Kriyākriyanti aññenaññapaṭicaraṇaṃ kriyaṃ. Tuṇhībhāvo akriyaṃ.
అఞ్ఞవాదకకథావణ్ణనా.
Aññavādakakathāvaṇṇanā.
౧౦౪౫-౬. సమ్మతస్సాతి ఖన్ధకాగతసేనాసనపఞ్ఞాపకసమ్ముతిఆదీసు తేరససు సమ్ముతీసు ఏకం వా కతిపయా వా సబ్బా వా దాతుం సఙ్ఘేన ఞత్తిం ఠపేత్వా కమ్మవాచం వత్వా దిన్నసమ్ముతికస్స. ‘‘ఉపసమ్పన్నం సఙ్ఘేన సమ్మత’’న్తి (పాచి॰ ౧౦౬) వచనతో భిక్ఖునోతి ఉపసమ్పన్నమాహ, అయసం కత్తుకామోతి సమ్బన్ధో. వదన్తోతి ‘‘ఛన్దేన ఇత్థన్నామో సేనాసనం పఞ్ఞాపేతి, ఛన్దేన భత్తాని ఉద్దిసతీ’’తిఆదిం భణన్తో. ‘‘ఉపసమ్పన్నే’’తి ఇదం ‘‘ఉజ్ఝాపేతీ’’తి కిరియమపేక్ఖిత్వా కమ్మని ఉపయోగబహువచనం. అయఞ్హేత్థ అత్థో – ఉజ్ఝాపేతి అవఞ్ఞాయ ఓలోకాపేతి, లామకతో వా చిన్తాపేతి, ఖీయతీతి ‘‘ఛన్దేన ఇత్థన్నామో సేనాసనం పఞ్ఞపేతీ’’తిఆదిం కథేన్తో పకాసేతీతి. ఇమస్మిం పక్ఖే ‘‘ఉపసమ్పన్నాన’’న్తి వత్తబ్బే సామిఅత్థే ఉపయోగవసేన ‘‘ఉపసమ్పన్నే’’తి వుత్తం, ఉపసమ్పన్నానం సన్తికే పకాసేతీతి అత్థో.
1045-6.Sammatassāti khandhakāgatasenāsanapaññāpakasammutiādīsu terasasu sammutīsu ekaṃ vā katipayā vā sabbā vā dātuṃ saṅghena ñattiṃ ṭhapetvā kammavācaṃ vatvā dinnasammutikassa. ‘‘Upasampannaṃ saṅghena sammata’’nti (pāci. 106) vacanato bhikkhunoti upasampannamāha, ayasaṃ kattukāmoti sambandho. Vadantoti ‘‘chandena itthannāmo senāsanaṃ paññāpeti, chandena bhattāni uddisatī’’tiādiṃ bhaṇanto. ‘‘Upasampanne’’ti idaṃ ‘‘ujjhāpetī’’ti kiriyamapekkhitvā kammani upayogabahuvacanaṃ. Ayañhettha attho – ujjhāpeti avaññāya olokāpeti, lāmakato vā cintāpeti, khīyatīti ‘‘chandena itthannāmo senāsanaṃ paññapetī’’tiādiṃ kathento pakāsetīti. Imasmiṃ pakkhe ‘‘upasampannāna’’nti vattabbe sāmiatthe upayogavasena ‘‘upasampanne’’ti vuttaṃ, upasampannānaṃ santike pakāsetīti attho.
‘‘పాచిత్తియద్వయం హోతీ’’తి ఇదం ‘‘ఉజ్ఝాపనకే ఖియ్యనకే పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౧౦౫) ద్విన్నం వత్థూనం ఏకతో వుత్తత్తా ఇధాపి ఏకతో వుత్తం, విసుం విసుం పన గహేతబ్బం. ధమ్మేతి ఏత్థ ‘‘కమ్మే’’తి సేసో, ఉపసమ్పన్నస్స సమ్మతస్స సఙ్ఘేన దిన్నసమ్ముతికమ్మం సచే ధమ్మకమ్మం హోతీతి అత్థో. అధమ్మేతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో.
‘‘Pācittiyadvayaṃ hotī’’ti idaṃ ‘‘ujjhāpanake khiyyanake pācittiya’’nti (pāci. 105) dvinnaṃ vatthūnaṃ ekato vuttattā idhāpi ekato vuttaṃ, visuṃ visuṃ pana gahetabbaṃ. Dhammeti ettha ‘‘kamme’’ti seso, upasampannassa sammatassa saṅghena dinnasammutikammaṃ sace dhammakammaṃ hotīti attho. Adhammeti etthāpi eseva nayo.
౧౦౪౭-౮. భిక్ఖునోతి సమ్మతస్స భిక్ఖునో. అసమ్మతస్స భిక్ఖుస్స అవణ్ణం భాసతోతి యోజనా. యస్స కస్సచీతి ఏత్థ ‘‘సన్తికే’’తి సేసో, ఉపసమ్పన్నస్స చ అనుపసమ్పన్నస్స చ యస్స కస్సచి సన్తికేతి అత్థో. ఉపసమ్పన్నకాలే సమ్మతం పచ్ఛా సామణేరభావం ఉపగతం సన్ధాయ ‘‘సమ్మతస్స సామణేరస్సా’’తి వుత్తం. అవణ్ణం వదతోతి యోజనా.
1047-8.Bhikkhunoti sammatassa bhikkhuno. Asammatassa bhikkhussa avaṇṇaṃ bhāsatoti yojanā. Yassa kassacīti ettha ‘‘santike’’ti seso, upasampannassa ca anupasampannassa ca yassa kassaci santiketi attho. Upasampannakāle sammataṃ pacchā sāmaṇerabhāvaṃ upagataṃ sandhāya ‘‘sammatassa sāmaṇerassā’’ti vuttaṃ. Avaṇṇaṃ vadatoti yojanā.
౧౦౪౯. కరోన్తం సమ్మతం. భణతోతి ఉజ్ఝాపయతో, ఖీయతో. అత్థో పన వుత్తనయోవ. ఉజ్ఝాపనఖీయనకిరియాహి ఆపజ్జనతో క్రియం. యస్మా ఉజ్ఝాపనం, ఖీయనఞ్చ ముసావాదవసేనేవ పవత్తం, తస్మా ‘‘ఆదికమ్మికస్స అనాపత్తీ’’తి పాచిత్తియట్ఠానే, దుక్కటట్ఠానే చ ఇమినా చ అనాపత్తిదస్సనత్థం వుత్తన్తి గహేతబ్బం. ఏవఞ్చ కత్వా ఉజ్ఝాపేన్తస్స, ఖీయన్తస్స చ ఏకక్ఖణే ద్వే ద్వే ఆపత్తియో హోన్తీతి ఆపన్నం.
1049.Karontaṃ sammataṃ. Bhaṇatoti ujjhāpayato, khīyato. Attho pana vuttanayova. Ujjhāpanakhīyanakiriyāhi āpajjanato kriyaṃ. Yasmā ujjhāpanaṃ, khīyanañca musāvādavaseneva pavattaṃ, tasmā ‘‘ādikammikassa anāpattī’’ti pācittiyaṭṭhāne, dukkaṭaṭṭhāne ca iminā ca anāpattidassanatthaṃ vuttanti gahetabbaṃ. Evañca katvā ujjhāpentassa, khīyantassa ca ekakkhaṇe dve dve āpattiyo hontīti āpannaṃ.
ఉజ్ఝాపనకకథావణ్ణనా.
Ujjhāpanakakathāvaṇṇanā.
౧౦౫౦. సఙ్ఘస్స మఞ్చాదిన్తి సమ్బన్ధో. ‘‘సఙ్ఘికం మఞ్చం వా పీఠం వా భిసిం వా కోచ్ఛం వా’’తి పాళియం దస్సితం సఙ్ఘసన్తకం మఞ్చాదిం. ఏత్థ చ మఞ్చో నామ పాళియం ‘‘చత్తారో మఞ్చా మసారకో బున్దికాబద్ధో కుళీరపాదకో ఆహచ్చపాదకో’’తి (పాచి॰ ౧౧౧) చ దస్సితో చతుబ్బిధో మఞ్చో. తత్థ మసారకో నామ మఞ్చపాదే విజ్ఝిత్వా తత్థ అటనిసిఖాహి ఆవుణిత్వా కతమఞ్చో. సో ఇదాని వత్తమానో వేత్తమఞ్చో. బున్దికాబద్ధో నామ అటనిసీసేసు బున్దికరన్తరతో మఞ్చపాదే డంసాపేత్వా కతో వేత్తమఞ్చపదరమఞ్చో దట్ఠబ్బో. కుళీరపాదకో నామ పాదబున్దే అస్సఖురాదిఆకారం దస్సేత్వా కక్కటపాదేహి వియ వఙ్కపాదేహి యోజితమఞ్చో. ఆహచ్చపాదకో నామ అటనియో విజ్ఝిత్వా అటనిఛిద్దే పాదసీసే సిఖం కత్వా తం పవేసేత్వా అటనియా ఉపరి నిక్ఖన్తే పాదసిఖామత్థకే తిరియం విజ్ఝిత్వా ఆణిం పవేసేత్వా కతమఞ్చో.
1050. Saṅghassa mañcādinti sambandho. ‘‘Saṅghikaṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā bhisiṃ vā kocchaṃ vā’’ti pāḷiyaṃ dassitaṃ saṅghasantakaṃ mañcādiṃ. Ettha ca mañco nāma pāḷiyaṃ ‘‘cattāro mañcā masārako bundikābaddho kuḷīrapādako āhaccapādako’’ti (pāci. 111) ca dassito catubbidho mañco. Tattha masārako nāma mañcapāde vijjhitvā tattha aṭanisikhāhi āvuṇitvā katamañco. So idāni vattamāno vettamañco. Bundikābaddho nāma aṭanisīsesu bundikarantarato mañcapāde ḍaṃsāpetvā kato vettamañcapadaramañco daṭṭhabbo. Kuḷīrapādako nāma pādabunde assakhurādiākāraṃ dassetvā kakkaṭapādehi viya vaṅkapādehi yojitamañco. Āhaccapādako nāma aṭaniyo vijjhitvā aṭanichidde pādasīse sikhaṃ katvā taṃ pavesetvā aṭaniyā upari nikkhante pādasikhāmatthake tiriyaṃ vijjhitvā āṇiṃ pavesetvā katamañco.
పీఠం నామ ఏవమేవ కతం తన్నామకమేవ చతుబ్బిధం;
Pīṭhaṃ nāma evameva kataṃ tannāmakameva catubbidhaṃ;
భిసి నామ ‘‘పఞ్చ భిసియో ఉణ్ణభిసి చోళభిసి వాకభిసి తిణభిసి పణ్ణభిసీ’’తి గబ్భవసేన దస్సితా పఞ్చ భిసియో. తత్థ ఉణ్ణా నామ మనుస్సలోమం ఠపేత్వా అవసేసలోమాని. చోళా నామ పిలోతికా. వాకం నామ మకచివాకాదికం. తిణం నామ దబ్బతిణాది. పణ్ణం నామ తమాలపణ్ణం ఠపేత్వా అవసేసపణ్ణం.
Bhisi nāma ‘‘pañca bhisiyo uṇṇabhisi coḷabhisi vākabhisi tiṇabhisi paṇṇabhisī’’ti gabbhavasena dassitā pañca bhisiyo. Tattha uṇṇā nāma manussalomaṃ ṭhapetvā avasesalomāni. Coḷā nāma pilotikā. Vākaṃ nāma makacivākādikaṃ. Tiṇaṃ nāma dabbatiṇādi. Paṇṇaṃ nāma tamālapaṇṇaṃ ṭhapetvā avasesapaṇṇaṃ.
కోచ్ఛన్తి పాళియం ‘‘కోచ్ఛం నామ వాకమయం వా ఉసీరమయం వా ముఞ్జమయం వా పబ్బజమయం వా అన్తో సంవేఠేత్వా బద్ధం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౧౧౧) దస్సితం వాకం వా ఉసీరం వా ముఞ్జతిణం వా ఏళకలోమాని వా పబ్బజతిణం వా ఆదాయ ఉభోహి కోటీహి విత్థతం కత్వా మజ్ఝే పీళేత్వా సఙ్కుచిత్వా తం బన్ధిత్వా సీహచమ్మాదీహి వేఠనబన్ధనాని పటిచ్ఛాదేత్వా పాదపుఞ్ఛనీ వియ నిసజ్జత్థాయ కతం ఆసనన్తి వదన్తి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘హేట్ఠా చ ఉపరి చ విత్థతం, మజ్ఝే సంఖిత్తం, పణవసణ్ఠానం కత్వా బద్ధం హోతి, తం కిర మజ్ఝే సీహబ్యగ్ఘచమ్మపరిక్ఖిత్తమ్పి కరోన్తి. అకప్పియచమ్మం నామేత్థ నత్థీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౧). సన్థరాపేత్వాతి ఉపసమ్పన్నేన వా అనుపసమ్పన్నేన వా సన్థరాపేత్వా. ఏత్థ వినిచ్ఛయం వక్ఖతి. సన్థరిత్వాతి సయం సన్థరిత్వా వా.
Kocchanti pāḷiyaṃ ‘‘kocchaṃ nāma vākamayaṃ vā usīramayaṃ vā muñjamayaṃ vā pabbajamayaṃ vā anto saṃveṭhetvā baddhaṃ hotī’’ti (pāci. 111) dassitaṃ vākaṃ vā usīraṃ vā muñjatiṇaṃ vā eḷakalomāni vā pabbajatiṇaṃ vā ādāya ubhohi koṭīhi vitthataṃ katvā majjhe pīḷetvā saṅkucitvā taṃ bandhitvā sīhacammādīhi veṭhanabandhanāni paṭicchādetvā pādapuñchanī viya nisajjatthāya kataṃ āsananti vadanti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘heṭṭhā ca upari ca vitthataṃ, majjhe saṃkhittaṃ, paṇavasaṇṭhānaṃ katvā baddhaṃ hoti, taṃ kira majjhe sīhabyagghacammaparikkhittampi karonti. Akappiyacammaṃ nāmettha natthī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 111). Santharāpetvāti upasampannena vā anupasampannena vā santharāpetvā. Ettha vinicchayaṃ vakkhati. Santharitvāti sayaṃ santharitvā vā.
౧౦౫౧. నేవుద్ధరేయ్యాతి పఞ్ఞత్తట్ఠానతో ఉద్ధరిత్వా న పటిసామేయ్య. న ఉద్ధరాపేయ్య వాతి అఞ్ఞేన వా తథా న కారాపేయ్య. తన్తి మఞ్చాదిం. పక్కమన్తోతి ఏత్థ ‘‘యో భిక్ఖూ’’తి లబ్భతి, మఞ్చాదీనం అత్థతట్ఠానతో థామమజ్ఝిమస్స పురిసస్స థామప్పమాణేన హత్థం పసారేత్వా ఖిత్తపాసాణస్స పతనట్ఠానం అతిక్కమ్మ గచ్ఛన్తోతి అత్థో. యథాహ పాళియం ‘‘మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతం అతిక్కమన్తస్సా’’తి.
1051.Nevuddhareyyāti paññattaṭṭhānato uddharitvā na paṭisāmeyya. Na uddharāpeyya vāti aññena vā tathā na kārāpeyya. Tanti mañcādiṃ. Pakkamantoti ettha ‘‘yo bhikkhū’’ti labbhati, mañcādīnaṃ atthataṭṭhānato thāmamajjhimassa purisassa thāmappamāṇena hatthaṃ pasāretvā khittapāsāṇassa patanaṭṭhānaṃ atikkamma gacchantoti attho. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘majjhimassa purisassa leḍḍupātaṃ atikkamantassā’’ti.
౧౦౫౨. వస్సికే చతురో మాసేతి అన్తోవస్సం చాతుమాసే. సచే దేవో న వస్సతీతి ఏత్థ ‘‘కత్థచి జనపదే’’తి సేసో. తేనేవ ‘‘సచే’’తి సాసఙ్కమాహ. ‘‘యేసు జనపదేసు వస్సకాలే న వస్సతి, తేసుపి చత్తారో మాసే నిక్ఖిపితుం న వట్టతియేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦) అట్ఠకథాయం వుత్తం. తథా చాపీతి తే చత్తారో మాసే అవస్సన్తేపి.
1052.Vassike caturo māseti antovassaṃ cātumāse. Sace devo na vassatīti ettha ‘‘katthaci janapade’’ti seso. Teneva ‘‘sace’’ti sāsaṅkamāha. ‘‘Yesu janapadesu vassakāle na vassati, tesupi cattāro māse nikkhipituṃ na vaṭṭatiyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 110) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tathā cāpīti te cattāro māse avassantepi.
౧౦౫౩. యత్థాతి యస్మిం లఙ్కాదీపసదిసే దేసే. యత్థ అపరేపి హేమన్తే చత్తారో మాసే దేవో వస్సతి, తత్థ అట్ఠ మాసే అజ్ఝోకాసే మఞ్చాదిం ఠపేతుం న వట్టతీతి యోజనా. గిమ్హానే పన చత్తారో మాసే బహి ఠపేతుం వట్టతీతి బ్యతిరేకతో దస్సేతి.
1053.Yatthāti yasmiṃ laṅkādīpasadise dese. Yattha aparepi hemante cattāro māse devo vassati, tattha aṭṭha māse ajjhokāse mañcādiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti yojanā. Gimhāne pana cattāro māse bahi ṭhapetuṃ vaṭṭatīti byatirekato dasseti.
౧౦౫౪. నివాసస్మిన్తి రుక్ఖే కులావకం కత్వా నిరన్తరవాసే సతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘యస్మిం పన ధువనివాసేన కులావకే కత్వా వసన్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦). కదాచిపీతి అనోవస్సకాలేపి.
1054.Nivāsasminti rukkhe kulāvakaṃ katvā nirantaravāse sati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yasmiṃ pana dhuvanivāsena kulāvake katvā vasantī’’ti (pāci. aṭṭha. 110). Kadācipīti anovassakālepi.
౧౦౫౫-౬. సఙ్ఘికం యం కిఞ్చి మఞ్చాదీతి యోజనా. సన్థతం యదీతి అనాణత్తేన యది అత్థతం, పఞ్ఞత్తన్తి వుత్తం హోతి. యత్థ కత్థచి ఠానేతి రుక్ఖమూలమణ్డపఅబ్భోకాసాదిమ్హి యత్థ కత్థచి ఠానే. యేన కేనచీతి సద్ధివిహారికేన వా అన్తేవాసికేన వా అఞ్ఞేన వా. భిక్ఖునాతి ఉపసమ్పన్నేన. సోతి యస్సత్థాయ పఞ్ఞత్తం, సో భిక్ఖు.
1055-6. Saṅghikaṃ yaṃ kiñci mañcādīti yojanā. Santhataṃ yadīti anāṇattena yadi atthataṃ, paññattanti vuttaṃ hoti. Yattha katthaci ṭhāneti rukkhamūlamaṇḍapaabbhokāsādimhi yattha katthaci ṭhāne. Yena kenacīti saddhivihārikena vā antevāsikena vā aññena vā. Bhikkhunāti upasampannena. Soti yassatthāya paññattaṃ, so bhikkhu.
౧౦౫౭. తన్తి తం సఙ్ఘికం వేత్తమఞ్చాదిం. సన్థరాపిత-సద్దో కత్తుసాధనో, సన్థరితుం నియోజకస్సేవ భిక్ఖునోతి అత్థో.
1057.Tanti taṃ saṅghikaṃ vettamañcādiṃ. Santharāpita-saddo kattusādhano, santharituṃ niyojakasseva bhikkhunoti attho.
౧౦౫౮. భిక్ఖునాతి ఏత్థ ‘‘ఆణాపకో’’తి వక్ఖమానత్తా ఆణత్తేన భిక్ఖునా ఉపసమ్పన్నేనాతి లబ్భతి. తస్సేవాతి ఆణత్తియా ఆసనపఞ్ఞాపకస్స తస్సేవ భిక్ఖునో. ‘‘నిసీదతీ’’తి వచనస్స ఉపలక్ఖణత్తా ఆగన్త్వా థవికం వా చీవరం వా యం కిఞ్చిదేవ ఠపేతి, ‘‘మయ్హమేవ భారో’’తి వా వదతి, పఞ్ఞాపకో ముచ్చతీతి గహేతబ్బో.
1058.Bhikkhunāti ettha ‘‘āṇāpako’’ti vakkhamānattā āṇattena bhikkhunā upasampannenāti labbhati. Tassevāti āṇattiyā āsanapaññāpakassa tasseva bhikkhuno. ‘‘Nisīdatī’’ti vacanassa upalakkhaṇattā āgantvā thavikaṃ vā cīvaraṃ vā yaṃ kiñcideva ṭhapeti, ‘‘mayhameva bhāro’’ti vā vadati, paññāpako muccatīti gahetabbo.
౧౦౫౯-౬౦. అనాపుచ్ఛాతి ఏత్థ ‘‘యో భిక్ఖు వా సామణేరో వా ఆరామికో వా లజ్జీ హోతి, అత్తనో పలిబోధం వియ మఞ్ఞతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౩) అట్ఠకథాయ వుత్తసరూపం యం కఞ్చి అనాపుచ్ఛాతి అత్థో. ‘‘భిక్ఖు వా సామణేరో వా ఆరామికో వా లజ్జీ హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౩) వుత్తత్తా అలజ్జిం ఆపుచ్ఛిత్వా గన్తుం న వట్టతీతి వదన్తి. ‘‘మయం గమిస్సామా’’తి వత్వా అనుమతిగహణం ఆపుచ్ఛనం నామ, తం అనాపత్తియా కథం అఙ్గం హోతీతి చే? గమనస్స అనుమతియా లద్ధత్తా. ‘‘కప్పం లభిత్వా గన్తబ్బ’’న్తి వచనతో అనుమతిదాయకేన వత్తావత్తం సమ్పటిచ్ఛితం వియ హోతీతి లద్ధకప్పత్తా ఏవం గచ్ఛతి చే, వట్టతి. అనియ్యాతేత్వాతి నియ్యాతనం అకత్వా వత్తావత్తం అప్పటియాదేత్వా, అసమ్పటిచ్ఛాపేత్వాతి వుత్తం హోతి. వారేతి పదవారే.
1059-60.Anāpucchāti ettha ‘‘yo bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hoti, attano palibodhaṃ viya maññatī’’ti (pāci. aṭṭha. 113) aṭṭhakathāya vuttasarūpaṃ yaṃ kañci anāpucchāti attho. ‘‘Bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 113) vuttattā alajjiṃ āpucchitvā gantuṃ na vaṭṭatīti vadanti. ‘‘Mayaṃ gamissāmā’’ti vatvā anumatigahaṇaṃ āpucchanaṃ nāma, taṃ anāpattiyā kathaṃ aṅgaṃ hotīti ce? Gamanassa anumatiyā laddhattā. ‘‘Kappaṃ labhitvā gantabba’’nti vacanato anumatidāyakena vattāvattaṃ sampaṭicchitaṃ viya hotīti laddhakappattā evaṃ gacchati ce, vaṭṭati. Aniyyātetvāti niyyātanaṃ akatvā vattāvattaṃ appaṭiyādetvā, asampaṭicchāpetvāti vuttaṃ hoti. Vāreti padavāre.
౧౦౬౨. తస్మా ఠానాతి అత్తనా ఠత్వా ఆణాపితభోజనసాలతో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘భోజనసాలతో నిక్ఖమిత్వా అఞ్ఞత్థ గచ్ఛతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౧).
1062.Tasmā ṭhānāti attanā ṭhatvā āṇāpitabhojanasālato. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhojanasālato nikkhamitvā aññattha gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 111).
౧౦౬౩. సఙ్ఘికే సఙ్ఘికసఞ్ఞివేమతికపుగ్గలికసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియం. తికాతీతేనాతి అకుసలమూలత్తికాదితో సవాసనసముచ్ఛేదప్పహానవసేన అతిక్కన్తేన. తికదుక్కటన్తి ‘‘పుగ్గలికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ అఞ్ఞస్స పుగ్గలికే ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౧౨) వచనతో దుక్కటత్తయం హోతి.
1063. Saṅghike saṅghikasaññivematikapuggalikasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. Tikātītenāti akusalamūlattikādito savāsanasamucchedappahānavasena atikkantena. Tikadukkaṭanti ‘‘puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 112) vacanato dukkaṭattayaṃ hoti.
౧౦౬౪-౫. చిమిలికం నామ పరికమ్మకతాయ భూమియా ఛవిరక్ఖనత్థం అత్థరితబ్బపిలోతికం. తట్టికా నామ తాలపణ్ణాదీహి కతతట్టికా. చమ్మం సీహచమ్మాది. సేనాసనపరిక్ఖారే అకప్పియచమ్మం నామ నత్థి. యథాహ ‘‘అట్ఠకథాసు హి సేనాసనపరిభోగే పటిక్ఖిత్తచమ్మం నామ న దిస్సతి, తస్మా సీహచమ్మాదీనం పరిహరణేయేవ పటిక్ఖేపో వేదితబ్బో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౨). ఇమస్స చ అట్ఠకథాపాఠస్స సారత్థదీపనియా (సారత్థ॰ టీ॰ పాచిత్తియ ౩.౧౧౨) ఏవం అత్థో వణ్ణితో –
1064-5.Cimilikaṃ nāma parikammakatāya bhūmiyā chavirakkhanatthaṃ attharitabbapilotikaṃ. Taṭṭikā nāma tālapaṇṇādīhi katataṭṭikā. Cammaṃ sīhacammādi. Senāsanaparikkhāre akappiyacammaṃ nāma natthi. Yathāha ‘‘aṭṭhakathāsu hi senāsanaparibhoge paṭikkhittacammaṃ nāma na dissati, tasmā sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 112). Imassa ca aṭṭhakathāpāṭhassa sāratthadīpaniyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.112) evaṃ attho vaṇṇito –
‘‘సీహచమ్మాదీనం పరిహరణేయేవ పటిక్ఖేపో వేదితబ్బో’’తి ఇమినా ‘‘న భిక్ఖవే మహాచమ్మాని ధారేతబ్బాని సీహచమ్మం బ్యగ్ఘచమ్మం దీపిచమ్మం, యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి ఏవం వుత్తాయ ఖన్ధకపాళియా అధిప్పాయం విభావేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘అన్తోపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, బహిపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తీ’’తి (మహావ॰ ౨౫౫) ఇమస్మిం వత్థుస్మిం సిక్ఖాపదస్స పఞ్ఞత్తత్తా మఞ్చపీఠేసు అత్థరిత్వా పరిభోగోయేవ పటిక్ఖిత్తో, భూమత్థరణవసేన పరిభోగో పన అప్పటిక్ఖిత్తోతి. యది ఏవం ‘‘పరిహరణేయేవ పటిక్ఖేపో’’తి ఇదం కస్మా వుత్తన్తి? యథా ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే సబ్బం పాసాదపరిభోగ’’న్తి (చూళవ॰ ౩౨౦) వచనతో పుగ్గలికేపి సేనాసనే సేనాసనపరిభోగవసేన నియమితం సువణ్ణఘటాదికం పరిభుఞ్జితుం వట్టమానమ్పి కేవలం అత్తనో సన్తకం కత్వా పరిభుఞ్జితుం న వట్టతి, ఏవమిదం భూమత్థరణవసేన పరిభుఞ్జియమానమ్పి అత్తనో సన్తకం కత్వా తం తం విహారం హరిత్వా పరిభుఞ్జితుం న వట్టతీతి దస్సనత్థం ‘‘పరిహరణేయేవ పటిక్ఖేపో వేదితబ్బో’’తి వుత్తన్తి.
‘‘Sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti iminā ‘‘na bhikkhave mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti evaṃ vuttāya khandhakapāḷiyā adhippāyaṃ vibhāveti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘antopi mañce paññattāni honti, bahipi mañce paññattāni hontī’’ti (mahāva. 255) imasmiṃ vatthusmiṃ sikkhāpadassa paññattattā mañcapīṭhesu attharitvā paribhogoyeva paṭikkhitto, bhūmattharaṇavasena paribhogo pana appaṭikkhittoti. Yadi evaṃ ‘‘pariharaṇeyeva paṭikkhepo’’ti idaṃ kasmā vuttanti? Yathā ‘‘anujānāmi bhikkhave sabbaṃ pāsādaparibhoga’’nti (cūḷava. 320) vacanato puggalikepi senāsane senāsanaparibhogavasena niyamitaṃ suvaṇṇaghaṭādikaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭamānampi kevalaṃ attano santakaṃ katvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, evamidaṃ bhūmattharaṇavasena paribhuñjiyamānampi attano santakaṃ katvā taṃ taṃ vihāraṃ haritvā paribhuñjituṃ na vaṭṭatīti dassanatthaṃ ‘‘pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti vuttanti.
‘‘ఫలక’’న్తి ఇమినా పాఠాగతం ఫలకపీఠమేవ దస్సితం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఫలకపీఠం నామ ఫలకమయం పీఠ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౨). పాదపుఞ్ఛనిన్తి కదలివాకాదీహి కతం పాదపుఞ్ఛనికం. భూమత్థరణం నామ చిమిలికాయ సతి తస్సా ఉపరి, అసతి సుద్ధభూమియం అత్థరితబ్బా కటసారకాదివికతి. ఉత్తరత్థరణం నామ సఙ్ఘికమఞ్చపీఠాదీనం ఉపరి అత్థరితబ్బపచ్చత్థరణం.
‘‘Phalaka’’nti iminā pāṭhāgataṃ phalakapīṭhameva dassitaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘phalakapīṭhaṃ nāma phalakamayaṃ pīṭha’’nti (pāci. aṭṭha. 112). Pādapuñchaninti kadalivākādīhi kataṃ pādapuñchanikaṃ. Bhūmattharaṇaṃ nāma cimilikāya sati tassā upari, asati suddhabhūmiyaṃ attharitabbā kaṭasārakādivikati. Uttarattharaṇaṃ nāma saṅghikamañcapīṭhādīnaṃ upari attharitabbapaccattharaṇaṃ.
పత్తాధారకన్తి పత్తవలయాధారకం. తం యథావుత్తపరిక్ఖారం. గచ్ఛతోతి లేడ్డుపాతం అతిక్కమ్మ గచ్ఛతో. సచే పన దాయకేహి దానకాలేయేవ సహస్సగ్ఘనకమ్పి కమ్బలం ‘‘పాదపుఞ్ఛనిం కత్వా పరిభుఞ్జథా’’తి దిన్నం, తథేవ పరిభుఞ్జితుం వట్టతి. తస్మా ఇమం మఞ్చపీఠాదిసేనాసనమ్పి ‘‘అబ్భోకాసేపి యథాసుఖం పరిభుఞ్జథా’’తి దాయకేహి దిన్నం చే, సబ్బస్మిమ్పి కాలే అబ్భోకాసే నిక్ఖిపితుం వట్టతీతి వదన్తి.
Pattādhārakanti pattavalayādhārakaṃ. Taṃ yathāvuttaparikkhāraṃ. Gacchatoti leḍḍupātaṃ atikkamma gacchato. Sace pana dāyakehi dānakāleyeva sahassagghanakampi kambalaṃ ‘‘pādapuñchaniṃ katvā paribhuñjathā’’ti dinnaṃ, tatheva paribhuñjituṃ vaṭṭati. Tasmā imaṃ mañcapīṭhādisenāsanampi ‘‘abbhokāsepi yathāsukhaṃ paribhuñjathā’’ti dāyakehi dinnaṃ ce, sabbasmimpi kāle abbhokāse nikkhipituṃ vaṭṭatīti vadanti.
౧౦౬౬. ఆరఞ్ఞకేనాపి సచే గన్తబ్బం హోతి, అనోవస్సకే నోసతి మఞ్చపీఠాదిం రుక్ఖస్మిం లగ్గేత్వా యథాసుఖం గన్తబ్బన్తి యోజనా.
1066. Āraññakenāpi sace gantabbaṃ hoti, anovassake nosati mañcapīṭhādiṃ rukkhasmiṃ laggetvā yathāsukhaṃ gantabbanti yojanā.
౧౦౬౭. ఉపచికాదీహీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన మూసికా గహితా. న లుజ్జతీతి న నస్సతి. తం సబ్బన్తి మఞ్చాదికం సకలం.
1067.Upacikādīhīti ettha ādi-saddena mūsikā gahitā. Na lujjatīti na nassati. Taṃ sabbanti mañcādikaṃ sakalaṃ.
౧౦౬౮. అత్తనో సన్తకేతి అత్తనో పుగ్గలికే మఞ్చాదివిసయే. రుద్ధేతి వుడ్ఢభిక్ఖునా వా ఇస్సరాదీహి వా యక్ఖసీహాదీహి వా మఞ్చాదికే రుద్ధే అజ్ఝావుత్థే, అభిభవిత్వా గహితేతి అత్థో . ఆపదాసుపీతి బ్రహ్మచరియన్తరాయాదీసు చ సన్తేసు. గచ్ఛతో భిక్ఖునో అనాపత్తీతి యోజనా.
1068.Attano santaketi attano puggalike mañcādivisaye. Ruddheti vuḍḍhabhikkhunā vā issarādīhi vā yakkhasīhādīhi vā mañcādike ruddhe ajjhāvutthe, abhibhavitvā gahiteti attho . Āpadāsupīti brahmacariyantarāyādīsu ca santesu. Gacchato bhikkhuno anāpattīti yojanā.
౧౦౬౯. కాయవాచతో, కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠానం కథినసముట్ఠానం నామ. పఞ్ఞత్తిం అజానిత్వా సయం అనుద్ధరన్తస్స కాయేన హోతి, అనాపుచ్ఛన్తస్స వాచాయ హోతి, పఞ్ఞత్తిం జానిత్వా ఏవం అకరోన్తస్స సచిత్తకేన తేనేవ ద్వయేన సముట్ఠాతీతి వేదితబ్బం. లేడ్డుపాతాతిక్కమో క్రియం. మఞ్చాదీనం అనుద్ధరణాది అక్రియం.
1069. Kāyavācato, kāyavācācittato ca samuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Paññattiṃ ajānitvā sayaṃ anuddharantassa kāyena hoti, anāpucchantassa vācāya hoti, paññattiṃ jānitvā evaṃ akarontassa sacittakena teneva dvayena samuṭṭhātīti veditabbaṃ. Leḍḍupātātikkamo kriyaṃ. Mañcādīnaṃ anuddharaṇādi akriyaṃ.
పఠమసేనాసనకథావణ్ణనా.
Paṭhamasenāsanakathāvaṇṇanā.
౧౦౭౦-౩. భిసీతి పఠమసిక్ఖాపదే వుత్తపఞ్చప్పకారా ఇమిస్సా అట్ఠకథాయ ‘‘మఞ్చకభిసి వా పీఠకభిసి వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౬) ఏవం దస్సితభిసి చ. పచ్చత్థరణం నామ పావారో కోజవో వా. ‘‘ఏత్తకమేవ వుత్తన్తి అట్ఠకథాసు వుత్తం. ‘ఇదఞ్చ అట్ఠకథాసు తథావుత్తభావదస్సనత్థం వుత్తం, అఞ్ఞమ్పి తాదిసం మఞ్చపీఠేసు అత్థరితబ్బం పచ్చత్థరణమేవా’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్త’’న్తి (సారత్థ॰ అట్ఠ॰ పాచిత్తియ ౩.౧౧౬) సారత్థదీపనియా లిఖితం. నిసీదనన్తి నిసీదనచీవరం.
1070-3.Bhisīti paṭhamasikkhāpade vuttapañcappakārā imissā aṭṭhakathāya ‘‘mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā’’ti (pāci. aṭṭha. 116) evaṃ dassitabhisi ca. Paccattharaṇaṃ nāma pāvāro kojavo vā. ‘‘Ettakameva vuttanti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. ‘Idañca aṭṭhakathāsu tathāvuttabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ, aññampi tādisaṃ mañcapīṭhesu attharitabbaṃ paccattharaṇamevā’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vutta’’nti (sārattha. aṭṭha. pācittiya 3.116) sāratthadīpaniyā likhitaṃ. Nisīdananti nisīdanacīvaraṃ.
తిణసన్థారో ఏరకాదీని తిణాని ద్వీసు తీసు ఠానేసు గోపేత్వా కతసన్థారో. పణ్ణసన్థారో నామ నాళికేరాదిపణ్ణే తథేవ గోపేత్వా కతసన్థారో. సయన్తి ఏత్థాతి సేయ్యా. ‘‘సబ్బచ్ఛన్నపరిచ్ఛన్నే’’తి ఇదం సహసేయ్యకథాయ వుత్తత్థమేవ.
Tiṇasanthāro erakādīni tiṇāni dvīsu tīsu ṭhānesu gopetvā katasanthāro. Paṇṇasanthāro nāma nāḷikerādipaṇṇe tatheva gopetvā katasanthāro. Sayanti etthāti seyyā. ‘‘Sabbacchannaparicchanne’’ti idaṃ sahaseyyakathāya vuttatthameva.
దసవిధం సేయ్యన్తి దసవిధాసు సేయ్యాసు అఞ్ఞతరన్తి వుత్తం హోతి. సన్థరిత్వాపి వాతి ఏత్థ పి-సద్దో సమ్పిణ్డనత్థో, సో సన్థరాపేత్వాపీతి ఇమం సమ్పిణ్డేతి. వా-సద్దం ‘‘సయం అనుద్ధరిత్వా’’తి ఏత్థ ‘‘అనుద్ధరిత్వా వా’’తి యోజేత్వా ‘‘అనుద్ధరాపేత్వా వా’’తి అయం వికప్పో సఙ్గయ్హతి. తం సేయ్యం.
Dasavidhaṃ seyyanti dasavidhāsu seyyāsu aññataranti vuttaṃ hoti. Santharitvāpi vāti ettha pi-saddo sampiṇḍanattho, so santharāpetvāpīti imaṃ sampiṇḍeti. Vā-saddaṃ ‘‘sayaṃ anuddharitvā’’ti ettha ‘‘anuddharitvā vā’’ti yojetvā ‘‘anuddharāpetvā vā’’ti ayaṃ vikappo saṅgayhati. Taṃ seyyaṃ.
ఆరామస్సూపచారన్తి ‘‘అపరిక్ఖిత్తస్స ఉపచారో నామ సేనాసనతో ద్వే లేడ్డుపాతా’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తం ఉపచారమాహ. అస్సాతి విహారస్స పరిక్ఖిత్తస్స.
Ārāmassūpacāranti ‘‘aparikkhittassa upacāro nāma senāsanato dve leḍḍupātā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ upacāramāha. Assāti vihārassa parikkhittassa.
౧౦౭౪. ఉభయేసన్తి సేనాసనసేయ్యానం. అన్తోగబ్భే సన్థరిత్వా గచ్ఛతోతి సమ్బన్ధో.
1074.Ubhayesanti senāsanaseyyānaṃ. Antogabbhe santharitvā gacchatoti sambandho.
౧౦౭౫. ఉపచారే విహారస్సాతి ఏత్థ విహారో నామ అన్తోగబ్భాదిసబ్బపరిచ్ఛన్నగుత్తసేనాసనం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘విహారోతి అన్తోగబ్భో వా అఞ్ఞం వా సబ్బపరిచ్ఛన్నం గుత్తసేనాసనం వేదితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౭). తత్థ ఉపచారో నామ తంసమీపం ఠానం. యథాహ ‘‘ఉపచారేతి తస్స బహి ఆసన్నే ఓకాసే’’తి. మణ్డపో నామ పరిచ్ఛన్నాపరిచ్ఛన్నసన్నిపాతమణ్డపో. యథాహ ‘‘మణ్డపే వాతి అపరిచ్ఛన్నే పరిచ్ఛన్నే వాపి బహూనం సన్నిపాతమణ్డపే’’తి. ఆది-సద్దేన ఉపట్ఠానసాలారుక్ఖమూలాని సఙ్గహితాని. ఉపట్ఠానసాలా నామ అగుత్తా భోజనసాలా. యథాహ ‘‘ఉపట్ఠానసాలాయం వాతి భోజనసాలాయం వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౭). అగుత్తతా చ ‘‘ఠానస్స అగుత్తతాయా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౭) అట్ఠకథావచనతో వేదితబ్బాతి.
1075.Upacāre vihārassāti ettha vihāro nāma antogabbhādisabbaparicchannaguttasenāsanaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vihāroti antogabbho vā aññaṃ vā sabbaparicchannaṃ guttasenāsanaṃ veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 117). Tattha upacāro nāma taṃsamīpaṃ ṭhānaṃ. Yathāha ‘‘upacāreti tassa bahi āsanne okāse’’ti. Maṇḍapo nāma paricchannāparicchannasannipātamaṇḍapo. Yathāha ‘‘maṇḍape vāti aparicchanne paricchanne vāpi bahūnaṃ sannipātamaṇḍape’’ti. Ādi-saddena upaṭṭhānasālārukkhamūlāni saṅgahitāni. Upaṭṭhānasālā nāma aguttā bhojanasālā. Yathāha ‘‘upaṭṭhānasālāyaṃ vāti bhojanasālāyaṃ vā’’ti (pāci. aṭṭha. 117). Aguttatā ca ‘‘ṭhānassa aguttatāyā’’ti (pāci. aṭṭha. 117) aṭṭhakathāvacanato veditabbāti.
౧౦౭౬. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘సఙ్ఘికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ’’తి వారత్తయే పాచిత్తియత్తయం వుత్తం. దసవత్థూసు భవం తదన్తోగధత్తాతి దసవత్థుకం, దసన్నం వా వత్థు దసవత్థు, తంయేవ దసవత్థుకన్తి భిసిఆదికం అఞ్ఞతరం సేయ్యాభణ్డం. తస్సాతి సన్థారకస్స. ‘‘పుగ్గలికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ అఞ్ఞస్స పుగ్గలికే ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౧౭) తికదుక్కటం దీపితం.
1076.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī’’ti vārattaye pācittiyattayaṃ vuttaṃ. Dasavatthūsu bhavaṃ tadantogadhattāti dasavatthukaṃ, dasannaṃ vā vatthu dasavatthu, taṃyeva dasavatthukanti bhisiādikaṃ aññataraṃ seyyābhaṇḍaṃ. Tassāti santhārakassa. ‘‘Puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 117) tikadukkaṭaṃ dīpitaṃ.
౧౦౭౭. ఉద్ధరిత్వాతి అత్థతసేయ్యం యథా ఉపచికాహి న ఖజ్జతి, తథా పటిసామేత్వా, ‘‘గచ్ఛతో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. అఞ్ఞేన వుద్ధభిక్ఖుఇస్సరాదినా. పలిబుద్ధేతి సేనాసనే పరిబుద్ధే నివారితే.
1077.Uddharitvāti atthataseyyaṃ yathā upacikāhi na khajjati, tathā paṭisāmetvā, ‘‘gacchato’’ti iminā sambandho. Aññena vuddhabhikkhuissarādinā. Palibuddheti senāsane paribuddhe nivārite.
౧౦౭౮. సాపేక్ఖోవ చ గన్త్వాతి ‘‘అజ్జేవ గన్త్వా ఇదం పటిసామేస్సామీ’’తి అపేక్ఖాసహితోవ గామన్తరాదిం గన్త్వా. యథాహ ‘‘అజ్జేవ ఆగన్త్వా పటిజగ్గిస్సామీ’తి ఏవం సాపేక్ఖో నదీపారం వా గామన్తరం వా గన్త్వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౮). తత్థ ఠత్వాతి గతట్ఠానే ఠత్వా, తతో బహి గచ్ఛామీతి చిత్తే ఉప్పన్నేతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘యత్థస్స గమనచిత్తం ఉప్పన్నం, తత్థేవ ఠితో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౮). తం పుచ్ఛతీతి సమ్బన్ధో. తం సేయ్యం కఞ్చి పేసేత్వా ఆపుచ్ఛతీతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘కఞ్చి పేసేత్వా ఆపుచ్ఛతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౧౮). ఏత్థ చ పురిమసిక్ఖాపదే మఞ్చాదీనం పఞ్ఞత్తట్ఠానతో అన్తోవిహారే వా హోతు బహి వా, లేడ్డుపాతాతిక్కమేన, ఇధ ఉపచారాతిక్కమేన పాచిత్తియన్తి అయం విసేసో వేదితబ్బో.
1078.Sāpekkhova ca gantvāti ‘‘ajjeva gantvā idaṃ paṭisāmessāmī’’ti apekkhāsahitova gāmantarādiṃ gantvā. Yathāha ‘‘ajjeva āgantvā paṭijaggissāmī’ti evaṃ sāpekkho nadīpāraṃ vā gāmantaraṃ vā gantvā’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Tattha ṭhatvāti gataṭṭhāne ṭhatvā, tato bahi gacchāmīti citte uppanneti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yatthassa gamanacittaṃ uppannaṃ, tattheva ṭhito’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Taṃ pucchatīti sambandho. Taṃ seyyaṃ kañci pesetvā āpucchatīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘kañci pesetvā āpucchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Ettha ca purimasikkhāpade mañcādīnaṃ paññattaṭṭhānato antovihāre vā hotu bahi vā, leḍḍupātātikkamena, idha upacārātikkamena pācittiyanti ayaṃ viseso veditabbo.
అబ్భోకాసమ్హి మఞ్చాదిం, విహారే సేయ్యమత్తకం;
Abbhokāsamhi mañcādiṃ, vihāre seyyamattakaṃ;
హిత్వా వజన్తస్స దోసో, లేడ్డుపాతూపచారతోతి.
Hitvā vajantassa doso, leḍḍupātūpacāratoti.
దుతియసేనాసనకథావణ్ణనా.
Dutiyasenāsanakathāvaṇṇanā.
౧౦౭౯. యో భిక్ఖు సఙ్ఘికావాసే పుబ్బుపగతం భిక్ఖుం జానం అనుపఖజ్జ సేయ్యం కప్పేయ్య చే, అస్స భిక్ఖునో పాచిత్తియం సియాతి యోజనా. పుబ్బుపగతో నామ వస్సగ్గేన పాపేత్వా దిన్నం సేనాసనం గహేత్వా వసన్తో. జానన్తి ‘‘అనుట్ఠాపనీయో అయ’’న్తి జానన్తో. అనుట్ఠాపనీయా నామ వుద్ధాదయో. యథాహ పదభాజనే ‘‘జానాతి నామ వుడ్ఢోతి, గిలానోతి, సఙ్ఘేన దిన్నోతి జానాతీ’’తి (పాచి॰ ౧౨౧). అనుపఖజ్జాతి అనుపవిసిత్వా, తస్స పఠమం పఞ్ఞత్తం మఞ్చాదీనం ఆసన్నతరం వక్ఖమానలక్ఖణం ఉపచారం పవిసిత్వాతి అత్థో. సేయ్యం కప్పేయ్యాతి దసవిధాసు సేయ్యాసు అఞ్ఞతరం అత్థరిత్వా సయనం కరేయ్య, నిపజ్జేయ్యాతి వుత్తం హోతి. వక్ఖతి చ ‘‘దసస్వఞ్ఞతరం సేయ్య’’న్తిఆది. ‘‘నిసజ్జం వా’’తి సేసో. యథాహ పదభాజనే ‘‘అభినిసీదతి వా అభినిపజ్జతి వా’’తి.
1079.Yo bhikkhu saṅghikāvāse pubbupagataṃ bhikkhuṃ jānaṃ anupakhajja seyyaṃ kappeyya ce, assa bhikkhuno pācittiyaṃ siyāti yojanā. Pubbupagato nāma vassaggena pāpetvā dinnaṃ senāsanaṃ gahetvā vasanto. Jānanti ‘‘anuṭṭhāpanīyo aya’’nti jānanto. Anuṭṭhāpanīyā nāma vuddhādayo. Yathāha padabhājane ‘‘jānāti nāma vuḍḍhoti, gilānoti, saṅghena dinnoti jānātī’’ti (pāci. 121). Anupakhajjāti anupavisitvā, tassa paṭhamaṃ paññattaṃ mañcādīnaṃ āsannataraṃ vakkhamānalakkhaṇaṃ upacāraṃ pavisitvāti attho. Seyyaṃ kappeyyāti dasavidhāsu seyyāsu aññataraṃ attharitvā sayanaṃ kareyya, nipajjeyyāti vuttaṃ hoti. Vakkhati ca ‘‘dasasvaññataraṃ seyya’’ntiādi. ‘‘Nisajjaṃ vā’’ti seso. Yathāha padabhājane ‘‘abhinisīdati vā abhinipajjati vā’’ti.
౧౦౮౦-౨. ఉద్దిట్ఠమత్థం నిద్దిసితుకామో పఠమం ‘‘అనుపఖజ్జసేయ్యం కప్పేయ్యా’’తి ఏత్థ వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘పాదధోవనపాసాణా…పే॰… దుక్కట’’న్తి. సేనాసనం పవిసన్తస్స భిక్ఖునో పాదధోవనపాసాణా యావ తం మఞ్చం వా పీఠం వా నిక్ఖమన్తస్స పన మఞ్చపీఠతో యావ పస్సావట్ఠానం, ఏత్థన్తరే తు యం ఠానం, ఇదమేవ ఉపచారోతి వుచ్చతీతి యోజనా. తత్థ ఉపచారేతి యోజనా. బాధేతుకామస్సాతి ‘‘యస్స సమ్బాధో భవిస్సతి, సో పక్కమిస్సతీ’’తి ఏవం ఉప్పన్నచిత్తస్స. సయన్తి ఏత్థాతి విగ్గహో.
1080-2. Uddiṭṭhamatthaṃ niddisitukāmo paṭhamaṃ ‘‘anupakhajjaseyyaṃ kappeyyā’’ti ettha vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘pādadhovanapāsāṇā…pe… dukkaṭa’’nti. Senāsanaṃ pavisantassa bhikkhuno pādadhovanapāsāṇā yāva taṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā nikkhamantassa pana mañcapīṭhato yāva passāvaṭṭhānaṃ, etthantare tu yaṃ ṭhānaṃ, idameva upacāroti vuccatīti yojanā. Tattha upacāreti yojanā. Bādhetukāmassāti ‘‘yassa sambādho bhavissati, so pakkamissatī’’ti evaṃ uppannacittassa. Sayanti etthāti viggaho.
౧౯౮౩. ‘‘పాచిత్తియస్సా’’తి ఉద్దేసతో వుత్తం నిద్దిసితుమాహ ‘‘నిసీదన్తస్సా’’తిఆది. తత్థాతి తథా అనుపఖజ్జ అత్థతాయ సేయ్యాయ. ‘‘పాచిత్తియద్వయ’’న్తి ఇదం ‘‘ద్వేపి కరోన్తస్సా’’తి ఇమం పచ్ఛిమవికప్పం సన్ధాయ వుత్తం. పురిమవికప్పద్వయే పన ‘‘నిసీదన్తస్స వా పాచిత్తియం, నిపజ్జన్తస్స వా పాచిత్తియ’’న్తి వత్తబ్బం. ఇమస్మిం వికప్పత్తయే పచ్చేకం ‘‘తికపాచిత్తియం తికదుక్కట’’న్తి ఉభయస్సాపి వత్తబ్బతా అట్ఠకథాయం వుత్తా. కథం? సఙ్ఘికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ నిసజ్జం కప్పేతి, పాచిత్తియన్తి నిసజ్జాయ తికపాచిత్తియం, ఏవం సేయ్యాయ తికపాచిత్తియం, ఉభయత్థ తికపాచిత్తియద్వయన్తి ఏవం వికప్పద్వయే ద్వాదస పాచిత్తియాని. పుగ్గలికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ అఞ్ఞస్స పుగ్గలికే నిసజ్జం కప్పేతి, దుక్కటన్తి నిసజ్జాయ తికదుక్కటం, ఏవం సేయ్యాయ తికదుక్కటం, ఉభయత్థ తికదుక్కటద్వయన్తి ద్వాదస దుక్కటాని చ వేదితబ్బాని.
1983. ‘‘Pācittiyassā’’ti uddesato vuttaṃ niddisitumāha ‘‘nisīdantassā’’tiādi. Tatthāti tathā anupakhajja atthatāya seyyāya. ‘‘Pācittiyadvaya’’nti idaṃ ‘‘dvepi karontassā’’ti imaṃ pacchimavikappaṃ sandhāya vuttaṃ. Purimavikappadvaye pana ‘‘nisīdantassa vā pācittiyaṃ, nipajjantassa vā pācittiya’’nti vattabbaṃ. Imasmiṃ vikappattaye paccekaṃ ‘‘tikapācittiyaṃ tikadukkaṭa’’nti ubhayassāpi vattabbatā aṭṭhakathāyaṃ vuttā. Kathaṃ? Saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī nisajjaṃ kappeti, pācittiyanti nisajjāya tikapācittiyaṃ, evaṃ seyyāya tikapācittiyaṃ, ubhayattha tikapācittiyadvayanti evaṃ vikappadvaye dvādasa pācittiyāni. Puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike nisajjaṃ kappeti, dukkaṭanti nisajjāya tikadukkaṭaṃ, evaṃ seyyāya tikadukkaṭaṃ, ubhayattha tikadukkaṭadvayanti dvādasa dukkaṭāni ca veditabbāni.
౧౦౮౪. కరోన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘నిసీదనాది’’న్తి పకరణతో లబ్భతి. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘సఙ్ఘికే సఙ్ఘికసఞ్ఞీ, వేమతికో, పుగ్గలికసఞ్ఞీ’’తి వికప్పత్తయే తికపాచిత్తియం పాళియం (పాచి॰ ౧౨౨) వుత్తం. ఏవం పుగ్గలికేపి తికదుక్కటం వుత్తం. తేనాహ ‘‘పుగ్గలే తికదుక్కట’’న్తి. ఇమినా యథావుత్తపాచిత్తియదుక్కటాని సామఞ్ఞేన తికే పక్ఖిపిత్వా ఏవం వుత్తానీతి వేదితబ్బం.
1084.Karontassāti ettha ‘‘nisīdanādi’’nti pakaraṇato labbhati. Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī’’ti vikappattaye tikapācittiyaṃ pāḷiyaṃ (pāci. 122) vuttaṃ. Evaṃ puggalikepi tikadukkaṭaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘puggale tikadukkaṭa’’nti. Iminā yathāvuttapācittiyadukkaṭāni sāmaññena tike pakkhipitvā evaṃ vuttānīti veditabbaṃ.
౧౦౮౫-౬. ‘‘వుత్తూపచార’’న్తిఆదిగాథాద్వయే విహారస్స వుత్తూపచారం ముఞ్చిత్వా ఉపచారే వా అబ్భోకాసేపి వా సన్థరతోపి వా సన్థరాపయతోపి వా తత్థ నిసీదతో వా దుక్కటం వుత్తం. తత్థ సబ్బత్థేవ తస్స నివాసో వారితోతి యోజనా. తత్థ విహారస్సాతి యథావుత్తసేనాసనస్స. ఉపచారేతి అవిదూరే. అబ్భోకాసేతి తస్స సేనాసనస్స నచ్చాసన్నే అఙ్గణప్పదేసే.
1085-6.‘‘Vuttūpacāra’’ntiādigāthādvaye vihārassa vuttūpacāraṃ muñcitvā upacāre vā abbhokāsepi vā santharatopi vā santharāpayatopi vā tattha nisīdato vā dukkaṭaṃ vuttaṃ. Tattha sabbattheva tassa nivāso vāritoti yojanā. Tattha vihārassāti yathāvuttasenāsanassa. Upacāreti avidūre. Abbhokāseti tassa senāsanassa naccāsanne aṅgaṇappadese.
నిసీదతో వాతి వాగ్గహణేన నిపజ్జతో వా ద్వేపి కరోన్తస్స వాతి సఙ్గణ్హాతి. యథాహ పాళియం ‘‘అభినిసీదతి వా అభినిపజ్జతి వా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౨౨). తత్థాతి తస్మిం పుబ్బూపగతస్స పత్తే సేనాసనే. సబ్బత్థేవాతి యథావుత్తూపచారతో అన్తో చ బహి చ అన్తమసో అజ్ఝోకాసేపీతి సబ్బత్థేవ. తస్సాతి అనత్తమనస్స అనుపఖజ్జ సేయ్యం కప్పయతో తస్స విసభాగపుగ్గలస్స. నివాసో వారితో పరవిహేఠకేన సహవాసస్స మహానత్థకరత్తాతి అధిప్పాయో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఏవరూపేన హి విసభాగపుగ్గలేన ఏకవిహారే వా ఏకఙ్గణే వా వసన్తేన అత్థో నత్థి, తస్మా సబ్బత్థేవస్స నివాసో వారితో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౨).
Nisīdato vāti vāggahaṇena nipajjato vā dvepi karontassa vāti saṅgaṇhāti. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘abhinisīdati vā abhinipajjati vā, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 122). Tatthāti tasmiṃ pubbūpagatassa patte senāsane. Sabbatthevāti yathāvuttūpacārato anto ca bahi ca antamaso ajjhokāsepīti sabbattheva. Tassāti anattamanassa anupakhajja seyyaṃ kappayato tassa visabhāgapuggalassa. Nivāso vārito paraviheṭhakena sahavāsassa mahānatthakarattāti adhippāyo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘evarūpena hi visabhāgapuggalena ekavihāre vā ekaṅgaṇe vā vasantena attho natthi, tasmā sabbatthevassa nivāso vārito’’ti (pāci. aṭṭha. 122).
౧౦౮౭. ‘‘సీతాదిఉపపీళితస్సా’’తి పదచ్ఛేదో, సీతాదీహి ఉపపీళితస్స బాధితస్సాతి అత్థో. ఆది-సద్దేన ‘‘ఉణ్హేన వా’’తిఆదికం సఙ్గణ్హాతి. యథాహ ‘‘సీతేన వా ఉణ్హేన వా పీళితో పవిసతీ’’తి. ఏత్థ ఆపదా నామ బహి సయన్తస్స జీవితబ్రహ్మచరియన్తరాయాపజ్జనం.
1087. ‘‘Sītādiupapīḷitassā’’ti padacchedo, sītādīhi upapīḷitassa bādhitassāti attho. Ādi-saddena ‘‘uṇhena vā’’tiādikaṃ saṅgaṇhāti. Yathāha ‘‘sītena vā uṇhena vā pīḷito pavisatī’’ti. Ettha āpadā nāma bahi sayantassa jīvitabrahmacariyantarāyāpajjanaṃ.
౧౦౮౮. ఇదం సిక్ఖాపదం దుక్ఖవేదనం హోతీతి యోజనా.
1088.Idaṃ sikkhāpadaṃ dukkhavedanaṃ hotīti yojanā.
అనుపఖజ్జకథావణ్ణనా.
Anupakhajjakathāvaṇṇanā.
౧౦౮౯. నిక్కడ్ఢేయ్యాతి నీహరేయ్య. నిక్కడ్ఢాపేయ్య వాతి నీహరాపేయ్య వా.
1089.Nikkaḍḍheyyāti nīhareyya. Nikkaḍḍhāpeyya vāti nīharāpeyya vā.
౧౯౯౦. బహూ భూమియో వాలికాతలసఙ్ఖాతా యస్స సో బహుభూమో, పాసాదో. సమాసన్తవిధివసేన ‘‘బహుభూమో’’తి వుచ్చతి.
1990. Bahū bhūmiyo vālikātalasaṅkhātā yassa so bahubhūmo, pāsādo. Samāsantavidhivasena ‘‘bahubhūmo’’ti vuccati.
౧౦౯౧. ఠపేత్వా ఠపేత్వాతి తస్మిం తస్మిం ఠానే గతినివత్తిం కత్వా కత్వా.
1091.Ṭhapetvā ṭhapetvāti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne gatinivattiṃ katvā katvā.
౧౦౯౨. అయం నయోతి ‘‘నిక్ఖమా’తి ఏకవచనేన గచ్ఛన్తే అనేకేపి ద్వారకోట్ఠకే అతిక్కన్తే ఆణాపకస్స ఏకావ ఆపత్తి హోతి, ఠితట్ఠానతో ఠత్వా ఠత్వా నీహరన్తస్స ద్వారకోట్ఠగణనాయ హోతీ’’తి అయం నయో. ఆణత్తియా ఖణేయేవాతి ‘‘ఇమం నిక్కడ్ఢాహీ’’తి ఆణత్తిక్ఖణేయేవ.
1092.Ayaṃ nayoti ‘‘nikkhamā’ti ekavacanena gacchante anekepi dvārakoṭṭhake atikkante āṇāpakassa ekāva āpatti hoti, ṭhitaṭṭhānato ṭhatvā ṭhatvā nīharantassa dvārakoṭṭhagaṇanāya hotī’’ti ayaṃ nayo. Āṇattiyā khaṇeyevāti ‘‘imaṃ nikkaḍḍhāhī’’ti āṇattikkhaṇeyeva.
౧౦౯౩. ఏకావాతి ఏత్థ ‘‘పాచిత్తి హోతీ’’తి వత్తబ్బో. బహుకాని చేతి ఏత్థ ‘‘ద్వారానీ’’తి వత్తబ్బం, అతిక్కామేతీతి సమ్బన్ధో. ‘‘ఏత్తకే ద్వారకోట్ఠకే అతిక్కమాపేత్వా నిక్కడ్ఢాహీ’’తి చ ‘‘యావ పరియన్తద్వారకోట్ఠకా నిక్కడ్ఢాహీ’’తి చ ‘‘బహూ ద్వారకోట్ఠకే అతిక్కామేత్వా నిక్కడ్ఢాహీ’’తి చ ఆణత్తత్తా బహూ ద్వారకోట్ఠకే అతిక్కామేత్వా సచే నిక్కడ్ఢతీతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సచే పన ఏత్తకాని ద్వారాని నిక్కడ్ఢాహీ’తి వా ‘యావ మహాద్వారం, తావ నిక్కడ్ఢాహీ’తి వా ఏవం నియమేత్వా ఆణత్తో హోతి, ద్వారగణనాయ పాచిత్తియానీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౬). బహూని పాచిత్తియాని హోన్తీతి యోజనా.
1093.Ekāvāti ettha ‘‘pācitti hotī’’ti vattabbo. Bahukāni ceti ettha ‘‘dvārānī’’ti vattabbaṃ, atikkāmetīti sambandho. ‘‘Ettake dvārakoṭṭhake atikkamāpetvā nikkaḍḍhāhī’’ti ca ‘‘yāva pariyantadvārakoṭṭhakā nikkaḍḍhāhī’’ti ca ‘‘bahū dvārakoṭṭhake atikkāmetvā nikkaḍḍhāhī’’ti ca āṇattattā bahū dvārakoṭṭhake atikkāmetvā sace nikkaḍḍhatīti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana ettakāni dvārāni nikkaḍḍhāhī’ti vā ‘yāva mahādvāraṃ, tāva nikkaḍḍhāhī’ti vā evaṃ niyametvā āṇatto hoti, dvāragaṇanāya pācittiyānī’’ti (pāci. aṭṭha. 126). Bahūni pācittiyāni hontīti yojanā.
౧౦౯౪. ఉపట్ఠానసాలాదీతి ఏత్థ నిస్సక్కత్థే పచ్చత్తవచనతో ఉపట్ఠానసాలాదితోతి అత్థో గహేతబ్బో. ‘‘ఉపచారతో’’తి ఇమినా సమానాధికరణత్తా విహారస్స ఉపట్ఠానసాలాదితో ఉపచారతోతి వుత్తం హోతి. యథాహ గణ్ఠిపదే ‘‘ఉపచారో నామ ఉపట్ఠానసాలాదిమత్తమేవా’’తి. కాయేనపి వాచాయపి తథా నిక్కడ్ఢనే చ దుక్కటన్తి వక్ఖమానేన సహ యోజనా. తస్సాతి ఉపసమ్పన్నస్స. ఆది-సద్దేన మణ్డపాదయో గహితా. యథాహ ‘‘విహారస్స ఉపచారా వా ఉపట్ఠానసాలాయ వా మణ్డపా వా రుక్ఖమూలా వా అజ్ఝోకాసా వా నిక్కడ్ఢతి వా నిక్కడ్ఢాపేతి వా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౨౭). ‘‘వాచాయా’’తి ఇమినా ‘‘నిక్ఖమా’’తి చ ‘‘ఇమం నిక్కడ్ఢాహీ’’తి ఆణాపనఞ్చ గహితం. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ఏకేన పయోగేన ఏకాపత్తి, నానాపయోగేసు పయోగగణనాయ, ద్వారగణనాయ వా హోతీతి వుత్తమేవ పకారం ఉపసంహరతి.
1094.Upaṭṭhānasālādīti ettha nissakkatthe paccattavacanato upaṭṭhānasālāditoti attho gahetabbo. ‘‘Upacārato’’ti iminā samānādhikaraṇattā vihārassa upaṭṭhānasālādito upacāratoti vuttaṃ hoti. Yathāha gaṇṭhipade ‘‘upacāro nāma upaṭṭhānasālādimattamevā’’ti. Kāyenapi vācāyapi tathā nikkaḍḍhane ca dukkaṭanti vakkhamānena saha yojanā. Tassāti upasampannassa. Ādi-saddena maṇḍapādayo gahitā. Yathāha ‘‘vihārassa upacārā vā upaṭṭhānasālāya vā maṇḍapā vā rukkhamūlā vā ajjhokāsā vā nikkaḍḍhati vā nikkaḍḍhāpeti vā, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 127). ‘‘Vācāyā’’ti iminā ‘‘nikkhamā’’ti ca ‘‘imaṃ nikkaḍḍhāhī’’ti āṇāpanañca gahitaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ekena payogena ekāpatti, nānāpayogesu payogagaṇanāya, dvāragaṇanāya vā hotīti vuttameva pakāraṃ upasaṃharati.
౧౦౯౫. ‘‘తథా’’తి ఇదం ‘‘ఇతరం నిక్కడ్ఢన్తస్స దుక్కట’’న్తి ఇమినాపి యోజేతబ్బం. యథా విహారూపచారతో ఉపట్ఠానసాలాదితో ఉపసమ్పన్నం నిక్కడ్ఢన్తస్స, నిక్కడ్ఢాపేన్తస్స చ దుక్కటం హోతి, తథా అనుపసమ్పన్నస్స విహారతో చ విహారూపచారతో చ నిక్కడ్ఢనాదిం కరోన్తస్స భిక్ఖునో దుక్కటం హోతీతి అత్థో. తథా విహారస్సూపచారా వా విహారా వా సబ్బేసమ్పి పరిక్ఖారం నిక్కడ్ఢన్తస్స దుక్కటన్తి యోజనా. సబ్బేసన్తి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నానం. పరిక్ఖారన్తి అన్తమసో రజనఛల్లిపి సఙ్గయ్హతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘అన్తమసో రజనఛల్లిమ్పీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౬).
1095. ‘‘Tathā’’ti idaṃ ‘‘itaraṃ nikkaḍḍhantassa dukkaṭa’’nti imināpi yojetabbaṃ. Yathā vihārūpacārato upaṭṭhānasālādito upasampannaṃ nikkaḍḍhantassa, nikkaḍḍhāpentassa ca dukkaṭaṃ hoti, tathā anupasampannassa vihārato ca vihārūpacārato ca nikkaḍḍhanādiṃ karontassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti attho. Tathā vihārassūpacārā vā vihārā vā sabbesampi parikkhāraṃ nikkaḍḍhantassa dukkaṭanti yojanā. Sabbesanti upasampannānupasampannānaṃ. Parikkhāranti antamaso rajanachallipi saṅgayhati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso rajanachallimpī’’ti (pāci. aṭṭha. 126).
౧౦౯౬. ‘‘అసమ్బద్ధేసూ’’తి ఇమినా బ్యతిరేకతో అసిథిలబద్ధేసు పరిక్ఖారేసు ఏకిస్సాయేవ ఆపత్తియా సమ్భవం దస్సేతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘గాళ్హం బన్ధిత్వా ఠపితేసు పన ఏకావ ఆపత్తీ’తి మహాపచ్చరియం వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౬). సిథిలబన్ధనం పన సమ్మా బన్ధనం న హోతీతి అసమ్బద్ధవచనేన గహితన్తి దట్ఠబ్బం. అస్స భిక్ఖుస్స వత్థూనం గణనాయ దుక్కటం పరిదీపయేతి యోజనా, పరిక్ఖారం నీహరన్తస్స, నీహరాపేన్తస్స చ అస్స భిక్ఖునోతి వుత్తం హోతి.
1096.‘‘Asambaddhesū’’ti iminā byatirekato asithilabaddhesu parikkhāresu ekissāyeva āpattiyā sambhavaṃ dasseti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘gāḷhaṃ bandhitvā ṭhapitesu pana ekāva āpattī’ti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 126). Sithilabandhanaṃ pana sammā bandhanaṃ na hotīti asambaddhavacanena gahitanti daṭṭhabbaṃ. Assa bhikkhussa vatthūnaṃ gaṇanāya dukkaṭaṃ paridīpayeti yojanā, parikkhāraṃ nīharantassa, nīharāpentassa ca assa bhikkhunoti vuttaṃ hoti.
౧౦౯౭-౮. అన్తేవాసిన్తి చ సద్ధివిహారికన్తి చ ఏత్థ ‘‘అసమ్మావత్తన్త’’న్తి సేసో. యథాహ అనాపత్తివారే ‘‘అన్తేవాసికం వా సద్ధివిహారికం వా న సమ్మా వత్తన్తం నిక్కడ్ఢతీ’’తిఆది (పాచి॰ ౧౨౮). నిక్కడ్ఢన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘నిక్కడ్ఢాపేన్తస్సా’’తి సేసో. అసమ్మావత్తన్తం అన్తేవాసిం వా అలజ్జిం వా తథా అసమ్మావత్తన్తం సద్ధివిహారికం వా ఉమ్మత్తకం వా తేసం అన్తేవాసిఆదీనం పరిక్ఖారం వా అత్తనో వసనట్ఠానా వా తథా విస్సాసికస్స వసనట్ఠానా వా నిక్కడ్ఢన్తస్స, నిక్కడ్ఢాపేన్తస్స వా ఉపసమ్పన్నం వా అనుపసమ్పన్నం వా సఙ్ఘికవిహారా నిక్కడ్ఢన్తస్స సయం ఉమ్మత్తకస్స వా అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.
1097-8.Antevāsinti ca saddhivihārikanti ca ettha ‘‘asammāvattanta’’nti seso. Yathāha anāpattivāre ‘‘antevāsikaṃ vā saddhivihārikaṃ vā na sammā vattantaṃ nikkaḍḍhatī’’tiādi (pāci. 128). Nikkaḍḍhantassāti ettha ‘‘nikkaḍḍhāpentassā’’ti seso. Asammāvattantaṃ antevāsiṃ vā alajjiṃ vā tathā asammāvattantaṃ saddhivihārikaṃ vā ummattakaṃ vā tesaṃ antevāsiādīnaṃ parikkhāraṃ vā attano vasanaṭṭhānā vā tathā vissāsikassa vasanaṭṭhānā vā nikkaḍḍhantassa, nikkaḍḍhāpentassa vā upasampannaṃ vā anupasampannaṃ vā saṅghikavihārā nikkaḍḍhantassa sayaṃ ummattakassa vā anāpatti pakāsitāti yojanā.
అట్ఠకథాయం ‘‘అలజ్జీఆదయో పన అత్తనో వసనట్ఠానతోయేవ నిక్కడ్ఢితబ్బా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౮) వుత్తం, పాళియఞ్చ ‘‘అత్తనో పుగ్గలికే అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ ౧౨౭) వుత్తం, ‘‘అత్తనో విస్సాసికస్స వసనట్ఠానా’’తి ఇదం కస్మా వుత్తన్తి చే? ఇమస్సేవ పాఠస్స అనులోమతో వుత్తం. అన్తేవాసికన్తిఆదీసు పఠమం అసమ్మావత్తనాదిభావేన ‘‘నిక్కడ్ఢిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా నిక్కడ్ఢన్తస్స చిత్తలహుపరివత్తితాయ కోపే ఉప్పన్నేపి అనాపత్తి.
Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘alajjīādayo pana attano vasanaṭṭhānatoyeva nikkaḍḍhitabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 128) vuttaṃ, pāḷiyañca ‘‘attano puggalike anāpattī’’ti (pāci. 127) vuttaṃ, ‘‘attano vissāsikassa vasanaṭṭhānā’’ti idaṃ kasmā vuttanti ce? Imasseva pāṭhassa anulomato vuttaṃ. Antevāsikantiādīsu paṭhamaṃ asammāvattanādibhāvena ‘‘nikkaḍḍhissāmī’’ti cintetvā nikkaḍḍhantassa cittalahuparivattitāya kope uppannepi anāpatti.
౧౦౯౯. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘నిక్కడ్ఢన్తస్సా’’తి చ తత్థేవ సేసం ‘‘నిక్కడ్ఢాపేన్తస్సా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౬) చ ‘‘తస్స పరిక్ఖారం వా’’తి చ యథావుత్తం ఉపసంహరతి. ‘‘సఙ్ఘారామాపి సబ్బస్మా’’తి ఇదం కలహకారకేనేవ యోజేతబ్బం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘భణ్డనకారకకలహకారకమేవ సకలసఙ్ఘారామతో నిక్కడ్ఢితుం లభతి. సో హి పక్ఖం లభిత్వా సఙ్ఘమ్పి భిన్దేయ్యా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౨౮). ఇదం తూతి ఏత్థ విసేసత్థజోతకేన తు-సద్దేన వుత్తవిసేసనం వినా అవసేసవినిచ్ఛయో అనన్తరసదిసోయేవాతి దీపేతి. తిసముట్ఠానం కాయచిత్తవాచాచిత్తకాయవాచాచిత్తతో సముట్ఠానతోతి.
1099.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘nikkaḍḍhantassā’’ti ca tattheva sesaṃ ‘‘nikkaḍḍhāpentassā’’ti (pāci. aṭṭha. 126) ca ‘‘tassa parikkhāraṃ vā’’ti ca yathāvuttaṃ upasaṃharati. ‘‘Saṅghārāmāpi sabbasmā’’ti idaṃ kalahakārakeneva yojetabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhaṇḍanakārakakalahakārakameva sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhituṃ labhati. So hi pakkhaṃ labhitvā saṅghampi bhindeyyā’’ti (pāci. aṭṭha. 128). Idaṃ tūti ettha visesatthajotakena tu-saddena vuttavisesanaṃ vinā avasesavinicchayo anantarasadisoyevāti dīpeti. Tisamuṭṭhānaṃ kāyacittavācācittakāyavācācittato samuṭṭhānatoti.
నిక్కడ్ఢనకథావణ్ణనా.
Nikkaḍḍhanakathāvaṇṇanā.
౧౧౦౦-౧. మజ్ఝిమాసీసఘట్టాయాతి సీసం న ఘట్టేతీతి అసీసఘట్టా, మజ్ఝిమస్స అసీసఘట్టా మజ్ఝిమాసీసఘట్టా, తాయ, పమాణమజ్ఝిమస్స పురిసస్స సీసాఘట్టనప్పమాణుబ్బేధహేట్ఠిమతలాయాతి అత్థో. వేహాసకుటియాతి పదరాదీహి ఉపరి అచ్ఛన్నతలాయ ద్విభూమికాదిభేదాయ కుటియా. ఉపరీతి మత్థకే, అకతపదరాదిఅత్థరణాయ తులామత్తయుత్తాయ ఉపరిమతలేతి వుత్తం హోతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘యాహి కాహిచి ఉపరి అచ్ఛన్నతలా ద్విభూమికకుటి వా తిభూమికాదికుటి వా ‘వేహాసకుటీ’తి వుచ్చతి, ఇధ పన అసీసఘట్టా అధిప్పేతా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౧). ఆహచ్చపాదకే మఞ్చేతి ‘‘ఆహచ్చపాదకో నామ మఞ్చో అఙ్గే విజ్ఝిత్వా ఠితో హోతీ’’తి పాళియం దస్సితే అటనిసీసాని విజ్ఝిత్వా పాదసిఖం ఆవుణిత్వా ఉపరిసిఖాయ అనాకోటితఆణిమ్హి ఠితమఞ్చేతి అత్థో. ఆహచ్చపాదకే పీఠేతి సమ్బన్ధో. యథాహ పాళియం ‘‘ఆహచ్చపాదకం నామ పీఠం అఙ్గే విజ్ఝిత్వా ఠితం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౧౩౧). సోయేవత్థో.
1100-1.Majjhimāsīsaghaṭṭāyāti sīsaṃ na ghaṭṭetīti asīsaghaṭṭā, majjhimassa asīsaghaṭṭā majjhimāsīsaghaṭṭā, tāya, pamāṇamajjhimassa purisassa sīsāghaṭṭanappamāṇubbedhaheṭṭhimatalāyāti attho. Vehāsakuṭiyāti padarādīhi upari acchannatalāya dvibhūmikādibhedāya kuṭiyā. Uparīti matthake, akatapadarādiattharaṇāya tulāmattayuttāya uparimataleti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yāhi kāhici upari acchannatalā dvibhūmikakuṭi vā tibhūmikādikuṭi vā ‘vehāsakuṭī’ti vuccati, idha pana asīsaghaṭṭā adhippetā’’ti (pāci. aṭṭha. 131). Āhaccapādakemañceti ‘‘āhaccapādako nāma mañco aṅge vijjhitvā ṭhito hotī’’ti pāḷiyaṃ dassite aṭanisīsāni vijjhitvā pādasikhaṃ āvuṇitvā uparisikhāya anākoṭitaāṇimhi ṭhitamañceti attho. Āhaccapādake pīṭheti sambandho. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘āhaccapādakaṃ nāma pīṭhaṃ aṅge vijjhitvā ṭhitaṃ hotī’’ti (pāci. 131). Soyevattho.
తస్మిం ఆహచ్చపాదకే మఞ్చే వా పీఠే వా నిసీదన్తస్స వా నిపజ్జన్తస్స వా తస్స భిక్ఖునో పయోగగణనాయ పాచిత్తియో సియున్తి యోజనా.
Tasmiṃ āhaccapādake mañce vā pīṭhe vā nisīdantassa vā nipajjantassa vā tassa bhikkhuno payogagaṇanāya pācittiyo siyunti yojanā.
౧౧౦౨-౩. సఙ్ఘికే సఙ్ఘికసఞ్ఞివేమతికపుగ్గలికసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియం. పుగ్గలేతి పుగ్గలికే విహారే. వేహాసకుటియా…పే॰… గణనాయేవ తస్స తికదుక్కటన్తి యోజనా. పుగ్గలికే సఙ్ఘికసఞ్ఞివేమతికఅఞ్ఞపుగ్గలికసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం.
1102-3. Saṅghike saṅghikasaññivematikapuggalikasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. Puggaleti puggalike vihāre. Vehāsakuṭiyā…pe… gaṇanāyeva tassa tikadukkaṭanti yojanā. Puggalike saṅghikasaññivematikaaññapuggalikasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ.
హేట్ఠా అపరిభోగే వాతి దారుసమ్భారాదీనం వసేన హేట్ఠిమతలే అవలఞ్జే వా. సీసఘట్టాయ వాతి సీసఘట్టనప్పమాణతలాయ కుటియా వా. అవేహాసవిహారే వాతి అవేహాసకుటియా భూమియం కతపణ్ణసాలాదీసు. ఏత్థాపి ‘‘విస్సాసికవిహారే’’తి ఇదం ‘‘అత్తనో పుగ్గలికే అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ ౧౩౨) ఇమస్స అనులోమనతో వుత్తం.
Heṭṭhā aparibhoge vāti dārusambhārādīnaṃ vasena heṭṭhimatale avalañje vā. Sīsaghaṭṭāya vāti sīsaghaṭṭanappamāṇatalāya kuṭiyā vā. Avehāsavihāre vāti avehāsakuṭiyā bhūmiyaṃ katapaṇṇasālādīsu. Etthāpi ‘‘vissāsikavihāre’’ti idaṃ ‘‘attano puggalike anāpattī’’ti (pāci. 132) imassa anulomanato vuttaṃ.
౧౧౦౪. యత్థ పటాణి వా దిన్నాతి యస్మిం మఞ్చే పాదసీసానం ఉపరి అటనిమత్థకతో తిరియం ఆణి పవేసితా హోతి, తత్థ అభినిసీదతో, అభినిపజ్జతో వా న దోసోతి యోజనా. తత్థాతి పుబ్బే వుత్తఅపవేసితపటాణిమ్హి మఞ్చే వా పీఠే వా. ‘‘ఠత్వా’’తి ఇమినా నిపజ్జనం నివత్తేతి. లగేతీతి ఉపరిబద్ధఅఙ్కుససిక్కాదీసు యం కిఞ్చి పరిక్ఖారం లగేతి. ఇదం సిక్ఖాపదం సముట్ఠానతో ఏళకలోమేన సిక్ఖాపదేన సమం మతన్తి యోజనా.
1104.Yattha paṭāṇi vā dinnāti yasmiṃ mañce pādasīsānaṃ upari aṭanimatthakato tiriyaṃ āṇi pavesitā hoti, tattha abhinisīdato, abhinipajjato vā na dosoti yojanā. Tatthāti pubbe vuttaapavesitapaṭāṇimhi mañce vā pīṭhe vā. ‘‘Ṭhatvā’’ti iminā nipajjanaṃ nivatteti. Lagetīti uparibaddhaaṅkusasikkādīsu yaṃ kiñci parikkhāraṃ lageti. Idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānato eḷakalomena sikkhāpadena samaṃ matanti yojanā.
వేహాసకుటికథావణ్ణనా.
Vehāsakuṭikathāvaṇṇanā.
౧౧౦౫. యావ ద్వారస్స కోసమ్హాతి ఏత్థ ‘‘మహల్లకస్స విహారస్సా’’తి సేసో, ‘‘మహల్లకో నామ విహారో సస్సామికో వుచ్చతీ’’తి (పాచి॰ ౧౩౬) పాళియం వుత్తత్తా కారాపేతానం దాయకానం సమ్భవతో మహల్లకస్స ‘‘విహారో నామ ఉల్లిత్తో వా హోతి అవలిత్తో వా ఉల్లిత్తావలిత్తో వా’’తి దస్సితభేదస్స విహారస్స ద్వారకోససఙ్ఖాతపిట్ఠసఙ్ఘాటస్స ‘‘సమన్తా హత్థపాసా’’తి (పాచి॰ ౧౩౬) పాళియం వుత్తద్వారకవాటపుథులప్పమాణద్వారబాహసమీపం అవధిం కత్వాతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ద్వారకోసో నామ పిట్ఠసఙ్ఘాటస్స సమన్తా కవాటవిత్థారప్పమాణో ఓకాసో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫).
1105.Yāva dvārassa kosamhāti ettha ‘‘mahallakassa vihārassā’’ti seso, ‘‘mahallako nāma vihāro sassāmiko vuccatī’’ti (pāci. 136) pāḷiyaṃ vuttattā kārāpetānaṃ dāyakānaṃ sambhavato mahallakassa ‘‘vihāro nāma ullitto vā hoti avalitto vā ullittāvalitto vā’’ti dassitabhedassa vihārassa dvārakosasaṅkhātapiṭṭhasaṅghāṭassa ‘‘samantā hatthapāsā’’ti (pāci. 136) pāḷiyaṃ vuttadvārakavāṭaputhulappamāṇadvārabāhasamīpaṃ avadhiṃ katvāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvārakoso nāma piṭṭhasaṅghāṭassa samantā kavāṭavitthārappamāṇo okāso’’ti (pāci. aṭṭha. 135).
అగ్గళట్ఠపనాయాతి ఏత్థ అగ్గళసహచరియేన తంసహితద్వారకవాటేన యుత్తద్వారబాహానమేవ వుత్తత్తా ద్వారబాహానం నిచ్చలత్థాయాతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సకవాటస్స ద్వారబన్ధస్స నిచ్చలభావత్థాయాతి అత్థో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫). లిమ్పితబ్బన్తి ఏత్థ ‘‘పునప్పున’’న్తి సేసో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘పునప్పునం లిమ్పితబ్బో వా లేపాపేతబ్బో వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫). తిణమత్తికానం ఉపరి పునప్పునం మత్తికాలేపో కాతబ్బోతి అత్థో.
Aggaḷaṭṭhapanāyāti ettha aggaḷasahacariyena taṃsahitadvārakavāṭena yuttadvārabāhānameva vuttattā dvārabāhānaṃ niccalatthāyāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sakavāṭassa dvārabandhassa niccalabhāvatthāyāti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Limpitabbanti ettha ‘‘punappuna’’nti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘punappunaṃ limpitabbo vā lepāpetabbo vā’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Tiṇamattikānaṃ upari punappunaṃ mattikālepo kātabboti attho.
౧౧౦౬-౭. యో ఞేయ్యో, అయం నయోతి సమ్బన్ధో, ‘‘పునప్పునం లిమ్పితబ్బం వా లేపాపేతబ్బమేవ వా’’తి యో వుత్తో, అయం నయో వేదితబ్బోతి అత్థో. ఆలోకం సన్ధేతి పిధేతీతి ఆలోకసన్ధి, వాతపానకవాటానమేతం అధివచనం. యథాహ ‘‘ఆలోకసన్ధీతి వాతపానకవాటకా వుచ్చన్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫). ఏత్థ కవాటస్స సామన్తా కవాటద్వారఫలకవిత్థారప్పమాణం లేపట్ఠానం. యథాహ ‘‘సబ్బదిసాసు కవాటవిత్థారప్పమాణో ఓకాసో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫).
1106-7. Yo ñeyyo, ayaṃ nayoti sambandho, ‘‘punappunaṃ limpitabbaṃ vā lepāpetabbameva vā’’ti yo vutto, ayaṃ nayo veditabboti attho. Ālokaṃ sandheti pidhetīti ālokasandhi, vātapānakavāṭānametaṃ adhivacanaṃ. Yathāha ‘‘ālokasandhīti vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Ettha kavāṭassa sāmantā kavāṭadvāraphalakavitthārappamāṇaṃ lepaṭṭhānaṃ. Yathāha ‘‘sabbadisāsu kavāṭavitthārappamāṇo okāso’’ti (pāci. aṭṭha. 135).
ఏత్థాయమధిప్పాయో – వాతపానకవాటస్స సామన్తా ద్వారఫలకవిత్థారప్పమాణే ఠానే తిణ్ణం మత్తికానం ఉపరిపి యత్తకం బహలం ఇచ్ఛతి, తత్తకే ఠానే ఆలోకసన్ధి పరికమ్మత్థాయ లిమ్పితబ్బో వా లేపాపేతబ్బో వాతి. ‘‘పునప్పునం ఛాదాపేసి పునప్పునం లేపాపేసీ’’తి (పాచి॰ ౧౩౪) ఇమస్మిం వత్థుస్మిం ఉప్పన్నదోసేన సిక్ఖాపదస్స పఞ్ఞత్తత్తా లేపం అనుజానన్తేన చ ద్వారబన్ధనస్స సామన్తా అడ్ఢతేయ్యహత్థప్పమాణేయేవ పదేసే పునప్పునం లేపస్స అనుఞ్ఞాతత్తా తతో అఞ్ఞత్థ పునప్పునం లిమ్పేన్తస్స వా లిమ్పాపేన్తస్స వా భిత్తియం మత్తికాహి కత్తబ్బకిచ్చం నిట్ఠాపేత్వా పున చతుత్థలేపే దిన్నే పాచిత్తియేన భవితబ్బన్తి వదన్తి. గణ్ఠిపదేసు పన తీసుపి పునప్పునం లేపదానస్స వుత్తప్పమాణతో అఞ్ఞత్థ పటిక్ఖిత్తమత్తం ఠపేత్వా పాచిత్తియస్స అవుత్తత్తా దుక్కటం అనురూపన్తి వుత్తం.
Etthāyamadhippāyo – vātapānakavāṭassa sāmantā dvāraphalakavitthārappamāṇe ṭhāne tiṇṇaṃ mattikānaṃ uparipi yattakaṃ bahalaṃ icchati, tattake ṭhāne ālokasandhi parikammatthāya limpitabbo vā lepāpetabbo vāti. ‘‘Punappunaṃ chādāpesi punappunaṃ lepāpesī’’ti (pāci. 134) imasmiṃ vatthusmiṃ uppannadosena sikkhāpadassa paññattattā lepaṃ anujānantena ca dvārabandhanassa sāmantā aḍḍhateyyahatthappamāṇeyeva padese punappunaṃ lepassa anuññātattā tato aññattha punappunaṃ limpentassa vā limpāpentassa vā bhittiyaṃ mattikāhi kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā puna catutthalepe dinne pācittiyena bhavitabbanti vadanti. Gaṇṭhipadesu pana tīsupi punappunaṃ lepadānassa vuttappamāṇato aññattha paṭikkhittamattaṃ ṭhapetvā pācittiyassa avuttattā dukkaṭaṃ anurūpanti vuttaṃ.
ఛదనస్సాతి పదభాజనే వుత్తానం ఇట్ఠకాసిలాసుధాతిణపణ్ణచ్ఛదనానం అఞ్ఞతరస్స. ద్వత్తిపరియాయన్తి ఏత్థ అట్ఠకథాయం ‘‘పరియాయేనాతి పరిక్ఖేపేన, ఏవం ఛదనం పన తిణపణ్ణేహి లబ్భతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౬) వుత్తత్తా పరియాయన్తి తిణేహి వా పణ్ణేహి వా పరిక్ఖిపిత్వా ఛదనమేవ గహేతబ్బం. ఇట్ఠకాయ వా సిలాయ వా సుధాయ వా ఛదనే లబ్భమానం మగ్గేన ఛదనం పన ఉపలక్ఖణవసేన లబ్భతి. ద్వత్తిపరియాయేన ఛదనఞ్చ ‘‘సబ్బమ్పి చేతం ఛదనం ఛదనూపరి వేదితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౬) అట్ఠకథావచనతో ఉపరూపరి ఛదనవసేన వేదితబ్బం. హరితం నామ పుబ్బణ్ణాది. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘హరితన్తి చేత్థ సత్తధఞ్ఞభేదం పుబ్బణ్ణం, ముగ్గమాసతిలకులత్థఅలాబుకుమ్భణ్డాదిభేదఞ్చ అపరణ్ణం అధిప్పేత’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫). ఇమేసు అఞ్ఞతరస్సాభావేన అహరితం నామ.
Chadanassāti padabhājane vuttānaṃ iṭṭhakāsilāsudhātiṇapaṇṇacchadanānaṃ aññatarassa. Dvattipariyāyanti ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pariyāyenāti parikkhepena, evaṃ chadanaṃ pana tiṇapaṇṇehi labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 136) vuttattā pariyāyanti tiṇehi vā paṇṇehi vā parikkhipitvā chadanameva gahetabbaṃ. Iṭṭhakāya vā silāya vā sudhāya vā chadane labbhamānaṃ maggena chadanaṃ pana upalakkhaṇavasena labbhati. Dvattipariyāyena chadanañca ‘‘sabbampi cetaṃ chadanaṃ chadanūpari veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 136) aṭṭhakathāvacanato uparūpari chadanavasena veditabbaṃ. Haritaṃ nāma pubbaṇṇādi. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘haritanti cettha sattadhaññabhedaṃ pubbaṇṇaṃ, muggamāsatilakulatthaalābukumbhaṇḍādibhedañca aparaṇṇaṃ adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 135). Imesu aññatarassābhāvena aharitaṃ nāma.
అధిట్ఠేయ్యన్తి విధాతబ్బం. తతో ఉద్ధన్తి తీహి పరియాయేహి వా తీహి మగ్గేహి వా ఉద్ధం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘తిణ్ణం మగ్గానం వా పరియాయానం వా ఉపరీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౬). పాచిత్తియం హోతీతి వక్ఖమానదూరతాయ యుత్తే అహరితట్ఠానే ఠత్వా సంవిదహిత్వా తిక్ఖత్తుం ఛాదాపేత్వా తతియవారే ‘‘ఏవం కరోహీ’’తి ఆణాపేత్వా పక్కమితబ్బం. అపక్కమన్తేన తుణ్హీభూతేన ఠాతబ్బం, తతో ఉత్తరి చతుత్థవారే ఛదనత్థం విదహన్తస్స ఇట్ఠకాదిగణనాయ, తిణేసు తిణగణనాయ, పణ్ణేసు పణ్ణగణనాయ పాచిత్తియన్తి వుత్తం హోతి. యథాహ పాళియం ‘‘మగ్గేన ఛాదేన్తస్స ద్వే మగ్గే అధిట్ఠహిత్వా తతియాయ మగ్గం ఆణాపేత్వా పక్కమితబ్బ’’న్తిఆది (పాచి॰ ౧౩౬). తతియాయ మగ్గన్తి ఏత్థ తతియాయాతి ఉపయోగత్థే సమ్పదానవచనం, తతియం మగ్గన్తి అత్థో. తత్థాతి హరితే, ‘‘సచే హరితే ఠితో అధిట్ఠాతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౩౭) వచనతో అధిట్ఠానాయ తిట్ఠతోతి లబ్భతి. బీజరోపనతో పట్ఠాయ యావ సస్సం తిట్ఠతి, తావ హరితం నామ. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘యస్మిమ్పి ఖేత్తే వుత్తం బీజం న తావ సమ్పజ్జతి, వస్సే పన పతితే సమ్పజ్జిస్సతీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫).
Adhiṭṭheyyanti vidhātabbaṃ. Tato uddhanti tīhi pariyāyehi vā tīhi maggehi vā uddhaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vā pariyāyānaṃ vā uparī’’ti (pāci. aṭṭha. 136). Pācittiyaṃ hotīti vakkhamānadūratāya yutte aharitaṭṭhāne ṭhatvā saṃvidahitvā tikkhattuṃ chādāpetvā tatiyavāre ‘‘evaṃ karohī’’ti āṇāpetvā pakkamitabbaṃ. Apakkamantena tuṇhībhūtena ṭhātabbaṃ, tato uttari catutthavāre chadanatthaṃ vidahantassa iṭṭhakādigaṇanāya, tiṇesu tiṇagaṇanāya, paṇṇesu paṇṇagaṇanāya pācittiyanti vuttaṃ hoti. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘maggena chādentassa dve magge adhiṭṭhahitvā tatiyāya maggaṃ āṇāpetvā pakkamitabba’’ntiādi (pāci. 136). Tatiyāya magganti ettha tatiyāyāti upayogatthe sampadānavacanaṃ, tatiyaṃ magganti attho. Tatthāti harite, ‘‘sace harite ṭhito adhiṭṭhāti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 137) vacanato adhiṭṭhānāya tiṭṭhatoti labbhati. Bījaropanato paṭṭhāya yāva sassaṃ tiṭṭhati, tāva haritaṃ nāma. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yasmimpi khette vuttaṃ bījaṃ na tāva sampajjati, vasse pana patite sampajjissatī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 135).
౧౧౦౮-౯. అహరితట్ఠానేపి తిట్ఠతో పరిచ్ఛేదం దస్సేతుమాహ ‘‘పిట్ఠివంసే’’తిఆది. ‘‘పిట్ఠివంసే’’తి ఇదం వంసయుత్తసేనాసనవసేన వుత్తం. కణ్ణికం గాహాపేత్వా కతసేనాసనస్సాపి ఉపలక్ఖణం హోతి. పిట్ఠివంసేతి చ ‘‘గఙ్గాయం ఘోసో’’తిఆదీసు వియ సామీపికాధారే భుమ్మం. కుతోయం విసేసో లబ్భతీతి? అట్ఠకథాయం ‘‘పిట్ఠివంసస్స వా కూటాగారకణ్ణికాయ వా ఉపరి, థుపికాయ వా పస్సే నిసిన్నో హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫) వుత్తవిధానతో లబ్భతి. ‘‘నిసిన్నో’’తి అట్ఠకథావచనతో ఠితోతి ఏత్థ గతినివత్తిసామఞ్ఞేన నిసిన్నో చ వుత్తోతి గహేతబ్బో. యస్మిం ఠానేతి ఏత్థ ‘‘అహరితే’’తి పకరణతో లబ్భతి. ‘‘ఠాతు’’న్తి ఇదం అధిట్ఠానకరణత్థాయ ఠానం గహేత్వా వుత్తన్తి ‘‘తస్స అన్తో అహరితేపి ఠత్వా అధిట్ఠాతుం న లబ్భతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౬) అట్ఠకథావచనతో విఞ్ఞాయతి.
1108-9. Aharitaṭṭhānepi tiṭṭhato paricchedaṃ dassetumāha ‘‘piṭṭhivaṃse’’tiādi. ‘‘Piṭṭhivaṃse’’ti idaṃ vaṃsayuttasenāsanavasena vuttaṃ. Kaṇṇikaṃ gāhāpetvā katasenāsanassāpi upalakkhaṇaṃ hoti. Piṭṭhivaṃseti ca ‘‘gaṅgāyaṃ ghoso’’tiādīsu viya sāmīpikādhāre bhummaṃ. Kutoyaṃ viseso labbhatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘piṭṭhivaṃsassa vā kūṭāgārakaṇṇikāya vā upari, thupikāya vā passe nisinno hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 135) vuttavidhānato labbhati. ‘‘Nisinno’’ti aṭṭhakathāvacanato ṭhitoti ettha gatinivattisāmaññena nisinno ca vuttoti gahetabbo. Yasmiṃ ṭhāneti ettha ‘‘aharite’’ti pakaraṇato labbhati. ‘‘Ṭhātu’’nti idaṃ adhiṭṭhānakaraṇatthāya ṭhānaṃ gahetvā vuttanti ‘‘tassa anto aharitepi ṭhatvā adhiṭṭhātuṃ na labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 136) aṭṭhakathāvacanato viññāyati.
పతనోకాసతోతి ఏత్థ పఠమత్థే తో-పచ్చయో. తఞ్హి ఠానం విహారస్స పతనోకాసోతి యోజనా. హీతి హేతుఅత్థే వత్తమానతో యస్మా అహరితే పతన్తస్స విహారస్సేతం ఠానం పతనోకాసో, తస్మా తత్థ ఠాతుం న వట్టతీతి గహేతబ్బం.
Patanokāsatoti ettha paṭhamatthe to-paccayo. Tañhi ṭhānaṃ vihārassa patanokāsoti yojanā. Hīti hetuatthe vattamānato yasmā aharite patantassa vihārassetaṃ ṭhānaṃ patanokāso, tasmā tattha ṭhātuṃ na vaṭṭatīti gahetabbaṃ.
౧౧౧౧. ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే ఆదో తావ విహారపదస్స పదభాజనే ‘‘విహారో నామ ఉల్లిత్తో వా’’తిఆదివుత్తత్తా (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౩౬) తబ్బిపరియాయతో తిణేహేవ కతఛదనభిత్తికా కుటి తిణకుటికాతి విఞ్ఞాయతీతి తిణఛదనా కుటికా తిణకుటికా.
1111. Imasmiṃ sikkhāpade ādo tāva vihārapadassa padabhājane ‘‘vihāro nāma ullitto vā’’tiādivuttattā (pāci. aṭṭha. 136) tabbipariyāyato tiṇeheva katachadanabhittikā kuṭi tiṇakuṭikāti viññāyatīti tiṇachadanā kuṭikā tiṇakuṭikā.
ద్వత్తిపరియాయకథావణ్ణనా.
Dvattipariyāyakathāvaṇṇanā.
౧౧౧౨. జానన్తి తోయస్స సప్పాణకభావం జానన్తో. సిఞ్చేయ్య సిఞ్చాపేయ్యాతి ఏత్థ ‘‘తేన ఉదకేనా’’తి వత్తబ్బం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘తేన ఉదకేన సయం వా సిఞ్చేయ్యా’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౪౦).
1112.Jānanti toyassa sappāṇakabhāvaṃ jānanto. Siñceyya siñcāpeyyāti ettha ‘‘tena udakenā’’ti vattabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tena udakena sayaṃ vā siñceyyā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 140).
౧౧౧౩. యో పన ధారం అచ్ఛిన్దిత్వా సచే మత్తికం సిఞ్చేయ్య, ఏవం సిఞ్చతో తస్సాతి యోజనా.
1113. Yo pana dhāraṃ acchinditvā sace mattikaṃ siñceyya, evaṃ siñcato tassāti yojanā.
౧౧౧౪-౫. సన్దమానకన్తి తోయవాహినిం. మాతికం ఆళిం. సమ్ముఖం కరోన్తస్సాతి ఉదకం న్హాయితుమిచ్ఛితం యది, సయం అభిముఖం కరోన్తస్స. తత్థ తత్థ బన్ధతో అస్స భిక్ఖుస్స పయోగగణనాయ ఆపత్తి సియాతి యోజనా. పయోగగణనాతి పయోగగణనాయ, ఉదకం బన్ధిత్వా బన్ధిత్వా యథిచ్ఛితదిసాభిముఖకరణపయోగానం గణనాయాతి అత్థో.
1114-5.Sandamānakanti toyavāhiniṃ. Mātikaṃ āḷiṃ. Sammukhaṃ karontassāti udakaṃ nhāyitumicchitaṃ yadi, sayaṃ abhimukhaṃ karontassa. Tattha tattha bandhato assa bhikkhussa payogagaṇanāya āpatti siyāti yojanā. Payogagaṇanāti payogagaṇanāya, udakaṃ bandhitvā bandhitvā yathicchitadisābhimukhakaraṇapayogānaṃ gaṇanāyāti attho.
౧౧౧౬-౭. యం జలం తిణాదిమ్హి పక్ఖిత్తే సచే ఖయం వా ఆవిలత్తం వా గచ్ఛతి, తాదిసే ఉదకే మత్తికం, తిణమేవ వా సచే సకటపుణ్ణమ్పి ఏకతో పక్ఖిపేయ్య, ఏవం పక్ఖిపన్తస్స ఏకా పాచిత్తి. ఏకేకం మత్తికం, తిణమేవ వా. వా-సద్దేన కట్ఠగోమయాదిం వా పక్ఖిపన్తస్స పయోగగణనాయ పాచిత్తియన్తి యోజనా. ఆవిలత్తన్తి పాణకా యథా నస్సన్తి, తథా ఆలుళితభావం. ఇమినా ఏవం అవినస్సమానపాణకే మహాఉదకే తిణాదిం పక్ఖిపన్తస్స అనాపత్తిభావం దీపేతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఇదం పన మహాఉదకం…పే॰… సన్ధాయ వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౪౦).
1116-7. Yaṃ jalaṃ tiṇādimhi pakkhitte sace khayaṃ vā āvilattaṃ vā gacchati, tādise udake mattikaṃ, tiṇameva vā sace sakaṭapuṇṇampi ekato pakkhipeyya, evaṃ pakkhipantassa ekā pācitti. Ekekaṃ mattikaṃ, tiṇameva vā. Vā-saddena kaṭṭhagomayādiṃ vā pakkhipantassa payogagaṇanāya pācittiyanti yojanā. Āvilattanti pāṇakā yathā nassanti, tathā āluḷitabhāvaṃ. Iminā evaṃ avinassamānapāṇake mahāudake tiṇādiṃ pakkhipantassa anāpattibhāvaṃ dīpeti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idaṃ pana mahāudakaṃ…pe… sandhāya vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 140).
౧౧౧౮. దుక్కటం హోతీతి ఆణాపనపచ్చయా దుక్కటం హోతి. ఏకా పాచిత్తి.
1118.Dukkaṭaṃ hotīti āṇāpanapaccayā dukkaṭaṃ hoti. Ekā pācitti.
౧౧౧౯. సబ్బత్థాతి సప్పాణకే చ అప్పాణకే చ. విమతిస్సాతి సహచరియేన విమతిసహితమాహ.
1119.Sabbatthāti sappāṇake ca appāṇake ca. Vimatissāti sahacariyena vimatisahitamāha.
౧౧౨౦. ‘‘సబ్బత్థాపాణసఞ్ఞిస్సా’’తిఆదీసు అధికారతో లబ్భమానం ‘‘సిఞ్చనాదీసు యం కిఞ్చి కరోన్తస్సా’’తి ఇదం పచ్చేకం సమ్బన్ధనీయం. సబ్బత్థాతి సప్పాణకే, అప్పాణకే చ. అపాణసఞ్ఞిస్సాతి ఏవం కతేన పయోగేన నస్సమానా పాణకా న సన్తీతిసఞ్ఞిస్స. అసఞ్చిచ్చాతి యథా పాణకా న నస్సన్తి, ఏవం ఘటాదీహి గహితం సప్పాణకఉదకం ఉదకేయేవ ఓసిఞ్చన్తస్స వా ఓసిఞ్చాపేన్తస్స వా వట్టిత్వా తస్మిం ఉదకే తిణాదిమ్హి పతితే అసఞ్చిచ్చ కతం నామ హోతి. అసతిస్సాతి అసతియా కరోన్తస్స. అజానతోతి పాణకానం అత్థిభావం అజానిత్వా కరోన్తస్స.
1120.‘‘Sabbatthāpāṇasaññissā’’tiādīsu adhikārato labbhamānaṃ ‘‘siñcanādīsu yaṃ kiñci karontassā’’ti idaṃ paccekaṃ sambandhanīyaṃ. Sabbatthāti sappāṇake, appāṇake ca. Apāṇasaññissāti evaṃ katena payogena nassamānā pāṇakā na santītisaññissa. Asañciccāti yathā pāṇakā na nassanti, evaṃ ghaṭādīhi gahitaṃ sappāṇakaudakaṃ udakeyeva osiñcantassa vā osiñcāpentassa vā vaṭṭitvā tasmiṃ udake tiṇādimhi patite asañcicca kataṃ nāma hoti. Asatissāti asatiyā karontassa. Ajānatoti pāṇakānaṃ atthibhāvaṃ ajānitvā karontassa.
౧౧౨౧-౨. వధకచిత్తే సతి సత్తమే సప్పాణకవగ్గే పఠమసిక్ఖాపదస్స విసయభావతో తతో విసేసేతుమాహ ‘‘వినా వధకచిత్తేనా’’తి. ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే పాళియం (పాచి॰ ౧౪౦) ‘‘సప్పాణకం ఉదక’’న్తి ఇమినా అట్ఠకథాగతం పఠమఙ్గఞ్చ ‘‘జాన’’న్తి ఇమినా దుతియఙ్గఞ్చ ‘‘సిఞ్చేయ్య వా సిఞ్చాపేయ్య వా’’తి ఇమినా చతుత్థఙ్గఞ్చ వుత్తం, న వుత్తం తతియఙ్గం. తఞ్చ ఖో వధకచిత్తస్స సత్తమవగ్గే పఠమసిక్ఖాపదేన పాచిత్తియవచనతో ఏత్థ తదభావలక్ఖణం తతియఙ్గం వుత్తమేవ హోతీతిఅధిప్పాయేన అట్ఠకథాయం వుత్తన్తి ఆహ ‘‘వినా వధకచిత్తేనా’’తి. తేనేవాహ ‘‘చత్తారేవస్స అఙ్గాని, నిద్దిట్ఠాని మహేసినా’’తి. అస్సాతి ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స.
1121-2. Vadhakacitte sati sattame sappāṇakavagge paṭhamasikkhāpadassa visayabhāvato tato visesetumāha ‘‘vinā vadhakacittenā’’ti. Imasmiṃ sikkhāpade pāḷiyaṃ (pāci. 140) ‘‘sappāṇakaṃ udaka’’nti iminā aṭṭhakathāgataṃ paṭhamaṅgañca ‘‘jāna’’nti iminā dutiyaṅgañca ‘‘siñceyya vā siñcāpeyya vā’’ti iminā catutthaṅgañca vuttaṃ, na vuttaṃ tatiyaṅgaṃ. Tañca kho vadhakacittassa sattamavagge paṭhamasikkhāpadena pācittiyavacanato ettha tadabhāvalakkhaṇaṃ tatiyaṅgaṃ vuttameva hotītiadhippāyena aṭṭhakathāyaṃ vuttanti āha ‘‘vinā vadhakacittenā’’ti. Tenevāha ‘‘cattārevassa aṅgāni, niddiṭṭhāni mahesinā’’ti. Assāti imassa sikkhāpadassa.
౧౧౨౩. సప్పాణకసఞ్ఞిస్స ‘‘పరిభోగేన పాణకా మరిస్సన్తీ’’తి పుబ్బభాగే జానన్తస్సాపి సిఞ్చనసిఞ్చాపనం ‘‘పదీపే నిపతిత్వా పటఙ్గాదిపాణకా మరిస్సన్తీ’’తి జానన్తస్స పదీపుజ్జలనం వియ వినాపి వధకచేతనాయ హోతీతి ఆహ ‘‘పణ్ణత్తివజ్జం తిచిత్త’’న్తి. ఏత్థ కిస్మిఞ్చి కుపితస్స వా కీళాపసుతస్స వా సిఞ్చతో అకుసలచిత్తం, మాలాగచ్ఛాదిం సిఞ్చతో కుసలచిత్తం, పణ్ణత్తిం అజానతో ఖీణాసవస్స అబ్యాకతచిత్తన్తి తిచిత్తం వేదితబ్బం. తస్సాతి సత్తమవగ్గే పఠమసిక్ఖాపదస్స. అస్స చాతి ఇమస్స సిఞ్చనసిక్ఖాపదస్స చ. ఇదం విసేసనన్తి ఇదం నానాకరణం. ఏత్థ ఇమస్మిం పకరణే నిద్దిట్ఠం పకాసితన్తి అత్థో. తం లోకవజ్జం, ఇదం పణ్ణత్తివజ్జం. తం అకుసలచిత్తం, ఇదం తిచిత్తం. తం దుక్ఖవేదనం, ఇదం తివేదనన్తి వుత్తం హోతి.
1123. Sappāṇakasaññissa ‘‘paribhogena pāṇakā marissantī’’ti pubbabhāge jānantassāpi siñcanasiñcāpanaṃ ‘‘padīpe nipatitvā paṭaṅgādipāṇakā marissantī’’ti jānantassa padīpujjalanaṃ viya vināpi vadhakacetanāya hotīti āha ‘‘paṇṇattivajjaṃ ticitta’’nti. Ettha kismiñci kupitassa vā kīḷāpasutassa vā siñcato akusalacittaṃ, mālāgacchādiṃ siñcato kusalacittaṃ, paṇṇattiṃ ajānato khīṇāsavassa abyākatacittanti ticittaṃ veditabbaṃ. Tassāti sattamavagge paṭhamasikkhāpadassa. Assa cāti imassa siñcanasikkhāpadassa ca. Idaṃ visesananti idaṃ nānākaraṇaṃ. Ettha imasmiṃ pakaraṇe niddiṭṭhaṃ pakāsitanti attho. Taṃ lokavajjaṃ, idaṃ paṇṇattivajjaṃ. Taṃ akusalacittaṃ, idaṃ ticittaṃ. Taṃ dukkhavedanaṃ, idaṃ tivedananti vuttaṃ hoti.
సత్తమవగ్గే దుతియస్స ఇమస్స చ కో విసేసోతి చే? ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స ‘‘సిఞ్చేయ్య వా సిఞ్చాపేయ్య వా’’తి బాహిరపరిభోగవసేన పఠమం పఞ్ఞత్తత్తా ‘‘సప్పాణకం ఉదకం పరిభుఞ్జేయ్యా’’తి (పాచి॰ ౩౮౮) సిక్ఖాపదం అత్తనో నహానపానాదిపరిభోగవసేన పఞ్ఞత్తన్తి వేదితబ్బం. తస్మిం వా పఠమం పఞ్ఞత్తేపి అత్తనో పరిభోగవసేనేవ పఞ్ఞత్తత్తా పున ఇదం సిక్ఖాపదం బాహిరపరిభోగవసేన పఞ్ఞత్తన్తి గహేతబ్బం.
Sattamavagge dutiyassa imassa ca ko visesoti ce? Imassa sikkhāpadassa ‘‘siñceyya vā siñcāpeyya vā’’ti bāhiraparibhogavasena paṭhamaṃ paññattattā ‘‘sappāṇakaṃ udakaṃ paribhuñjeyyā’’ti (pāci. 388) sikkhāpadaṃ attano nahānapānādiparibhogavasena paññattanti veditabbaṃ. Tasmiṃ vā paṭhamaṃ paññattepi attano paribhogavaseneva paññattattā puna idaṃ sikkhāpadaṃ bāhiraparibhogavasena paññattanti gahetabbaṃ.
సప్పాణకకథావణ్ణనా.
Sappāṇakakathāvaṇṇanā.
సేనాసనవగ్గో దుతియో.
Senāsanavaggo dutiyo.
౧౧౨౪-౬. అట్ఠఙ్గయుత్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘సీలవా’’తిఆది ఏకమఙ్గం, ‘‘బహుస్సుతో’’తిఆది దుతియం, ‘‘ఉభయాని ఖో పనస్సా’’తిఆది తతియం, ‘‘కల్యాణవాచో హోతీ’’తిఆది చతుత్థం, ‘‘యేభుయ్యేన భిక్ఖునీనం పియో హోతి మనాపో’’తి పఞ్చమం, ‘‘పటిబలో హోతి భిక్ఖునియో ఓవదితు’’న్తి ఛట్ఠం, ‘‘న ఖో పనేతం భగవన్తం ఉద్దిస్సా’’తిఆది సత్తమం, ‘‘వీసతివస్సో వా హోతి అతిరేకవీసతివస్సో వా’’తి అట్ఠమన్తి ఏతాని పాఠాగతాని అట్ఠ అఙ్గాని నామ. భిక్ఖునీనం ఓవాదో, తదత్థాయ సమ్ముతీతి విగ్గహో. ఇధాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ఞత్తి చతుత్థీ యస్స కమ్మస్సాతి విగ్గహో. ‘‘కమ్మేనా’’తి సేసో.
1124-6.Aṭṭhaṅgayuttassāti ettha ‘‘sīlavā’’tiādi ekamaṅgaṃ, ‘‘bahussuto’’tiādi dutiyaṃ, ‘‘ubhayāni kho panassā’’tiādi tatiyaṃ, ‘‘kalyāṇavāco hotī’’tiādi catutthaṃ, ‘‘yebhuyyena bhikkhunīnaṃ piyo hoti manāpo’’ti pañcamaṃ, ‘‘paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovaditu’’nti chaṭṭhaṃ, ‘‘na kho panetaṃ bhagavantaṃ uddissā’’tiādi sattamaṃ, ‘‘vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā’’ti aṭṭhamanti etāni pāṭhāgatāni aṭṭha aṅgāni nāma. Bhikkhunīnaṃ ovādo, tadatthāya sammutīti viggaho. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade. Ñatti catutthī yassa kammassāti viggaho. ‘‘Kammenā’’ti seso.
అట్ఠఙ్గయుత్తస్స భిక్ఖుస్స మహేసినా ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన యా భిక్ఖునోవాదకసమ్ముతి ఇధ అనుఞ్ఞాతా, తాయ అసమ్మతో యో భిక్ఖూతి యోజనా.
Aṭṭhaṅgayuttassa bhikkhussa mahesinā ñatticatutthena kammena yā bhikkhunovādakasammuti idha anuññātā, tāya asammato yo bhikkhūti yojanā.
గరుధమ్మేహి అట్ఠహీతి ‘‘వస్ససతూపసమ్పన్నాయ భిక్ఖునియా తదహుపసమ్పన్నస్స భిక్ఖునో అభివాదనం పచ్చుపట్ఠానం అఞ్జలికమ్మం సామీచికమ్మం కాతబ్బ’’న్తిఆదీహి (పాచి॰ ౧౪౯) పాళియం ఆగతేహి అట్ఠహి గరుధమ్మేహి. ఏకం భిక్ఖునిం, సమ్బహులా వా భిక్ఖునియోతి ఇదం పకరణతో లబ్భతి. ఓసారేన్తోవాతి పాళిం ఉచ్చారేన్తోవ. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఓసారేతబ్బాతి పాళి వత్తబ్బా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౪౯). తే ధమ్మేతి పుబ్బే వుత్తే తే అట్ఠ గరుధమ్మే. ఓవదేయ్యాతి అట్ఠగరుధమ్మపాళిభాసనసఙ్ఖాతం ఓవాదం కరేయ్య.
Garudhammehi aṭṭhahīti ‘‘vassasatūpasampannāya bhikkhuniyā tadahupasampannassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccupaṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kātabba’’ntiādīhi (pāci. 149) pāḷiyaṃ āgatehi aṭṭhahi garudhammehi. Ekaṃ bhikkhuniṃ, sambahulā vā bhikkhuniyoti idaṃ pakaraṇato labbhati. Osārentovāti pāḷiṃ uccārentova. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘osāretabbāti pāḷi vattabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 149). Te dhammeti pubbe vutte te aṭṭha garudhamme. Ovadeyyāti aṭṭhagarudhammapāḷibhāsanasaṅkhātaṃ ovādaṃ kareyya.
కిం వుత్తం హోతి? పాటిపదే ఓవాదత్థాయ ఆగన్త్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నా భిక్ఖునియో ‘‘తేన భిక్ఖునా’’తిఆదినా పాఠాగతనయేన ‘‘సమగ్గత్థ భగినియో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సమగ్గమ్హయ్యా’’తి యది వదేయ్యుం, ‘‘వత్తన్తి భగినియో అట్ఠ గరుధమ్మా’’తి పునపి పుచ్ఛిత్వా ‘‘వత్తన్తయ్యా’’తి యది వదేయ్యుం, ‘‘ఏసో భగినియో ఓవాదో’’తి నియ్యాదేయ్య. ‘‘న వత్తన్తయ్యా’’తి యది వదేయ్యుం, ‘‘వస్ససతూపసమ్పన్నాయా’’తిఆదినా అట్ఠగరుధమ్మపాళిభాసనవసేన ఓవాదం కరేయ్యాతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘ఓసారేన్తోవ తే ధమ్మే ఓవదేయ్యా’’తి.
Kiṃ vuttaṃ hoti? Pāṭipade ovādatthāya āgantvā vanditvā ekamantaṃ nisinnā bhikkhuniyo ‘‘tena bhikkhunā’’tiādinā pāṭhāgatanayena ‘‘samaggattha bhaginiyo’’ti pucchitvā ‘‘samaggamhayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘vattanti bhaginiyo aṭṭha garudhammā’’ti punapi pucchitvā ‘‘vattantayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘eso bhaginiyo ovādo’’ti niyyādeyya. ‘‘Na vattantayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘vassasatūpasampannāyā’’tiādinā aṭṭhagarudhammapāḷibhāsanavasena ovādaṃ kareyyāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘osārentova te dhamme ovadeyyā’’ti.
౧౧౨౭. అఞ్ఞేన ధమ్మేనాతి సుత్తన్తేన వా అభిధమ్మేన వా. ఏకతోఉపసమ్పన్నన్తి భిక్ఖునిసఙ్ఘేయేవ ఉపసమ్పన్నం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘భిక్ఖునీనం సన్తికే ఏకతోఉపసమ్పన్నాయా’’తి. తథాతి ఓవదన్తస్స దుక్కటన్తి దస్సేతి.
1127.Aññena dhammenāti suttantena vā abhidhammena vā. Ekatoupasampannanti bhikkhunisaṅgheyeva upasampannaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhikkhunīnaṃ santike ekatoupasampannāyā’’ti. Tathāti ovadantassa dukkaṭanti dasseti.
౧౧౨౮. భిక్ఖూనం సన్తికేయేవ ఉపసమ్పన్నన్తి మహాపజాపతియా గోతమియా సద్ధిం పబ్బజితా పఞ్చసతా సాకియానియో సఙ్గణ్హాతి. లిఙ్గవిపల్లాసే ఉపసమ్పన్నభిక్ఖునో లిఙ్గపరివత్తనే సతి తథా పాచిత్తి ఏవ పకాసితాతి అత్థో.
1128.Bhikkhūnaṃ santikeyeva upasampannanti mahāpajāpatiyā gotamiyā saddhiṃ pabbajitā pañcasatā sākiyāniyo saṅgaṇhāti. Liṅgavipallāse upasampannabhikkhuno liṅgaparivattane sati tathā pācitti eva pakāsitāti attho.
౧౧౨౯. ఓవాదం అనియ్యాదేత్వాతి ‘‘వత్తన్తి భగినియో అట్ఠ గరుధమ్మా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘వత్తన్తయ్యా’’తి వుత్తేతి ఏత్థాపి సోయేవత్థో.
1129.Ovādaṃaniyyādetvāti ‘‘vattanti bhaginiyo aṭṭha garudhammā’’ti pucchitvā ‘‘vattantayyā’’ti vutteti etthāpi soyevattho.
౧౧౩౦. గరుధమ్మేహి ఓవదతో దుక్కటన్తి యోజనా.
1130. Garudhammehi ovadato dukkaṭanti yojanā.
౧౧౩౧. అగణ్హన్తస్స ఓవాదన్తి ఏత్థ ఓవాదత్థం యాచనసన్దేసో తదత్థతాయ ఓవాదోతి గహితోతి ఓవాదసాసనం అసమ్పటిచ్ఛన్తస్సాతి అత్థో. అపచ్చాహరతోపి తన్తి తం అత్తనా గహితం ఓవాదసాసనం ఉపోసథగ్గే ఆరోచేత్వా పాతిమోక్ఖుద్దేసకేన దిన్నం పటిసాసనం భిక్ఖునిసఙ్ఘస్స నేత్వా అవదన్తస్సాపి. బాలన్తి సాసనసమ్పటిచ్ఛనఞ్చ ఉపోసథగ్గం నేత్వా ఆరోచనఞ్చ పటిసాసనం హరిత్వా పాటిపదే భిక్ఖునిసఙ్ఘగణపుగ్గలానం యథానురూపం పచ్చారోచనఞ్చ కాతుం అజాననతాయ బాలం. గిలానన్తి ఉపోసథగ్గం గన్త్వాపి ఆరోచనస్స బాధకేన గేలఞ్ఞేన సమన్నాగతం గిలానం. గమికన్తి పాటిపదం అనిసీదిత్వా గన్తబ్బం అచ్చాయికగమనం గమికఞ్చ ఠపేత్వా దుక్కటం సియాతి సమ్బన్ధో.
1131.Agaṇhantassa ovādanti ettha ovādatthaṃ yācanasandeso tadatthatāya ovādoti gahitoti ovādasāsanaṃ asampaṭicchantassāti attho. Apaccāharatopi tanti taṃ attanā gahitaṃ ovādasāsanaṃ uposathagge ārocetvā pātimokkhuddesakena dinnaṃ paṭisāsanaṃ bhikkhunisaṅghassa netvā avadantassāpi. Bālanti sāsanasampaṭicchanañca uposathaggaṃ netvā ārocanañca paṭisāsanaṃ haritvā pāṭipade bhikkhunisaṅghagaṇapuggalānaṃ yathānurūpaṃ paccārocanañca kātuṃ ajānanatāya bālaṃ. Gilānanti uposathaggaṃ gantvāpi ārocanassa bādhakena gelaññena samannāgataṃ gilānaṃ. Gamikanti pāṭipadaṃ anisīditvā gantabbaṃ accāyikagamanaṃ gamikañca ṭhapetvā dukkaṭaṃ siyāti sambandho.
౧౧౩౨. కమ్మస్మిన్తి ఏత్థ కమ్మ-సద్దేన భిక్ఖునోవాదకస్స ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన దిన్నం సమ్ముతికమ్మం అధిప్పేతన్తి అట్ఠకథాయం వుత్తం. ఞత్తిం, కమ్మవాచఞ్చ పరిహాపేత్వా, పరివత్తేత్వా వా కతం చే, అధమ్మకమ్మం నామ. వగ్గేతి ఛన్దారహానం ఛన్దస్స అనాహరణేన వా సన్నిపతితానం ఉక్కోటేన వా వగ్గే సతి. తికపాచిత్తియం సియాతి ‘‘అధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, వేమతికో ఓవదతి, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౫౦) అధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞిపక్ఖే వుత్తపాచిత్తియత్తయం హోతి.
1132.Kammasminti ettha kamma-saddena bhikkhunovādakassa ñatticatutthena kammena dinnaṃ sammutikammaṃ adhippetanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ñattiṃ, kammavācañca parihāpetvā, parivattetvā vā kataṃ ce, adhammakammaṃ nāma. Vaggeti chandārahānaṃ chandassa anāharaṇena vā sannipatitānaṃ ukkoṭena vā vagge sati. Tikapācittiyaṃ siyāti ‘‘adhammakamme adhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī ovadati, vematiko ovadati, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) adhammakamme adhammakammasaññipakkhe vuttapācittiyattayaṃ hoti.
౧౧౩౩. అధమ్మే పన కమ్మస్మిం వేమతికస్సాపీతి యోజనా. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘వగ్గే భిక్ఖునిసఙ్ఘస్మిం, తికపాచిత్తియం సియా’’తి ఇదం సఙ్గణ్హాతి. కిం వుత్తం హోతి? అధమ్మకమ్మే వేమతికపక్ఖే ‘‘వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౫౦) అధమ్మికకమ్మేయేవ విమతివారే వుత్తతికపాచిత్తియం హోతీతి వుత్తం హోతి. ‘‘ధమ్మకమ్మన్తి సఞ్ఞినో’’తి ఇమినాపి ‘‘అధమ్మే పన కమ్మస్మి’’న్తి ఇదం యోజేతబ్బం, ‘‘తథా’’తి సమ్బన్ధో, తేన ‘‘వగ్గే’’తిఆదికం సఙ్గణ్హాతి. ‘‘అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౫౦) వుత్తం తికపాచిత్తియం హోతి. ఏవమేతా పాచిత్తియో సన్ధాయాహ ‘‘నవ పాచిత్తియో వుత్తా’’తి.
1133. Adhamme pana kammasmiṃ vematikassāpīti yojanā. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘vagge bhikkhunisaṅghasmiṃ, tikapācittiyaṃ siyā’’ti idaṃ saṅgaṇhāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Adhammakamme vematikapakkhe ‘‘vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) adhammikakammeyeva vimativāre vuttatikapācittiyaṃ hotīti vuttaṃ hoti. ‘‘Dhammakammanti saññino’’ti imināpi ‘‘adhamme pana kammasmi’’nti idaṃ yojetabbaṃ, ‘‘tathā’’ti sambandho, tena ‘‘vagge’’tiādikaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Adhammakamme dhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī ovadati, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) vuttaṃ tikapācittiyaṃ hoti. Evametā pācittiyo sandhāyāha ‘‘nava pācittiyo vuttā’’ti.
ఇమస్మిం వియ అధమ్మకమ్మవారే ‘‘సమగ్గే భిక్ఖునిసఙ్ఘస్మి’’న్తి వికప్పే చ ఏవమేవ నవ పాచిత్తియో హోన్తీతి అతిదిసన్తో ‘‘సమగ్గేపి చ తత్తకా’’తి ఆహ. యథాహ ‘‘అధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. అధమ్మకమ్మే వేమతికో సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౫౦).
Imasmiṃ viya adhammakammavāre ‘‘samagge bhikkhunisaṅghasmi’’nti vikappe ca evameva nava pācittiyo hontīti atidisanto ‘‘samaggepi ca tattakā’’ti āha. Yathāha ‘‘adhammakamme adhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassa. Adhammakamme vematiko samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassa. Adhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150).
౧౧౩౪. ద్విన్నం నవకానం వసాతి యథాదస్సితం వగ్గనవకం, సమగ్గనవకన్తి ద్విన్నం నవకానం వసేన. తాతి పాచిత్తియో.
1134.Dvinnaṃ navakānaṃ vasāti yathādassitaṃ vagganavakaṃ, samagganavakanti dvinnaṃ navakānaṃ vasena. Tāti pācittiyo.
‘‘ధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ధమ్మకమ్మే వేమతికో వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ వగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి వగ్గపక్ఖే నవ దుక్కటాని. ‘‘ధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ధమ్మకమ్మే వేమతికో సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో, సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం వగ్గసఞ్ఞీ, వేమతికో ఓవదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ సమగ్గం భిక్ఖునిసఙ్ఘం సమగ్గసఞ్ఞీ ఓవదతి, అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ ౧౫౧) ఏత్థ అన్తే వుత్తం అనాపత్తివారం వినా అవసేసేసు అట్ఠసు వారేసు సమగ్గపక్ఖే అట్ఠ దుక్కటాని. ఏవం పురిమాని నవ, ఇమాని అట్ఠాతి ధమ్మకమ్మపక్ఖే సత్తరస దుక్కటాని హోన్తీతి ఆహ ‘‘దుక్కటం ధమ్మకమ్మేపి, సత్తరసవిధం సియా’’తి.
‘‘Dhammakamme adhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme vematiko vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassā’’ti vaggapakkhe nava dukkaṭāni. ‘‘Dhammakamme adhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme vematiko samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ samaggasaññī ovadati, anāpattī’’ti (pāci. 151) ettha ante vuttaṃ anāpattivāraṃ vinā avasesesu aṭṭhasu vāresu samaggapakkhe aṭṭha dukkaṭāni. Evaṃ purimāni nava, imāni aṭṭhāti dhammakammapakkhe sattarasa dukkaṭāni hontīti āha ‘‘dukkaṭaṃ dhammakammepi, sattarasavidhaṃ siyā’’ti.
౧౧౩౫. ‘‘ఓసారేహీ’’తి వుత్తో కథేతి వాతి యోజనా. ‘‘అట్ఠగరుధమ్మం కథేహీ’’తి వుత్తో తం కథేతి వా. పఞ్హం పుట్ఠో కథేతి వాతి అట్ఠగరుధమ్మవిసయే పఞ్హం పుట్ఠో తమేవ వదతి వా. సిక్ఖమానాయ కథేతి వాతి సమ్బన్ధో. సిక్ఖమానాయ అట్ఠగరుధమ్మే కథేతి వా, నేవ దోసోతి అత్థో. ఉమ్మత్తకాదినో కథయతో నేవ దోసోతి యోజనా.
1135. ‘‘Osārehī’’ti vutto katheti vāti yojanā. ‘‘Aṭṭhagarudhammaṃ kathehī’’ti vutto taṃ katheti vā. Pañhaṃ puṭṭho katheti vāti aṭṭhagarudhammavisaye pañhaṃ puṭṭho tameva vadati vā. Sikkhamānāya katheti vāti sambandho. Sikkhamānāya aṭṭhagarudhamme katheti vā, neva dosoti attho. Ummattakādino kathayato neva dosoti yojanā.
౧౧౩౬. ఇదాని తిణ్ణమ్పి బహుస్సుతానం లక్ఖణే ఏకత్థ దస్సితే భిక్ఖునోవాదకస్స విసేసో సువిఞ్ఞేయ్యో హోతీతి తం దస్సేతుమాహ ‘‘వాచుగ్గతావ కాతబ్బా’’తిఆది. ద్వే మాతికా పగుణా వాచుగ్గతా కాతబ్బాతి యోజనా. భిక్ఖుభిక్ఖునివిభఙ్గే మాతికా పగుణా వాచుగ్గతావ కాతబ్బాతి యోజనా, భిక్ఖుభిక్ఖునివిభఙ్గమాతికా పగుణా కత్వా తాసం అట్ఠకథం ఉగ్గహేత్వా పాళితో, అత్థతో చ వచనపథారుళ్హా వోహారక్ఖమాయేవ కాతబ్బాతి వుత్తం హోతి. చత్తారో భాణవారా పగుణా వాచుగ్గతావ కాతబ్బాతి పకాసితాతి యోజనా. ‘‘పగుణా’’తి ఇమినా పాళియం పగుణం కత్వా ధారేత్వా పరిపుచ్ఛితబ్బన్తి దస్సేతి. ‘‘వాచుగ్గతావ కాతబ్బా’’తి ఇమినా తదత్థం సుత్వా ధారేత్వా పరిపుచ్ఛితబ్బమేవాతి దస్సేతి.
1136. Idāni tiṇṇampi bahussutānaṃ lakkhaṇe ekattha dassite bhikkhunovādakassa viseso suviññeyyo hotīti taṃ dassetumāha ‘‘vācuggatāva kātabbā’’tiādi. Dve mātikā paguṇā vācuggatā kātabbāti yojanā. Bhikkhubhikkhunivibhaṅge mātikā paguṇā vācuggatāva kātabbāti yojanā, bhikkhubhikkhunivibhaṅgamātikā paguṇā katvā tāsaṃ aṭṭhakathaṃ uggahetvā pāḷito, atthato ca vacanapathāruḷhā vohārakkhamāyeva kātabbāti vuttaṃ hoti. Cattāro bhāṇavārā paguṇā vācuggatāva kātabbāti pakāsitāti yojanā. ‘‘Paguṇā’’ti iminā pāḷiyaṃ paguṇaṃ katvā dhāretvā paripucchitabbanti dasseti. ‘‘Vācuggatāva kātabbā’’ti iminā tadatthaṃ sutvā dhāretvā paripucchitabbamevāti dasseti.
౧౧౩౭. పరికథత్థాయాతి సమ్పత్తానం ధమ్మకథనత్థాయ. కథామగ్గోతి మహాసుదస్సనకథామగ్గో. మఙ్గల…పే॰… అనుమోదనాతి అగ్గస్స దానాదిమఙ్గలేసు భత్తానుమోదనాసఙ్ఖాతా దానకథా చ, కుమారమఙ్గలాదీసు మహామఙ్గలసుత్తాదిమఙ్గలానుమోదనా చ, అమఙ్గలం నామ కాలకిరియా, తత్థ మతకభత్తాదీసు తిరోకుట్టాదికథా చాతి ఏవం తిస్సోయేవానుమోదనా.
1137.Parikathatthāyāti sampattānaṃ dhammakathanatthāya. Kathāmaggoti mahāsudassanakathāmaggo. Maṅgala…pe… anumodanāti aggassa dānādimaṅgalesu bhattānumodanāsaṅkhātā dānakathā ca, kumāramaṅgalādīsu mahāmaṅgalasuttādimaṅgalānumodanā ca, amaṅgalaṃ nāma kālakiriyā, tattha matakabhattādīsu tirokuṭṭādikathā cāti evaṃ tissoyevānumodanā.
౧౧౩౮. ఉపోసథాదిఅత్థాయాతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన పవారణాదీనం సఙ్గహో. కమ్మాకమ్మవినిచ్ఛయోతి కమ్మవగ్గే వుత్తవినిచ్ఛయో, పరివారే కమ్మవగ్గే ఆగతఖుద్దానుఖుద్దకకమ్మవినిచ్ఛయోతి వుత్తం హోతి. ‘‘కమ్మట్ఠాన’’న్తి ఇమినా ‘‘ఉత్తమత్థస్స పాపక’’న్తి వక్ఖమానత్తా విపస్సనాకమ్మట్ఠానమాహ. విపస్సనావసేన ఉగ్గణ్హన్తేన చ ధాతువవత్థానముఖేన ఉగ్గహేతబ్బన్తి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. ఉత్తమత్థస్సాతి అరహత్తస్స.
1138.Uposathādiatthāyāti ettha ādi-saddena pavāraṇādīnaṃ saṅgaho. Kammākammavinicchayoti kammavagge vuttavinicchayo, parivāre kammavagge āgatakhuddānukhuddakakammavinicchayoti vuttaṃ hoti. ‘‘Kammaṭṭhāna’’nti iminā ‘‘uttamatthassa pāpaka’’nti vakkhamānattā vipassanākammaṭṭhānamāha. Vipassanāvasena uggaṇhantena ca dhātuvavatthānamukhena uggahetabbanti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Uttamatthassāti arahattassa.
౧౧౩౯. ఏత్తకం ఉగ్గహేత్వాన బహుస్సుతోతి యథావుత్తధమ్మానం ఉగ్గహితత్తా బహుస్సుతో. పఞ్చవస్సోతి ఉపసమ్పదతో పట్ఠాయ పరిపుణ్ణపఞ్చసంవచ్ఛరో. ‘‘దసవస్సో’’తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సంవచ్ఛరవసేన పఞ్చవస్సేసు పరిపుణ్ణేసు వుత్థవస్సవసేన అపరిపుణ్ణేసుపి పఞ్చవస్సోయేవ. ఇతరథా ఊనపఞ్చవస్సోతి వేదితబ్బో. పరిపుణ్ణవీసతివస్సూపసమ్పదాదీసు వియ కేచి సంవచ్ఛరగణనం అవిచారేత్వా ‘‘పఞ్చవస్సో’’తివచనసామఞ్ఞేన వుత్థవస్సగణనమేవ గణ్హన్తి, తదయుత్తం. తథా గహణేసు యుత్తి వా మగ్గితబ్బా. ముఞ్చిత్వా నిస్సయన్తి నిస్సయవాసం జహిత్వా. ఇస్సరోతి నిస్సయాచరియవిరహేన ఇస్సరో, ఇమినా నిస్సయముత్తలక్ఖణం దస్సితం.
1139.Ettakaṃ uggahetvāna bahussutoti yathāvuttadhammānaṃ uggahitattā bahussuto. Pañcavassoti upasampadato paṭṭhāya paripuṇṇapañcasaṃvaccharo. ‘‘Dasavasso’’ti etthāpi eseva nayo. Saṃvaccharavasena pañcavassesu paripuṇṇesu vutthavassavasena aparipuṇṇesupi pañcavassoyeva. Itarathā ūnapañcavassoti veditabbo. Paripuṇṇavīsativassūpasampadādīsu viya keci saṃvaccharagaṇanaṃ avicāretvā ‘‘pañcavasso’’tivacanasāmaññena vutthavassagaṇanameva gaṇhanti, tadayuttaṃ. Tathā gahaṇesu yutti vā maggitabbā. Muñcitvā nissayanti nissayavāsaṃ jahitvā. Issaroti nissayācariyavirahena issaro, iminā nissayamuttalakkhaṇaṃ dassitaṃ.
౧౧౪౦. ద్వే విభఙ్గాతి భిక్ఖుభిక్ఖునివిభఙ్గద్వయం. ఇధ ‘‘వాచుగ్గతా’’తి ఇదం పరిపుచ్ఛమ్పి సన్ధాయాహాతిపి వుత్తం. తేనాహ సారత్థదీపనియం ‘‘ద్వే విభఙ్గా పగుణా వాచుగ్గతా కాతబ్బా’తిఇదం పరిపుచ్ఛావసేన ఉగ్గహణమ్పి సన్ధాయ వుత్త’న్తి వదన్తీ’’తి (సారత్థ॰ టీ॰ పాచిత్తియ ౩.౧౪౫-౧౪౭). బ్యఞ్జనాదితోతి ఏత్థ బ్యఞ్జనం నామ పదం, ఆది-సద్దేన సఙ్గహితం అనుబ్యఞ్జనం నామ అక్ఖరం, పదక్ఖరాని అపరిహాపేత్వాతి వుత్తం హోతి. చతూస్వపి నికాయేసూతి దీఘమజ్ఝిమసంయుత్త అఙ్గుత్తరనికాయేసు, నిద్ధారణే భుమ్మం. ఏకో వా నికాయో పోత్థకోపి చ ఏకోతి యోజనా. అపి-సద్దేన ఖుద్దకనికాయస్సాపి సఙ్గహో వేదితబ్బో. ‘‘పి వా’’తి ఇమినా ఖుద్దకనికాయే జాతకభాణకేన సాట్ఠకథం జాతకం ఉగ్గహేత్వాపి ధమ్మపదం సహ వత్థునా ఉగ్గహేతబ్బమేవాతి దస్సితే ద్వే పోత్థకే సముచ్చినోతి, చత్తారి ఖన్ధకవత్తాని వా.
1140.Dvevibhaṅgāti bhikkhubhikkhunivibhaṅgadvayaṃ. Idha ‘‘vācuggatā’’ti idaṃ paripucchampi sandhāyāhātipi vuttaṃ. Tenāha sāratthadīpaniyaṃ ‘‘dve vibhaṅgā paguṇā vācuggatā kātabbā’tiidaṃ paripucchāvasena uggahaṇampi sandhāya vutta’nti vadantī’’ti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.145-147). Byañjanāditoti ettha byañjanaṃ nāma padaṃ, ādi-saddena saṅgahitaṃ anubyañjanaṃ nāma akkharaṃ, padakkharāni aparihāpetvāti vuttaṃ hoti. Catūsvapi nikāyesūti dīghamajjhimasaṃyutta aṅguttaranikāyesu, niddhāraṇe bhummaṃ. Eko vā nikāyo potthakopi ca ekoti yojanā. Api-saddena khuddakanikāyassāpi saṅgaho veditabbo. ‘‘Pi vā’’ti iminā khuddakanikāye jātakabhāṇakena sāṭṭhakathaṃ jātakaṃ uggahetvāpi dhammapadaṃ saha vatthunā uggahetabbamevāti dassite dve potthake samuccinoti, cattāri khandhakavattāni vā.
౧౧౪౨. దిసాపామోక్ఖో యత్థ యత్థ వసతి, తస్సా తస్సాదిసాయ పామోక్ఖో పధానో. యేనకామంగమోతి యత్థ కత్థచి దిసాభాగే యథాకామం వుత్తికో హోతీతి అత్థో . పరిసం ఉపట్ఠాపేతుం కామం లభతే ఇస్సరోతి యోజనా, ఇస్సరో హుత్వా భిక్ఖుపరిసాయ అత్తానం ఉపట్ఠాపేతుం యథారుచియా లభతీతి అత్థో. ఏత్తావతా పరిసూపట్ఠాపకలక్ఖణం వుత్తం.
1142.Disāpāmokkho yattha yattha vasati, tassā tassādisāya pāmokkho padhāno. Yenakāmaṃgamoti yattha katthaci disābhāge yathākāmaṃ vuttiko hotīti attho . Parisaṃ upaṭṭhāpetuṃ kāmaṃ labhate issaroti yojanā, issaro hutvā bhikkhuparisāya attānaṃ upaṭṭhāpetuṃ yathāruciyā labhatīti attho. Ettāvatā parisūpaṭṭhāpakalakkhaṇaṃ vuttaṃ.
౧౧౪౩. వాచుగ్గన్తి వాచుగ్గతం. ఏత్థ చ ‘‘ఇదాని అయం భణ్డపాథావిధి న హోతీతి మిహకపరిపుచ్ఛనకథానురూపతో అత్థకరణం న వాచుగ్గతకరణం నామాతి విఞ్ఞాయతీ’’తి నిస్సన్దేహే వుత్తం. ఇమినా యథావుత్తం దుతియఙ్గమేవ సఙ్గహితం.
1143.Vācugganti vācuggataṃ. Ettha ca ‘‘idāni ayaṃ bhaṇḍapāthāvidhi na hotīti mihakaparipucchanakathānurūpato atthakaraṇaṃ na vācuggatakaraṇaṃ nāmāti viññāyatī’’ti nissandehe vuttaṃ. Iminā yathāvuttaṃ dutiyaṅgameva saṅgahitaṃ.
౧౧౪౪. అస్సాతి ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స. అసమ్మతతాదీని తీణి అఙ్గానీతి అత్తనో అసమ్మతతా, భిక్ఖునియా పరిపుణ్ణూపసమ్పన్నతా, ఓవాదవసేన అట్ఠగరుధమ్మభణనన్తి ఇమాని తీణి అఙ్గాని.
1144.Assāti imassa sikkhāpadassa. Asammatatādīni tīṇi aṅgānīti attano asammatatā, bhikkhuniyā paripuṇṇūpasampannatā, ovādavasena aṭṭhagarudhammabhaṇananti imāni tīṇi aṅgāni.
ఓవాదకథావణ్ణనా.
Ovādakathāvaṇṇanā.
౧౧౪౬. తికపాచిత్తియన్తి ‘‘అత్థఙ్గతే సూరియే అత్థఙ్గతసఞ్ఞీ, వేమతికో, అనత్థఙ్గతసఞ్ఞీ’’తి వికప్పత్తయే. ఏకతోఉపసమ్పన్నన్తి భిక్ఖునిసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నం. ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నం పన ఓవదతో పాచిత్తియమేవా’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తం.
1146.Tikapācittiyanti ‘‘atthaṅgate sūriye atthaṅgatasaññī, vematiko, anatthaṅgatasaññī’’ti vikappattaye. Ekatoupasampannanti bhikkhunisaṅghe upasampannaṃ. ‘‘Bhikkhusaṅghe upasampannaṃ pana ovadato pācittiyamevā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
౧౧౪౮. ఉద్దేసాదినయేనాతి ‘‘అనాపత్తి ఉద్దేసం దేన్తో, పరిపుచ్ఛం దేన్తో’’తిఆదినా అనాపత్తివారనయేన. అస్సాతి భిక్ఖుస్స.
1148.Uddesādinayenāti ‘‘anāpatti uddesaṃ dento, paripucchaṃ dento’’tiādinā anāpattivāranayena. Assāti bhikkhussa.
అత్థఙ్గతసూరియకథావణ్ణనా.
Atthaṅgatasūriyakathāvaṇṇanā.
౧౧౪౯. ‘‘సచే అసమ్మతో’’తి వక్ఖమానత్తా ఓవదన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘సమ్మతస్సా’’తి లబ్భతి. భిక్ఖునుపస్సయన్తి భిక్ఖునివిహారం. అఞ్ఞత్ర కాలాతి ‘‘తత్థాయం సమయో , గిలానా హోతి భిక్ఖునీ’’తి వుత్తకాలతో అఞ్ఞత్ర. ‘‘గిలానా నామ భిక్ఖునీ న సక్కోతి ఓవాదాయ వా సంవాసాయ వా గన్తు’’న్తి (పాచి॰ ౧౬౧) దస్సితే గిలానకాలే అనాపత్తీతి వుత్తం హోతి.
1149. ‘‘Sace asammato’’ti vakkhamānattā ovadantassāti ettha ‘‘sammatassā’’ti labbhati. Bhikkhunupassayanti bhikkhunivihāraṃ. Aññatra kālāti ‘‘tatthāyaṃ samayo , gilānā hoti bhikkhunī’’ti vuttakālato aññatra. ‘‘Gilānā nāma bhikkhunī na sakkoti ovādāya vā saṃvāsāya vā gantu’’nti (pāci. 161) dassite gilānakāle anāpattīti vuttaṃ hoti.
౧౧౫౦. పాచిత్తియద్వయం హోతీతి పఠమసిక్ఖాపదేన, ఇమినా చ సిక్ఖాపదేన ద్వే పాచిత్తియాని హోన్తీతి. ‘‘తీణిపి పాచిత్తియానీ’’తి యోజేతబ్బా, పఠమదుతియతతియేహి సిక్ఖాపదేహి తీణి పాచిత్తియాని హోన్తీతి అత్థో.
1150.Pācittiyadvayaṃ hotīti paṭhamasikkhāpadena, iminā ca sikkhāpadena dve pācittiyāni hontīti. ‘‘Tīṇipi pācittiyānī’’ti yojetabbā, paṭhamadutiyatatiyehi sikkhāpadehi tīṇi pācittiyāni hontīti attho.
౧౧౫౧. అఞ్ఞేన ధమ్మేనాతి గరుధమ్మతో అఞ్ఞేన బుద్ధవచనేన. దుక్కటద్వయన్తి అసమ్మతభిక్ఖునుపస్సయగమనమూలకం దుక్కటద్వయం. భిక్ఖునోతి అసమ్మతస్స ‘‘సమ్మతస్సాపీ’’తి వక్ఖమానత్తా. ‘‘అట్ఠహి వా గరుధమ్మేహి అఞ్ఞేన వా ధమ్మేన ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౫౫) అత్థఙ్గతసిక్ఖాపదే వుత్తత్తా ‘‘రత్తిహేతుక’’న్తి ఆహ, రత్తిఓవాదనమూలన్తి అత్థో.
1151.Aññena dhammenāti garudhammato aññena buddhavacanena. Dukkaṭadvayanti asammatabhikkhunupassayagamanamūlakaṃ dukkaṭadvayaṃ. Bhikkhunoti asammatassa ‘‘sammatassāpī’’ti vakkhamānattā. ‘‘Aṭṭhahi vā garudhammehi aññena vā dhammena ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 155) atthaṅgatasikkhāpade vuttattā ‘‘rattihetuka’’nti āha, rattiovādanamūlanti attho.
౧౧౫౨. పాచిత్తియద్వయన్తి దుతియతతియమూలకం. గరుధమ్మేన ఓవాదో గరుధమ్మో, సో నిదానం యస్స పాచిత్తియస్సాతి విగ్గహో. సమ్మతత్తా గరుధమ్మనిదానస్స పాచిత్తియస్స అభావతోతి సమ్బన్ధో. ఇమినా పఠమసిక్ఖాపదేన అనాపత్తిభావం దస్సేతి.
1152.Pācittiyadvayanti dutiyatatiyamūlakaṃ. Garudhammena ovādo garudhammo, so nidānaṃ yassa pācittiyassāti viggaho. Sammatattā garudhammanidānassa pācittiyassa abhāvatoti sambandho. Iminā paṭhamasikkhāpadena anāpattibhāvaṃ dasseti.
౧౧౫౩. తస్సేవాతి సమ్మతస్సేవ. దుక్కటం ఇమినా తతియసిక్ఖాపదేన. అనాపత్తి పఠమసిక్ఖాపదేన, తేనేవాహ ‘‘సమ్మతత్తా’’తి. పాచిత్తి దుతియసిక్ఖాపదేన, తేనేవాహ ‘‘రత్తియ’’న్తి.
1153.Tassevāti sammatasseva. Dukkaṭaṃ iminā tatiyasikkhāpadena. Anāpatti paṭhamasikkhāpadena, tenevāha ‘‘sammatattā’’ti. Pācitti dutiyasikkhāpadena, tenevāha ‘‘rattiya’’nti.
౧౧౫౪. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, వేమతికో, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ భిక్ఖునుపస్సయం ఉపసఙ్కమిత్వా అఞ్ఞత్ర సమయా ఓవదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౬౨) తికపాచిత్తియం వుత్తం. ఇతరద్వయేతి ‘‘అనుపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుపసమ్పన్నాయ వేమతికో, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౬౨) దస్సితే ఇతరద్వయే. ఓవదన్తస్సాతి యేన కేనచి ఓవదన్తస్స.
1154.Tikapācittiyaṃvuttanti ‘‘upasampannāya upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī bhikkhunupassayaṃ upasaṅkamitvā aññatra samayā ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 162) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Itaradvayeti ‘‘anupasampannāya upasampannasaññī, āpatti dukkaṭassa. Anupasampannāya vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 162) dassite itaradvaye. Ovadantassāti yena kenaci ovadantassa.
౧౧౫౫. తికపాచిత్తియం, దుక్కటట్ఠానే దుక్కటమేవ హోతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘తథా’’తి. భిక్ఖునుపస్సయం గన్త్వా అఞ్ఞేన ధమ్మేన ఓవదన్తస్స తథాతి యోజనా.
1155. Tikapācittiyaṃ, dukkaṭaṭṭhāne dukkaṭameva hotīti dassetumāha ‘‘tathā’’ti. Bhikkhunupassayaṃ gantvā aññena dhammena ovadantassa tathāti yojanā.
భిక్ఖునుపస్సయకథావణ్ణనా.
Bhikkhunupassayakathāvaṇṇanā.
౧౧౫౬. చీవరాదీనన్తి ఆది-సద్దేన పిణ్డపాతాదిఇతరపచ్చయత్తయఞ్చ సక్కారగరుకారమాననవన్దనపూజనాని చ సఙ్గహితాని. సమ్మతేతి భిక్ఖునోవాదకసమ్ముతియా సమ్మతే.
1156.Cīvarādīnanti ādi-saddena piṇḍapātādiitarapaccayattayañca sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni ca saṅgahitāni. Sammateti bhikkhunovādakasammutiyā sammate.
౧౧౫౭. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ, వేమతికో, అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ ఏవం వదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౬౭) తికపాచిత్తియం పాళియం దస్సితమేవ. ఇధ కమ్మం నామ యథావుత్తం సమ్ముతికమ్మం. అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞివేమతికఅధమ్మకమ్మసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం. వీసతివస్సో వా అతిరేకవీసతివస్సో వాతి సమ్ముతియా అఙ్గాని.
1157.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī, vematiko, adhammakammasaññī evaṃ vadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 167) tikapācittiyaṃ pāḷiyaṃ dassitameva. Idha kammaṃ nāma yathāvuttaṃ sammutikammaṃ. Adhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. Vīsativasso vā atirekavīsativasso vāti sammutiyā aṅgāni.
౧౧౫౮. ‘‘సమ్మతం అనుపసమ్పన్న’’న్తి కం సన్ధాయాహాతి చే? సమ్మతేన హుత్వా సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ సామణేరభావముపగతం సన్ధాయ వుత్తం. ఆమిసత్థాయాతి చీవరాదీనమత్థాయ.
1158. ‘‘Sammataṃ anupasampanna’’nti kaṃ sandhāyāhāti ce? Sammatena hutvā sikkhaṃ paccakkhāya sāmaṇerabhāvamupagataṃ sandhāya vuttaṃ. Āmisatthāyāti cīvarādīnamatthāya.
ఆమిసకథావణ్ణనా.
Āmisakathāvaṇṇanā.
౧౧౬౨. భిక్ఖునియా దిన్నన్తి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖుస్సా’’తి వత్తబ్బం. భిక్ఖునా దిన్నన్తి యోజనా. ‘‘భిక్ఖునియా’’తి సేసో . తత్థాతి చీవరపటిగ్గహణసిక్ఖాపదే. సూచితాతి పకాసితా.
1162.Bhikkhuniyā dinnanti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti vattabbaṃ. Bhikkhunā dinnanti yojanā. ‘‘Bhikkhuniyā’’ti seso . Tatthāti cīvarapaṭiggahaṇasikkhāpade. Sūcitāti pakāsitā.
చీవరదానకథావణ్ణనా.
Cīvaradānakathāvaṇṇanā.
౧౧౬౩. అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా చీవరన్తి యోజనా.
1163. Aññātikāya bhikkhuniyā cīvaranti yojanā.
౧౧౬౪. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే.
1164.Etthāti imasmiṃ sikkhāpade.
౧౧౬౫. సూచిం చీవరం పవేసేత్వాతి సమ్బన్ధో. సూచినీహరణేతి చీవరతో.
1165. Sūciṃ cīvaraṃ pavesetvāti sambandho. Sūcinīharaṇeti cīvarato.
౧౧౬౬. పయోగస్స వసాతి ఏకక్ఖణే బహూ ఆవుణిత్వా సూచియా నీహరణపయోగగణనాయ. బహూ పాచిత్తియోతి యోజనా, పయోగప్పమాణాపత్తియో హోన్తీతి అత్థో.
1166.Payogassa vasāti ekakkhaṇe bahū āvuṇitvā sūciyā nīharaṇapayogagaṇanāya. Bahū pācittiyoti yojanā, payogappamāṇāpattiyo hontīti attho.
౧౧౬౯. అనేకా పాచిత్తియాపత్తీ హోన్తీతి యోజనా. ఆరపథేతి సూచిమగ్గే. దుతియే పథేతి ఏత్థ ఆర-సద్దో గాథాబన్ధసుఖత్థం లుత్తోతి వేదితబ్బో.
1169. Anekā pācittiyāpattī hontīti yojanā. Ārapatheti sūcimagge. Dutiye patheti ettha āra-saddo gāthābandhasukhatthaṃ luttoti veditabbo.
౧౧౭౦. కా హి నామ కథాతి ‘‘అనేకాపత్తియో హోన్తీ’’తి ఏత్థ కిం వత్తబ్బన్తి అత్థో. తికపాచిత్తియన్తి ‘‘అఞ్ఞాతికాయ అఞ్ఞాతికసఞ్ఞీ, వేమతికో, ఞాతికసఞ్ఞీ చీవరం సిబ్బతి వా సిబ్బాపేతి వా, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౧౭౮) వుత్తం తికపాచిత్తియం.
1170.Kā hi nāma kathāti ‘‘anekāpattiyo hontī’’ti ettha kiṃ vattabbanti attho. Tikapācittiyanti ‘‘aññātikāya aññātikasaññī, vematiko, ñātikasaññī cīvaraṃ sibbati vā sibbāpeti vā, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 178) vuttaṃ tikapācittiyaṃ.
౧౧౭౨. అఞ్ఞం పరిక్ఖారన్తి ఉపాహనత్థవికాదిం. సిబ్బతోతి ఏత్థ ‘‘సిబ్బాపయతో’’తి అధికారతో లబ్భతి. సిక్ఖమానసామణేరియో సిక్ఖమానాదికా నామ.
1172.Aññaṃ parikkhāranti upāhanatthavikādiṃ. Sibbatoti ettha ‘‘sibbāpayato’’ti adhikārato labbhati. Sikkhamānasāmaṇeriyo sikkhamānādikā nāma.
౧౧౭౩. సిబ్బనకిరియాయ ఆపజ్జితబ్బతో క్రియం.
1173. Sibbanakiriyāya āpajjitabbato kriyaṃ.
చీవరసిబ్బనకథావణ్ణనా.
Cīvarasibbanakathāvaṇṇanā.
౧౧౭౪-౫. సంవిధాయాతి ‘‘అజ్జ యామ, స్వే యామా’’తిఆదినా నయేన సంవిదహిత్వా. యథాహ ‘‘అజ్జ వా హియ్యో వా పరే వా గచ్ఛామాతి సంవిదహతీ’’తి (పాచి॰ ౧౮౩). మగ్గన్తి ఏకద్ధానమగ్గం, అన్తమసో గామన్తరమ్పి. అఞ్ఞత్ర సమయాతి ‘‘తత్థాయం సమయో, సత్థగమనీయో హోతి మగ్గో సాసఙ్కసమ్మతో సప్పటిభయో’’తి (పాచి॰ ౧౮౨) వుత్తకాలవిసేసా అఞ్ఞత్రాతి వుత్తం హోతి. సత్థవాహేహి వినా అగమనీయో మగ్గో సత్థగమనీయో నామ. చోరానం సయితనిసిన్నట్ఠితఖాదితపీతట్ఠానాని యత్థ దిస్సన్తి, తాదిసో మగ్గో సాసఙ్కో నామ. చోరేహి హతమారితఘాతవిలుత్తమనుస్సా యత్థ పఞ్ఞాయన్తి, సో సప్పటిభయో నామ. ఇధాతి ఇమస్మిం భిక్ఖునియా సద్ధిం కతసంవిధానం అవిరాధేత్వా తాయ ఏకద్ధానమగ్గం పటిపజ్జనకాలేతి అత్థో.
1174-5.Saṃvidhāyāti ‘‘ajja yāma, sve yāmā’’tiādinā nayena saṃvidahitvā. Yathāha ‘‘ajja vā hiyyo vā pare vā gacchāmāti saṃvidahatī’’ti (pāci. 183). Magganti ekaddhānamaggaṃ, antamaso gāmantarampi. Aññatra samayāti ‘‘tatthāyaṃ samayo, satthagamanīyo hoti maggo sāsaṅkasammato sappaṭibhayo’’ti (pāci. 182) vuttakālavisesā aññatrāti vuttaṃ hoti. Satthavāhehi vinā agamanīyo maggo satthagamanīyo nāma. Corānaṃ sayitanisinnaṭṭhitakhāditapītaṭṭhānāni yattha dissanti, tādiso maggo sāsaṅko nāma. Corehi hatamāritaghātaviluttamanussā yattha paññāyanti, so sappaṭibhayo nāma. Idhāti imasmiṃ bhikkhuniyā saddhiṃ katasaṃvidhānaṃ avirādhetvā tāya ekaddhānamaggaṃ paṭipajjanakāleti attho.
అఞ్ఞో గామో గామన్తరం, తత్థ ఓక్కమనం ఉపగమనం గామన్తరోక్కమో, తస్మిం కతేతి అత్థో. అగామకే అరఞ్ఞే అద్ధయోజనాతిక్కమే వాతి యోజనా, గామరహితం అరఞ్ఞమగ్గమ్పి ద్విగావుతం అతిక్కన్తే వాతి అత్థో.
Añño gāmo gāmantaraṃ, tattha okkamanaṃ upagamanaṃ gāmantarokkamo, tasmiṃ kateti attho. Agāmake araññe addhayojanātikkame vāti yojanā, gāmarahitaṃ araññamaggampi dvigāvutaṃ atikkante vāti attho.
౧౧౭౬. ‘‘ఆపత్తి హోతీ’’తి సామఞ్ఞతో దస్సితఆపత్తియా భేదాభేదం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏత్థా’’తిఆది. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదవినిచ్ఛయే, పకరణే వా. దుక్కటం దీపితన్తి సమ్బన్ధో. అకప్పియభూమట్ఠోతి ఏత్థ అకప్పియా భూమి నామ అన్తోగామే భిక్ఖునుపస్సయద్వారకోట్ఠకోతి ఏవమాది. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సచే పన అన్తోగామే భిక్ఖునుపస్సయద్వారే రథికాయ, అఞ్ఞేసు వా చతుక్కసిఙ్ఘాటకహత్థిసాలాదీసు సంవిదహన్తి, భిక్ఖునో ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౨-౧౮౩). ఏత్థ చ చతున్నం మగ్గానం సమ్బన్ధట్ఠానం చతుక్కం. తిణ్ణం మగ్గానం సమ్బన్ధట్ఠానం సిఙ్ఘాటకం.
1176. ‘‘Āpatti hotī’’ti sāmaññato dassitaāpattiyā bhedābhedaṃ dassetumāha ‘‘etthā’’tiādi. Etthāti imasmiṃ sikkhāpadavinicchaye, pakaraṇe vā. Dukkaṭaṃ dīpitanti sambandho. Akappiyabhūmaṭṭhoti ettha akappiyā bhūmi nāma antogāme bhikkhunupassayadvārakoṭṭhakoti evamādi. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana antogāme bhikkhunupassayadvāre rathikāya, aññesu vā catukkasiṅghāṭakahatthisālādīsu saṃvidahanti, bhikkhuno āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. aṭṭha. 182-183). Ettha ca catunnaṃ maggānaṃ sambandhaṭṭhānaṃ catukkaṃ. Tiṇṇaṃ maggānaṃ sambandhaṭṭhānaṃ siṅghāṭakaṃ.
౧౧౭౭. కప్పియభూమి నామ భిక్ఖునుపస్సయాది. యథాహ ‘‘సచే ఉభోపి భిక్ఖునుపస్సయే వా అన్తరారామే వా ఆసనసాలాయ వా తిత్థియసేయ్యాయ వా ఠత్వా సంవిదహన్తి, అనాపత్తి. కప్పియభూమి కిరాయం. తస్మా ఏత్థ సంవిదహనపచ్చయా దుక్కటాపత్తిం న వదన్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౨-౧౮౩). తేనేవాహ ‘‘న వదన్తస్స దుక్కట’’న్తి. ‘‘న వదన్తి అస్సా’’తి పదచ్ఛేదో.
1177.Kappiyabhūmi nāma bhikkhunupassayādi. Yathāha ‘‘sace ubhopi bhikkhunupassaye vā antarārāme vā āsanasālāya vā titthiyaseyyāya vā ṭhatvā saṃvidahanti, anāpatti. Kappiyabhūmi kirāyaṃ. Tasmā ettha saṃvidahanapaccayā dukkaṭāpattiṃ na vadantī’’ti (pāci. aṭṭha. 182-183). Tenevāha ‘‘na vadantassa dukkaṭa’’nti. ‘‘Na vadanti assā’’ti padacchedo.
౧౧౭౮. ఉభయత్థాతి అకప్పియభూమియం ఠత్వా సంవిధాయ గమనే, కప్పియభూమియం ఠత్వా సంవిధాయ గమనే చాతి ఉభయవికప్పే. గచ్ఛన్తస్సేవాతి ఏవకారేన నిక్ఖన్తస్స జోతకం. యథాహ ‘‘నిక్ఖమనే అనాపత్తీ’’తి. ‘‘భిక్ఖునో’’తి ఇమినా భిక్ఖునియా అనాపత్తిభావం దీపేతి. ఆపత్తిఖేత్తనియమనత్థమాహ ‘‘అనన్తరస్సా’’తిఆది.
1178.Ubhayatthāti akappiyabhūmiyaṃ ṭhatvā saṃvidhāya gamane, kappiyabhūmiyaṃ ṭhatvā saṃvidhāya gamane cāti ubhayavikappe. Gacchantassevāti evakārena nikkhantassa jotakaṃ. Yathāha ‘‘nikkhamane anāpattī’’ti. ‘‘Bhikkhuno’’ti iminā bhikkhuniyā anāpattibhāvaṃ dīpeti. Āpattikhettaniyamanatthamāha ‘‘anantarassā’’tiādi.
౧౧౭౯. తత్రాపీతి కప్పియభూమిఉపచారోక్కమనేపి. ఉదీరితన్తి మహాపచ్చరియం. యథాహ ‘‘మహాపచ్చరియం వుత్త’’న్తి.
1179.Tatrāpīti kappiyabhūmiupacārokkamanepi. Udīritanti mahāpaccariyaṃ. Yathāha ‘‘mahāpaccariyaṃ vutta’’nti.
౧౧౮౦. అన్తరాతి అత్తనో నిక్ఖన్తగామస్స, అనన్తరగామస్స చ వేమజ్ఝే. యథాహ ‘‘గామతో నిక్ఖమిత్వా పన యావ అనన్తరగామస్స ఉపచారం న ఓక్కమతి, ఏత్థన్తరే సంవిదహితేపి భిక్ఖునో దుక్కట’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౨-౧౮౩). ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే కాలద్వారమగ్గానం వసేన తయో సఙ్కేతవిసఙ్కేతాతి తేసు మగ్గద్వారవిసఙ్కేతేపి ఆపత్తి హోతేవాతి దస్సేతుమాహ ‘‘ద్వార…పే॰… వుచ్చతీ’’తి. కాలవిసఙ్కేతే పన అనాపత్తిం వక్ఖతి. ఆపత్తి పాచిత్తి.
1180.Antarāti attano nikkhantagāmassa, anantaragāmassa ca vemajjhe. Yathāha ‘‘gāmato nikkhamitvā pana yāva anantaragāmassa upacāraṃ na okkamati, etthantare saṃvidahitepi bhikkhuno dukkaṭa’’nti (pāci. aṭṭha. 182-183). Imasmiṃ sikkhāpade kāladvāramaggānaṃ vasena tayo saṅketavisaṅketāti tesu maggadvāravisaṅketepi āpatti hotevāti dassetumāha ‘‘dvāra…pe… vuccatī’’ti. Kālavisaṅkete pana anāpattiṃ vakkhati. Āpatti pācitti.
౧౧౮౧. అసంవిదహితే కాలేతి ‘‘పురేభత్తం గమిస్సామా’’తిఆదినా కతసంవిధానానం పచ్ఛాభత్తాది అసంవిదహితకాలం నామ, తస్మిం. భిక్ఖుస్సేవ విధానస్మిన్తి భిక్ఖునియా సంవిధానం వినా భిక్ఖుస్సేవ విధానే సతి ఆపత్తి దుక్కటం.
1181.Asaṃvidahite kāleti ‘‘purebhattaṃ gamissāmā’’tiādinā katasaṃvidhānānaṃ pacchābhattādi asaṃvidahitakālaṃ nāma, tasmiṃ. Bhikkhusseva vidhānasminti bhikkhuniyā saṃvidhānaṃ vinā bhikkhusseva vidhāne sati āpatti dukkaṭaṃ.
౧౧౮౨. సమయే విదహిత్వా గచ్ఛతో వా అసమయే విదహిత్వా విసఙ్కేతేన గచ్ఛతో వా ఆపదాసు విదహిత్వా గచ్ఛతో వా అనాపత్తీతి యోజనా. తథాతి ‘‘విదహిత్వా గచ్ఛతో అనాపత్తీ’’తి ఇదం అతిదిసతి.
1182. Samaye vidahitvā gacchato vā asamaye vidahitvā visaṅketena gacchato vā āpadāsu vidahitvā gacchato vā anāpattīti yojanā. Tathāti ‘‘vidahitvā gacchato anāpattī’’ti idaṃ atidisati.
తత్థ సమయో నామ యథావుత్తకాలవిసేసో. విసఙ్కేతో నామ కాలవిసఙ్కేతో, ‘‘అసుకస్మిం దివసే అసుకవేలాయ గమిస్సామా’’తి సంవిదహిత్వా గమనకాలే తస్స కాలసఙ్కేతస్స విభవనన్తి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘కాలవిసఙ్కేతేయేవ అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౫). ఆపదా నామ రట్ఠభేదే జనపదానం పలాయనకాలో. యథాహ ‘‘రట్ఠభేదే చక్కసమారుళ్హా జనపదా పరియాయన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసూ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౫). ఏత్థ చ రట్ఠభేదేతి రట్ఠవిలోపే. చక్కసమారుళ్హాతి ఇరియాపథచక్కం, సకటచక్కం వా సమారుళ్హా. ఉమ్మత్తకాదినోతి ఆది-సద్దేన ఖిత్తచిత్తాదయో గహితా.
Tattha samayo nāma yathāvuttakālaviseso. Visaṅketo nāma kālavisaṅketo, ‘‘asukasmiṃ divase asukavelāya gamissāmā’’ti saṃvidahitvā gamanakāle tassa kālasaṅketassa vibhavananti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘kālavisaṅketeyeva anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 185). Āpadā nāma raṭṭhabhede janapadānaṃ palāyanakālo. Yathāha ‘‘raṭṭhabhede cakkasamāruḷhā janapadā pariyāyanti, evarūpāsu āpadāsū’’ti (pāci. aṭṭha. 185). Ettha ca raṭṭhabhedeti raṭṭhavilope. Cakkasamāruḷhāti iriyāpathacakkaṃ, sakaṭacakkaṃ vā samāruḷhā. Ummattakādinoti ādi-saddena khittacittādayo gahitā.
౧౧౮౩. కాయవాచాదికత్తయాతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన చిత్తం గహితం, కాయవాచాచిత్తాతి వుత్తం హోతి.
1183.Kāyavācādikattayāti ettha ādi-saddena cittaṃ gahitaṃ, kāyavācācittāti vuttaṃ hoti.
సంవిధానకథావణ్ణనా.
Saṃvidhānakathāvaṇṇanā.
౧౧౮౪. ఉద్ధం జవతీతి ఉజ్జవనీ, పటిసోతగామినీ నావా, తం. అధో జవనతో ఓజవనీ, అనుసోతగామినీ నావా, తం. అభిరుహేయ్యాతి ఏత్థ ‘‘సంవిధాయా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిధాయ ఏకం నావం అభిరుహేయ్యా’’తి (పాచి॰ ౧౮౬). లోకస్సాదసఙ్ఖాతమిత్తసన్థవేన తం నావం ఆరుయ్హ కీళనచిత్తం పుబ్బఙ్గమం కత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం సంవిధాయాతి అత్థో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘లోకస్సాదమిత్తసన్థవవసేన కీళాపురేక్ఖారో సంవిదహిత్వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౮).
1184. Uddhaṃ javatīti ujjavanī, paṭisotagāminī nāvā, taṃ. Adho javanato ojavanī, anusotagāminī nāvā, taṃ. Abhiruheyyāti ettha ‘‘saṃvidhāyā’’ti seso. Yathāha ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhāya ekaṃ nāvaṃ abhiruheyyā’’ti (pāci. 186). Lokassādasaṅkhātamittasanthavena taṃ nāvaṃ āruyha kīḷanacittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā aññamaññaṃ saṃvidhāyāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘lokassādamittasanthavavasena kīḷāpurekkhāro saṃvidahitvā’’ti (pāci. aṭṭha. 188).
౧౧౮౫. సగామతీరపస్సేన గమనే గామన్తరవసేన వా పాచిత్తి, అగామతీరపస్సేన గమనే అద్ధయోజనే పాచిత్తి అద్ధయోజనాతిరేకే ఠానే గామే విజ్జమానేపి అవిజ్జమానేపి.
1185. Sagāmatīrapassena gamane gāmantaravasena vā pācitti, agāmatīrapassena gamane addhayojane pācitti addhayojanātireke ṭhāne gāme vijjamānepi avijjamānepi.
౧౧౮౬. యోజనపుథులాయ నదియా మజ్ఝేన గచ్ఛతో అద్ధయోజనవసేన ఆపత్తిదస్సనత్థమాహ ‘‘తథా’’తిఆది. ‘‘ఊనయోజనపుథులాయ నదియా మజ్ఝం ఉభయభాగం భజతీతి తాదిసికాయ నదియా మజ్ఝేన గచ్ఛన్తస్స గామన్తరగణనాయ, అద్ధయోజనగణనాయ చ ఆపత్తీ’’తి వదన్తి.
1186. Yojanaputhulāya nadiyā majjhena gacchato addhayojanavasena āpattidassanatthamāha ‘‘tathā’’tiādi. ‘‘Ūnayojanaputhulāya nadiyā majjhaṃ ubhayabhāgaṃ bhajatīti tādisikāya nadiyā majjhena gacchantassa gāmantaragaṇanāya, addhayojanagaṇanāya ca āpattī’’ti vadanti.
౧౧౮౭. యథాసుఖం సముద్దస్మిన్తి ఏత్థ ‘‘గన్తబ్బ’’న్తి సేసో. ‘‘సబ్బఅట్ఠకథాసూ’’తిఆదినా యథాసుఖగమనానుఞ్ఞాయ హేతుం దస్సేతి. ఇమినావ అసన్దమానోదకేసు వాపితళాకాదీసు అనాపత్తీతి విఞ్ఞాయతి.
1187.Yathāsukhaṃ samuddasminti ettha ‘‘gantabba’’nti seso. ‘‘Sabbaaṭṭhakathāsū’’tiādinā yathāsukhagamanānuññāya hetuṃ dasseti. Imināva asandamānodakesu vāpitaḷākādīsu anāpattīti viññāyati.
౧౧౮౮. తిత్థసమ్పాదనత్థాయాతి పరతిత్థం పాపేతుం. తం నావం. యుత్తాతి నావాపాజకా.
1188.Titthasampādanatthāyāti paratitthaṃ pāpetuṃ. Taṃ nāvaṃ. Yuttāti nāvāpājakā.
౧౧౮౯. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘అనాపత్తి పకాసితా’’తి ఇమం సఙ్గణ్హాతి. అసంవిదహిత్వా భిక్ఖునియా సద్ధిం ఏకం నావం అభిరుహేయ్య వా, తిరియం తరణాయ భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిదహిత్వాపి ఏకం నావం అభిరుహేయ్య వా, ఆపదాసు భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిదహిత్వాపి ఏకం నావం అభిరుహేయ్య వా, తథా అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.
1189.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘anāpatti pakāsitā’’ti imaṃ saṅgaṇhāti. Asaṃvidahitvā bhikkhuniyā saddhiṃ ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, tiriyaṃ taraṇāya bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidahitvāpi ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, āpadāsu bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidahitvāpi ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, tathā anāpatti pakāsitāti yojanā.
‘‘అనన్తరసమో’’తి ఇమినా ‘‘అసంవిదహితే కాలే’’తిఆదినా వుత్తవినిచ్ఛయం సఙ్గణ్హాతి. ఇధాపి కాలవిసఙ్కేతే అనాపత్తి, తిత్థనావావిసఙ్కేతే ఆపత్తియేవ. యథాహ ‘‘ఇధాపి కాలవిసఙ్కేతేనేవ అనాపత్తీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౯౧). ‘‘లోకస్సాదమిత్తసన్థవవసేన కీళాపురేక్ఖారో సంవిదహిత్వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౮౮) వచనతో కేచి ‘‘ఇమం సిక్ఖాపదం అకుసలచిత్తం లోకవజ్జ’’న్తి వదన్తి, తం న గహేతబ్బం. కీళాపురేక్ఖారతాయ హి అభిరుహిత్వా గామన్తరోక్కమనే, అద్ధయోజనాతిక్కమే వా కుసలాబ్యాకతచిత్తసమఙ్గీపి హుత్వా ఆపత్తిం ఆపజ్జతి. యది హి సో సంవేగం పటిలభిత్వా అరహత్తం వా సచ్ఛికరేయ్య, నిద్దం వా ఓక్కమేయ్య, కమ్మట్ఠానం వా మనసి కరోన్తో గచ్ఛేయ్య, కుతో తస్స అకుసలచిత్తసమఙ్గితా, యేనిదం సిక్ఖాపదం ‘‘అకుసలచిత్తం, లోకవజ్జ’’న్తి వుచ్చతి, తస్మా పణ్ణత్తివజ్జం, తిచిత్తన్తి సిద్ధం.
‘‘Anantarasamo’’ti iminā ‘‘asaṃvidahite kāle’’tiādinā vuttavinicchayaṃ saṅgaṇhāti. Idhāpi kālavisaṅkete anāpatti, titthanāvāvisaṅkete āpattiyeva. Yathāha ‘‘idhāpi kālavisaṅketeneva anāpattī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 191). ‘‘Lokassādamittasanthavavasena kīḷāpurekkhāro saṃvidahitvā’’ti (pāci. aṭṭha. 188) vacanato keci ‘‘imaṃ sikkhāpadaṃ akusalacittaṃ lokavajja’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Kīḷāpurekkhāratāya hi abhiruhitvā gāmantarokkamane, addhayojanātikkame vā kusalābyākatacittasamaṅgīpi hutvā āpattiṃ āpajjati. Yadi hi so saṃvegaṃ paṭilabhitvā arahattaṃ vā sacchikareyya, niddaṃ vā okkameyya, kammaṭṭhānaṃ vā manasi karonto gaccheyya, kuto tassa akusalacittasamaṅgitā, yenidaṃ sikkhāpadaṃ ‘‘akusalacittaṃ, lokavajja’’nti vuccati, tasmā paṇṇattivajjaṃ, ticittanti siddhaṃ.
నావాభిరుహనకథావణ్ణనా.
Nāvābhiruhanakathāvaṇṇanā.
౧౧౯౦. గిహిసమారమ్భం హిత్వా భిక్ఖునియా పరిపాచితం భత్తం ఞత్వా భుఞ్జతో భిక్ఖునో పాచిత్తి హోతీతి యోజనా. పరిపాచితం నామ భిక్ఖునో సీలసుతాదిగుణం కులానం వత్వా నిప్ఫాదితం. యథాహ ‘‘భిక్ఖునియా పరిపాచితం, గుణప్పకాసనేన నిప్ఫాదితం లద్ధబ్బం కతన్తి అత్థో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౯౪). గిహిసమారమ్భన్తి భిక్ఖునియా పరిపాచనతో పుబ్బేయేవ గిహిపటియత్తం. యథాహ ‘‘భిక్ఖునియా పరిపాచనతో పఠమమేవ యం గిహీనం పటియాదితం భత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౯౪). వక్ఖతి హి ‘‘గిహిసమ్పాదితమ్పి వా వినా’’తి.
1190. Gihisamārambhaṃ hitvā bhikkhuniyā paripācitaṃ bhattaṃ ñatvā bhuñjato bhikkhuno pācitti hotīti yojanā. Paripācitaṃ nāma bhikkhuno sīlasutādiguṇaṃ kulānaṃ vatvā nipphāditaṃ. Yathāha ‘‘bhikkhuniyā paripācitaṃ, guṇappakāsanena nipphāditaṃ laddhabbaṃ katanti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 194). Gihisamārambhanti bhikkhuniyā paripācanato pubbeyeva gihipaṭiyattaṃ. Yathāha ‘‘bhikkhuniyā paripācanato paṭhamameva yaṃ gihīnaṃ paṭiyāditaṃ bhatta’’nti (pāci. aṭṭha. 194). Vakkhati hi ‘‘gihisampāditampi vā vinā’’ti.
౧౧౯౧. ‘‘తస్సా’’తి వక్ఖమానత్తా ‘‘యం భోజన’’న్తి యోజేతబ్బం. తస్సాతి పఞ్చధా వుత్తస్స భోజనస్స. సబ్బేసు అజ్ఝోహారేసూతి సబ్బేసు పరగలకరణప్పయోగేసు.
1191. ‘‘Tassā’’ti vakkhamānattā ‘‘yaṃ bhojana’’nti yojetabbaṃ. Tassāti pañcadhā vuttassa bhojanassa. Sabbesuajjhohāresūti sabbesu paragalakaraṇappayogesu.
౧౧౯౨. భిక్ఖునియా పరిపాచితం భుఞ్జతో దోసోతి యోజనా.
1192. Bhikkhuniyā paripācitaṃ bhuñjato dosoti yojanā.
౧౧౯౩. ఉభోసూతి పరిపాచితేపి అపరిపాచితేపి. సబ్బత్థాతి ఇమేసు ద్వీసు పరిభుఞ్జతో అజ్ఝోహారవసేనేవ దుక్కటన్తి యోజనా.
1193.Ubhosūti paripācitepi aparipācitepi. Sabbatthāti imesu dvīsu paribhuñjato ajjhohāravaseneva dukkaṭanti yojanā.
౧౧౯౫. పఞ్చభోజనం ఠపేత్వా అఞ్ఞం పన యం కిఞ్చి యాగుఖజ్జఫలాదికం భుఞ్జన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా.
1195. Pañcabhojanaṃ ṭhapetvā aññaṃ pana yaṃ kiñci yāgukhajjaphalādikaṃ bhuñjantassa anāpattīti yojanā.
పరిపాచితకథావణ్ణనా.
Paripācitakathāvaṇṇanā.
౧౧౯౭. ఇదం సబ్బం దసమం సిక్ఖాపదం సముట్ఠాననయాదినా దుతియానియతేనేవ సదిసం మతన్తి యోజనా. ఇదం సిక్ఖాపదన్తి ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖునియా సద్ధిం ఏకో ఏకాయ రహో నిసజ్జం కప్పేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౧౯౯) వుత్తం రహోనిసజ్జసిక్ఖాపదం.
1197. Idaṃ sabbaṃ dasamaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānanayādinā dutiyāniyateneva sadisaṃ matanti yojanā. Idaṃ sikkhāpadanti ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhuniyā saddhiṃ eko ekāya raho nisajjaṃ kappeyya, pācittiya’’nti (pāci. 199) vuttaṃ rahonisajjasikkhāpadaṃ.
రహోనిసజ్జకథావణ్ణనా.
Rahonisajjakathāvaṇṇanā.
భిక్ఖునివగ్గో తతియో.
Bhikkhunivaggo tatiyo.
౧౧౯౮. ఏకోతి ఏకదివసికో. ఆవసథో పిణ్డోతి పుఞ్ఞత్థికేహి ఏకం పాసణ్డం అనుద్దిస్స యావదత్థం దాతుం సాలాదీసు పఞ్ఞత్తం పఞ్చసు భోజనేసు అఞ్ఞతరం భోజనం. యథాహ ‘‘ఆవసథపిణ్డో నామ పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భోజనం సాలాయ వా మణ్డపే వా రుక్ఖమూలే వా అజ్ఝోకాసే వా అనోదిస్స యావదత్థో పఞ్ఞత్తో హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౦౬). అగిలానేనాతి ఏత్థ ‘‘అగిలానో నామ సక్కోతి తమ్హా ఆవసథా పక్కమితు’’న్తి వుత్త పదభాజనియఅట్ఠకథాయం ‘‘అద్ధయోజనం వా యోజనం వా గన్తుం సక్కోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౦౬) వుత్తత్తా తమ్హా ఆవసథా అద్ధయోజనం వా యోజనం వా గన్తుం సమత్థేన అగిలానేనాతి అత్థో. తతో ఉద్ధన్తి దుతియదివసతో ఉత్తరి.
1198.Ekoti ekadivasiko. Āvasatho piṇḍoti puññatthikehi ekaṃ pāsaṇḍaṃ anuddissa yāvadatthaṃ dātuṃ sālādīsu paññattaṃ pañcasu bhojanesu aññataraṃ bhojanaṃ. Yathāha ‘‘āvasathapiṇḍo nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ sālāya vā maṇḍape vā rukkhamūle vā ajjhokāse vā anodissa yāvadattho paññatto hotī’’ti (pāci. 206). Agilānenāti ettha ‘‘agilāno nāma sakkoti tamhā āvasathā pakkamitu’’nti vutta padabhājaniyaaṭṭhakathāyaṃ ‘‘addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā gantuṃ sakkotī’’ti (pāci. aṭṭha. 206) vuttattā tamhā āvasathā addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā gantuṃ samatthena agilānenāti attho. Tato uddhanti dutiyadivasato uttari.
౧౧౯౯. అనోదిస్సేవ పఞ్ఞత్తే పిణ్డేతి యోజనా, ‘‘ఇమేసంయేవ వా’’తి అఞ్ఞతరం పాసణ్డం వా ‘‘ఏత్తకానంయేవ వా’’తి తత్థ పుగ్గలపరిచ్ఛేదం వా అకత్వా సబ్బసాధారణం కత్వా పఞ్ఞత్తే ఆవసథపిణ్డేతి అత్థో. యావదత్థే ఏవ పిణ్డే పఞ్ఞత్తేతి యోజనా, యావతా అత్థో కుచ్ఛిపూరణాదికం పయోజనమేత్థ పిణ్డేతి విగ్గహో, ‘‘ఏత్తకం దాతబ్బ’’న్తి అపరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘భుఞ్జన్తానం యావదత్థం దాతబ్బ’’న్తి పఞ్ఞత్తే పిణ్డే ఏవాతి అత్థో. భుఞ్జితబ్బన్తి కమ్మసాధనం వా భావసాధనం వా. ‘‘భోజన’’న్తి అజ్ఝాహరణీయం. సకిన్తి ఏకవారం. తత్థాతి ఆవసథే.
1199. Anodisseva paññatte piṇḍeti yojanā, ‘‘imesaṃyeva vā’’ti aññataraṃ pāsaṇḍaṃ vā ‘‘ettakānaṃyeva vā’’ti tattha puggalaparicchedaṃ vā akatvā sabbasādhāraṇaṃ katvā paññatte āvasathapiṇḍeti attho. Yāvadatthe eva piṇḍe paññatteti yojanā, yāvatā attho kucchipūraṇādikaṃ payojanamettha piṇḍeti viggaho, ‘‘ettakaṃ dātabba’’nti aparicchinditvā ‘‘bhuñjantānaṃ yāvadatthaṃ dātabba’’nti paññatte piṇḍe evāti attho. Bhuñjitabbanti kammasādhanaṃ vā bhāvasādhanaṃ vā. ‘‘Bhojana’’nti ajjhāharaṇīyaṃ. Sakinti ekavāraṃ. Tatthāti āvasathe.
౧౨౦౦. తస్స పిణ్డస్స. అజ్ఝోహారేసు సబ్బేసూతి సబ్బేసు అజ్ఝోహారప్పయోగేసు కతేసు. తస్స అజ్ఝోహారకస్స. పాచిత్తియో పయోగగణనాయ.
1200.Tassa piṇḍassa. Ajjhohāresu sabbesūti sabbesu ajjhohārappayogesu katesu. Tassa ajjhohārakassa. Pācittiyo payogagaṇanāya.
౧౨౦౧. ‘‘ఏకేన కులేన నానేకట్ఠానభేదేసు పఞ్ఞత్తే’’తి, ‘‘నానాకులేహి వా నానేకట్ఠానభేదేసు పఞ్ఞత్తే’’తి చాతి యోజనా. ‘‘పిణ్డే’’తి అధికారో. నానా చ ఏకో చ నానేకా, ఠానానం భేదా ఠానభేదా, నానేకా చ తే ఠానభేదా చాతి విగ్గహో, తేసు. ఏకభోగోతి ఏకపిణ్డపరిభోగో. ఏవకారేన దుతియదివసాదిపరిభోగం నివత్తేతి.
1201. ‘‘Ekena kulena nānekaṭṭhānabhedesu paññatte’’ti, ‘‘nānākulehi vā nānekaṭṭhānabhedesu paññatte’’ti cāti yojanā. ‘‘Piṇḍe’’ti adhikāro. Nānā ca eko ca nānekā, ṭhānānaṃ bhedā ṭhānabhedā, nānekā ca te ṭhānabhedā cāti viggaho, tesu. Ekabhogoti ekapiṇḍaparibhogo. Evakārena dutiyadivasādiparibhogaṃ nivatteti.
౧౨౦౪. గిలానస్సాతి వుత్తలక్ఖణేన గిలానో హుత్వా పునప్పునం భుఞ్జన్తస్స గచ్ఛతో వా ఆగచ్ఛన్తస్స వా అనాపత్తీతి యోజనా, అన్తమసో అద్ధయోజనమ్పి గచ్ఛతో, గన్త్వా ఆగచ్ఛతో వా అన్తరామగ్గే చ గతట్ఠానే చ ఏకస్మిం దివసే భుఞ్జన్తస్స అనాపత్తీతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘యో గచ్ఛన్తో అన్తరామగ్గే ఏకదివసం, గతట్ఠానే చ ఏకదివసం భుఞ్జతి, తస్సాపి అనాపత్తి. ఆగచ్ఛన్తేపి ఏసేవ నయో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౦౮). ఓదిస్స పఞ్ఞత్తేతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖూ’’తి సేసో. యథాహ ‘‘భిక్ఖూనంయేవ అత్థాయ ఉద్దిసిత్వా పఞ్ఞత్తో హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౦౮). పరిత్తేతి ఉదరపూరణాయ అప్పహోనకే థోకే భోజనే. యథాహ ‘‘యావదత్థం పఞ్ఞత్తో న హోతి, థోకం థోకం లబ్భతి, తాదిసం నిచ్చమ్పి పరిభుఞ్జితుం వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౦౮). సకిన్తి యావదత్థం పఞ్ఞత్తం వుత్తనయేన ఏకవారం భుఞ్జతో అనాపత్తి.
1204.Gilānassāti vuttalakkhaṇena gilāno hutvā punappunaṃ bhuñjantassa gacchato vā āgacchantassa vā anāpattīti yojanā, antamaso addhayojanampi gacchato, gantvā āgacchato vā antarāmagge ca gataṭṭhāne ca ekasmiṃ divase bhuñjantassa anāpattīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yo gacchanto antarāmagge ekadivasaṃ, gataṭṭhāne ca ekadivasaṃ bhuñjati, tassāpi anāpatti. Āgacchantepi eseva nayo’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Odissa paññatteti ettha ‘‘bhikkhū’’ti seso. Yathāha ‘‘bhikkhūnaṃyeva atthāya uddisitvā paññatto hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Paritteti udarapūraṇāya appahonake thoke bhojane. Yathāha ‘‘yāvadatthaṃ paññatto na hoti, thokaṃ thokaṃ labbhati, tādisaṃ niccampi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Sakinti yāvadatthaṃ paññattaṃ vuttanayena ekavāraṃ bhuñjato anāpatti.
౧౨౦౫. యాగుఆదీనీతి ఆది-సద్దేన పఞ్చభోజనతో అఞ్ఞేసం అజ్ఝోహరణీయానం గహణం.
1205.Yāguādīnīti ādi-saddena pañcabhojanato aññesaṃ ajjhoharaṇīyānaṃ gahaṇaṃ.
ఆవసథకథావణ్ణనా.
Āvasathakathāvaṇṇanā.
౧౨౦౬. వుత్తా సమయా అఞ్ఞత్రాతి యోజనా, ‘‘తత్థాయం సమయో, గిలానసమయో చీవరదానసమయో చీవరకారసమయో అద్ధానగమనసమయో నావాభిరుహనసమయో మహాసమయో సమణభత్తసమయో’’తి (పాచి॰ ౨౧౭) వుత్తా సత్తవిధకాలా అఞ్ఞత్ర.
1206. Vuttā samayā aññatrāti yojanā, ‘‘tatthāyaṃ samayo, gilānasamayo cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo addhānagamanasamayo nāvābhiruhanasamayo mahāsamayo samaṇabhattasamayo’’ti (pāci. 217) vuttā sattavidhakālā aññatra.
తత్థ యదా పాదానం ఫలితత్తా న సక్కోతి పిణ్డాయ చరితుం, అయం గిలానసమయో. అత్థతకథినానం పఞ్చ మాసా, ఇతరేసం కత్తికమాసోతి అయం చీవరదానసమయో. యదా చీవరే కరియమానే కిఞ్చిదేవ చీవరే కత్తబ్బం కరోతి, అయం చీవరకారసమయో. యదా అద్ధయోజనమ్పి గన్తుకామో వా హోతి, గచ్ఛతి వా, గతో వా, అయం అద్ధానగమనసమయో. నావాభిరుహనసమయేపి ఏసేవ నయో. యదా గోచరగామే చత్తారో భిక్ఖూ పిణ్డాయ చరిత్వా న యాపేన్తి, అయం మహాసమయో. యదా యో కోచి పబ్బజితో భత్తేన నిమన్తేతి, అయం సమణభత్తసమయో. గణో కతమోతి ఆహ ‘‘గణో’’తిఆది.
Tattha yadā pādānaṃ phalitattā na sakkoti piṇḍāya carituṃ, ayaṃ gilānasamayo. Atthatakathinānaṃ pañca māsā, itaresaṃ kattikamāsoti ayaṃ cīvaradānasamayo. Yadā cīvare kariyamāne kiñcideva cīvare kattabbaṃ karoti, ayaṃ cīvarakārasamayo. Yadā addhayojanampi gantukāmo vā hoti, gacchati vā, gato vā, ayaṃ addhānagamanasamayo. Nāvābhiruhanasamayepi eseva nayo. Yadā gocaragāme cattāro bhikkhū piṇḍāya caritvā na yāpenti, ayaṃ mahāsamayo. Yadā yo koci pabbajito bhattena nimanteti, ayaṃ samaṇabhattasamayo. Gaṇo katamoti āha ‘‘gaṇo’’tiādi.
౧౨౦౭. గణభోజనం నామ కిన్తి ఆహ ‘‘య’’న్తిఆది. యం పఞ్చన్నం అఞ్ఞతరం నిమన్తనతో, విఞ్ఞత్తితో వా లద్ధం, తం ఇధ భోజనన్తి అధిప్పేతం హోతీతి యోజనా. నిమన్తనతోతి ‘‘భోజనాన’’న్తిఆదినా వక్ఖమానప్పకారేన కతం అకప్పియనిమన్తనమాహ. విఞ్ఞత్తితోపి వాతి ‘‘సచేపీ’’తిఆదినా వక్ఖమాననయేన కతమకప్పియవిఞ్ఞత్తిమాహ.
1207. Gaṇabhojanaṃ nāma kinti āha ‘‘ya’’ntiādi. Yaṃ pañcannaṃ aññataraṃ nimantanato, viññattito vā laddhaṃ, taṃ idha bhojananti adhippetaṃ hotīti yojanā. Nimantanatoti ‘‘bhojanāna’’ntiādinā vakkhamānappakārena kataṃ akappiyanimantanamāha. Viññattitopi vāti ‘‘sacepī’’tiādinā vakkhamānanayena katamakappiyaviññattimāha.
౧౨౦౮-౧౧. భోజనానన్తి నిద్ధారణే సామివచనం, ‘‘అఞ్ఞతరస్సా’’తి సేసో, ‘‘ఓదనో సత్తు కుమ్మాసో, మచ్ఛో మంసఞ్చ భోజన’’న్తి సఙ్గహితానం పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరస్స. నామన్తి వక్ఖమానం ఓదనాదినామం. భిక్ఖూ నిమన్తేతీతి ఏత్థ ‘‘ఏకతో, నానతో వా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘ఏకతో నిమన్తితా. నానతో నిమన్తితా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౧౭-౨౧౮). ఏకతో నిమన్తనం నామ సబ్బేసం భిక్ఖూనం ఏకతో ఠితానం నిమన్తనం. నానతో నిమన్తనం నామ భిక్ఖూనం విసుం విసుం వసనట్ఠానం గన్త్వా వా ఏకతో ఠితట్ఠానం గన్త్వా వా అనేకేహి నిమన్తనం. యథాహ ‘‘చత్తారి పరివేణాని వా విహారే వా గన్త్వా నానతో నిమన్తితా, ఏకట్ఠానే ఠితేసుయేవ వా ఏకో పుత్తేన, ఏకో పితరాతి ఏవమ్పి నానతో నిమన్తితా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౧౭-౨౧౮).
1208-11.Bhojanānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, ‘‘aññatarassā’’ti seso, ‘‘odano sattu kummāso, maccho maṃsañca bhojana’’nti saṅgahitānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarassa. Nāmanti vakkhamānaṃ odanādināmaṃ. Bhikkhū nimantetīti ettha ‘‘ekato, nānato vā’’ti seso. Yathāha ‘‘ekato nimantitā. Nānato nimantitā’’ti (pāci. aṭṭha. 217-218). Ekato nimantanaṃ nāma sabbesaṃ bhikkhūnaṃ ekato ṭhitānaṃ nimantanaṃ. Nānato nimantanaṃ nāma bhikkhūnaṃ visuṃ visuṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā vā ekato ṭhitaṭṭhānaṃ gantvā vā anekehi nimantanaṃ. Yathāha ‘‘cattāri pariveṇāni vā vihāre vā gantvā nānato nimantitā, ekaṭṭhāne ṭhitesuyeva vā eko puttena, eko pitarāti evampi nānato nimantitā’’ti (pāci. aṭṭha. 217-218).
వేవచనం నామ ఓదనాదిసబ్బపదానం, సమ్పటిచ్ఛథాతిఆదికిరియాపదానఞ్చ పరియాయవచనం. భాసన్తరం నామ మాగధవచనతో అఞ్ఞం సీహళదమిళాదివోహారన్తరం. వేవచనేహి ఏవ వా భాసన్తరేన వా నిమన్తేతీతి సమ్బన్ధో.
Vevacanaṃ nāma odanādisabbapadānaṃ, sampaṭicchathātiādikiriyāpadānañca pariyāyavacanaṃ. Bhāsantaraṃ nāma māgadhavacanato aññaṃ sīhaḷadamiḷādivohārantaraṃ. Vevacanehi eva vā bhāsantarena vā nimantetīti sambandho.
తతో నిమన్తనానన్తరం. నిమన్తనన్తి యథావుత్తం అకప్పియనిమన్తనం. ఏకతో గణ్హన్తీతి అఞ్ఞమఞ్ఞస్స ద్వాదసహత్థం అముఞ్చిత్వా ఠితా వా నిసిన్నా వా ఏకతో గణ్హన్తి.
Tato nimantanānantaraṃ. Nimantananti yathāvuttaṃ akappiyanimantanaṃ. Ekato gaṇhantīti aññamaññassa dvādasahatthaṃ amuñcitvā ṭhitā vā nisinnā vā ekato gaṇhanti.
‘‘గణభోజనకారణ’’న్తి ఇదం భోజనపచ్చయా పాచిత్తియం ఏవం గహణమన్తరేన న హోతీతి వుత్తం.
‘‘Gaṇabhojanakāraṇa’’nti idaṃ bhojanapaccayā pācittiyaṃ evaṃ gahaṇamantarena na hotīti vuttaṃ.
౧౨౧౨. ఏకతో, నానతో వాపి యం గమనం, భోజనమ్పి వా, తం గణభోజనే న కారణన్తిపి విఞ్ఞూ భణన్తీతి యోజనా. ఏకతో నానతో వాపీతి ఏత్థ ‘‘ఠితా వా నిసిన్నా వా’’తి సేసో.
1212. Ekato, nānato vāpi yaṃ gamanaṃ, bhojanampi vā, taṃ gaṇabhojane na kāraṇantipi viññū bhaṇantīti yojanā. Ekato nānato vāpīti ettha ‘‘ṭhitā vā nisinnā vā’’ti seso.
౧౨౧౩-౪. విఞ్ఞాపేత్వాతి ‘‘అమ్హాకం చతున్నమ్పి భత్తం దేహీ’’తిఆదినా ఏకతో వా ‘‘మయ్హం దేహి, మయ్హం దేహీ’’తి పాటేక్కం వా విఞ్ఞాపేత్వా. ఏవమ్పీతి విఞ్ఞత్తితోపి.
1213-4.Viññāpetvāti ‘‘amhākaṃ catunnampi bhattaṃ dehī’’tiādinā ekato vā ‘‘mayhaṃ dehi, mayhaṃ dehī’’ti pāṭekkaṃ vā viññāpetvā. Evampīti viññattitopi.
౧౨౧౫. దువిధస్సాతి నిమన్తకస్స, విఞ్ఞాపకస్స చ.
1215.Duvidhassāti nimantakassa, viññāpakassa ca.
౧౨౧౬. సత్తసుపి సమయేసు భుఞ్జతం అనాపత్తీతి యోజనా, ‘‘గణభోజన’’న్తి పకరణతో లబ్భతి, యథావుత్తేసు గిలానాదీసు సత్తసు కాలేసు లేసం వినా భుఞ్జన్తానన్తి అత్థో. ‘‘ఏకతో’’తి ఇదం ‘‘గహేత్వా’’తి ఇమినా యోజేతబ్బం. భుఞ్జతన్తి భుఞ్జన్తానం. తథాతి ‘‘అనాపత్తీ’’తి ఇదం పచ్చామసతి.
1216. Sattasupi samayesu bhuñjataṃ anāpattīti yojanā, ‘‘gaṇabhojana’’nti pakaraṇato labbhati, yathāvuttesu gilānādīsu sattasu kālesu lesaṃ vinā bhuñjantānanti attho. ‘‘Ekato’’ti idaṃ ‘‘gahetvā’’ti iminā yojetabbaṃ. Bhuñjatanti bhuñjantānaṃ. Tathāti ‘‘anāpattī’’ti idaṃ paccāmasati.
౧౨౧౭. అనుపసమ్పన్నో చ చారీ చ పత్తో చ అనిమన్తితో చ అనుపసమ్పన్న…పే॰… నిమన్తితా, తే చతుత్థే కత్వాతి అత్థో , అనుపసమ్పన్నం వా పిణ్డచారిం వా చతుత్థస్స పత్తం వా అనిమన్తితం వా చతుత్థం కత్వా ఏకతో గహేత్వా భుఞ్జన్తానం గణభేదో మునినా పకాసితో, గణస్స అపరిపుణ్ణతా దీపితాతి వుత్తం హోతి. పిణ్డాయ చరతి సీలేనాతి పిణ్డచారీ, సో ఇధ పుబ్బపదలోపేన ‘‘చారీ’’తి వుత్తో, పిణ్డపాతికో. సో హి నిమన్తనం అసాదియన్తో గణభోజనకో గణఖాదకో న హోతీతి అధిప్పాయో. పత్తో నామ విహారే నిసీదిత్వా చతుత్థేన అత్తనా లద్ధబ్బభోజనత్థాయ పేసితో పత్తో. అనిమన్తితో నామ పఠమం అకప్పియనిమన్తనాయ నిమన్తితే అనన్తోగధో ఉపసమ్పన్నో. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. అపి-సద్దో హేట్ఠా దస్సితం ద్విన్నం, తిణ్ణం వా వసేన వుత్తవినిచ్ఛయం అపేక్ఖతి.
1217. Anupasampanno ca cārī ca patto ca animantito ca anupasampanna…pe… nimantitā, te catutthe katvāti attho , anupasampannaṃ vā piṇḍacāriṃ vā catutthassa pattaṃ vā animantitaṃ vā catutthaṃ katvā ekato gahetvā bhuñjantānaṃ gaṇabhedo muninā pakāsito, gaṇassa aparipuṇṇatā dīpitāti vuttaṃ hoti. Piṇḍāya carati sīlenāti piṇḍacārī, so idha pubbapadalopena ‘‘cārī’’ti vutto, piṇḍapātiko. So hi nimantanaṃ asādiyanto gaṇabhojanako gaṇakhādako na hotīti adhippāyo. Patto nāma vihāre nisīditvā catutthena attanā laddhabbabhojanatthāya pesito patto. Animantito nāma paṭhamaṃ akappiyanimantanāya nimantite anantogadho upasampanno. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Api-saddo heṭṭhā dassitaṃ dvinnaṃ, tiṇṇaṃ vā vasena vuttavinicchayaṃ apekkhati.
౧౨౧౮. సమయలద్ధానన్తి గిలానాదయో సత్తసమయా లద్ధా యేహి తే సమయలద్ధా, తేసం, నిద్ధారణే సామివచనం. ‘‘అఞ్ఞతరస్సా’’తి సేసో, ‘‘వసేనా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. నేవ గణభేదోతి యోజనా. సమయలద్ధకస్స అత్తనో అనాపత్తిభావమన్తరేన తం చతుత్థం కత్వా గణభోజనం గణ్హన్తానం పన ఆపత్తిసమ్భవతో ఆహ ‘‘ఆపత్తి పన వేదితబ్బా’’తి. యథాహ మహాపచ్చరియం ‘‘సమయలద్ధకో సయమేవ ముచ్చతి, సేసానం గణపూరకత్తా ఆపత్తికరో హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౨౦).
1218.Samayaladdhānanti gilānādayo sattasamayā laddhā yehi te samayaladdhā, tesaṃ, niddhāraṇe sāmivacanaṃ. ‘‘Aññatarassā’’ti seso, ‘‘vasenā’’ti iminā sambandho. Neva gaṇabhedoti yojanā. Samayaladdhakassa attano anāpattibhāvamantarena taṃ catutthaṃ katvā gaṇabhojanaṃ gaṇhantānaṃ pana āpattisambhavato āha ‘‘āpatti pana veditabbā’’ti. Yathāha mahāpaccariyaṃ ‘‘samayaladdhako sayameva muccati, sesānaṃ gaṇapūrakattā āpattikaro hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 220).
౧౨౧౯. పఞ్చభోజనేసు అఞ్ఞతరస్స నామం గహేత్వా నిమన్తేత్వా తేసుయేవ అఞ్ఞం దియ్యమానం గణ్హన్తస్స విసఙ్కేతాభావం దస్సేతుమాహ ‘‘భోజనానఞ్చా’’తిఆది. భోజనానన్తి నిద్ధారణే సామివచనం, అఞ్ఞతరస్స వసేనాతి వుత్తం హోతి. తం విసఙ్కేతం, ఓదనాదీనం నామేన నిమన్తేత్వా దియ్యమానం యాగుఆదిం గణ్హన్తస్స గణభోజనం న హోతీతి వుత్తం హోతి.
1219. Pañcabhojanesu aññatarassa nāmaṃ gahetvā nimantetvā tesuyeva aññaṃ diyyamānaṃ gaṇhantassa visaṅketābhāvaṃ dassetumāha ‘‘bhojanānañcā’’tiādi. Bhojanānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, aññatarassa vasenāti vuttaṃ hoti. Taṃ visaṅketaṃ, odanādīnaṃ nāmena nimantetvā diyyamānaṃ yāguādiṃ gaṇhantassa gaṇabhojanaṃ na hotīti vuttaṃ hoti.
౧౨౨౧. ‘‘నిచ్చభత్త’’న్తి ధువభత్తం వుచ్చతి. ‘‘నిచ్చభత్తం గణ్హథా’’తి వదన్తి, బహూనమ్పి ఏకతో గహేతుం వట్టతి. సలాకభత్తాదీసుపి ఏసేవ నయో.
1221.‘‘Niccabhatta’’nti dhuvabhattaṃ vuccati. ‘‘Niccabhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, bahūnampi ekato gahetuṃ vaṭṭati. Salākabhattādīsupi eseva nayo.
గణభోజనకథావణ్ణనా.
Gaṇabhojanakathāvaṇṇanā.
౧౨౨౩-౪. బహూహి మనుస్సకేహీతి విసుం విసుం నిమన్తితేహి అనేకేహి మనుస్సేహి. పఞ్చసు యస్స కస్సాతి ఏత్థ ‘‘సహధమ్మికేసూ’’తి సేసో, నిద్ధారణే భుమ్మం, పఞ్చసు సహధమ్మికేసు యస్స కస్సచీతి అత్థో. ‘‘హిత్వా’’తిఆదినా కిమాహాతి? యస్స వికప్పేతి, తస్మిం సన్నిహితే ‘‘మయ్హం భత్తపచ్చాసం తుయ్హం దమ్మీ’’తి సమ్ముఖా వికప్పనవసేన వా తస్మిం అసన్నిహితే తస్స నామం గహేత్వా ‘‘మయ్హం భత్తపచ్చాసం ఇత్థన్నామస్స దమ్మీ’’తి అసమ్ముఖా వికప్పనవసేన వా పఠమనిమన్తనాయ వికప్పనం హిత్వా, తం అవికప్పేత్వాతి వుత్తం హోతి.
1223-4.Bahūhi manussakehīti visuṃ visuṃ nimantitehi anekehi manussehi. Pañcasu yassa kassāti ettha ‘‘sahadhammikesū’’ti seso, niddhāraṇe bhummaṃ, pañcasu sahadhammikesu yassa kassacīti attho. ‘‘Hitvā’’tiādinā kimāhāti? Yassa vikappeti, tasmiṃ sannihite ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ tuyhaṃ dammī’’ti sammukhā vikappanavasena vā tasmiṃ asannihite tassa nāmaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa dammī’’ti asammukhā vikappanavasena vā paṭhamanimantanāya vikappanaṃ hitvā, taṃ avikappetvāti vuttaṃ hoti.
భత్తన్తి ఏత్థ ‘‘యో భుఞ్జతీ’’తి సేసో. నిమన్తితో యో పచ్ఛా నిమన్తితం భత్తం భుఞ్జతి, తస్స పాచిత్తియన్తి యోజనా. ఉప్పటిపాటియా ఏకసిత్థమ్పి భుఞ్జతో తస్స పాచిత్తియం సియాతి యోజనాతి. కిం వుత్తం హోతి? పచ్ఛా నిమన్తితానం భోజనం పఠమం భుఞ్జిత్వా పఠమం నిమన్తితానం భోజనం పచ్ఛా భుఞ్జన్తస్స చ ఏకపత్తేయేవ హేట్ఠా పఠమం నిమన్తితానం భోజనం పక్ఖిపిత్వా ఇతరం ఉపరి పక్ఖిపిత్వా హేట్ఠా హత్థం ఓతారేత్వా హేట్ఠా ఠితభోజనే ఏకసిత్థమ్పి పఠమం అభుఞ్జిత్వా ఉపరి ఠితం పఠమం భుఞ్జన్తస్స చాతి వుత్తం హోతి. తేనేవ యథా ఉప్పటిపాటి న హోతి, తథా మిస్సీకతం భోజనం భుఞ్జన్తస్స న దోసోతి మహాపచ్చరియం వినిచ్ఛయో బ్యతిరేకతో దస్సితో హోతి. యథాహ ‘‘ద్వే తీణి కులాని నిమన్తేత్వా ఏకస్మిం ఠానే నిసీదాపేత్వా ఇతో చితో చ ఆహరిత్వా భత్తం ఆకిరన్తి, సూపబ్యఞ్జనం ఆకిరన్తి, ఏకమిస్సకం హోతి, ఏత్థ అనాపత్తీతి మహాపచ్చరియం వుత్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౨౯).
Bhattanti ettha ‘‘yo bhuñjatī’’ti seso. Nimantito yo pacchā nimantitaṃ bhattaṃ bhuñjati, tassa pācittiyanti yojanā. Uppaṭipāṭiyā ekasitthampi bhuñjato tassa pācittiyaṃ siyāti yojanāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Pacchā nimantitānaṃ bhojanaṃ paṭhamaṃ bhuñjitvā paṭhamaṃ nimantitānaṃ bhojanaṃ pacchā bhuñjantassa ca ekapatteyeva heṭṭhā paṭhamaṃ nimantitānaṃ bhojanaṃ pakkhipitvā itaraṃ upari pakkhipitvā heṭṭhā hatthaṃ otāretvā heṭṭhā ṭhitabhojane ekasitthampi paṭhamaṃ abhuñjitvā upari ṭhitaṃ paṭhamaṃ bhuñjantassa cāti vuttaṃ hoti. Teneva yathā uppaṭipāṭi na hoti, tathā missīkataṃ bhojanaṃ bhuñjantassa na dosoti mahāpaccariyaṃ vinicchayo byatirekato dassito hoti. Yathāha ‘‘dve tīṇi kulāni nimantetvā ekasmiṃ ṭhāne nisīdāpetvā ito cito ca āharitvā bhattaṃ ākiranti, sūpabyañjanaṃ ākiranti, ekamissakaṃ hoti, ettha anāpattīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 229).
౧౨౨౫-౬. పరమ్పరభోజనస్స సరూపం పదభాజనే వుత్తనయేన దస్సేతుమాహ ‘‘భోజనానమ్పీ’’తిఆది. తేసమేవ పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భోజనం పరిభుఞ్జతీతి యోజనా. మహేసినా పరిదీపితన్తి పదభాజనే ‘‘పరమ్పరభోజనం నామ పఞ్చన్నం భోజనాన’’న్తిఆదినా (పాచి॰ ౨౨౭) నయేన వుత్తం.
1225-6. Paramparabhojanassa sarūpaṃ padabhājane vuttanayena dassetumāha ‘‘bhojanānampī’’tiādi. Tesameva pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ paribhuñjatīti yojanā. Mahesinā paridīpitanti padabhājane ‘‘paramparabhojanaṃ nāma pañcannaṃ bhojanāna’’ntiādinā (pāci. 227) nayena vuttaṃ.
౧౨౨౭. యత్థాతి అనేకేహి ఏకభాజనే పక్ఖిత్తే యస్మిం భోజనేతి వుత్తం హోతి ఏకేనేవ దిన్నే విచారణాభావా. సబ్బమేకరసం సియాతి విసుం విసుం విఞ్ఞాయమానరసం అహుత్వా ఏకరసమేవ హోతి.
1227.Yatthāti anekehi ekabhājane pakkhitte yasmiṃ bhojaneti vuttaṃ hoti ekeneva dinne vicāraṇābhāvā. Sabbamekarasaṃ siyāti visuṃ visuṃ viññāyamānarasaṃ ahutvā ekarasameva hoti.
౧౨౩౦. ‘‘గామేనా’’తి ఇమినా గామట్ఠాయేవ వుత్తా. ‘‘నిమన్తితస్స దోసో న విజ్జతీ’’తి ఇదం గామపూగనిగమేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. గామ-సద్దేన ‘‘గామా వా అరఞ్ఞా వా’’తి (పారా॰ ౯౧) ఏత్థ వియ నగరమ్పి సఙ్గహితం. పూగో నామ విసుం విసుం సమూహా హుత్వా పుఞ్ఞకారినో ధమ్మికమనుస్సా. నిగమో నామ సాపణో మహాగామో. సకలగామేన నిమన్తితో హుత్వా సమ్పత్తే యత్థ కత్థచి గేహే భుఞ్జన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో. పూగాదీసుపి ఏసేవ నయో. యథాహ ‘‘సకలేన గామేన ఏకతో హుత్వా నిమన్తితస్సేవ యత్థ కత్థచి భుఞ్జతో అనాపత్తి. పూగేపి ఏసేవ నయో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౨౯). నిచ్చభత్తే దోసో న విజ్జతీతి అనేకట్ఠానతో దియ్యమానం నిచ్చభత్తమ్పి ఉప్పటిపాటియా భుఞ్జన్తస్స న దోసోతి వుత్తం హోతి.
1230.‘‘Gāmenā’’ti iminā gāmaṭṭhāyeva vuttā. ‘‘Nimantitassa doso na vijjatī’’ti idaṃ gāmapūganigamehi paccekaṃ yojetabbaṃ. Gāma-saddena ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti (pārā. 91) ettha viya nagarampi saṅgahitaṃ. Pūgo nāma visuṃ visuṃ samūhā hutvā puññakārino dhammikamanussā. Nigamo nāma sāpaṇo mahāgāmo. Sakalagāmena nimantito hutvā sampatte yattha katthaci gehe bhuñjantassa anāpattīti attho. Pūgādīsupi eseva nayo. Yathāha ‘‘sakalena gāmena ekato hutvā nimantitasseva yattha katthaci bhuñjato anāpatti. Pūgepi eseva nayo’’ti (pāci. aṭṭha. 229). Niccabhatte doso na vijjatīti anekaṭṭhānato diyyamānaṃ niccabhattampi uppaṭipāṭiyā bhuñjantassa na dosoti vuttaṃ hoti.
౧౨౩౧. కాయో వాచా కాయవాచాచిత్తన్తి ఇమేహి ఆపజ్జనం కథినసముట్ఠానం నామ. ఇధ క్రియం నామ భోజనం, అక్రియం నామ పఠమనిమన్తనస్స అవికప్పనం, ఇదం ద్వయమేవాహ ‘‘భోజనఞ్చావికప్పన’’న్తి.
1231. Kāyo vācā kāyavācācittanti imehi āpajjanaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Idha kriyaṃ nāma bhojanaṃ, akriyaṃ nāma paṭhamanimantanassa avikappanaṃ, idaṃ dvayamevāha ‘‘bhojanañcāvikappana’’nti.
పరమ్పరభోజనకథావణ్ణనా.
Paramparabhojanakathāvaṇṇanā.
౧౨౩౨-౩. పూవాతి అతిరసాదయో రసా. పహేణకత్థాయాతి పణ్ణాకారత్థాయ. పటియత్తాతి సమ్పాదితా. పాథేయ్యత్థాయాతి గమికస్స సమ్బలత్థాయ. పటియత్తా మన్థా వాతి సమ్బన్ధో. మన్థా నామ బద్ధసత్తుఅబద్ధసత్తుతిలతణ్డులాదయో. యథాహ ‘‘బద్ధసత్తుఅబద్ధసత్తుతిలతణ్డులాది సబ్బం ఇధ మన్థోత్వేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౩). యే పూవా, మన్థా వాతి యోజనా. హీతి నిపాతమత్తం. తత్థ పటియత్తేసు తేసు పూవేసు వా మన్థేసు వా. భిక్ఖునాతి ఏత్థ ‘‘ఆకఙ్ఖమానేనా’’తి సేసో.
1232-3.Pūvāti atirasādayo rasā. Paheṇakatthāyāti paṇṇākāratthāya. Paṭiyattāti sampāditā. Pātheyyatthāyāti gamikassa sambalatthāya. Paṭiyattā manthā vāti sambandho. Manthā nāma baddhasattuabaddhasattutilataṇḍulādayo. Yathāha ‘‘baddhasattuabaddhasattutilataṇḍulādi sabbaṃ idha manthotveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 233). Ye pūvā, manthā vāti yojanā. Hīti nipātamattaṃ. Tattha paṭiyattesu tesu pūvesu vā manthesu vā. Bhikkhunāti ettha ‘‘ākaṅkhamānenā’’ti seso.
ద్వత్తిపత్తాతి ద్వే వా తయో వా పత్తాతి విగ్గహో. పూరాతి ముఖవట్టియా హేట్ఠిమరాజిసమం పుణ్ణా. యథాహ ‘‘ముఖవట్టియా హేట్ఠిమలేఖాయ సమపూరే పత్తే గహేత్వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౩). ‘‘ద్వత్తిపత్తా పూరా’’తి చేత్థ పరిమాణం దస్సితం, పరిమాణపరిమేయ్యానం అభేదోపచారేన పూవమన్థా గహేతబ్బా యథా ‘‘ద్వే తిస్సో తణ్డులనాళియో’’తి. పూవేహి వా సత్తూహి వాతి యోజనా. సత్తూతి బద్ధసత్తుఅబద్ధసత్తూనం గహణం, ఇమినావ తిలాదీని ఉపలక్ఖితాని. తతియపత్తస్స ముఖవట్టియా హేట్ఠారాజియా ఉద్ధం కత్వా పక్ఖిత్తఞ్చేతం ‘‘తతో ఉత్తరి’’న్తి ఇమినా చ గయ్హతి. యథాహ ‘‘సచే తతియం పత్తం థూపీకతం గణ్హాతి, పూవగణనాయ పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౩).
Dvattipattāti dve vā tayo vā pattāti viggaho. Pūrāti mukhavaṭṭiyā heṭṭhimarājisamaṃ puṇṇā. Yathāha ‘‘mukhavaṭṭiyā heṭṭhimalekhāya samapūre patte gahetvā’’ti (pāci. aṭṭha. 233). ‘‘Dvattipattā pūrā’’ti cettha parimāṇaṃ dassitaṃ, parimāṇaparimeyyānaṃ abhedopacārena pūvamanthā gahetabbā yathā ‘‘dve tisso taṇḍulanāḷiyo’’ti. Pūvehi vā sattūhi vāti yojanā. Sattūti baddhasattuabaddhasattūnaṃ gahaṇaṃ, imināva tilādīni upalakkhitāni. Tatiyapattassa mukhavaṭṭiyā heṭṭhārājiyā uddhaṃ katvā pakkhittañcetaṃ ‘‘tato uttari’’nti iminā ca gayhati. Yathāha ‘‘sace tatiyaṃ pattaṃ thūpīkataṃ gaṇhāti, pūvagaṇanāya pācittiya’’nti (pāci. aṭṭha. 233).
౧౨౩౭. తత్థ తేసు పూవేసు వా మన్థేసు వా ద్వే చే పత్తపూరా లద్ధాతి యోజనా. ఏకో పత్తపూరో పదాతబ్బోతి యోజనా. ఏకతోతి ఏకపత్తపూరతో న పదాతబ్బోతి యోజనా, కిఞ్చిపి అకామా న దాతబ్బన్తి అత్థో. యథాహ ‘‘యేన ఏకో గహితో, న తేన కిఞ్చి అకామా దాతబ్బం. యథారుచి కాతబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౩). ఏవం దదన్తేన ఆసనసాలాయ వా అత్తనో నిబద్ధవాసట్ఠానే వా దిట్ఠస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సాధారణం కత్వా దానమన్తరేన న మిత్తానమేవ దాతబ్బం. యథాహ ‘‘యథామిత్తం పన దాతుం న లబ్భతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౩).
1237.Tattha tesu pūvesu vā manthesu vā dve ce pattapūrā laddhāti yojanā. Eko pattapūro padātabboti yojanā. Ekatoti ekapattapūrato na padātabboti yojanā, kiñcipi akāmā na dātabbanti attho. Yathāha ‘‘yena eko gahito, na tena kiñci akāmā dātabbaṃ. Yathāruci kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 233). Evaṃ dadantena āsanasālāya vā attano nibaddhavāsaṭṭhāne vā diṭṭhassa bhikkhusaṅghassa sādhāraṇaṃ katvā dānamantarena na mittānameva dātabbaṃ. Yathāha ‘‘yathāmittaṃ pana dātuṃ na labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 233).
౧౨౩౮-౯. అపహేణకం అపాథేయ్యం దేన్తానన్తి సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘న పహేణకత్థాయ న పాథేయ్యత్థాయ పటియత్తం దేన్తీ’’తి (పాచి॰ ౨౩౫). తతోతి పహేణకపాథేయ్యతో. వా-సద్దేన ఇధ అవుత్తం ‘‘గమనే పటిప్పస్సద్ధే దేన్తీ’’తి (పాచి॰ ౨౩౫) అనాపత్తివారే వుత్తం సఙ్గణ్హాతి. తదూనకన్తి తతో ద్వత్తిపత్తతో ఊనకం. యథాహ ‘‘ఊనకద్వత్తిపత్తపూరే పటిగ్గణ్హాతీ’’తి (పాచి॰ ౨౩౫). అపాథేయ్యాదిఅత్థాయ పటియాదితన్తి సఞ్ఞాయ పాథేయ్యాదిం గణ్హన్తస్సాపి ఆపత్తియేవ అచిత్తకత్తా సిక్ఖాపదస్స. అత్తనోయేవ గహణత్థం ‘‘ఇమస్స హత్థే దేహీ’’తి వచనేనాపి ఆపజ్జనతో వచీకమ్మం.
1238-9. Apaheṇakaṃ apātheyyaṃ dentānanti sambandho. Yathāha ‘‘na paheṇakatthāya na pātheyyatthāya paṭiyattaṃ dentī’’ti (pāci. 235). Tatoti paheṇakapātheyyato. Vā-saddena idha avuttaṃ ‘‘gamane paṭippassaddhe dentī’’ti (pāci. 235) anāpattivāre vuttaṃ saṅgaṇhāti. Tadūnakanti tato dvattipattato ūnakaṃ. Yathāha ‘‘ūnakadvattipattapūre paṭiggaṇhātī’’ti (pāci. 235). Apātheyyādiatthāya paṭiyāditanti saññāya pātheyyādiṃ gaṇhantassāpi āpattiyeva acittakattā sikkhāpadassa. Attanoyeva gahaṇatthaṃ ‘‘imassa hatthe dehī’’ti vacanenāpi āpajjanato vacīkammaṃ.
కాణమాతుకథావణ్ణనా.
Kāṇamātukathāvaṇṇanā.
౧౨౪౦. అఞ్ఞేనాతి తద్ధితలోపేన నిద్దేసో, అఞ్ఞతరేనాతి అత్థో, పవారితోతి సమ్బన్ధో. భోజనానన్తి నిద్ధారణే భుమ్మం. పవారితోతి ‘‘గణ్హథ భన్తే యావ ఇచ్ఛథా’తి ఏవం యావదత్థపవారణాయ, సయఞ్చ ‘అలం ఆవుసో థోకం థోకం దేహీ’తి ఏవం పటిక్ఖేపపవారణాయా’’తి అట్ఠకథాయ వుత్తప్పకారద్వయేన పవారితోతి అత్థో . వికప్పద్వయే పకారద్వయే పవారిత-సద్దే వర-ధాతుస్స పత్థనవారణత్థవసేనాయమత్థో వేదితబ్బో, ‘‘పాచిత్తి అనతిరిత్త’’న్తి పదచ్ఛేదో. ‘‘అనతిరిత్తం భోజన’’న్తి విసేసితబ్బమపేక్ఖిత్వా ‘‘అఞ్ఞేనా’’తి ఏత్థ విభత్తిం విపరిణామేత్వా ‘‘పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భోజన’’న్తి యోజేతబ్బం, వక్ఖమానే అనతిరిత్తకతభోజననిద్దేసే వుత్తేసు పఞ్చసు భోజనేసు అఞ్ఞతరం భోజనన్తి అత్థో. ‘‘ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా’’తి (పాచి॰ ౨౩౬, ౨౩౮) సహ దేసితత్తా ఏకయోగఞాయేన ‘‘ఖాదనీయం వా’’తి చ గహేతబ్బం. పఞ్చ భోజనాని, కాలికత్తయఞ్చ ఠపేత్వా సబ్బం యావకాలికం ఖాదనీయన్తి వుత్తం.
1240.Aññenāti taddhitalopena niddeso, aññatarenāti attho, pavāritoti sambandho. Bhojanānanti niddhāraṇe bhummaṃ. Pavāritoti ‘‘gaṇhatha bhante yāva icchathā’ti evaṃ yāvadatthapavāraṇāya, sayañca ‘alaṃ āvuso thokaṃ thokaṃ dehī’ti evaṃ paṭikkhepapavāraṇāyā’’ti aṭṭhakathāya vuttappakāradvayena pavāritoti attho . Vikappadvaye pakāradvaye pavārita-sadde vara-dhātussa patthanavāraṇatthavasenāyamattho veditabbo, ‘‘pācitti anatiritta’’nti padacchedo. ‘‘Anatirittaṃ bhojana’’nti visesitabbamapekkhitvā ‘‘aññenā’’ti ettha vibhattiṃ vipariṇāmetvā ‘‘pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojana’’nti yojetabbaṃ, vakkhamāne anatirittakatabhojananiddese vuttesu pañcasu bhojanesu aññataraṃ bhojananti attho. ‘‘Khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā’’ti (pāci. 236, 238) saha desitattā ekayogañāyena ‘‘khādanīyaṃ vā’’ti ca gahetabbaṃ. Pañca bhojanāni, kālikattayañca ṭhapetvā sabbaṃ yāvakālikaṃ khādanīyanti vuttaṃ.
౧౨౪౧. అసనన్తి ఏత్థ విప్పకతభోజనం దిస్సతి, భుఞ్జమానో చే పుగ్గలో హోతి, భోజనకిరియానుపచ్ఛిన్నా వత్తతీతి అత్థో. భోజనన్తి పవారణపహోనకఓదనాది హత్థాదీసు దిస్సతి. హత్థపాసోతి పవారణపహోనకం భోజనం దాతుం అభిహరిత్వా ఠితోకాసో అడ్ఢతేయ్యహత్థప్పమాణో హోతీతి వుత్తం హోతి. అభిహరణం అభిహారో, సో ఏవ అభిహారతా, తథా దాతుం ఠితస్స కాయేన కతో అభిహారో దిస్సతీతి వుత్తం హోతి. కాయవాచాపటిక్ఖేపోతి తథా అభిహటే భోజనే పటిగ్గాహకస్స హత్థవికారాదికో కాయికో వా ‘‘అల’’న్తిఆదికో వాచసికో వా పటిక్ఖేపో పఞ్ఞాయతీతి అత్థో.
1241.Asananti ettha vippakatabhojanaṃ dissati, bhuñjamāno ce puggalo hoti, bhojanakiriyānupacchinnā vattatīti attho. Bhojananti pavāraṇapahonakaodanādi hatthādīsu dissati. Hatthapāsoti pavāraṇapahonakaṃ bhojanaṃ dātuṃ abhiharitvā ṭhitokāso aḍḍhateyyahatthappamāṇo hotīti vuttaṃ hoti. Abhiharaṇaṃ abhihāro, so eva abhihāratā, tathā dātuṃ ṭhitassa kāyena kato abhihāro dissatīti vuttaṃ hoti. Kāyavācāpaṭikkhepoti tathā abhihaṭe bhojane paṭiggāhakassa hatthavikārādiko kāyiko vā ‘‘ala’’ntiādiko vācasiko vā paṭikkhepo paññāyatīti attho.
౧౨౪౨. నిప్పపఞ్చేనాతి సహ వాసనాయ పహీనతణ్హాదిపపఞ్చత్తయరహితేన తథాగతేన.
1242.Nippapañcenāti saha vāsanāya pahīnataṇhādipapañcattayarahitena tathāgatena.
౧౨౪౩. తత్థాతి ఓదనాదీసు. సత్తన్నన్తి ‘‘సాలీ’’తిఆదినా వక్ఖమానానురూపానం.
1243.Tatthāti odanādīsu. Sattannanti ‘‘sālī’’tiādinā vakkhamānānurūpānaṃ.
౧౨౪౪. ఓదకోతి ఉదకే భవో. ఏత్థాతి పఞ్చఙ్గపవారణాయ. అయంనిచ్ఛయోతి వక్ఖమానవిధిప్పకారం వినిచ్ఛయం దస్సేతి.
1244.Odakoti udake bhavo. Etthāti pañcaṅgapavāraṇāya. Ayaṃnicchayoti vakkhamānavidhippakāraṃ vinicchayaṃ dasseti.
౧౨౪౫. సాలీతి సబ్బసాలిజాతి. వీహీతి సబ్బవీహిజాతి. కఙ్గూతి సేతరత్తకాళభేదా సబ్బా కఙ్గుజాతి. వరకో సేతవరకో. ధఞ్ఞేన సమ్భతపుఞ్ఞసమ్భారేన భగవతా.
1245.Sālīti sabbasālijāti. Vīhīti sabbavīhijāti. Kaṅgūti setarattakāḷabhedā sabbā kaṅgujāti. Varako setavarako. Dhaññena sambhatapuññasambhārena bhagavatā.
౧౨౪౬. తిణన్తి తిణబీజమేవ వుత్తం. దీపితం సఙ్గహితం. వరకచోరకోతి సుఖుమవరకో.
1246.Tiṇanti tiṇabījameva vuttaṃ. Dīpitaṃ saṅgahitaṃ. Varakacorakoti sukhumavarako.
౧౨౪౮. అఙ్గసమ్పత్తిం దస్సేతుమాహ ‘‘హత్థేనా’’తిఆది.
1248. Aṅgasampattiṃ dassetumāha ‘‘hatthenā’’tiādi.
౧౨౪౯. తనూతి తనుకా.
1249.Tanūti tanukā.
౧౨౫౦. న రక్ఖతి పవారణం.
1250.Na rakkhati pavāraṇaṃ.
౧౨౫౧-౨. ధఞ్ఞరసాదీనీతి ఆది-సద్దేన దధిఆదయో గహితా. ఆరోపేత్వాతి ఉద్ధనం ఆరోపేత్వా. ఫలన్తి ఏలాళుకాదిఫలం. పణ్ణన్తి సూపసాకం. కళీరన్తి వేళుఆదీనం కళీరం. బహూనీతి తేసమేవ విసేసనం. తత్థ చాతి పక్ఖిత్తపణ్ణాదిమ్హి తక్కాదికే. ఓధిం దస్సేతీతి ఏత్థ ‘‘పరిభోగకాలే’’తి సేసో. సఞ్జనేతీతి ఏత్థ ‘‘ఫలాదియాగూ’’తి లబ్భతి.
1251-2.Dhaññarasādīnīti ādi-saddena dadhiādayo gahitā. Āropetvāti uddhanaṃ āropetvā. Phalanti elāḷukādiphalaṃ. Paṇṇanti sūpasākaṃ. Kaḷīranti veḷuādīnaṃ kaḷīraṃ. Bahūnīti tesameva visesanaṃ. Tattha cāti pakkhittapaṇṇādimhi takkādike. Odhiṃ dassetīti ettha ‘‘paribhogakāle’’ti seso. Sañjanetīti ettha ‘‘phalādiyāgū’’ti labbhati.
౧౨౫౩-౪. రసేతి మంసాదిరసే. ‘‘యాగుం గణ్హథా’’తి వా ‘‘యాగు’’న్తి వా వత్వాతి యోజేతబ్బా. యాగు సఙ్గహితాతి ఏత్థ ఓధిపఞ్ఞాయనఅపఞ్ఞాయనవికప్పద్వయే యాగుయా సమో వినిచ్ఛయోతి అధిప్పాయో.
1253-4.Raseti maṃsādirase. ‘‘Yāguṃ gaṇhathā’’ti vā ‘‘yāgu’’nti vā vatvāti yojetabbā. Yāgu saṅgahitāti ettha odhipaññāyanaapaññāyanavikappadvaye yāguyā samo vinicchayoti adhippāyo.
౧౨౫౫. ఛుపన్తీతి సమ్ఫుసన్తి. ఛుప సమ్ఫస్సేతి ధాతు, పక్ఖిపన్తీతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘యత్థ మచ్ఛమంసం పక్ఖిపన్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯). సాసపమత్తమ్పి మచ్ఛమంసం వా సచే పఞ్ఞాయతీతి యోజనా. పవారణన్తి ఏత్థ ‘‘జనేతీ’’తి సేసో. యాగుయాతి పదం పచ్చత్తవసేన విపరిణామేత్వా యాగు జనేతీతి యోజేతబ్బం.
1255.Chupantīti samphusanti. Chupa samphasseti dhātu, pakkhipantīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yattha macchamaṃsaṃ pakkhipantī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Sāsapamattampi macchamaṃsaṃ vā sace paññāyatīti yojanā. Pavāraṇanti ettha ‘‘janetī’’ti seso. Yāguyāti padaṃ paccattavasena vipariṇāmetvā yāgu janetīti yojetabbaṃ.
౧౨౫౬. సంసట్ఠోతి పరిస్సావితో న సఞ్జనేతీతి యోజనా.
1256.Saṃsaṭṭhoti parissāvito na sañjanetīti yojanā.
౧౨౫౭. సబ్బసో ఠపేత్వాతి సమ్బన్ధో. మంసాదిపక్ఖిత్తఓదనాదిప్పకరణావసేసతో అఙ్గం దస్సేతుమాహ ‘‘సబ్బసో’’తి. సబ్బసో న పవారేతీతి యోజనా. వేళుతణ్డులన్తి వేళువీహీనం తణ్డులం. ఆది-సద్దేన కన్దమూలం సఙ్గహితం. యథాహ ‘‘వేణుతణ్డులాదీహి వా కన్దమూలఫలేహి వా యేహి కేహిచి కతభత్త’’న్తి.
1257. Sabbaso ṭhapetvāti sambandho. Maṃsādipakkhittaodanādippakaraṇāvasesato aṅgaṃ dassetumāha ‘‘sabbaso’’ti. Sabbaso na pavāretīti yojanā. Veḷutaṇḍulanti veḷuvīhīnaṃ taṇḍulaṃ. Ādi-saddena kandamūlaṃ saṅgahitaṃ. Yathāha ‘‘veṇutaṇḍulādīhi vā kandamūlaphalehi vā yehi kehici katabhatta’’nti.
౧౨౫౮. తతోతి సాలిఆదితో, వేళుఆదితో చ, తతో నిబ్బత్తా పుథుకా వాతి అత్థో. తాహీతి పుథుకాహి. సుద్ధాతి పుథుకాదీహి అమిస్సా న పవారేన్తీతి సమ్బన్ధో.
1258.Tatoti sāliādito, veḷuādito ca, tato nibbattā puthukā vāti attho. Tāhīti puthukāhi. Suddhāti puthukādīhi amissā na pavārentīti sambandho.
౧౨౫౯. భట్ఠానన్తి భజ్జితానం. సత్తూహి సఙ్గహితం సత్తుసఙ్గహితం.
1259.Bhaṭṭhānanti bhajjitānaṃ. Sattūhi saṅgahitaṃ sattusaṅgahitaṃ.
౧౨౬౧. సత్తూనం మోదకోతి సత్తుబద్ధం, బద్ధసత్తూతి అత్థో.
1261.Sattūnaṃ modakoti sattubaddhaṃ, baddhasattūti attho.
౧౨౬౩. తేహేవాతి లాజేహి ఏవ. సుద్ధం ఖజ్జకం వాతి వక్ఖమాననయేన మచ్ఛాదీహి అసమ్మిస్సం ఖజ్జకం.
1263.Tehevāti lājehi eva. Suddhaṃ khajjakaṃ vāti vakkhamānanayena macchādīhi asammissaṃ khajjakaṃ.
౧౨౬౪. ‘‘పూరిత’’న్తిఆదినా తబ్బిపరియాయం దస్సేతి. తన్తి కుణ్డకాది.
1264.‘‘Pūrita’’ntiādinā tabbipariyāyaṃ dasseti. Tanti kuṇḍakādi.
౧౨౬౬. అకప్పియం మంసం. అవత్థుత్తాతి అకప్పియమంసానం వారేతబ్బత్తా పవారణాయ అవత్థుత్తా.
1266.Akappiyaṃ maṃsaṃ. Avatthuttāti akappiyamaṃsānaṃ vāretabbattā pavāraṇāya avatthuttā.
౧౨౬౭. వత్థుకత్తాతి కప్పియమంసస్స పవారణాయ వత్థుభూతత్తా. పవారేతీతి ఏత్థ ‘‘ఖాదియమానస్స చ మంసత్తా’’తి సేసో దట్ఠబ్బో. యథాహ ‘‘యం పన ఖాదతి, తం కిఞ్చాపి పటిక్ఖిపితబ్బట్ఠానే ఠితం, ఖాదియమానం పన మంసభావం న జహతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯).
1267.Vatthukattāti kappiyamaṃsassa pavāraṇāya vatthubhūtattā. Pavāretīti ettha ‘‘khādiyamānassa ca maṃsattā’’ti seso daṭṭhabbo. Yathāha ‘‘yaṃ pana khādati, taṃ kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṃ, khādiyamānaṃ pana maṃsabhāvaṃ na jahatī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239).
౧౨౬౮. కిఞ్చి కప్పియభోజనన్తి పఞ్చసు భోజనేసు యం కిఞ్చి కప్పియభోజనం.
1268.Kiñci kappiyabhojananti pañcasu bhojanesu yaṃ kiñci kappiyabhojanaṃ.
౧౨౬౯. అకప్పియం మంసం అఞ్ఞన్తి అకప్పియమంసతో అవసేసం కులదూసనాదివసేన ఉప్పన్నభోజనం గహితం. యథాహ ‘‘కులదూసనవేజ్జకమ్మఉత్తరిమనుస్సధమ్మారోచనసాదితరూపియాదీహి నిబ్బత్తం బుద్ధపటికుట్ఠం అనేసనాయ ఉప్పన్నం అకప్పియభోజనం పటిక్ఖిపతి, న పవారేతీ’’తి.
1269.Akappiyaṃ maṃsaṃ aññanti akappiyamaṃsato avasesaṃ kuladūsanādivasena uppannabhojanaṃ gahitaṃ. Yathāha ‘‘kuladūsanavejjakammauttarimanussadhammārocanasāditarūpiyādīhi nibbattaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ anesanāya uppannaṃ akappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, na pavāretī’’ti.
౧౨౭౦-౧. అసనం భోజనన్తి అఙ్గద్వయే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘సచే అజ్ఝోహట’’న్తిఆది. అజ్ఝోహటన్తి పరగలగతం హోతి. ‘‘పత్తే’’తి ఇమినా థాలకాదిభాజనఞ్చ గహితం. కత్థచి భోజనం నత్థీతి యోజనా. పత్తే, హత్థే, ముఖే వా యత్థ కత్థచి పఞ్చన్నం భోజనానం కిఞ్చి న విజ్జతి, గన్ధమత్తం పఞ్ఞాయతీతి వుత్తం హోతి.
1270-1. Asanaṃ bhojananti aṅgadvaye vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘sace ajjhohaṭa’’ntiādi. Ajjhohaṭanti paragalagataṃ hoti. ‘‘Patte’’ti iminā thālakādibhājanañca gahitaṃ. Katthaci bhojanaṃ natthīti yojanā. Patte, hatthe, mukhe vā yattha katthaci pañcannaṃ bhojanānaṃ kiñci na vijjati, gandhamattaṃ paññāyatīti vuttaṃ hoti.
౧౨౭౨. ఆదాయాతి ఏత్థ ‘‘అఞ్ఞత్ర భుఞ్జితు’’న్తి సేసో. ‘‘యోపి అఞ్ఞత్ర గన్త్వా భుఞ్జితుకామో ముఖే భత్తం గిలిత్వా సేసం ఆదాయా’’తిఆదినా (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯) మహాపచ్చరియట్ఠకథాయం వుత్తవచనస్స పమాణత్తా ఆహ ‘‘న పవారేతీ’’తి.
1272.Ādāyāti ettha ‘‘aññatra bhuñjitu’’nti seso. ‘‘Yopi aññatra gantvā bhuñjitukāmo mukhe bhattaṃ gilitvā sesaṃ ādāyā’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 238-239) mahāpaccariyaṭṭhakathāyaṃ vuttavacanassa pamāṇattā āha ‘‘na pavāretī’’ti.
౧౨౭౩. ‘‘ముఖే భత్తం గిలితం, హత్థే భత్తం విఘాసాదస్స దాతుకామో, పత్తే భత్తం భిక్ఖుస్స దాతుకామో, సచే తస్మిం ఖణే పటిక్ఖిపతి, న పవారేతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯) ఏవమాగతం కురున్దట్ఠకథం సఙ్గహేతుం ‘‘ముఖే చ భత్త’’న్తిఆదివచనతో చ ‘‘అసనస్స ఉపచ్ఛేదా’’తిఆదినా వక్ఖమానాయ యుత్తియా అసనావసానే యుజ్జమానత్తా చ ఇమిస్సా గాథాయ ‘‘భోత్తుకామో’’తి పాఠం అగ్గహేత్వా ‘‘దాతుకామో’’తి పాఠో గహేతబ్బో.
1273. ‘‘Mukhe bhattaṃ gilitaṃ, hatthe bhattaṃ vighāsādassa dātukāmo, patte bhattaṃ bhikkhussa dātukāmo, sace tasmiṃ khaṇe paṭikkhipati, na pavāretī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239) evamāgataṃ kurundaṭṭhakathaṃ saṅgahetuṃ ‘‘mukhe ca bhatta’’ntiādivacanato ca ‘‘asanassa upacchedā’’tiādinā vakkhamānāya yuttiyā asanāvasāne yujjamānattā ca imissā gāthāya ‘‘bhottukāmo’’ti pāṭhaṃ aggahetvā ‘‘dātukāmo’’ti pāṭho gahetabbo.
౧౨౭౪. ‘‘అసనస్స ఉపచ్ఛేదా’’తి ఇమినా తస్మింయేవ ఆసనే యథానిసిన్నేనేవ కాతబ్బే అసనే ఆసావచ్ఛేదో దీపితో. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘తస్మిం పన ఆసనే న భుఞ్జితుకామో, విహారం పవిసిత్వా భుఞ్జితుకామో, అఞ్ఞస్స వా దాతుకామో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯). కురున్దట్ఠకథాయం తస్స వినిచ్ఛయస్స దస్సితత్తా ‘‘మహాపఞ్ఞా’’తి కురున్దట్ఠకథాచరియం సన్ధాయాహ. కారణాకారణఞ్ఞునోతి ‘‘పవారణస్స ఇదం కారణం, ఇదం అకారణ’’న్తి జానన్తా. ‘‘కారణాకారణఞ్ఞునా’’తి కత్థచి పోత్థకే లిఖన్తి. తత్థ మహాపఞ్ఞా కారణాకారణఞ్ఞునో ఆచరియా అసనస్స…పే॰… సోతి హి కారణం కథయన్తీతి యోజనా.
1274.‘‘Asanassa upacchedā’’ti iminā tasmiṃyeva āsane yathānisinneneva kātabbe asane āsāvacchedo dīpito. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tasmiṃ pana āsane na bhuñjitukāmo, vihāraṃ pavisitvā bhuñjitukāmo, aññassa vā dātukāmo’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Kurundaṭṭhakathāyaṃ tassa vinicchayassa dassitattā ‘‘mahāpaññā’’ti kurundaṭṭhakathācariyaṃ sandhāyāha. Kāraṇākāraṇaññunoti ‘‘pavāraṇassa idaṃ kāraṇaṃ, idaṃ akāraṇa’’nti jānantā. ‘‘Kāraṇākāraṇaññunā’’ti katthaci potthake likhanti. Tattha mahāpaññā kāraṇākāraṇaññuno ācariyā asanassa…pe… soti hi kāraṇaṃ kathayantīti yojanā.
౧౨౭౫. హత్థపాసఙ్గే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘గణ్హతో…పే॰… పసారిత’’న్తి. గణ్హతోతి యేన ఇరియాపథేన సమన్నాగతో హుత్వా గణ్హాతి, ఏవం గణ్హతో. పచ్ఛిమం అఙ్గన్తి దాయకేన దిన్నస్స పటిగ్గాహకస్స యో అవయవో పరభాగే హోతి , తం ఠానాదిఇరియాపథసమన్నాగతస్స పటిగ్గాహకస్స పణ్హిఆదిం పచ్ఛిమం అఙ్గం. దదతో పసారితం హత్థం వినా పురిమం అఙ్గన్తి యోజనా. పసారితం హత్థన్తి ఏత్థ ‘‘దాతు’’న్తి సేసో. ఉభిన్నన్తి ఏత్థ ‘‘అన్తరే’’తి సేసో. పటిగ్గాహకదాయకానం పచ్ఛిమపురిమానం ఉభిన్నం అఙ్గానం అన్తరే ఓకాసే. అడ్ఢం ఉపడ్ఢం హత్థం తేయ్యం తతియం యస్సాతి విగ్గహో, అతిరేకవిదత్థిద్విరతనప్పమాణన్తి అత్థో.
1275. Hatthapāsaṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘gaṇhato…pe… pasārita’’nti. Gaṇhatoti yena iriyāpathena samannāgato hutvā gaṇhāti, evaṃ gaṇhato. Pacchimaṃ aṅganti dāyakena dinnassa paṭiggāhakassa yo avayavo parabhāge hoti , taṃ ṭhānādiiriyāpathasamannāgatassa paṭiggāhakassa paṇhiādiṃ pacchimaṃ aṅgaṃ. Dadato pasāritaṃ hatthaṃ vinā purimaṃ aṅganti yojanā. Pasāritaṃ hatthanti ettha ‘‘dātu’’nti seso. Ubhinnanti ettha ‘‘antare’’ti seso. Paṭiggāhakadāyakānaṃ pacchimapurimānaṃ ubhinnaṃ aṅgānaṃ antare okāse. Aḍḍhaṃ upaḍḍhaṃ hatthaṃ teyyaṃ tatiyaṃ yassāti viggaho, atirekavidatthidviratanappamāṇanti attho.
౧౨౭౬. అభిహారఙ్గే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘తస్మి’’న్తిఆది. అడ్ఢతేయ్యే తస్మిం ఠానే ఠత్వాతి యోజనా, ద్విరతనవిదత్థిపమాణే తస్మిం ఠానే ఠత్వాతి అత్థో. అభిహటన్తి ఉపనీతం. తాదిసన్తి అభిహటసదిసం, పవారణపహోనకానం పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరన్తి అత్థో.
1276. Abhihāraṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘tasmi’’ntiādi. Aḍḍhateyye tasmiṃ ṭhāne ṭhatvāti yojanā, dviratanavidatthipamāṇe tasmiṃ ṭhāne ṭhatvāti attho. Abhihaṭanti upanītaṃ. Tādisanti abhihaṭasadisaṃ, pavāraṇapahonakānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataranti attho.
౧౨౭౭-౮. ఆధారకే వాపీతి వలయాదిపత్తాధారకేపి. ఊరూసూతి ద్విన్నం ఊరూనం మజ్ఝే, అఙ్కేతి అత్థో. ఆహరిత్వాతి అభిహరిత్వా. భత్తం గణ్హాతీతి ఏత్థ ‘‘ఇతో’’తి సేసో, ‘‘ఇతో భత్తం గణ్హా’’తి అనన్తరే నిసిన్నో చ భాసతీతి యోజనా. భత్తన్తి ఉపలక్ఖణం, పఞ్చసు భోజనేసు యం కిఞ్చీతి అత్థో. తన్తి తథా గణ్హితుం వుత్తభత్తాదిభోజనం. అభిహారస్స చాతి ఏత్థ చ-సద్దో పదపూరణత్థో, ఏవకారత్థో వా, అభావా ఏవాతి యోజనా.
1277-8.Ādhārake vāpīti valayādipattādhārakepi. Ūrūsūti dvinnaṃ ūrūnaṃ majjhe, aṅketi attho. Āharitvāti abhiharitvā. Bhattaṃ gaṇhātīti ettha ‘‘ito’’ti seso, ‘‘ito bhattaṃ gaṇhā’’ti anantare nisinno ca bhāsatīti yojanā. Bhattanti upalakkhaṇaṃ, pañcasu bhojanesu yaṃ kiñcīti attho. Tanti tathā gaṇhituṃ vuttabhattādibhojanaṃ. Abhihārassa cāti ettha ca-saddo padapūraṇattho, evakārattho vā, abhāvā evāti yojanā.
౧౨౭౯. ‘‘భత్తపచ్ఛి’’న్తి ఇదం ఉపలక్ఖణం.
1279.‘‘Bhattapacchi’’nti idaṃ upalakkhaṇaṃ.
౧౨౮౦. దీయమానేతి ఏత్థ ‘‘భోజనే’’తి సేసో. ఇతరోతి హత్థపాసే నిసిన్నో. అభిహారఙ్గస్స అభావా సో న పవారితోతి.
1280.Dīyamāneti ettha ‘‘bhojane’’ti seso. Itaroti hatthapāse nisinno. Abhihāraṅgassa abhāvā so na pavāritoti.
౧౨౮౧. పటిక్ఖేపఙ్గే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘కాయేనా’’తిఆది. వాచాభిహారస్స అనఙ్గత్తా ఆహ ‘‘కాయేనాభిహట’’న్తి. యథాహ ‘‘వాచాయ అభిహటం పటిక్ఖిపతో పవారణా నత్థీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯). అభిహటభోజనం పటిక్ఖిపితుం అఙ్గులియో వా హత్థం వా హత్థగతస్స కస్సచి చలనాదిం యం కఞ్చి కాయవికారం కరోన్తో, భముం ఉక్ఖిపన్తో, కుజ్ఝిత్వా ఓలోకేన్తో వా కాయేన పటిక్ఖిపతీతి వుచ్చతి. ‘‘అల’’న్తి వా ‘‘న గణ్హామీ’’తి వా ‘‘ఆగమేహీ’’తి వా ‘‘అధివాసేహీ’’తి వా ‘‘మా ఆకిరా’’తి వా ‘‘అపగచ్ఛాహీ’’తి వా ఏవమాదికం వదన్తో వాచాయ పటిక్ఖిపతీతి వుచ్చతి.
1281. Paṭikkhepaṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘kāyenā’’tiādi. Vācābhihārassa anaṅgattā āha ‘‘kāyenābhihaṭa’’nti. Yathāha ‘‘vācāya abhihaṭaṃ paṭikkhipato pavāraṇā natthī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Abhihaṭabhojanaṃ paṭikkhipituṃ aṅguliyo vā hatthaṃ vā hatthagatassa kassaci calanādiṃ yaṃ kañci kāyavikāraṃ karonto, bhamuṃ ukkhipanto, kujjhitvā olokento vā kāyena paṭikkhipatīti vuccati. ‘‘Ala’’nti vā ‘‘na gaṇhāmī’’ti vā ‘‘āgamehī’’ti vā ‘‘adhivāsehī’’ti vā ‘‘mā ākirā’’ti vā ‘‘apagacchāhī’’ti vā evamādikaṃ vadanto vācāya paṭikkhipatīti vuccati.
౧౨౮౨-౩. ఆకిరాతి ఏత్థాపి ‘‘ఇతి చా’’తి యోజేతబ్బం. ఏవం వదన్తస్స నివారేతుకామతాచిత్తే సతిపి నివారణవచనేన హోన్తం పవారణం ఆకిరాతిఆదివిధివచనే న హోతీతి ఆహ ‘‘న పన’న్తి పవారణా’’తి. పవారణా పన న అత్థీతి యోజనా.
1282-3.Ākirāti etthāpi ‘‘iti cā’’ti yojetabbaṃ. Evaṃ vadantassa nivāretukāmatācitte satipi nivāraṇavacanena hontaṃ pavāraṇaṃ ākirātiādividhivacane na hotīti āha ‘‘na pana’nti pavāraṇā’’ti. Pavāraṇā pana na atthīti yojanā.
౧౨౮౪. ‘‘రసం గణ్హథా’’తి వదేతి సమ్బన్ధో. తం సుత్వాతి తం వచనం సుత్వా.
1284. ‘‘Rasaṃ gaṇhathā’’ti vadeti sambandho. Taṃ sutvāti taṃ vacanaṃ sutvā.
౧౨౮౫. ‘‘సార’’న్తి ఇదం వణ్ణభణనమత్తం. ‘‘ఇద’’న్తి సామఞ్ఞేన మచ్ఛమంసం వదతి, పవారణఙ్గం హోతి. మచ్ఛరసం మంసరసన్తి ఏత్థ ద్వన్దసమాసస్సపి సమ్భవతో ‘‘మచ్ఛం, మంసం గణ్హా’’తి చ వుత్తం హోతి, తఞ్చ అఙ్గం హోతి.
1285.‘‘Sāra’’nti idaṃ vaṇṇabhaṇanamattaṃ. ‘‘Ida’’nti sāmaññena macchamaṃsaṃ vadati, pavāraṇaṅgaṃ hoti. Maccharasaṃ maṃsarasanti ettha dvandasamāsassapi sambhavato ‘‘macchaṃ, maṃsaṃ gaṇhā’’ti ca vuttaṃ hoti, tañca aṅgaṃ hoti.
౧౨౮౬. ‘‘రసం గణ్హా’’తి వుత్తే పనస్స వికప్పస్స అభావా పవారణస్స అఙ్గం న హోతి. తేనేవాహ ‘‘అత్థి చ మంసం చే’’తి.
1286. ‘‘Rasaṃ gaṇhā’’ti vutte panassa vikappassa abhāvā pavāraṇassa aṅgaṃ na hoti. Tenevāha ‘‘atthi ca maṃsaṃ ce’’ti.
౧౨౮౭. ముహుత్తం ఆగమేహీతి కఞ్చి కాలం ఓలోకేహి.
1287.Muhuttaṃāgamehīti kañci kālaṃ olokehi.
౧౨౮౮. పనసాదీహీతి ఆది-సద్దేన వేత్తఙ్గాదీనం గహణం.
1288.Panasādīhīti ādi-saddena vettaṅgādīnaṃ gahaṇaṃ.
౧౨౯౦. మచ్ఛసూపం మంససూపన్తి ఏత్థ సమాసవికప్పా ‘‘మచ్ఛరసం మంసరస’’న్తి ఏత్థ వియ దట్ఠబ్బా.
1290.Macchasūpaṃ maṃsasūpanti ettha samāsavikappā ‘‘maccharasaṃ maṃsarasa’’nti ettha viya daṭṭhabbā.
౧౨౯౧. కరమ్బకన్తి మచ్ఛమంసేన వా అఞ్ఞేన వా మిస్సస్సేవ సూపవిసేసస్స నామం. తేనేవ చ ‘‘మంసకరమ్బకం గణ్హథ, మచ్ఛకరమ్బకం గణ్హథా’’తి వుత్తే నిసేధేన పవారణా హోతి, ‘‘కరమ్బకం గణ్హథా’’తి వుత్తే అనియతవచనత్తా న హోతి. కళీరసూపాదీహి సమానవినిచ్ఛయభావం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏసేవ నయో వుత్తో’’తి.
1291.Karambakanti macchamaṃsena vā aññena vā missasseva sūpavisesassa nāmaṃ. Teneva ca ‘‘maṃsakarambakaṃ gaṇhatha, macchakarambakaṃ gaṇhathā’’ti vutte nisedhena pavāraṇā hoti, ‘‘karambakaṃ gaṇhathā’’ti vutte aniyatavacanattā na hoti. Kaḷīrasūpādīhi samānavinicchayabhāvaṃ dassetumāha ‘‘eseva nayo vutto’’ti.
౧౨౯౨. వుత్తస్మిన్తి వుత్తే.
1292.Vuttasminti vutte.
౧౨౯౩. యేనాతి భత్తేన. ఆపుచ్ఛితోతి ‘‘గణ్హథా’’తి వుత్తో. తస్స భత్తస్స. అత్థితాయ యాగుయా విజ్జమానత్తా. ఇతి కారణన్తి ఇదం పవారణకారణం.
1293.Yenāti bhattena. Āpucchitoti ‘‘gaṇhathā’’ti vutto. Tassa bhattassa. Atthitāya yāguyā vijjamānattā. Iti kāraṇanti idaṃ pavāraṇakāraṇaṃ.
౧౨౯౪. ‘‘యాగుమిస్సకం గణ్హా’’తి వుత్తే సా యాగు తత్థ తస్మిం అభిహటే భాజనే పక్ఖిత్తభత్తేన సమా వా బహుతరా వా చే హోతి, సో ఏవం వత్వా అభిహటం పటిక్ఖేపం భిక్ఖు న పవారేతి కిరాతి యోజనా. కిరాతి అరుచిం సూచేతి. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘కారణం పన దుద్దస’’న్తి.
1294. ‘‘Yāgumissakaṃ gaṇhā’’ti vutte sā yāgu tattha tasmiṃ abhihaṭe bhājane pakkhittabhattena samā vā bahutarā vā ce hoti, so evaṃ vatvā abhihaṭaṃ paṭikkhepaṃ bhikkhu na pavāreti kirāti yojanā. Kirāti aruciṃ sūceti. Teneva vakkhati ‘‘kāraṇaṃ pana duddasa’’nti.
౧౨౯౫. సబ్బత్థాతి సబ్బఅట్ఠకథాసు.
1295.Sabbatthāti sabbaaṭṭhakathāsu.
౧౨౯౬. విసుం కత్వాతి ఏకసిత్థమ్పి యథా న హోతి, తథా రసం వా ఖీరం వా భత్తతో వియోజేత్వా.
1296.Visuṃ katvāti ekasitthampi yathā na hoti, tathā rasaṃ vā khīraṃ vā bhattato viyojetvā.
౧౨౯౭. గచ్ఛన్తేనేవాతి యావ భోజననిట్ఠానం, తావ గచ్ఛన్తేనేవ. యథాహ ‘‘గచ్ఛన్తేన నదిపూరం పత్తేనపి అట్ఠత్వా నదితీరే గుమ్బం పరిక్ఖిపిత్వా విచరన్తేన నావం వా సేతుం వా ఆరుళ్హేన అట్ఠత్వా వట్టేత్వా విచరన్తేనా’’తి.
1297.Gacchantenevāti yāva bhojananiṭṭhānaṃ, tāva gacchanteneva. Yathāha ‘‘gacchantena nadipūraṃ pattenapi aṭṭhatvā naditīre gumbaṃ parikkhipitvā vicarantena nāvaṃ vā setuṃ vā āruḷhena aṭṭhatvā vaṭṭetvā vicarantenā’’ti.
౧౨౯౮. సోతి గచ్ఛన్తో. తతోతి ఠానతో, గమనఇరియాపథస్స వికోపితత్తాతి అధిప్పాయో.
1298.Soti gacchanto. Tatoti ṭhānato, gamanairiyāpathassa vikopitattāti adhippāyo.
౧౨౯౯. ఆసనం అవిచాలేత్వాతి నిసజ్జావసేన ఫుట్ఠట్ఠానం అచాలేత్వా, అనుట్ఠహిత్వాతి వుత్తం హోతి. ‘‘అదిన్నాదానే వియ ఠానాచావనం గహేతబ్బ’’న్తి గణ్ఠిపదే వుత్తం.
1299.Āsanaṃavicāletvāti nisajjāvasena phuṭṭhaṭṭhānaṃ acāletvā, anuṭṭhahitvāti vuttaṃ hoti. ‘‘Adinnādāne viya ṭhānācāvanaṃ gahetabba’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ.
౧౩౦౦. తతోతి పవారితకాలతో ఉద్ధం, తతో నిసిన్నట్ఠానతో వా. ఇతో, ఏత్తో వా. ఈసకమ్పి సంసరితున్తి నిసిన్నట్ఠానతో ఇతో చితో చ థోకమ్పి సంసరితుం, అపగన్తున్తి అత్థో.
1300.Tatoti pavāritakālato uddhaṃ, tato nisinnaṭṭhānato vā. Ito, etto vā. Īsakampi saṃsaritunti nisinnaṭṭhānato ito cito ca thokampi saṃsarituṃ, apagantunti attho.
౧౩౦౧. సబ్బత్థాతి పీఠకాదిసంహారిమే సబ్బస్మిం ఆసనే. ‘‘వినయఞ్ఞునా’’తి ఇమినా ‘‘సచే పన నం సహ మఞ్చేన ఉక్ఖిపిత్వా అఞ్ఞత్ర నేన్తి, వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯) అట్ఠకథాయం ‘‘పీఠకాదీసుపి అయమేవ వినిచ్ఛయో’’తి వుత్తభావం జానన్తేనాతి వుత్తం హోతి.
1301.Sabbatthāti pīṭhakādisaṃhārime sabbasmiṃ āsane. ‘‘Vinayaññunā’’ti iminā ‘‘sace pana naṃ saha mañcena ukkhipitvā aññatra nenti, vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239) aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pīṭhakādīsupi ayameva vinicchayo’’ti vuttabhāvaṃ jānantenāti vuttaṃ hoti.
౧౩౦౨. నిపజ్జిత్వాతి ఏత్థ ‘‘పరివత్తన్తేన యేన పస్సేన నిపన్నో, తస్స ఠానం నాతిక్కమేతబ్బ’’న్తి వచనతో పుబ్బసయితట్ఠానం అవిజహిత్వా సయిత్వాయేవాతి అత్థో. తథేవాతి ఉక్కుటికో హుత్వావాతి వుత్తం హోతి. ‘‘తస్స పన హేట్ఠా పలాలపీఠం వా కిఞ్చి వా నిసీదనకం దాతబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯) అట్ఠకథాయం వుత్తం.
1302.Nipajjitvāti ettha ‘‘parivattantena yena passena nipanno, tassa ṭhānaṃ nātikkametabba’’nti vacanato pubbasayitaṭṭhānaṃ avijahitvā sayitvāyevāti attho. Tathevāti ukkuṭiko hutvāvāti vuttaṃ hoti. ‘‘Tassa pana heṭṭhā palālapīṭhaṃ vā kiñci vā nisīdanakaṃ dātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 238-239) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
౧౩౦౩. అతిరిత్తం కరోన్తేన సిక్ఖునా భాజనం ఓనమేత్వాన భోజనే దస్సితే అథ ‘‘అలమేతం సబ్బ’’న్తి వత్తబ్బన్తి యోజనా. తత్థ అతిరిత్తం కరోన్తేనాతి ‘‘అతిరిత్తం నామ కప్పియకతం హోతి, పటిగ్గహితకతం హోతి, ఉచ్చారితకతం హోతి, హత్థపాసే కతం హోతి, భుత్తావినా కతం హోతి, భుత్తావినా పవారితేన ఆసనా అవుట్ఠితేన కతం హోతి, ‘అలమేతం సబ్బ’న్తి వుత్తం హోతి, గిలానాతిరిత్తం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౩౯) వుత్తేసు అట్ఠసు ఆకారేసు అన్తం వినా పురిమేహి సత్తహి వినయకమ్మాకారేహి అతిరిత్తం కరోన్తేనాతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘ఇమేహి సత్తహి వినయకమ్మాకారేహి యం అతిరిత్త’’న్తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯).
1303. Atirittaṃ karontena sikkhunā bhājanaṃ onametvāna bhojane dassite atha ‘‘alametaṃ sabba’’nti vattabbanti yojanā. Tattha atirittaṃ karontenāti ‘‘atirittaṃ nāma kappiyakataṃ hoti, paṭiggahitakataṃ hoti, uccāritakataṃ hoti, hatthapāse kataṃ hoti, bhuttāvinā kataṃ hoti, bhuttāvinā pavāritena āsanā avuṭṭhitena kataṃ hoti, ‘alametaṃ sabba’nti vuttaṃ hoti, gilānātirittaṃ hotī’’ti (pāci. 239) vuttesu aṭṭhasu ākāresu antaṃ vinā purimehi sattahi vinayakammākārehi atirittaṃ karontenāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘imehi sattahi vinayakammākārehi yaṃ atiritta’’ntiādi (pāci. aṭṭha. 238-239).
ఇధ అతిరిత్తం కాతుం అభిహటభోజనం కప్పియఞ్చ నామ హోతి, కప్పియకతేన సిఙ్గివేరలసుణాదివత్థునా యుత్తతాయ చ అకప్పియమంసాభావేన చ కులదూసనాదీహి అనుప్పన్నభావేన చ కతఞ్చ నామ హోతి. ‘‘అలమేతం సబ్బ’’న్తి అతిరిత్తకతభావతో ఏవం కప్పియఞ్చ తం కతం చాతి కప్పియకతన్తి వుత్తం హోతి. ఏవముపరిపి కత-సద్దస్స అత్థో చ సమాసవిగ్గహో చ వేదితబ్బో . అవసిట్ఠపదేసు భిక్ఖునా పటిగ్గహితం పటిగ్గహితం నామ. తం కారాపేత్వా ఆగతేన భిక్ఖునా థోకం ఉచ్చారేత్వా, ఓతారేత్వా వా దస్సితం ఉచ్చారితకతం నామ. కప్పియం కారాపేతుమాగతస్స అడ్ఢతేయ్యహత్థప్పమాణహత్థపాసబ్భన్తరగతేన అతిరిత్తకతం ‘‘హత్థపాసే కత’’న్తి వుచ్చతి. అన్తమసో పవారణజనకం యం కిఞ్చి భోజనం కుసగ్గేనాపి గహేత్వా భుత్తత్తా భుత్తావినా. యథాహ ‘‘పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భోజనం అన్తమసో కుసగ్గేనాపి భుత్తం హోతీ’’తి. భుఞ్జన్తో పవారితో హుత్వా యో ఆసనం న కోపేతి, సో భుత్తావీ పవారితో ‘‘ఆసనా అవుట్ఠితో’’తి వుచ్చతి, తేన కతం ‘‘భుత్తావినా…పే॰… అవుట్ఠితేన కత’’న్తి వుత్తం. ‘‘అలమేతం సబ్బ’’న్తి వచీభేదం కత్వా వుత్తం ‘‘అలమేతం సబ్బన్తి వుత్తం హోతీ’’తి దస్సితం. అయం సత్తవిధో వినయకమ్మాకారో నామ.
Idha atirittaṃ kātuṃ abhihaṭabhojanaṃ kappiyañca nāma hoti, kappiyakatena siṅgiveralasuṇādivatthunā yuttatāya ca akappiyamaṃsābhāvena ca kuladūsanādīhi anuppannabhāvena ca katañca nāma hoti. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti atirittakatabhāvato evaṃ kappiyañca taṃ kataṃ cāti kappiyakatanti vuttaṃ hoti. Evamuparipi kata-saddassa attho ca samāsaviggaho ca veditabbo . Avasiṭṭhapadesu bhikkhunā paṭiggahitaṃ paṭiggahitaṃ nāma. Taṃ kārāpetvā āgatena bhikkhunā thokaṃ uccāretvā, otāretvā vā dassitaṃ uccāritakataṃ nāma. Kappiyaṃ kārāpetumāgatassa aḍḍhateyyahatthappamāṇahatthapāsabbhantaragatena atirittakataṃ ‘‘hatthapāse kata’’nti vuccati. Antamaso pavāraṇajanakaṃ yaṃ kiñci bhojanaṃ kusaggenāpi gahetvā bhuttattā bhuttāvinā. Yathāha ‘‘pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ antamaso kusaggenāpi bhuttaṃ hotī’’ti. Bhuñjanto pavārito hutvā yo āsanaṃ na kopeti, so bhuttāvī pavārito ‘‘āsanā avuṭṭhito’’ti vuccati, tena kataṃ ‘‘bhuttāvinā…pe… avuṭṭhitena kata’’nti vuttaṃ. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti vacībhedaṃ katvā vuttaṃ ‘‘alametaṃ sabbanti vuttaṃ hotī’’ti dassitaṃ. Ayaṃ sattavidho vinayakammākāro nāma.
గిలానాతిరిత్తకం పన ఇమిస్సా గాథాయ అవుత్తమ్పి అనతిరిత్తసన్దస్సనత్థం వక్ఖమానాయ ‘‘కత’’న్తిఆదిగాథాయ ‘‘న గిలానాతిరిత్తఞ్చా’’తి ఇమస్స విపరియాయతో వేదితబ్బం. గిలానతో అతిరిత్తం, తస్స అఞ్ఞదినేసు భుఞ్జనత్థాయ ఉపట్ఠాపితమ్పి గిలానాతిరిత్తం నామ.
Gilānātirittakaṃ pana imissā gāthāya avuttampi anatirittasandassanatthaṃ vakkhamānāya ‘‘kata’’ntiādigāthāya ‘‘na gilānātirittañcā’’ti imassa vipariyāyato veditabbaṃ. Gilānato atirittaṃ, tassa aññadinesu bhuñjanatthāya upaṭṭhāpitampi gilānātirittaṃ nāma.
‘‘తేన భిక్ఖునా’’తి ఇమినా ‘‘భుత్తావినా’’తి చ ‘‘భుత్తావినా పవారితేన ఆసనా వుట్ఠితేనా’’తి చ వుత్తప్పకారేన విసిట్ఠం తేనేవ పాకటం భిక్ఖుం పరామసతి, పవారణజనకానం పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం అప్పమత్తకమ్పి భుత్తావినా, భుత్తావీ పవారితోపి హుత్వా ఆసనా అవుట్ఠితేన వా భిక్ఖునాతి వుత్తం హోతి. ఓనమిత్వాన భాజనేతి ఏత్థ ‘‘దస్సితే భోజనే’’తి సేసో, ‘‘అథా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. కప్పియకరణారహాని సిఙ్గివేరాదీని కప్పియం కారేత్వా పటిగ్గహాపేత్వా ఆగన్త్వా హత్థపాసబ్భన్తరే పత్వా అతిరిత్తం కారాపేన్తేన భిక్ఖునా భాజనం థోకం ఓనామేత్వా ఉచ్చారేత్వా దస్సితకాలానన్తరాతి వుత్తం హోతి. ఉత్తరి కాతబ్బం దస్సేతుమాహ ‘‘అల’’న్తిఆది.
‘‘Tena bhikkhunā’’ti iminā ‘‘bhuttāvinā’’ti ca ‘‘bhuttāvinā pavāritena āsanā vuṭṭhitenā’’ti ca vuttappakārena visiṭṭhaṃ teneva pākaṭaṃ bhikkhuṃ parāmasati, pavāraṇajanakānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ appamattakampi bhuttāvinā, bhuttāvī pavāritopi hutvā āsanā avuṭṭhitena vā bhikkhunāti vuttaṃ hoti. Onamitvāna bhājaneti ettha ‘‘dassite bhojane’’ti seso, ‘‘athā’’ti iminā sambandho. Kappiyakaraṇārahāni siṅgiverādīni kappiyaṃ kāretvā paṭiggahāpetvā āgantvā hatthapāsabbhantare patvā atirittaṃ kārāpentena bhikkhunā bhājanaṃ thokaṃ onāmetvā uccāretvā dassitakālānantarāti vuttaṃ hoti. Uttari kātabbaṃ dassetumāha ‘‘ala’’ntiādi.
ఏత్తావతా ‘‘తేన భిక్ఖునా’’తి ఇమినా ‘‘భుత్తావినా కతం, భుత్తావినా పవారితేన ఆసనా అవుట్ఠితేన కత’’న్తి అఙ్గద్వయం సఙ్గహితం. ‘‘ఓనమేత్వాన భాజన’’న్తి ఇమినా ‘‘ఉచ్చారితకతం హోతీ’’తి ఇదం సఙ్గహితం. ‘‘కప్పియకతం, పటిగ్గహితకతం, హత్థపాసేకత’’న్తి ఇదం తయం అనన్తరియవాచినా అథ-సద్దేన సఙ్గహితం. ‘‘అలమేతం సబ్బ’’న్తి ఇదం పనేత్థ సరూపేనేవ దస్సితన్తి దట్ఠబ్బం.
Ettāvatā ‘‘tena bhikkhunā’’ti iminā ‘‘bhuttāvinā kataṃ, bhuttāvinā pavāritena āsanā avuṭṭhitena kata’’nti aṅgadvayaṃ saṅgahitaṃ. ‘‘Onametvāna bhājana’’nti iminā ‘‘uccāritakataṃ hotī’’ti idaṃ saṅgahitaṃ. ‘‘Kappiyakataṃ, paṭiggahitakataṃ, hatthapāsekata’’nti idaṃ tayaṃ anantariyavācinā atha-saddena saṅgahitaṃ. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti idaṃ panettha sarūpeneva dassitanti daṭṭhabbaṃ.
౧౩౦౪. పత్తే ఠితభోజనమేవ అతిరిత్తం కాతబ్బన్తి నత్థి, పచ్ఛిఆదీసు యత్థ కత్థచి భాజనే ఠితమ్పి కాతబ్బన్తి దస్సేతుమాహ ‘‘కప్పియం పనా’’తి. కుణ్డేతి భణ్డుక్ఖలియం. భాజనేతి యం కిఞ్చి భాజనం గహితం.
1304. Patte ṭhitabhojanameva atirittaṃ kātabbanti natthi, pacchiādīsu yattha katthaci bhājane ṭhitampi kātabbanti dassetumāha ‘‘kappiyaṃ panā’’ti. Kuṇḍeti bhaṇḍukkhaliyaṃ. Bhājaneti yaṃ kiñci bhājanaṃ gahitaṃ.
౧౩౦౫. ఏతన్తి అతిరిత్తకతం ఏతం భోజనం. తం ఏకమేవ ఠపేత్వాతి యోజనా. ‘‘వట్టతేవా’’తి వుత్తేపి అబ్భఙ్గాదీనమత్థాయాతి గణ్హేయ్యున్తి ఆహ ‘‘భుఞ్జితబ్బ’’న్తి, తమేకం వినా పరేహి పరిభుఞ్జితబ్బన్తి అత్థో.
1305.Etanti atirittakataṃ etaṃ bhojanaṃ. Taṃ ekameva ṭhapetvāti yojanā. ‘‘Vaṭṭatevā’’ti vuttepi abbhaṅgādīnamatthāyāti gaṇheyyunti āha ‘‘bhuñjitabba’’nti, tamekaṃ vinā parehi paribhuñjitabbanti attho.
౧౩౦౬-౭. కప్పియం కారేత్వాతి అతిరిత్తం కారేత్వా. ఆకిరన్తి చేతి యది పక్ఖిపన్తి. పున తథా అతిరిత్తం కారేత్వా భుఞ్జితబ్బన్తి యోజనా.
1306-7.Kappiyaṃ kāretvāti atirittaṃ kāretvā. Ākiranti ceti yadi pakkhipanti. Puna tathā atirittaṃ kāretvā bhuñjitabbanti yojanā.
తం కేన అతిరిత్తం కాతబ్బన్తి ఆహ ‘‘యేనా’’తిఆది. తన్తి అతిరిత్తకతం భోజనం. యేన అకతన్తి యేన భిక్ఖునా పఠమం అతిరిత్తం న కతం, తేన కాతబ్బన్తి సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘యేన అకతన్తి అఞ్ఞేన భిక్ఖునా యేన పఠమం న కతం, తేన కాతబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯). యం వా అకతం, తం విసుం తేన వా కాతబ్బన్తి యోజనా. యం వా అకతన్తి తస్మిం అతిరిత్తకతభోజనే అపక్ఖిత్తం యం భోజనం అతిరిత్తం న కతం. తం విసుం తేన వా కాతబ్బన్తి పచ్ఛా పక్ఖిత్తం భోజనం అతిరిత్తం కతేన యథా అమిస్సం హోతి, తథా అఞ్ఞస్స భాజనస్స గహణవసేన విసుం కారేత్వా తేన పఠమం కతాతిరిత్తేనాపి అతిరిత్తం కాతబ్బం. యథాహ – ‘‘యఞ్చ అకతన్తి యేన పఠమం కప్పియం కతం, తేనాపి యం అకతం, తం కాతబ్బం. పఠమభాజనే పన కాతుం న లబ్భతి. తత్థ హి కరియమానం పఠమం కతేన సద్ధిం కతం హోతి, తస్మా అఞ్ఞస్మిం భాజనే కాతుం వట్టతీతి అధిప్పాయో’’తి.
Taṃ kena atirittaṃ kātabbanti āha ‘‘yenā’’tiādi. Tanti atirittakataṃ bhojanaṃ. Yena akatanti yena bhikkhunā paṭhamaṃ atirittaṃ na kataṃ, tena kātabbanti sambandho. Yathāha ‘‘yena akatanti aññena bhikkhunā yena paṭhamaṃ na kataṃ, tena kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 238-239). Yaṃ vā akataṃ, taṃ visuṃ tena vā kātabbanti yojanā. Yaṃ vā akatanti tasmiṃ atirittakatabhojane apakkhittaṃ yaṃ bhojanaṃ atirittaṃ na kataṃ. Taṃ visuṃ tena vā kātabbanti pacchā pakkhittaṃ bhojanaṃ atirittaṃ katena yathā amissaṃ hoti, tathā aññassa bhājanassa gahaṇavasena visuṃ kāretvā tena paṭhamaṃ katātirittenāpi atirittaṃ kātabbaṃ. Yathāha – ‘‘yañca akatanti yena paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ, tenāpi yaṃ akataṃ, taṃ kātabbaṃ. Paṭhamabhājane pana kātuṃ na labbhati. Tattha hi kariyamānaṃ paṭhamaṃ katena saddhiṃ kataṃ hoti, tasmā aññasmiṃ bhājane kātuṃ vaṭṭatīti adhippāyo’’ti.
౧౩౦౮. అకప్పియాదీహి సత్తహీతి ‘‘అనతిరిత్తం నామ అకప్పియకతం హోతి, అప్పటిగ్గహితకతం హోతి, అనుచ్చారితకతం హోతి, అహత్థపాసే కతం హోతి, అభుత్తావినా కతం హోతి, భుత్తావినా చ పవారితేన ఆసనా వుట్ఠితేన కతం హోతి, ‘అలమేతం సబ్బ’న్తి అవుత్తం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౩౯) వుత్తేహి సత్తహి వినయకమ్మాకారేహి. అతిరిత్తం కతన్తి యోజనా. ‘‘హోతి అనతిరిత్తక’’న్తి పదచ్ఛేదో.
1308.Akappiyādīhisattahīti ‘‘anatirittaṃ nāma akappiyakataṃ hoti, appaṭiggahitakataṃ hoti, anuccāritakataṃ hoti, ahatthapāse kataṃ hoti, abhuttāvinā kataṃ hoti, bhuttāvinā ca pavāritena āsanā vuṭṭhitena kataṃ hoti, ‘alametaṃ sabba’nti avuttaṃ hotī’’ti (pāci. 239) vuttehi sattahi vinayakammākārehi. Atirittaṃ katanti yojanā. ‘‘Hoti anatirittaka’’nti padacchedo.
౧౩౦౯. ఉపకట్ఠవేలాయపి అతిరిత్తం కరోన్తేన ‘‘అహం పాతోవ భుఞ్జి’’న్తి వా ‘‘థోకం పరిభుఞ్జి’’న్తి వా అచిన్తేత్వా కాతబ్బన్తి దస్సేతుమాహ ‘‘యోపీ’’తిఆది. ఉపకట్ఠూపనీతమ్పీతి ఉపకట్ఠవేలాయ ఉపనీతమ్పి భోజనం.
1309. Upakaṭṭhavelāyapi atirittaṃ karontena ‘‘ahaṃ pātova bhuñji’’nti vā ‘‘thokaṃ paribhuñji’’nti vā acintetvā kātabbanti dassetumāha ‘‘yopī’’tiādi. Upakaṭṭhūpanītampīti upakaṭṭhavelāya upanītampi bhojanaṃ.
౧౩౧౦. యామాదికాలికన్తి యామసత్తాహయావజీవికకాలికం. అనామిస్సన్తి ఆమిసేన అమిస్సం. తం యామాదికాలికం పరిభుఞ్జతోతి సమ్బన్ధో.
1310.Yāmādikālikanti yāmasattāhayāvajīvikakālikaṃ. Anāmissanti āmisena amissaṃ. Taṃ yāmādikālikaṃ paribhuñjatoti sambandho.
౧౩౧౨. గిలానస్స భుత్తాతిరిత్తం వియ కదాచి భుఞ్జిస్సతీతి ఉద్దిస్స ఠపితమ్పి గిలానాతిరిత్తం నామాతి అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౩౮-౨౩౯ అత్థతో సమానం) వుత్తం. ‘‘విహారాదీసు గిలానస్స పాపుణనకోట్ఠాసమ్పి గిలానాతిరిత్తం నామా’’తి వదన్తి.
1312. Gilānassa bhuttātirittaṃ viya kadāci bhuñjissatīti uddissa ṭhapitampi gilānātirittaṃ nāmāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 238-239 atthato samānaṃ) vuttaṃ. ‘‘Vihārādīsu gilānassa pāpuṇanakoṭṭhāsampi gilānātirittaṃ nāmā’’ti vadanti.
౧౩౧౩. కథినేనాతి పఠమకథినేన.
1313.Kathinenāti paṭhamakathinena.
పఠమపవారణకథావణ్ణనా.
Paṭhamapavāraṇakathāvaṇṇanā.
౧౩౧౪. అనతిరిత్తేనాతి ఏత్థ ‘‘ఖాదనీయేన వా భోజనీయేన వా’’తి సేసో. ఏత్థ ‘‘ఖాదనీయం నామ పఞ్చభోజనాని యామకాలికం సత్తాహకాలికం యావజీవికం ఠపేత్వా అవసేస’’న్తి (పాచి॰ ౨౩౯) వుత్తం పఞ్చభోజనతో అఞ్ఞం సబ్బం యావకాలికం ఖాదనీయం నామ. ‘‘భోజనీయం నామ పఞ్చ భోజనాని ఓదనో కుమ్మాసో సత్తు మచ్ఛో మంస’’న్తి (పాచి॰ ౨౩౯) వుత్తం. ఏత్థ వినిచ్ఛయో అనన్తరసిక్ఖాపదే వుత్తో. పవారేయ్యాతి ఏత్థ ‘‘అభిహట్ఠు’’న్తి సేసో. అభిహట్ఠుం పవారేయ్యాతి అభిహరిత్వా ‘‘హన్ద భిక్ఖు యావతకం ఇచ్ఛసి, తావతకం గహేత్వా ఖాద వా భుఞ్జ వా’’తి ఏవం పవారేయ్య. ‘‘పవారిత’’న్తిపదం వుత్తత్థమేవ. జానన్తి సుత్వా వా దిస్వా వా తస్స పవారితభావం జానన్తో. ఆసాదనాపేక్ఖోతి ఆసాదనం చోదనం మఙ్కుకరణభావం అపేక్ఖమానో. భుత్తేతి తస్స పయోగేన ఇతరేన భుఞ్జిత్వా పరియోసాపితే. తస్సాతి యో తస్స పవారితభావం ఞత్వా ‘‘భుఞ్జా’’తి నియోజేసి, తస్స.
1314.Anatirittenāti ettha ‘‘khādanīyena vā bhojanīyena vā’’ti seso. Ettha ‘‘khādanīyaṃ nāma pañcabhojanāni yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ ṭhapetvā avasesa’’nti (pāci. 239) vuttaṃ pañcabhojanato aññaṃ sabbaṃ yāvakālikaṃ khādanīyaṃ nāma. ‘‘Bhojanīyaṃ nāma pañca bhojanāni odano kummāso sattu maccho maṃsa’’nti (pāci. 239) vuttaṃ. Ettha vinicchayo anantarasikkhāpade vutto. Pavāreyyāti ettha ‘‘abhihaṭṭhu’’nti seso. Abhihaṭṭhuṃ pavāreyyāti abhiharitvā ‘‘handa bhikkhu yāvatakaṃ icchasi, tāvatakaṃ gahetvā khāda vā bhuñja vā’’ti evaṃ pavāreyya. ‘‘Pavārita’’ntipadaṃ vuttatthameva. Jānanti sutvā vā disvā vā tassa pavāritabhāvaṃ jānanto. Āsādanāpekkhoti āsādanaṃ codanaṃ maṅkukaraṇabhāvaṃ apekkhamāno. Bhutteti tassa payogena itarena bhuñjitvā pariyosāpite. Tassāti yo tassa pavāritabhāvaṃ ñatvā ‘‘bhuñjā’’ti niyojesi, tassa.
౧౩౧౫-౬. ఏకస్స భుఞ్జనేన అఞ్ఞస్స పాచిత్తి హోతీతి కథమేతన్తి ఆసఙ్కాయ తథా వుత్తత్తా పరిహరితుమాహ ‘‘దుక్కటం…పే॰… దస్సిత’’న్తి. ఇతరస్స గహణేతి పవారితభిక్ఖునో భుఞ్జనత్థాయ పటిగ్గహణే. అజ్ఝోహారపయోగేసు చాతి ఏత్థాపి ‘‘ఇతరస్సా’’తి సమ్బన్ధో. సబ్బం దుక్కటం, పాచిత్తియఞ్చ. దస్సితన్తి ‘‘అభిహరతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. తస్స వచనేన ‘ఖాదిస్సామి భుఞ్జిస్సామీ’తి పటిగ్గణ్హాతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అజ్ఝోహారే అజ్ఝోహారే ఆపత్తి దుక్కటస్స. భోజనపరియోసానే ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౨౪౪) దేసితం భగవతాతి అత్థో.
1315-6. Ekassa bhuñjanena aññassa pācitti hotīti kathametanti āsaṅkāya tathā vuttattā pariharitumāha ‘‘dukkaṭaṃ…pe… dassita’’nti. Itarassa gahaṇeti pavāritabhikkhuno bhuñjanatthāya paṭiggahaṇe. Ajjhohārapayogesu cāti etthāpi ‘‘itarassā’’ti sambandho. Sabbaṃ dukkaṭaṃ, pācittiyañca. Dassitanti ‘‘abhiharati, āpatti dukkaṭassa. Tassa vacanena ‘khādissāmi bhuñjissāmī’ti paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassa. Ajjhohāre ajjhohāre āpatti dukkaṭassa. Bhojanapariyosāne āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 244) desitaṃ bhagavatāti attho.
౧౩౧౭. ఉభయత్థాపి విమతిస్సాతి పవారితే చ అపవారితే చ విమతిస్స. దుక్కటం పరిదీపితన్తి ‘‘పవారితే వేమతికో. అప్పవారితే వేమతికో, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౨౪౫) దేసితం.
1317.Ubhayatthāpi vimatissāti pavārite ca apavārite ca vimatissa. Dukkaṭaṃ paridīpitanti ‘‘pavārite vematiko. Appavārite vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 245) desitaṃ.
౧౩౧౮. కారాపేత్వాతి ఏత్థ ‘‘భుఞ్జాహీ’’తి సేసో. అఞ్ఞస్సత్థాయాతి ఏత్థ ‘‘అభిహరన్తో గచ్ఛాహీ’’తి సేసో.
1318.Kārāpetvāti ettha ‘‘bhuñjāhī’’ti seso. Aññassatthāyāti ettha ‘‘abhiharanto gacchāhī’’ti seso.
౧౩౧౯. ఓమసవాదతుల్యావాతి ఇదం అదిన్నాదానసముట్ఠానం సన్ధాయాహ.
1319.Omasavādatulyāvāti idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sandhāyāha.
దుతియపవారణకథావణ్ణనా.
Dutiyapavāraṇakathāvaṇṇanā.
౧౩౨౦. ఖాదనీయం వాతి పఞ్చ భోజనాని చ కాలికత్తయఞ్చ వినా అవసేసేసు యం కిఞ్చి వా. భోజనీయం వాతి పఞ్చసు భోజనేసు అఞ్ఞతరమ్పి. వికాలేతి విగతే కాలే. కాలో నామ అరుణుగ్గమనతో యావ మజ్ఝన్తికా, తదఞ్ఞో వికాలో. యథాహ ‘‘వికాలో నామ మజ్ఝన్తికే వీతివత్తే యావ అరుణుగ్గమనా’’తి (పాచి॰ ౨౪౯). ఠితమజ్ఝన్తికోపి కాలేయేవ సఙ్గయ్హతి. యథాహ ‘‘ఠితమజ్ఝన్తికోపి కాలసఙ్గహం గచ్ఛతి. తతో పట్ఠాయ పన ఖాదితుం వా భుఞ్జితుం వా న సక్కా, సహసా పివితుం పన సక్కా భవేయ్య. కుక్కుచ్చకేన పన న కాతబ్బం. కాలపరిచ్ఛేదజాననత్థఞ్చ కాలత్థమ్భో యోజేతబ్బో, కాలబ్భన్తరేవ భత్తకిచ్చం కాతబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౪౮-౨౪౯). దోసన్తి పాచిత్తియం.
1320.Khādanīyaṃ vāti pañca bhojanāni ca kālikattayañca vinā avasesesu yaṃ kiñci vā. Bhojanīyaṃ vāti pañcasu bhojanesu aññatarampi. Vikāleti vigate kāle. Kālo nāma aruṇuggamanato yāva majjhantikā, tadañño vikālo. Yathāha ‘‘vikālo nāma majjhantike vītivatte yāva aruṇuggamanā’’ti (pāci. 249). Ṭhitamajjhantikopi kāleyeva saṅgayhati. Yathāha ‘‘ṭhitamajjhantikopi kālasaṅgahaṃ gacchati. Tato paṭṭhāya pana khādituṃ vā bhuñjituṃ vā na sakkā, sahasā pivituṃ pana sakkā bhaveyya. Kukkuccakena pana na kātabbaṃ. Kālaparicchedajānanatthañca kālatthambho yojetabbo, kālabbhantareva bhattakiccaṃ kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 248-249). Dosanti pācittiyaṃ.
౧౩౨౧. ‘‘ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా’’తి ఏత్థ భోజనీయస్స పవారణసిక్ఖాపదే దస్సితసరూపత్తా ఖాదనీయం తావ సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘యమామిసగత’’న్తిఆది. ఏత్థాతి ఏతేసు ఖాదనీయభోజనీయేసు. యం పన వనమూలఫలాదికం ఆమిసగతం ఆమిసే యావకాలికే పరియాపన్నం, తం ఖాదనీయన్తి యోజనా. కాలికేస్వసమోహత్థన్తి ఏత్థ గాథాబన్ధవసేన మ-కారలోపో, అసమ్మోహత్థన్తి వుత్తం హోతి. ఇదన్తి వక్ఖమానం సన్ధాయాహ.
1321. ‘‘Khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā’’ti ettha bhojanīyassa pavāraṇasikkhāpade dassitasarūpattā khādanīyaṃ tāva sarūpato dassetumāha ‘‘yamāmisagata’’ntiādi. Etthāti etesu khādanīyabhojanīyesu. Yaṃ pana vanamūlaphalādikaṃ āmisagataṃ āmise yāvakālike pariyāpannaṃ, taṃ khādanīyanti yojanā. Kālikesvasamohatthanti ettha gāthābandhavasena ma-kāralopo, asammohatthanti vuttaṃ hoti. Idanti vakkhamānaṃ sandhāyāha.
౧౩౨౨. మూలన్తి యం కిఞ్చి రుక్ఖలతానం మూలం. కన్దన్తి రుక్ఖలతానమేవ కన్దం. ముళాలన్తి పదుమగచ్ఛమూలకన్దం. మత్థకన్తి తాలనాళికేరాదీనం మత్థకం, వేళుకళీరపల్లవఙ్కురానఞ్చ ఏత్థేవ సఙ్గహో. ఖన్ధకన్తి ఉచ్ఛుఆదిఖన్ధకం. తచన్తి ఛల్లి. పత్తన్తి పణ్ణం. పుప్ఫన్తి కుసుమం. ఫలన్తి రుక్ఖలతాదీనం ఫలం. అట్ఠీతి రుక్ఖలతాదిబీజం. పిట్ఠన్తి ధఞ్ఞాదిపిట్ఠం. నియ్యాసన్తి సిలేసం. ‘‘ఖాదనీయ’’న్తి సబ్బత్థ పకరణతో లబ్భతి.
1322.Mūlanti yaṃ kiñci rukkhalatānaṃ mūlaṃ. Kandanti rukkhalatānameva kandaṃ. Muḷālanti padumagacchamūlakandaṃ. Matthakanti tālanāḷikerādīnaṃ matthakaṃ, veḷukaḷīrapallavaṅkurānañca ettheva saṅgaho. Khandhakanti ucchuādikhandhakaṃ. Tacanti challi. Pattanti paṇṇaṃ. Pupphanti kusumaṃ. Phalanti rukkhalatādīnaṃ phalaṃ. Aṭṭhīti rukkhalatādibījaṃ. Piṭṭhanti dhaññādipiṭṭhaṃ. Niyyāsanti silesaṃ. ‘‘Khādanīya’’nti sabbattha pakaraṇato labbhati.
౧౩౨౩. ఏవం ఖాదనీయానం మాతికం నిక్ఖిపిత్వా తే సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘మూలఖాదనీయాదీన’’న్తిఆది. తత్థ రుక్ఖమూలమేవ ఖాదనీయం, తం ఆది యేసన్తి విగ్గహో. ముఖమత్తనిదస్సనం నిబోధథాతి ఏత్థ ‘‘మయా కరియమాన’’న్తి సేసో. ముఖమత్తన్తి పవేసద్వారమత్తం, నిరవసేసతో దస్సనే పపఞ్చభీరుకానం పుబ్బే భయం హోతీతి సఙ్ఖేపతో ఖాదనీయాని దస్సిస్సన్తి వుత్తం హోతి. తథా దస్సనే పయోజనమాహ ‘‘నామత్థేసు భిక్ఖూనం పాటవత్థాయా’’తి, మూలఖాదనీయాదీనం నామేసు చ తదత్థేసు చ భిక్ఖూనం పాటవుప్పాదనత్థన్తి అత్థో.
1323. Evaṃ khādanīyānaṃ mātikaṃ nikkhipitvā te sarūpato dassetumāha ‘‘mūlakhādanīyādīna’’ntiādi. Tattha rukkhamūlameva khādanīyaṃ, taṃ ādi yesanti viggaho. Mukhamattanidassanaṃ nibodhathāti ettha ‘‘mayā kariyamāna’’nti seso. Mukhamattanti pavesadvāramattaṃ, niravasesato dassane papañcabhīrukānaṃ pubbe bhayaṃ hotīti saṅkhepato khādanīyāni dassissanti vuttaṃ hoti. Tathā dassane payojanamāha ‘‘nāmatthesu bhikkhūnaṃ pāṭavatthāyā’’ti, mūlakhādanīyādīnaṃ nāmesu ca tadatthesu ca bhikkhūnaṃ pāṭavuppādanatthanti attho.
౧౩౨౪-౫. మూలకమూలాదీని ఉపదేసతోయేవ వేదితబ్బాని. న హి తాని పరియాయన్తరేన వుచ్చమానానిపి సక్కా విఞ్ఞాతుం. పరియాయన్తరేనపి హి వుచ్చమానే తం తం నామం అజానన్తానం సమ్మోహోయేవ సియా, తస్మా తత్థ న కిఞ్చి వక్ఖామ. సాకానన్తి సూపేయ్యపణ్ణానం. ఇధాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ఆహారత్థన్తి ఆహారేన కత్తబ్బపయోజనం, ఆహారకిచ్చన్తి వుత్తం హోతి. ‘‘ఆమిసత్థ’’న్తిపి లిఖన్తి. ఫరన్తీతి విత్థారేన్తి.
1324-5. Mūlakamūlādīni upadesatoyeva veditabbāni. Na hi tāni pariyāyantarena vuccamānānipi sakkā viññātuṃ. Pariyāyantarenapi hi vuccamāne taṃ taṃ nāmaṃ ajānantānaṃ sammohoyeva siyā, tasmā tattha na kiñci vakkhāma. Sākānanti sūpeyyapaṇṇānaṃ. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade. Āhāratthanti āhārena kattabbapayojanaṃ, āhārakiccanti vuttaṃ hoti. ‘‘Āmisattha’’ntipi likhanti. Pharantīti vitthārenti.
౧౩౨౬. జరట్ఠన్తి పురాణకన్దం. యం తం జరట్ఠన్తి సమ్బన్ధో. సేసానం జరట్ఠం యావకాలికన్తి యోజనా. సేసానన్తి మూలకాదీని వుత్తాని. యథాహ ‘‘మూలకఖారకజజ్ఝరీమూలానం పన జరట్ఠానిపి ఆమిసగతికానేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౪౮-౨౪౯).
1326.Jaraṭṭhanti purāṇakandaṃ. Yaṃ taṃ jaraṭṭhanti sambandho. Sesānaṃ jaraṭṭhaṃ yāvakālikanti yojanā. Sesānanti mūlakādīni vuttāni. Yathāha ‘‘mūlakakhārakajajjharīmūlānaṃ pana jaraṭṭhānipi āmisagatikānevā’’ti (pāci. aṭṭha. 248-249).
౧౩౩౧. ధోతోతి నిబ్బత్తితపిట్ఠో.
1331.Dhototi nibbattitapiṭṭho.
౧౩౩౨. అధోతో ఖీరవల్లియా కన్దోతి యోజనా. వాక్యపథాతీతాతి ‘‘అసుకో వా అసుకో వా’’తి వత్వా పరియన్తం పాపేతుం అసక్కుణేయ్యత్తా వచనపథాతీతా.
1332. Adhoto khīravalliyā kandoti yojanā. Vākyapathātītāti ‘‘asuko vā asuko vā’’ti vatvā pariyantaṃ pāpetuṃ asakkuṇeyyattā vacanapathātītā.
౧౩౩౩. పుణ్డరీకం సేతం. పదుమం రత్తం.
1333.Puṇḍarīkaṃ setaṃ. Padumaṃ rattaṃ.
౧౩౩౪. సమ్భవం జాతం.
1334.Sambhavaṃ jātaṃ.
౧౩౩౮. జరట్ఠబున్దోతి కన్దస్స హేట్ఠా అతీవ పరిణతట్ఠానం.
1338.Jaraṭṭhabundoti kandassa heṭṭhā atīva pariṇataṭṭhānaṃ.
౧౩౩౯. పథవియం గతోతి అన్తోపథవియం గతో, పథవియం నిముజ్జిత్వా గతతరుణదణ్డోతి వుత్తం హోతి.
1339.Pathaviyaṃ gatoti antopathaviyaṃ gato, pathaviyaṃ nimujjitvā gatataruṇadaṇḍoti vuttaṃ hoti.
౧౩౪౦. ఏవం అన్తోభూమియం గతో. ‘‘పణ్ణదణ్డో ఉప్పలాదీన’’న్తి పదచ్ఛేదో. సబ్బోతి తరుణోపి పరిణతోపి. ఉప్పలాదీనం, పదుమజాతియా చ సబ్బో పణ్ణదణ్డో యావకాలికోతి యోజనా.
1340. Evaṃ antobhūmiyaṃ gato. ‘‘Paṇṇadaṇḍo uppalādīna’’nti padacchedo. Sabboti taruṇopi pariṇatopi. Uppalādīnaṃ, padumajātiyā ca sabbo paṇṇadaṇḍo yāvakālikoti yojanā.
౧౩౪౫. పత్తఖాదనీయంనామాతి పత్తసఙ్ఖాతం ఖాదనీయం నామ.
1345.Pattakhādanīyaṃnāmāti pattasaṅkhātaṃ khādanīyaṃ nāma.
౧౩౪౮. మూలకాదీనన్తి ‘‘మూలకం ఖారకఞ్చేవా’’తిఆదికాయ గాథాయ వుత్తమూలకాదీనం.
1348.Mūlakādīnanti ‘‘mūlakaṃ khārakañcevā’’tiādikāya gāthāya vuttamūlakādīnaṃ.
౧౩౪౯. కణ్ణికాతి పదుమకణ్ణికా.
1349.Kaṇṇikāti padumakaṇṇikā.
౧౩౬౦. కేతకాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన తిమ్బరుసకం గహితం. తాలఫలట్ఠీతి తరుణఫలానం అట్ఠి.
1360.Ketakādīnanti ettha ādi-saddena timbarusakaṃ gahitaṃ. Tālaphalaṭṭhīti taruṇaphalānaṃ aṭṭhi.
౧౩౬౧. ‘‘పున్నాగమధుకట్ఠీనీ’’తి చ ‘‘పున్నాగమధుకట్ఠిచా’’తి చ పోత్థకేసు ఉభయథా పాఠో దిస్సతి, అత్థో పన ఏకోయేవ. ‘‘సేలు అట్ఠీ’’తి పదచ్ఛేదో. అనామిసేతి యావజీవికే.
1361.‘‘Punnāgamadhukaṭṭhīnī’’ti ca ‘‘punnāgamadhukaṭṭhicā’’ti ca potthakesu ubhayathā pāṭho dissati, attho pana ekoyeva. ‘‘Selu aṭṭhī’’ti padacchedo. Anāmiseti yāvajīvike.
౧౩౬౩. ధోతం తాలపిట్ఠన్తి తాలఫేగ్గుం కోట్టేత్వా ఉదకే మద్దిత్వా పరిస్సావేత్వా కలలే భాజనతలం ఓతిణ్ణే పసన్నోదకం అపనేత్వా గహితతాలపిట్ఠన్తి వుత్తం హోతి. తథా ఖీరవల్లియా పిట్ఠన్తి యోజనా, తథేవ కోట్టేత్వా పరిస్సావేత్వా గహితఖీరవల్లియా పిట్ఠన్తి అత్థో.
1363.Dhotaṃtālapiṭṭhanti tālaphegguṃ koṭṭetvā udake madditvā parissāvetvā kalale bhājanatalaṃ otiṇṇe pasannodakaṃ apanetvā gahitatālapiṭṭhanti vuttaṃ hoti. Tathā khīravalliyā piṭṭhanti yojanā, tatheva koṭṭetvā parissāvetvā gahitakhīravalliyā piṭṭhanti attho.
౧౩౬౪. అధోతం వుత్తవిపరియాయతో గహేతబ్బం. ‘‘ఆహారత్థమసాధేన్తం, సబ్బం తం యావజీవిక’’న్తి వచనతో తేసు తేసు జనపదేసు మనుస్సానం ఆహారకిచ్చం అకరోన్తం మూలాది యావజీవికం, తదఞ్ఞం యావకాలికన్తి సఙ్ఖేపలక్ఖణం కాతబ్బన్తి.
1364.Adhotaṃ vuttavipariyāyato gahetabbaṃ. ‘‘Āhāratthamasādhentaṃ, sabbaṃ taṃ yāvajīvika’’nti vacanato tesu tesu janapadesu manussānaṃ āhārakiccaṃ akarontaṃ mūlādi yāvajīvikaṃ, tadaññaṃ yāvakālikanti saṅkhepalakkhaṇaṃ kātabbanti.
వికాలభోజనకథావణ్ణనా.
Vikālabhojanakathāvaṇṇanā.
౧౩౬౯. భోజనం సన్నిధిం కత్వా ఖాదనం వాతి ఏత్థ భోజనఖాదనీయాని యథావుత్తభేదసరూపానేవ. సన్నిధిం కత్వాతి పటిగ్గహేత్వా ఏకరత్తమ్పి అతిక్కామేత్వా, సన్నిదహిత్వాతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘పటిగ్గహేత్వా ఏకరత్తమ్పి వీతినామితస్సేతం అధివచన’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౩). తదేవ వక్ఖతి ‘‘సయ’’న్తిఆదినా. ఖాదనన్తి కమ్మసాధనోయం, ‘‘ఖజ్జ’’న్తి ఇమినా సమానత్థో.
1369.Bhojanaṃ sannidhiṃ katvā khādanaṃ vāti ettha bhojanakhādanīyāni yathāvuttabhedasarūpāneva. Sannidhiṃ katvāti paṭiggahetvā ekarattampi atikkāmetvā, sannidahitvāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘paṭiggahetvā ekarattampi vītināmitassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 253). Tadeva vakkhati ‘‘saya’’ntiādinā. Khādananti kammasādhanoyaṃ, ‘‘khajja’’nti iminā samānattho.
౧౩౭౧. ‘‘సన్నిధిం కత్వా’’తి ఏత్థ నిద్దేసం దస్సేతుమాహ ‘‘సయ’’న్తిఆది.
1371. ‘‘Sannidhiṃ katvā’’ti ettha niddesaṃ dassetumāha ‘‘saya’’ntiādi.
౧౩౭౨. ‘‘తం న వట్టతీ’’తి ఏత్థ అత్థం దస్సేతుమాహ ‘‘తతో’’తిఆది. తతోతి సన్నిధికతభోజనతో. సుద్ధచిత్తేనాతి సవాసనసకలకిలేసప్పహానతో నిమ్మలచిత్తేన. తాదినాతి అట్ఠసు లోకధమ్మేసు నిబ్బికారభావేన తాదినా. అథ వా యాదిసా పురిమకా సమ్మాసమ్బుద్ధా రూపారూపగుణేహి అహేసుం, తాదిసేన భగవతా.
1372. ‘‘Taṃ na vaṭṭatī’’ti ettha atthaṃ dassetumāha ‘‘tato’’tiādi. Tatoti sannidhikatabhojanato. Suddhacittenāti savāsanasakalakilesappahānato nimmalacittena. Tādināti aṭṭhasu lokadhammesu nibbikārabhāvena tādinā. Atha vā yādisā purimakā sammāsambuddhā rūpārūpaguṇehi ahesuṃ, tādisena bhagavatā.
౧౩౭౩. ఓదనాదీసు పఞ్చసు భోజనేసు తావ అకప్పియమంసేన సన్నిధివసేన పాచిత్తియఞ్చ ఆపత్తివిసేసఞ్చ దస్సేతుమాహ ‘‘అకప్పియేసూ’’తిఆది. పాచిత్తీతి సన్నిధిపాచిత్తియమాహ. ఇతరేతి సీహాదిమంసమ్హి. దుక్కటేన సహ పాచిత్తీతి యోజనా.
1373. Odanādīsu pañcasu bhojanesu tāva akappiyamaṃsena sannidhivasena pācittiyañca āpattivisesañca dassetumāha ‘‘akappiyesū’’tiādi. Pācittīti sannidhipācittiyamāha. Itareti sīhādimaṃsamhi. Dukkaṭena saha pācittīti yojanā.
౧౩౭౪. యామకాలికసఙ్ఖాతం పరిభుఞ్జతోతి ఏత్థ ‘‘సన్నిధిం కత్వా’’తి అధికారతో లబ్భతి . ‘‘దుక్కటేన సహా’’తి అవత్వా ‘‘పాచిత్తీ’’తి వుత్తత్తా సతి పచ్చయే పరిభుఞ్జతోతి గహేతబ్బం. యథాహ ‘‘యామకాలికం సతి పచ్చయే అజ్ఝోహారతో పాచిత్తియం. ఆహారత్థాయ అజ్ఝోహారతో దుక్కటేన సద్ధిం పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౩).
1374.Yāmakālikasaṅkhātaṃ paribhuñjatoti ettha ‘‘sannidhiṃ katvā’’ti adhikārato labbhati . ‘‘Dukkaṭena sahā’’ti avatvā ‘‘pācittī’’ti vuttattā sati paccaye paribhuñjatoti gahetabbaṃ. Yathāha ‘‘yāmakālikaṃ sati paccaye ajjhohārato pācittiyaṃ. Āhāratthāya ajjhohārato dukkaṭena saddhiṃ pācittiya’’nti (pāci. aṭṭha. 253).
౧౩౭౫. అన్నన్తి ఏత్థాపి ‘‘సన్నిధికత’’న్తి ఇదం పురే వియ లబ్భతి, ‘‘పకతి’’న్తి ఇదం ‘‘అన్న’’న్తి ఏతస్స విసేసనం, మనుస్సమంసాదీహి అసమ్మిస్సం నాతిరిత్తకతం అన్నమత్తన్తి అత్థో. పాచిత్తియద్వయన్తి అనతిరిత్తపచ్చయా చ సన్నిధిపచ్చయా చ ద్వే పాచిత్తియాని.
1375. Annanti etthāpi ‘‘sannidhikata’’nti idaṃ pure viya labbhati, ‘‘pakati’’nti idaṃ ‘‘anna’’nti etassa visesanaṃ, manussamaṃsādīhi asammissaṃ nātirittakataṃ annamattanti attho. Pācittiyadvayanti anatirittapaccayā ca sannidhipaccayā ca dve pācittiyāni.
౧౩౭౬. ‘‘ద్వే , ద్వయ’’న్తి ఉభయత్థాపి అయమేవత్థో.
1376. ‘‘Dve , dvaya’’nti ubhayatthāpi ayamevattho.
౧౩౭౭. సామిసేన ముఖేన ద్వేతి ఏత్థ ‘‘పఞ్చ భోజనాని యామకాలికం సత్తాహకాలికం యావజీవికం ఠపేత్వా అవసేసం ఖాదనీయం నామా’’తి (పాచి॰ ౨౫౪) వుత్తత్తా ఖాదనీయాసఙ్గహితేన యామకాలికేన చ తేన సమ్మిస్సత్తా సన్నిధినామేన ముఖగతఆమిసమూలకేన చ సన్నిధిపాచిత్తియాని ద్వే హోన్తీతి అత్థో. సామిసేన ముఖేనాతి ఉపలక్ఖణత్తా యథాకథఞ్చి ఆమిసే మిస్సీభూతే ఏత్తకా ఆపత్తియోతి దట్ఠబ్బం. నిరామిసం యామకాలికం భుఞ్జతో ఏకమేవ పాచిత్తియన్తి యోజనా, యేన కేనచి ఆకారేన అసమ్మిస్సం యామకాలికం పరిభుఞ్జతో ఏకమేవ పాచిత్తియం హోతీతి అత్థో.
1377.Sāmisena mukhena dveti ettha ‘‘pañca bhojanāni yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ ṭhapetvā avasesaṃ khādanīyaṃ nāmā’’ti (pāci. 254) vuttattā khādanīyāsaṅgahitena yāmakālikena ca tena sammissattā sannidhināmena mukhagataāmisamūlakena ca sannidhipācittiyāni dve hontīti attho. Sāmisena mukhenāti upalakkhaṇattā yathākathañci āmise missībhūte ettakā āpattiyoti daṭṭhabbaṃ. Nirāmisaṃ yāmakālikaṃ bhuñjato ekameva pācittiyanti yojanā, yena kenaci ākārena asammissaṃ yāmakālikaṃ paribhuñjato ekameva pācittiyaṃ hotīti attho.
౧౩౭౮. తమేవాతి సన్నిహితమేవ కాలికం. తేసు ద్వీసు వికప్పేసూతి సామిసనిరామిసవికప్పద్వయే. కేవలం దుక్కటం వడ్ఢతీతి పఠమవికప్పే ద్వీహి పాచిత్తియేహి సద్ధిం దుక్కటం, దుతియవికప్పే పాచిత్తియేన సద్ధిం దుక్కటం హోతీతి వుత్తం హోతి.
1378.Tamevāti sannihitameva kālikaṃ. Tesu dvīsu vikappesūti sāmisanirāmisavikappadvaye. Kevalaṃ dukkaṭaṃ vaḍḍhatīti paṭhamavikappe dvīhi pācittiyehi saddhiṃ dukkaṭaṃ, dutiyavikappe pācittiyena saddhiṃ dukkaṭaṃ hotīti vuttaṃ hoti.
౧౩౭౯. సుద్ధన్తి ఏత్థ ‘‘సన్నిధికతం భోజన’’న్తి సేసో. ఇదం ‘‘పకతిభోజనే’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౩) అట్ఠకథాయం, ఇధ చ ‘‘న దోసో యామకాలికే’’తి యామకాలికస్స విసుం వక్ఖమానత్తా విఞ్ఞాయతి, అకప్పియమంసయామకాలికేహి అమిస్సం భోజనన్తి వుత్తం హోతి.
1379.Suddhanti ettha ‘‘sannidhikataṃ bhojana’’nti seso. Idaṃ ‘‘pakatibhojane’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāyaṃ, idha ca ‘‘na doso yāmakālike’’ti yāmakālikassa visuṃ vakkhamānattā viññāyati, akappiyamaṃsayāmakālikehi amissaṃ bhojananti vuttaṃ hoti.
౧౩౮౦. మంసేతి ఏత్థ ‘‘అకప్పియే’’తి ఇదం థుల్లచ్చయాదివచనేనేవ లబ్భతి. వడ్ఢతీతి పుబ్బే వుత్తేహి పాచిత్తియద్వయేహి సద్ధిం మనుస్సమంసే థుల్లచ్చయఞ్చ సీహాదిమంసే దుక్కటఞ్చ వడ్ఢతి. మనుస్సమంసే చ సేసే సీహమంసాదికే అకప్పియమంసే చ యథానుక్కమతో థుల్లచ్చయఞ్చేవ దుక్కటఞ్చాతి ద్వయం వడ్ఢతీతి యోజనా.
1380.Maṃseti ettha ‘‘akappiye’’ti idaṃ thullaccayādivacaneneva labbhati. Vaḍḍhatīti pubbe vuttehi pācittiyadvayehi saddhiṃ manussamaṃse thullaccayañca sīhādimaṃse dukkaṭañca vaḍḍhati. Manussamaṃse ca sese sīhamaṃsādike akappiyamaṃse ca yathānukkamato thullaccayañceva dukkaṭañcāti dvayaṃ vaḍḍhatīti yojanā.
౧౩౮౧. అనతిరిత్తమ్పి భోజనం వికాలే పరిభుఞ్జతో భిక్ఖునో తన్నిమిత్తకో దోసో యథావుత్తేసు సబ్బవికప్పేసు నత్థీతి యోజనా. ‘‘వికాల…పే॰… కాలికే’’తి యామకాలికస్స విసుం వక్ఖమానత్తా చ అతిరిత్తకారాపనఞ్చ భోజనేయేవ సమ్భవతీతి అనతిరిత్తన్తి ఏత్థ ‘‘నిహితభోజన’’న్తి సేసో. ‘‘అనతిరిత్తపచ్చయా పన వికాలే సబ్బవికప్పేసు అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౩) అట్ఠకథావచనతో దోసోతి అనతిరిత్తపచ్చయా పాచిత్తియమాహ. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘తన్నిమిత్తకో’’తి, అనతిరిత్తనిమిత్తకోతి అత్థో. సబ్బవికప్పేసూతి ‘‘సుద్ధం వా మనుస్సమంసమిస్సం వా సీహాదిమంసమిస్సం వా యామకాలికమిస్సం వా’’తి సబ్బేసు వికప్పేసు. ‘‘తన్నిమిత్తకో’’తి వచనేనేవ వారితవికాలాదినిమిత్తస్స దోసస్స సమ్భవం దస్సేతి.
1381.Anatirittampi bhojanaṃ vikāle paribhuñjato bhikkhuno tannimittako doso yathāvuttesu sabbavikappesu natthīti yojanā. ‘‘Vikāla…pe… kālike’’ti yāmakālikassa visuṃ vakkhamānattā ca atirittakārāpanañca bhojaneyeva sambhavatīti anatirittanti ettha ‘‘nihitabhojana’’nti seso. ‘‘Anatirittapaccayā pana vikāle sabbavikappesu anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāvacanato dosoti anatirittapaccayā pācittiyamāha. Teneva vakkhati ‘‘tannimittako’’ti, anatirittanimittakoti attho. Sabbavikappesūti ‘‘suddhaṃ vā manussamaṃsamissaṃ vā sīhādimaṃsamissaṃ vā yāmakālikamissaṃ vā’’ti sabbesu vikappesu. ‘‘Tannimittako’’ti vacaneneva vāritavikālādinimittassa dosassa sambhavaṃ dasseti.
౧౩౮౨-౩. వికాలపచ్చయా వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన ‘‘అనతిరిత్తపచ్చయా’’తి ఇదం సముచ్చితం. అపి-సద్దో ‘‘యామకాలికేపీ’’తి యోజేతబ్బో. సత్తాహకాలికం, యావజీవికం ఆహారస్సేవ అత్థాయ పటిగ్గణ్హతో గహణే, యథావుత్తస్స సత్తాహకాలికయావజీవికభేదేన దువిధస్స తు అజ్ఝోహారపయోగేసు నిరామిసే వా దుక్కటన్తి యోజనా. తు-సద్దో ఏవ-కారత్థో.
1382-3.Vikālapaccayā vāti ettha vā-saddena ‘‘anatirittapaccayā’’ti idaṃ samuccitaṃ. Api-saddo ‘‘yāmakālikepī’’ti yojetabbo. Sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ āhārasseva atthāya paṭiggaṇhato gahaṇe, yathāvuttassa sattāhakālikayāvajīvikabhedena duvidhassa tu ajjhohārapayogesu nirāmise vā dukkaṭanti yojanā. Tu-saddo eva-kārattho.
౧౩౮౪. అథాతి వాక్యారమ్భే నిపాతో. ఆమిససంసట్ఠం సత్తాహకాలికం, యావజీవికం వాతి యోజనా. గహేత్వాతి పటిగ్గహేత్వా. ఠపితన్తి అరుణం అతిక్కామేత్వా ఠపితం. పాచిత్తీతి సన్నిధిపాచిత్తి.
1384.Athāti vākyārambhe nipāto. Āmisasaṃsaṭṭhaṃ sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ vāti yojanā. Gahetvāti paṭiggahetvā. Ṭhapitanti aruṇaṃ atikkāmetvā ṭhapitaṃ. Pācittīti sannidhipācitti.
౧౩౮౫. కాలోతి అరుణుగ్గమనాదిమజ్ఝన్తికావసానో కాలో. యామోతి మజ్ఝన్తికాదిదుతియఅరుణుగ్గమనావసానో. తం తం కాలం కాలికం అతిక్కామయతో తు దోసోతి యోజనా. తు-సద్దో ఏవకారత్థో. తం వా కాలికన్తి యథాక్కమం యావకాలికం యామకాలికం సత్తాహకాలికన్తి వుత్తం హోతి.
1385.Kāloti aruṇuggamanādimajjhantikāvasāno kālo. Yāmoti majjhantikādidutiyaaruṇuggamanāvasāno. Taṃ taṃ kālaṃ kālikaṃ atikkāmayato tu dosoti yojanā. Tu-saddo evakārattho. Taṃ vā kālikanti yathākkamaṃ yāvakālikaṃ yāmakālikaṃ sattāhakālikanti vuttaṃ hoti.
౧౩౮౬. యావకాలికం అత్తనా సమ్భిన్నాని ఇతరాని తీణి కాలికాని అత్తనోయేవ సభావం ఉపనేతీతి యోజనా. సకో భావో సభావో, తం.
1386. Yāvakālikaṃ attanā sambhinnāni itarāni tīṇi kālikāni attanoyeva sabhāvaṃ upanetīti yojanā. Sako bhāvo sabhāvo, taṃ.
౧౩౮౭-౮. ఏవమేవ వినిద్దిసేతి ‘‘పురిమం పురిమం కాలికం అత్తనా సమ్మిస్సం పచ్ఛిమం పచ్ఛిమం అత్తనో సభావమేవ గాహాపేతీ’’తి కథేయ్యాతి వుత్తం హోతి.
1387-8.Evamevaviniddiseti ‘‘purimaṃ purimaṃ kālikaṃ attanā sammissaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ attano sabhāvameva gāhāpetī’’ti katheyyāti vuttaṃ hoti.
ఇమేసూతిఆదీసు నిద్ధారణే భుమ్మం. అన్తోవుత్థం హోతీతి అకప్పియకుటియం ఠపేత్వా అరుణుట్ఠాపనేన అన్తోవుత్థం నామ హోతి. సన్నిధి చ హోతీతి పటిగ్గహేత్వా పటిగ్గహణం అవిజహిత్వా అరుణుట్ఠాపనేన సన్నిధి చ నామ హోతి. పోత్థకేసు ‘‘సన్నిధి’’న్తి సానునాసికో పాఠో దిస్సతి, ‘‘హోతీ’’తి కిరియాయ సమ్బన్ధత్తా సన్నిధి-సద్దో పఠమేకవచనన్తోతి అనునాసికో ఆగమసన్ధిజోతి వేదితబ్బో. ఉభయమ్పీతి యథావుత్తం అన్తోవుత్థం, సన్నిధి చాతి ఉభయమ్పి. న హోతేవాతి పురిమకాలికద్వయేన అమిస్సం న హోతేవ.
Imesūtiādīsu niddhāraṇe bhummaṃ. Antovutthaṃ hotīti akappiyakuṭiyaṃ ṭhapetvā aruṇuṭṭhāpanena antovutthaṃ nāma hoti. Sannidhi ca hotīti paṭiggahetvā paṭiggahaṇaṃ avijahitvā aruṇuṭṭhāpanena sannidhi ca nāma hoti. Potthakesu ‘‘sannidhi’’nti sānunāsiko pāṭho dissati, ‘‘hotī’’ti kiriyāya sambandhattā sannidhi-saddo paṭhamekavacanantoti anunāsiko āgamasandhijoti veditabbo. Ubhayampīti yathāvuttaṃ antovutthaṃ, sannidhi cāti ubhayampi. Na hotevāti purimakālikadvayena amissaṃ na hoteva.
౧౩౮౯. కప్పియకుటినామేన అకతం, అసమ్మతం, అపరిగ్గహం, పాకారాదీహి పరిక్ఖిత్తం సేనాసనం అకప్పియకుటి నామాతి సఙ్ఖేపతో గహేతబ్బం. అన్తద్వయేనాతి సత్తాహకాలికయావజీవికేన, సహత్థే కరణవచనం. ‘‘మిస్సిత’’న్తి సేసో. గహితన్తి పటిగ్గహితం. తం పుబ్బం ద్వయన్తి యావకాలికయామకాలికద్వయం. పురిమకాలికద్వయే యం కిఞ్చి తదహుపటిగ్గహితమ్పి అకప్పియకుటియాయేవ ఠపేత్వా అరుణం ఉట్ఠాపితేన పచ్ఛిమకాలికద్వయే యేన కేనచి సమ్మిస్సం అన్తోవుత్థం నామ హోతీతి వుత్తం హోతి.
1389. Kappiyakuṭināmena akataṃ, asammataṃ, apariggahaṃ, pākārādīhi parikkhittaṃ senāsanaṃ akappiyakuṭi nāmāti saṅkhepato gahetabbaṃ. Antadvayenāti sattāhakālikayāvajīvikena, sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Missita’’nti seso. Gahitanti paṭiggahitaṃ. Taṃ pubbaṃ dvayanti yāvakālikayāmakālikadvayaṃ. Purimakālikadvaye yaṃ kiñci tadahupaṭiggahitampi akappiyakuṭiyāyeva ṭhapetvā aruṇaṃ uṭṭhāpitena pacchimakālikadvaye yena kenaci sammissaṃ antovutthaṃ nāma hotīti vuttaṃ hoti.
౧౩౯౦. అన్తోవుత్థేన పచ్ఛిమకాలికద్వయేన సంసట్ఠం యదిదం పురిమకాలికద్వయం, అయం ముఖసన్నిధి నామ హోతీతి అట్ఠకథాయం (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౨౯౫ అత్థతో సమానం) వుత్తం. మహాపచ్చరియం పన అన్తోవుత్థం హోతి, న కప్పతి ఇతి దళ్హం కత్వా వుత్తన్తి యోజనా.
1390. Antovutthena pacchimakālikadvayena saṃsaṭṭhaṃ yadidaṃ purimakālikadvayaṃ, ayaṃ mukhasannidhi nāma hotīti aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 295 atthato samānaṃ) vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana antovutthaṃ hoti, na kappati iti daḷhaṃ katvā vuttanti yojanā.
తత్థ ‘‘ముఖసన్నిధీ’’తి చ ‘‘అన్తోవుత్థ’’న్తి చ నామమత్తమేవ నానాకరణం, సోయేవత్థోతి ఉభిన్నం అట్ఠకథావచనానం అనత్థన్తరతా వేదితబ్బా. తథా హి ముఖ-సద్దో అన్తో-సద్దపరియాయో, సన్నిధి-సద్దో పరివుత్థ-సద్దపరియాయో. ముఖే సన్నిధి ముఖసన్నిధీతి కమ్మసాధనం. బహి సన్నిధినివత్తనత్థం అట్ఠకథాసు ముఖ-గ్గహణం, అన్తో-గహణఞ్చ కతం. బహీతి చ పటిగ్గహేత్వా అకప్పియకుటియా బహి యత్థ కత్థచి పరివుత్థం పచ్ఛిమకాలికద్వయం పురిమేన కాలికద్వయేన సంసట్ఠం అధిప్పేతం. ముఖసన్నిధిఅన్తోవుత్థపదానం అనత్థన్తరభావో సమన్తపాసాదికాయం వుత్తో.
Tattha ‘‘mukhasannidhī’’ti ca ‘‘antovuttha’’nti ca nāmamattameva nānākaraṇaṃ, soyevatthoti ubhinnaṃ aṭṭhakathāvacanānaṃ anatthantaratā veditabbā. Tathā hi mukha-saddo anto-saddapariyāyo, sannidhi-saddo parivuttha-saddapariyāyo. Mukhe sannidhi mukhasannidhīti kammasādhanaṃ. Bahi sannidhinivattanatthaṃ aṭṭhakathāsu mukha-ggahaṇaṃ, anto-gahaṇañca kataṃ. Bahīti ca paṭiggahetvā akappiyakuṭiyā bahi yattha katthaci parivutthaṃ pacchimakālikadvayaṃ purimena kālikadvayena saṃsaṭṭhaṃ adhippetaṃ. Mukhasannidhiantovutthapadānaṃ anatthantarabhāvo samantapāsādikāyaṃ vutto.
యథాహ ‘‘సామణేరో భిక్ఖుస్స తణ్డులాదికం ఆమిసం ఆహరిత్వా కప్పియకుటియం నిక్ఖిపిత్వా పునదివసే పచిత్వా దేతి, అన్తోవుత్థం న హోతి. తత్థ అకప్పియకుటియం నిక్ఖిత్తసప్పిఆదీసు యం కిఞ్చి పక్ఖిపిత్వా దేతి, ముఖసన్నిధి నామ హోతి. మహాపచ్చరియం పన ‘అన్తోవుత్థం హోతీ’తి వుత్తం, తత్థ నామమత్తమేవ నానాకరణ’’న్తి (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౨౯౫). నిస్సన్దేహే పన అఞ్ఞథా వుత్తో వియ విఞ్ఞాయతి, తత్థపి అయమేవ నయో వేదితబ్బో.
Yathāha ‘‘sāmaṇero bhikkhussa taṇḍulādikaṃ āmisaṃ āharitvā kappiyakuṭiyaṃ nikkhipitvā punadivase pacitvā deti, antovutthaṃ na hoti. Tattha akappiyakuṭiyaṃ nikkhittasappiādīsu yaṃ kiñci pakkhipitvā deti, mukhasannidhi nāma hoti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘antovutthaṃ hotī’ti vuttaṃ, tattha nāmamattameva nānākaraṇa’’nti (mahāva. aṭṭha. 295). Nissandehe pana aññathā vutto viya viññāyati, tatthapi ayameva nayo veditabbo.
౧౩౯౧. న దోసోతి సన్నిధిదోసో న హోతి. నిదహిత్వాతి పటిగ్గహేత్వా పటిగ్గహణం అవిజహిత్వా సకసకకాలబ్భన్తరేయేవ నిదహిత్వా. ఏత్థ చ హేట్ఠిమన్తతో సన్నిధిం దస్సేతుం ‘‘పత్తం ధోవిత్వా పున తత్థ అచ్ఛోదకం వా ఆసిఞ్చిత్వా అఙ్గులియా వా ఘంసిత్వా నిస్నేహభావో జానితబ్బో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౩) అట్ఠకథాయం వుత్తం. ఏతేన నిరపేక్ఖేన పటిగ్గహణం అవిస్సజ్జేత్వావ సయం వా అఞ్ఞేన వా తుచ్ఛం కత్వాన సమ్మా ధోవిత్వా నిట్ఠాపితే పత్తే లగ్గమ్పి అవిజహితపటిగ్గహితమేవ హోతీతి తత్థ ఆపత్తి వుత్తాతి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. ఏతేన నిరపేక్ఖేన పటిగ్గహణే విస్సట్ఠే తాదిసేపి పత్తే దోసో నత్థీతి సిద్ధం.
1391.Nadosoti sannidhidoso na hoti. Nidahitvāti paṭiggahetvā paṭiggahaṇaṃ avijahitvā sakasakakālabbhantareyeva nidahitvā. Ettha ca heṭṭhimantato sannidhiṃ dassetuṃ ‘‘pattaṃ dhovitvā puna tattha acchodakaṃ vā āsiñcitvā aṅguliyā vā ghaṃsitvā nisnehabhāvo jānitabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Etena nirapekkhena paṭiggahaṇaṃ avissajjetvāva sayaṃ vā aññena vā tucchaṃ katvāna sammā dhovitvā niṭṭhāpite patte laggampi avijahitapaṭiggahitameva hotīti tattha āpatti vuttāti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Etena nirapekkhena paṭiggahaṇe vissaṭṭhe tādisepi patte doso natthīti siddhaṃ.
సన్నిధికథావణ్ణనా.
Sannidhikathāvaṇṇanā.
౧౩౯౩. పణీతాని భోజనానీతి పాళియం ‘‘సేయ్యథిదం? సప్పి నవనీతం తేలం మధు ఫాణితం మచ్ఛో మంసం ఖీరం దధీ’’తి (పాచి॰ ౨౫౯) ఉద్దిసిత్వా –
1393.Paṇītāni bhojanānīti pāḷiyaṃ ‘‘seyyathidaṃ? Sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ maccho maṃsaṃ khīraṃ dadhī’’ti (pāci. 259) uddisitvā –
‘‘సప్పి నామ గోసప్పి వా అజికాసప్పి వా మహింససప్పి వా, యేసం మంసం కప్పతి, తేసం సప్పి. నవనీతం నామ తేసఞ్ఞేవ నవనీతం. తేలం నామ తిలతేలం సాసపతేలం మధుకతేలం ఏరణ్డకతేలం వసాతేలం. మధు నామ మక్ఖికామధు. ఫాణితం నామ ఉచ్ఛుమ్హా నిబ్బత్తం. మచ్ఛో నామ ఓదకో వుచ్చతి. మంసం నామ యేసం మంసం కప్పతి, తేసం మంసం. ఖీరం నామ గోఖీరం వా అజికాఖీరం వా మహింసఖీరం వా, యేసం మంసం కప్పతి, తేసం ఖీరం. దధి నామ తేసఞ్ఞేవ దధీ’’తి (పాచి॰ ౨౬౦) –
‘‘Sappi nāma gosappi vā ajikāsappi vā mahiṃsasappi vā, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi. Navanītaṃ nāma tesaññeva navanītaṃ. Telaṃ nāma tilatelaṃ sāsapatelaṃ madhukatelaṃ eraṇḍakatelaṃ vasātelaṃ. Madhu nāma makkhikāmadhu. Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbattaṃ. Maccho nāma odako vuccati. Maṃsaṃ nāma yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ maṃsaṃ. Khīraṃ nāma gokhīraṃ vā ajikākhīraṃ vā mahiṃsakhīraṃ vā, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ khīraṃ. Dadhi nāma tesaññeva dadhī’’ti (pāci. 260) –
నిద్దిట్ఠాని నవ పణీతభోజనానీతి అత్థో. అగిలానోతి ‘‘అగిలానో నామ యస్స వినా పణీతభోజనాని ఫాసు హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౬౦) వుత్తో. అగిలానోతి ఏత్థ ‘‘హుత్వా’’తి సేసో.
Niddiṭṭhāni nava paṇītabhojanānīti attho. Agilānoti ‘‘agilāno nāma yassa vinā paṇītabhojanāni phāsu hotī’’ti (pāci. 260) vutto. Agilānoti ettha ‘‘hutvā’’ti seso.
౧౩౯౪. సప్పినా దేహీతిఆది విఞ్ఞాపనప్పకారో. సప్పిభత్తన్తి ఏత్థ కిఞ్చాపి సప్పిసంసట్ఠం భత్తం, సప్పి చ భత్తఞ్చ సప్పిభత్తన్తి విఞ్ఞాయతి, అట్ఠకథాసు పన ‘‘సాలిభత్తం వియ సప్పిభత్తం నామ నత్థీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౯) కారణం వత్వా దుక్కటస్సేవ దళ్హతరం కత్వా వుత్తత్తా న సక్కా అఞ్ఞం వత్తుం. అట్ఠకథాచరియా ఏవ హి ఈదిసేసు ఠానేసు పమాణం.
1394.Sappinā dehītiādi viññāpanappakāro. Sappibhattanti ettha kiñcāpi sappisaṃsaṭṭhaṃ bhattaṃ, sappi ca bhattañca sappibhattanti viññāyati, aṭṭhakathāsu pana ‘‘sālibhattaṃ viya sappibhattaṃ nāma natthī’’ti (pāci. aṭṭha. 259) kāraṇaṃ vatvā dukkaṭasseva daḷhataraṃ katvā vuttattā na sakkā aññaṃ vattuṃ. Aṭṭhakathācariyā eva hi īdisesu ṭhānesu pamāṇaṃ.
౧౩౯౫. పాచిత్తి పరియాపుతాతి ‘‘అజ్ఝోహారే అజ్ఝోహారే ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౨౬౦) ఏవం అజ్ఝోహారగణనాయ పాచిత్తి వుత్తా.
1395.Pācitti pariyāputāti ‘‘ajjhohāre ajjhohāre āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 260) evaṃ ajjhohāragaṇanāya pācitti vuttā.
౧౩౯౬. సుద్ధానీతి అన్నేన అమిస్సాని. సేఖియేసూతి సిక్ఖాకరణీయే వుత్తన్తి అత్థో.
1396.Suddhānīti annena amissāni. Sekhiyesūti sikkhākaraṇīye vuttanti attho.
౧౩౯౭. యస్మా సుద్ధానం పణీతభోజనానం విఞ్ఞాపేత్వా పరిభుఞ్జనం దుక్కటవిసయం, తస్మా. సత్తధఞ్ఞమయన్తి సాలిఆదీనం సత్తన్నం ధఞ్ఞానం అఞ్ఞతరస్స వికారభూతం.
1397. Yasmā suddhānaṃ paṇītabhojanānaṃ viññāpetvā paribhuñjanaṃ dukkaṭavisayaṃ, tasmā. Sattadhaññamayanti sāliādīnaṃ sattannaṃ dhaññānaṃ aññatarassa vikārabhūtaṃ.
౧౩౯౮. సచే దదాతీతి యోజనా. విసఙ్కేతన్తి అనాపత్తి హోతీతి వుత్తం హోతి.
1398. Sace dadātīti yojanā. Visaṅketanti anāpatti hotīti vuttaṃ hoti.
౧౩౯౯. దేతి చేతి సమ్బన్ధో. అఞ్ఞతరేనాతి సహత్థే కరణవచనం. ‘‘భత్త’’న్తి అధికారతో లబ్భతి. అస్స భిక్ఖుస్స. విసఙ్కేతన్తి అఞ్ఞం యాచితస్స అఞ్ఞస్స దిన్నత్తా సఙ్కేతస్స విరాధనేన అనాపత్తీతి వుత్తం హోతి.
1399. Deti ceti sambandho. Aññatarenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Bhatta’’nti adhikārato labbhati. Assa bhikkhussa. Visaṅketanti aññaṃ yācitassa aññassa dinnattā saṅketassa virādhanena anāpattīti vuttaṃ hoti.
౧౪౦౦. యేన యేన హీతి ఏత్థాపి తథేవ కరణవచనం. ‘‘విఞ్ఞత్త’’న్తి ఇదం అధికతస్స ‘‘భత్త’’న్తి ఏతస్స విసేసనం. యేన యేనాతి అనియమేన పణీతేన. తేన సప్పిఆది విసుం విసుం గహితమేవ, సప్పిఆదీనం గోసప్పిఆదిభేదో చ సఙ్గహితో. తస్మిం లద్ధేపీతి యాచితేయేవ లద్ధే సతి. తస్స తస్స మూలేపి లద్ధేతి విచ్ఛావసేన యోజనా.
1400.Yena yena hīti etthāpi tatheva karaṇavacanaṃ. ‘‘Viññatta’’nti idaṃ adhikatassa ‘‘bhatta’’nti etassa visesanaṃ. Yenayenāti aniyamena paṇītena. Tena sappiādi visuṃ visuṃ gahitameva, sappiādīnaṃ gosappiādibhedo ca saṅgahito. Tasmiṃ laddhepīti yāciteyeva laddhe sati. Tassa tassa mūlepi laddheti vicchāvasena yojanā.
కిం వుత్తం హోతి? ‘‘సప్పినా భత్తం దేహీ’’తి సామఞ్ఞేన విఞ్ఞాపేన్తస్స తమేవ వా ‘‘ఇమినా సప్పిం కత్వా గణ్హథా’’తి నవనీతాదీసు అఞ్ఞతరం వా ధేనుం వా మూలం వా దేతి చే, ‘‘గోసప్పినా భత్తం దేహీ’’తి విసేసయుత్తం కత్వా విఞ్ఞాపేన్తస్స తమేవ వా గోనవనీతాదీని వా గావిం వా ‘‘ఇదం దత్వా సప్పిం గణ్హథా’’తి మూలం వా సచే దేతి, విసఙ్కేతం న హోతి, యథావత్థుకమేవ ఆపత్తిం ఆపజ్జతీతి వుత్తం హోతి.
Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Sappinā bhattaṃ dehī’’ti sāmaññena viññāpentassa tameva vā ‘‘iminā sappiṃ katvā gaṇhathā’’ti navanītādīsu aññataraṃ vā dhenuṃ vā mūlaṃ vā deti ce, ‘‘gosappinā bhattaṃ dehī’’ti visesayuttaṃ katvā viññāpentassa tameva vā gonavanītādīni vā gāviṃ vā ‘‘idaṃ datvā sappiṃ gaṇhathā’’ti mūlaṃ vā sace deti, visaṅketaṃ na hoti, yathāvatthukameva āpattiṃ āpajjatīti vuttaṃ hoti.
న అఞ్ఞథాతి సప్పిం యాచితవతో ‘‘ఇమం గహేత్వా సప్పిం కత్వా గణ్హథా’’తి అవత్వా ‘‘సప్పి నత్థి, ఇదం గణ్హథా’’తి వత్వా వా తుణ్హీభూతేన వా నవనీతాదీసు కిస్మిఞ్చి దిన్నే విసేసవిఞ్ఞాపకస్స తదఞ్ఞదానేపి విసఙ్కేతమేవ హోతీతి అత్థో. పాళియా అనాగతేపి దిన్నే విసఙ్కేతమేవ హోతి. ‘‘సచే పన అఞ్ఞం పాళియా ఆగతం వా అనాగతం వా దేతి, విసఙ్కేత’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౯) అట్ఠకథాయం వుత్తం.
Na aññathāti sappiṃ yācitavato ‘‘imaṃ gahetvā sappiṃ katvā gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘sappi natthi, idaṃ gaṇhathā’’ti vatvā vā tuṇhībhūtena vā navanītādīsu kismiñci dinne visesaviññāpakassa tadaññadānepi visaṅketameva hotīti attho. Pāḷiyā anāgatepi dinne visaṅketameva hoti. ‘‘Sace pana aññaṃ pāḷiyā āgataṃ vā anāgataṃ vā deti, visaṅketa’’nti (pāci. aṭṭha. 259) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
౧౪౦౧. పాళియన్తి పుబ్బే దస్సితం ‘‘సప్పి నామ గోసప్పీ’’తిఆదిం నిద్దేసపాళిమాహ. యథాహ ‘‘పాళియం ఆగతనవనీతాదీని ఠపేత్వా’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౯). అఞ్ఞేహి నవనీతాదీహి. సహత్థే కరణవచనం.
1401.Pāḷiyanti pubbe dassitaṃ ‘‘sappi nāma gosappī’’tiādiṃ niddesapāḷimāha. Yathāha ‘‘pāḷiyaṃ āgatanavanītādīni ṭhapetvā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 259). Aññehi navanītādīhi. Sahatthe karaṇavacanaṃ.
౧౪౦౨. ‘‘విఞ్ఞాపేత్వా’’తి ఇమస్స కమ్మభూతం ‘‘భత్త’’న్తి అధికతం. గాథాబన్ధవసేన వా-సద్దస్స రస్సో కతో. ఏకతో వాతి యోజనా, ‘‘నానతో’’తిపి గహితమేవ, ఏకట్ఠానతో వా నానట్ఠానతో వాతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘సచే పన సబ్బేహిపి సప్పిఆదీహి ఏకట్ఠానే వా నానట్ఠానే వా విఞ్ఞాపేత్వా’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౯). తేనేవ భుఞ్జతీతి ఏత్థ పరికప్పసూచకం ‘‘చే’’తి ఇదఞ్చ అవకంససన్దస్సనత్థం ‘‘కుసగ్గేన ఏకబిన్దుమ్పీ’’తి ఇదఞ్చ అజ్ఝాహరితబ్బం. మతాతి అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౫౯) వుత్తం సన్ధాయాహ. ఏకతో వా నానతో వా ఠానా భత్తం విఞ్ఞాపేత్వా ఏకరసం కత్వా అన్తమసో కుసగ్గేన ఏకబిన్దుమ్పి భుఞ్జతి చే, నవ పాచిత్తియో మతాతి యోజనా.
1402.‘‘Viññāpetvā’’ti imassa kammabhūtaṃ ‘‘bhatta’’nti adhikataṃ. Gāthābandhavasena vā-saddassa rasso kato. Ekato vāti yojanā, ‘‘nānato’’tipi gahitameva, ekaṭṭhānato vā nānaṭṭhānato vāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘sace pana sabbehipi sappiādīhi ekaṭṭhāne vā nānaṭṭhāne vā viññāpetvā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 259). Teneva bhuñjatīti ettha parikappasūcakaṃ ‘‘ce’’ti idañca avakaṃsasandassanatthaṃ ‘‘kusaggena ekabindumpī’’ti idañca ajjhāharitabbaṃ. Matāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 259) vuttaṃ sandhāyāha. Ekato vā nānato vā ṭhānā bhattaṃ viññāpetvā ekarasaṃ katvā antamaso kusaggena ekabindumpi bhuñjati ce, nava pācittiyo matāti yojanā.
౧౪౦౩. అకప్పియేన సప్పినా దేహీతి వుత్తేపీతి యోజనా, సహత్థే కరణవచనం. ‘‘భత్త’’న్తి అధికతం. ‘‘యేసం మంసం కప్పతి, తేసం సప్పీ’’తి (పాచి॰ ౨౬౦) వుత్తప్పకారస్స విపరియాయతో అకప్పియం దట్ఠబ్బం. తేన చే దేతీతి యది తేన యాచితేన తేనేవ అకప్పియేన సద్ధిం ఓదనం దేతీతి.
1403. Akappiyena sappinā dehīti vuttepīti yojanā, sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Bhatta’’nti adhikataṃ. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappī’’ti (pāci. 260) vuttappakārassa vipariyāyato akappiyaṃ daṭṭhabbaṃ. Tena ce detīti yadi tena yācitena teneva akappiyena saddhiṃ odanaṃ detīti.
౧౪౦౪. తథాసఞ్ఞిస్సాతి తథాసఞ్ఞినో, గిలానోమ్హీతిసఞ్ఞినోతి అత్థో. యథాహ ‘‘గిలానో గిలానసఞ్ఞీ, అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ ౨౬౧).
1404.Tathāsaññissāti tathāsaññino, gilānomhītisaññinoti attho. Yathāha ‘‘gilāno gilānasaññī, anāpattī’’ti (pāci. 261).
౧౪౦౫. గిలానకాలే విఞ్ఞత్తం అగిలానస్స భుఞ్జతో అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా. ఏవమితరేహిపి ద్వీహి పదేహి యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘అనాపత్తి గిలానో హుత్వా విఞ్ఞాపేత్వా అగిలానో భుఞ్జతీ’’తిఆది (పాచి॰ ౨౬౨). ఞాతకాదీనన్తి ఏత్థ ‘‘ఆయత్త’’న్తి సేసో. ఆది-సద్దేన ‘‘పవారితానం అఞ్ఞస్సత్థాయ అత్తనో ధనేన ఉమ్మత్తకస్స ఆదికమ్మికస్సా’’తి ఇదం సఙ్గణ్హాతీతి.
1405. Gilānakāle viññattaṃ agilānassa bhuñjato anāpatti pakāsitāti yojanā. Evamitarehipi dvīhi padehi yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti gilāno hutvā viññāpetvā agilāno bhuñjatī’’tiādi (pāci. 262). Ñātakādīnanti ettha ‘‘āyatta’’nti seso. Ādi-saddena ‘‘pavāritānaṃ aññassatthāya attano dhanena ummattakassa ādikammikassā’’ti idaṃ saṅgaṇhātīti.
౧౪౦౬. చత్తారి సముట్ఠానాని దస్సేతుమాహ ‘‘కాయతో’’తిఆది.
1406. Cattāri samuṭṭhānāni dassetumāha ‘‘kāyato’’tiādi.
పణీతభోజనకథావణ్ణనా.
Paṇītabhojanakathāvaṇṇanā.
౧౪౦౭. ‘‘అదిన్న’’న్తి ఇమినా అదిన్నాదానసిక్ఖాపదే (పారా॰ ౯౧ ఆదయో) వియ పరపరిగ్గహితం అవత్వా అప్పటిగ్గహితమేవ వత్తబ్బం. యథాహ ‘‘అదిన్నం నామ అప్పటిగ్గహితకం వుచ్చతీ’’తి (పాచి॰ ౨౬౬). ముఖద్వారన్తి ముఖే ద్వారం ముఖద్వారం, గలనాళికా, ఇమినా పన వచనేన యం కిఞ్చి అజ్ఝోహరణీయం, తం ముఖేన వా పవిసతు నాసికాయ వా, గలబిలం పవిట్ఠమేవ ఆపత్తికరన్తి దీపేతి. ఆహారన్తి ఉదకదన్తపోనేహి అఞ్ఞం అజ్ఝోహరితబ్బం యం కిఞ్చి యావకాలికాదిం. యథాహ ‘‘ఆహారో నామ ఉదకదన్తపోనం ఠపేత్వా యం కిఞ్చి అజ్ఝోహరణీయ’’న్తి (పాచి॰ ౨౬౬).
1407.‘‘Adinna’’nti iminā adinnādānasikkhāpade (pārā. 91 ādayo) viya parapariggahitaṃ avatvā appaṭiggahitameva vattabbaṃ. Yathāha ‘‘adinnaṃ nāma appaṭiggahitakaṃ vuccatī’’ti (pāci. 266). Mukhadvāranti mukhe dvāraṃ mukhadvāraṃ, galanāḷikā, iminā pana vacanena yaṃ kiñci ajjhoharaṇīyaṃ, taṃ mukhena vā pavisatu nāsikāya vā, galabilaṃ paviṭṭhameva āpattikaranti dīpeti. Āhāranti udakadantaponehi aññaṃ ajjhoharitabbaṃ yaṃ kiñci yāvakālikādiṃ. Yathāha ‘‘āhāro nāma udakadantaponaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci ajjhoharaṇīya’’nti (pāci. 266).
ఆహరేయ్యాతి ముఖద్వారం పవేసేయ్య, ఇమినా పరగలం అకత్వా ముఖేన పటిగ్గహితగ్గహణేపి నత్థి దోసోతి సూచితం. తేనేవాహ ‘‘దన్తపోనోదకం హిత్వా’’తి. తేనేవ వుత్తం గణ్ఠిపదే ‘‘భగవతో దన్తకట్ఠస్స ముఖద్వారఠపనే అనాపత్తివచనేనేవ యం కిఞ్చి వత్థుం పరగలం అకత్వా ముఖే ఠపనే అనాపత్తిభావో వుత్తో’’తి. ఉదకఞ్హి యథాసుఖం పాతుం, దన్తకట్ఠఞ్చ దన్తపోనపరిభోగేన పరిభుఞ్జితుం వట్టతి, తస్స పన రసం గిలితుం న వట్టతి. సచేపి దన్తకట్ఠరసో అజానన్తస్స అన్తో పవిసతి, పాచిత్తియమేవ. దన్తే పునన్తి నిమ్మలే కరోన్తి ఏతేనాతి దన్తపోనం.
Āhareyyāti mukhadvāraṃ paveseyya, iminā paragalaṃ akatvā mukhena paṭiggahitaggahaṇepi natthi dosoti sūcitaṃ. Tenevāha ‘‘dantaponodakaṃ hitvā’’ti. Teneva vuttaṃ gaṇṭhipade ‘‘bhagavato dantakaṭṭhassa mukhadvāraṭhapane anāpattivacaneneva yaṃ kiñci vatthuṃ paragalaṃ akatvā mukhe ṭhapane anāpattibhāvo vutto’’ti. Udakañhi yathāsukhaṃ pātuṃ, dantakaṭṭhañca dantaponaparibhogena paribhuñjituṃ vaṭṭati, tassa pana rasaṃ gilituṃ na vaṭṭati. Sacepi dantakaṭṭharaso ajānantassa anto pavisati, pācittiyameva. Dante punanti nimmale karonti etenāti dantaponaṃ.
౧౪౦౮-౯. బ్యతిరేకముఖేన అదిన్నలక్ఖణం, పదభాజనే చ వుత్తనయేన పఠమం దిన్నలక్ఖణం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘హత్థపాసో’’తిఆది. హత్థపాసోతి పవారణసిక్ఖాపదే –
1408-9. Byatirekamukhena adinnalakkhaṇaṃ, padabhājane ca vuttanayena paṭhamaṃ dinnalakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘hatthapāso’’tiādi. Hatthapāsoti pavāraṇasikkhāpade –
‘‘గణ్హతో పచ్ఛిమం అఙ్గం, దదతో పురిమం పన;
‘‘Gaṇhato pacchimaṃ aṅgaṃ, dadato purimaṃ pana;
ఉభిన్నం అడ్ఢతేయ్యం చే, వినా హత్థం పసారిత’’న్తి. (వి॰ వి॰ ౧౨౭౫) –
Ubhinnaṃ aḍḍhateyyaṃ ce, vinā hatthaṃ pasārita’’nti. (vi. vi. 1275) –
వుత్తలక్ఖణో హత్థపాసో. అభినీహారోతి తత్థేవ వుత్తనయేన అభిముఖం కత్వా హరణఞ్చ. మజ్ఝిముచ్చారణక్ఖమోతి పటిగ్గహేతబ్బభారస్స ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన థామమజ్ఝిమేన పురిసేన ఉక్ఖిపనారహతా. భావప్పధానోయం నిద్దేసో. అవకంసో పన ‘‘అన్తమసో రథరేణుమత్తమ్పీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౯) అట్ఠకథావచనతో వేదితబ్బో. ఉచ్చారణం ఉక్ఖిపనం. ‘‘అమనుస్సో’’తి ఇమినా తదఞ్ఞసత్తసామఞ్ఞేన తిరచ్ఛానగతాపి వేదితబ్బా. ‘‘పక్ఖీ వా’’తిఆదివక్ఖమానేన వా వేదితబ్బా. కాయాదినాతి కాయకాయపటిబద్ధనిస్సగ్గియానం అఞ్ఞతరేన. తేనేవాహ ‘‘తిధా’’తి.
Vuttalakkhaṇo hatthapāso. Abhinīhāroti tattheva vuttanayena abhimukhaṃ katvā haraṇañca. Majjhimuccāraṇakkhamoti paṭiggahetabbabhārassa ukkaṭṭhaparicchedena thāmamajjhimena purisena ukkhipanārahatā. Bhāvappadhānoyaṃ niddeso. Avakaṃso pana ‘‘antamaso rathareṇumattampī’’ti (pāci. aṭṭha. 269) aṭṭhakathāvacanato veditabbo. Uccāraṇaṃ ukkhipanaṃ. ‘‘Amanusso’’ti iminā tadaññasattasāmaññena tiracchānagatāpi veditabbā. ‘‘Pakkhī vā’’tiādivakkhamānena vā veditabbā. Kāyādināti kāyakāyapaṭibaddhanissaggiyānaṃ aññatarena. Tenevāha ‘‘tidhā’’ti.
ద్విధాతి కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా. పఞ్చఙ్గసంయోగేతి ఏత్థ ‘‘హత్థపాసో’’తి పఠమఙ్గం, ‘‘అభినీహారో’’తి దుతియం, ‘‘మజ్ఝిముచ్చారణక్ఖమో’’తి తతియం, ‘‘మనుస్సో…పే॰… తిధా’’తి చతుత్థం, ‘‘పటిగ్గణ్హాతి…పే॰… ద్విధా’’తి పఞ్చమన్తి ఇమాని పఞ్చ అఙ్గాని, పఞ్చన్నం అఙ్గానం సంయోగో సమాగమో సన్నిపాతో పఞ్చఙ్గసంయోగో, తస్మిం. గహణన్తి పటిగ్గహణం. తస్స భిక్ఖునో. రూహతి సమ్పజ్జతి.
Dvidhāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā. Pañcaṅgasaṃyogeti ettha ‘‘hatthapāso’’ti paṭhamaṅgaṃ, ‘‘abhinīhāro’’ti dutiyaṃ, ‘‘majjhimuccāraṇakkhamo’’ti tatiyaṃ, ‘‘manusso…pe… tidhā’’ti catutthaṃ, ‘‘paṭiggaṇhāti…pe… dvidhā’’ti pañcamanti imāni pañca aṅgāni, pañcannaṃ aṅgānaṃ saṃyogo samāgamo sannipāto pañcaṅgasaṃyogo, tasmiṃ. Gahaṇanti paṭiggahaṇaṃ. Tassa bhikkhuno. Rūhati sampajjati.
౧౪౧౦-౧౨. ఇతరోతి పటిగ్గాహకో. తస్స అఙ్గస్స. న గచ్ఛతీతి నగో, ‘‘నగో’’తి రుక్ఖోపి పబ్బతోపి వుచ్చతి. ఏవరూపేతి ఈదిసే ఉచ్చనీచట్ఠానే.
1410-12.Itaroti paṭiggāhako. Tassa aṅgassa. Na gacchatīti nago, ‘‘nago’’ti rukkhopi pabbatopi vuccati. Evarūpeti īdise uccanīcaṭṭhāne.
౧౪౧౩. సోణ్డాయాతి హత్థేన.
1413.Soṇḍāyāti hatthena.
౧౪౧౫-౬. ఈసకం ఓనత్వా థోకం నామేత్వా తేన భిక్ఖునా తం హేట్ఠిమం భాజనం ఏకదేసేనాపి పటిచ్ఛితబ్బన్తి యోజనా.
1415-6.Īsakaṃ onatvā thokaṃ nāmetvā tena bhikkhunā taṃ heṭṭhimaṃ bhājanaṃ ekadesenāpi paṭicchitabbanti yojanā.
౧౪౧౭. ఉగ్ఘాటేత్వా ఉచ్చారేత్వా, భాజనాని విసుం విసుం ఓరోపేత్వాతి వుత్తం హోతి.
1417.Ugghāṭetvā uccāretvā, bhājanāni visuṃ visuṃ oropetvāti vuttaṃ hoti.
౧౪౧౮. కాజభత్తన్తి భత్తకాజం, భత్తభరితం పిటకన్తి వుత్తం హోతి. ఓనత్వా దేతీతి సయం ఓనమిత్వా బ్యాభఙ్గిం దేతి.
1418.Kājabhattanti bhattakājaṃ, bhattabharitaṃ piṭakanti vuttaṃ hoti. Onatvā detīti sayaṃ onamitvā byābhaṅgiṃ deti.
౧౪౧౯. ‘‘తింసహత్థో’’తి ఇదం తింసరతనమత్తో చే హోతి, ‘‘దూర’’న్తి న పరిసఙ్కితబ్బోతి దస్సనత్థమాహ. గహితేకస్మిన్తి ఉభయకోటీసు ఠపితే ద్వే ఘటే పటిగ్గహాపేతుం హత్థపాసే ఠితేన దాయకేన దియ్యమానం తింసహత్థవేణుం పటిగ్గణ్హన్తేన యేన కేనచి కాయప్పదేసేన వా కాయపటిబద్ధేన వా ‘‘ఇమం గణ్హామీ’’తి ఆభోగం కత్వా మఞ్చాదీసు యత్థ కత్థచి ఫుసిత్వా పటిగ్గహితేతి వుత్తం హోతి. తం సబ్బన్తి తేసు ద్వీసు ఘటేసు పక్ఖిత్తం సబ్బమేవ. గహితమేవాతి పటిగ్గహితమేవ హోతి, దాయకస్స హత్థపాసబ్భన్తరే గతత్తా ఇదం తస్స కాయపటిబద్ధన్తి ‘‘దూర’’న్తి సఙ్కా న కాతబ్బాతి ఏవకారేన దీపేతి. ‘‘ద్వీసు ఘటేసు భూమియం ఠపితేసుపి తత్థ బన్ధనవేళుయం పటిగ్గణ్హనమత్తేనేవ పటిగ్గహితం హోతీ’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం.
1419.‘‘Tiṃsahattho’’ti idaṃ tiṃsaratanamatto ce hoti, ‘‘dūra’’nti na parisaṅkitabboti dassanatthamāha. Gahitekasminti ubhayakoṭīsu ṭhapite dve ghaṭe paṭiggahāpetuṃ hatthapāse ṭhitena dāyakena diyyamānaṃ tiṃsahatthaveṇuṃ paṭiggaṇhantena yena kenaci kāyappadesena vā kāyapaṭibaddhena vā ‘‘imaṃ gaṇhāmī’’ti ābhogaṃ katvā mañcādīsu yattha katthaci phusitvā paṭiggahiteti vuttaṃ hoti. Taṃ sabbanti tesu dvīsu ghaṭesu pakkhittaṃ sabbameva. Gahitamevāti paṭiggahitameva hoti, dāyakassa hatthapāsabbhantare gatattā idaṃ tassa kāyapaṭibaddhanti ‘‘dūra’’nti saṅkā na kātabbāti evakārena dīpeti. ‘‘Dvīsu ghaṭesu bhūmiyaṃ ṭhapitesupi tattha bandhanaveḷuyaṃ paṭiggaṇhanamatteneva paṭiggahitaṃ hotī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ.
౧౪౨౦-౨౪. ‘‘కటసారకే’’తి ఇమినా దోణిఫలకాదయో ఉపలక్ఖితా. ‘‘నిసీదతీ’’తి ఇదం ‘‘తిట్ఠతీ’’తిఆదీనం ఉపలక్ఖణం. మఞ్చాదీని ఫుసిత్వాతి ఏత్థ ‘‘అఙ్గులియాపీ’’తి సేసో. యథాహ ‘‘పటిగ్గహణసఞ్ఞాయ మఞ్చాదీని అఙ్గులియాపి ఫుసిత్వా ఠితేన వా నిసిన్నేన వా నిపన్నేన వా’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫). పత్తేసూతి తథా ఠపితేసు సబ్బేసు పత్తేసుయేవ. యఞ్చ దీయతీతి ఏత్థ ‘‘తథా ఠితేనా’’తి సామత్థియా లబ్భతి.
1420-24.‘‘Kaṭasārake’’ti iminā doṇiphalakādayo upalakkhitā. ‘‘Nisīdatī’’ti idaṃ ‘‘tiṭṭhatī’’tiādīnaṃ upalakkhaṇaṃ. Mañcādīni phusitvāti ettha ‘‘aṅguliyāpī’’ti seso. Yathāha ‘‘paṭiggahaṇasaññāya mañcādīni aṅguliyāpi phusitvā ṭhitena vā nisinnena vā nipannena vā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 265). Pattesūti tathā ṭhapitesu sabbesu pattesuyeva. Yañca dīyatīti ettha ‘‘tathā ṭhitenā’’ti sāmatthiyā labbhati.
మఞ్చాదీసు అఙ్గులిఆదినా యేన కేనచి ఫుట్ఠమత్తేపి పటిగ్గహణస్స రుహణభావం దస్సేత్వా ఇదాని తదారోహణేనాపి సిజ్ఝతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘పటిగ్గహేస్సామీ’’తిఆది. సచే పన పటిగ్గహేస్సామిచ్చేవ మఞ్చాదీని ఆరుహిత్వా నిసీదతి, దాయకోపి హత్థపాసే ఠత్వాన దేతి చే, తం సబ్బం గహితం హోతీతి యోజనా.
Mañcādīsu aṅguliādinā yena kenaci phuṭṭhamattepi paṭiggahaṇassa ruhaṇabhāvaṃ dassetvā idāni tadārohaṇenāpi sijjhatīti dassetumāha ‘‘paṭiggahessāmī’’tiādi. Sace pana paṭiggahessāmicceva mañcādīni āruhitvā nisīdati, dāyakopi hatthapāse ṭhatvāna deti ce, taṃ sabbaṃ gahitaṃ hotīti yojanā.
కుచ్ఛియా కుచ్ఛిం ఆహచ్చ యే పత్తా భూమియం ఠితా, తేసు యం యం పత్తం అఙ్గులియాపి వా సూచియాపి వా ఫుసిత్వా నిసిన్నో, తత్థ తత్థేవ దీయమానమ్పి పటిగ్గణ్హాతి, వట్టతీతి యోజనా.
Kucchiyā kucchiṃ āhacca ye pattā bhūmiyaṃ ṭhitā, tesu yaṃ yaṃ pattaṃ aṅguliyāpi vā sūciyāpi vā phusitvā nisinno, tattha tattheva dīyamānampi paṭiggaṇhāti, vaṭṭatīti yojanā.
౧౪౨౫. కటసారాదయో సచే మహన్తా, పటిగ్గహణం న రుహేయ్యాతి వికప్పో సియాతి తన్నివత్తనత్థమాహ ‘‘కటసారకే’’తిఆది. ‘‘మహన్తస్మి’’న్తి ఇమినా కటసారకస్స పున వచనే హేతుమాహ. హత్థత్థరం నామ హత్థిపిట్ఠే అత్థరితబ్బం అత్థరణం. ఆది-సద్దేన అస్సత్థరరథత్థరాదిం సఙ్గణ్హాతి. ఠితపత్తేసు దియ్యమానం గణ్హతో పటిగ్గహణరుహణహేతుం దస్సేతి ‘‘హత్థపాసస్మిం విజ్జమానే తూ’’తి. తు-సద్దో వుత్తవిసేసమేవ జోతేతి.
1425. Kaṭasārādayo sace mahantā, paṭiggahaṇaṃ na ruheyyāti vikappo siyāti tannivattanatthamāha ‘‘kaṭasārake’’tiādi. ‘‘Mahantasmi’’nti iminā kaṭasārakassa puna vacane hetumāha. Hatthattharaṃ nāma hatthipiṭṭhe attharitabbaṃ attharaṇaṃ. Ādi-saddena assatthararathattharādiṃ saṅgaṇhāti. Ṭhitapattesu diyyamānaṃ gaṇhato paṭiggahaṇaruhaṇahetuṃ dasseti ‘‘hatthapāsasmiṃ vijjamāne tū’’ti. Tu-saddo vuttavisesameva joteti.
౧౪౨౬. తత్థజాతకపణ్ణేసూతి రుక్ఖేయేవ ఠితేసు పణ్ణేసు. గహేతున్తి పటిగ్గహేతుం. ‘‘న పనేతానీ’’తిఆది యేన హేతునా న వట్టతి, తస్స దస్సనం. హి-సద్దో పసిద్ధిం సూచేతి.
1426.Tatthajātakapaṇṇesūti rukkheyeva ṭhitesu paṇṇesu. Gahetunti paṭiggahetuṃ. ‘‘Na panetānī’’tiādi yena hetunā na vaṭṭati, tassa dassanaṃ. Hi-saddo pasiddhiṃ sūceti.
౧౪౨౭. థామమజ్ఝిమేన పురిసేన ఉక్ఖిపితుం అసక్కుణేయ్యం అసంహారియం. తాదిసేతి తథారూపే, అసంహారియేతి వుత్తం హోతి. ఖాణుబద్ధేతి భూమియం నిఖాతఖాణుకే బద్ధే.
1427. Thāmamajjhimena purisena ukkhipituṃ asakkuṇeyyaṃ asaṃhāriyaṃ. Tādiseti tathārūpe, asaṃhāriyeti vuttaṃ hoti. Khāṇubaddheti bhūmiyaṃ nikhātakhāṇuke baddhe.
౧౪౨౮. తిన్తిణికాతి చిఞ్చా. ఆది-సద్దేన తథా ఖుద్దకానం కదమ్బపుప్ఫపణ్ణాదీనం గహణం. ‘‘తిన్తిణికాదిపణ్ణేసూ’’తి వచనతో సాఖాసు పటిగ్గహణం రుహతీతి దట్ఠబ్బం. భూమియం పత్థటేసూతి యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘భూమియం అత్థతేసు సుఖుమేసు తిన్తిణికాదిపణ్ణేసుపి పటిగ్గహణం న రుహతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫).
1428.Tintiṇikāti ciñcā. Ādi-saddena tathā khuddakānaṃ kadambapupphapaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. ‘‘Tintiṇikādipaṇṇesū’’ti vacanato sākhāsu paṭiggahaṇaṃ ruhatīti daṭṭhabbaṃ. Bhūmiyaṃ patthaṭesūti yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘bhūmiyaṃ atthatesu sukhumesu tintiṇikādipaṇṇesupi paṭiggahaṇaṃ na ruhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
౧౪౨౯. పరివేసకోతి దాయకో.
1429.Parivesakoti dāyako.
౧౪౩౦. అసేసతో పుఞ్ఛిత్వాతి యోజనా.
1430. Asesato puñchitvāti yojanā.
౧౪౩౧. పటిగ్గహేత్వావాతి పత్తం పటిగ్గహేత్వావ. భిక్ఖా గహేతబ్బాతి సమ్బన్ధో.
1431.Paṭiggahetvāvāti pattaṃ paṭiggahetvāva. Bhikkhā gahetabbāti sambandho.
౧౪౩౨. అపటిగ్గహితేతి ఏత్థ ‘‘పత్తే’’తి సేసో. తం పచ్ఛా పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జతో అనాపత్తీతి యోజనా.
1432.Apaṭiggahiteti ettha ‘‘patte’’ti seso. Taṃ pacchā paṭiggahetvā paribhuñjato anāpattīti yojanā.
౧౪౩౩. అనాదియిత్వాతి అగ్గహేత్వా, తస్మిం వచనే ఆదరం అకత్వాతి వుత్తం హోతి.
1433.Anādiyitvāti aggahetvā, tasmiṃ vacane ādaraṃ akatvāti vuttaṃ hoti.
౧౪౩౫. అఞ్ఞస్స అనుపసమ్పన్నస్స.
1435.Aññassa anupasampannassa.
౧౪౩౬. పుబ్బాభోగస్స అనురూపవసేన ‘‘సామణేరస్స తం దత్వా…పే॰… పన వట్టతీ’’తి వుత్తం. యస్మా పన తం ‘‘అఞ్ఞస్స దస్సామీ’’తి చిత్తుప్పాదమత్తేన పరసన్తకం నామ న హోతి, తస్మా తస్స అదత్వాపి పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతి.
1436. Pubbābhogassa anurūpavasena ‘‘sāmaṇerassa taṃ datvā…pe… pana vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yasmā pana taṃ ‘‘aññassa dassāmī’’ti cittuppādamattena parasantakaṃ nāma na hoti, tasmā tassa adatvāpi paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
౧౪౩౭-౯. భిక్ఖునోతి అఞ్ఞస్స భిక్ఖుస్స. భత్తస్సాతి కఞ్జికాదిద్రవమిస్సభత్తమాహ. ఉప్లవతీతి ఉపరి ప్లవతి. కఞ్జికన్తి ఆరనాలం, ఇమస్స ఉపలక్ఖణత్తా ఖీరతక్కాదిద్రవం సఙ్గహితం. పవాహేత్వాతి మత్థకతో పలాపేత్వా. అన్తో పవిట్ఠం సచే తన్తి తం రజం యది భత్తస్స అన్తో పవిట్ఠం హోతి. పటిగ్గహేతబ్బన్తి అనుపసమ్పన్నే అసతి హత్థతో అమోచేన్తేనేవ యత్థ అనుపసమ్పన్నో అత్థి, తం తత్థ నేత్వా పటిగ్గహేతబ్బం.
1437-9.Bhikkhunoti aññassa bhikkhussa. Bhattassāti kañjikādidravamissabhattamāha. Uplavatīti upari plavati. Kañjikanti āranālaṃ, imassa upalakkhaṇattā khīratakkādidravaṃ saṅgahitaṃ. Pavāhetvāti matthakato palāpetvā. Anto paviṭṭhaṃ sace tanti taṃ rajaṃ yadi bhattassa anto paviṭṭhaṃ hoti. Paṭiggahetabbanti anupasampanne asati hatthato amocenteneva yattha anupasampanno atthi, taṃ tattha netvā paṭiggahetabbaṃ.
౧౪౪౦. అపనీయావాతి ఏత్థ ‘‘థూల’’న్తి ఇదం ‘‘సుఖుమం చే’’తి వక్ఖమానవిపరియాయతో లబ్భతి. సభత్తం అపనీయాతి సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘ఉపరిభత్తేన సద్ధిం అపనేతబ్బం, పటిగ్గహేత్వా వా భుఞ్జితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫).
1440.Apanīyāvāti ettha ‘‘thūla’’nti idaṃ ‘‘sukhumaṃ ce’’ti vakkhamānavipariyāyato labbhati. Sabhattaṃ apanīyāti sambandho. Yathāha ‘‘uparibhattena saddhiṃ apanetabbaṃ, paṭiggahetvā vā bhuñjitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265).
౧౪౪౧. థేవోతి బిన్దు. థేవో…పే॰… వట్టతీతి ఏత్థ యథా పఠమతరం పతితథేవే దోసో నత్థి, తథా ఆకిరిత్వా అపనేన్తానం పచ్ఛా పతితథేవేపి అభిహటత్తా నేవత్థి దోసో.
1441.Thevoti bindu. Thevo…pe… vaṭṭatīti ettha yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ pacchā patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso.
౧౪౪౨-౪. చరుకేనాతి ఖుద్దకఉక్ఖలియా. తతో చరుకతో. మసీతి జల్లికాఆదికా భస్మా. భాజనేతి భాజనపత్తాదిభాజనే. తస్స చాతి తస్స మసిఆదినో చ.
1442-4.Carukenāti khuddakaukkhaliyā. Tato carukato. Masīti jallikāādikā bhasmā. Bhājaneti bhājanapattādibhājane. Tassa cāti tassa masiādino ca.
అనన్తరస్స భిక్ఖుస్స దీయమానం యం పత్తతో ఉప్పతిత్వా ఇతరస్స భిక్ఖునో పత్తే సచే పతతి, తం పటిగ్గహితమేవ హోతి, తస్మా వట్టతేవాతి యోజనా. ‘‘దీయమాన’’న్తి ఏత్థ ‘‘భత్తాదికం యం కిఞ్చీ’’తి పకరణతో లబ్భతి. వట్టతేవా యన్తి ఏత్థ ‘‘వట్టతేవ అయ’’న్తి పదచ్ఛేదో న కాతబ్బో ‘‘అయ’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధనీయస్స అభావతో. తస్మా వ-కారో గాథాఛన్దవసేన దీఘం కత్వా వుత్తోతి వేదితబ్బో.
Anantarassa bhikkhussa dīyamānaṃ yaṃ pattato uppatitvā itarassa bhikkhuno patte sace patati, taṃ paṭiggahitameva hoti, tasmā vaṭṭatevāti yojanā. ‘‘Dīyamāna’’nti ettha ‘‘bhattādikaṃ yaṃ kiñcī’’ti pakaraṇato labbhati. Vaṭṭatevā yanti ettha ‘‘vaṭṭateva aya’’nti padacchedo na kātabbo ‘‘aya’’nti iminā sambandhanīyassa abhāvato. Tasmā va-kāro gāthāchandavasena dīghaṃ katvā vuttoti veditabbo.
౧౪౪౫-౬. పాయాసస్సాతి ఏత్థ పూరణయోగే సామివచనం, పాయాసేనాతి వుత్తం హోతి. ఉణ్హతోతి ఉణ్హత్తా. న సక్కతీతి న సక్కోతి. ముఖవట్టియం వట్టతీతి ముఖవట్టిం ఉక్ఖిపిత్వా హత్థే ఫుసాపితే గణ్హితుం వట్టతి. తథా ముఖవట్టియా గహేతుం న సక్కా చే, ఆధారకేనపి గహేతబ్బోతి యోజనా.
1445-6.Pāyāsassāti ettha pūraṇayoge sāmivacanaṃ, pāyāsenāti vuttaṃ hoti. Uṇhatoti uṇhattā. Na sakkatīti na sakkoti. Mukhavaṭṭiyaṃ vaṭṭatīti mukhavaṭṭiṃ ukkhipitvā hatthe phusāpite gaṇhituṃ vaṭṭati. Tathā mukhavaṭṭiyā gahetuṃ na sakkā ce, ādhārakenapi gahetabboti yojanā.
౧౪౪౭-౮. ఆహరియమానం వా నేవ జానాతి, దీయమానం వా న జానాతీతి యోజనా. గాథాబన్ధవసేన ‘‘జానతీ’’తి రస్సో కతో. ఆభోగన్తి ‘‘గణ్హామీ’’తి ఆభోగం. యథాహ మహాపచ్చరియం ‘‘ఆభోగమత్తమేవ హి ఏత్థ పమాణ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫). ‘‘కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా పటిగ్గణ్హాతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) వుత్తత్తా పత్తం గహేత్వా నిసిన్నత్తా ‘‘కాయపటిబద్ధేన గణ్హిస్సామీ’’తి ఆభోగం కత్వాతిపి యుజ్జతేవ.
1447-8. Āhariyamānaṃ vā neva jānāti, dīyamānaṃ vā na jānātīti yojanā. Gāthābandhavasena ‘‘jānatī’’ti rasso kato. Ābhoganti ‘‘gaṇhāmī’’ti ābhogaṃ. Yathāha mahāpaccariyaṃ ‘‘ābhogamattameva hi ettha pamāṇa’’nti (pāci. aṭṭha. 265). ‘‘Kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā paṭiggaṇhātī’’ti (pāci. aṭṭha. 265) vuttattā pattaṃ gahetvā nisinnattā ‘‘kāyapaṭibaddhena gaṇhissāmī’’ti ābhogaṃ katvātipi yujjateva.
౧౪౪౯. ‘‘హత్థేన ముఞ్చిత్వా’’తి ఇదం ‘‘ఆధారకమ్పి వా’’తి ఇమినాపి యోజేతబ్బం. ‘‘పాదేన పేల్లేత్వా’’తి ఇమినా పన ‘‘ఆధారక’’న్తి ఇదమేవ యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘హత్థేన ఆధారకం ముఞ్చిత్వా పాదేన పేల్లేత్వా నిద్దాయతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫). పేల్లేత్వాతి పీళేత్వా, అక్కమిత్వాతి వుత్తం హోతి.
1449.‘‘Hatthena muñcitvā’’ti idaṃ ‘‘ādhārakampi vā’’ti imināpi yojetabbaṃ. ‘‘Pādena pelletvā’’ti iminā pana ‘‘ādhāraka’’nti idameva yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘hatthena ādhārakaṃ muñcitvā pādena pelletvā niddāyatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Pelletvāti pīḷetvā, akkamitvāti vuttaṃ hoti.
౧౪౫౦. కమి-ధాతుస్స మజ్ఝే ‘‘అక్క’’ఇతి పదచ్ఛేదో యతిహీనదోసోతి.
1450. Kami-dhātussa majjhe ‘‘akka’’iti padacchedo yatihīnadosoti.
‘‘సిలోకే నియతట్ఠానం, పదచ్ఛేదం యతిం విదూ;
‘‘Siloke niyataṭṭhānaṃ, padacchedaṃ yatiṃ vidū;
తదపేతం యతిబ్భట్ఠం, సవనుబ్బేజనం యథా’’తి. –
Tadapetaṃ yatibbhaṭṭhaṃ, savanubbejanaṃ yathā’’ti. –
దణ్డినా వుత్తలక్ఖణతో సిద్ధతాయ దోసో యథా న హోతి, తథా విచారేత్వా గహేతబ్బం. కేచి పనేత్థ ఇ-కారాగమస్స పచ్చయభావత్తా తంసహితో మ-కారో తగ్గహణేన సఙ్గయ్హతీతి ఉభయపక్ఖభాగీతి ధాతుపచ్చయానం మజ్ఝే యతియా ఇచ్ఛితత్తా న దోసోతి పరిహరన్తి. జాగరస్సాపీతి అనిద్దాయన్తస్సాపి. అనాదరోతి అనాదరభావో.
Daṇḍinā vuttalakkhaṇato siddhatāya doso yathā na hoti, tathā vicāretvā gahetabbaṃ. Keci panettha i-kārāgamassa paccayabhāvattā taṃsahito ma-kāro taggahaṇena saṅgayhatīti ubhayapakkhabhāgīti dhātupaccayānaṃ majjhe yatiyā icchitattā na dosoti pariharanti. Jāgarassāpīti aniddāyantassāpi. Anādaroti anādarabhāvo.
౧౪౫౧. తస్మాతి తథా గహణస్స అనాదరభావతో. తన్తి తం ఆధారకం పాదేన అక్కమిత్వా పటిగ్గహణఞ్చ. దీయమానన్తి దాయకేన పటిగ్గహాపియమానం. పతతీతి పటిగ్గాహకస్స హత్థం అఫుసిత్వా రజోరహితాయ సుద్ధభూమియా వా పదుమినిపణ్ణాదీసు వా పతతి. యథాహ ‘‘యం దియ్యమానం దాయకస్స హత్థతో పరిగళిత్వా సుద్ధాయ భూమియా వా పదుమినిపణ్ణవత్థకటసారకాదీసు వా పతతి, తం సామం గహేత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫). సరజాయ భూమియా పతితే రజం పుఞ్ఛిత్వా వా ధోవిత్వా వా పటిగ్గహాపేత్వా వా పరిభుఞ్జితబ్బన్తి ఇదం అట్ఠకథాయం పన ‘‘సరజాయ భూమియం పతతీ’’తిఆదినా దస్సితం. గహేతున్తి ఏత్థ ‘‘భుఞ్జితు’’న్తి చ వట్టతీతి ఏత్థ ‘‘పరిచ్చత్తం దాయకేహీ’’తి చ సేసో. యథాహ ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే యం దియ్యమానం పతతి, తం సామం గహేత్వా పరిభుఞ్జితుం. పరిచ్చత్తం తం భిక్ఖవే దాయకేహీ’’తి (చూళవ॰ ౨౭౩). ‘‘యం దియ్యమానం పతతీ’’తి అవిసేసేన వుత్తత్తా చతూసుపి కాలికేసు అయం నయో వేదితబ్బో.
1451.Tasmāti tathā gahaṇassa anādarabhāvato. Tanti taṃ ādhārakaṃ pādena akkamitvā paṭiggahaṇañca. Dīyamānanti dāyakena paṭiggahāpiyamānaṃ. Patatīti paṭiggāhakassa hatthaṃ aphusitvā rajorahitāya suddhabhūmiyā vā paduminipaṇṇādīsu vā patati. Yathāha ‘‘yaṃ diyyamānaṃ dāyakassa hatthato parigaḷitvā suddhāya bhūmiyā vā paduminipaṇṇavatthakaṭasārakādīsu vā patati, taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Sarajāya bhūmiyā patite rajaṃ puñchitvā vā dhovitvā vā paṭiggahāpetvā vā paribhuñjitabbanti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sarajāya bhūmiyaṃ patatī’’tiādinā dassitaṃ. Gahetunti ettha ‘‘bhuñjitu’’nti ca vaṭṭatīti ettha ‘‘pariccattaṃ dāyakehī’’ti ca seso. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave yaṃ diyyamānaṃ patati, taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ. Pariccattaṃ taṃ bhikkhave dāyakehī’’ti (cūḷava. 273). ‘‘Yaṃ diyyamānaṃ patatī’’ti avisesena vuttattā catūsupi kālikesu ayaṃ nayo veditabbo.
౧౪౫౨. అబ్బోహారికనయం దస్సేతుమాహ ‘‘భుఞ్జన్తాన’’న్తి.
1452. Abbohārikanayaṃ dassetumāha ‘‘bhuñjantāna’’nti.
౧౪౫౩-౪. తం మలం. తేసూతి ఉచ్ఛుఆదీసు వత్థూసు. తన్తి మలమిస్సకం ఉచ్ఛుఆదికం వత్థు. న పఞ్ఞాయతీతి న పన పఞ్ఞాయతి. తస్మిన్తి ఉచ్ఛుఆదివత్థుస్మిం.
1453-4.Taṃ malaṃ. Tesūti ucchuādīsu vatthūsu. Tanti malamissakaṃ ucchuādikaṃ vatthu. Na paññāyatīti na pana paññāyati. Tasminti ucchuādivatthusmiṃ.
౧౪౫౫. నిసదోదుక్ఖలాదీనన్తి ఆది-సద్దేన నిసదపోతముసలాదీనం గహణం.
1455.Nisadodukkhalādīnanti ādi-saddena nisadapotamusalādīnaṃ gahaṇaṃ.
౧౪౫౬. వాసియా ఉపలక్ఖణత్తా తజ్జాతికం యం కిఞ్చి సత్థమ్పి గహేతబ్బం. ఖీరేతి అనుపసమ్పన్నేన తాపితఖీరే, ఇదం ఉపరి ఆమకస్స విసుం గహణేన విఞ్ఞాయతి. నీలికాతి నీలవణ్ణం. సత్థకే వియ నిచ్ఛయోతి సత్థేన ఉట్ఠితమలే ఉచ్ఛుఖణ్డే వియ పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జితబ్బన్తి వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.
1456. Vāsiyā upalakkhaṇattā tajjātikaṃ yaṃ kiñci satthampi gahetabbaṃ. Khīreti anupasampannena tāpitakhīre, idaṃ upari āmakassa visuṃ gahaṇena viññāyati. Nīlikāti nīlavaṇṇaṃ. Satthake viya nicchayoti satthena uṭṭhitamale ucchukhaṇḍe viya paṭiggahetvā paribhuñjitabbanti vinicchayo veditabbo.
౧౪౫౭. తన్తి తం అగ్గిసన్తత్తవాసిఆదిం, తాపవత్థుతో వాసి గహేతబ్బా.
1457.Tanti taṃ aggisantattavāsiādiṃ, tāpavatthuto vāsi gahetabbā.
౧౪౫౯. తన్తి తం హత్థాదికాయావయవం వా చీవరం వా ధోవిత్వా పతితకిలిట్ఠజలమిస్సమోదనం. రుక్ఖమూలాదీసు నిసీదిత్వా భుఞ్జన్తస్స పత్తాదీసు రుక్ఖపణ్ణాదిం ధోవిత్వా పతితకిలిట్ఠోదకేపి ఏసేవ వినిచ్ఛయోతి దస్సేతుమాహ ‘‘ఏసేవా’’తిఆది.
1459.Tanti taṃ hatthādikāyāvayavaṃ vā cīvaraṃ vā dhovitvā patitakiliṭṭhajalamissamodanaṃ. Rukkhamūlādīsu nisīditvā bhuñjantassa pattādīsu rukkhapaṇṇādiṃ dhovitvā patitakiliṭṭhodakepi eseva vinicchayoti dassetumāha ‘‘esevā’’tiādi.
౧౪౬౦. జలం సచే సుద్ధం పతతి, వట్టతీతి యోజనా, ‘‘రుక్ఖతో’’తి లబ్భతి. అబ్భోకాసే చ సచే సుద్ధం తోయం పతతి, వట్టతీతి ఏత్థ ‘‘ఆకాసతో’’తి లబ్భతి. ఉభయత్థాపి రుక్ఖపణ్ణేసు, ఆకాసే చ రజస్స పఠమమేవ వస్సోదకేన ధోవితత్తా ఆహ ‘‘సుద్ధ’’న్తి.
1460. Jalaṃ sace suddhaṃ patati, vaṭṭatīti yojanā, ‘‘rukkhato’’ti labbhati. Abbhokāse ca sace suddhaṃ toyaṃ patati, vaṭṭatīti ettha ‘‘ākāsato’’ti labbhati. Ubhayatthāpi rukkhapaṇṇesu, ākāse ca rajassa paṭhamameva vassodakena dhovitattā āha ‘‘suddha’’nti.
౧౪౬౧. అచ్ఛుపన్తేనాతి అఫుసన్తేన. తస్స సామణేరస్స.
1461.Acchupantenāti aphusantena. Tassa sāmaṇerassa.
౧౪౬౨. పత్తన్తి అనుపసమ్పన్నస్స పత్తం. ఛుపిత్వాతి అనుపసమ్పన్నపత్తగతోదనం ఫుసిత్వా. తం అత్తనో పత్తే భత్తం. యథాహ ‘‘అప్పటిగ్గహితే ఓదనం ఛుపిత్వా పున అత్తనో పత్తే ఓదనం గణ్హన్తస్స ఉగ్గహితకో హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫).
1462.Pattanti anupasampannassa pattaṃ. Chupitvāti anupasampannapattagatodanaṃ phusitvā. Taṃ attano patte bhattaṃ. Yathāha ‘‘appaṭiggahite odanaṃ chupitvā puna attano patte odanaṃ gaṇhantassa uggahitako hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
౧౪౬౪. పచ్ఛాతి తస్మిం గహితేపి అగహితేపి పచ్ఛా. తం పటిగ్గహితభోజనం.
1464.Pacchāti tasmiṃ gahitepi agahitepi pacchā. Taṃ paṭiggahitabhojanaṃ.
౧౪౬౭. తస్స అత్తనో పత్తగతస్స భత్తస్స.
1467.Tassa attano pattagatassa bhattassa.
౧౪౬౮. పరేనాతి అప్పటిగ్గహితపత్తేన.
1468.Parenāti appaṭiggahitapattena.
౧౪౬౯-౭౦. ‘‘యాగుఆదీనం పచనే భిక్ఖూనం భాజనే’’తి సమ్బన్ధో. పచన్తి ఏత్థాతి పచనం, భాజనం. భాజనూపరి హత్థేసు సామణేరస్సాతి భాజనస్స ఉపరి కతేసు సామణేరస్స హత్థేసు. పతితం హత్థతో తస్మిన్తి తస్స సామణేరస్స హత్థతో పరిగళిత్వా తస్మిం భాజనే పతితం.
1469-70. ‘‘Yāguādīnaṃ pacane bhikkhūnaṃ bhājane’’ti sambandho. Pacanti etthāti pacanaṃ, bhājanaṃ. Bhājanūpari hatthesu sāmaṇerassāti bhājanassa upari katesu sāmaṇerassa hatthesu. Patitaṃ hatthato tasminti tassa sāmaṇerassa hatthato parigaḷitvā tasmiṃ bhājane patitaṃ.
౧౪౭౧. ‘‘న కరోతి అకప్పియ’’న్తి ఏత్థ కారణమాహ ‘‘పరిచ్చత్తఞ్హి త’’న్తి. తఞ్హి యస్మా పరిచ్చత్తం, తస్మా అకప్పియం న కరోతీతి వుత్తం హోతి. ఏవం అకత్వాతి యథావుత్తపకారేన అకత్వా. ఆకిరతేవ చేతి సచే భాజనే ఆకిరతి ఏవ. తం తథా పక్ఖిత్తం భత్తభాజనం. నిరామిసం కత్వాతి తత్థ పతితం ఆమిసం యథా న తిట్ఠతి, ఏవం ధోవిత్వా భుఞ్జితబ్బన్తి సమ్బన్ధో.
1471. ‘‘Na karoti akappiya’’nti ettha kāraṇamāha ‘‘pariccattañhi ta’’nti. Tañhi yasmā pariccattaṃ, tasmā akappiyaṃ na karotīti vuttaṃ hoti. Evaṃ akatvāti yathāvuttapakārena akatvā. Ākirateva ceti sace bhājane ākirati eva. Taṃ tathā pakkhittaṃ bhattabhājanaṃ. Nirāmisaṃ katvāti tattha patitaṃ āmisaṃ yathā na tiṭṭhati, evaṃ dhovitvā bhuñjitabbanti sambandho.
౧౪౭౨-౩. కుటన్తి ఘటం. ఆవజ్జేతీతి కుటం నామేత్వా యాగుం ఆసిఞ్చతి.
1472-3.Kuṭanti ghaṭaṃ. Āvajjetīti kuṭaṃ nāmetvā yāguṃ āsiñcati.
౧౪౭౪. హత్థేతి ద్వే హత్థే. తత్థాతి తత్థ భూమియం ఠపితేసు ద్వీసు హత్థతలేసు.
1474.Hattheti dve hatthe. Tatthāti tattha bhūmiyaṃ ṭhapitesu dvīsu hatthatalesu.
౧౪౭౫-౬. ఏకస్స గహణూపగం చే భారన్తి థామమజ్ఝిమేన ఏకేన పురిసేన ఉక్ఖిపనప్పమాణం భారం సచే భవేయ్య. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘ఏకస్స గహణూపగం భార’’న్తి ఇదం పచ్చామసతి.
1475-6.Ekassa gahaṇūpagaṃ ce bhāranti thāmamajjhimena ekena purisena ukkhipanappamāṇaṃ bhāraṃ sace bhaveyya. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘ekassa gahaṇūpagaṃ bhāra’’nti idaṃ paccāmasati.
౧౪౭౭. లగ్గేన్తీతి ఓలమ్బన్తి. తత్థాతి తస్మిం మఞ్చపీఠే. వట్టతేవాతి ఉగ్గహితకం న హోతీతి దీపేతి.
1477.Laggentīti olambanti. Tatthāti tasmiṃ mañcapīṭhe. Vaṭṭatevāti uggahitakaṃ na hotīti dīpeti.
౧౪౭౮. సమ్ముజ్జన్తోతి సమ్మజ్జన్తో. ఘట్టేతీతి అసఞ్చిచ్చ సమ్మజ్జనియా ఫుసతి.
1478.Sammujjantoti sammajjanto. Ghaṭṭetīti asañcicca sammajjaniyā phusati.
౧౪౭౯. తం ఞత్వాతి పటిగ్గహితభావం ఞత్వా. ఠపేతుం వట్టతి ఉగ్గహితకం న హోతీతి అధిప్పాయో.
1479.Taṃ ñatvāti paṭiggahitabhāvaṃ ñatvā. Ṭhapetuṃ vaṭṭati uggahitakaṃ na hotīti adhippāyo.
౧౪౮౦. తన్తి పటిగ్గహితసఞ్ఞాయ గహితం తం అప్పటిగ్గహితం. అఞ్ఞథా పన న కత్తబ్బన్తి అపిహితం పిధాతుఞ్చ పిహితం వివరితుఞ్చ న వట్టతీతి అత్థో.
1480.Tanti paṭiggahitasaññāya gahitaṃ taṃ appaṭiggahitaṃ. Aññathā pana na kattabbanti apihitaṃ pidhātuñca pihitaṃ vivarituñca na vaṭṭatīti attho.
౧౪౮౧. బహి ఠపేతి చేతి యది పుబ్బే ఠపితట్ఠానతో బహి ఠపేతి. తేనాతి బహి ఠపేత్వా ముత్తహత్థేన తేన భిక్ఖునా. తన్తి బహి ఠపితం హత్థతో ముత్తం. ఞత్వాతి అప్పటిగ్గహితభావం ఞత్వా. తం తథా ఞత్వా ఠపితం.
1481.Bahiṭhapeti ceti yadi pubbe ṭhapitaṭṭhānato bahi ṭhapeti. Tenāti bahi ṭhapetvā muttahatthena tena bhikkhunā. Tanti bahi ṭhapitaṃ hatthato muttaṃ. Ñatvāti appaṭiggahitabhāvaṃ ñatvā. Taṃ tathā ñatvā ṭhapitaṃ.
౧౪౮౨-౩. ఉట్ఠేతి యది కణ్ణికాతి సచే కణ్ణికా సఞ్జాయతి. సిఙ్గివేరాదికేతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన పిప్ఫలిఆదీనం గహణం. మూలేతి పఞ్చమూలాదికే మూలే. ఘుణచుణ్ణన్తి ఘుణపాణకేహి ఉప్పాదితచుణ్ణం. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘ఉట్ఠేతీ’’తి కిరియం పచ్చామసతి. తంసముట్ఠానతోతి పటిగ్గహితతేలాదీసు సముప్పన్నత్తా. తఞ్ఞేవాతి పవుచ్చతీతి పఠమపటిగ్గహితం తమేవ తేలాదికన్తి వుచ్చతి. తేనాహ ‘‘పటిగ్గహణ…పే॰… న విజ్జతీ’’తి.
1482-3.Uṭṭheti yadi kaṇṇikāti sace kaṇṇikā sañjāyati. Siṅgiverādiketi ettha ādi-saddena pipphaliādīnaṃ gahaṇaṃ. Mūleti pañcamūlādike mūle. Ghuṇacuṇṇanti ghuṇapāṇakehi uppāditacuṇṇaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘uṭṭhetī’’ti kiriyaṃ paccāmasati. Taṃsamuṭṭhānatoti paṭiggahitatelādīsu samuppannattā. Taññevāti pavuccatīti paṭhamapaṭiggahitaṃ tameva telādikanti vuccati. Tenāha ‘‘paṭiggahaṇa…pe… na vijjatī’’ti.
౧౪౮౪-౫. కోచి పుగ్గలోతి సామణేరగమికాదీసుపి యో కోచి సత్తో. తాలపిణ్డిన్తి తాలకణ్ణికం ఫలం. అఞ్ఞో భూమట్ఠోతి భూమియం ఠితో అఞ్ఞో కోచి పుగ్గలో ఇత్థీ వా పురిసో వా.
1484-5.Kocipuggaloti sāmaṇeragamikādīsupi yo koci satto. Tālapiṇḍinti tālakaṇṇikaṃ phalaṃ. Añño bhūmaṭṭhoti bhūmiyaṃ ṭhito añño koci puggalo itthī vā puriso vā.
౧౪౮౬. ఛిన్దిత్వాతి ఛిన్దం కత్వా. వతిన్తి హత్థపాసప్పహోనకబహలవతిం. యథాహ ‘‘హత్థపాసే సతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫). దణ్డకే అఫుసిత్వావాతి యత్తకేన గమనవేగో నిబ్బాయతి, ఏత్తకం, పహరణతో వతిదణ్డకే వా అప్పహరిత్వాతి వుత్తం హోతి. పహరిత్వా ఠత్వా గచ్ఛతి చే, న వట్టతి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘మయం పన ‘యం ఠానం పహటం, తతో సయం పతితమివ హోతీ’తి తక్కయామ. తస్మిమ్పి అట్ఠత్వా గచ్ఛన్తే యుజ్జతి సుఙ్కఘాతకతో పవట్టేత్వా బహి పతితభణ్డం వియా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫).
1486.Chinditvāti chindaṃ katvā. Vatinti hatthapāsappahonakabahalavatiṃ. Yathāha ‘‘hatthapāse satī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Daṇḍake aphusitvāvāti yattakena gamanavego nibbāyati, ettakaṃ, paharaṇato vatidaṇḍake vā appaharitvāti vuttaṃ hoti. Paharitvā ṭhatvā gacchati ce, na vaṭṭati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘mayaṃ pana ‘yaṃ ṭhānaṃ pahaṭaṃ, tato sayaṃ patitamiva hotī’ti takkayāma. Tasmimpi aṭṭhatvā gacchante yujjati suṅkaghātakato pavaṭṭetvā bahi patitabhaṇḍaṃ viyā’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
౧౪౮౭-౮. పాకారోతి ఏత్థ ‘‘వతిం వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) అట్ఠకథాయం ఆగతత్తా ఇదం అధికారతో గహేతబ్బం. ‘‘న పుథులో’’తి ఏత్థ అధిప్పేతప్పమాణం దస్సేతుమాహ ‘‘అన్తో…పే॰… పహోతి చే’’తి. ‘‘ఉద్ధం హత్థసతం గన్త్వా’’తి ఇమినా దాయకస్స దాతుమిచ్ఛాయ ఆకాసం తం ఉక్ఖిపిత్వా విస్సట్ఠభావం ఞాపేతి. సమ్పత్తన్తి హత్థప్పత్తం. గణ్హతోతి పటిగ్గహణసఞ్ఞాయ గణ్హతో.
1487-8.Pākāroti ettha ‘‘vatiṃ vā’’ti (pāci. aṭṭha. 265) aṭṭhakathāyaṃ āgatattā idaṃ adhikārato gahetabbaṃ. ‘‘Na puthulo’’ti ettha adhippetappamāṇaṃ dassetumāha ‘‘anto…pe… pahoti ce’’ti. ‘‘Uddhaṃ hatthasataṃ gantvā’’ti iminā dāyakassa dātumicchāya ākāsaṃ taṃ ukkhipitvā vissaṭṭhabhāvaṃ ñāpeti. Sampattanti hatthappattaṃ. Gaṇhatoti paṭiggahaṇasaññāya gaṇhato.
౧౪౮౯. ‘‘సామణేర’’న్తి ఇదం ఉపలక్ఖణన్తి గిహినోపి గహణం. తత్థేవాతి ఖన్ధే ఏవ. నిసిన్నో సామణేరో.
1489.‘‘Sāmaṇera’’nti idaṃ upalakkhaṇanti gihinopi gahaṇaṃ. Tatthevāti khandhe eva. Nisinno sāmaṇero.
౧౪౯౧-౨. ఫలినిం సాఖన్తి ఫలవతిం సాఖం. ‘‘ఖాదితు’’న్తి ఇదం ‘‘చిత్తే సముప్పన్నే’’తి ఇమినా యోజేతబ్బం. సచే ఫలం ఖాదతి, ఏవం ఖాదితుం వట్టతీతి యోజనా. మక్ఖికానం నివారత్థన్తి మక్ఖికానం నివారేతుం.
1491-2.Phaliniṃ sākhanti phalavatiṃ sākhaṃ. ‘‘Khāditu’’nti idaṃ ‘‘citte samuppanne’’ti iminā yojetabbaṃ. Sace phalaṃ khādati, evaṃ khādituṃ vaṭṭatīti yojanā. Makkhikānaṃ nivāratthanti makkhikānaṃ nivāretuṃ.
౧౪౯౩. ఛాయత్థఞ్చ మక్ఖికా నివారేతుఞ్చ గయ్హమానా ఫలసాఖా సుఖపరిభోగత్థాయ కప్పియం కారాపేత్వా పటిగ్గహితా చే, ఖాదితుమిచ్ఛాయ సతి పున అప్పటిగ్గహితాపి వట్టతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘కప్పియం పన కారేత్వా’’తిఆది.
1493. Chāyatthañca makkhikā nivāretuñca gayhamānā phalasākhā sukhaparibhogatthāya kappiyaṃ kārāpetvā paṭiggahitā ce, khāditumicchāya sati puna appaṭiggahitāpi vaṭṭatīti dassetumāha ‘‘kappiyaṃ pana kāretvā’’tiādi.
౧౪౯౪-౫. ‘‘తం సో పటిగ్గహాపేత్వా’’తి వక్ఖమానత్తా ‘‘గహేత్వా’’తి ఇదం అప్పటిగ్గహాపేత్వా గహణం సన్ధాయ వుత్తన్తి గహేతబ్బం. తం పటిగ్గహితన్తి ఏత్థ ‘‘చే పుబ్బమేవా’’తి సేసో.
1494-5. ‘‘Taṃ so paṭiggahāpetvā’’ti vakkhamānattā ‘‘gahetvā’’ti idaṃ appaṭiggahāpetvā gahaṇaṃ sandhāya vuttanti gahetabbaṃ. Taṃ paṭiggahitanti ettha ‘‘ce pubbamevā’’ti seso.
౧౪౯౬-౯. భిక్ఖుస్స పాథేయ్యతణ్డులేతి సమ్బన్ధో. సోతి సామణేరో. ఇతరేహీతి భిక్ఖునా గహితేహి అత్తనో తణ్డులేహి.
1496-9. Bhikkhussa pātheyyataṇḍuleti sambandho. Soti sāmaṇero. Itarehīti bhikkhunā gahitehi attano taṇḍulehi.
ద్వీసు పత్తేసూతి ఉపలక్ఖణం. బహూసుపి ఏసేవ నయో. అత్తనా లద్ధం భిక్ఖూనం దత్వా తేహి లద్ధం అత్తనా గహేత్వా అఞ్ఞేసం దానవసేన బహున్నమ్పి దాతుం వట్టతీతి అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫ అత్థతో సమానం) వుత్తం తమేవ దస్సేతుమాహ ‘‘యాగుం భిక్ఖుస్సా’’తిఆది. ‘‘ఆవుసో తుయ్హం యాగుం మయ్హం దేహీ’తి ఏవం థేరేహి పటిపాటియా యాచిత్వాపి పివితుం వట్టతి, సబ్బేహి సామణేరస్స సన్తకమేవ భుత్తం హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) అట్ఠకథాయం వుత్తం. సామణేరస్స పీతత్తాతి ఏత్థ ‘‘యాగుయా’’తిఇదం అధికారతో లబ్భతి.
Dvīsu pattesūti upalakkhaṇaṃ. Bahūsupi eseva nayo. Attanā laddhaṃ bhikkhūnaṃ datvā tehi laddhaṃ attanā gahetvā aññesaṃ dānavasena bahunnampi dātuṃ vaṭṭatīti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 265 atthato samānaṃ) vuttaṃ tameva dassetumāha ‘‘yāguṃ bhikkhussā’’tiādi. ‘‘Āvuso tuyhaṃ yāguṃ mayhaṃ dehī’ti evaṃ therehi paṭipāṭiyā yācitvāpi pivituṃ vaṭṭati, sabbehi sāmaṇerassa santakameva bhuttaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 265) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Sāmaṇerassa pītattāti ettha ‘‘yāguyā’’tiidaṃ adhikārato labbhati.
౧౫౦౦. ఇమస్సాతి పాథేయ్యతణ్డులహారకస్స. ‘‘న విసేసతా’’తి ఇమినా విసుం అవత్తబ్బతం దీపేతి.
1500.Imassāti pātheyyataṇḍulahārakassa. ‘‘Na visesatā’’ti iminā visuṃ avattabbataṃ dīpeti.
౧౫౦౧. అస్స విసేసస్సాతి యథావుత్తవినిచ్ఛయవిసేసస్స విసుం వత్తబ్బభావేతి సేసో. తస్సాతి సామణేరతణ్డులహారకస్స భిక్ఖుస్స. సాలయభావన్తి అత్తనా హటతణ్డులేసు పరిక్ఖీణేసు ‘‘ఇదం అమ్హాకమ్పి పదస్సతీ’’తి సాలయభావో. ఛాయాదీనమత్థాయ గయ్హమానాయ సాఖాయ ఇమిస్సా ఫలం ఖాదితుకామతాయ సతి ఖాదనారహన్తి ఆలయస్స కాతుం సక్కుణేయ్యత్తా అయమ్పి అవిసేసోతి విఞ్ఞాయతి, తత్థ సమ్భవన్తం పన విసేసం దస్సేతుమాహాతి వత్తుం యుజ్జతి.
1501.Assa visesassāti yathāvuttavinicchayavisesassa visuṃ vattabbabhāveti seso. Tassāti sāmaṇerataṇḍulahārakassa bhikkhussa. Sālayabhāvanti attanā haṭataṇḍulesu parikkhīṇesu ‘‘idaṃ amhākampi padassatī’’ti sālayabhāvo. Chāyādīnamatthāya gayhamānāya sākhāya imissā phalaṃ khāditukāmatāya sati khādanārahanti ālayassa kātuṃ sakkuṇeyyattā ayampi avisesoti viññāyati, tattha sambhavantaṃ pana visesaṃ dassetumāhāti vattuṃ yujjati.
౧౫౦౨-౪. నిచ్చాలేతుం న సక్కోతీతి నిచ్చాలేత్వా సక్ఖరా అపనేతుం న సక్కోతి. చేలకోతి చూళసామణేరో. పక్కకాలస్మిం వివరిత్వా పక్కతా ఞాతబ్బాతి యోజనా. పి-సద్దో పన-సద్దత్థే. ఓరోపేత్వాతి ఉద్ధనతో ఓరోపేత్వా. పుబ్బతణ్డులధోవనత్థాయ కతపటిగ్గహణస్సేవ పమాణత్తా ఆహ ‘‘న పచ్ఛస్స పటిగ్గహణకారణ’’న్తి. అస్సాతి భోజనస్స.
1502-4.Niccāletuṃ na sakkotīti niccāletvā sakkharā apanetuṃ na sakkoti. Celakoti cūḷasāmaṇero. Pakkakālasmiṃ vivaritvā pakkatā ñātabbāti yojanā. Pi-saddo pana-saddatthe. Oropetvāti uddhanato oropetvā. Pubbataṇḍuladhovanatthāya katapaṭiggahaṇasseva pamāṇattā āha ‘‘na pacchassa paṭiggahaṇakāraṇa’’nti. Assāti bhojanassa.
౧౫౦౫. కారితన్తస్స ద్వికమ్మకత్తా ఆహ ‘‘ఉద్ధనం సుద్ధభాజన’’న్తి, ఉద్ధనేతి వుత్తం హోతి.
1505. Kāritantassa dvikammakattā āha ‘‘uddhanaṃ suddhabhājana’’nti, uddhaneti vuttaṃ hoti.
౧౫౦౬. కోచీతి అనుపసమ్పన్నో. తేన భిక్ఖునాతి ఉద్ధనం సుద్ధభాజనం ఆరోపేత్వా యేన అగ్గి కతో, తేన భిక్ఖునా. ఇదఞ్చ ఉపలక్ఖణం అఞ్ఞేనపి న కాతబ్బత్తా.
1506.Kocīti anupasampanno. Tena bhikkhunāti uddhanaṃ suddhabhājanaṃ āropetvā yena aggi kato, tena bhikkhunā. Idañca upalakkhaṇaṃ aññenapi na kātabbattā.
౧౫౦౭. పచ్ఛాతి తణ్డులపక్ఖేపతో పచ్ఛా. తం యాగుం. సచే పచతీతి అగ్గిం కరోన్తో పచతి. సామపాకా న ముచ్చతీతి తం యాగుం పివన్తో సామపాకదుక్కటతో న ముచ్చతి.
1507.Pacchāti taṇḍulapakkhepato pacchā. Taṃ yāguṃ. Sace pacatīti aggiṃ karonto pacati. Sāmapākā na muccatīti taṃ yāguṃ pivanto sāmapākadukkaṭato na muccati.
౧౫౦౮. వల్లియా సహ తత్థ వల్లియం జాతం ఫలం కిఞ్చి ఈసకమ్పి చాలేతి, తతో లద్ధం కిఞ్చి ఫలం తస్సేవ భిక్ఖునో న వట్టతీతి యోజనా, తం పరిభుఞ్జతో దురుపచిణ్ణదుక్కటం హోతీతి అధిప్పాయో. తస్సేవాతి ఏవకారేన అఞ్ఞేసం వట్టతీతి దీపేతి.
1508. Valliyā saha tattha valliyaṃ jātaṃ phalaṃ kiñci īsakampi cāleti, tato laddhaṃ kiñci phalaṃ tasseva bhikkhuno na vaṭṭatīti yojanā, taṃ paribhuñjato durupaciṇṇadukkaṭaṃ hotīti adhippāyo. Tassevāti evakārena aññesaṃ vaṭṭatīti dīpeti.
౧౫౦౯. పరామట్ఠున్తి ఆమసితుం. అపస్సయితున్తి అవలమ్బితుం, అపస్సనం వా కాతుం. ‘‘కిరా’’తి ఇమినా కేవలం మహాపచ్చరియం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) వుత్తభావం సూచేతి.
1509.Parāmaṭṭhunti āmasituṃ. Apassayitunti avalambituṃ, apassanaṃ vā kātuṃ. ‘‘Kirā’’ti iminā kevalaṃ mahāpaccariyaṃ (pāci. aṭṭha. 265) vuttabhāvaṃ sūceti.
౧౫౧౦-౧. తత్థాతి తస్మిం తేలే. హత్థేన సణ్డాసగ్గహణం అముఞ్చన్తేన. తం తేలం.
1510-1.Tatthāti tasmiṃ tele. Hatthena saṇḍāsaggahaṇaṃ amuñcantena. Taṃ telaṃ.
౧౫౧౫-౬. లోణకిచ్చన్తి అలవణట్ఠానే లోణేన కాతబ్బకిచ్చం. సన్నిహితసేసకాలికసమ్మిస్సం యావజీవికం వియ సముద్దోదకస్స అసన్నిధిభావం దస్సేతుమాహ ‘‘యావజీవికసఙ్ఖాత’’న్తిఆది. కాలవినిమ్ముత్తన్తి అకాలికం, చతూసు కాలికేసు అసఙ్గహితన్తి అత్థో.
1515-6.Loṇakiccanti alavaṇaṭṭhāne loṇena kātabbakiccaṃ. Sannihitasesakālikasammissaṃ yāvajīvikaṃ viya samuddodakassa asannidhibhāvaṃ dassetumāha ‘‘yāvajīvikasaṅkhāta’’ntiādi. Kālavinimmuttanti akālikaṃ, catūsu kālikesu asaṅgahitanti attho.
౧౫౧౭. హిమస్స కరకాతి హిమోదకస్స ముత్తా వియ పత్థినసక్ఖరా. బహలమ్పి చాతి పక్ఖిత్తట్ఠానే ముఖే వా కద్దమవణ్ణస్స అపఞ్ఞాయనప్పమాణబహలం పానీయఞ్చ. అప్పటిగ్గహితం వట్టతి. సచే కద్దమవణ్ణం పఞ్ఞాయతి, న వట్టతీతి. యథాహ ‘‘సచే పన ముఖే చ హత్థే చ లగ్గతి, న వట్టతి, పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫).
1517.Himassa karakāti himodakassa muttā viya patthinasakkharā. Bahalampi cāti pakkhittaṭṭhāne mukhe vā kaddamavaṇṇassa apaññāyanappamāṇabahalaṃ pānīyañca. Appaṭiggahitaṃ vaṭṭati. Sace kaddamavaṇṇaṃ paññāyati, na vaṭṭatīti. Yathāha ‘‘sace pana mukhe ca hatthe ca laggati, na vaṭṭati, paṭiggahetvā paribhuñjitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265).
౧౫౧౮. కసితట్ఠానేతి కట్ఠట్ఠానే. న వట్టతి అప్పటిగ్గహితం. ఏవం సబ్బత్థ.
1518.Kasitaṭṭhāneti kaṭṭhaṭṭhāne. Na vaṭṭati appaṭiggahitaṃ. Evaṃ sabbattha.
౧౫౧౯. సోబ్భో దుక్ఖోగాహనజలాసయో. ‘‘ఆవాటో’’తి కేచి. కకుధోతి అజ్జునో.
1519.Sobbho dukkhogāhanajalāsayo. ‘‘Āvāṭo’’ti keci. Kakudhoti ajjuno.
౧౫౨౦. పానీయస్స ఘటేతి పానీయఘటే. తం పానీయఘటం.
1520.Pānīyassa ghaṭeti pānīyaghaṭe. Taṃ pānīyaghaṭaṃ.
౧౫౨౧. వాసత్థాయ పుప్ఫాని వాసపుప్ఫాని. తత్థాతి తస్మిం పానీయఘటే. కమల్లికాసూతి పాటలికుసుమాదీహిపి సహ కణ్టకమల్లికాసు. దిన్నాసూతి పానీయే పక్ఖిత్తాసు.
1521. Vāsatthāya pupphāni vāsapupphāni. Tatthāti tasmiṃ pānīyaghaṭe. Kamallikāsūti pāṭalikusumādīhipi saha kaṇṭakamallikāsu. Dinnāsūti pānīye pakkhittāsu.
౧౫౨౨. విసతీతి అన్తోగలం పవిసతి. తేనేవ అట్ఠకథాయం ‘‘అప్పటిగ్గహేత్వా ఠపితం పటిగ్గహేతబ్బ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) వుత్తం. ఇదం అట్ఠకథావచనం ‘‘అఞ్ఞత్ర ఉదకదన్తపోనా’’తి (పాచి॰ ౨౬౬) పాళియా విరుజ్ఝతీతి చే? న విరుజ్ఝతి. సా హి కేవలం దన్తకిచ్చం సన్ధాయ వుత్తా, ఇదం రసం సన్ధాయ వుత్తన్తి. తేనేవ తదనన్తరం ‘‘అజానన్తస్స రసే పవిట్ఠేపి ఆపత్తియేవ. అచిత్తకఞ్హి ఇదం సిక్ఖాపద’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫) వుత్తం. తస్స సిక్ఖాపదస్స అచిత్తకతా ‘‘అప్పటిగ్గహితకే పటిగ్గహితసఞ్ఞీ’’తిఆదికాయ పాళియా కప్పియసఞ్ఞినోపి పాచిత్తియస్స వుత్తత్తా విఞ్ఞాయతి. పసన్నోదకస్స పన అప్పటిగ్గహేత్వాపి పాతబ్బతాయ దన్తకట్ఠేన సదిసత్తా ఏకయోగనిద్దిట్ఠానం సహేవ పవత్తీతి విఞ్ఞాయతి. ఉదకస్స చ దన్తపోనస్స చ తుల్యదోసేన భవితబ్బన్తి.
1522.Visatīti antogalaṃ pavisati. Teneva aṭṭhakathāyaṃ ‘‘appaṭiggahetvā ṭhapitaṃ paṭiggahetabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265) vuttaṃ. Idaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ ‘‘aññatra udakadantaponā’’ti (pāci. 266) pāḷiyā virujjhatīti ce? Na virujjhati. Sā hi kevalaṃ dantakiccaṃ sandhāya vuttā, idaṃ rasaṃ sandhāya vuttanti. Teneva tadanantaraṃ ‘‘ajānantassa rase paviṭṭhepi āpattiyeva. Acittakañhi idaṃ sikkhāpada’’nti (pāci. aṭṭha. 265) vuttaṃ. Tassa sikkhāpadassa acittakatā ‘‘appaṭiggahitake paṭiggahitasaññī’’tiādikāya pāḷiyā kappiyasaññinopi pācittiyassa vuttattā viññāyati. Pasannodakassa pana appaṭiggahetvāpi pātabbatāya dantakaṭṭhena sadisattā ekayoganiddiṭṭhānaṃ saheva pavattīti viññāyati. Udakassa ca dantaponassa ca tulyadosena bhavitabbanti.
౧౫౨౩. ముత్తోదకసిఙ్ఘాణికాదిద్రవఅస్సుఖీరాదిద్రవస్స ఆపోధాతుప్పకారత్తా, కణ్ణమలాదినో ఘనదబ్బస్స పథవిధాతుప్పకారత్తా ‘‘సరీరట్ఠేసు భూతేసూ’’తి ఇమినా ఖీరాదిమాహ. ‘‘కి’’న్తి ఇదం న వట్టతీతి పదేనపి యోజేతబ్బం. కప్పాకప్పియమంసానన్తి ఏత్థ ‘‘సత్తాన’’న్తి సామత్థియా లబ్భతి.
1523. Muttodakasiṅghāṇikādidravaassukhīrādidravassa āpodhātuppakārattā, kaṇṇamalādino ghanadabbassa pathavidhātuppakārattā ‘‘sarīraṭṭhesu bhūtesū’’ti iminā khīrādimāha. ‘‘Ki’’nti idaṃ na vaṭṭatīti padenapi yojetabbaṃ. Kappākappiyamaṃsānanti ettha ‘‘sattāna’’nti sāmatthiyā labbhati.
౧౫౨౪. లోణన్తి ఏత్థ ‘‘ఏతం సబ్బమ్పీ’’తి ఇదం అధికారతో లబ్భతి.
1524.Loṇanti ettha ‘‘etaṃ sabbampī’’ti idaṃ adhikārato labbhati.
౧౫౨౫. ఏత్థాతి ఏతేసు యథావుత్తేసు కణ్ణమలాదీసు.
1525.Etthāti etesu yathāvuttesu kaṇṇamalādīsu.
౧౫౨౮. చత్తారి వికటానీతి మహావికటం నామ గూథం, మత్తికా, ముత్తం, ఛారికా చాతి వుత్తాని చత్తారి వికటాని. తాని హి విరుద్ధాని సప్పవిసాని కతాని విహతానీతి ‘‘వికటానీ’’తి వుచ్చన్తి. నత్థి దాయకో ఏత్థాతి నదాయకం, ఠానం, తస్మిం. ‘‘న అ నో మా అలం పటిసేధే’’తి వుత్తత్తా పటిసేధవాచినా న-సద్దేన సమాసో, ‘‘అదాయకే’’తి ఇమినా అనత్థన్తరం. ఇధ దుబ్బచో చ అసమత్థో చ అసన్తో నామాతి అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౫; కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ దన్తపోనసిక్ఖాపదవణ్ణనా, అత్థతో సమానం) వుత్తం. ఇదం కాలోదిస్సం నామ.
1528.Cattārivikaṭānīti mahāvikaṭaṃ nāma gūthaṃ, mattikā, muttaṃ, chārikā cāti vuttāni cattāri vikaṭāni. Tāni hi viruddhāni sappavisāni katāni vihatānīti ‘‘vikaṭānī’’ti vuccanti. Natthi dāyako etthāti nadāyakaṃ, ṭhānaṃ, tasmiṃ. ‘‘Na a no mā alaṃ paṭisedhe’’ti vuttattā paṭisedhavācinā na-saddena samāso, ‘‘adāyake’’ti iminā anatthantaraṃ. Idha dubbaco ca asamattho ca asanto nāmāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 265; kaṅkhā. aṭṭha. dantaponasikkhāpadavaṇṇanā, atthato samānaṃ) vuttaṃ. Idaṃ kālodissaṃ nāma.
౧౫౨౯. పథవిన్తి అకప్పియపథవిం. తరున్తి అల్లరుక్ఖం. ఇమినా సప్పదట్ఠకాలే అసతి కప్పియకారకే వికటత్థాయ అత్తనా చ కత్తబ్బన్తి దస్సేతి.
1529.Pathavinti akappiyapathaviṃ. Tarunti allarukkhaṃ. Iminā sappadaṭṭhakāle asati kappiyakārake vikaṭatthāya attanā ca kattabbanti dasseti.
౧౫౩౦. అచ్ఛేదగాహతోతి విలుమ్పిత్వా గణ్హనతో. ‘‘తస్సా’’తి ఇదం సబ్బేహి హేతుపదేహి యుజ్జతి. తస్సాతి అప్పటిగ్గహితస్సాతి అత్థో. అపరస్స అభిక్ఖుకస్స దానేన చాతి యోజనా. ‘‘అభిక్ఖుకస్సా’’తి పన విసేసనేన ఉపసమ్పన్నస్స దిన్నే పటిగ్గహణం న విజహతీతి దీపేతి. సబ్బన్తి యథావుత్తం కాయేన గహణాదిప్పకారస్స కల్యం గహితం. ఏవన్తి ఇమినా నియామేన.
1530.Acchedagāhatoti vilumpitvā gaṇhanato. ‘‘Tassā’’ti idaṃ sabbehi hetupadehi yujjati. Tassāti appaṭiggahitassāti attho. Aparassa abhikkhukassa dānena cāti yojanā. ‘‘Abhikkhukassā’’ti pana visesanena upasampannassa dinne paṭiggahaṇaṃ na vijahatīti dīpeti. Sabbanti yathāvuttaṃ kāyena gahaṇādippakārassa kalyaṃ gahitaṃ. Evanti iminā niyāmena.
౧౫౩౧. దురుపచిణ్ణేతి దుట్ఠు ఉపచిణ్ణే దురామట్ఠే, అప్పటిగ్గహితస్స ఆమిసభత్తభాజనాదినో కీళావసేన హత్థేన పరామసనే చ తత్థజాతకఫలినిం సాఖాయ వా వల్లియా వా గహేత్వా చాలనే చాతి అత్థో. ఉగ్గహితస్స గహణేతి అప్పటిగ్గహితభావం ఞత్వావ గహితస్స కస్సచి వత్థునో పటిగ్గహణే చ. అన్తోవుత్థే చాతి అకప్పియకుటియా అన్తో ఠపేత్వా అరుణం ఉట్ఠాపితే చ. సయంపక్కే చాతి యత్థ కత్థచి అత్తనా పక్కే చ. అన్తోపక్కే చాతి అకప్పియకుటియా అన్తోయేవ పక్కే చ. దుక్కటం నిద్దిట్ఠన్తి సమ్బన్ధో.
1531.Durupaciṇṇeti duṭṭhu upaciṇṇe durāmaṭṭhe, appaṭiggahitassa āmisabhattabhājanādino kīḷāvasena hatthena parāmasane ca tatthajātakaphaliniṃ sākhāya vā valliyā vā gahetvā cālane cāti attho. Uggahitassa gahaṇeti appaṭiggahitabhāvaṃ ñatvāva gahitassa kassaci vatthuno paṭiggahaṇe ca. Antovutthe cāti akappiyakuṭiyā anto ṭhapetvā aruṇaṃ uṭṭhāpite ca. Sayaṃpakke cāti yattha katthaci attanā pakke ca. Antopakke cāti akappiyakuṭiyā antoyeva pakke ca. Dukkaṭaṃ niddiṭṭhanti sambandho.
౧౫౩౨-౩. పటిగ్గహితకే తస్మిం పటిగ్గహితసఞ్ఞిస్సాతి సమ్బన్ధో. దన్తపోనం దన్తకట్ఠం.
1532-3. Paṭiggahitake tasmiṃ paṭiggahitasaññissāti sambandho. Dantaponaṃ dantakaṭṭhaṃ.
౧౫౩౪. భిక్ఖునీనన్తి భిక్ఖునో చ భిక్ఖునియా చ భిక్ఖునీనం, ఏకదేససరూపేకసేసో. ఏత్థ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. వినిచ్ఛయో నవమజ్ఝిమథేరభిక్ఖునీనం యతో అవిసేసేన ఇచ్ఛితబ్బకో, తతో తస్మా హేతునా సకలో అయం వినిచ్ఛయో అసమాసతో మయా కథితోతి యోజనా. కుసలత్తికాదీసు వియ అత్థసాకల్యస్స అత్థసఙ్ఖేపతోవ వత్తుం సక్కుణేయ్యత్తా ‘‘సకలో’’తి వత్వాపి కథాయ విత్థారితభావం దస్సేతుమాహ ‘‘అసమాసతో’’తి.
1534.Bhikkhunīnanti bhikkhuno ca bhikkhuniyā ca bhikkhunīnaṃ, ekadesasarūpekaseso. Ettha imasmiṃ sikkhāpade. Vinicchayo navamajjhimatherabhikkhunīnaṃ yato avisesena icchitabbako, tato tasmā hetunā sakalo ayaṃ vinicchayo asamāsato mayā kathitoti yojanā. Kusalattikādīsu viya atthasākalyassa atthasaṅkhepatova vattuṃ sakkuṇeyyattā ‘‘sakalo’’ti vatvāpi kathāya vitthāritabhāvaṃ dassetumāha ‘‘asamāsato’’ti.
దన్తపోనకథావణ్ణనా.
Dantaponakathāvaṇṇanā.
భోజనవగ్గో చతుత్థో.
Bhojanavaggo catuttho.
౧౫౩౫. ‘‘అచేలకాదీన’’న్తిఆదీసు ‘‘అచేలకో నామ యో కోచి పరిబ్బాజకసమాపన్నో నగ్గో’’తి (పాచి॰ ౨౭౧) పదభాజనే వుత్తం, తదట్ఠకథాయ ‘‘పరిబ్బాజకసమాపన్నోతి పబ్బజ్జం సమాపన్నో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౬౯) వుత్తం, తస్మా అచేలకపబ్బజ్జముపగతోయేవేత్థ అచేలకో నామ. ఆది-సద్దేన ‘‘పరిబ్బాజకస్స వా పరిబ్బాజికాయ వా’’తి (పాచి॰ ౨౭౦) మాతికా-గతే ద్వే సఙ్గణ్హాతి. ఇమేసు చ ద్వీసు ‘‘పరిబ్బాజకో నామ భిక్ఖుఞ్చ సామణేరఞ్చ ఠపేత్వా యో కోచి పరిబ్బాజకసమాపన్నో’’తి (పాచి॰ ౨౭౧) వుత్తో పరిబ్బాజకో నామ. ‘‘భిక్ఖునిఞ్చ సిక్ఖమానఞ్చ సామణేరిఞ్చ ఠపేత్వా యా కాచి పరిబ్బాజికసమాపన్నా’’తి (పాచి॰ ౨౭౧) వుత్తా పరిబ్బాజికా నామాతి గహేతబ్బా. పరిబ్బాజకా పనేత్థ ఛన్నాయేవ గహేతబ్బా. దేన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖుస్సా’’తి పకరణతో లబ్భతి, ఏత్థ ‘‘కాయాదినా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘దదేయ్యాతి కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా నిస్సగ్గియేన వా దేతీ’’తి (పాచి॰ ౨౭౧).
1535.‘‘Acelakādīna’’ntiādīsu ‘‘acelako nāma yo koci paribbājakasamāpanno naggo’’ti (pāci. 271) padabhājane vuttaṃ, tadaṭṭhakathāya ‘‘paribbājakasamāpannoti pabbajjaṃ samāpanno’’ti (pāci. aṭṭha. 269) vuttaṃ, tasmā acelakapabbajjamupagatoyevettha acelako nāma. Ādi-saddena ‘‘paribbājakassa vā paribbājikāya vā’’ti (pāci. 270) mātikā-gate dve saṅgaṇhāti. Imesu ca dvīsu ‘‘paribbājako nāma bhikkhuñca sāmaṇerañca ṭhapetvā yo koci paribbājakasamāpanno’’ti (pāci. 271) vutto paribbājako nāma. ‘‘Bhikkhuniñca sikkhamānañca sāmaṇeriñca ṭhapetvā yā kāci paribbājikasamāpannā’’ti (pāci. 271) vuttā paribbājikā nāmāti gahetabbā. Paribbājakā panettha channāyeva gahetabbā. Dentassāti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti pakaraṇato labbhati, ettha ‘‘kāyādinā’’ti seso. Yathāha ‘‘dadeyyāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā detī’’ti (pāci. 271).
౧౫౩౬. తికపాచిత్తియన్తి తిత్థియే తిత్థియసఞ్ఞీ, వేమతికో, అతిత్థియసఞ్ఞీతి తికే పాచిత్తియత్తయం.
1536.Tikapācittiyanti titthiye titthiyasaññī, vematiko, atitthiyasaññīti tike pācittiyattayaṃ.
౧౫౩౭. అతిత్థియే తిత్థియసఞ్ఞిస్స, వేమతికస్స చ తస్స భిక్ఖునో దుక్కటన్తి యోజనా.
1537. Atitthiye titthiyasaññissa, vematikassa ca tassa bhikkhuno dukkaṭanti yojanā.
౧౫౩౮-౯. తేసన్తి తిత్థియానం. బహిలేపనన్తి బహిసరీరే లిమ్పితబ్బం కిఞ్చి దేన్తస్స. తేసం తిత్థియానం సన్తికే సమీపే అత్తనో భత్తపత్తాదికం భోజనం ఠపేత్వా ‘‘భోజనం గణ్హథా’’తి వదన్తస్స చ అనాపత్తీతి యోజనా. ‘‘సముట్ఠానం ఏళకూపమ’’న్తి పదచ్ఛేదో.
1538-9.Tesanti titthiyānaṃ. Bahilepananti bahisarīre limpitabbaṃ kiñci dentassa. Tesaṃ titthiyānaṃ santike samīpe attano bhattapattādikaṃ bhojanaṃ ṭhapetvā ‘‘bhojanaṃ gaṇhathā’’ti vadantassa ca anāpattīti yojanā. ‘‘Samuṭṭhānaṃ eḷakūpama’’nti padacchedo.
అచేలకకథావణ్ణనా.
Acelakakathāvaṇṇanā.
౧౫౪౦-౨. భిక్ఖు భిక్ఖునో యం కిఞ్చి ఆమిసం దాపేత్వా వా అదాపేత్వా వాతి యోజనా. కిం వుత్తం హోతి? ‘‘ఏహావుసో, గామం వా నిగమం వా పిణ్డాయ పవిసిస్సామా’’తి (పాచి॰ ౨౭౫) సిక్ఖాపదే వుత్తనయేనేవ వత్వా యేన సద్ధిం గామం పిణ్డాయ పవిట్ఠో, తస్స భిక్ఖుస్స ఖాదనీయాదిభేదం యం కిఞ్చి ఆమిసం దాపేత్వా వా అదాపేత్వా వాతి.
1540-2. Bhikkhu bhikkhuno yaṃ kiñci āmisaṃ dāpetvā vā adāpetvā vāti yojanā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Ehāvuso, gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisissāmā’’ti (pāci. 275) sikkhāpade vuttanayeneva vatvā yena saddhiṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho, tassa bhikkhussa khādanīyādibhedaṃ yaṃ kiñci āmisaṃ dāpetvā vā adāpetvā vāti.
తం భిక్ఖుం ‘‘గచ్ఛా’’తి వత్వా ఉయ్యోజేతీతి యోజనా. కిం వుత్తం హోతి? ఏవం యో భిక్ఖు తేన సద్ధిం గామం పవిట్ఠో, తం ‘‘గచ్ఛావుసో, న మే తయా సద్ధిం కథా వా నిసజ్జా వా ఫాసు హోతి, ఏకకస్స మే కథా వా నిసజ్జా వా ఫాసు హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౭౫) వత్వా తప్పచ్చయా తేసం ఇత్థియాసద్ధిం వచనాదీనం అనాచారానం పచ్చయా గన్తుం నియోజేతీతి. తప్పచ్చయాతి ‘‘ఉయ్యోజనమత్తస్మి’’న్తి విసేసనం. పఠమేన చాతి ఏత్థ చ-సద్దో అట్ఠానప్పయుత్తో ‘‘ఉయ్యోజనమత్తస్మిఞ్చా’’తి యోజేతబ్బో. తస్సాతి ఉయ్యోజకస్స.
Taṃ bhikkhuṃ ‘‘gacchā’’ti vatvā uyyojetīti yojanā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Evaṃ yo bhikkhu tena saddhiṃ gāmaṃ paviṭṭho, taṃ ‘‘gacchāvuso, na me tayā saddhiṃ kathā vā nisajjā vā phāsu hoti, ekakassa me kathā vā nisajjā vā phāsu hotī’’ti (pāci. 275) vatvā tappaccayā tesaṃ itthiyāsaddhiṃ vacanādīnaṃ anācārānaṃ paccayā gantuṃ niyojetīti. Tappaccayāti ‘‘uyyojanamattasmi’’nti visesanaṃ. Paṭhamena cāti ettha ca-saddo aṭṭhānappayutto ‘‘uyyojanamattasmiñcā’’ti yojetabbo. Tassāti uyyojakassa.
అస్సాతి ఉయ్యోజితస్స, అవయవసమ్బన్ధే సామివచనం. ఉపచారస్మిం అతిక్కన్తేతి వక్ఖమానలక్ఖణే దస్సనూపచారే వా సవనూపచారే వా అతిక్కన్తేతి అత్థో, భావలక్ఖణే భుమ్మం. పున అస్సాతి ఉపచారస్స. ద్వాదసరతనపరియోసానం, తదన్తోగధం పాకారాది ఏవ వా ఉపచారస్స సీమా నామ.
Assāti uyyojitassa, avayavasambandhe sāmivacanaṃ. Upacārasmiṃ atikkanteti vakkhamānalakkhaṇe dassanūpacāre vā savanūpacāre vā atikkanteti attho, bhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Puna assāti upacārassa. Dvādasaratanapariyosānaṃ, tadantogadhaṃ pākārādi eva vā upacārassa sīmā nāma.
౧౫౪౩. తం సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘దస్సనే’’తిఆది. అజ్ఝోకాసే దస్సనే ఉపచారస్స ద్వాదస హత్థా పమాణం దేసితాతి యోజనా. సవనే చ అజ్ఝోకాసే ఏవం సవనూపచారస్స అజ్ఝోకాసే ద్వాదస హత్థా పమాణం దేసితాతి యోజనా, సవనే చ ఉపచారస్స అవధి ద్వాదసహత్థప్పమాణమేవాతి వుత్తన్తి అత్థో. న చేతరేతి ఇతరస్మిం అనజ్ఝోకాసే ఏవం ఉపచారస్స పమాణం ద్వాదసహత్థా న చ దేసితా, కిం ను బ్యావధాకరా కుట్టాదయో ఉపచారస్స పమాణన్తి దేసితాతి వుత్తం హోతి. వుత్తఞ్చేతం అట్ఠకథాయం ‘‘సచే పన అన్తరా కుట్టద్వారపాకారాదయో హోన్తి, తేహి అన్తరితభావోయేవ దస్సనూపచారాతిక్కమో, తస్స వసేన ఆపత్తి వేదితబ్బా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౭౬). ఇధ ఉపచారద్వయే సమానేపి ఉయ్యోజితమవధిఅన్తం సన్ధాయ అసవనూపచారం వుత్తన్తి విఞ్ఞాయతి.
1543. Taṃ sarūpato dassetumāha ‘‘dassane’’tiādi. Ajjhokāse dassane upacārassa dvādasa hatthā pamāṇaṃ desitāti yojanā. Savane ca ajjhokāse evaṃ savanūpacārassa ajjhokāse dvādasa hatthā pamāṇaṃ desitāti yojanā, savane ca upacārassa avadhi dvādasahatthappamāṇamevāti vuttanti attho. Na cetareti itarasmiṃ anajjhokāse evaṃ upacārassa pamāṇaṃ dvādasahatthā na ca desitā, kiṃ nu byāvadhākarā kuṭṭādayo upacārassa pamāṇanti desitāti vuttaṃ hoti. Vuttañcetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana antarā kuṭṭadvārapākārādayo honti, tehi antaritabhāvoyeva dassanūpacārātikkamo, tassa vasena āpatti veditabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 276). Idha upacāradvaye samānepi uyyojitamavadhiantaṃ sandhāya asavanūpacāraṃ vuttanti viññāyati.
౧౫౪౪. ‘‘తికపాచిత్తీతి ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీహి తికపాచిత్తియం . ఇతరేతి అనుపసమ్పన్నే. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం. ‘‘ఇతరేతి సామణేరేయేవా’’తి నిస్సన్దేహే లిఖితం. ఏతస్సేవత్థస్స వజిరబుద్ధినాపి వుత్తభావో దస్సితో. తథాదస్సనం పఞ్చసహధమ్మికేసు ఇధాధిప్పేతమనుపసమ్పన్నం సన్ధాయ వుత్తం చే, యుజ్జతి. అఞ్ఞథా పాళిఅట్ఠకథాసు ‘‘అనుపసమ్పన్నే’’తి సామఞ్ఞేన నిద్దిట్ఠత్తా గహట్ఠానుపసమ్పన్నమ్పి తథా ఉయ్యోజేన్తస్స అనాపత్తి న వత్తబ్బాతి అమ్హాకం ఖన్తి.
1544.‘‘Tikapācittīti upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīhi tikapācittiyaṃ . Itareti anupasampanne. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. ‘‘Itareti sāmaṇereyevā’’ti nissandehe likhitaṃ. Etassevatthassa vajirabuddhināpi vuttabhāvo dassito. Tathādassanaṃ pañcasahadhammikesu idhādhippetamanupasampannaṃ sandhāya vuttaṃ ce, yujjati. Aññathā pāḷiaṭṭhakathāsu ‘‘anupasampanne’’ti sāmaññena niddiṭṭhattā gahaṭṭhānupasampannampi tathā uyyojentassa anāpatti na vattabbāti amhākaṃ khanti.
ఉభిన్నన్తి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నానం. నిస్సన్దేహే పన ‘‘భిక్ఖుసామణేరాన’’న్తి లిఖితం. కలిసాసనారోపనేతి ఏత్థ కలీతి కోధో, తస్స సాసనం ఆణా కలిసాసనం, తస్స ఆరోపనం పవత్తనం కలిసాసనారోపనం, తస్మిం, కోధవసేన ఠాననిసజ్జాదీసు దోసం దస్సేత్వా ‘‘పస్సథ భో ఇమస్స ఠానం నిసజ్జం ఆలోకితం విలోకితం, ఖాణుకో వియ తిట్ఠతి, సునఖో వియ నిసీదతి, మక్కటో వియ ఇతో చితో చ విలోకేతీ’’తి ఏవం ‘‘అప్పేవ నామ ఇమినాపి ఉబ్బాళ్హో పక్కమేయ్యా’’తి అమనాపవచనస్స భణనేతి వుత్తం హోతి.
Ubhinnanti upasampannānupasampannānaṃ. Nissandehe pana ‘‘bhikkhusāmaṇerāna’’nti likhitaṃ. Kalisāsanāropaneti ettha kalīti kodho, tassa sāsanaṃ āṇā kalisāsanaṃ, tassa āropanaṃ pavattanaṃ kalisāsanāropanaṃ, tasmiṃ, kodhavasena ṭhānanisajjādīsu dosaṃ dassetvā ‘‘passatha bho imassa ṭhānaṃ nisajjaṃ ālokitaṃ vilokitaṃ, khāṇuko viya tiṭṭhati, sunakho viya nisīdati, makkaṭo viya ito cito ca viloketī’’ti evaṃ ‘‘appeva nāma imināpi ubbāḷho pakkameyyā’’ti amanāpavacanassa bhaṇaneti vuttaṃ hoti.
౧౫౪౫. ఉయ్యోజేన్తస్స కిచ్చేనాతి విహారపాలకాదీనం భోజనహరణాదికిచ్చేన పేసేన్తస్స, ఇమస్స ఉపలక్ఖణత్తా ‘‘అనాపత్తి ‘ఉభో ఏకతో న యాపేస్సామా’తి ఉయ్యోజేతీ’’తిఆదినా (పాచి॰ ౨౭౮) అనాపత్తివారాగతా సబ్బేపి పకారా గహేతబ్బా.
1545.Uyyojentassakiccenāti vihārapālakādīnaṃ bhojanaharaṇādikiccena pesentassa, imassa upalakkhaṇattā ‘‘anāpatti ‘ubho ekato na yāpessāmā’ti uyyojetī’’tiādinā (pāci. 278) anāpattivārāgatā sabbepi pakārā gahetabbā.
ఉయ్యోజనకథావణ్ణనా.
Uyyojanakathāvaṇṇanā.
౧౫౪౬. ఖుద్దకేతి ఏత్థ ‘‘సయనిఘరే’’తి సేసో ఉపరి ‘‘అసయనిఘరే తస్స, సయనిఘరసఞ్ఞినో’’తి వక్ఖమానత్తా లబ్భతి. ‘‘మహల్లకే’’తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. పిట్ఠిసఙ్ఘాటతో అడ్ఢతేయ్యహత్థప్పమాణం యస్స వేమజ్ఝే హోతి, ఈదిసే ఖుద్దకే సయనిఘరేతి అత్థో. పిట్ఠివంసన్తి పిట్ఠివంసేన నియమితం గేహమజ్ఝం. తేనాహ అట్ఠకథాయం ‘‘పిట్ఠివంసం అతిక్కమిత్వా’తి ఇమినా మజ్ఝాతిక్కమం దస్సేతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౮౦). సభోజనేతి సహ భోజనేహీతి సభోజనం, తస్మిం సభోజనే. అథ వా సభోజనేతి సభోగే. రాగపరియుట్ఠితస్స పురిసస్స హి ఇత్థీ భోగో, ఇత్థియా చ పురిసో, మేథునరాగేన సారత్తపురిసిత్థిసహితేతి వుత్తం హోతి. యథాహ పదభాజనే ‘‘సభోజనం నామ కులం ఇత్థీ చేవ హోతి పురిసో చ, ఇత్థీ చ పురిసో చ ఉభో అనిక్ఖన్తా హోన్తి, ఉభో అవీతరాగా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౮౧). ఇమినా పరియుట్ఠితస్స మేథునరాగగ్గినో తఙ్ఖణే నిబ్బత్తభావో దీపితో. కులేతి ఘరే.
1546.Khuddaketi ettha ‘‘sayanighare’’ti seso upari ‘‘asayanighare tassa, sayanigharasaññino’’ti vakkhamānattā labbhati. ‘‘Mahallake’’ti etthāpi eseva nayo. Piṭṭhisaṅghāṭato aḍḍhateyyahatthappamāṇaṃ yassa vemajjhe hoti, īdise khuddake sayanighareti attho. Piṭṭhivaṃsanti piṭṭhivaṃsena niyamitaṃ gehamajjhaṃ. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘piṭṭhivaṃsaṃ atikkamitvā’ti iminā majjhātikkamaṃ dassetī’’ti (pāci. aṭṭha. 280). Sabhojaneti saha bhojanehīti sabhojanaṃ, tasmiṃ sabhojane. Atha vā sabhojaneti sabhoge. Rāgapariyuṭṭhitassa purisassa hi itthī bhogo, itthiyā ca puriso, methunarāgena sārattapurisitthisahiteti vuttaṃ hoti. Yathāha padabhājane ‘‘sabhojanaṃ nāma kulaṃ itthī ceva hoti puriso ca, itthī ca puriso ca ubho anikkhantā honti, ubho avītarāgā’’ti (pāci. aṭṭha. 281). Iminā pariyuṭṭhitassa methunarāgaggino taṅkhaṇe nibbattabhāvo dīpito. Kuleti ghare.
౧౫౪౭. హత్థపాసన్తి అడ్ఢతేయ్యరతనప్పమాణదేసం. పిట్ఠిసఙ్ఘాటకస్స చాతి ద్వారసబన్ధస్స చ. సయనస్సాతి సయన్తి ఏత్థాతి సయనం, తస్స, ఆసన్నే ఠానే యో నిసీదతి సభోజనే కులే, ‘‘తస్సా’’తి ఇమినా యోజేతబ్బం, సయనస్స సమీపే ఠానే యో నిసీదతీతి అత్థో. మహల్లకేతి పుబ్బే వుత్తప్పమాణతో మహన్తే సయనిఘరే. ‘‘ఈదిసఞ్చ సయనిఘరం మహాచతుసాలాదీసు హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౮౦) అట్ఠకథాయం వుత్తం.
1547.Hatthapāsanti aḍḍhateyyaratanappamāṇadesaṃ. Piṭṭhisaṅghāṭakassa cāti dvārasabandhassa ca. Sayanassāti sayanti etthāti sayanaṃ, tassa, āsanne ṭhāne yo nisīdati sabhojane kule, ‘‘tassā’’ti iminā yojetabbaṃ, sayanassa samīpe ṭhāne yo nisīdatīti attho. Mahallaketi pubbe vuttappamāṇato mahante sayanighare. ‘‘Īdisañca sayanigharaṃ mahācatusālādīsu hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 280) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
౧౫౪౮. సయనమేతస్స అత్థీతి సయనీ, సయనీ చ తం ఘరఞ్చాతి విగ్గహో. తత్థాతి సయనిఘరే.
1548. Sayanametassa atthīti sayanī, sayanī ca taṃ gharañcāti viggaho. Tatthāti sayanighare.
౧౫౪౯-౫౦. దుతియే సతీతి దుతియే భిక్ఖుమ్హి సతి. యథాహ అనాపత్తివారే ‘‘భిక్ఖు దుతియో హోతీ’’తి (పాచి॰ ౨౮౩). వీతరాగేసూతి వీతరాగపరియుట్ఠానేసు. వుత్తలక్ఖణం పదేసన్తి ఖుద్దకమహన్తసేనాసనే వుత్తలక్ఖణపదేస. అనతిక్కమ్మ నిసిన్నస్సాతి అనతిక్కమిత్వా నిసీదతో.
1549-50.Dutiye satīti dutiye bhikkhumhi sati. Yathāha anāpattivāre ‘‘bhikkhu dutiyo hotī’’ti (pāci. 283). Vītarāgesūti vītarāgapariyuṭṭhānesu. Vuttalakkhaṇaṃ padesanti khuddakamahantasenāsane vuttalakkhaṇapadesa. Anatikkamma nisinnassāti anatikkamitvā nisīdato.
సభోజనకథావణ్ణనా.
Sabhojanakathāvaṇṇanā.
౧౫౫౨. తేసన్తి ద్విన్నం అనియతసిక్ఖాపదానం. ఏసన్తి ఇమేసం ద్విన్నం రహోపటిచ్ఛన్నరహోనిసజ్జసిక్ఖాపదానం, అయమేవ విసేసోతి అనన్తరసిక్ఖాపదేన సముట్ఠానభావసఙ్ఖాతో అయం విసేసో దీపితోతి యోజనా.
1552.Tesanti dvinnaṃ aniyatasikkhāpadānaṃ. Esanti imesaṃ dvinnaṃ rahopaṭicchannarahonisajjasikkhāpadānaṃ, ayameva visesoti anantarasikkhāpadena samuṭṭhānabhāvasaṅkhāto ayaṃ viseso dīpitoti yojanā.
రహోపటిచ్ఛన్నరహోనిసజ్జకథావణ్ణనా.
Rahopaṭicchannarahonisajjakathāvaṇṇanā.
౧౫౫౩-౬. వుత్తోతి నిమన్తితో. సన్తం భిక్ఖున్తి ‘‘కులం ఉపసఙ్కమిస్సామీ’’తి యస్మిం పదేసే చిత్తం ఉప్పన్నం, తస్స సామన్తా ద్వాదసహత్థబ్భన్తరే ఠితం భిక్ఖున్తి అత్థో. యథాహ ‘‘యత్థ ఠితస్స కులాని పయిరుపాసనచిత్తం ఉప్పన్నం, తతో పట్ఠాయ యం పస్సే వా అభిముఖే వా పస్సతి, యస్స చ సక్కా హోతి పకతివచనేన ఆరోచేతుం, అయం సన్తో నామా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౯౮). ఏత్థ యం ద్వాదసహత్థబ్భన్తరే ఠితేన సోతుం సక్కా భవేయ్య, తం పకతివచనం నామ. అనాపుచ్ఛాతి ‘‘అహం ఇత్థన్నామస్స ఘరం గచ్ఛామీ’’తి వా ‘‘చారిత్తం ఆపుచ్ఛామీ’’తి వా ఈదిసేన వచనేన అనాపుచ్ఛిత్వా. చారిత్తం ఆపజ్జేయ్య చేతి యది సఞ్చరేయ్యాతి వుత్తం హోతి. అఞ్ఞత్ర సమయాతి ‘‘తత్థాయం సమయో, చీవరదానసమయో చీవరకారసమయో’’తి (పాచి॰ ౨౯౯) సిక్ఖాపదే అనుపఞ్ఞత్తివసేన వుత్తా దువిధా సమయా అఞ్ఞస్మిం కాలే.
1553-6.Vuttoti nimantito. Santaṃ bhikkhunti ‘‘kulaṃ upasaṅkamissāmī’’ti yasmiṃ padese cittaṃ uppannaṃ, tassa sāmantā dvādasahatthabbhantare ṭhitaṃ bhikkhunti attho. Yathāha ‘‘yattha ṭhitassa kulāni payirupāsanacittaṃ uppannaṃ, tato paṭṭhāya yaṃ passe vā abhimukhe vā passati, yassa ca sakkā hoti pakativacanena ārocetuṃ, ayaṃ santo nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 298). Ettha yaṃ dvādasahatthabbhantare ṭhitena sotuṃ sakkā bhaveyya, taṃ pakativacanaṃ nāma. Anāpucchāti ‘‘ahaṃ itthannāmassa gharaṃ gacchāmī’’ti vā ‘‘cārittaṃ āpucchāmī’’ti vā īdisena vacanena anāpucchitvā. Cārittaṃ āpajjeyya ceti yadi sañcareyyāti vuttaṃ hoti. Aññatra samayāti ‘‘tatthāyaṃ samayo, cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo’’ti (pāci. 299) sikkhāpade anupaññattivasena vuttā duvidhā samayā aññasmiṃ kāle.
ఆపత్తిభేదం దస్సేతుమాహ ‘‘ఠపేత్వా’’తిఆది. ‘‘అవీతివత్తే మజ్ఝన్హే’’తి ఇమినా పురేభత్తం, పచ్ఛాభత్తఞ్చ సఙ్గహితం. ఏత్థ చ పురేభత్తం పచ్ఛాభత్తన్తి యేన భత్తేన నిమన్తితో, తస్మిం అభుత్తే వా భుత్తే వాతి అత్థో. యథాహ ‘‘పురేభత్తం నామ యేన నిమన్తితో, తం అభుత్తావీ. పచ్ఛాభత్తం నామ యేన నిమన్తితో, తం అన్తమసో కుసగ్గేనపి భుత్తం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౩౦౦) పదభాజనే వుత్తం. అఞ్ఞస్స ఘరన్తి నిమన్తితతో అఞ్ఞస్స గేహం. ఘరూపచారోక్కమనే దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో, అత్తనా గతగేహస్స ఉపచారోక్కమనే దుక్కటన్తి అత్థో. పఠమేన పాదేనాతి సమ్బన్ధో.
Āpattibhedaṃ dassetumāha ‘‘ṭhapetvā’’tiādi. ‘‘Avītivatte majjhanhe’’ti iminā purebhattaṃ, pacchābhattañca saṅgahitaṃ. Ettha ca purebhattaṃ pacchābhattanti yena bhattena nimantito, tasmiṃ abhutte vā bhutte vāti attho. Yathāha ‘‘purebhattaṃ nāma yena nimantito, taṃ abhuttāvī. Pacchābhattaṃ nāma yena nimantito, taṃ antamaso kusaggenapi bhuttaṃ hotī’’ti (pāci. 300) padabhājane vuttaṃ. Aññassa gharanti nimantitato aññassa gehaṃ. Gharūpacārokkamane dukkaṭanti sambandho, attanā gatagehassa upacārokkamane dukkaṭanti attho. Paṭhamena pādenāti sambandho.
ఘరుమ్మారేతి అఞ్ఞస్స గేహుమ్మారే. ఘరూపచారే దుక్కటం సన్ధాయ ‘‘అపరమ్పి చా’’తి వుత్తం. ‘‘సమతిక్కమే’’తి ఇమినా సహ ‘‘ఘరుమ్మారే’’తి పదం ‘‘ఘరుమ్మారస్సా’’తి విభత్తివిపరిణామేన యోజేతబ్బం.
Gharummāreti aññassa gehummāre. Gharūpacāre dukkaṭaṃ sandhāya ‘‘aparampi cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Samatikkame’’ti iminā saha ‘‘gharummāre’’ti padaṃ ‘‘gharummārassā’’ti vibhattivipariṇāmena yojetabbaṃ.
౧౫౫౭. ఠితట్ఠానేతి యత్థ ఠితస్స గమనచిత్తం ఉప్పన్నం, తస్మిం ఠానే ద్వాదసహత్థబ్భన్తరేతి ఇదం యథావుత్తనియామేనేవ గహేతబ్బం. ఓలోకేత్వాతి ఉభయపస్సం, అభిముఖఞ్చ ఓలోకేత్వా. ‘‘యం పస్సే వా అభిముఖే వా పస్సతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨౯౮) అట్ఠకథాయం వుత్తం.
1557.Ṭhitaṭṭhāneti yattha ṭhitassa gamanacittaṃ uppannaṃ, tasmiṃ ṭhāne dvādasahatthabbhantareti idaṃ yathāvuttaniyāmeneva gahetabbaṃ. Oloketvāti ubhayapassaṃ, abhimukhañca oloketvā. ‘‘Yaṃ passe vā abhimukhe vā passatī’’ti (pāci. aṭṭha. 298) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
౧౫౫౮. దూరేతి ద్వాదసహత్థతో దూరమేవాహ. ఇతో చితో చ గవేసిత్వా ఆరోచనే కిచ్చం నత్థీతి యోజనా.
1558.Dūreti dvādasahatthato dūramevāha. Ito cito ca gavesitvā ārocane kiccaṃ natthīti yojanā.
౧౫౫౯. న దోసోతి అనాపత్తి. సమయేతి ఏత్థ ‘‘అనాపుచ్ఛతో’’తి సేసో. ఏత్థ చ ఉపరి చ ‘‘న దోసో’’తి పచ్చేకం యుజ్జతి. సన్తం భిక్ఖున్తి సమ్బన్ధో. ఘరేనాతి అఞ్ఞస్స ఘరేన, ఏత్థ ‘‘ఘరూపచారేన చా’’తి సేసో. ఆరామం గచ్ఛతోతి ఏత్థ తేన మగ్గేనాతి వుత్తం హోతి.
1559.Na dosoti anāpatti. Samayeti ettha ‘‘anāpucchato’’ti seso. Ettha ca upari ca ‘‘na doso’’ti paccekaṃ yujjati. Santaṃ bhikkhunti sambandho. Gharenāti aññassa gharena, ettha ‘‘gharūpacārena cā’’ti seso. Ārāmaṃ gacchatoti ettha tena maggenāti vuttaṃ hoti.
౧౫౬౦. ‘‘తేన మగ్గేనా’’తి చ ‘‘గచ్ఛతో’’తి చ పదద్వయం ‘‘తిత్థియానం పస్సయ’’న్తి చ ‘‘భిక్ఖునిపస్సయ’’న్తి చ ఉభయత్థ తథా-సద్దేన లబ్భతి. తేన ఘరేన, ఘరూపచారేన వా గన్తబ్బమగ్గేన తిత్థియారామం వా భిక్ఖునిపస్సయం వా గచ్ఛతో అనాపత్తీతి అత్థో. ఆపదాయ గచ్ఛతీతి యోజనా. జీవితబ్రహ్మచరియన్తరాయా ఆపదా. ఆసనసాలం వాతి సీహళదీపే వియ భిక్ఖూనం భుఞ్జనత్థాయ యత్థ దానపతీహి ఆసనాని పఞ్ఞాపీయన్తి, తం ఆసనసాలం వా, భోజనసాలన్తి అత్థో. ‘‘ఆపదాయాసనసాల’’న్తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన యకారలోపో. భత్తియస్స ఘరన్తి నిమన్తితఘరం వా సలాకభత్తదాయకానం వా ఘరం.
1560. ‘‘Tena maggenā’’ti ca ‘‘gacchato’’ti ca padadvayaṃ ‘‘titthiyānaṃ passaya’’nti ca ‘‘bhikkhunipassaya’’nti ca ubhayattha tathā-saddena labbhati. Tena gharena, gharūpacārena vā gantabbamaggena titthiyārāmaṃ vā bhikkhunipassayaṃ vā gacchato anāpattīti attho. Āpadāya gacchatīti yojanā. Jīvitabrahmacariyantarāyā āpadā. Āsanasālaṃ vāti sīhaḷadīpe viya bhikkhūnaṃ bhuñjanatthāya yattha dānapatīhi āsanāni paññāpīyanti, taṃ āsanasālaṃ vā, bhojanasālanti attho. ‘‘Āpadāyāsanasāla’’nti vattabbe gāthābandhavasena yakāralopo. Bhattiyassa gharanti nimantitagharaṃ vā salākabhattadāyakānaṃ vā gharaṃ.
౧౫౬౧. పవేసనం క్రియం. అనాపుచ్ఛనం అక్రియం. అచిత్తకసముట్ఠానమిస్సకత్తా ‘‘అచిత్త’’న్తి వుత్తం. కుసలాకుసలాబ్యాకతానం అఞ్ఞతరచిత్తసమఙ్గినా ఆపజ్జితబ్బం సన్ధాయ ‘‘తిచిత్తఞ్చా’’తి వుత్తం.
1561. Pavesanaṃ kriyaṃ. Anāpucchanaṃ akriyaṃ. Acittakasamuṭṭhānamissakattā ‘‘acitta’’nti vuttaṃ. Kusalākusalābyākatānaṃ aññataracittasamaṅginā āpajjitabbaṃ sandhāya ‘‘ticittañcā’’ti vuttaṃ.
చారిత్తకథావణ్ణనా.
Cārittakathāvaṇṇanā.
౧౫౬౨. ‘‘సబ్బా’’తి ఇదం వివరన్తో ‘‘చతుమాసపవారణా పునపవారణా నిచ్చపవారణా’’తి పవారణత్తయం దస్సేతి. ఏత్థ చ ‘‘చతుమాసపచ్చయపవారణా సాదితబ్బాతి గిలానపచ్చయపవారణా సాదితబ్బా’’తి (పాచి॰ ౩౦౭) పదభాజనే వుత్తం. పునపవారణా చ చత్తారోయేవ మాసే భేసజ్జేన పవారణం. తేనాహ అట్ఠుప్పత్తియం ‘‘తేన హి త్వం మహానామ సఙ్ఘం అపరమ్పి చతుమాసం భేసజ్జేన పవారేహీ’’తి. నిచ్చపవారణా నామ యావజీవం భేసజ్జేహేవ పవారణా. వుత్తమ్పి చేతం భగవతా అట్ఠుప్పత్తియం ‘‘తేన హి త్వం మహానామ సఙ్ఘం యావజీవం భేసజ్జేన పవారేహీ’’తి (పాచి॰ ౩౦౩).
1562.‘‘Sabbā’’ti idaṃ vivaranto ‘‘catumāsapavāraṇā punapavāraṇā niccapavāraṇā’’ti pavāraṇattayaṃ dasseti. Ettha ca ‘‘catumāsapaccayapavāraṇā sāditabbāti gilānapaccayapavāraṇā sāditabbā’’ti (pāci. 307) padabhājane vuttaṃ. Punapavāraṇā ca cattāroyeva māse bhesajjena pavāraṇaṃ. Tenāha aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘tena hi tvaṃ mahānāma saṅghaṃ aparampi catumāsaṃ bhesajjena pavārehī’’ti. Niccapavāraṇā nāma yāvajīvaṃ bhesajjeheva pavāraṇā. Vuttampi cetaṃ bhagavatā aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘tena hi tvaṃ mahānāma saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavārehī’’ti (pāci. 303).
సబ్బా చేతా పవారణా భేసజ్జపరియన్తరత్తిపరియన్తతదుభయపరియన్తఅపరియన్తవసేన చతుబ్బిధా హోన్తి. యథాహ –
Sabbā cetā pavāraṇā bhesajjapariyantarattipariyantatadubhayapariyantaapariyantavasena catubbidhā honti. Yathāha –
‘‘భేసజ్జపరియన్తా నామ భేసజ్జాని పరిగ్గహితాని హోన్తి ‘ఏత్తకేహి భేసజ్జేహి పవారేమీ’తి. రత్తిపరియన్తా నామ రత్తియో పరిగ్గహితాయో హోన్తి ‘ఏత్తకాసు రత్తీసు పవారేమీ’తి. భేసజ్జపరియన్తా చ రత్తిపరియన్తా చ నామ భేసజ్జాని చ పరిగ్గహితాని హోన్తి రత్తియో చ పరిగ్గహితాయో హోన్తి ‘ఏత్తకేహి భేసజ్జేహి ఏత్తకాసు రత్తీసు పవారేమీ’తి. నేవభేసజ్జపరియన్తా నరత్తిపరియన్తా నామ భేసజ్జాని చ అపరిగ్గహితాని హోన్తి రత్తియో చ అపరిగ్గహితాయో హోన్తీ’’తి (పాచి॰ ౩౦౭).
‘‘Bhesajjapariyantā nāma bhesajjāni pariggahitāni honti ‘ettakehi bhesajjehi pavāremī’ti. Rattipariyantā nāma rattiyo pariggahitāyo honti ‘ettakāsu rattīsu pavāremī’ti. Bhesajjapariyantā ca rattipariyantā ca nāma bhesajjāni ca pariggahitāni honti rattiyo ca pariggahitāyo honti ‘ettakehi bhesajjehi ettakāsu rattīsu pavāremī’ti. Nevabhesajjapariyantā narattipariyantā nāma bhesajjāni ca apariggahitāni honti rattiyo ca apariggahitāyo hontī’’ti (pāci. 307).
౧౫౬౩. ‘‘సాదితబ్బా’’తి వుత్తే సాదియనప్పకారే దస్సేతుమాహ ‘‘విఞ్ఞాపేస్సామీ’’తిఆది. భేసజ్జమ్పి సతి మే పచ్చయే విఞ్ఞాపేస్సామీతి యోజనా, ‘‘సాదితబ్బా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. తదేవ బ్యతిరేకతో దస్సేతుమాహ ‘‘న పటిక్ఖిపితబ్బా’’తి. పటిక్ఖేపకారణం దస్సేతుమాహ ‘‘రోగోదాని న మేతి చా’’తి. సా తివిధా పవారణా.
1563. ‘‘Sāditabbā’’ti vutte sādiyanappakāre dassetumāha ‘‘viññāpessāmī’’tiādi. Bhesajjampi sati me paccaye viññāpessāmīti yojanā, ‘‘sāditabbā’’ti iminā sambandho. Tadeva byatirekato dassetumāha ‘‘na paṭikkhipitabbā’’ti. Paṭikkhepakāraṇaṃ dassetumāha ‘‘rogodāni na meti cā’’ti. Sā tividhā pavāraṇā.
౧౫౬౪. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘తతుత్తరి తతుత్తరిసఞ్ఞీ, వేమతికో, నతతుత్తరిసఞ్ఞీ భేసజ్జం విఞ్ఞాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౦౯) వుత్తం పాచిత్తియత్తయం. ఇధ తతుత్తరీతి ఏత్థ యేహి భేసజ్జేహి పవారితో, యాసు చ రత్తీసు పవారితో, తతో చే ఉత్తరి అధికన్తి అత్థో. యథాహ ‘‘భేసజ్జపరియన్తే యేహి భేసజ్జేహి పవారితో హోతి, తాని భేసజ్జాని ఠపేత్వా అఞ్ఞాని భేసజ్జాని విఞ్ఞాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి చ ‘‘రత్తిపరియన్తే యాసు రత్తీసు పవారితో హోతి, తా రత్తియో ఠపేత్వా అఞ్ఞాసు రత్తీసు విఞ్ఞాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౦౮) చ. తత్థ వేమతికస్స చ దుక్కటం వుత్తన్తి యోజనా.
1564.Tikapācittiyaṃvuttanti ‘‘tatuttari tatuttarisaññī, vematiko, natatuttarisaññī bhesajjaṃ viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 309) vuttaṃ pācittiyattayaṃ. Idha tatuttarīti ettha yehi bhesajjehi pavārito, yāsu ca rattīsu pavārito, tato ce uttari adhikanti attho. Yathāha ‘‘bhesajjapariyante yehi bhesajjehi pavārito hoti, tāni bhesajjāni ṭhapetvā aññāni bhesajjāni viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti ca ‘‘rattipariyante yāsu rattīsu pavārito hoti, tā rattiyo ṭhapetvā aññāsu rattīsu viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 308) ca. Tattha vematikassa ca dukkaṭaṃ vuttanti yojanā.
౧౫౬౫. తతో చతుమాసతో ఉత్తరి అతిరేకం తతుత్తరి, తతుత్తరి న హోతీతి నతతుత్తరి, నతతుత్తరీతి సఞ్ఞా అస్స అత్థీతి నతతుత్తరిసఞ్ఞీ, భిక్ఖు, తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. యేహి భేసజ్జేహి పవారితో, తాని విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి సహ సేసేన యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘అనాపత్తి యేహి భేసజ్జేహి పవారితో హోతి, తాని భేసజ్జాని విఞ్ఞాపేతీ’’తి (పాచి॰ ౩౧౦). యేన వా యేహి భేసజ్జేహి యాసు వా రత్తీసు పవారితో, తతో అఞ్ఞమ్పి యథాతథం ఆచిక్ఖిత్వా భియ్యో విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి సహ సేసేన యోజేతబ్బం. యథాతథం ఆచిక్ఖిత్వా భియ్యో విఞ్ఞాపేన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘ఇమేహి తయా భేసజ్జేహి పవారితమ్హ, అమ్హాకఞ్చ ఇమినా చ ఇమినా చ భేసజ్జేన అత్థో’తి ఆచిక్ఖిత్వా విఞ్ఞాపేతి, ‘యాసు తయా రత్తీసు పవారితమ్హ, తాయో చ రత్తియో వీతివత్తా, అమ్హాకఞ్చ భేసజ్జేన అత్థో’తి ఆచిక్ఖిత్వా విఞ్ఞాపేతీ’’తి (పాచి॰ ౩౧౦) వచనతో యథాతథం వత్వా అధికం విఞ్ఞాపేన్తస్సాతి అత్థో.
1565. Tato catumāsato uttari atirekaṃ tatuttari, tatuttari na hotīti natatuttari, natatuttarīti saññā assa atthīti natatuttarisaññī, bhikkhu, tassa anāpattīti yojanā. Yehi bhesajjehi pavārito, tāni viññāpentassa anāpattīti saha sesena yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti yehi bhesajjehi pavārito hoti, tāni bhesajjāni viññāpetī’’ti (pāci. 310). Yena vā yehi bhesajjehi yāsu vā rattīsu pavārito, tato aññampi yathātathaṃ ācikkhitvā bhiyyo viññāpentassa anāpattīti saha sesena yojetabbaṃ. Yathātathaṃ ācikkhitvā bhiyyo viññāpentassāti ettha ‘‘imehi tayā bhesajjehi pavāritamha, amhākañca iminā ca iminā ca bhesajjena attho’ti ācikkhitvā viññāpeti, ‘yāsu tayā rattīsu pavāritamha, tāyo ca rattiyo vītivattā, amhākañca bhesajjena attho’ti ācikkhitvā viññāpetī’’ti (pāci. 310) vacanato yathātathaṃ vatvā adhikaṃ viññāpentassāti attho.
౧౫౬౬. అఞ్ఞస్స భిక్ఖుస్స అత్థాయ వా విఞ్ఞాపేన్తస్స భిక్ఖుస్స అనాపత్తీతి యోజనా. ఞాతకానం విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి ఏత్థ ఞాతకానం సన్తకం విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో. అత్తనో వా ధనేన విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. ఏత్థ ధనం నామ తణ్డులాది కప్పియవత్థు.
1566. Aññassa bhikkhussa atthāya vā viññāpentassa bhikkhussa anāpattīti yojanā. Ñātakānaṃ viññāpentassa anāpattīti ettha ñātakānaṃ santakaṃ viññāpentassa anāpattīti attho. Attano vā dhanena viññāpentassa anāpattīti yojanā. Ettha dhanaṃ nāma taṇḍulādi kappiyavatthu.
౧౫౬౭. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘విఞ్ఞాపేన్తస్సా’’తి ఇదం పచ్చామసతి. ఉమ్మత్తకాదీనన్తి విసేసితబ్బమపేక్ఖిత్వా ‘‘విఞ్ఞాపేన్తాన’’న్తి బహువచనం కాతబ్బం.
1567.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘viññāpentassā’’ti idaṃ paccāmasati. Ummattakādīnanti visesitabbamapekkhitvā ‘‘viññāpentāna’’nti bahuvacanaṃ kātabbaṃ.
భేసజ్జకథావణ్ణనా.
Bhesajjakathāvaṇṇanā.
౧౫౬౮. ఉయ్యుత్తన్తి సఙ్గామత్థాయ కతఉయ్యోగం, గామతో నిక్ఖమ్మ గచ్ఛన్తం వా ఏకత్థ సన్నివిట్ఠం వా. యథాహ ‘‘ఉయ్యుత్తా నామ సేనా గామతో నిక్ఖమిత్వా నివిట్ఠా వా హోతి పయాతా వా’’తి (పాచి॰ ౩౧౪). అఞ్ఞత్ర పచ్చయాతి ఠపేత్వా తథారూపపచ్చయం.
1568.Uyyuttanti saṅgāmatthāya katauyyogaṃ, gāmato nikkhamma gacchantaṃ vā ekattha sanniviṭṭhaṃ vā. Yathāha ‘‘uyyuttā nāma senā gāmato nikkhamitvā niviṭṭhā vā hoti payātā vā’’ti (pāci. 314). Aññatra paccayāti ṭhapetvā tathārūpapaccayaṃ.
౧౫౬౯. దస్సనస్సుపచారస్మిన్తి ఏత్థ దస్సనూపచారం నామ యస్మిం ఠానే ఠితస్స సేనా పఞ్ఞాయతి, తం ఠానం. యథాహ ‘‘యత్థ ఠితో పస్సతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౧౪). ఉపచారం విముఞ్చిత్వా పస్సన్తస్సాతి యథావుత్తదస్సనోపచారట్ఠానం ఏత్థ ఠత్వా ఓలోకేతుం న సుకరన్తిఆదినా కారణేన తం ఠానం పహాయ అఞ్ఞత్థ విలోకేన్తస్సాతి వుత్తం హోతి. కేనచి పటిచ్ఛన్నం హుత్వా అదిస్సమానమ్పి నిన్నం ఠానం ఓతిణ్ణం అపఞ్ఞాయమానమ్పి పఞ్ఞాయన్తమ్పి ఓలోకేతుం న సక్కా ఏవమేవ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. యథాహ ‘‘కేనచి అన్తరితా వా నిన్నం ఓరుళ్హా వా న దిస్సతీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౧౪). పయోగతోతి యథావుత్తదస్సనపయోగగణనాయ.
1569.Dassanassupacārasminti ettha dassanūpacāraṃ nāma yasmiṃ ṭhāne ṭhitassa senā paññāyati, taṃ ṭhānaṃ. Yathāha ‘‘yattha ṭhito passati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 314). Upacāraṃ vimuñcitvā passantassāti yathāvuttadassanopacāraṭṭhānaṃ ettha ṭhatvā oloketuṃ na sukarantiādinā kāraṇena taṃ ṭhānaṃ pahāya aññattha vilokentassāti vuttaṃ hoti. Kenaci paṭicchannaṃ hutvā adissamānampi ninnaṃ ṭhānaṃ otiṇṇaṃ apaññāyamānampi paññāyantampi oloketuṃ na sakkā evameva vinicchayo veditabbo. Yathāha ‘‘kenaci antaritā vā ninnaṃ oruḷhā vā na dissatī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 314). Payogatoti yathāvuttadassanapayogagaṇanāya.
౧౫౭౦. ఇదాని చతురఙ్గసేనాలక్ఖణం దస్సేతుమాహ ‘‘ఆరోహా పన చత్తారో’’తిఆది. ఆరోహాతి ఏత్థ హత్థారోహా దట్ఠబ్బా. తప్పాదరక్ఖకాతి తస్స పాదరక్ఖకాతి విగ్గహో. ద్వే ద్వేతి ఏకేకం పాదం రక్ఖన్తా ద్వే ద్వే. ద్వాదసపోసోతి ద్వాదస పోసా ఏతస్సాతి విగ్గహో. ద్వాదసపురిసయుత్తో ఏకో హత్థీ నామ.
1570. Idāni caturaṅgasenālakkhaṇaṃ dassetumāha ‘‘ārohā pana cattāro’’tiādi. Ārohāti ettha hatthārohā daṭṭhabbā. Tappādarakkhakāti tassa pādarakkhakāti viggaho. Dve dveti ekekaṃ pādaṃ rakkhantā dve dve. Dvādasaposoti dvādasa posā etassāti viggaho. Dvādasapurisayutto eko hatthī nāma.
౧౫౭౧. ఆరోహోతి ఏత్థ అస్సారోహో వుచ్చతి. తిపురిసోతి తయో పురిసా అస్సాతి విగ్గహో. హయోతి అస్సో. ఏకో సారథీతి రథచారికో. ‘‘యోధో ఏకో’’తి పదచ్ఛేదో. ఆణిరక్ఖాతి రథచక్కద్వయస్స అగళనత్థం అక్ఖకస్స ఉభోసు కోటీసు ఆకోటితా ద్వే ఆణియో రక్ఖనకా.
1571.Ārohoti ettha assāroho vuccati. Tipurisoti tayo purisā assāti viggaho. Hayoti asso. Eko sārathīti rathacāriko. ‘‘Yodho eko’’ti padacchedo. Āṇirakkhāti rathacakkadvayassa agaḷanatthaṃ akkhakassa ubhosu koṭīsu ākoṭitā dve āṇiyo rakkhanakā.
౧౫౭౨. చతుపోసోతి చత్తారో పోసా యస్సాతి విగ్గహో. చతుసచ్చవిభావినాతి చతున్నం అరియసచ్చానం దేసకేన భగవతా. పదహత్థాతి ఆవుధహత్థా. పజ్జతే గమ్యతే అనేన పరే హనితున్తి పదం, ఆవుధం, పదాని హత్థేసు యేసం తే పదహత్థాతి భిన్నాధికరణో బాహిరత్థసమాసో యథా ‘‘వజిరపాణీ’’తి. పత్తిపదాతి-సద్దో అనత్థన్తరా, మనుస్ససేనాయ అధివచనం.
1572.Catuposoti cattāro posā yassāti viggaho. Catusaccavibhāvināti catunnaṃ ariyasaccānaṃ desakena bhagavatā. Padahatthāti āvudhahatthā. Pajjate gamyate anena pare hanitunti padaṃ, āvudhaṃ, padāni hatthesu yesaṃ te padahatthāti bhinnādhikaraṇo bāhiratthasamāso yathā ‘‘vajirapāṇī’’ti. Pattipadāti-saddo anatthantarā, manussasenāya adhivacanaṃ.
౧౫౭౩. చతురఙ్గసమాయుత్తాతి చతూహి అఙ్గేహి అవయవేహి సమాయుత్తాతి విగ్గహో.
1573.Caturaṅgasamāyuttāti catūhi aṅgehi avayavehi samāyuttāti viggaho.
౧౫౭౪. హత్థిఆదీసూతి యథావుత్తలక్ఖణహత్థిఅస్సరథపదాతినామకేసు చతూసు అఙ్గేసు, నిద్ధారణే భుమ్మం. ఏకేకన్తి ఏకేకం అఙ్గం. ఏతేసు అవకంసతో ఏకం పురిసారుళ్హమపి హత్థిఞ్చ తథా అస్సఞ్చ ఏకం పదహత్థపురిసఞ్చ ఏకమేకం కత్వా ఆహ ‘‘ఏకేకం దస్సనత్థాయ గచ్ఛతో’’తి. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘అన్తమసో ఏకపురిసారుళ్హం ఏకమ్పి హత్థిమ్పీ’’తిఆది (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౧౫). అనుయ్యుత్తేపీతి సఙ్గామం వినా అఞ్ఞేన కారణేన నిక్ఖన్తే. యథాహ ‘‘అనుయ్యుత్తా నామ రాజా ఉయ్యానం వా నదిం వా గచ్ఛతి, ఏవం అనుయ్యుత్తా హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౧౫).
1574.Hatthiādīsūti yathāvuttalakkhaṇahatthiassarathapadātināmakesu catūsu aṅgesu, niddhāraṇe bhummaṃ. Ekekanti ekekaṃ aṅgaṃ. Etesu avakaṃsato ekaṃ purisāruḷhamapi hatthiñca tathā assañca ekaṃ padahatthapurisañca ekamekaṃ katvā āha ‘‘ekekaṃ dassanatthāya gacchato’’ti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso ekapurisāruḷhaṃ ekampi hatthimpī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 315). Anuyyuttepīti saṅgāmaṃ vinā aññena kāraṇena nikkhante. Yathāha ‘‘anuyyuttā nāma rājā uyyānaṃ vā nadiṃ vā gacchati, evaṃ anuyyuttā hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 315).
౧౫౭౫. సమ్పత్తన్తి ఏత్థ ‘‘సేన’’న్తి పకరణతో లబ్భతి. ఆపదాసూతి జీవితబ్రహ్మచరియన్తరాయే సతి ‘‘ఏత్థ గతో ముచ్చిస్సామీ’’తి గచ్ఛతో అనాపత్తి. తథారూపే పచ్చయే గిలానావలోకనాదికే గమనానురూపపచ్చయే సతి అనాపత్తీతి యోజనా.
1575.Sampattanti ettha ‘‘sena’’nti pakaraṇato labbhati. Āpadāsūti jīvitabrahmacariyantarāye sati ‘‘ettha gato muccissāmī’’ti gacchato anāpatti. Tathārūpe paccaye gilānāvalokanādike gamanānurūpapaccaye sati anāpattīti yojanā.
ఉయ్యుత్తకథావణ్ణనా.
Uyyuttakathāvaṇṇanā.
౧౫౭౬-౭. ‘‘సియా చ తస్స భిక్ఖునో కోచిదేవ పచ్చయో సేనం గమనాయ, దిరత్తతిరత్తం తేన భిక్ఖునా సేనాయ వసితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ ౩౧౮) అనుఞ్ఞాతత్తా కేనచి కరణీయేన సఙ్గామత్థం ఉయ్యుత్తాయ సేనాయ దిరత్తతిరత్తం పటిపాటియా వసిత్వా చతుత్థరత్తియం వసన్తస్స పన భిక్ఖునో ఆపత్తిం దస్సేతుమాహ ‘‘చతుత్థే’’తిఆది. అనాపత్తివారే ‘‘గిలానో వసతీ’’తి (పాచి॰ ౩౨౧) వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అరోగవా’’తి. సేనాయాతి ఏత్థ పరిక్ఖేపారహట్ఠానేన వా సఞ్చరణపరియన్తేన వా సేనా పరిచ్ఛిన్దితబ్బా, ఏవం పరిచ్ఛిన్నాయ సేనాయ అన్తోవాతి అత్థో.
1576-7. ‘‘Siyā ca tassa bhikkhuno kocideva paccayo senaṃ gamanāya, dirattatirattaṃ tena bhikkhunā senāya vasitabba’’nti (pāci. 318) anuññātattā kenaci karaṇīyena saṅgāmatthaṃ uyyuttāya senāya dirattatirattaṃ paṭipāṭiyā vasitvā catuttharattiyaṃ vasantassa pana bhikkhuno āpattiṃ dassetumāha ‘‘catutthe’’tiādi. Anāpattivāre ‘‘gilāno vasatī’’ti (pāci. 321) vuttattā āha ‘‘arogavā’’ti. Senāyāti ettha parikkhepārahaṭṭhānena vā sañcaraṇapariyantena vā senā paricchinditabbā, evaṃ paricchinnāya senāya antovāti attho.
తికపాచిత్తియన్తి ‘‘అతిరేకతిరత్తే అతిరేకసఞ్ఞీ, వేమతికో, ఊనకసఞ్ఞీ సేనాయ వసతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౨౦) పాచిత్తియత్తయం వుత్తం.
Tikapācittiyanti ‘‘atirekatiratte atirekasaññī, vematiko, ūnakasaññī senāya vasati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 320) pācittiyattayaṃ vuttaṃ.
సేనావాసకథావణ్ణనా.
Senāvāsakathāvaṇṇanā.
౧౫౮౦. ఉయ్యోధికం నామ సఙ్గామట్ఠానం. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘ఉగ్గన్త్వా ఉగ్గన్త్వా ఏత్థ యుజ్ఝన్తీతి ఉయ్యోధికం, సమ్పహారట్ఠానస్సేతం అధివచన’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౨). బలగ్గన్తి ‘‘ఏత్తకా హత్థీ’’తిఆదినా (పాచి॰ ౩౨౪) పదభాజనాగతనయేన బలస్స గణనట్ఠానం బలగ్గం. యథాహ ‘‘బలస్స అగ్గం జానన్తి ఏత్థాతి బలగ్గం, బలగణనట్ఠానన్తి అత్థో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౨). సేనాబ్యూహన్తి ‘‘ఇతో హత్థీ హోన్తు, ఇతో అస్సా, ఇతో రథా, ఇతో పత్తీ హోన్తూ’’తి (పాచి॰ ౩౨౪) పదభాజనే వుత్తసేనాసన్నివేసట్ఠానం సేనాబ్యూహం. యథాహ ‘‘సేనాయ వియూహం సేనాబ్యూహం, సేనాసన్నివేసస్సేతం అధివచన’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౨).
1580.Uyyodhikaṃ nāma saṅgāmaṭṭhānaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘uggantvā uggantvā ettha yujjhantīti uyyodhikaṃ, sampahāraṭṭhānassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 322). Balagganti ‘‘ettakā hatthī’’tiādinā (pāci. 324) padabhājanāgatanayena balassa gaṇanaṭṭhānaṃ balaggaṃ. Yathāha ‘‘balassa aggaṃ jānanti etthāti balaggaṃ, balagaṇanaṭṭhānanti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 322). Senābyūhanti ‘‘ito hatthī hontu, ito assā, ito rathā, ito pattī hontū’’ti (pāci. 324) padabhājane vuttasenāsannivesaṭṭhānaṃ senābyūhaṃ. Yathāha ‘‘senāya viyūhaṃ senābyūhaṃ, senāsannivesassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 322).
౧౫౮౧. పురిమేతి అనన్తరసిక్ఖాపదే. ‘‘ద్వాదసపురిసో హత్థీ’’ఇతి యో హత్థీ వుత్తోతి యోజనా. తేనాతి తేన హత్థినా హేతుభూతేన.
1581.Purimeti anantarasikkhāpade. ‘‘Dvādasapuriso hatthī’’iti yo hatthī vuttoti yojanā. Tenāti tena hatthinā hetubhūtena.
౧౫౮౨. ‘‘సేసేసూ’’తి ఇమినా అస్సానీకరథానీకపత్తానీకా గహితా. పత్తానీకం నామ ‘‘చత్తారో పురిసా పదహత్థా పత్తీ పచ్ఛిమం పత్తానీక’’న్తి (పాచి॰ ౩౨౪) సేనఙ్గేసు పటినిద్దేసేన నిబ్బిసేసం కత్వా వుత్తం. తిణ్ణన్తి ఏతేసం ఉయ్యుత్తాదీనం.
1582.‘‘Sesesū’’ti iminā assānīkarathānīkapattānīkā gahitā. Pattānīkaṃ nāma ‘‘cattāro purisā padahatthā pattī pacchimaṃ pattānīka’’nti (pāci. 324) senaṅgesu paṭiniddesena nibbisesaṃ katvā vuttaṃ. Tiṇṇanti etesaṃ uyyuttādīnaṃ.
ఉయ్యోధికకథావణ్ణనా.
Uyyodhikakathāvaṇṇanā.
అచేలకవగ్గో పఞ్చమో.
Acelakavaggo pañcamo.
౧౫౮౩. పిట్ఠాదీహీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన పూవాదిం సఙ్గణ్హాతి. యథాహ ‘‘సురా నామ పిట్ఠసురా పూవసురా ఓదనసురా కిణ్ణపక్ఖిత్తా సమ్భారసంయుత్తా’’తి (పాచి॰ ౩౨౮). ఏత్థ చ పిట్ఠం భాజనే పక్ఖిపిత్వా తజ్జం ఉదకం దత్వా పక్ఖిపిత్వా కతా పిట్ఠసురా. ఏవం పూవే, ఓదనే చ భాజనే పక్ఖిపిత్వా తజ్జం ఉదకం దత్వా మద్దిత్వా కతా ‘‘పూవసురా, ఓదనసురా’’తి వుచ్చతి. ‘‘కిణ్ణా’’తి పన తస్సా సురాయ బీజం వుచ్చతి, యే ‘‘సురామోదకా’’తిపి వుచ్చన్తి, తే పక్ఖిపిత్వా కతా కిణ్ణపక్ఖిత్తా. హరీతకిసాసపాదినానాసమ్భారేహి సంయోజితా సమ్భారసంయుత్తా.
1583.Piṭṭhādīhīti ettha ādi-saddena pūvādiṃ saṅgaṇhāti. Yathāha ‘‘surā nāma piṭṭhasurā pūvasurā odanasurā kiṇṇapakkhittā sambhārasaṃyuttā’’ti (pāci. 328). Ettha ca piṭṭhaṃ bhājane pakkhipitvā tajjaṃ udakaṃ datvā pakkhipitvā katā piṭṭhasurā. Evaṃ pūve, odane ca bhājane pakkhipitvā tajjaṃ udakaṃ datvā madditvā katā ‘‘pūvasurā, odanasurā’’ti vuccati. ‘‘Kiṇṇā’’ti pana tassā surāya bījaṃ vuccati, ye ‘‘surāmodakā’’tipi vuccanti, te pakkhipitvā katā kiṇṇapakkhittā. Harītakisāsapādinānāsambhārehi saṃyojitā sambhārasaṃyuttā.
పుప్ఫాదీహీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఫలాదీనం గహణం. యథాహ ‘‘మేరయో నామ పుప్ఫాసవో ఫలాసవో మధ్వాసవో గుళాసవో సమ్భారసంయుత్తో’’తి (పాచి॰ ౩౨౮). తత్థ చ పుప్ఫాసవో నామ మధుకపుప్ఫాదీనం జాతిరసకతో చేవ తాలనాళికేరపుప్ఫానఞ్చ రసో చిరపరివాసితో. ఫలాసవో పన ముద్దికాపనసఫలాదీని మద్దిత్వా తేసం రసేన కతో. మధ్వాసవో నామ ముద్దికానం జాతిరసేన కతో. మక్ఖికామధునాపి కరీయతీతి వదన్తి. ఉచ్ఛురసో గుళాసవో. హరీతకామలకకటుకభణ్డాదినానాసమ్భారానం రసో చిరపరివాసితో సమ్భారసంయుత్తో. ఆసవో మేరయం హోతీతి యోజనా.
Pupphādīhīti ettha ādi-saddena phalādīnaṃ gahaṇaṃ. Yathāha ‘‘merayo nāma pupphāsavo phalāsavo madhvāsavo guḷāsavo sambhārasaṃyutto’’ti (pāci. 328). Tattha ca pupphāsavo nāma madhukapupphādīnaṃ jātirasakato ceva tālanāḷikerapupphānañca raso ciraparivāsito. Phalāsavo pana muddikāpanasaphalādīni madditvā tesaṃ rasena kato. Madhvāsavo nāma muddikānaṃ jātirasena kato. Makkhikāmadhunāpi karīyatīti vadanti. Ucchuraso guḷāsavo. Harītakāmalakakaṭukabhaṇḍādinānāsambhārānaṃ raso ciraparivāsito sambhārasaṃyutto. Āsavo merayaṃ hotīti yojanā.
౧౫౮౪. బీజతో పట్ఠాయాతి సమ్భారే పటియాదిత్వా చాటియం పక్ఖిత్తకాలతో పట్ఠాయ తాలనాళికేరాదీనం పుప్ఫరసే పుప్ఫతో గళితాభినవకాలతోయేవ చ పట్ఠాయ. పివన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘కుసగ్గేనా’’తిపి సేసో. ఉభయమ్పి చాతి సురం, మేరయఞ్చాతి ఉభయమ్పి. బీజతో పన పట్ఠాయ కుసగ్గేన పివన్తస్సపి భిక్ఖునో పాచిత్తియం హోతీతి యోజేతబ్బం. పయోగబాహుల్లేన ఆపత్తిబాహుల్లం దస్సేతుమాహ ‘‘పయోగే చ పయోగే చా’’తి. ఇదఞ్చ విచ్ఛిన్దిత్వా విచ్ఛిన్దిత్వా పివన్తస్స భిక్ఖునో పయోగే చ పయోగే చ పాచిత్తియం హోతీతి యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘విచ్ఛిన్దిత్వా విచ్ఛిన్దిత్వా పివతో పయోగగణనాయ ఆపత్తియో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౮). ఏకేనేవ పయోగేన బహుమ్పి పివన్తస్స ఏకం ఏవ ఆపత్తిం బ్యతిరేకతో దీపేతి. యథాహ ‘‘ఏకేన పన పయోగేన బహుమ్పి పివన్తస్స ఏకా ఆపత్తీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౮).
1584.Bījato paṭṭhāyāti sambhāre paṭiyāditvā cāṭiyaṃ pakkhittakālato paṭṭhāya tālanāḷikerādīnaṃ puppharase pupphato gaḷitābhinavakālatoyeva ca paṭṭhāya. Pivantassāti ettha ‘‘kusaggenā’’tipi seso. Ubhayampi cāti suraṃ, merayañcāti ubhayampi. Bījato pana paṭṭhāya kusaggena pivantassapi bhikkhuno pācittiyaṃ hotīti yojetabbaṃ. Payogabāhullena āpattibāhullaṃ dassetumāha ‘‘payoge ca payoge cā’’ti. Idañca vicchinditvā vicchinditvā pivantassa bhikkhuno payoge ca payoge ca pācittiyaṃ hotīti yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘vicchinditvā vicchinditvā pivato payogagaṇanāya āpattiyo’’ti (pāci. aṭṭha. 328). Ekeneva payogena bahumpi pivantassa ekaṃ eva āpattiṃ byatirekato dīpeti. Yathāha ‘‘ekena pana payogena bahumpi pivantassa ekā āpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 328).
౧౫౮౫. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘మజ్జే మజ్జసఞ్ఞీ, మజ్జే వేమతికో, మజ్జే అమజ్జసఞ్ఞీ పివతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౨౮) తికపాచిత్తియం వుత్తం.
1585.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘majje majjasaññī, majje vematiko, majje amajjasaññī pivati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 328) tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
౧౫౮౬. ‘‘అనాపత్తి నమజ్జం హోతి మజ్జవణ్ణం మజ్జగన్ధం మజ్జరసం, తం పివతీ’’తి (పాచి॰ ౩౨౮) వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అమజ్జం మజ్జవణ్ణ’’న్తిఆది. అరిట్ఠం నామ ఆమలకఫలరసాదీహి కతో ఆసవవిసేసో. లోణసోవీరకం నామ అట్ఠకథాయం –
1586. ‘‘Anāpatti namajjaṃ hoti majjavaṇṇaṃ majjagandhaṃ majjarasaṃ, taṃ pivatī’’ti (pāci. 328) vuttattā āha ‘‘amajjaṃ majjavaṇṇa’’ntiādi. Ariṭṭhaṃ nāma āmalakaphalarasādīhi kato āsavaviseso. Loṇasovīrakaṃ nāma aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘హరీతకామలకవిభీతకకసావే, సబ్బధఞ్ఞాని, సబ్బఅపరణ్ణాని, సత్తన్నమ్పి ధఞ్ఞానం ఓదనం, కదలిఫలాదీని సబ్బఫలాని, వేత్తకేతకఖజ్జూరికళీరాదయో సబ్బకళీరే, మచ్ఛమంసఖణ్డాని, అనేకాని చ మధుఫాణితసిన్ధవలోణతికటుకాదీని భేసజ్జాని పక్ఖిపిత్వా కుమ్భిముఖం లిమ్పిత్వా ఏకం వా ద్వే వా తీణి వా సంవచ్ఛరాని ఠపేన్తి, తం పరిపచ్చిత్వా జమ్బురసవణ్ణం హోతి. వాతకాసకుట్ఠపణ్డుభగన్దలాదీనఞ్చ సినిద్ధభోజనభుత్తానఞ్చ ఉత్తరపానం భత్తజీరణకభేసజ్జం తాదిసం నత్థి. తం పనేతం భిక్ఖూనం పచ్ఛాభత్తమ్పి వట్టతి, గిలానానం పాకతికమేవ. అగిలానానం పన ఉదకసమ్భిన్నం పానపరిభోగేనా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౧౯౨) –
‘‘Harītakāmalakavibhītakakasāve, sabbadhaññāni, sabbaaparaṇṇāni, sattannampi dhaññānaṃ odanaṃ, kadaliphalādīni sabbaphalāni, vettaketakakhajjūrikaḷīrādayo sabbakaḷīre, macchamaṃsakhaṇḍāni, anekāni ca madhuphāṇitasindhavaloṇatikaṭukādīni bhesajjāni pakkhipitvā kumbhimukhaṃ limpitvā ekaṃ vā dve vā tīṇi vā saṃvaccharāni ṭhapenti, taṃ paripaccitvā jamburasavaṇṇaṃ hoti. Vātakāsakuṭṭhapaṇḍubhagandalādīnañca siniddhabhojanabhuttānañca uttarapānaṃ bhattajīraṇakabhesajjaṃ tādisaṃ natthi. Taṃ panetaṃ bhikkhūnaṃ pacchābhattampi vaṭṭati, gilānānaṃ pākatikameva. Agilānānaṃ pana udakasambhinnaṃ pānaparibhogenā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.192) –
విభావితో భేసజ్జవిసేసో. సుత్తం నామ అనేకేహి భేసజ్జేహి అభిసఙ్ఖతో అమజ్జభూతో ఆసవవిసేసో.
Vibhāvito bhesajjaviseso. Suttaṃ nāma anekehi bhesajjehi abhisaṅkhato amajjabhūto āsavaviseso.
౧౫౮౭. వాసగాహాపనత్థాయాతి సుగన్ధిభావగాహాపనత్థం. ఈసకన్తి మజ్జవణ్ణగన్ధరసా యథా న పఞ్ఞాయన్తి, ఏవం అప్పమత్తకం. యథాహ ‘‘అనతిక్ఖిత్తమజ్జేయేవ అనాపత్తి. యం పన అతిక్ఖిత్తమజ్జం హోతి, యత్థ మజ్జస్స వణ్ణగన్ధరసా పఞ్ఞాయన్తి, తస్మిం ఆపత్తియేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౯). సూపాదీనం తు పాకేతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన మంసపాకాదయో సఙ్గహితా. యథాహ ‘‘సూపసమ్పాకే మంససమ్పాకే తేలసమ్పాకే’’తి (పాచి॰ ౩౨౮).
1587.Vāsagāhāpanatthāyāti sugandhibhāvagāhāpanatthaṃ. Īsakanti majjavaṇṇagandharasā yathā na paññāyanti, evaṃ appamattakaṃ. Yathāha ‘‘anatikkhittamajjeyeva anāpatti. Yaṃ pana atikkhittamajjaṃ hoti, yattha majjassa vaṇṇagandharasā paññāyanti, tasmiṃ āpattiyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 329). Sūpādīnaṃ tu pāketi ettha ādi-saddena maṃsapākādayo saṅgahitā. Yathāha ‘‘sūpasampāke maṃsasampāke telasampāke’’ti (pāci. 328).
౧౫౮౮. వత్థుఅజాననా అచిత్తన్తి సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘వత్థుఅజాననతాయ చేత్థ అచిత్తకతా వేదితబ్బా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౯). వత్థుఅజాననతా చ నామ ‘‘మజ్జ’’న్తి అజాననభావో. ఇదన్తి ఇదం సిక్ఖాపదం. చ-సద్దేన అఞ్ఞాని చ గిరగ్గసమజ్జాదిసిక్ఖాపదాని సముచ్చినోతి. అకుసలేనేవాతి అకుసలచిత్తేనేవ. పానతోతి పాతబ్బతో. లోకవజ్జకన్తి సాధులోకేన వజ్జేతబ్బన్తి అత్థో. లోకవజ్జమేవ లోకవజ్జకం.
1588. Vatthuajānanā acittanti sambandho. Yathāha ‘‘vatthuajānanatāya cettha acittakatā veditabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 329). Vatthuajānanatā ca nāma ‘‘majja’’nti ajānanabhāvo. Idanti idaṃ sikkhāpadaṃ. Ca-saddena aññāni ca giraggasamajjādisikkhāpadāni samuccinoti. Akusalenevāti akusalacitteneva. Pānatoti pātabbato. Lokavajjakanti sādhulokena vajjetabbanti attho. Lokavajjameva lokavajjakaṃ.
నను చేత్థ వత్థుఅజాననతాయ అచిత్తకత్తే తంవత్థుఅజాననం కుసలాబ్యాకతచిత్తసమఙ్గినోపి సమ్భవతి, కస్మా ‘‘అకుసలేనేవ పానతో లోకవజ్జక’’న్తి వుత్తన్తి? వుచ్చతే – యస్మా అమజ్జసఞ్ఞాయ పివతో, మజ్జసఞ్ఞాయ చ పివతో మజ్జం వత్థునియామేన కిలేసుప్పత్తియావ పచ్చయో హోతి, యథా మజ్జం పీతం అజానన్తస్సాపి అకుసలానమేవ పచ్చయో హోతి, న కుసలానం, తథా అజ్ఝోహరణకాలేపి వత్థునియామేన అకుసలస్సేవ పచ్చయో హోతీతి కత్వా వుత్తం ‘‘అకుసలేనేవ పానతో లోకవజ్జక’’న్తి. యథా తం నిళినిజాతకే (జా॰ ౨.౧౮.౧ ఆదయో; జా॰ అట్ఠ॰ ౫.౧౮.౧ ఆదయో) భేసజ్జసఞ్ఞాయ ఇత్థియా మగ్గే అఙ్గజాతం పవేసేన్తస్స కుమారస్స ‘‘ఇత్థీ’’తి వా ‘‘తస్సా మగ్గే మేథునం పటిసేవామీ’’తి వా సఞ్ఞాయ అభావేపి కామరాగుప్పత్తియా సీలాదిగుణపరిహాని వత్థునియామతో చ అహోసి, ఏవమిధాపి దట్ఠబ్బో.
Nanu cettha vatthuajānanatāya acittakatte taṃvatthuajānanaṃ kusalābyākatacittasamaṅginopi sambhavati, kasmā ‘‘akusaleneva pānato lokavajjaka’’nti vuttanti? Vuccate – yasmā amajjasaññāya pivato, majjasaññāya ca pivato majjaṃ vatthuniyāmena kilesuppattiyāva paccayo hoti, yathā majjaṃ pītaṃ ajānantassāpi akusalānameva paccayo hoti, na kusalānaṃ, tathā ajjhoharaṇakālepi vatthuniyāmena akusalasseva paccayo hotīti katvā vuttaṃ ‘‘akusaleneva pānato lokavajjaka’’nti. Yathā taṃ niḷinijātake (jā. 2.18.1 ādayo; jā. aṭṭha. 5.18.1 ādayo) bhesajjasaññāya itthiyā magge aṅgajātaṃ pavesentassa kumārassa ‘‘itthī’’ti vā ‘‘tassā magge methunaṃ paṭisevāmī’’ti vā saññāya abhāvepi kāmarāguppattiyā sīlādiguṇaparihāni vatthuniyāmato ca ahosi, evamidhāpi daṭṭhabbo.
కేచి పన ‘‘అకుసలేనేవ పానతో’’తి ఇదం ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స సచిత్తకపక్ఖం సన్ధాయ వుత్తం, అఞ్ఞథా పాణాతిపాతాదీసుపి అతిప్పసఙ్గోతి మఞ్ఞమానా బహుకారణం, నియమనఞ్చ దస్సేసుం. వినయట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౯), పన ఖుద్దకపాఠట్ఠకథాయం (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ సిక్ఖాపదవణ్ణనా), విభఙ్గట్ఠకథాదీసు చ ‘‘తిచిత్త’’న్తి అవత్వా ‘‘అకుసలచిత్త’’మిచ్చేవ వుత్తత్తా, సిక్ఖాపదస్స సామఞ్ఞలక్ఖణం దస్సేన్తేన పక్ఖన్తరలక్ఖణదస్సనస్స అయుత్తత్తా చ అట్ఠకథాసు యథారుతవసేనేవ అత్థగ్గహణే చ కస్సచి విరోధస్స అసమ్భవతో సచిత్తకపక్ఖమేవ సన్ధాయ అకుసలచిత్తతా, లోకవజ్జతా చేత్థ న వత్తబ్బా. ‘‘వత్థుం జానిత్వాపి అజానిత్వాపి మజ్జం పివతో భిక్ఖుస్స పాచిత్తియం. సామణేరస్స పన జానిత్వావ పివతో సీలభేదో, న అజానిత్వా’’తి (మాహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౦౮ అత్థతో సమానం) యం వుత్తం, తత్థ కారణం మగ్గితబ్బం. సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా బుద్ధానమేవ విసయత్తా న తం మగ్గితబ్బం, యథాపఞ్ఞత్తేయేవ వత్తితబ్బం. ఇదం పన సిక్ఖాపదం అకుసలచిత్తం, సుఖోపేక్ఖావేదనానం వసేన దువేదనఞ్చ హోతి. వినయట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౨౯), పన మాతికట్ఠకథాయఞ్చ (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ సురాపానసిక్ఖాపదవణ్ణనా) ‘‘తివేదన’’న్తి పాఠో దిస్సతి, ఖుద్దకపాఠవణ్ణనాయ (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ సిక్ఖాపదవణ్ణనా), విభఙ్గట్ఠకథాదీసు (విభ॰ అట్ఠ॰ ౭౦౩ ఆదయో) చ ‘‘సుఖమజ్ఝత్తవేదనావసేన దువేదన’’న్తి చ ‘‘లోభమోహమూలవసేన ద్విమూలక’’న్తి చ వుత్తత్తా సో ‘‘పమాదపాఠో’’తి గహేతబ్బో.
Keci pana ‘‘akusaleneva pānato’’ti idaṃ imassa sikkhāpadassa sacittakapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ, aññathā pāṇātipātādīsupi atippasaṅgoti maññamānā bahukāraṇaṃ, niyamanañca dassesuṃ. Vinayaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 329), pana khuddakapāṭhaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. sikkhāpadavaṇṇanā), vibhaṅgaṭṭhakathādīsu ca ‘‘ticitta’’nti avatvā ‘‘akusalacitta’’micceva vuttattā, sikkhāpadassa sāmaññalakkhaṇaṃ dassentena pakkhantaralakkhaṇadassanassa ayuttattā ca aṭṭhakathāsu yathārutavaseneva atthaggahaṇe ca kassaci virodhassa asambhavato sacittakapakkhameva sandhāya akusalacittatā, lokavajjatā cettha na vattabbā. ‘‘Vatthuṃ jānitvāpi ajānitvāpi majjaṃ pivato bhikkhussa pācittiyaṃ. Sāmaṇerassa pana jānitvāva pivato sīlabhedo, na ajānitvā’’ti (māhāva. aṭṭha. 108 atthato samānaṃ) yaṃ vuttaṃ, tattha kāraṇaṃ maggitabbaṃ. Sikkhāpadapaññattiyā buddhānameva visayattā na taṃ maggitabbaṃ, yathāpaññatteyeva vattitabbaṃ. Idaṃ pana sikkhāpadaṃ akusalacittaṃ, sukhopekkhāvedanānaṃ vasena duvedanañca hoti. Vinayaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 329), pana mātikaṭṭhakathāyañca (kaṅkhā. aṭṭha. surāpānasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘tivedana’’nti pāṭho dissati, khuddakapāṭhavaṇṇanāya (khu. pā. aṭṭha. sikkhāpadavaṇṇanā), vibhaṅgaṭṭhakathādīsu (vibha. aṭṭha. 703 ādayo) ca ‘‘sukhamajjhattavedanāvasena duvedana’’nti ca ‘‘lobhamohamūlavasena dvimūlaka’’nti ca vuttattā so ‘‘pamādapāṭho’’ti gahetabbo.
సురాపానకథావణ్ణనా.
Surāpānakathāvaṇṇanā.
౧౫౮౯. యేన కేనచి అఙ్గేనాతి అఙ్గులిఆదినా యేన కేనచి సరీరావయవేన. హసాధిప్పాయినోతి హసే అధిప్పాయో హసాధిప్పాయో, సో ఏతస్స అత్థీతి విగ్గహో, తస్స, ఇమినా కీళాధిప్పాయరహితస్స అనాపత్తిం బ్యతిరేకతో దీపేతి. వక్ఖతి చ ‘‘అనాపత్తి నహసాధిప్పాయస్సా’’తి. ఫుసతో ఫుసన్తస్స.
1589.Yenakenaci aṅgenāti aṅguliādinā yena kenaci sarīrāvayavena. Hasādhippāyinoti hase adhippāyo hasādhippāyo, so etassa atthīti viggaho, tassa, iminā kīḷādhippāyarahitassa anāpattiṃ byatirekato dīpeti. Vakkhati ca ‘‘anāpatti nahasādhippāyassā’’ti. Phusato phusantassa.
౧౫౯౦. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నేసు. కాయపటిబద్ధాదికే నయేతి ‘‘కాయేన కాయపటిబద్ధం ఆమసతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఏవమాదినా (పాచి॰ ౩౩౨) దస్సితే నయే. అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తీణి దుక్కటాని వుత్తానీతి ఆహ ‘‘తథేవానుపసమ్పన్నే, దీపితం తికదుక్కట’’న్తి. ఏత్థ చ ‘‘తథేవా’’తి ఇమినా ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియస్స వుత్తభావో దీపితో హోతి. యథా ఉపసమ్పన్నే తికపాచిత్తియం దీపితం, తథేవ అనుపసమ్పన్నే తికదుక్కటం దీపితన్తి యోజనా.
1590.Sabbatthāti sabbesu upasampannānupasampannesu. Kāyapaṭibaddhādike nayeti ‘‘kāyena kāyapaṭibaddhaṃ āmasati, āpatti dukkaṭassā’’tievamādinā (pāci. 332) dassite naye. Anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi dukkaṭāni vuttānīti āha ‘‘tathevānupasampanne, dīpitaṃ tikadukkaṭa’’nti. Ettha ca ‘‘tathevā’’ti iminā upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikapācittiyassa vuttabhāvo dīpito hoti. Yathā upasampanne tikapācittiyaṃ dīpitaṃ, tatheva anupasampanne tikadukkaṭaṃ dīpitanti yojanā.
౧౫౯౧. ఏత్థ…పే॰… భిక్ఖునీతి ఏత్థ భిక్ఖుపి భిక్ఖునియా అనుపసమ్పన్నట్ఠానే ఠితోతి వేదితబ్బో.
1591.Ettha…pe… bhikkhunīti ettha bhikkhupi bhikkhuniyā anupasampannaṭṭhāne ṭhitoti veditabbo.
౧౫౯౨. నహసాధిప్పాయస్స ఫుసతోతి హసాధిప్పాయం వినా వన్దనాదీసు పాదాదిసరీరావయవేన పరం ఫుసన్తస్స. కిచ్చే సతీతి పిట్ఠిపరికమ్మాదికిచ్చే సతి.
1592.Nahasādhippāyassa phusatoti hasādhippāyaṃ vinā vandanādīsu pādādisarīrāvayavena paraṃ phusantassa. Kicce satīti piṭṭhiparikammādikicce sati.
అఙ్గులిపతోదకకథావణ్ణనా.
Aṅgulipatodakakathāvaṇṇanā.
౧౫౯౩. జలేతి ఏత్థ ‘‘ఉపరిగోప్ఫకే’’తి సేసో. యథాహ ‘‘ఉపరిగోప్ఫకే ఉదకే’’తి (పాచి॰ ౩౩౭). నిముజ్జనాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఉమ్ముజ్జనప్లవనాని గహితాని. యథాహ ‘‘ఉపరిగోప్ఫకే ఉదకే హసాధిప్పాయో నిముజ్జతి వా ఉమ్ముజ్జతి వా పలవతి వా’’తి (పాచి॰ ౩౩౭). ‘‘కేవల’’న్తి ఇమినా నహానాదికిచ్చేన ఓతరన్తస్స అనాపత్తీతి దీపేతి.
1593.Jaleti ettha ‘‘uparigopphake’’ti seso. Yathāha ‘‘uparigopphake udake’’ti (pāci. 337). Nimujjanādīnanti ettha ādi-saddena ummujjanaplavanāni gahitāni. Yathāha ‘‘uparigopphake udake hasādhippāyo nimujjati vā ummujjati vā palavati vā’’ti (pāci. 337). ‘‘Kevala’’nti iminā nahānādikiccena otarantassa anāpattīti dīpeti.
౧౫౯౪. ఉపరిగోప్ఫకే జలేతి గోప్ఫకానం ఉపరిభాగప్పమాణే జలే. నిముజ్జేయ్యపి వాతి అన్తోజలం పవిసన్తో నిముజ్జేయ్య వా. తరేయ్య వాతి ప్లవేయ్య వా.
1594.Uparigopphake jaleti gopphakānaṃ uparibhāgappamāṇe jale. Nimujjeyyapi vāti antojalaṃ pavisanto nimujjeyya vā. Tareyya vāti plaveyya vā.
౧౫౯౫-౬. అన్తోయేవోదకే నిముజ్జిత్వాన గచ్ఛతో తస్స హత్థపాదపయోగేహి పాచిత్తిం పరిదీపయేతి యోజనా.
1595-6. Antoyevodake nimujjitvāna gacchato tassa hatthapādapayogehi pācittiṃ paridīpayeti yojanā.
౧౫౯౭. హత్థాదిసకలసరీరావయవం సఙ్గణ్హితుం ‘‘యేన యేనా’’తి అనియమామేడితమాహ. జలం తరతో భిక్ఖునో యేన యేన పన అఙ్గేన తరణం హోతీతి యోజనా.
1597. Hatthādisakalasarīrāvayavaṃ saṅgaṇhituṃ ‘‘yena yenā’’ti aniyamāmeḍitamāha. Jalaṃ tarato bhikkhuno yena yena pana aṅgena taraṇaṃ hotīti yojanā.
౧౫౯౮. తరుతో వాపీతి రుక్ఖతోపి వా. తికపాచిత్తియన్తి ఉదకే హసధమ్మే హసధమ్మసఞ్ఞివేమతికఅహసధమ్మసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియం. ‘‘తికదుక్కట’’న్తి పాఠో దిస్సతి, ‘‘ఉదకే అహసధమ్మే హసధమ్మసఞ్ఞీ, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ఉదకే అహసధమ్మే వేమతికో, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౩౮) వత్వా ‘‘ఉదకే అహసధమ్మే అహసధమ్మసఞ్ఞీ, అనాపత్తీ’’తి (పాచి॰ ౩౩౮) తతియవికప్పే పాళియం అనాపత్తి వుత్తాతి సో పమాదపాఠో, ‘‘ద్వికదుక్కట’’న్తి పాఠోయేవ గహేతబ్బో.
1598.Taruto vāpīti rukkhatopi vā. Tikapācittiyanti udake hasadhamme hasadhammasaññivematikaahasadhammasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. ‘‘Tikadukkaṭa’’nti pāṭho dissati, ‘‘udake ahasadhamme hasadhammasaññī, āpatti dukkaṭassa. Udake ahasadhamme vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 338) vatvā ‘‘udake ahasadhamme ahasadhammasaññī, anāpattī’’ti (pāci. 338) tatiyavikappe pāḷiyaṃ anāpatti vuttāti so pamādapāṭho, ‘‘dvikadukkaṭa’’nti pāṭhoyeva gahetabbo.
౧౫౯౯. నావం తీరే ఉస్సారేన్తోపి వాతి సమ్బన్ధో. ఉస్సారేన్తోతి తీరమారోపేన్తో. ‘‘కీళతీ’’తి ఇదం ‘‘పాజేన్తో’’తి ఇమినాపి యోజేతబ్బం.
1599. Nāvaṃ tīre ussārentopi vāti sambandho. Ussārentoti tīramāropento. ‘‘Kīḷatī’’ti idaṃ ‘‘pājento’’ti imināpi yojetabbaṃ.
౧౬౦౦. కథలాయ వాతి ఖుద్దకకపాలికాయ వా. ఉదకన్తి ఏత్థ ‘‘భాజనగతం వా’’తి సేసో. ‘‘భాజనగతం ఉదకం వా’’తి (పాచి॰ ౩౩౮) హి పదభాజనే వుత్తం.
1600.Kathalāya vāti khuddakakapālikāya vā. Udakanti ettha ‘‘bhājanagataṃ vā’’ti seso. ‘‘Bhājanagataṃ udakaṃ vā’’ti (pāci. 338) hi padabhājane vuttaṃ.
౧౬౦౧. కఞ్చికం వాతి ధఞ్ఞరసం వా. అపి-సద్దో ‘‘ఖీరం వా తక్కం వా రజనం వా పస్సావం వా’’తి (పాచి॰ ౩౩౮) పాళియం ఆగతే సమ్పిణ్డేతి. చిక్ఖల్లం వాపీతి ఉదకకద్దమం వా. ఏత్థ విసేసజోతకేన అపి-సద్దేన ‘‘అపిచ ఉపరిగోప్ఫకే వుత్తాని ఉమ్ముజ్జనాదీని ఠపేత్వా అఞ్ఞేన యేన కేనచి ఆకారేన ఉదకం ఓతరిత్వా వా అనోతరిత్వా వా యత్థ కత్థచి ఠితం ఉదకం అన్తమసో బిన్దుం గహేత్వా ఖిపనకీళాయపి కీళన్తస్స దుక్కటమేవా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౩౬) అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయవిసేసం సమ్పిణ్డేతి. విక్ఖిపన్తి విక్ఖిపిత్వా.
1601.Kañcikaṃvāti dhaññarasaṃ vā. Api-saddo ‘‘khīraṃ vā takkaṃ vā rajanaṃ vā passāvaṃ vā’’ti (pāci. 338) pāḷiyaṃ āgate sampiṇḍeti. Cikkhallaṃ vāpīti udakakaddamaṃ vā. Ettha visesajotakena api-saddena ‘‘apica uparigopphake vuttāni ummujjanādīni ṭhapetvā aññena yena kenaci ākārena udakaṃ otaritvā vā anotaritvā vā yattha katthaci ṭhitaṃ udakaṃ antamaso binduṃ gahetvā khipanakīḷāyapi kīḷantassa dukkaṭamevā’’ti (pāci. aṭṭha. 336) aṭṭhakathāgataṃ vinicchayavisesaṃ sampiṇḍeti. Vikkhipanti vikkhipitvā.
౧౬౦౨. సతి కిచ్చే జలం విగాహిత్వా నిముజ్జనాదికం కరోన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. కిచ్చం నామ నహానాదికం.
1602. Sati kicce jalaṃ vigāhitvā nimujjanādikaṃ karontassa anāpattīti yojanā. Kiccaṃ nāma nahānādikaṃ.
౧౬౦౩. అనన్తరస్సాతి అఙ్గులిపతోదకసిక్ఖాపదస్స. విసేసోవ విసేసతా, కోచి విసేసో నత్థీతి అత్థో.
1603.Anantarassāti aṅgulipatodakasikkhāpadassa. Visesova visesatā, koci viseso natthīti attho.
హసధమ్మకథావణ్ణనా.
Hasadhammakathāvaṇṇanā.
౧౬౦౪-౫. యో భిక్ఖు భిక్ఖునా పఞ్ఞత్తేన వుచ్చమానో అస్స వచనం అకత్తుకామతాయ ఆదరం పన సచే న కరోతి, తస్స తస్మిం అనాదరియే పాచిత్తియముదీరయేతి యోజనా, ఇమినా వాక్యేన పుగ్గలానాదరమూలకం పాచిత్తియం వుత్తం. యథాహ ‘‘అనాదరియం నామ ద్వే అనాదరియాని పుగ్గలానాదరియఞ్చ ధమ్మానాదరియఞ్చా’’తి (పాచి॰ ౩౪౨), ‘‘పుగ్గలానాదరియం నామ ఉపసమ్పన్నేన పఞ్ఞత్తేన వుచ్చమానో ‘అయం ఉక్ఖిత్తకో వా వమ్భితో వా గరహితో వా ఇమస్స వచనం అకతం భవిస్సతీ’తి అనాదరియం కరోతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౪౨) చ.
1604-5. Yo bhikkhu bhikkhunā paññattena vuccamāno assa vacanaṃ akattukāmatāya ādaraṃ pana sace na karoti, tassa tasmiṃ anādariye pācittiyamudīrayeti yojanā, iminā vākyena puggalānādaramūlakaṃ pācittiyaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘anādariyaṃ nāma dve anādariyāni puggalānādariyañca dhammānādariyañcā’’ti (pāci. 342), ‘‘puggalānādariyaṃ nāma upasampannena paññattena vuccamāno ‘ayaṃ ukkhittako vā vambhito vā garahito vā imassa vacanaṃ akataṃ bhavissatī’ti anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 342) ca.
ధమ్మమేవ వా అసిక్ఖితుకామో యో భిక్ఖు భిక్ఖునా పఞ్ఞత్తేన వుచ్చమానో అస్స వచనం అకత్తుకామతాయ ఆదరం పన సచే న కరోతి, తస్స తస్మిం అనాదరియే పాచిత్తియముదీరయేతి యోజనా, ఇమినా ధమ్మానాదరియమూలకం పాచిత్తియం వుత్తం. యథాహ ‘‘ధమ్మానాదరియం నామ ఉపసమ్పన్నేన పఞ్ఞత్తేన వుచ్చమానో కథాయం నస్సేయ్య వా వినస్సేయ్య వా అన్తరధాయేయ్య వా, తం నసిక్ఖితుకామో అనాదరియం కరోతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౪౨). అనాదరియేతి నిమిత్తత్థే భుమ్మం.
Dhammameva vā asikkhitukāmo yo bhikkhu bhikkhunā paññattena vuccamāno assa vacanaṃ akattukāmatāya ādaraṃ pana sace na karoti, tassa tasmiṃ anādariye pācittiyamudīrayeti yojanā, iminā dhammānādariyamūlakaṃ pācittiyaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘dhammānādariyaṃ nāma upasampannena paññattena vuccamāno kathāyaṃ nasseyya vā vinasseyya vā antaradhāyeyya vā, taṃ nasikkhitukāmo anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 342). Anādariyeti nimittatthe bhummaṃ.
౧౬౦౬. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, వేమతికో, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ అనాదరియం కరోతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౪౩) తికపాచిత్తియం వుత్తం. తికాతీతేనాతి లోకత్తికమతిక్కన్తేన. అనుపసమ్పన్నానాదరే తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం.
1606.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 343) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Tikātītenāti lokattikamatikkantena. Anupasampannānādare tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ.
౧౬౦౭. సుత్తేనేవాభిధమ్మేనాతి ఏత్థ ఏవకారో ‘‘దుక్కట’’న్తి ఇమినా యోజేతబ్బో. ‘‘సుత్తేన అభిధమ్మేనా’’తి పదద్వయేన అభేదోపచారతో సుత్తాభిధమ్మాగతో పరియత్తిధమ్మో వుత్తో. అపఞ్ఞత్తేనాతి పఞ్ఞత్తసఙ్ఖాతవినయతో అఞ్ఞత్తా అపఞ్ఞత్తేన. ‘‘అపఞ్ఞత్తేనా’’తి ఇదం ‘‘సుత్తేన అభిధమ్మేనా’’తి పదద్వయవిసేసనం. భిక్ఖునా వుత్తస్స తస్మిం భిక్ఖుమ్హి వా ధమ్మే వా అనాదరం కరోతో దుక్కటమేవ. సామణేరేన ఉభయేనపి పఞ్ఞత్తేన వా అపఞ్ఞత్తేన వా వుత్తస్స తస్మిం సామణేరే వా పఞ్ఞత్తే వా అపఞ్ఞత్తే వా ధమ్మే అనాదరం కరోతో భిక్ఖుస్స దుక్కటమేవాతి యోజనా.
1607.Suttenevābhidhammenāti ettha evakāro ‘‘dukkaṭa’’nti iminā yojetabbo. ‘‘Suttenaabhidhammenā’’ti padadvayena abhedopacārato suttābhidhammāgato pariyattidhammo vutto. Apaññattenāti paññattasaṅkhātavinayato aññattā apaññattena. ‘‘Apaññattenā’’ti idaṃ ‘‘suttena abhidhammenā’’ti padadvayavisesanaṃ. Bhikkhunā vuttassa tasmiṃ bhikkhumhi vā dhamme vā anādaraṃ karoto dukkaṭameva. Sāmaṇerena ubhayenapi paññattena vā apaññattena vā vuttassa tasmiṃ sāmaṇere vā paññatte vā apaññatte vā dhamme anādaraṃ karoto bhikkhussa dukkaṭamevāti yojanā.
౧౬౦౮. దోసోతి పాచిత్తియదుక్కటసఙ్ఖాతో కోచి దోసో.
1608.Dosoti pācittiyadukkaṭasaṅkhāto koci doso.
౧౬౦౯. ఏత్థాతి ఇమస్మిం ఆచరియానం గాహే. గారయ్హో ఆచరియుగ్గహో నేవ గహేతబ్బోతి యోజనా. గారయ్హో ఆచరియుగ్గహోతి ఏత్థ ‘‘యస్మా ఉచ్ఛురసో సత్తాహకాలికో, తస్స కసటో యావజీవికో, ద్విన్నంయేవ సమవాయో ఉచ్ఛుయట్ఠి, తస్మా వికాలే ఉచ్ఛుయట్ఠిం ఖాదితుం వట్టతి గుళహరీతకే వియా’’తి ఏవమాదికో సమ్పతి నిబ్బత్తో గారయ్హాచరియవాదో. కతరో పన గహేతబ్బోతి? పవేణియా ఆగతో ఆచరియుగ్గహోవ గహేతబ్బో.
1609.Etthāti imasmiṃ ācariyānaṃ gāhe. Gārayho ācariyuggaho neva gahetabboti yojanā. Gārayho ācariyuggahoti ettha ‘‘yasmā ucchuraso sattāhakāliko, tassa kasaṭo yāvajīviko, dvinnaṃyeva samavāyo ucchuyaṭṭhi, tasmā vikāle ucchuyaṭṭhiṃ khādituṃ vaṭṭati guḷaharītake viyā’’ti evamādiko sampati nibbatto gārayhācariyavādo. Kataro pana gahetabboti? Paveṇiyā āgato ācariyuggahova gahetabbo.
కురున్దియం పన ‘‘లోకవజ్జే ఆచరియుగ్గహో న వట్టతి, పణ్ణత్తివజ్జే పన వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౪౪) వుత్తం. మహాపచ్చరియం ‘‘సుత్తం, సుత్తానులోమఞ్చ ఉగ్గహితకానంయేవ ఆచరియానం ఉగ్గహో పమాణం, అజానన్తానం కథా అప్పమాణ’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౪౪) వుత్తం. ‘‘తం సబ్బం పవేణియా ఆగతే సమోధానం గచ్ఛతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౪౪) అట్ఠకథాయం వుత్తం. ఏత్థ లోకవజ్జే ఆచరియుగ్గహో న వట్టతీతి లోకవజ్జసిక్ఖాపదే ఆపత్తిట్ఠానే యో ఆచరియవాదో, సో న గహేతబ్బో, లోకవజ్జమతిక్కమిత్వా ‘‘ఇదం అమ్హాకం ఆచరియుగ్గహో’’తి వదన్తస్స ఉగ్గహో న వట్టతీతి అధిప్పాయో. సుత్తానులోమం నామ అట్ఠకథా. పవేణియా ఆగతే సమోధానం గచ్ఛతీతి ‘‘పవేణియా ఆగతో ఆచరియుగ్గహోవ గహేతబ్బో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౪౪) ఏవం వుత్తే మహాఅట్ఠకథావాదేయేవ సఙ్గహం గచ్ఛతీతి అధిప్పాయో.
Kurundiyaṃ pana ‘‘lokavajje ācariyuggaho na vaṭṭati, paṇṇattivajje pana vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 344) vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ ‘‘suttaṃ, suttānulomañca uggahitakānaṃyeva ācariyānaṃ uggaho pamāṇaṃ, ajānantānaṃ kathā appamāṇa’’nti (pāci. aṭṭha. 344) vuttaṃ. ‘‘Taṃ sabbaṃ paveṇiyā āgate samodhānaṃ gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 344) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ettha lokavajje ācariyuggaho na vaṭṭatīti lokavajjasikkhāpade āpattiṭṭhāne yo ācariyavādo, so na gahetabbo, lokavajjamatikkamitvā ‘‘idaṃ amhākaṃ ācariyuggaho’’ti vadantassa uggaho na vaṭṭatīti adhippāyo. Suttānulomaṃ nāma aṭṭhakathā. Paveṇiyā āgate samodhānaṃ gacchatīti ‘‘paveṇiyā āgato ācariyuggahova gahetabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 344) evaṃ vutte mahāaṭṭhakathāvādeyeva saṅgahaṃ gacchatīti adhippāyo.
అనాదరియకథావణ్ణనా.
Anādariyakathāvaṇṇanā.
౧౬౧౦-౧. ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖుం భింసాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౩౪౬) మాతికావచనతో భయసఞ్జననత్థాయాతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖుస్సా’’తి సేసో. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘ఇతరస్స తు భిక్ఖుస్సా’’తి. రూపాదిన్తి రూపసద్దగన్ధాదిం. ఉపసంహరేతి ఉపట్ఠపేతి , దస్సేతీతి వుత్తం హోతి. భయానకం కథన్తి చోరకన్తారాదికథం. యథాహ ‘‘చోరకన్తారం వా వాళకన్తారం వా పిసాచకన్తారం వా ఆచిక్ఖతీ’’తి (పాచి॰ ౩౪౮). పరసన్తికేతి ఏత్థ ‘‘పరో’’తి వుత్తనయేన లబ్భమానో ఉపసమ్పన్నో గహేతబ్బో.
1610-1. ‘‘Yo pana bhikkhu bhikkhuṃ bhiṃsāpeyya, pācittiya’’nti (pāci. 346) mātikāvacanato bhayasañjananatthāyāti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti seso. Teneva vakkhati ‘‘itarassa tu bhikkhussā’’ti. Rūpādinti rūpasaddagandhādiṃ. Upasaṃhareti upaṭṭhapeti , dassetīti vuttaṃ hoti. Bhayānakaṃ kathanti corakantārādikathaṃ. Yathāha ‘‘corakantāraṃ vā vāḷakantāraṃ vā pisācakantāraṃ vā ācikkhatī’’ti (pāci. 348). Parasantiketi ettha ‘‘paro’’ti vuttanayena labbhamāno upasampanno gahetabbo.
దిస్వా వాతి ఉపట్ఠాపితం తం రూపాదిం దిస్వా వా. సుత్వా వాతి తం భయానకం కథం సుత్వా వా. యస్స భయదస్సనత్థాయ తం ఉపట్ఠాపేసి, సో భాయతు వా మా వా భాయతు. ఇతరస్సాతి తదుపట్ఠాపకస్స భిక్ఖుస్స. తఙ్ఖణేతి ఉపట్ఠాపితక్ఖణే.
Disvā vāti upaṭṭhāpitaṃ taṃ rūpādiṃ disvā vā. Sutvā vāti taṃ bhayānakaṃ kathaṃ sutvā vā. Yassa bhayadassanatthāya taṃ upaṭṭhāpesi, so bhāyatu vā mā vā bhāyatu. Itarassāti tadupaṭṭhāpakassa bhikkhussa. Taṅkhaṇeti upaṭṭhāpitakkhaṇe.
౧౬౧౨. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, వేమతికో, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ భింసాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౩౪౮) తికపాచిత్తియం వుత్తం. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం. ‘‘అనుపసమ్పన్నం భింసాపేతుకామో’’తిఆదికే దుక్కటవారే అనుపసమ్పన్నగ్గహణేన గిహినోపి సఙ్గయ్హమానత్తా ‘‘సామణేరం గహట్ఠం వా’’తి ఆహ. సామణేరం…పే॰… భిక్ఖునో తథేవ భింసాపేన్తస్స తికదుక్కటం వుత్తన్తి యోజనా.
1612.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī bhiṃsāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 348) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. ‘‘Anupasampannaṃ bhiṃsāpetukāmo’’tiādike dukkaṭavāre anupasampannaggahaṇena gihinopi saṅgayhamānattā ‘‘sāmaṇeraṃ gahaṭṭhaṃ vā’’ti āha. Sāmaṇeraṃ…pe… bhikkhuno tatheva bhiṃsāpentassa tikadukkaṭaṃ vuttanti yojanā.
భింసాపనకథావణ్ణనా.
Bhiṃsāpanakathāvaṇṇanā.
౧౬౧౪. జోతిన్తి అగ్గిం. తప్పేతుకామోతి విసిబ్బేతుకామో. ‘‘తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ పదీపేపి జోతికేపి జన్తాఘరేపి కుక్కుచ్చాయన్తీ’’తి (పాచి॰ ౩౫౨) ఉప్పన్నవత్థుమ్హి ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే తథారూపపచ్చయా జోతిం సమాదహితుం సమాదహాపేతు’’న్తి (పాచి॰ ౩౫౨) వుత్తత్తా ఏత్థ ‘‘తథారూపం పచ్చయ’’న్తి ఇమినా పదీపుజ్జలనఞ్చ పత్తపచనసరీరసేదనాదికమ్మఞ్చ జన్తాఘరవత్తఞ్చ గహేతబ్బం. ఏత్థ చ జోతికేపీతి పత్తపచనసేదనకమ్మాదీసు జోతికరణేతి అత్థో.
1614.Jotinti aggiṃ. Tappetukāmoti visibbetukāmo. ‘‘Tena kho pana samayena bhikkhū padīpepi jotikepi jantāgharepi kukkuccāyantī’’ti (pāci. 352) uppannavatthumhi ‘‘anujānāmi bhikkhave tathārūpapaccayā jotiṃ samādahituṃ samādahāpetu’’nti (pāci. 352) vuttattā ettha ‘‘tathārūpaṃ paccaya’’nti iminā padīpujjalanañca pattapacanasarīrasedanādikammañca jantāgharavattañca gahetabbaṃ. Ettha ca jotikepīti pattapacanasedanakammādīsu jotikaraṇeti attho.
౧౬౧౫. సయంసమాదహన్తస్సాతి అత్తనా జాలేన్తస్స.
1615.Sayaṃsamādahantassāti attanā jālentassa.
౧౬౧౬. జాలాపేన్తస్స …పే॰… దుక్కటన్తి ఆణత్తియా ఆపజ్జితబ్బం దుక్కటం సన్ధాయాహ. ఆణత్తియా జలితే ఆపజ్జితబ్బాపత్తి ‘‘జాలుట్ఠానే పనాపత్తి, పాచిత్తి పరికిత్తితా’’తి అనువత్తమానత్తా సిద్ధాతి విసుం న వుత్తా.
1616.Jālāpentassa…pe… dukkaṭanti āṇattiyā āpajjitabbaṃ dukkaṭaṃ sandhāyāha. Āṇattiyā jalite āpajjitabbāpatti ‘‘jāluṭṭhāne panāpatti, pācitti parikittitā’’ti anuvattamānattā siddhāti visuṃ na vuttā.
౧౬౧౭. గిలానస్సాతి ‘‘గిలానో నామ యస్స వినా అగ్గినా న ఫాసు హోతీ’’తి (పాచి॰ ౩౫౪) వుత్తస్స గిలానస్స. అవిజ్ఝాతం అలాతం ఉక్ఖిపన్తస్సాతి గహణేన భట్ఠం అనిబ్బుతాలాతం అగ్గినో సమీపం కరోన్తస్స, యథాఠానే ఠపేన్తస్సాతి వుత్తం హోతి.
1617.Gilānassāti ‘‘gilāno nāma yassa vinā agginā na phāsu hotī’’ti (pāci. 354) vuttassa gilānassa. Avijjhātaṃ alātaṃ ukkhipantassāti gahaṇena bhaṭṭhaṃ anibbutālātaṃ aggino samīpaṃ karontassa, yathāṭhāne ṭhapentassāti vuttaṃ hoti.
౧౬౧౮-౯. విజ్ఝాతం అలాతన్తి నిబ్బుతాలాతం. యథావత్థుకం పాచిత్తియన్తి వుత్తం హోతి. అఞ్ఞేన వా కతం విసిబ్బేన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. విసిబ్బేన్తస్సాతి తప్పేన్తస్స. అఙ్గారన్తి వీతచ్చికం అఙ్గారం. పదీపుజ్జలనాదికేతి ఆది-సద్దేన ‘‘జోతికే జన్తాఘరే తథారూపపచ్చయా’’తి (పాచి॰ ౩౫౨) ఆగతం సఙ్గణ్హాతి. ఏత్థ చ తథారూపపచ్చయాతి ఠపేత్వా పదీపాదీని అఞ్ఞేనపి తథారూపేన పచ్చయేన.
1618-9.Vijjhātaṃ alātanti nibbutālātaṃ. Yathāvatthukaṃ pācittiyanti vuttaṃ hoti. Aññena vā kataṃ visibbentassa anāpattīti yojanā. Visibbentassāti tappentassa. Aṅgāranti vītaccikaṃ aṅgāraṃ. Padīpujjalanādiketi ādi-saddena ‘‘jotike jantāghare tathārūpapaccayā’’ti (pāci. 352) āgataṃ saṅgaṇhāti. Ettha ca tathārūpapaccayāti ṭhapetvā padīpādīni aññenapi tathārūpena paccayena.
జోతిసమాదహనకథావణ్ణనా.
Jotisamādahanakathāvaṇṇanā.
౧౬౨౦-౧. మజ్ఝిమే దేసేతి జమ్బుదీపే యత్థ బోధిమణ్డలం హోతి, తస్మిం నవయోజనసతావట్టే మజ్ఝిమమణ్డలే, ఇమినా ఇదం సిక్ఖాపదం తత్థేవ దేసోదిస్సకతాయ నియతన్తి దస్సేతి. తేనేవ వక్ఖతి అనాపత్తివారే ‘‘పచ్చన్తిమేపి వా దేసే’’తి. చుణ్ణన్తి సిరీసచుణ్ణాదికం చుణ్ణం. అభిసఙ్ఖరతోతి పటియాదేన్తస్స.
1620-1.Majjhime deseti jambudīpe yattha bodhimaṇḍalaṃ hoti, tasmiṃ navayojanasatāvaṭṭe majjhimamaṇḍale, iminā idaṃ sikkhāpadaṃ tattheva desodissakatāya niyatanti dasseti. Teneva vakkhati anāpattivāre ‘‘paccantimepi vā dese’’ti. Cuṇṇanti sirīsacuṇṇādikaṃ cuṇṇaṃ. Abhisaṅkharatoti paṭiyādentassa.
౧౬౨౨-౩. ‘‘మాసే ఊనసఞ్ఞినో’’తి పదచ్ఛేదో. అతిరేకద్ధమాసే ఊనసఞ్ఞినో వా అతిరేకద్ధమాసే విమతిస్స వా దుక్కటన్తి యోజనా. అతిరేకద్ధమాసే న్హాయన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. సమయేసు చ న్హాయన్తస్స అనాపత్తీతి ఏత్థ ‘‘ఉణ్హసమయో పరిళాహసమయో గిలానసమయో కమ్మసమయో అద్ధానగమనసమయో వాతవుట్ఠిసమయో’’తి (పాచి॰ ౩౬౩) దస్సితేసు ఛసు సమయేసు అఞ్ఞతరే సమ్పత్తే సమయే సతిం పచ్చుపట్ఠపేత్వా ఊనమాసేపి నహాయన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో.
1622-3. ‘‘Māse ūnasaññino’’ti padacchedo. Atirekaddhamāse ūnasaññino vā atirekaddhamāse vimatissa vā dukkaṭanti yojanā. Atirekaddhamāse nhāyantassa anāpattīti yojanā. Samayesu ca nhāyantassa anāpattīti ettha ‘‘uṇhasamayo pariḷāhasamayo gilānasamayo kammasamayo addhānagamanasamayo vātavuṭṭhisamayo’’ti (pāci. 363) dassitesu chasu samayesu aññatare sampatte samaye satiṃ paccupaṭṭhapetvā ūnamāsepi nahāyantassa anāpattīti attho.
తత్థ జేట్ఠమాసో చ ఆసాళ్హిమాసస్స పురిమపక్ఖో చాతి దియడ్ఢమాసో ఉణ్హసమయో నామ. యథాహ ‘‘ఉణ్హసమయో నామ దియడ్ఢో మాసో సేసో గిమ్హాన’’న్తి (పాచి॰ ౩౬౪), వస్సానస్స పఠమో మాసో పరిళాహసమయో నామ. యథాహ ‘‘పరిళాహసమయో నామ వస్సానస్స పఠమో మాసో’’తి (పాచి॰ ౩౬౪). ‘‘యస్స వినా నహానా న ఫాసు హోతీ’’తి (పాచి॰ ౩౬౪) వుత్తో సమయో గిలానసమయో నామ. ‘‘అన్తమసో పరివేణమ్పి సమ్మట్ఠం హోతీ’’తి (పాచి॰ ౩౬౪) వుత్తో కమ్మసమయో నామ. ‘‘అద్ధయోజనం గచ్ఛిస్సామీ’తి నహాయితబ్బ’’న్తి (పాచి॰ ౩౬౪) వుత్తో అద్ధానగమనసమయో నామ. ‘‘భిక్ఖూ సరజేన వాతేన ఓకిణ్ణా హోన్తి, ద్వే వా తీణి వా ఉదకఫుసితాని కాయే పతితాని హోన్తీ’’తి (పాచి॰ ౩౬౪) వుత్తో వాతవుట్ఠిసమయో నామ.
Tattha jeṭṭhamāso ca āsāḷhimāsassa purimapakkho cāti diyaḍḍhamāso uṇhasamayo nāma. Yathāha ‘‘uṇhasamayo nāma diyaḍḍho māso seso gimhāna’’nti (pāci. 364), vassānassa paṭhamo māso pariḷāhasamayo nāma. Yathāha ‘‘pariḷāhasamayo nāma vassānassa paṭhamo māso’’ti (pāci. 364). ‘‘Yassa vinā nahānā na phāsu hotī’’ti (pāci. 364) vutto samayo gilānasamayo nāma. ‘‘Antamaso pariveṇampi sammaṭṭhaṃ hotī’’ti (pāci. 364) vutto kammasamayo nāma. ‘‘Addhayojanaṃ gacchissāmī’ti nahāyitabba’’nti (pāci. 364) vutto addhānagamanasamayo nāma. ‘‘Bhikkhū sarajena vātena okiṇṇā honti, dve vā tīṇi vā udakaphusitāni kāye patitāni hontī’’ti (pāci. 364) vutto vātavuṭṭhisamayo nāma.
నదీపారం గచ్ఛతోపి ఊనకద్ధమాసే న్హాయన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. వాలికం ఉక్కిరిత్వానాతి ఏత్థ సుక్ఖాయ నదియా వాలికం ఉక్కిరిత్వా. కతావాటేసుపి ఊనకద్ధమాసే న్హాయన్తస్సపి అనాపత్తీతి. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘న్హాయన్తస్స అనాపత్తీ’’తి ఇదం పచ్చామసతి.
Nadīpāraṃ gacchatopi ūnakaddhamāse nhāyantassa anāpattīti yojanā. Vālikaṃ ukkiritvānāti ettha sukkhāya nadiyā vālikaṃ ukkiritvā. Katāvāṭesupi ūnakaddhamāse nhāyantassapi anāpattīti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘nhāyantassa anāpattī’’ti idaṃ paccāmasati.
౧౬౨౪. పచ్చన్తిమేపి వా దేసేతి జమ్బుదీపే యథావుత్తమజ్ఝిమదేసతో బహి పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు, ఖుద్దకేసు చ దీపేసు. సబ్బేసన్తి లద్ధసమయానం, అలద్ధసమయానఞ్చ సబ్బేసం భిక్ఖూనం. ఆపదాసూతి భమరఅనుబన్ధాదిఆపదాసు. యథాహ ‘‘భమరాదీహి అనుబద్ధస్స ఉదకే నిముజ్జితుం వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౬). కాయచిత్తసముట్ఠానం ఏళకలోమసముట్ఠానం నామ.
1624.Paccantimepi vā deseti jambudīpe yathāvuttamajjhimadesato bahi paccantimesu janapadesu, khuddakesu ca dīpesu. Sabbesanti laddhasamayānaṃ, aladdhasamayānañca sabbesaṃ bhikkhūnaṃ. Āpadāsūti bhamaraanubandhādiāpadāsu. Yathāha ‘‘bhamarādīhi anubaddhassa udake nimujjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 366). Kāyacittasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ nāma.
న్హానకథావణ్ణనా.
Nhānakathāvaṇṇanā.
౧౬౨౫-౭. ‘‘నవం నామ అకతకప్పం వుచ్చతీ’’తి (పాచి॰ ౩౬౯) పాళివచనతో చ ‘‘పటిలద్ధనవచీవరేనాతి అత్థో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౮) అట్ఠకథావచనతో చ చీవరన్తి ఏత్థ ‘‘నవ’’న్తి సేసో. కప్పియం బిన్దుం అదత్వా నవం చీవరం భిక్ఖు పరిభుఞ్జతి, తస్సేవం పరిభుఞ్జతో పాచిత్తీతి సమ్బన్ధో. ఛన్నన్తి ఖోమాదీనం, నిద్ధారణే సామివచనం. అఞ్ఞతరం నవం చీవరన్తి నిద్ధారేతబ్బం. యత్థ కత్థచీతి ‘‘చతూసు వా కోణేసు తీసు వా ద్వీసు వా ఏకస్మిం వా కోణే’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౮) అట్ఠకథావచనతో చీవరకోణేసు యత్థ కత్థచి.
1625-7. ‘‘Navaṃ nāma akatakappaṃ vuccatī’’ti (pāci. 369) pāḷivacanato ca ‘‘paṭiladdhanavacīvarenāti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāvacanato ca cīvaranti ettha ‘‘nava’’nti seso. Kappiyaṃ binduṃ adatvā navaṃ cīvaraṃ bhikkhu paribhuñjati, tassevaṃ paribhuñjato pācittīti sambandho. Channanti khomādīnaṃ, niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Aññataraṃ navaṃ cīvaranti niddhāretabbaṃ. Yattha katthacīti ‘‘catūsu vā koṇesu tīsu vā dvīsu vā ekasmiṃ vā koṇe’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāvacanato cīvarakoṇesu yattha katthaci.
కంసనీలేనాతి చమ్మకారనీలేన. చమ్మకారనీలం నామ పకతినీలం. గణ్ఠిపదే పన ‘‘చమ్మకారా ఉదకే తిఫలం, అయోగూథఞ్చ పక్ఖిపిత్వా చమ్మం కాళం కరోన్తి, తం చమ్మకారనీల’’న్తి వుత్తం. మహాపచ్చరియం పన ‘‘అయోమలం లోహమలం, ఏతం కంసనీలం నామా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౮) వుత్తం. పత్తనీలేన వాతి ‘‘యో కోచి నీలవణ్ణో పణ్ణరసో’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౮) అట్ఠకథాయ వుత్తేన నీలపణ్ణరసేన. యేన కేనచి కాళేనాతి అఙ్గారజల్లికాదీసు అఞ్ఞతరేన యేన కేనచి కాళవణ్ణేన. ‘‘కద్దమో నామ ఓదకో వుచ్చతీ’’తి (పాచి॰ ౩౬౯) వుత్తత్తా కద్దమేనాతి ఉదకానుకద్దమసుక్ఖకద్దమాదిం సఙ్గణ్హాతి.
Kaṃsanīlenāti cammakāranīlena. Cammakāranīlaṃ nāma pakatinīlaṃ. Gaṇṭhipade pana ‘‘cammakārā udake tiphalaṃ, ayogūthañca pakkhipitvā cammaṃ kāḷaṃ karonti, taṃ cammakāranīla’’nti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘ayomalaṃ lohamalaṃ, etaṃ kaṃsanīlaṃ nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 368) vuttaṃ. Pattanīlena vāti ‘‘yo koci nīlavaṇṇo paṇṇaraso’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāya vuttena nīlapaṇṇarasena. Yena kenaci kāḷenāti aṅgārajallikādīsu aññatarena yena kenaci kāḷavaṇṇena. ‘‘Kaddamo nāma odako vuccatī’’ti (pāci. 369) vuttattā kaddamenāti udakānukaddamasukkhakaddamādiṃ saṅgaṇhāti.
‘‘మఙ్గులస్స పిట్ఠిప్పమాణకం మయూరస్స అక్ఖిప్పమాణక’’న్తి యథాక్కమేన యోజనా.
‘‘Maṅgulassa piṭṭhippamāṇakaṃ mayūrassa akkhippamāṇaka’’nti yathākkamena yojanā.
౧౬౨౮. ‘‘పాళికప్పో కణ్ణికాకప్పో’’తి యోజనా, ముత్తావలి వియ పాళిం కత్వా అప్పితకప్పో చ కణ్ణికాకారేన అప్పితకప్పో చాతి అత్థో. కత్థచీతి ఏత్థ ‘‘యథావుత్తప్పదేసే’’తి సేసో. ‘‘చతూసు వా కోణేసు తీసు వా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౬౮) వుత్తత్తా ‘‘అనేకం వా’’తి ఆహ. వట్టమేవ వట్టకం, ఇమినా అఞ్ఞం వికారం న వట్టతీతి దస్సేతి. యథాహ ‘‘ఠపేత్వా ఏకం వట్టబిన్దుం అఞ్ఞేన కేనచిపి వికారేన కప్పో న కాతబ్బో’’తి (పాచి॰ ౩౬౮).
1628. ‘‘Pāḷikappo kaṇṇikākappo’’ti yojanā, muttāvali viya pāḷiṃ katvā appitakappo ca kaṇṇikākārena appitakappo cāti attho. Katthacīti ettha ‘‘yathāvuttappadese’’ti seso. ‘‘Catūsu vā koṇesu tīsu vā’’ti (pāci. aṭṭha. 368) vuttattā ‘‘anekaṃ vā’’ti āha. Vaṭṭameva vaṭṭakaṃ, iminā aññaṃ vikāraṃ na vaṭṭatīti dasseti. Yathāha ‘‘ṭhapetvā ekaṃ vaṭṭabinduṃ aññena kenacipi vikārena kappo na kātabbo’’ti (pāci. 368).
౧౬౨౯. ‘‘అనాపత్తి పకాసితా’’తి ఇదం ‘‘విమతిస్సచా’’తి ఏత్థ చ-సద్దేన సముచ్చితం ‘‘ఆదిన్నే ఆదిన్నసఞ్ఞినో’’తి తతియవికప్పం సన్ధాయ వుత్తం. యథాహ ‘‘ఆదిన్నే ఆదిన్నసఞ్ఞీ, అనాపత్తీ’’తి.
1629.‘‘Anāpatti pakāsitā’’ti idaṃ ‘‘vimatissacā’’ti ettha ca-saddena samuccitaṃ ‘‘ādinne ādinnasaññino’’ti tatiyavikappaṃ sandhāya vuttaṃ. Yathāha ‘‘ādinne ādinnasaññī, anāpattī’’ti.
౧౬౩౦. ‘‘కప్పే నట్ఠేపి వా’’తిఆదీహి చ యోజేతబ్బం. పి-సద్దేన ‘‘కప్పకతోకాసే జిణ్ణే’’తి ఇదం సమ్పిణ్డేతి. యథాహ ‘‘కప్పకతోకాసో జిణ్ణో హోతీ’’తి. తేన కప్పకతేనాతి సహత్థే కరణవచనం. సంసిబ్బితేసూతి ఏత్థ ‘‘అకప్పకతేసూ’’తి సేసో. యథాహ ‘‘కప్పకతేన అకప్పకతం సంసిబ్బితం హోతీ’’తి. నివాసనపారుపనం క్రియం. కప్పబిన్దుఅనాదానం అక్రియం.
1630.‘‘Kappe naṭṭhepi vā’’tiādīhi ca yojetabbaṃ. Pi-saddena ‘‘kappakatokāse jiṇṇe’’ti idaṃ sampiṇḍeti. Yathāha ‘‘kappakatokāso jiṇṇo hotī’’ti. Tena kappakatenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. Saṃsibbitesūti ettha ‘‘akappakatesū’’ti seso. Yathāha ‘‘kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’ti. Nivāsanapārupanaṃ kriyaṃ. Kappabinduanādānaṃ akriyaṃ.
దుబ్బణ్ణకరణకథావణ్ణనా.
Dubbaṇṇakaraṇakathāvaṇṇanā.
౧౬౩౧-౪. ‘‘వికప్పనా నామ ద్వే వికప్పనా సమ్ముఖావికప్పనా చ పరమ్ముఖావికప్పనా చా’’తి (పాచి॰ ౩౭౪) వుత్తత్తా ‘‘వికప్పనా దువే’’తిఆదిమాహ. ఇతీతి నిదస్సనే, ఏవన్తి అత్థో. కథం సమ్ముఖావికప్పనా హోతీతి ఆహ ‘‘సమ్ముఖాయ…పే॰… నిద్దిసే’’తి. ఏకస్సాతి ఏత్థ ‘‘బ్యత్తస్సా’’తి సేసో. ఇధ బ్యత్తో నామ వికప్పనపచ్చుద్ధారణవిధిం జానన్తో.
1631-4. ‘‘Vikappanā nāma dve vikappanā sammukhāvikappanā ca parammukhāvikappanā cā’’ti (pāci. 374) vuttattā ‘‘vikappanā duve’’tiādimāha. Itīti nidassane, evanti attho. Kathaṃ sammukhāvikappanā hotīti āha ‘‘sammukhāya…pe… niddise’’ti. Ekassāti ettha ‘‘byattassā’’ti seso. Idha byatto nāma vikappanapaccuddhāraṇavidhiṃ jānanto.
యథావచనయోగతోతి ‘‘ఇమం చీవర’న్తి వా, ‘ఇమాని చీవరానీ’తి వా, ‘ఏతం చీవర’న్తి వా, ‘ఏతాని చీవరానీ’తి వా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౪౬౯) అట్ఠకథాయ వుత్తం అనతిక్కమ్మ, వచనసమ్బన్ధక్కమేనాతి అత్థో. తదేకదేససరూపం దస్సేతి ‘‘ఇమం చీవర’’న్తి.
Yathāvacanayogatoti ‘‘imaṃ cīvara’nti vā, ‘imāni cīvarānī’ti vā, ‘etaṃ cīvara’nti vā, ‘etāni cīvarānī’ti vā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) aṭṭhakathāya vuttaṃ anatikkamma, vacanasambandhakkamenāti attho. Tadekadesasarūpaṃ dasseti ‘‘imaṃ cīvara’’nti.
‘‘అపచ్చుద్ధటతో’’తి ఇమినా ‘‘న కప్పతీ’’తి ఏతస్స హేతుం దస్సేతి.
‘‘Apaccuddhaṭato’’ti iminā ‘‘na kappatī’’ti etassa hetuṃ dasseti.
౧౬౩౫. ‘‘సన్తక’’మిచ్చాది పచ్చుద్ధరణప్పకారో. యథాపచ్చయం కరోహీతి తుయ్హం రుచ్చనకం కరోహీతి అత్థో.
1635.‘‘Santaka’’miccādi paccuddharaṇappakāro. Yathāpaccayaṃ karohīti tuyhaṃ ruccanakaṃ karohīti attho.
౧౬౩౬. సమ్ముఖావికప్పన్తరం దస్సేతుమాహ ‘‘అపరా సమ్ముఖా వుత్తా’’తిఆది. అత్తనా అభిరుచితస్స యస్స కస్సచి నామం గహేత్వాతి యోజనా. సహధమ్మినన్తి ఏత్థ ‘‘పఞ్చన్న’’న్తి సేసో, నిద్ధారణే సామివచనం.
1636. Sammukhāvikappantaraṃ dassetumāha ‘‘aparā sammukhā vuttā’’tiādi. Attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṃ gahetvāti yojanā. Sahadhamminanti ettha ‘‘pañcanna’’nti seso, niddhāraṇe sāmivacanaṃ.
౧౬౩౯. ఏవన్తి వక్ఖమానాపేక్ఖం. అపి-సద్దో పన సద్దస్సత్థే.
1639.Evanti vakkhamānāpekkhaṃ. Api-saddo pana saddassatthe.
౧౬౪౦. మిత్తోతి దళ్హమిత్తో, ‘‘తేన వత్తబ్బం ‘కో తే మిత్తో వా సన్దిట్ఠో వా’’తి (పాచి॰ ౩౭౪) వచనతో ఇదం ఉపలక్ఖణం. పున తేనపి భిక్ఖునా వత్తబ్బన్తి యోజనా.
1640.Mittoti daḷhamitto, ‘‘tena vattabbaṃ ‘ko te mitto vā sandiṭṭho vā’’ti (pāci. 374) vacanato idaṃ upalakkhaṇaṃ. Puna tenapi bhikkhunā vattabbanti yojanā.
౧౬౪౧-౨. ‘‘అహం తిస్సస్స భిక్ఖునో దమ్మీ’తి వా…పే॰… ‘తిస్సాయ సామణేరియా దమ్మీ’తి వా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౪౬౯) సేసఅట్ఠకథాపాఠేన ‘‘ఇద’’మిచ్చాదిపాఠో యోజేతబ్బో.
1641-2. ‘‘Ahaṃ tissassa bhikkhuno dammī’ti vā…pe… ‘tissāya sāmaṇeriyā dammī’ti vā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) sesaaṭṭhakathāpāṭhena ‘‘ida’’miccādipāṭho yojetabbo.
౧౬౪౩. ద్వీసూతి నిద్ధారణే భుమ్మం, ఏత్థ ‘‘వికప్పనాసూ’’తి పకరణతో లబ్భతి.
1643.Dvīsūti niddhāraṇe bhummaṃ, ettha ‘‘vikappanāsū’’ti pakaraṇato labbhati.
౧౬౪౪-౫. ఇధ పన ఇమస్మిం సాసనే యేన పన భిక్ఖునా సహ చీవరసామికేన తం వినయకమ్మం కతం, తస్స అవిస్సాసేన విస్సాసభావం వినా సో వినయకమ్మకతో భిక్ఖు తం చీవరం పరిభుఞ్జేయ్య, తస్స భిక్ఖునో పాచిత్తీతి యోజనా. ఛన్దానురక్ఖనత్థం ‘‘వినయంకమ్మ’’న్తి అనుస్సారాగమో వేదితబ్బో, వినయకమ్మన్తి అత్థో. తం చీవరం అధిట్ఠహన్తస్స వా విస్సజ్జన్తస్స వా దుక్కటన్తి యోజనా.
1644-5.Idhapana imasmiṃ sāsane yena pana bhikkhunā saha cīvarasāmikena taṃ vinayakammaṃ kataṃ, tassa avissāsena vissāsabhāvaṃ vinā so vinayakammakato bhikkhu taṃ cīvaraṃ paribhuñjeyya, tassa bhikkhuno pācittīti yojanā. Chandānurakkhanatthaṃ ‘‘vinayaṃkamma’’nti anussārāgamo veditabbo, vinayakammanti attho. Taṃ cīvaraṃ adhiṭṭhahantassa vā vissajjantassa vā dukkaṭanti yojanā.
౧౬౪౬. పచ్చుద్ధారకవత్థేసూతి పచ్చుద్ధటవత్థేసు. అపచ్చుద్ధారసఞ్ఞినోతి అపచ్చుద్ధటసఞ్ఞినో. తత్థాతి అపచ్చుద్ధటవత్థేసు. వేమతికస్సాతి ‘‘పచ్చుద్ధటాని ను ఖో మయా, అపచ్చుద్ధటానీ’’తి సంసయాపన్నస్స.
1646.Paccuddhārakavatthesūti paccuddhaṭavatthesu. Apaccuddhārasaññinoti apaccuddhaṭasaññino. Tatthāti apaccuddhaṭavatthesu. Vematikassāti ‘‘paccuddhaṭāni nu kho mayā, apaccuddhaṭānī’’ti saṃsayāpannassa.
౧౬౪౭. పచ్చుద్ధారణసఞ్ఞిస్సాతి పచ్చుద్ధటమిదన్తి సఞ్ఞిస్స. విస్సాసాతి యస్స వా చీవరం వికప్పేసి, తేన అపచ్చుద్ధటమ్పి తస్స విస్సాసా పరిభుఞ్జతో చ. యథాహ ‘‘తస్స వా విస్ససన్తో పరిభుఞ్జతీ’’తి (పాచి॰ ౩౭౬).
1647.Paccuddhāraṇasaññissāti paccuddhaṭamidanti saññissa. Vissāsāti yassa vā cīvaraṃ vikappesi, tena apaccuddhaṭampi tassa vissāsā paribhuñjato ca. Yathāha ‘‘tassa vā vissasanto paribhuñjatī’’ti (pāci. 376).
వికప్పనకథావణ్ణనా.
Vikappanakathāvaṇṇanā.
౧౬౪౮-౯. ‘‘పత్తో నామ ద్వే పత్తా అయోపత్తో మత్తికాపత్తో’’తి (పాచి॰ ౩౭౯) జాతియా కప్పియపత్తానం వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అధిట్ఠానుపగం పత్త’’న్తి. తాదిసన్తి అధిట్ఠానుపగం. సూచిఘరం నామ ససూచికం వా అసూచికం వా. కాయబన్ధనం నామ పట్టికా వా సూకరన్తకం వా. నిసీదనం నామ సదసం వుచ్చతి.
1648-9. ‘‘Patto nāma dve pattā ayopatto mattikāpatto’’ti (pāci. 379) jātiyā kappiyapattānaṃ vuttattā āha ‘‘adhiṭṭhānupagaṃ patta’’nti. Tādisanti adhiṭṭhānupagaṃ. Sūcigharaṃ nāma sasūcikaṃ vā asūcikaṃ vā. Kāyabandhanaṃ nāma paṭṭikā vā sūkarantakaṃ vā. Nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccati.
‘‘పత్తం వా’’తిఆదీహి ఉపయోగన్తపదేహి ‘‘అపనేత్వా నిధేన్తస్సా’’తి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. నిధేన్తస్సాతి ఏతస్స ‘‘హసాపేక్ఖస్సా’’తి విసేసనం. యథాహ ‘‘హసాపేక్ఖోపీతి కీళాధిప్పాయో’’తి (పాచి॰ ౩౭౯). ‘‘కేవల’’న్తి ఇమినా దున్నిక్ఖిత్తస్స పటిసామనాధిప్పాయాదిఅఞ్ఞాధిప్పాయాభావం దీపేతి. వక్ఖతి చ ‘‘దున్నిక్ఖిత్తమనాపత్తి, పటిసామయతో పనా’’తి.
‘‘Pattaṃ vā’’tiādīhi upayogantapadehi ‘‘apanetvā nidhentassā’’ti paccekaṃ yojetabbaṃ. Nidhentassāti etassa ‘‘hasāpekkhassā’’ti visesanaṃ. Yathāha ‘‘hasāpekkhopīti kīḷādhippāyo’’ti (pāci. 379). ‘‘Kevala’’nti iminā dunnikkhittassa paṭisāmanādhippāyādiaññādhippāyābhāvaṃ dīpeti. Vakkhati ca ‘‘dunnikkhittamanāpatti, paṭisāmayato panā’’ti.
౧౬౫౦. తేనాపీతి ఆణత్తేన. తస్సాతి ఆణాపకస్స. తికదుక్కటం వుత్తన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం వుత్తం, ఇమినా చ ఉపసమ్పన్నసన్తకే తికపాచిత్తియన్తి ఇదఞ్చ వుత్తమేవ హోతి.
1650.Tenāpīti āṇattena. Tassāti āṇāpakassa. Tikadukkaṭaṃ vuttanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ vuttaṃ, iminā ca upasampannasantake tikapācittiyanti idañca vuttameva hoti.
౧౬౫౧. అఞ్ఞన్తి పాళియం అనాగతం పత్తత్థవికాదిపరిక్ఖారం.
1651.Aññanti pāḷiyaṃ anāgataṃ pattatthavikādiparikkhāraṃ.
౧౬౫౨. సబ్బేసూతి పాళియం ఆగతేసు చ అనాగతేసు చ సబ్బేసు పరిక్ఖారేసు.
1652.Sabbesūti pāḷiyaṃ āgatesu ca anāgatesu ca sabbesu parikkhāresu.
౧౬౫౩. ధమ్మకథం కత్వాతి ‘‘సమణేన నామ అనిహితపరిక్ఖారేన భవితుం న వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౭౭) అట్ఠకథాగతనయేన ధమ్మకథం కత్వా. అనిహితపరిక్ఖారేనాతి అప్పటిసామితపరిక్ఖారేన. నిధేతి చే, తథా అనాపత్తీతి యోజనా. అవిహేసేతుకామస్సాతి విహేసాధిప్పాయరహితస్స. అకీళస్సాతి కీళాధిప్పాయరహితస్స కేవలం వత్తసీసేన ‘‘పటిసామేత్వా దస్సామీ’’తి అపనిధేన్తస్స.
1653.Dhammakathaṃ katvāti ‘‘samaṇena nāma anihitaparikkhārena bhavituṃ na vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 377) aṭṭhakathāgatanayena dhammakathaṃ katvā. Anihitaparikkhārenāti appaṭisāmitaparikkhārena. Nidheti ce, tathā anāpattīti yojanā. Avihesetukāmassāti vihesādhippāyarahitassa. Akīḷassāti kīḷādhippāyarahitassa kevalaṃ vattasīsena ‘‘paṭisāmetvā dassāmī’’ti apanidhentassa.
౧౬౫౪. అదిన్నాదానసముట్ఠానాపత్తీనం అకుసలాదివసేనపి సచిత్తకత్తా ఆహ ‘‘ఇదం అకుసలేనేవ సచిత్త’’న్తి.
1654. Adinnādānasamuṭṭhānāpattīnaṃ akusalādivasenapi sacittakattā āha ‘‘idaṃ akusaleneva sacitta’’nti.
చీవరాపనిధానకథావణ్ణనా.
Cīvarāpanidhānakathāvaṇṇanā.
సురాపానవగ్గో ఛట్ఠో.
Surāpānavaggo chaṭṭho.
౧౬౫౫. ‘‘తిరచ్ఛానగతం పాణ’’న్తి ఇమినా ‘‘యో పన భిక్ఖు సఞ్చిచ్చ పాణం జీవితా వోరోపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౩౮౩) ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే అధిప్పేతం పాణం దస్సేతి. ఆపత్తినానత్తాభావా ఆహ ‘‘మహన్తం ఖుద్దకమ్పి వా’’తి. యథాహ ‘‘ఇమస్మిఞ్చ సిక్ఖాపదే తిరచ్ఛానగతోయేవ ‘పాణో’తి వేదితబ్బో, తం ఖుద్దకమ్పి మహన్తమ్పి మారేన్తస్స ఆపత్తినానాకరణం నత్థి, మహన్తే పన ఉపక్కమమహన్తత్తా అకుసలం మహన్తం హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮౨). ‘‘మారేన్తస్స అస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘ఖుద్దకమ్పి వా మారేన్తస్సా’’తి ఇమినా అట్ఠకథాయం ‘‘అన్తమసో మఞ్చపీఠం సోధేన్తో మఙ్గులబీజకేపి పాణసఞ్ఞీ నిక్కారుణికతాయ తం భిన్దన్తో అపనేతి, పాచిత్తియం. తస్మా ఏవరూపేసు ఠానేసు కారుఞ్ఞం ఉపట్ఠపేత్వా అప్పమత్తేన వత్తం కాతబ్బ’’న్తి వుత్తవినిచ్ఛయోపి సఙ్గహితో.
1655.‘‘Tiracchānagataṃ pāṇa’’nti iminā ‘‘yo pana bhikkhu sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyya, pācittiya’’nti (pāci. 383) imasmiṃ sikkhāpade adhippetaṃ pāṇaṃ dasseti. Āpattinānattābhāvā āha ‘‘mahantaṃ khuddakampi vā’’ti. Yathāha ‘‘imasmiñca sikkhāpade tiracchānagatoyeva ‘pāṇo’ti veditabbo, taṃ khuddakampi mahantampi mārentassa āpattinānākaraṇaṃ natthi, mahante pana upakkamamahantattā akusalaṃ mahantaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 382). ‘‘Mārentassa assā’’ti padacchedo. ‘‘Khuddakampi vā mārentassā’’ti iminā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso mañcapīṭhaṃ sodhento maṅgulabījakepi pāṇasaññī nikkāruṇikatāya taṃ bhindanto apaneti, pācittiyaṃ. Tasmā evarūpesu ṭhānesu kāruññaṃ upaṭṭhapetvā appamattena vattaṃ kātabba’’nti vuttavinicchayopi saṅgahito.
౧౬౫౬. ఉభయత్థ చాతి పాణే వా అపాణే వాతి ఉభయత్థాపి. అవసేసవినిచ్ఛయో పనేత్థ మనుస్సవిగ్గహే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
1656.Ubhayatthacāti pāṇe vā apāṇe vāti ubhayatthāpi. Avasesavinicchayo panettha manussaviggahe vuttanayeneva veditabbo.
సఞ్చిచ్చపాణకథావణ్ణనా.
Sañciccapāṇakathāvaṇṇanā.
౧౬౫౮. సప్పాణకన్తి సహ పాణకేహీతి సప్పాణకం. యే పరిభోగేన మరన్తి, ఏవరూపా ఇధ ‘‘పాణకా’’తి అధిప్పేతా. అస్సాతి భిక్ఖునో.
1658.Sappāṇakanti saha pāṇakehīti sappāṇakaṃ. Ye paribhogena maranti, evarūpā idha ‘‘pāṇakā’’ti adhippetā. Assāti bhikkhuno.
౧౬౫౯. ‘‘అవిచ్ఛిజ్జా’’తి ఇమినా విచ్ఛేదేనేవ పయోగనానత్తం హోతీతి దీపేతి. పత్తపూరమ్పీతి ఏత్థ పి-సద్దో బ్యతిరేకే.
1659.‘‘Avicchijjā’’ti iminā vicchedeneva payoganānattaṃ hotīti dīpeti. Pattapūrampīti ettha pi-saddo byatireke.
౧౬౬౦-౧. అస్స పాచిత్తి పరిదీపితాతి సమ్బన్ధో. తాదిసేనాతి సప్పాణకేన. ఆవిఞ్ఛిత్వానాతి పరిబ్భమిత్వా. యాగుయోతి ఏత్థ ‘‘ఉణ్హా’’తి సామత్థియా లబ్భతి. ఇదఞ్చ పాణీనం మారణత్థం యం కిఞ్చి ఉణ్హవత్థుం సప్పాణకేన ఉదకేన అనిబ్బాపేతుం ఉపలక్ఖణం. తం సప్పాణకం ఉదకం. న్హాయతోపి వాతి ఏత్థ పి-సద్దేన అట్ఠకథాయం –
1660-1. Assa pācitti paridīpitāti sambandho. Tādisenāti sappāṇakena. Āviñchitvānāti paribbhamitvā. Yāguyoti ettha ‘‘uṇhā’’ti sāmatthiyā labbhati. Idañca pāṇīnaṃ māraṇatthaṃ yaṃ kiñci uṇhavatthuṃ sappāṇakena udakena anibbāpetuṃ upalakkhaṇaṃ. Taṃ sappāṇakaṃ udakaṃ. Nhāyatopi vāti ettha pi-saddena aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘ఉదకసోణ్డిం వా పోక్ఖరణిం వా పవిసిత్వా బహి నిక్ఖమనత్థాయ వీచిం ఉట్ఠాపయతోపి. సోణ్డిం వా పోక్ఖరణిం వా సోధేన్తేహి తతో గహితఉదకం ఉదకేయేవ ఆసిఞ్చితబ్బం. సమీపమ్హి ఉదకే అసతి కప్పియఉదకస్స అట్ఠ వా దస వా ఘటే ఉదకసణ్ఠానకప్పదేసే ఆసిఞ్చిత్వా తత్థ ఆసిఞ్చితబ్బం. ‘పవట్టిత్వా ఉదకే పతిస్సతీ’తి ఉణ్హపాసాణే ఉదకం నాసిఞ్చితబ్బం. కప్పియఉదకేన పన పాసాణం నిబ్బాపేత్వా ఆసిఞ్చితుం వట్టతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౮౭) –
‘‘Udakasoṇḍiṃ vā pokkharaṇiṃ vā pavisitvā bahi nikkhamanatthāya vīciṃ uṭṭhāpayatopi. Soṇḍiṃ vā pokkharaṇiṃ vā sodhentehi tato gahitaudakaṃ udakeyeva āsiñcitabbaṃ. Samīpamhi udake asati kappiyaudakassa aṭṭha vā dasa vā ghaṭe udakasaṇṭhānakappadese āsiñcitvā tattha āsiñcitabbaṃ. ‘Pavaṭṭitvā udake patissatī’ti uṇhapāsāṇe udakaṃ nāsiñcitabbaṃ. Kappiyaudakena pana pāsāṇaṃ nibbāpetvā āsiñcituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 387) –
వుత్తవినిచ్ఛయం సమ్పిణ్డేతి.
Vuttavinicchayaṃ sampiṇḍeti.
౧౬౬౨. ఉభయత్థపీతి సప్పాణకేపి అప్పాణకేపీతి ఉభయత్థేవ.
1662.Ubhayatthapīti sappāṇakepi appāṇakepīti ubhayattheva.
౧౬౬౪-౬. పాణపటిబద్ధతాయ కారణం దస్సేతుమాహ ‘‘పతన’’న్తిఆది. సలభాదీనన్తి పటఙ్గాదీనం . ఞత్వాతి ఏత్థ పి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. ఏవముపరిపి. పదీపుజ్జలనన్తి ఏత్థ ‘‘వియా’’తి సేసో. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. సప్పాణభావోవ సప్పాణభావతా, తం. భుఞ్జతోతి భుఞ్జితబ్బతో.
1664-6. Pāṇapaṭibaddhatāya kāraṇaṃ dassetumāha ‘‘patana’’ntiādi. Salabhādīnanti paṭaṅgādīnaṃ . Ñatvāti ettha pi-saddo luttaniddiṭṭho. Evamuparipi. Padīpujjalananti ettha ‘‘viyā’’ti seso. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Sappāṇabhāvova sappāṇabhāvatā, taṃ. Bhuñjatoti bhuñjitabbato.
సలభాదీనం పతనం ఞత్వాపి సుద్ధేన చేతసా పదీపుజ్జలనం వియ సపాణభావం ఞత్వాపి జలసఞ్ఞాయ భుఞ్జితబ్బతో ఏత్థ పణ్ణత్తివజ్జతా ఞేయ్యాతి యోజనా.
Salabhādīnaṃ patanaṃ ñatvāpi suddhena cetasā padīpujjalanaṃ viya sapāṇabhāvaṃ ñatvāpi jalasaññāya bhuñjitabbato ettha paṇṇattivajjatā ñeyyāti yojanā.
ఏవం సన్తే సిఞ్చనసప్పాణకసిక్ఖాపదానం ఉభిన్నమ్పి కో విసేసోతి ఆహ ‘‘సిఞ్చనే’’తిఆది. సిఞ్చనం సిఞ్చనసిక్ఖాపదం సిఞ్చనే వుత్తం సిఞ్చనవిసయే పఞ్ఞత్తం, ఇదం పన సప్పాణకసిక్ఖాపదం పరిభోగే వుత్తం అజ్ఝోహారవిసయే పఞ్ఞత్తన్తి అయమేవ తస్స చేవ అస్స చ విసేసోతి యోజనా.
Evaṃ sante siñcanasappāṇakasikkhāpadānaṃ ubhinnampi ko visesoti āha ‘‘siñcane’’tiādi. Siñcanaṃ siñcanasikkhāpadaṃ siñcane vuttaṃ siñcanavisaye paññattaṃ, idaṃ pana sappāṇakasikkhāpadaṃ paribhoge vuttaṃ ajjhohāravisaye paññattanti ayameva tassa ceva assa ca visesoti yojanā.
సప్పాణకకథావణ్ణనా.
Sappāṇakakathāvaṇṇanā.
౧౬౬౭. యథాధమ్మన్తి యో యస్స అధికరణస్స వూపసమనాయ ధమ్మో వుత్తో, తేనేవ ధమ్మేనాతి అత్థో. ‘‘కిచ్చాధికరణ’’న్తి ఇమినా ఇతరాని అధికరణాని ఉపలక్ఖితాని. యథాహ ‘‘అధికరణం నామ చత్తారి అధికరణాని వివాదాధికరణం అనువాదాధికరణం ఆపత్తాధికరణం కిచ్చాధికరణ’’న్తి (పాచి॰ ౩౯౪). అపలోకనకమ్మాదీని చత్తారి సఙ్ఘకిచ్చం నామ, తదేవ సమథేహి అధికరణీయత్తా వూపసమేతబ్బత్తా అధికరణన్తి కిచ్చాధికరణం. పున నీహాతబ్బన్తి పున నీహరితబ్బం, వూపసమేతబ్బన్తి అత్థో. ఇమినా ‘‘అకతం కమ్మ’’న్తిఆదినా పాళియం దస్సితా ద్వాదస ఉక్కోటా ఉపలక్ఖితాతి దట్ఠబ్బా. ఉక్కోటేన్తస్సాతి తస్స తస్స భిక్ఖునో సన్తికం గన్త్వా ‘‘అకతం కమ్మ’’న్తిఆదీని వత్వా ఉచ్చాలేన్తస్స యథాపతిట్ఠితభావేన పతిట్ఠాతుం న దేన్తస్స. ఏత్థ చ పతిట్ఠాతుం న దేన్తస్సాతి తస్స పవత్తిఆకారదస్సనత్థం వుత్తం. యం పన ధమ్మేన అధికరణం నిహటం, తం సునిహటమేవ.
1667.Yathādhammanti yo yassa adhikaraṇassa vūpasamanāya dhammo vutto, teneva dhammenāti attho. ‘‘Kiccādhikaraṇa’’nti iminā itarāni adhikaraṇāni upalakkhitāni. Yathāha ‘‘adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇāni vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇa’’nti (pāci. 394). Apalokanakammādīni cattāri saṅghakiccaṃ nāma, tadeva samathehi adhikaraṇīyattā vūpasametabbattā adhikaraṇanti kiccādhikaraṇaṃ. Puna nīhātabbanti puna nīharitabbaṃ, vūpasametabbanti attho. Iminā ‘‘akataṃ kamma’’ntiādinā pāḷiyaṃ dassitā dvādasa ukkoṭā upalakkhitāti daṭṭhabbā. Ukkoṭentassāti tassa tassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘akataṃ kamma’’ntiādīni vatvā uccālentassa yathāpatiṭṭhitabhāvena patiṭṭhātuṃ na dentassa. Ettha ca patiṭṭhātuṃ na dentassāti tassa pavattiākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Yaṃ pana dhammena adhikaraṇaṃ nihaṭaṃ, taṃ sunihaṭameva.
౧౬౬౮. ‘‘అకతం కమ్మం, దుక్కటం కమ్మం, పున కాతబ్బం కమ్మ’’న్తి వదతా వదన్తేన భిక్ఖునా తం కమ్మం ఉచ్చాలేతుం న వట్టతీతి యోజనా.
1668. ‘‘Akataṃ kammaṃ, dukkaṭaṃ kammaṃ, puna kātabbaṃ kamma’’nti vadatā vadantena bhikkhunā taṃ kammaṃ uccāletuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
౧౬౬౯. విప్పకతేతి ఆరద్ధానిట్ఠితే. తన్తి పటిక్కోసన్తం. సఞ్ఞాపేత్వాతి కతకమ్మస్స అనవజ్జభావం ఞాపేత్వా. న పనఞ్ఞథాతి తథా అసఞ్ఞాపేత్వా.
1669.Vippakateti āraddhāniṭṭhite. Tanti paṭikkosantaṃ. Saññāpetvāti katakammassa anavajjabhāvaṃ ñāpetvā. Na panaññathāti tathā asaññāpetvā.
౧౬౭౦. అధమ్మే పన కమ్మస్మిన్తి యథాపాళిఆగతే కమ్మస్మిం. ఉభయత్థాపీతి ధమ్మకమ్మే, అధమ్మకమ్మే వాతి ఉభయత్థ.
1670.Adhamme pana kammasminti yathāpāḷiāgate kammasmiṃ. Ubhayatthāpīti dhammakamme, adhammakamme vāti ubhayattha.
౧౬౭౧. న చ కమ్మారహస్స వాతి ఏత్థ చ-సద్దో ‘‘వగ్గేన చా’’తి యోజేతబ్బో. చ-సద్దో వా-సద్దత్థే దట్ఠబ్బో. ‘‘అధమ్మేన, వగ్గేన వా న కమ్మారహస్స వా కత’’న్తి జానతో ఉక్కోటనే దోసో నత్థీతి యోజనా.
1671.Na ca kammārahassa vāti ettha ca-saddo ‘‘vaggena cā’’ti yojetabbo. Ca-saddo vā-saddatthe daṭṭhabbo. ‘‘Adhammena, vaggena vā na kammārahassa vā kata’’nti jānato ukkoṭane doso natthīti yojanā.
ఉక్కోటనకథావణ్ణనా.
Ukkoṭanakathāvaṇṇanā.
౧౬౭౩. ‘‘దుట్ఠుల్లా నామ ఆపత్తి చత్తారి చ పారాజికాని తేరస చ సఙ్ఘాదిసేసా’’తి (పాచి॰ ౩౯౯) వచనతో పారాజికానమ్పి దుట్ఠుల్లత్తా, ఇధ చ పారాజికస్స అనధిప్పేతత్తా ఇధాధిప్పేతమేవ దస్సేతుం ‘‘సఙ్ఘాదిసేస’’న్తి ఇమినా దుట్ఠుల్ల-పదం విసేసితం. యథాహ ‘‘ఏత్థ చత్తారి పారాజికాని అత్థుద్ధారవసేన దస్సితాని, సఙ్ఘాదిసేసాపత్తి పన అధిప్పేతా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౩౯౯). ఞత్వాతి సామం వా అఞ్ఞతో వా జానిత్వా. ఛాదయతో తస్స పరియాపుతాతి ‘‘ఇమం జానిత్వా చోదేస్సన్తి, సారేస్సన్తి, నారోచేస్సామీ’’తి పటిచ్ఛాదేన్తస్స తస్స పరియాపుతా దేసితా.
1673. ‘‘Duṭṭhullā nāma āpatti cattāri ca pārājikāni terasa ca saṅghādisesā’’ti (pāci. 399) vacanato pārājikānampi duṭṭhullattā, idha ca pārājikassa anadhippetattā idhādhippetameva dassetuṃ ‘‘saṅghādisesa’’nti iminā duṭṭhulla-padaṃ visesitaṃ. Yathāha ‘‘ettha cattāri pārājikāni atthuddhāravasena dassitāni, saṅghādisesāpatti pana adhippetā’’ti (pāci. aṭṭha. 399). Ñatvāti sāmaṃ vā aññato vā jānitvā. Chādayato tassa pariyāputāti ‘‘imaṃ jānitvā codessanti, sāressanti, nārocessāmī’’ti paṭicchādentassa tassa pariyāputā desitā.
౧౬౭౪-౫. ధురం నిక్ఖిపిత్వాతి ‘‘అఞ్ఞస్స న ఆరోచేస్సామీ’’తి ధురనిక్ఖేపం కత్వా. తస్సాతి దుట్ఠుల్లస్స. పటిచ్ఛాదనం హేతు కారణం యస్స ఆరోచనస్సాతి విగ్గహో. పటిచ్ఛాదనహేతుకన్తి ఆరోచనకిరియాయ విసేసనం, ‘‘ఇత్థన్నామో ఇత్థన్నామం సఙ్ఘాదిసేసం ఆపన్నో, అఞ్ఞస్స న ఆరోచేహీ’’తి వత్వా ఆరోచనం కరోతీతి వుత్తం హోతి. ఇతీతి వుత్తనిదస్సనే, హీతి ఏవకారత్థే, ఏవమేవ వదతీతి అత్థో.
1674-5.Dhuraṃ nikkhipitvāti ‘‘aññassa na ārocessāmī’’ti dhuranikkhepaṃ katvā. Tassāti duṭṭhullassa. Paṭicchādanaṃ hetu kāraṇaṃ yassa ārocanassāti viggaho. Paṭicchādanahetukanti ārocanakiriyāya visesanaṃ, ‘‘itthannāmo itthannāmaṃ saṅghādisesaṃ āpanno, aññassa na ārocehī’’ti vatvā ārocanaṃ karotīti vuttaṃ hoti. Itīti vuttanidassane, hīti evakāratthe, evameva vadatīti attho.
యావ కోటి న ఛిజ్జతి, తావ ఏవం భిక్ఖూనం సతమ్పి సహస్సమ్పి తం ఆపత్తిం ఆపజ్జతి ఏవాతి యోజనా.
Yāva koṭi na chijjati, tāva evaṃ bhikkhūnaṃ satampi sahassampi taṃ āpattiṃ āpajjati evāti yojanā.
౧౬౭౬. మూలేనాతి సఙ్ఘాదిసేసం ఆపన్నపుగ్గలేన. ఆరోచితస్స దుతియస్సాతి సమానాధికరణం. మూలేన ‘‘మమ ఆపత్తిం ఆపన్నభావం అఞ్ఞస్స న ఆరోచేహీ’’తి ఆరోచితస్స దుతియభిక్ఖుస్స సన్తికా సుణన్తేన తతియేన నివత్తిత్వా తస్సేవ దుతియస్స పకాసితే ఆరోచనస్స కోటి ఛిన్నాతి వుచ్చతీతి యోజనా. కోటీతి ఆరోచనకిరియావసానం వుచ్చతి.
1676.Mūlenāti saṅghādisesaṃ āpannapuggalena. Ārocitassa dutiyassāti samānādhikaraṇaṃ. Mūlena ‘‘mama āpattiṃ āpannabhāvaṃ aññassa na ārocehī’’ti ārocitassa dutiyabhikkhussa santikā suṇantena tatiyena nivattitvā tasseva dutiyassa pakāsite ārocanassa koṭi chinnāti vuccatīti yojanā. Koṭīti ārocanakiriyāvasānaṃ vuccati.
౧౬౭౭. దుట్ఠుల్లాయ చ దుట్ఠుల్లసఞ్ఞీతి ఏత్థ ‘‘ఆరోచేన్తో’’తి పకరణతో లబ్భతి. ఇతరేసు పన ద్వీసూతి దుట్ఠుల్లాయ వేమతికో, అదుట్ఠుల్లసఞ్ఞీతి ద్వీసు.
1677.Duṭṭhullāya ca duṭṭhullasaññīti ettha ‘‘ārocento’’ti pakaraṇato labbhati. Itaresu pana dvīsūti duṭṭhullāya vematiko, aduṭṭhullasaññīti dvīsu.
౧౬౭౮. అదుట్ఠుల్లాయాతి పఞ్చవిధాయ లహుకాపత్తియా. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు వికప్పేసు. తికదుక్కటం నిద్దిట్ఠన్తి అదుట్ఠుల్లాయ దుట్ఠుల్లసఞ్ఞివేమతికఅదుట్ఠుల్లసఞ్ఞీనం వసేన దుక్కటత్తయం పాళియం (పాచి॰ ౪౦౦) దస్సితన్తి అత్థో. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు. అనుపసమ్పన్నవారేసూతి తీసు అనుపసమ్పన్నవికప్పేసు. దుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటన్తి అత్థో.
1678.Aduṭṭhullāyāti pañcavidhāya lahukāpattiyā. Sabbatthāti sabbesu vikappesu. Tikadukkaṭaṃ niddiṭṭhanti aduṭṭhullāya duṭṭhullasaññivematikaaduṭṭhullasaññīnaṃ vasena dukkaṭattayaṃ pāḷiyaṃ (pāci. 400) dassitanti attho. Sabbatthāti sabbesu. Anupasampannavāresūti tīsu anupasampannavikappesu. Dukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭanti attho.
౧౬౭౯-౮౦. ‘‘సఙ్ఘస్స భేదనాదీని భవిస్సన్తీ’’తిఆదీహి సబ్బేహి పదేహి ‘‘న ఆరోచేతి చే, దోసో నత్థీ’’తి ఇదం పచ్చేకం యోజేతబ్బం. సభాగం వా న పస్సతీతి తథా అపస్సన్తో న ఆరోచేతి చే, దోసో నత్థి. కక్ఖళో అయన్తి న ఆరోచేతి చే, దోసో నత్థి.
1679-80. ‘‘Saṅghassa bhedanādīni bhavissantī’’tiādīhi sabbehi padehi ‘‘na āroceti ce, doso natthī’’ti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Sabhāgaṃ vā na passatīti tathā apassanto na āroceti ce, doso natthi. Kakkhaḷo ayanti na āroceti ce, doso natthi.
౧౬౮౧. అఞ్ఞస్స అనారోచనేన ఆపజ్జితబ్బతో ‘‘అక్రియ’’న్తి వుత్తం. ‘‘ఆరోచేతబ్బ’’న్తి అనుఞ్ఞాతస్స అనారోచనం అనాదరమన్తరేన న హోతీతి ఆహ ‘‘దుక్ఖవేదన’’న్తి. ఏత్థ చ మాతికట్ఠకథాయం ‘‘సమనుభాసనసదిసానేవా’’తి (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ దుట్ఠల్లసిక్ఖాపదవణ్ణనా) వుత్తం, ఇధ ‘‘ధురనిక్ఖేపతుల్యావా’’తి, ఉభయత్థ నామమత్తమేవ విసేసో, ఏకమేవ సముట్ఠానన్తి వేదితబ్బం.
1681. Aññassa anārocanena āpajjitabbato ‘‘akriya’’nti vuttaṃ. ‘‘Ārocetabba’’nti anuññātassa anārocanaṃ anādaramantarena na hotīti āha ‘‘dukkhavedana’’nti. Ettha ca mātikaṭṭhakathāyaṃ ‘‘samanubhāsanasadisānevā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. duṭṭhallasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ, idha ‘‘dhuranikkhepatulyāvā’’ti, ubhayattha nāmamattameva viseso, ekameva samuṭṭhānanti veditabbaṃ.
దుట్ఠుల్లకథావణ్ణనా.
Duṭṭhullakathāvaṇṇanā.
౧౬౮౨. ఊనవీసతివస్సన్తి ఏత్థ ‘‘జాన’’న్తి సేసో, ‘‘ఊనవీసతివస్సో’’తి జానన్తోతి అత్థో. ఊనవీసతివస్సో నామ పటిసన్ధితో పట్ఠాయ అపరిపుణ్ణవీసతిసంవచ్ఛరో. యోతి యో భిక్ఖు ఉపజ్ఝాయో హుత్వా. కరేయ్యాతి కారాపేయ్య. ఉపసమ్పజ్జతీతి ఉపసమ్పదో, తం. యో జానం ఊనవీసతివస్సం పుగ్గలం ఉపసమ్పదం ఉపసమ్పన్నం కరేయ్య, తస్స ఏవం ఉపసమ్పాదేన్తస్స భిక్ఖునో పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా. సేసానన్తి ‘‘గణస్స చ ఆచరియస్స చ ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౦౪) పాళియం దస్సితానం గహణం.
1682.Ūnavīsativassanti ettha ‘‘jāna’’nti seso, ‘‘ūnavīsativasso’’ti jānantoti attho. Ūnavīsativasso nāma paṭisandhito paṭṭhāya aparipuṇṇavīsatisaṃvaccharo. Yoti yo bhikkhu upajjhāyo hutvā. Kareyyāti kārāpeyya. Upasampajjatīti upasampado, taṃ. Yo jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampadaṃ upasampannaṃ kareyya, tassa evaṃ upasampādentassa bhikkhuno pācittiyaṃ hotīti yojanā. Sesānanti ‘‘gaṇassa ca ācariyassa ca āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 404) pāḷiyaṃ dassitānaṃ gahaṇaṃ.
౧౬౮౩. ఊనవీసతివస్సభావం జానతా వా అజానతా వా భిక్ఖునా యో పుగ్గలో చే ఉపసమ్పాదితో, సో అనుపసమ్పన్నోవ హోతి, పున సో పరిపుణ్ణవీసతివస్సో సమానో ఉపసమ్పన్నో కాతబ్బో ఉపసమ్పాదేతబ్బోయేవాతి యోజనా.
1683. Ūnavīsativassabhāvaṃ jānatā vā ajānatā vā bhikkhunā yo puggalo ce upasampādito, so anupasampannova hoti, puna so paripuṇṇavīsativasso samāno upasampanno kātabbo upasampādetabboyevāti yojanā.
౧౬౮౪. దసవస్సచ్చయేన పరిపుణ్ణదసవస్సో హుత్వా ఉపజ్ఝాయస్స సతో అస్స భిక్ఖుపటిఞ్ఞస్స అఞ్ఞేసం ఉపసమ్పాదనే కోచి దోసో చే ఏకంసేన నత్థి న విజ్జతీతి యోజనా.
1684.Dasavassaccayena paripuṇṇadasavasso hutvā upajjhāyassa sato assa bhikkhupaṭiññassa aññesaṃ upasampādane koci doso ce ekaṃsena natthi na vijjatīti yojanā.
౧౬౮౫. తం భిక్ఖున్తి ఊనవీసతివస్సో హుత్వా ఉపసమ్పజ్జిత్వా పరిపుణ్ణదసవస్సో ఉపజ్ఝాయో హుత్వా ఉపసమ్పాదేన్తం తం భిక్ఖుపటిఞ్ఞం. గణో చే పరిపూరతీతి మజ్ఝిమదేసే దసవగ్గో, పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు పఞ్చవగ్గో గణో సచే అనూనో హోతి. తేతి ఉపసమ్పాదితా. సూపసమ్పన్నాతి సుట్ఠు ఉపసమ్పన్నా.
1685.Taṃ bhikkhunti ūnavīsativasso hutvā upasampajjitvā paripuṇṇadasavasso upajjhāyo hutvā upasampādentaṃ taṃ bhikkhupaṭiññaṃ. Gaṇo ce paripūratīti majjhimadese dasavaggo, paccantimesu janapadesu pañcavaggo gaṇo sace anūno hoti. Teti upasampāditā. Sūpasampannāti suṭṭhu upasampannā.
౧౬౮౬-౭. యో భిక్ఖు ఉపజ్ఝాయో హుత్వా ‘‘ఊనవీసతివస్సపుగ్గలం ఉపసమ్పాదయిస్సామి’’ఇతి గణమ్పి వా ఆచరియమ్పి వా పత్తమ్పి వా పరియేసతి, మాళకఞ్చ సమ్మన్నతి బద్ధసీమం బన్ధతి, తస్స సబ్బేసు పయోగేసు దుక్కటం. తథా ఞత్తియా దుక్కటం. తథా ద్వీసు కమ్మవాచాసుపి దుక్కటన్తి యోజనా.
1686-7. Yo bhikkhu upajjhāyo hutvā ‘‘ūnavīsativassapuggalaṃ upasampādayissāmi’’iti gaṇampi vā ācariyampi vā pattampi vā pariyesati, māḷakañca sammannati baddhasīmaṃ bandhati, tassa sabbesu payogesu dukkaṭaṃ. Tathā ñattiyā dukkaṭaṃ. Tathā dvīsu kammavācāsupi dukkaṭanti yojanā.
౧౬౮౮-౯. వీసతి చ తాని వస్సాని చాతి వీసతివస్సాని, ఊనాని వీసతివస్సాని యస్స సో ఊనవీసతివస్సో, ఊనవీసతివస్సోతి సఞ్ఞా ఊనవీసతివస్ససఞ్ఞా, సా ఏతస్స అత్థీతి ‘‘ఊనవీసతివస్ససఞ్ఞీ’’ఇతి వత్తబ్బే నిపాతనలక్ఖణేన వస్స-సద్దలోపం కత్వా ‘‘ఊనవీసతిసఞ్ఞీ’’తి వుత్తం, తస్స ఊనవీసతిసఞ్ఞిస్స. పరిపుణ్ణాని వీసతివస్సాని ఏతస్సాతి ‘‘పరిపుణ్ణవీసతివస్సో’’తి వత్తబ్బే నిపాతనలక్ఖణేన వీసతివస్స-సద్దలోపం కత్వా ‘‘పరిపుణ్ణో’’తి పుగ్గలో వుచ్చతి, తస్మిం పరిపుణ్ణే, పరిపుణ్ణవీసతివస్సే పుగ్గలేతి అత్థో. ఉభయత్థాతి ఊనవీసతిపరిపుణ్ణవీసతివస్సేసు ఉభోసు పుగ్గలేసు.
1688-9. Vīsati ca tāni vassāni cāti vīsativassāni, ūnāni vīsativassāni yassa so ūnavīsativasso, ūnavīsativassoti saññā ūnavīsativassasaññā, sā etassa atthīti ‘‘ūnavīsativassasaññī’’iti vattabbe nipātanalakkhaṇena vassa-saddalopaṃ katvā ‘‘ūnavīsatisaññī’’ti vuttaṃ, tassa ūnavīsatisaññissa. Paripuṇṇāni vīsativassāni etassāti ‘‘paripuṇṇavīsativasso’’ti vattabbe nipātanalakkhaṇena vīsativassa-saddalopaṃ katvā ‘‘paripuṇṇo’’ti puggalo vuccati, tasmiṃ paripuṇṇe, paripuṇṇavīsativasse puggaleti attho. Ubhayatthāti ūnavīsatiparipuṇṇavīsativassesu ubhosu puggalesu.
ఊనవీసతివస్సకథావణ్ణనా.
Ūnavīsativassakathāvaṇṇanā.
౧౬౯౧. థేయ్యసత్థేన సద్ధిన్తి ‘‘థేయ్యసత్థో నామ చోరా కతకమ్మా వా హోన్తి అకతకమ్మా వా’’తిఆదినా (పాచి॰ ౪౦౯) పదభాజనే వుత్తసరూపేన సత్థసఙ్ఖాతేన జనసమూహేన సహాతి వుత్తం హోతి. సహాదియోగే కరణవచనం. జానన్తోతి ‘‘థేయ్యసత్థో’’తి జానన్తో. సంవిధాయాతి ‘‘గచ్ఛామావుసో, గచ్ఛామ భన్తే, గచ్ఛామావుసో, అజ్జ వా హియ్యో వా పరే వా అపరే వా గచ్ఛామా’’తి పదభాజనే వుత్తనయేన సంవిదహిత్వాతి అత్థో. మగ్గన్తి ఏకద్ధానమగ్గం, ఏత్థ ‘‘అన్తమసో గామన్తరమ్పీ’’తి సేసో. యథాహ ‘‘ఏకద్ధానమగ్గం పటిపజ్జేయ్య అన్తమసో గామన్తరమ్పీ’’తి. పాచిత్తియం సియాతి ‘‘గామే గామన్తరే గామన్తరే ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. అగామకే అరఞ్ఞే అద్ధయోజనే అద్ధయోజనే ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి వుత్తప్పకారం పాచిత్తియం భవేయ్య.
1691.Theyyasatthenasaddhinti ‘‘theyyasattho nāma corā katakammā vā honti akatakammā vā’’tiādinā (pāci. 409) padabhājane vuttasarūpena satthasaṅkhātena janasamūhena sahāti vuttaṃ hoti. Sahādiyoge karaṇavacanaṃ. Jānantoti ‘‘theyyasattho’’ti jānanto. Saṃvidhāyāti ‘‘gacchāmāvuso, gacchāma bhante, gacchāmāvuso, ajja vā hiyyo vā pare vā apare vā gacchāmā’’ti padabhājane vuttanayena saṃvidahitvāti attho. Magganti ekaddhānamaggaṃ, ettha ‘‘antamaso gāmantarampī’’ti seso. Yathāha ‘‘ekaddhānamaggaṃ paṭipajjeyya antamaso gāmantarampī’’ti. Pācittiyaṃ siyāti ‘‘gāme gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassa. Agāmake araññe addhayojane addhayojane āpatti pācittiyassā’’ti vuttappakāraṃ pācittiyaṃ bhaveyya.
౧౬౯౨. న ఉద్ధటోతి ఇధ న వుత్తో.
1692.Na uddhaṭoti idha na vutto.
౧౬౯౩-౪. మగ్గాటవివిసఙ్కేతేతి మగ్గవిసఙ్కేతే, అటవివిసఙ్కేతే చ. యథావత్థుకమేవాతి పాచిత్తియమేవ. తేసూతి సత్థికేసు. అసంవిదహన్తేసూతి సంవిధానం అకరోన్తేసు. సయం విదహతోపి చాతి అత్తనా సంవిదహన్తస్స చ. ఉభయత్థాతి థేయ్యసత్థే వా అథేయ్యసత్థే వాతి ద్వీసు.
1693-4.Maggāṭavivisaṅketeti maggavisaṅkete, aṭavivisaṅkete ca. Yathāvatthukamevāti pācittiyameva. Tesūti satthikesu. Asaṃvidahantesūti saṃvidhānaṃ akarontesu. Sayaṃ vidahatopi cāti attanā saṃvidahantassa ca. Ubhayatthāti theyyasatthe vā atheyyasatthe vāti dvīsu.
౧౬౯౫. అథేయ్యసత్థసఞ్ఞిస్సాతి ఏత్థ ‘‘ఉభయత్థా’’తి అనువత్తేతబ్బం. కాలస్సాయన్తి కాలికో, విసఙ్కేతో, తస్మిం, కాలసమ్బన్ధిని విసఙ్కేతే చ అనాపత్తీతి అత్థో. ‘‘కాలికే’’తి ఇమినా విసఙ్కేతవిసేసనేన మగ్గాటవివిసఙ్కేతేపి ఆపత్తియేవాతి దీపేతి.
1695.Atheyyasatthasaññissāti ettha ‘‘ubhayatthā’’ti anuvattetabbaṃ. Kālassāyanti kāliko, visaṅketo, tasmiṃ, kālasambandhini visaṅkete ca anāpattīti attho. ‘‘Kālike’’ti iminā visaṅketavisesanena maggāṭavivisaṅketepi āpattiyevāti dīpeti.
౧౬౯౬. కాయచిత్తతో , కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠానతో ఇదం సిక్ఖాపదం థేయ్యసత్థసముట్ఠానం కథితన్తి యోజనా.
1696. Kāyacittato , kāyavācācittato ca samuṭṭhānato idaṃ sikkhāpadaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ kathitanti yojanā.
థేయ్యసత్థకథావణ్ణనా.
Theyyasatthakathāvaṇṇanā.
౧౬౯౭. సత్తమన్తి ‘‘యో పన భిక్ఖు మాతుగామేన సద్ధిం సంవిధాయా’’తిఆదినా (పాచి॰ ౪౧౩) ఉద్దిట్ఠం సత్తమసిక్ఖాపదం. భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిధానేనాతి భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిధానసిక్ఖాపదేన. సముట్ఠానాదినాతి సముట్ఠానాదినా వినిచ్ఛయేన. తుల్యన్తి సదిసం. కోచిపీతి అప్పమత్తకోపి.
1697.Sattamanti ‘‘yo pana bhikkhu mātugāmena saddhiṃ saṃvidhāyā’’tiādinā (pāci. 413) uddiṭṭhaṃ sattamasikkhāpadaṃ. Bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhānenāti bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhānasikkhāpadena. Samuṭṭhānādināti samuṭṭhānādinā vinicchayena. Tulyanti sadisaṃ. Kocipīti appamattakopi.
సంవిధానకథావణ్ణనా.
Saṃvidhānakathāvaṇṇanā.
౧౬౯౮. ఏతే పఞ్చ ధమ్మా అన్తరాయకరాతి పకాసితాతి యోజనా. ఇధ అయం అన్తరాయకర-సద్దో పాళియం ఆగతేన అన్తరాయిక-సద్దేన సమానత్థో. తస్మా కమ్మన్తరాయికా, కిలేసన్తరాయికా, విపాకన్తరాయికా, ఉపవాదన్తరాయికా, ఆణావీతిక్కమన్తరాయికాతి ఇమే పఞ్చ అన్తరాయికా ధమ్మా భగవతా పకాసితాతి వుత్తం హోతి.
1698. Ete pañca dhammā antarāyakarāti pakāsitāti yojanā. Idha ayaṃ antarāyakara-saddo pāḷiyaṃ āgatena antarāyika-saddena samānattho. Tasmā kammantarāyikā, kilesantarāyikā, vipākantarāyikā, upavādantarāyikā, āṇāvītikkamantarāyikāti ime pañca antarāyikā dhammā bhagavatā pakāsitāti vuttaṃ hoti.
తత్థ తంతంసమ్పత్తియా విబన్ధనవసేన సత్తసన్తానస్స అన్తరే వేమజ్ఝే ఏతి ఆగచ్ఛతీతి అన్తరాయో, దిట్ఠధమ్మికాదిఅనత్థో, అనతిక్కమనట్ఠేన తస్మిం అన్తరాయే నియుత్తా, అన్తరాయం వా ఫలం అరహన్తి, అన్తరాయస్స వా కరణసీలాతి అన్తరాయికా (సారత్థ॰ టీ॰ పాచిత్తియ ౩.౪౧౭; కఙ్ఖా॰ అభి॰ టీ॰ అరిట్ఠసిక్ఖాపదవణ్ణనా).
Tattha taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, anatikkamanaṭṭhena tasmiṃ antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyassa vā karaṇasīlāti antarāyikā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417; kaṅkhā. abhi. ṭī. ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā).
పఞ్చానన్తరియకమ్మానేవ కమ్మన్తరాయికా, తథా భిక్ఖునిదూసకకమ్మం. తం పన మోక్ఖస్సేవ అన్తరాయం కరోతి, న సగ్గస్స. ఇదఞ్చ మిచ్ఛాచారలక్ఖణస్స అభావతో వుత్తం. న హి భిక్ఖునియా ధమ్మరక్ఖితభావో అత్థి. పాకతికభిక్ఖునివసేన చేతం వుత్తం. అరియాయ పన పవత్తం అపాయసంవత్తనికమేవ. నన్దమాణవకో (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౭; ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.౬౮ ఉప్పలవణ్ణత్థేరీవత్థు; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩.౩౪) చేత్థ నిదస్సనం. ఉభిన్నం సమానచ్ఛన్దతావసేన వా న సగ్గన్తరాయికతా, మోక్ఖన్తరాయికతా పన మోక్ఖత్థాయ పటిపత్తియా విదూసనతో. అభిభవిత్వా పన పవత్తియా సగ్గన్తరాయికతాపి న సక్కా నివారేతున్తి వదన్తి.
Pañcānantariyakammāneva kammantarāyikā, tathā bhikkhunidūsakakammaṃ. Taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Idañca micchācāralakkhaṇassa abhāvato vuttaṃ. Na hi bhikkhuniyā dhammarakkhitabhāvo atthi. Pākatikabhikkhunivasena cetaṃ vuttaṃ. Ariyāya pana pavattaṃ apāyasaṃvattanikameva. Nandamāṇavako (ma. ni. aṭṭha. 3.7; dha. pa. aṭṭha. 1.68 uppalavaṇṇattherīvatthu; a. ni. aṭṭha. 2.3.34) cettha nidassanaṃ. Ubhinnaṃ samānacchandatāvasena vā na saggantarāyikatā, mokkhantarāyikatā pana mokkhatthāya paṭipattiyā vidūsanato. Abhibhavitvā pana pavattiyā saggantarāyikatāpi na sakkā nivāretunti vadanti.
అహేతుకదిట్ఠిఅకిరియదిట్ఠినత్థికదిట్ఠిసఙ్ఖాతా మిచ్ఛాదిట్ఠిధమ్మా నియతభావప్పత్తా కిలేసన్తరాయికా నామ. పణ్డకతిరచ్ఛానగతఉభతోబ్యఞ్జనకానం పటిసన్ధిచిత్తుప్పాదధమ్మా విపాకన్తరాయికా నామ. పణ్డకాదిగ్గహణఞ్చేత్థ నిదస్సనమత్తం సబ్బాయపి అహేతుకపటిసన్ధియా విపాకన్తరాయికభావతో . అరియూపవాదా ఉపవాదన్తరాయికా నామ. తే పన యావ అరియే న ఖమాపేన్తి, తావదేవ, న తతో పరం. సఞ్చిచ్చ ఆపన్నా సత్తాపత్తిక్ఖన్ధా ఆణావీతిక్కమన్తరాయికా నామ. తేపి యావ భిక్ఖుభావం వా పటిజానాతి, న వుట్ఠాతి వా న దేసేతి వా, తావదేవ, న తతో పరం.
Ahetukadiṭṭhiakiriyadiṭṭhinatthikadiṭṭhisaṅkhātā micchādiṭṭhidhammā niyatabhāvappattā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhicittuppādadhammā vipākantarāyikā nāma. Paṇḍakādiggahaṇañcettha nidassanamattaṃ sabbāyapi ahetukapaṭisandhiyā vipākantarāyikabhāvato . Ariyūpavādā upavādantarāyikā nāma. Te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca āpannā sattāpattikkhandhā āṇāvītikkamantarāyikā nāma. Tepi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
౧౬౯౯-౭౦౦.
1699-700.
‘‘అనన్తరాయికా ఏతే;
‘‘Anantarāyikā ete;
యథా హోన్తి తథా అహం;
Yathā honti tathā ahaṃ;
దేసితం మునినా ధమ్మం;
Desitaṃ muninā dhammaṃ;
ఆజానామీతి యో వదే’’తి. –
Ājānāmīti yo vade’’ti. –
ఏవం దుతియగాథా వత్తబ్బా. తథా అవుత్తే ‘‘తిక్ఖత్తు’’న్తిఆదిగాథా పఠమగాథాయ సద్ధిం ఘటనా ఏవ న సియా. తస్మా ఏత్థాయం గాథా పరిహీనాతి విఞ్ఞాయతి.
Evaṃ dutiyagāthā vattabbā. Tathā avutte ‘‘tikkhattu’’ntiādigāthā paṭhamagāthāya saddhiṃ ghaṭanā eva na siyā. Tasmā etthāyaṃ gāthā parihīnāti viññāyati.
ఏతేతి ‘‘అన్తరాయికా’’తి భగవతా పకాసితా పఞ్చ ధమ్మా ‘‘యథా అనన్తరాయికా హోన్తి, తథా అహం మునినా దేసితం ధమ్మం ఆజానామీ’’తి యో భిక్ఖు వదేయ్య, సో పన భిక్ఖు తిక్ఖత్తుం వత్తబ్బోతి సమ్బన్ధో. కేహి కథం వత్తబ్బోతి ఆహ ‘‘యే పస్సన్తీ’’తిఆది. యే తథావాదితం భిక్ఖుం పస్సన్తి, ‘‘అసుకో ఆయస్మా ఏవంవాదీ’’తి పరతో సుణన్తి చ, తేహి. సో పన భిక్ఖు ‘‘మా ఆయస్మా ఏవం అవచా’’తి తిక్ఖత్తుం వత్తబ్బోతి యోజనా.
Eteti ‘‘antarāyikā’’ti bhagavatā pakāsitā pañca dhammā ‘‘yathā anantarāyikā honti, tathā ahaṃ muninā desitaṃ dhammaṃ ājānāmī’’ti yo bhikkhu vadeyya, so pana bhikkhu tikkhattuṃ vattabboti sambandho. Kehi kathaṃ vattabboti āha ‘‘ye passantī’’tiādi. Ye tathāvāditaṃ bhikkhuṃ passanti, ‘‘asuko āyasmā evaṃvādī’’ti parato suṇanti ca, tehi. So pana bhikkhu ‘‘mā āyasmā evaṃ avacā’’ti tikkhattuṃ vattabboti yojanā.
౧౭౦౧. అవదన్తస్సాతి తం దిస్వా వా సుత్వా వా యథావుత్తనయేన అవదన్తస్స. దుక్కటన్తి ఞాతదుక్కటం. తం దులద్ధిం. అనిస్సజతోతి భిక్ఖూహి ఏవం వుత్తేపి అనిస్సజన్తస్స. తథా దుక్కటన్తి అతిదిసతి.
1701.Avadantassāti taṃ disvā vā sutvā vā yathāvuttanayena avadantassa. Dukkaṭanti ñātadukkaṭaṃ. Taṃ duladdhiṃ. Anissajatoti bhikkhūhi evaṃ vuttepi anissajantassa. Tathā dukkaṭanti atidisati.
౧౭౦౨. కమ్మవాచాయాతి తతియాయ కమ్మవాచాయ. ఓసానేతి పరియోసానే, య్యకారే పత్తేతి అధిప్పాయో. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ న పటినిస్సజ్జతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. ధమ్మకమ్మే వేమతికో న పటినిస్సజ్జతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. ధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ న పటినిస్సజ్జతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౨౧) తికపాచిత్తియం వుత్తం. అధమ్మే తికదుక్కటం వుత్తన్తి అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞివేమతికఅధమ్మకమ్మసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం వుత్తం.
1702.Kammavācāyāti tatiyāya kammavācāya. Osāneti pariyosāne, yyakāre patteti adhippāyo. Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassa. Dhammakamme vematiko na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassa. Dhammakamme adhammakammasaññī na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 421) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Adhamme tikadukkaṭaṃ vuttanti adhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ vuttaṃ.
౧౭౦౩. ‘‘అనాపత్తి అకతకమ్మస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. కమ్మం నామ సమనుభాసనకమ్మం. యథాహ ‘‘అనాపత్తి అసమనుభాసన్తస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౨౨).
1703. ‘‘Anāpatti akatakammassā’’ti padacchedo. Kammaṃ nāma samanubhāsanakammaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti asamanubhāsantassā’’ti (pāci. 422).
అరిట్ఠకథావణ్ణనా.
Ariṭṭhakathāvaṇṇanā.
౧౭౦౪. ఞత్వాతి అనోసారితభావం సయమేవ వా పరతో వా తస్స వా సన్తికా ఞత్వా. అకతానుధమ్మేనాతి అకతో ఓసారణసఙ్ఖాతో అనుధమ్మో యస్స సో అకతానుధమ్మో, తేన, సహయోగే కరణవచనం. తథావాదికభిక్ఖునాతి ‘‘తథాహం భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామీ’’తిఆదిం వదన్తేన భిక్ఖునా. ‘‘అకతానుధమ్మేనా’’తి ఇమినా సమానాధికరణం. సంవసేయ్యాతి ఉపోసథాదికం సఙ్ఘకమ్మం కరేయ్య. భుఞ్జేయ్య చాతి ఆమిససమ్భోగం వా ధమ్మసమ్భోగం వా కరేయ్య. సహ సేయ్య వాతి నానూపచారేపి ఏకచ్ఛన్నే నిపజ్జేయ్య.
1704.Ñatvāti anosāritabhāvaṃ sayameva vā parato vā tassa vā santikā ñatvā. Akatānudhammenāti akato osāraṇasaṅkhāto anudhammo yassa so akatānudhammo, tena, sahayoge karaṇavacanaṃ. Tathāvādikabhikkhunāti ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādiṃ vadantena bhikkhunā. ‘‘Akatānudhammenā’’ti iminā samānādhikaraṇaṃ. Saṃvaseyyāti uposathādikaṃ saṅghakammaṃ kareyya. Bhuñjeyya cāti āmisasambhogaṃ vā dhammasambhogaṃ vā kareyya. Saha seyya vāti nānūpacārepi ekacchanne nipajjeyya.
౧౭౦౫. ఇదాని యథావుత్తపాచిత్తియస్స ఖేత్తనియమం దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపోసథాదికం కమ్మ’’న్తిఆది. ఆది-సద్దేన పవారణం గహితం. యథాహ ‘‘ఉపోసథం వా పవారణం వా’’తి (పాచి॰ ౪౨౫). తేన సహాతి ఉక్ఖిత్తకేన సహ. ‘‘కమ్మస్స పరియోసానే’’తి ఇదం సంవాసేన ఆపత్తిఖేత్తనిదస్సనం.
1705. Idāni yathāvuttapācittiyassa khettaniyamaṃ dassetumāha ‘‘uposathādikaṃ kamma’’ntiādi. Ādi-saddena pavāraṇaṃ gahitaṃ. Yathāha ‘‘uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā’’ti (pāci. 425). Tena sahāti ukkhittakena saha. ‘‘Kammassa pariyosāne’’ti idaṃ saṃvāsena āpattikhettanidassanaṃ.
౧౭౦౬. ఏకేనేవ పయోగేన బహుం యామకాలికాదిఆమిసం గణ్హతో ఏకం పాచిత్తియం. తథా ఏకేనేవ పయోగేన బహుం ఆమిసం దదతోపి ఏకం పాచిత్తియం. బహూసు పయోగేసు బహూని పాచిత్తియానీతి యోజనా. ఇమినా చ ఆమిససమ్భోగేన తుల్యఫలం ధమ్మసమ్భోగమ్పి సహచరియేన ఆహాతి వేదితబ్బం. తత్థ పన పదాదీహి ఉద్దిసన్తస్స వా ఉద్దిసాపేన్తస్స వా పదసోధమ్మే వుత్తనయేన ఆపత్తి వేదితబ్బా.
1706. Ekeneva payogena bahuṃ yāmakālikādiāmisaṃ gaṇhato ekaṃ pācittiyaṃ. Tathā ekeneva payogena bahuṃ āmisaṃ dadatopi ekaṃ pācittiyaṃ. Bahūsu payogesu bahūni pācittiyānīti yojanā. Iminā ca āmisasambhogena tulyaphalaṃ dhammasambhogampi sahacariyena āhāti veditabbaṃ. Tattha pana padādīhi uddisantassa vā uddisāpentassa vā padasodhamme vuttanayena āpatti veditabbā.
౧౭౦౭. ఇతరోతి పకతత్తో. ఇతరస్మిన్తి ఉక్ఖిత్తకే. పరోతి పకతత్తో. ఉభోపి వాతి పకతత్తఉక్ఖిత్తా ద్వేపి వా. ‘‘ఏకత్థ ఏకతో నిపజ్జన్తీ’’తి సేసో. ఇమేసు తీసుపి ఠానేసు ‘‘పాచిత్తీ’’తి పకరణతో లబ్భతి.
1707.Itaroti pakatatto. Itarasminti ukkhittake. Paroti pakatatto. Ubhopi vāti pakatattaukkhittā dvepi vā. ‘‘Ekattha ekato nipajjantī’’ti seso. Imesu tīsupi ṭhānesu ‘‘pācittī’’ti pakaraṇato labbhati.
౧౭౦౮. ఉట్ఠహిత్వా పునప్పునం నిపజ్జన్తస్స నిపజ్జనపయోగానం వసేన ఆపత్తియో సియున్తి అజ్ఝాహారయోజనా కాతబ్బా. ‘‘ఉక్ఖిత్తకే నిపన్నస్మి’’న్తిఆదినా వుత్తాపత్తివినిచ్ఛయో కత్థ హోతీతి ఆహ ‘‘ఏకనానూపచారేసు, ఏకచ్ఛన్నే వినిచ్ఛయో’’తి. నానూపచారేసూతి ఏత్థ పి-సద్దో చ ‘‘వినిచ్ఛయో’’తి ఏత్థ అయన్తి చ యోజేతబ్బో. ఏకో ఉపచారో అస్సాతి ఏకూపచారం, నానా ఉపచారో అస్సాతి నానూపచారం, ఏకూపచారఞ్చ నానూపచారఞ్చ ఏకనానూపచారాని ఏకదేససరూపేకసేసేన, తేసు. ఏకతో ఛన్నాని ఏకచ్ఛన్నాని, తేసు ఏకచ్ఛన్నేసూతి వత్తబ్బే వణ్ణలోపేన వా వచనవిపల్లాసేన వా ‘‘ఏకచ్ఛన్నే’’తి వుత్తం. ఏకనానూపచారేసుపి సేనాసనేసు ఏకచ్ఛన్నేసు అయం యథావుత్తఆపత్తివినిచ్ఛయో దట్ఠబ్బోతి అత్థో.
1708. Uṭṭhahitvā punappunaṃ nipajjantassa nipajjanapayogānaṃ vasena āpattiyo siyunti ajjhāhārayojanā kātabbā. ‘‘Ukkhittake nipannasmi’’ntiādinā vuttāpattivinicchayo kattha hotīti āha ‘‘ekanānūpacāresu, ekacchanne vinicchayo’’ti. Nānūpacāresūti ettha pi-saddo ca ‘‘vinicchayo’’ti ettha ayanti ca yojetabbo. Eko upacāro assāti ekūpacāraṃ, nānā upacāro assāti nānūpacāraṃ, ekūpacārañca nānūpacārañca ekanānūpacārāni ekadesasarūpekasesena, tesu. Ekato channāni ekacchannāni, tesu ekacchannesūti vattabbe vaṇṇalopena vā vacanavipallāsena vā ‘‘ekacchanne’’ti vuttaṃ. Ekanānūpacāresupi senāsanesu ekacchannesu ayaṃ yathāvuttaāpattivinicchayo daṭṭhabboti attho.
౧౭౦౯. ఉభయత్థాపీతి ఉక్ఖిత్తానుక్ఖిత్తేసు ద్వీసుపి.
1709.Ubhayatthāpīti ukkhittānukkhittesu dvīsupi.
౧౭౧౦. ‘‘సఞ్ఞిస్స ఓసారితోతి చా’’తి పదచ్ఛేదో.
1710. ‘‘Saññissa osāritoti cā’’ti padacchedo.
ఉక్ఖిత్తకథావణ్ణనా.
Ukkhittakathāvaṇṇanā.
౧౭౧౨. తథా వినాసితన్తి ‘‘అజ్జతగ్గే తే ఆవుసో సమణుద్దేస న చేవ సో భగవా సత్థా అపదిసితబ్బో, యమ్పి చఞ్ఞే సమణుద్దేసా లభన్తి భిక్ఖూహి సద్ధిం దిరత్తతిరత్తం సహసేయ్యం, సాపి తే నత్థి, చర పిరే వినస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౨౯) వుత్తనయేన నాసితం. ‘‘తథా నాసితం సమణుద్దేస’’న్తి (పాచి॰ ౪౨౮) వచనతో ‘‘సమణుద్దేస’’న్తి సేసో. జానన్తి వుత్తనయేన ‘‘నాసితో అయ’’న్తి జానన్తో. ఉపలాపేయ్యాతి ‘‘ఉపలాపేయ్య వాతి తస్స పత్తం వా చీవరం వా ఉద్దేసం వా పరిపుచ్ఛం వా దస్సామీ’’తి (పాచి॰ ౪౩౦) పదభాజనే ఆగతనయేన సఙ్గణ్హేయ్య. తేనాతి నాసితేన. ఉపట్ఠాపేయ్య వాతి తేన దియ్యమానాని చుణ్ణమత్తికాదీని సాదియన్తో తేన అత్తనో ఉపట్ఠానం కారాపేయ్య వా. ‘‘తేనా’’తి ఇదం సహత్థే కరణవసేన ‘‘సమ్భుఞ్జేయ్యా’’తిఆదీహి చ యోజేతబ్బం. వాతి ఏత్థ గాథాబన్ధవసేన రస్సో. సమ్భోగసహసేయ్యా అనన్తరసిక్ఖాపదే వుత్తనయా ఏవ. తస్మా ఆపత్తిపరిచ్ఛేదోపేత్థ తస్మిం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
1712.Tathā vināsitanti ‘‘ajjatagge te āvuso samaṇuddesa na ceva so bhagavā satthā apadisitabbo, yampi caññe samaṇuddesā labhanti bhikkhūhi saddhiṃ dirattatirattaṃ sahaseyyaṃ, sāpi te natthi, cara pire vinassā’’ti (pāci. 429) vuttanayena nāsitaṃ. ‘‘Tathā nāsitaṃ samaṇuddesa’’nti (pāci. 428) vacanato ‘‘samaṇuddesa’’nti seso. Jānanti vuttanayena ‘‘nāsito aya’’nti jānanto. Upalāpeyyāti ‘‘upalāpeyya vāti tassa pattaṃ vā cīvaraṃ vā uddesaṃ vā paripucchaṃ vā dassāmī’’ti (pāci. 430) padabhājane āgatanayena saṅgaṇheyya. Tenāti nāsitena. Upaṭṭhāpeyya vāti tena diyyamānāni cuṇṇamattikādīni sādiyanto tena attano upaṭṭhānaṃ kārāpeyya vā. ‘‘Tenā’’ti idaṃ sahatthe karaṇavasena ‘‘sambhuñjeyyā’’tiādīhi ca yojetabbaṃ. Vāti ettha gāthābandhavasena rasso. Sambhogasahaseyyā anantarasikkhāpade vuttanayā eva. Tasmā āpattiparicchedopettha tasmiṃ vuttanayeneva veditabbo.
౧౭౧౩. అత్థుద్ధారవసేన అట్ఠకథాయం (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౨౮) వుత్తా తిస్సో నాసనా దస్సేతుమాహ ‘‘సంవాసేన…పే॰… తిస్సో’’తి. తత్థ తీసు కతమా అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘ఏత్థా’’తిఆది. దణ్డకమ్మేన నాసనా ఏత్థ అధిప్పేతాతి యోజనా. ఏతాసం విభాగో చ ‘‘తత్థ ఆపత్తియా అదస్సనాదీసు ఉక్ఖేపనా సంవాసనాసనా నామ. ‘దూసకో నాసేతబ్బో, మేత్తియం భిక్ఖునిం నాసేథా’తి అయం లిఙ్గనాసనా నామ. ‘అజ్జతగ్గే తే ఆవుసో సమణుద్దేస న చేవ సో భగవా సత్థా అపదిసితబ్బో’తి అయం దణ్డకమ్మనాసనా నామా’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౨౮) అట్ఠకథాయ వుత్తో.
1713. Atthuddhāravasena aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 428) vuttā tisso nāsanā dassetumāha ‘‘saṃvāsena…pe… tisso’’ti. Tattha tīsu katamā adhippetāti āha ‘‘etthā’’tiādi. Daṇḍakammena nāsanā ettha adhippetāti yojanā. Etāsaṃ vibhāgo ca ‘‘tattha āpattiyā adassanādīsu ukkhepanā saṃvāsanāsanā nāma. ‘Dūsako nāsetabbo, mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsethā’ti ayaṃ liṅganāsanā nāma. ‘Ajjatagge te āvuso samaṇuddesa na ceva so bhagavā satthā apadisitabbo’ti ayaṃ daṇḍakammanāsanā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 428) aṭṭhakathāya vutto.
౧౭౧౫. ‘‘వుత్తా సమనుభాసనే’’తి (వి॰ వి॰ ౧౭౦౩) తత్థ వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అరిట్ఠేన సమా మతా’’తి.
1715. ‘‘Vuttā samanubhāsane’’ti (vi. vi. 1703) tattha vuttattā āha ‘‘ariṭṭhena samā matā’’ti.
కణ్టకకథావణ్ణనా.
Kaṇṭakakathāvaṇṇanā.
సప్పాణకవగ్గో సత్తమో.
Sappāṇakavaggo sattamo.
౧౭౧౬-౭. యో భిక్ఖు సిక్ఖాపదం వీతిక్కమన్తో తం వీతిక్కమం యే పస్సన్తి, సుణన్తి చ, తేహి భిక్ఖూహి సిక్ఖాపదేన వుచ్చమానో ‘‘మావుసో ఏవం అకాసి, న కప్పతి ఏతం భిక్ఖుస్సా’’తి సిక్ఖాపదే వుత్తనయేన వుచ్చమానో ‘‘ఏతస్మిం సిక్ఖాపదే యేన మం తుమ్హే వదేథ, ఏతస్మిం సిక్ఖాపదత్థే యావ అఞ్ఞం వియత్తం బహుస్సుతం పకతఞ్ఞుం వినయధరం న పుచ్ఛామి, తావ అహం న సిక్ఖిస్సామీ’’తి భణతి, తస్స ఏవం భణన్తస్స పాచిత్తియం సియాతి సాధిప్పాయయోజనా.
1716-7.Yo bhikkhu sikkhāpadaṃ vītikkamanto taṃ vītikkamaṃ ye passanti, suṇanti ca, tehi bhikkhūhi sikkhāpadena vuccamāno ‘‘māvuso evaṃ akāsi, na kappati etaṃ bhikkhussā’’ti sikkhāpade vuttanayena vuccamāno ‘‘etasmiṃ sikkhāpade yena maṃ tumhe vadetha, etasmiṃ sikkhāpadatthe yāva aññaṃ viyattaṃ bahussutaṃ pakataññuṃ vinayadharaṃ na pucchāmi, tāva ahaṃ na sikkhissāmī’’ti bhaṇati, tassa evaṃ bhaṇantassa pācittiyaṃ siyāti sādhippāyayojanā.
౧౭౧౮-౯. అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన అనుపసమ్పన్నే సత్థునా తికదుక్కటం దీపితన్తి యోజనా, ఇమినా చ ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన ఉపసమ్పన్నే తికపాచిత్తియం దీపితం హోతి. అపఞ్ఞత్తేన ఓవదనప్పకారం దస్సేతుమాహ ‘‘న సల్లేఖాయిదం హోతీ’’తి. ఉభోహిపి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నేహి . ‘‘ఇదం సల్లేఖాయ న హోతీ’’తి అపఞ్ఞత్తేన వుచ్చమానస్స ‘‘న తావాహ’’న్తిఆదీని వదతో తస్స భిక్ఖునో దుక్కటం హోతీతి యోజనా. ‘‘న దోసో ఉమ్మత్తకాదీన’’న్తి పదచ్ఛేదో.
1718-9. Anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena anupasampanne satthunā tikadukkaṭaṃ dīpitanti yojanā, iminā ca upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena upasampanne tikapācittiyaṃ dīpitaṃ hoti. Apaññattena ovadanappakāraṃ dassetumāha ‘‘na sallekhāyidaṃ hotī’’ti. Ubhohipi upasampannānupasampannehi . ‘‘Idaṃ sallekhāya na hotī’’ti apaññattena vuccamānassa ‘‘na tāvāha’’ntiādīni vadato tassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti yojanā. ‘‘Na doso ummattakādīna’’nti padacchedo.
సహధమ్మికకథావణ్ణనా.
Sahadhammikakathāvaṇṇanā.
౧౭౨౦. ‘‘యో పన భిక్ఖు పాతిమోక్ఖే ఉద్దిస్సమానే ఏవం వదేయ్యా’’తిఆదిసిక్ఖాపదపాఠతో (పాచి॰ ౪౩౯) ఉద్దిట్ఠేహీతి ఏత్థ ‘‘ఖుద్దానుఖుద్దకేహి సిక్ఖాపదేహీ’’తి సేసో. పారాజికం ఠపేత్వా అవసేసా ఉపాదాయుపాదాయ ఖుద్దానుఖుద్దకాతి నిద్దిట్ఠా. ఏత్థ కిన్తి పటిక్ఖేపే, ఏతేహి కిం, పయోజనం నత్థీతి వుత్తం హోతి. ఏతేహీతి సమీపత్థే వచనసామఞ్ఞేన ‘‘ఇమేహీ’’తి ఏతస్స పరియాయో. ‘‘కిం పనిమేహీ’’తి (పాచి॰ ౪౩౯) సిక్ఖాపదపాఠే పటిక్ఖేపస్స కారణం దస్సేతి ‘‘కుక్కుచ్చాదినిదానతో’’తి. ఏత్థ ఆది-సద్దేన విహేసావిలేఖా గహితా. ఏత్థ కుక్కుచ్చం నామ ‘‘కప్పతి ను ఖో, న కప్పతి ను ఖో’’తి కుక్కుచ్చకరణం. విహేసా నామ విప్పటిసారో. విలేఖా నామ విచికిచ్ఛాసఙ్ఖాతా మనోవిలేఖతా మనోవిలేఖా, ఇమేహి సకలేహి పదేహి సిక్ఖాపదవివణ్ణకప్పకారో దస్సితో. ‘‘ఇతి సిక్ఖాపదవివణ్ణనే’’తి ఇతి-సద్దో అజ్ఝాహరిత్వా యోజేతబ్బో. వివణ్ణనేతి నిమిత్తత్థే భుమ్మం.
1720. ‘‘Yo pana bhikkhu pātimokkhe uddissamāne evaṃ vadeyyā’’tiādisikkhāpadapāṭhato (pāci. 439) uddiṭṭhehīti ettha ‘‘khuddānukhuddakehi sikkhāpadehī’’ti seso. Pārājikaṃ ṭhapetvā avasesā upādāyupādāya khuddānukhuddakāti niddiṭṭhā. Ettha kinti paṭikkhepe, etehi kiṃ, payojanaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Etehīti samīpatthe vacanasāmaññena ‘‘imehī’’ti etassa pariyāyo. ‘‘Kiṃ panimehī’’ti (pāci. 439) sikkhāpadapāṭhe paṭikkhepassa kāraṇaṃ dasseti ‘‘kukkuccādinidānato’’ti. Ettha ādi-saddena vihesāvilekhā gahitā. Ettha kukkuccaṃ nāma ‘‘kappati nu kho, na kappati nu kho’’ti kukkuccakaraṇaṃ. Vihesā nāma vippaṭisāro. Vilekhā nāma vicikicchāsaṅkhātā manovilekhatā manovilekhā, imehi sakalehi padehi sikkhāpadavivaṇṇakappakāro dassito. ‘‘Iti sikkhāpadavivaṇṇane’’ti iti-saddo ajjhāharitvā yojetabbo. Vivaṇṇaneti nimittatthe bhummaṃ.
కుక్కుచ్చాదినిదానతో ఏతేహి ఖుద్దానుఖుద్దకేహి సిక్ఖాపదేహి ఉద్దిట్ఠేహి కిం ఇతి సిక్ఖాపదవివణ్ణనే పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా.
Kukkuccādinidānato etehi khuddānukhuddakehi sikkhāpadehi uddiṭṭhehi kiṃ iti sikkhāpadavivaṇṇane pācittiyāpatti hotīti yojanā.
౧౭౨౧. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ వినయం వివణ్ణేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. ఉపసమ్పన్నే వేమతికో…పే॰… అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ…పే॰… పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౪౧) తీణి పాచిత్తియాని వుత్తాని. తం వినయం సచే పన అనుపసమ్పన్నస్స సన్తికే వివణ్ణేతి, తికదుక్కటన్తి యోజనా.
1721.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī vinayaṃ vivaṇṇeti, āpatti pācittiyassa. Upasampanne vematiko…pe… anupasampannasaññī…pe… pācittiyassā’’ti (pāci. 441) tīṇi pācittiyāni vuttāni. Taṃ vinayaṃ sace pana anupasampannassa santike vivaṇṇeti, tikadukkaṭanti yojanā.
౧౭౨౨-౪. ఉభిన్నమ్పీతి ఉపసమ్పన్నానం, అనుపసమ్పన్నానం ఉభిన్నమ్పి, ‘‘సన్తికే’’తి సేసో. అఞ్ఞధమ్మవివణ్ణనేతి వినయతో అఞ్ఞేసం సుత్తాభిధమ్మానం వివణ్ణనే.
1722-4.Ubhinnampīti upasampannānaṃ, anupasampannānaṃ ubhinnampi, ‘‘santike’’ti seso. Aññadhammavivaṇṇaneti vinayato aññesaṃ suttābhidhammānaṃ vivaṇṇane.
అనాపత్తివిసయం దస్సేతుమాహ ‘‘నవివణ్ణేతుకామస్సా’’తిఆది. నవివణ్ణేతుకామస్స ‘‘హన్ద సుత్తన్తం పరియాపుణ, పచ్ఛాపి వినయం పరియాపుణిస్ససి’’ ఇతి ఏవం వదన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. సదిసా ఏవ సాదిసా.
Anāpattivisayaṃ dassetumāha ‘‘navivaṇṇetukāmassā’’tiādi. Navivaṇṇetukāmassa ‘‘handa suttantaṃ pariyāpuṇa, pacchāpi vinayaṃ pariyāpuṇissasi’’ iti evaṃ vadantassa anāpattīti yojanā. Sadisā eva sādisā.
విలేఖనకథావణ్ణనా.
Vilekhanakathāvaṇṇanā.
౧౭౨౫. మోహనకథాయం తావ –
1725. Mohanakathāyaṃ tāva –
‘‘అన్వడ్ఢమాసం యో భిక్ఖు;
‘‘Anvaḍḍhamāsaṃ yo bhikkhu;
పాతిమోక్ఖే అసేసతో;
Pātimokkhe asesato;
ఉద్దిస్సమానే అఞ్ఞాణ-
Uddissamāne aññāṇa-
తాయ పుచ్ఛతి అత్తనో’’తి. –
Tāya pucchati attano’’ti. –
పఠమగాథాయ భవితబ్బం. ఏవఞ్హి సతి ‘‘అఞ్ఞాణేనా’’తిఆదిగాథా పరిపుణ్ణసమ్బన్ధా సియాతి విఞ్ఞాయతి.
Paṭhamagāthāya bhavitabbaṃ. Evañhi sati ‘‘aññāṇenā’’tiādigāthā paripuṇṇasambandhā siyāti viññāyati.
అఞ్ఞాణేనాతి ఏత్థ వా ‘‘ఆపన్నత్తా’’తి సేసో. ఆపత్తిమోక్ఖోతి ఆపత్తియా మోక్ఖో. అఞ్ఞాణేన ఆపన్నత్తా ఆపత్తిమోక్ఖో నేవ విజ్జతీతి యోజనా. కిం కాతబ్బన్తి ఆహ ‘‘కారేతబ్బో’’తిఆది. యథా ధమ్మో ఠితో, తథా భిక్ఖు కారేతబ్బోతి సమ్బన్ధో. ధమ్మ-సద్దో పాళివాచకో, పాళియం యథా వుత్తం, తథా కారేతబ్బోతి అత్థో, దేసనాగామినీ ఆపత్తి చే, దేసాపేతబ్బో, వుట్ఠానగామినీ చే, వుట్ఠాపేతబ్బోతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘యథాధమ్మో కారేతబ్బో’’తి (పాచి॰ ౪౪౪). అఞ్ఞాణేన ఆపన్నత్తా తస్స ఆపత్తియా మోక్ఖో నత్థి. యథా పన ధమ్మో చ వినయో చ ఠితో, తథా భిక్ఖు కారేతబ్బో, దేసనాగామినిం చే ఆపన్నో హోతి, దేసాపేతబ్బో, వుట్ఠానగామినిం చే, వుట్ఠాపేతబ్బోతి అత్థో.
Aññāṇenāti ettha vā ‘‘āpannattā’’ti seso. Āpattimokkhoti āpattiyā mokkho. Aññāṇena āpannattā āpattimokkho neva vijjatīti yojanā. Kiṃ kātabbanti āha ‘‘kāretabbo’’tiādi. Yathā dhammo ṭhito, tathā bhikkhu kāretabboti sambandho. Dhamma-saddo pāḷivācako, pāḷiyaṃ yathā vuttaṃ, tathā kāretabboti attho, desanāgāminī āpatti ce, desāpetabbo, vuṭṭhānagāminī ce, vuṭṭhāpetabboti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yathādhammo kāretabbo’’ti (pāci. 444). Aññāṇena āpannattā tassa āpattiyā mokkho natthi. Yathā pana dhammo ca vinayo ca ṭhito, tathā bhikkhu kāretabbo, desanāgāminiṃ ce āpanno hoti, desāpetabbo, vuṭṭhānagāminiṃ ce, vuṭṭhāpetabboti attho.
౧౭౨౬. ఉత్తరిన్తి యథాధమ్మకరణతో ఉత్తరిం. దుతియేనేవాతి ఞత్తిదుతియేనేవ. నిన్దిత్వాతి ‘‘తస్స తే ఆవుసో అలాభా’’తిఆదినా గరహిత్వా.
1726.Uttarinti yathādhammakaraṇato uttariṃ. Dutiyenevāti ñattidutiyeneva. Ninditvāti ‘‘tassa te āvuso alābhā’’tiādinā garahitvā.
౧౭౨౭. ఏవం ఆరోపితే మోహేతి యథాధమ్మకరణతో ఉపరి యథావుత్తనయేన తం పుగ్గలం గరహిత్వా ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ తస్స ఏవం మోహే ఆరోపితే. పున యది మోహేతీతి యోజనా. తస్మిం మోహనకే పుగ్గలే పాచిత్తి వుత్తాతి యోజనా.
1727.Evaṃāropite moheti yathādhammakaraṇato upari yathāvuttanayena taṃ puggalaṃ garahitvā ñattidutiyāya kammavācāya tassa evaṃ mohe āropite. Puna yadi mohetīti yojanā. Tasmiṃ mohanake puggale pācitti vuttāti yojanā.
౧౭౨౮. దీపితం తికదుక్కటన్తి ‘‘అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ మోహేతి, వేమతికో, అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ మోహేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౪౭) తికదుక్కటం దస్సితం. ఏతస్స విపరియాయతో తికపాచిత్తియం వేదితబ్బం. యథాహ ‘‘ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ మోహేతి, వేమతికో, అధమ్మకమ్మసఞ్ఞీ మోహేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౪౭). ఏత్థ కమ్మన్తి మోహారోపనకమ్మం అధిప్పేతం. యథాహ ‘‘ధమ్మకమ్మేతిఆదీసు మోహారోపనకమ్మం అధిప్పేత’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౪౭).
1728.Dīpitaṃ tikadukkaṭanti ‘‘adhammakamme dhammakammasaññī moheti, vematiko, adhammakammasaññī moheti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 447) tikadukkaṭaṃ dassitaṃ. Etassa vipariyāyato tikapācittiyaṃ veditabbaṃ. Yathāha ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī moheti, vematiko, adhammakammasaññī moheti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 447). Ettha kammanti mohāropanakammaṃ adhippetaṃ. Yathāha ‘‘dhammakammetiādīsu mohāropanakammaṃ adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 447).
౧౭౨౯-౩౦. ‘‘న చ మోహేతుకామస్సా’’తిఆదీహి ‘‘అనాపత్తీతి విఞ్ఞేయ్య’’న్తి ఇదం పచ్చేకం యోజేతబ్బం. ‘‘విత్థారేన అసుతస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ఏత్థ ‘‘పాతిమోక్ఖ’’న్తి కమ్మపదం అపేక్ఖితబ్బం. విత్థారేన ఊనకద్వత్తిక్ఖత్తుం సుతస్స చాతి యోజనా. తథాతి ఇమినా ‘‘అనాపత్తీతి విఞ్ఞేయ్య’’న్తి ఇదం పచ్చామసతి.
1729-30.‘‘Na ca mohetukāmassā’’tiādīhi ‘‘anāpattīti viññeyya’’nti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Vitthārena asutassā’’ti padacchedo. Ettha ‘‘pātimokkha’’nti kammapadaṃ apekkhitabbaṃ. Vitthārena ūnakadvattikkhattuṃ sutassa cāti yojanā. Tathāti iminā ‘‘anāpattīti viññeyya’’nti idaṃ paccāmasati.
మోహనకథావణ్ణనా.
Mohanakathāvaṇṇanā.
౧౭౩౧-౨. కుద్ధోతి కుపితో. పహారం దేతీతి కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా నిస్సగ్గియేన వా అన్తమసో ఉప్పలపత్తేనాపి పహారం దేతి. యథాహ ‘‘పహారం దదేయ్యాతి కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా నిస్సగ్గియేన వా అన్తమసో ఉప్పలపత్తేనాపి పహారం దేతీ’’తి (పాచి॰ ౪౫౧). ఏత్థ ‘‘అఞ్ఞస్స భిక్ఖుస్సా’’తి సేసో. తస్సాతి అపేక్ఖిత్వా ‘‘యో’’తి లబ్భతి.
1731-2.Kuddhoti kupito. Pahāraṃ detīti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā antamaso uppalapattenāpi pahāraṃ deti. Yathāha ‘‘pahāraṃ dadeyyāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā antamaso uppalapattenāpi pahāraṃ detī’’ti (pāci. 451). Ettha ‘‘aññassa bhikkhussā’’ti seso. Tassāti apekkhitvā ‘‘yo’’ti labbhati.
అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘సమ్పహరితుకామేనా’’తిఆది, ఇమినా మరణాధిప్పాయేన పహటే పారాజికన్తి వుత్తం హోతి.
Aṭṭhakathāgataṃ vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘sampaharitukāmenā’’tiādi, iminā maraṇādhippāyena pahaṭe pārājikanti vuttaṃ hoti.
౧౭౩౩. ‘‘ఇతి ఏవం కతే అయం సఙ్ఘమజ్ఝేన విరోచతీ’’తి విరూపకరణాపేక్ఖో విరూపకరణే అపేక్ఖవా తస్స చ అపేక్ఖితస్స భిక్ఖుస్స కణ్ణం వా నాసం వా యది ఛిన్దతి, దుక్కటన్తి యోజనా.
1733. ‘‘Iti evaṃ kate ayaṃ saṅghamajjhena virocatī’’ti virūpakaraṇāpekkho virūpakaraṇe apekkhavā tassa ca apekkhitassa bhikkhussa kaṇṇaṃ vā nāsaṃ vā yadi chindati, dukkaṭanti yojanā.
౧౭౩౪. అనుపసమ్పన్నేతి సామివచనత్థే భుమ్మం. ‘‘ఇత్థియా’’తిఆదీహి పదేహి యథారహం యోజేతబ్బం ‘‘అనుపసమ్పన్నాయ ఇత్థియా అనుపసమ్పన్నస్స పురిసస్సా’’తి. తిరచ్ఛానగతస్సపీతి ఏత్థ ‘‘అన్తమసో’’తి సేసో. యథాహ ‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతస్సపీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౫౨).
1734.Anupasampanneti sāmivacanatthe bhummaṃ. ‘‘Itthiyā’’tiādīhi padehi yathārahaṃ yojetabbaṃ ‘‘anupasampannāya itthiyā anupasampannassa purisassā’’ti. Tiracchānagatassapīti ettha ‘‘antamaso’’ti seso. Yathāha ‘‘antamaso tiracchānagatassapī’’ti (pāci. aṭṭha. 452).
౧౭౩౫. ‘‘సచే పహరతి ఇత్థిఞ్చా’’తి పదచ్ఛేదో. రత్తేన చేతసాతి కాయసంసగ్గరాగేన రత్తేన చిత్తేన. వినిద్దిట్ఠాతి ‘‘యో పన భిక్ఖు ఓతిణ్ణో విపరిణతేన చిత్తేన మాతుగామేన సద్ధిం కాయసంసగ్గం సమాపజ్జేయ్యా’’తిఆదినా (పారా॰ ౨౭౦) దస్సితా.
1735. ‘‘Sace paharati itthiñcā’’ti padacchedo. Rattena cetasāti kāyasaṃsaggarāgena rattena cittena. Viniddiṭṭhāti ‘‘yo pana bhikkhu otiṇṇo vipariṇatena cittena mātugāmena saddhiṃ kāyasaṃsaggaṃ samāpajjeyyā’’tiādinā (pārā. 270) dassitā.
౧౭౩౬. మోక్ఖాధిప్పాయోతి తతో అత్తనో మోక్ఖం పత్థేన్తో. దోసో న విజ్జతీతి దుక్కటాదికోపి దోసో నత్థి.
1736.Mokkhādhippāyoti tato attano mokkhaṃ patthento. Doso na vijjatīti dukkaṭādikopi doso natthi.
౧౭౩౭-౯. హేఠేతుకామమాయన్తం చోరమ్పి వా పచ్చత్థికమ్పి వా అన్తరామగ్గే పస్సిత్వాతి యోజనా. దిస్వా కథం పటిపజ్జితబ్బన్తి ఆహ ‘‘మా ఇధాగచ్ఛుపాసకా’’తిఆది, ఆగమనపటిక్ఖేపేన తత్థేవ తిట్ఠాతి వుత్తం హోతి. ఆయన్తన్తి ఏవం వుత్తే తం అనాదియిత్వా ఆగచ్ఛన్తం. యథాహ ‘‘వచనం అనాదియిత్వా ఆగచ్ఛన్త’’న్తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౫౩).
1737-9. Heṭhetukāmamāyantaṃ corampi vā paccatthikampi vā antarāmagge passitvāti yojanā. Disvā kathaṃ paṭipajjitabbanti āha ‘‘mā idhāgacchupāsakā’’tiādi, āgamanapaṭikkhepena tattheva tiṭṭhāti vuttaṃ hoti. Āyantanti evaṃ vutte taṃ anādiyitvā āgacchantaṃ. Yathāha ‘‘vacanaṃ anādiyitvā āgacchanta’’nti (pāci. aṭṭha. 453).
ఏసేవ నయోతి ‘‘మా ఆగచ్ఛా’తి వుత్తేపి ఆగచ్ఛన్తం పహటే మతేపి అనాపత్తీ’’తి అయం నయో.
Eseva nayoti ‘‘mā āgacchā’ti vuttepi āgacchantaṃ pahaṭe matepi anāpattī’’ti ayaṃ nayo.
౧౭౪౦. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, వేమతికో, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ పహారం దేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౫౨) తికపాచిత్తియం వుత్తం. సేసేతి అనుపసమ్పన్నే. తికదుక్కటన్తి ‘‘అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ, వేమతికో , అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ పహారం దేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౫౨) తికదుక్కటం వుత్తం. అనాణత్తికత్తా ఆహ ‘‘కాయచిత్తసముట్ఠాన’’న్తి. కాయచిత్తానం సుఖోపేక్ఖాపి సమ్భవన్తీతి తతో విసేసేతుమాహ ‘‘దుక్ఖవేదన’’న్తి.
1740.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī pahāraṃ deti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 452) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Seseti anupasampanne. Tikadukkaṭanti ‘‘anupasampanne upasampannasaññī, vematiko , anupasampannasaññī pahāraṃ deti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 452) tikadukkaṭaṃ vuttaṃ. Anāṇattikattā āha ‘‘kāyacittasamuṭṭhāna’’nti. Kāyacittānaṃ sukhopekkhāpi sambhavantīti tato visesetumāha ‘‘dukkhavedana’’nti.
పహారకథావణ్ణనా.
Pahārakathāvaṇṇanā.
౧౭౪౧. కాయన్తి కాయేకదేసం హత్థాదిఅవయవమాహ. వాతి దుతియత్థసమ్పిణ్డనే. కాయబద్ధన్తి కాయపటిబద్ధం పహరణయోగ్గాయోగ్గేసు కత్తరయట్ఠిసత్థాదీసు అఞ్ఞతరం. సచే ఉచ్చారేయ్యాతి సచే పహరణాకారం దస్సేత్వా ఉక్ఖిపేయ్య, ఇదం ‘‘కాయం వా కాయపటిబద్ధం వా’’తి ఇమేహి పదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. తస్సాతి ఉచ్చారితకాయాదికస్స. ఉగ్గిరణపచ్చయాతి ఉక్ఖిపనకారణా.
1741.Kāyanti kāyekadesaṃ hatthādiavayavamāha. Vāti dutiyatthasampiṇḍane. Kāyabaddhanti kāyapaṭibaddhaṃ paharaṇayoggāyoggesu kattarayaṭṭhisatthādīsu aññataraṃ. Sace uccāreyyāti sace paharaṇākāraṃ dassetvā ukkhipeyya, idaṃ ‘‘kāyaṃ vā kāyapaṭibaddhaṃ vā’’ti imehi padehi paccekaṃ yojetabbaṃ. Tassāti uccāritakāyādikassa. Uggiraṇapaccayāti ukkhipanakāraṇā.
౧౭౪౨. అసమ్పహరితుకామేనాతి పహారదానం అనిచ్ఛన్తేన. దిన్నత్తాతి పహారస్స దిన్నత్తా. అప్పహరితుకామత్తా పురిమసిక్ఖాపదేన పాచిత్తియం న హోతి, ఉగ్గిరితుకామతాయ కతపయోగస్స ఉగ్గిరణమత్తే అట్ఠత్వా పహారస్స దిన్నత్తా ఇమినాపి పాచిత్తియం న హోతి, అజ్ఝాసయస్స, పయోగస్స చ అసుద్ధత్తా అనాపత్తియాపి న భవితబ్బన్తి దుక్కటం వుత్తం.
1742.Asampaharitukāmenāti pahāradānaṃ anicchantena. Dinnattāti pahārassa dinnattā. Appaharitukāmattā purimasikkhāpadena pācittiyaṃ na hoti, uggiritukāmatāya katapayogassa uggiraṇamatte aṭṭhatvā pahārassa dinnattā imināpi pācittiyaṃ na hoti, ajjhāsayassa, payogassa ca asuddhattā anāpattiyāpi na bhavitabbanti dukkaṭaṃ vuttaṃ.
౧౭౪౩. సచే తేన పహారేన భిక్ఖునో హత్థాదీసుపి యం కిఞ్చి అఙ్గం భిజ్జతి, పహటస్స పహారదాయకస్స దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో.
1743. Sace tena pahārena bhikkhuno hatthādīsupi yaṃ kiñci aṅgaṃ bhijjati, pahaṭassa pahāradāyakassa dukkaṭanti sambandho.
౧౭౪౪. సేసో వినిచ్ఛయో ‘‘మోక్ఖాధిప్పాయో’’తిఆదికో ఇధ అవుత్తో వినిచ్ఛయో సముట్ఠానాదినా సద్ధిం అనన్తరే వుత్తనయేన వినయఞ్ఞునా వేదితబ్బోతి యోజనా. ‘‘తిరచ్ఛానాదీనం వచ్చకరణాదిం దిస్వాన పలాపేతుకామతాయ కుజ్ఝిత్వాపి ఉగ్గిరన్తస్స మోక్ఖాధిప్పాయో ఏవా’’తి వదన్తి.
1744.Seso vinicchayo ‘‘mokkhādhippāyo’’tiādiko idha avutto vinicchayo samuṭṭhānādinā saddhiṃ anantare vuttanayena vinayaññunā veditabboti yojanā. ‘‘Tiracchānādīnaṃ vaccakaraṇādiṃ disvāna palāpetukāmatāya kujjhitvāpi uggirantassa mokkhādhippāyo evā’’ti vadanti.
తలసత్తికథావణ్ణనా.
Talasattikathāvaṇṇanā.
౧౭౪౫. అమూలకేనాతి దిట్ఠాదిమూలవిరహితేన, ఏత్థ ‘‘భిక్ఖు’’న్తి సేసో. సఙ్ఘాదిసేసేనాతి తేరసన్నం అఞ్ఞతరేన. తస్సాతి చోదకస్స, చోదాపకస్స వా పాపభిక్ఖునో. సచే చుదితకో తస్మిం ఖణే ‘‘ఏస మం చోదేతీ’’తి జానాతి, పాచిత్తియం సియాతి యోజనా, ఇమినా ‘‘సచే ఏవం న జానాతి, చిరేన వా జానాతి, దుక్కటం హోతీ’’తి సిద్ధం.
1745.Amūlakenāti diṭṭhādimūlavirahitena, ettha ‘‘bhikkhu’’nti seso. Saṅghādisesenāti terasannaṃ aññatarena. Tassāti codakassa, codāpakassa vā pāpabhikkhuno. Sace cuditako tasmiṃ khaṇe ‘‘esa maṃ codetī’’ti jānāti, pācittiyaṃ siyāti yojanā, iminā ‘‘sace evaṃ na jānāti, cirena vā jānāti, dukkaṭaṃ hotī’’ti siddhaṃ.
౧౭౪౬. తత్థాతి ఉపసమ్పన్నే. తికపాచిత్తియన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ అమూలకేన సఙ్ఘాదిసేసేన అనుద్ధంసేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. వేమతికో…పే॰… అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ అమూలకేన సఙ్ఘాదిసేసేన అనుద్ధంసేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౬౨) తికపాచిత్తియం . దిట్ఠాచారవిపత్తియా చోదకో దుక్కటాపత్తీతి అమూలికాయ దిట్ఠివిపత్తియా వా ఆచారవిపత్తియా వా అనుద్ధంసేన్తస్స దుక్కటాపత్తి హోతీతి అత్థో. సేసే చాతి అనుపసమ్పన్నే. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తీణి దుక్కటాని హోన్తీతి అత్థో.
1746.Tatthāti upasampanne. Tikapācittiyanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī amūlakena saṅghādisesena anuddhaṃseti, āpatti pācittiyassa. Vematiko…pe… anupasampannasaññī amūlakena saṅghādisesena anuddhaṃseti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 462) tikapācittiyaṃ . Diṭṭhācāravipattiyā codako dukkaṭāpattīti amūlikāya diṭṭhivipattiyā vā ācāravipattiyā vā anuddhaṃsentassa dukkaṭāpatti hotīti attho. Sese cāti anupasampanne. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi dukkaṭāni hontīti attho.
౧౭౪౭. ‘‘తథాసఞ్ఞిస్స అనాపత్తీ’’తి పదచ్ఛేదో. తథాసఞ్ఞిస్సాతి సమూలకసఞ్ఞిస్స.
1747. ‘‘Tathāsaññissa anāpattī’’ti padacchedo. Tathāsaññissāti samūlakasaññissa.
అమూలకకథావణ్ణనా.
Amūlakakathāvaṇṇanā.
౧౭౪౮-౯. సఞ్చిచ్చాతి తస్స పరిపుణ్ణవీసతివస్సాదిభావం జానన్తోయేవ. భిక్ఖునోతి ఏత్థ ‘‘అఞ్ఞస్సా’’తి సేసో . ఊనవీసతివస్సో త్వం మఞ్ఞేతి ఏత్థ ‘‘మఞ్ఞే’’తి ఇమినా పరికప్పత్థవాచినా నిపాతేన ‘‘ఉదకం మఞ్ఞే ఆదిత్త’’న్తిఆదీసు (పారా॰ ౩౮౩) వియ ముసావాదాపత్తియా అవిసయతం దీపేతి. హితేసితాయ అనుసిట్ఠిదానాదికే తథారూపే అఞ్ఞస్మిం పచ్చయే కారణే అసతి ‘‘ఊనవీసతివస్సో త్వం మఞ్ఞే’’ ఇతి ఏవమాదినా అఞ్ఞస్స భిక్ఖునో యో భిక్ఖు సచే సఞ్చిచ్చ కుక్కుచ్చం ఉప్పాదేయ్య, తస్స ఏవం కుక్కుచ్చం ఉప్పాదేన్తస్స భిక్ఖునో వాచాయ వాచాయ పాచిత్తి హోతీతి యోజనా.
1748-9.Sañciccāti tassa paripuṇṇavīsativassādibhāvaṃ jānantoyeva. Bhikkhunoti ettha ‘‘aññassā’’ti seso . Ūnavīsativasso tvaṃ maññeti ettha ‘‘maññe’’ti iminā parikappatthavācinā nipātena ‘‘udakaṃ maññe āditta’’ntiādīsu (pārā. 383) viya musāvādāpattiyā avisayataṃ dīpeti. Hitesitāya anusiṭṭhidānādike tathārūpe aññasmiṃ paccaye kāraṇe asati ‘‘ūnavīsativasso tvaṃ maññe’’ iti evamādinā aññassa bhikkhuno yo bhikkhu sace sañcicca kukkuccaṃ uppādeyya, tassa evaṃ kukkuccaṃ uppādentassa bhikkhuno vācāya vācāya pācitti hotīti yojanā.
౧౭౫౦. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ సఞ్చిచ్చ కుక్కుచ్చం ఉపదహతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. వేమతికో…పే॰… అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీ సఞ్చిచ్చ కుక్కుచ్చం ఉపదహతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి॰ ౪౬౭) తికపాచిత్తియం వుత్తం. సేసే చాతి అనుపసమ్పన్నే చ. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన తికదుక్కటం. వజ్జమేవ వజ్జతా.
1750.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī sañcicca kukkuccaṃ upadahati, āpatti pācittiyassa. Vematiko…pe… anupasampannasaññī sañcicca kukkuccaṃ upadahati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 467) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Sese cāti anupasampanne ca. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. Vajjameva vajjatā.
౧౭౫౧. హితేసితాయ భాసతోతి సమ్బన్ధో. మా ఏవన్తి ఏత్థ ‘‘కరోహీ’’తి సేసో, పునపి మా ఏవం కరోహీతి అత్థో. ‘‘అహం తం ఇత్థియా సహ నిసిన్నం మఞ్ఞే, తయా వికాలే భుత్తం మఞ్ఞే, పున మా ఏవం కరోహి’’ ఇతి హితేసితాయ భాసతో అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.
1751. Hitesitāya bhāsatoti sambandho. Mā evanti ettha ‘‘karohī’’ti seso, punapi mā evaṃ karohīti attho. ‘‘Ahaṃ taṃ itthiyā saha nisinnaṃ maññe, tayā vikāle bhuttaṃ maññe, puna mā evaṃ karohi’’ iti hitesitāya bhāsato anāpatti pakāsitāti yojanā.
సఞ్చిచ్చకథావణ్ణనా.
Sañciccakathāvaṇṇanā.
౧౭౫౩. భణ్డనం నామ కలహో, భణ్డనం జాతం యేసన్తి విగ్గహో, జాతభణ్డనానన్తి అత్థో, ‘‘వచన’’న్తి సేసో. సోతుం ఉపస్సుతిం తిట్ఠేయ్యాతి యోజనా. ఉపేచ్చ సుయ్యతి ఏత్థాతి హి ఉపస్సుతి, ఠానం, యం ఠానం ఉపగతేన సక్కా హోతి కథేన్తానం సద్దం సోతుం, తత్థాతి అత్థో. యో పన భిక్ఖు భణ్డనజాతానం భిక్ఖూనం వచనం సోతుం ఉపస్సుతిం సచే తిట్ఠేయ్య, తస్స పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.
1753.Bhaṇḍanaṃ nāma kalaho, bhaṇḍanaṃ jātaṃ yesanti viggaho, jātabhaṇḍanānanti attho, ‘‘vacana’’nti seso. Sotuṃ upassutiṃ tiṭṭheyyāti yojanā. Upecca suyyati etthāti hi upassuti, ṭhānaṃ, yaṃ ṭhānaṃ upagatena sakkā hoti kathentānaṃ saddaṃ sotuṃ, tatthāti attho. Yo pana bhikkhu bhaṇḍanajātānaṃ bhikkhūnaṃ vacanaṃ sotuṃ upassutiṃ sace tiṭṭheyya, tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā.
౧౭౫౪. చోదేతుకామతాయ గచ్ఛతో అస్సాతి యోజనా.
1754. Codetukāmatāya gacchato assāti yojanā.
౧౭౫౫. సోతున్తి పచ్ఛతో గచ్ఛన్తానం భణ్డనజాతానం వచనం సోతుం. ఓహీయన్తస్సాతి పకతిగమనం హాపేత్వా ఓసక్కన్తస్స. పురతో గచ్ఛతో భిక్ఖుస్స దుక్కటన్తి యోజనా. గచ్ఛతో తురితం వాపీతి పురతో గచ్ఛన్తానం భణ్డనజాతానం వచనం సోతుం పచ్ఛతో సీఘం గచ్ఛన్తస్సాపి. అయమేవ వినిచ్ఛయోతి పదే పదే అయం ఏవ వినిచ్ఛయో.
1755.Sotunti pacchato gacchantānaṃ bhaṇḍanajātānaṃ vacanaṃ sotuṃ. Ohīyantassāti pakatigamanaṃ hāpetvā osakkantassa. Purato gacchato bhikkhussa dukkaṭanti yojanā. Gacchato turitaṃ vāpīti purato gacchantānaṃ bhaṇḍanajātānaṃ vacanaṃ sotuṃ pacchato sīghaṃ gacchantassāpi. Ayameva vinicchayoti pade pade ayaṃ eva vinicchayo.
౧౭౫౬. అత్తనో ఠితోకాసన్తి సమ్బన్ధో. ఉక్కాసిత్వాపి వాతి ఉక్కాసితసద్దం కత్వా వా. ఏత్థ అహన్తి వా వత్వా ఞాపేతబ్బన్తి యోజనా.
1756. Attano ṭhitokāsanti sambandho. Ukkāsitvāpi vāti ukkāsitasaddaṃ katvā vā. Ettha ahanti vā vatvā ñāpetabbanti yojanā.
౧౭౫౭. తికపాచిత్తియం వుత్తం ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన. సేసే చాతి అనుపసమ్పన్నే. తికదుక్కటం అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞివేమతికఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞీనం వసేన.
1757.Tikapācittiyaṃ vuttaṃ upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena. Sese cāti anupasampanne. Tikadukkaṭaṃ anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena.
౧౭౫౮. ఓరమిస్సన్తి మయా గహితదుగ్గాహతో విరమిస్సామి.
1758.Oramissanti mayā gahitaduggāhato viramissāmi.
౧౭౫౯. కాయచిత్తతో చ కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠానతో థేయ్యసత్థసముట్ఠానం. సియా కిరియం సోతుకామతాయ గమనవసేన, సియా అకిరియం ఠితట్ఠానం ఆగన్త్వా మన్తయమానం అజానాపనవసేన, తేనాహ ‘‘ఇదం హోతి క్రియాక్రియ’’న్తి. గమనేన సిజ్ఝనతో కాయకమ్మం . తుణ్హీభావేన సిజ్ఝనతో వచీకమ్మం. సదోసన్తి సావజ్జం, అకుసలచిత్తన్తి వుత్తం హోతి.
1759. Kāyacittato ca kāyavācācittato ca samuṭṭhānato theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Siyā kiriyaṃ sotukāmatāya gamanavasena, siyā akiriyaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ āgantvā mantayamānaṃ ajānāpanavasena, tenāha ‘‘idaṃ hoti kriyākriya’’nti. Gamanena sijjhanato kāyakammaṃ. Tuṇhībhāvena sijjhanato vacīkammaṃ. Sadosanti sāvajjaṃ, akusalacittanti vuttaṃ hoti.
ఉపస్సుతికథావణ్ణనా.
Upassutikathāvaṇṇanā.
౧౭౬౦. ధమ్మికానన్తి ధమ్మేన వినయేన సత్థుసాసనేన కతానం. కమ్మానన్తి అపలోకనకమ్మం, ఞత్తికమ్మం, ఞత్తిదుతియకమ్మం, ఞత్తిచతుత్థకమ్మన్తి ఇమేసం చతున్నం కమ్మానం. ఖీయతీతి అరుచిం పకాసేతి.
1760.Dhammikānanti dhammena vinayena satthusāsanena katānaṃ. Kammānanti apalokanakammaṃ, ñattikammaṃ, ñattidutiyakammaṃ, ñatticatutthakammanti imesaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Khīyatīti aruciṃ pakāseti.
౧౭౬౧. ఉభయత్థాతి అధమ్మే, ధమ్మే చ.
1761.Ubhayatthāti adhamme, dhamme ca.
౧౭౬౨. అధమ్మేనాతి ఏత్థ ‘‘కమ్మేనా’’తి సేసో, ధమ్మవిరుద్ధేన కమ్మేనాతి అత్థో. ‘‘కమ్మస్మి’’న్తి ఇదం విభత్తిం విపరిణామేత్వా ‘‘కమ్మేనా’’తి అనువత్తేతబ్బం. వగ్గేనాతి ‘‘ఛన్దారహానం ఛన్దో ఆహటో హోతి, సమ్ముఖీభూతా న పటిక్కోసన్తీ’’తి (మహావ॰ ౩౮౭) వుత్తసామగ్గిలక్ఖణస్స విరుద్ధత్తా అసమగ్గేన, ఏత్థ ‘‘సఙ్ఘేనా’’తి సేసో. ‘‘తథా అకమ్మారహస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘అధమ్మేన కమ్మేన ఇమే కమ్మం కరోన్తీ’’తి చ ‘‘అసమగ్గేన సఙ్ఘేన ఇమే కమ్మం కరోన్తీ’’తి చ ‘‘అధమ్మేన కమ్మేన వగ్గేన సఙ్ఘేన ఇమే కమ్మం కరోన్తీ’’తి చ తథా ‘‘అకమ్మారహస్స ఇమే కమ్మం కరోన్తీ’’తి చ ఞత్వా యో ఖీయతి, తస్స చ అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.
1762.Adhammenāti ettha ‘‘kammenā’’ti seso, dhammaviruddhena kammenāti attho. ‘‘Kammasmi’’nti idaṃ vibhattiṃ vipariṇāmetvā ‘‘kammenā’’ti anuvattetabbaṃ. Vaggenāti ‘‘chandārahānaṃ chando āhaṭo hoti, sammukhībhūtā na paṭikkosantī’’ti (mahāva. 387) vuttasāmaggilakkhaṇassa viruddhattā asamaggena, ettha ‘‘saṅghenā’’ti seso. ‘‘Tathā akammārahassā’’ti padacchedo. ‘‘Adhammena kammena ime kammaṃ karontī’’ti ca ‘‘asamaggena saṅghena ime kammaṃ karontī’’ti ca ‘‘adhammena kammena vaggena saṅghena ime kammaṃ karontī’’ti ca tathā ‘‘akammārahassa ime kammaṃ karontī’’ti ca ñatvā yo khīyati, tassa ca anāpatti pakāsitāti yojanā.
కమ్మపటిబాహనకథావణ్ణనా.
Kammapaṭibāhanakathāvaṇṇanā.
౧౭౬౪-౫. ఆరోచితం వత్థు యావ న వినిచ్ఛితం వాతి యోజనా, ‘‘చోదకేన చ చుదితకేన చ అత్తనో కథా కథితా, అనువిజ్జకో సమ్మతో, ఏత్తావతాపి వత్థుమేవ ఆరోచితం హోతీ’’తి (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౪౮౧) అట్ఠకథాయ వుత్తత్తా ఆరోచితం వత్థు యావ న వినిచ్ఛితం హోతీతి అత్థో. ఞత్తి వా ఠపితా , కమ్మవాచా నిట్ఠం యావ న గచ్ఛతి, ఏతస్మిం…పే॰…హోతి ఆపత్తి దుక్కటన్తి యోజనా.
1764-5. Ārocitaṃ vatthu yāva na vinicchitaṃ vāti yojanā, ‘‘codakena ca cuditakena ca attano kathā kathitā, anuvijjako sammato, ettāvatāpi vatthumeva ārocitaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 481) aṭṭhakathāya vuttattā ārocitaṃ vatthu yāva na vinicchitaṃ hotīti attho. Ñatti vā ṭhapitā , kammavācā niṭṭhaṃ yāva na gacchati, etasmiṃ…pe…hoti āpatti dukkaṭanti yojanā.
౧౭౬౬. ఛన్దం అదత్వా హత్థపాసే జహితే తస్స పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.
1766. Chandaṃ adatvā hatthapāse jahite tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā.
౧౭౬౭-౯. అధమ్మేపి కమ్మస్మిం ధమ్మకమ్మన్తి సఞ్ఞినో దుక్కటన్తి యోజనా. ధమ్మకమ్మే చ అధమ్మకమ్మసఞ్ఞినో అనాపత్తి ఇధ న వుత్తా, పాళియం పన వుత్తత్తా ఇధాపి యోజేతబ్బా. ‘‘సఙ్ఘస్స భణ్డనాదీని భవిస్సన్తీ’’తి సఞ్ఞినో గచ్ఛతో చ యో వా గిలానో హోతి, తస్స గచ్ఛతో చ గిలానస్స కరణీయే సతి గచ్ఛతో చ కమ్మం నకోపేతుకామస్స గచ్ఛతో చ పస్సావనాదినా పీళితస్స గచ్ఛతో చ ‘‘ఆగమిస్సామి’’ఇతి ఏవం గచ్ఛతోపి న దోసతాతి యోజనా. తత్థ దోసో ఏవ దోసతా, ఆపత్తి, నదోసతా అనాపత్తి. హత్థపాసం విజహిత్వా గమనేన, ఛన్దస్స అదానేన చ ఆపజ్జనతో క్రియాక్రియం.
1767-9. Adhammepi kammasmiṃ dhammakammanti saññino dukkaṭanti yojanā. Dhammakamme ca adhammakammasaññino anāpatti idha na vuttā, pāḷiyaṃ pana vuttattā idhāpi yojetabbā. ‘‘Saṅghassa bhaṇḍanādīni bhavissantī’’ti saññino gacchato ca yo vā gilāno hoti, tassa gacchato ca gilānassa karaṇīye sati gacchato ca kammaṃ nakopetukāmassa gacchato ca passāvanādinā pīḷitassa gacchato ca ‘‘āgamissāmi’’iti evaṃ gacchatopi na dosatāti yojanā. Tattha doso eva dosatā, āpatti, nadosatā anāpatti. Hatthapāsaṃ vijahitvā gamanena, chandassa adānena ca āpajjanato kriyākriyaṃ.
ఛన్దంఅదత్వాగమనకథావణ్ణనా.
Chandaṃadatvāgamanakathāvaṇṇanā.
౧౭౭౦-౧. సమగ్గేన సఙ్ఘేన సద్ధిన్తి సమానసంవాసకేన సమానసీమాయం ఠితేన సఙ్ఘేన సద్ధిం. వుత్తఞ్హి ‘‘సమగ్గో నామ సఙ్ఘో సమానసంవాసకో సమానసీమాయం ఠితో’’తి (పాచి॰ ౪౮౬). చీవరన్తి వికప్పనుపగమాహ. యథాహ ‘‘చీవరం నామ ఛన్నం చీవరానం అఞ్ఞతరం చీవరం వికప్పనుపగం పచ్ఛిమ’’న్తి (పాచి॰ ౪౮౬). సమ్మతస్సాతి సేనాసనపఞ్ఞాపకాదిసమ్ముతిం పత్తేసు అఞ్ఞతరస్స. ఖీయతీతి ‘‘యో యో మిత్తో, తస్స తస్స దేన్తీ’’తిఆదినా నయేన అవణ్ణం భణతి.
1770-1.Samaggena saṅghena saddhinti samānasaṃvāsakena samānasīmāyaṃ ṭhitena saṅghena saddhiṃ. Vuttañhi ‘‘samaggo nāma saṅgho samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito’’ti (pāci. 486). Cīvaranti vikappanupagamāha. Yathāha ‘‘cīvaraṃ nāma channaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ cīvaraṃ vikappanupagaṃ pacchima’’nti (pāci. 486). Sammatassāti senāsanapaññāpakādisammutiṃ pattesu aññatarassa. Khīyatīti ‘‘yo yo mitto, tassa tassa dentī’’tiādinā nayena avaṇṇaṃ bhaṇati.
ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞివేమతికఅధమ్మకమ్మసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియం వుత్తం.
Dhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
౧౭౭౨-౪. సఙ్ఘేనాసమ్మతస్సాపి చీవరం, అఞ్ఞమేవ వా తథేవ సమగ్గేన సఙ్ఘేన దత్వా ఖీయతి, తస్స దుక్కటన్తి యోజనా. అనుపసమ్పన్నే తథేవ సమగ్గేన సఙ్ఘేన దిన్నే సబ్బత్థ చీవరే, అఞ్ఞపరిక్ఖారే చ దుక్కటన్తి యోజనా. అనుపసమ్పన్నేతి సమ్పదానత్థే భుమ్మం, అనుపసమ్పన్నస్సాతి అత్థో.
1772-4. Saṅghenāsammatassāpi cīvaraṃ, aññameva vā tatheva samaggena saṅghena datvā khīyati, tassa dukkaṭanti yojanā. Anupasampanne tatheva samaggena saṅghena dinne sabbattha cīvare, aññaparikkhāre ca dukkaṭanti yojanā. Anupasampanneti sampadānatthe bhummaṃ, anupasampannassāti attho.
సభావతో ఛన్దాదీనం వసేనేవ కరోన్తం ఖీయన్తస్స చ అనాపత్తీతి యోజనా. నయా వినిచ్ఛయక్కమా.
Sabhāvato chandādīnaṃ vaseneva karontaṃ khīyantassa ca anāpattīti yojanā. Nayā vinicchayakkamā.
దుబ్బలకథావణ్ణనా.
Dubbalakathāvaṇṇanā.
౧౭౭౫. ఇదం ద్వాదసమన్తి సమ్బన్ధో, ‘‘యో పన భిక్ఖు జానం సఙ్ఘికం లాభం పరిణతం పుగ్గలస్స పరిణామేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౪౯౦) ఇమం ద్వాదసమం సిక్ఖాపదన్తి అత్థో. తింసకకణ్డస్మిం నిస్సగ్గియకణ్డే. అన్తిమేనాతి ఏత్థ ‘‘సిక్ఖాపదేనా’’తి పకరణతో లబ్భతి. చ-సద్దో ఏవకారత్థో. ‘‘యో పన భిక్ఖు జానం సఙ్ఘికం లాభం పరిణతం అత్తనో పరిణామేయ్య, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి (పారా॰ ౬౫౮) ఇమినా అన్తిమేనేవ సిక్ఖాపదేన సబ్బథా సబ్బం వత్తబ్బం తుల్యన్తి యోజనా. అయమేవ విసేసతాతి ఏత్థ విసేసోయేవ విసేసతా, అయమేవ విసేసోతి అత్థో.
1775. Idaṃ dvādasamanti sambandho, ‘‘yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ puggalassa pariṇāmeyya, pācittiya’’nti (pāci. 490) imaṃ dvādasamaṃ sikkhāpadanti attho. Tiṃsakakaṇḍasmiṃ nissaggiyakaṇḍe. Antimenāti ettha ‘‘sikkhāpadenā’’ti pakaraṇato labbhati. Ca-saddo evakārattho. ‘‘Yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ attano pariṇāmeyya, nissaggiyaṃ pācittiya’’nti (pārā. 658) iminā antimeneva sikkhāpadena sabbathā sabbaṃ vattabbaṃ tulyanti yojanā. Ayameva visesatāti ettha visesoyeva visesatā, ayameva visesoti attho.
౧౭౭౬. తత్థాతి తస్మిం నిస్సగ్గియావసానే సిక్ఖాపదే. అత్తనో పరిణామనాతి అత్తనో పరిణామనహేతు.
1776.Tatthāti tasmiṃ nissaggiyāvasāne sikkhāpade. Attano pariṇāmanāti attano pariṇāmanahetu.
పరిణామనకథావణ్ణనా.
Pariṇāmanakathāvaṇṇanā.
సహధమ్మికవగ్గో అట్ఠమో.
Sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
౧౭౭౭-౮. యో పన భిక్ఖు దేవియా వాపి రఞ్ఞో వాపి అవిదితాగమనో అప్పటిసంవిదితాగమనో సయనీయఘరా రాజస్మిం అనిక్ఖన్తే, దేవియా అనిక్ఖన్తాయ తస్స సయనీయఘరస్స ఉమ్మారం ఇన్దఖీలం సచే అతిక్కమేయ్య, తస్స భిక్ఖునో పఠమే పాదే దుక్కటం సియా, దుతియే పాదే పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.
1777-8.Yo pana bhikkhu deviyā vāpi rañño vāpi aviditāgamano appaṭisaṃviditāgamano sayanīyagharā rājasmiṃ anikkhante, deviyā anikkhantāya tassa sayanīyagharassa ummāraṃ indakhīlaṃ sace atikkameyya, tassa bhikkhuno paṭhame pāde dukkaṭaṃ siyā, dutiye pāde pācittiyaṃ siyāti yojanā.
౧౭౭౯. పటిసంవిదితేతి అత్తనో ఆగమనే నివేదితే. నేవపటిసంవిదితసఞ్ఞినోతి అనివేదితసఞ్ఞినో. తత్థాతి తస్మిం పటిసంవిదితాగమనే. వేమతికస్సాతి ‘‘పటిసంవిదితం ను ఖో, న పటిసంవిదితం ను ఖో’’తి సంసయమాపన్నస్స.
1779.Paṭisaṃviditeti attano āgamane nivedite. Nevapaṭisaṃviditasaññinoti aniveditasaññino. Tatthāti tasmiṃ paṭisaṃviditāgamane. Vematikassāti ‘‘paṭisaṃviditaṃ nu kho, na paṭisaṃviditaṃ nu kho’’ti saṃsayamāpannassa.
౧౭౮౦-౧. నేవ ఖత్తియస్స అప్పటిసంవిదితేపి వా న ఖత్తియాభిసేకేన అభిసిత్తస్స అప్పటిసంవిదితేపి వా పవిసతో న దోసోతి యోజనా, ఏవరూపానం అనివేదితేపి పవిసన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో.
1780-1. Neva khattiyassa appaṭisaṃviditepi vā na khattiyābhisekena abhisittassa appaṭisaṃviditepi vā pavisato na dosoti yojanā, evarūpānaṃ aniveditepi pavisantassa anāpattīti attho.
ఉభోసు రాజిని చ దేవియా చ సయనిఘరతో బహి నిక్ఖన్తేసు పవిసతోపి వా ఉభిన్నం అఞ్ఞతరస్మిం నిక్ఖన్తే పవిసతోపి వా న దోసోతి యోజనా. కథినేనాతి ఏత్థ ‘‘సముట్ఠానాదినా సమ’’న్తి సేసో, ఇదం సిక్ఖాపదం సముట్ఠానాదివసేన కథినసిక్ఖాపదేన సమానన్తి వుత్తం హోతి. సయనీయఘరప్పవేసో క్రియం. అప్పటిసంవేదనం అక్రియం.
Ubhosu rājini ca deviyā ca sayanigharato bahi nikkhantesu pavisatopi vā ubhinnaṃ aññatarasmiṃ nikkhante pavisatopi vā na dosoti yojanā. Kathinenāti ettha ‘‘samuṭṭhānādinā sama’’nti seso, idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānādivasena kathinasikkhāpadena samānanti vuttaṃ hoti. Sayanīyagharappaveso kriyaṃ. Appaṭisaṃvedanaṃ akriyaṃ.
అన్తేపురకథావణ్ణనా.
Antepurakathāvaṇṇanā.
౧౭౮౨. రజతం , జాతరూపం వా అత్తనో అత్థాయ ఉగ్గణ్హన్తస్స, ఉగ్గణ్హాపయతోపి వా తస్స నిస్సగ్గియాపత్తీతి యోజనా.
1782. Rajataṃ , jātarūpaṃ vā attano atthāya uggaṇhantassa, uggaṇhāpayatopi vā tassa nissaggiyāpattīti yojanā.
౧౭౮౩. గణపుగ్గలసఙ్ఘానం అత్థాయ చేతియే నవకమ్మస్స అత్థాయ ఉగ్గణ్హాపయతో, ఉగ్గణ్హతోపి వా దుక్కటం హోతీతి యోజనా. జాతరూపరజతానం సరూపం నిస్సగ్గియే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
1783. Gaṇapuggalasaṅghānaṃ atthāya cetiye navakammassa atthāya uggaṇhāpayato, uggaṇhatopi vā dukkaṭaṃ hotīti yojanā. Jātarūparajatānaṃ sarūpaṃ nissaggiye vuttanayeneva veditabbaṃ.
౧౭౮౪. ముత్తాదిరతనమ్పి వుత్తసరూపమేవ. సఙ్ఘాదీనమ్పీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన గణపుగ్గలచేతియానం సఙ్గహో.
1784. Muttādiratanampi vuttasarūpameva. Saṅghādīnampīti ettha ādi-saddena gaṇapuggalacetiyānaṃ saṅgaho.
౧౭౮౫-౬. యం కిఞ్చి గిహిసన్తకం సచే కప్పియవత్థు వా హోతు, అకప్పియవత్థు వాపి హోతు, మాతుకణ్ణపిళన్ధనం తాలపణ్ణమ్పి వా హోతు, భణ్డాగారికసీసేన పటిసామయతో తస్స పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా.
1785-6. Yaṃ kiñci gihisantakaṃ sace kappiyavatthu vā hotu, akappiyavatthu vāpi hotu, mātukaṇṇapiḷandhanaṃ tālapaṇṇampi vā hotu, bhaṇḍāgārikasīsena paṭisāmayato tassa pācittiyāpatti hotīti yojanā.
౧౭౮౭. న నిధేతబ్బమేవాతి న పటిసామేతబ్బమేవ.
1787.Na nidhetabbamevāti na paṭisāmetabbameva.
౧౭౮౮. ఏసో హి యస్మా పలిబోధో నామ, తస్మా ఠపేతుం పన వట్టతీతి యోజనా.
1788. Eso hi yasmā palibodho nāma, tasmā ṭhapetuṃ pana vaṭṭatīti yojanā.
౧౭౮౯. అనుఞ్ఞాతే ఠానేతి ఏత్థ ‘‘పతిత’’న్తి సేసో. ఏత్థ అనుఞ్ఞాతట్ఠానం నామ అజ్ఝారామో వా అజ్ఝావసథో వా. యథాహ ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే రతనం వా రతనసమ్మతం వా అజ్ఝారామే వా అజ్ఝావసథే వా ఉగ్గహేత్వా వా ఉగ్గహాపేత్వా వా నిక్ఖిపితుం ‘యస్స భవిస్సతి, సో హరిస్సతీ’’తి (పాచి॰ ౫౦౪). ఏత్థ చ అజ్ఝారామో నామ పరిక్ఖిత్తస్స అన్తోపరిక్ఖేపో, అపరిక్ఖిత్తస్స ద్విన్నం లేడ్డుపాతానం అన్తో. అజ్ఝావసథో నామ పరిక్ఖిత్తస్స అన్తోపరిక్ఖేపో, అపరిక్ఖిత్తస్స ముసలపాతబ్భన్తరం. ‘‘ఉగ్గహేత్వా’’తి ఇదం ఉపలక్ఖణం, ఉగ్గహాపేత్వాతిపి వుత్తం హోతి.
1789.Anuññāte ṭhāneti ettha ‘‘patita’’nti seso. Ettha anuññātaṭṭhānaṃ nāma ajjhārāmo vā ajjhāvasatho vā. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipituṃ ‘yassa bhavissati, so harissatī’’ti (pāci. 504). Ettha ca ajjhārāmo nāma parikkhittassa antoparikkhepo, aparikkhittassa dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ anto. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa antoparikkhepo, aparikkhittassa musalapātabbhantaraṃ. ‘‘Uggahetvā’’ti idaṃ upalakkhaṇaṃ, uggahāpetvātipi vuttaṃ hoti.
౧౭౯౦-౧. అనుఞ్ఞాతే పన ఠానే యథావుత్తఅజ్ఝారామాదికే ఠానే రతనం వా రతనసమ్మతం వా మనుస్సానం ఉపభోగపరిభోగం వా సయనభణ్డం వా గహేత్వా నిక్ఖిపన్తస్స, రతనసమ్మతం విస్సాసం గణ్హన్తస్స చ తావకాలికమేవ వా గణ్హన్తస్స ఉభయత్థ ఉమ్మత్తకాదీనఞ్చ న దోసోతి యోజనా.
1790-1.Anuññāte pana ṭhāne yathāvuttaajjhārāmādike ṭhāne ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ vā sayanabhaṇḍaṃ vā gahetvā nikkhipantassa, ratanasammataṃ vissāsaṃ gaṇhantassa ca tāvakālikameva vā gaṇhantassa ubhayattha ummattakādīnañca na dosoti yojanā.
సఞ్చరిత్తసమోదయన్తి ఏత్థ ‘‘సముట్ఠానాదినా ఇదం సిక్ఖాపద’’న్తి వత్తబ్బం, ఇదం సిక్ఖాపదం సముట్ఠానాదినా సఞ్చరిత్తసమజాతికన్తి అత్థో.
Sañcarittasamodayanti ettha ‘‘samuṭṭhānādinā idaṃ sikkhāpada’’nti vattabbaṃ, idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānādinā sañcarittasamajātikanti attho.
రతనకథావణ్ణనా.
Ratanakathāvaṇṇanā.
౧౭౯౨. పురేతి పుబ్బభాగే.
1792.Pureti pubbabhāge.
౧౭౯౩-౪. సన్తన్తి చారిత్తసిక్ఖాపదే వుత్తసరూపం. అనాపుచ్ఛాతి ‘‘వికాలే గామప్పవేసనం ఆపుచ్ఛామీ’’తి అనాపుచ్ఛిత్వా. పచ్చయం వినాతి తాదిసం అచ్చాయికం కరణీయం వినా. పరిక్ఖేపోక్కమేతి పరిక్ఖేపస్స అన్తోపవేసే. ఉపచారోక్కమేతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో.
1793-4.Santanti cārittasikkhāpade vuttasarūpaṃ. Anāpucchāti ‘‘vikāle gāmappavesanaṃ āpucchāmī’’ti anāpucchitvā. Paccayaṃ vināti tādisaṃ accāyikaṃ karaṇīyaṃ vinā. Parikkhepokkameti parikkhepassa antopavese. Upacārokkameti etthāpi eseva nayo.
౧౭౯౫. అథాతి వాక్యన్తరారమ్భే.
1795.Athāti vākyantarārambhe.
౧౭౯౬. తతో అఞ్ఞన్తి పఠమం వికాలే గామప్పవేసనం ఆపుచ్ఛిత్వా తతో పవిట్ఠగామతో అఞ్ఞం గామం. పున తతోతి దుతియగామమాహ. కత్థచి పోత్థకే ‘‘ఆపుచ్ఛనే కిచ్చ’’న్తి పాఠో దిస్సతి, ‘‘ఆపుచ్ఛనకిచ్చ’’న్తి పాఠోయేవ పన యుత్తతరో. యథాఆకఙ్ఖితపమాణం దస్సేతుమాహ ‘‘గామసతేపి వా’’తి.
1796.Tato aññanti paṭhamaṃ vikāle gāmappavesanaṃ āpucchitvā tato paviṭṭhagāmato aññaṃ gāmaṃ. Puna tatoti dutiyagāmamāha. Katthaci potthake ‘‘āpucchane kicca’’nti pāṭho dissati, ‘‘āpucchanakicca’’nti pāṭhoyeva pana yuttataro. Yathāākaṅkhitapamāṇaṃ dassetumāha ‘‘gāmasatepi vā’’ti.
౧౭౯౭. పస్సమ్భేత్వానాతి పటివినోదేత్వా. అన్తరా అఞ్ఞం గామం పవిసన్తి చేతి యోజనా.
1797.Passambhetvānāti paṭivinodetvā. Antarā aññaṃ gāmaṃ pavisanti ceti yojanā.
౧౭౯౮-౯. కులఘరే వా అఞ్ఞత్థ ఆసనసాలాయ వా భత్తకిచ్చం కత్వా యో భిక్ఖు సప్పిభిక్ఖాయ వా తేలభిక్ఖాయ వా సచే చరితుకామో సియాతి యోజనా.
1798-9. Kulaghare vā aññattha āsanasālāya vā bhattakiccaṃ katvā yo bhikkhu sappibhikkhāya vā telabhikkhāya vā sace caritukāmo siyāti yojanā.
పస్సేతి పకతివచనసవనారహే అత్తనో సమీపే, ఏతేనేవ ఏత్తకా ఠానా దూరీభూతో అసన్తో నామ హోతీతి బ్యతిరేకతో లబ్భతీతి దస్సేతి. అసన్తేతి అవిజ్జమానే వా వుత్తప్పమాణతో దూరీభూతే వా. నత్థీతి ఏత్థ ‘‘చిన్తేత్వా’’తి సేసో.
Passeti pakativacanasavanārahe attano samīpe, eteneva ettakā ṭhānā dūrībhūto asanto nāma hotīti byatirekato labbhatīti dasseti. Asanteti avijjamāne vā vuttappamāṇato dūrībhūte vā. Natthīti ettha ‘‘cintetvā’’ti seso.
౧౮౦౨. అనోక్కమ్మాతి అనుపసక్కిత్వా. మగ్గాతి గన్తబ్బమగ్గా.
1802.Anokkammāti anupasakkitvā. Maggāti gantabbamaggā.
౧౮౦౩. తికపాచిత్తియన్తి వికాలే వికాలసఞ్ఞివేమతికకాలసఞ్ఞీనం వసేన తికపాచిత్తియం వుత్తం.
1803.Tikapācittiyanti vikāle vikālasaññivematikakālasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
౧౮౦౪. అచ్చాయికే కిచ్చే వాపీతి సప్పదట్ఠాదీనం భేసజ్జపరియేసనాదికే అచిరాయితబ్బకిచ్చే సతి గచ్ఛతో.
1804.Accāyike kicce vāpīti sappadaṭṭhādīnaṃ bhesajjapariyesanādike acirāyitabbakicce sati gacchato.
౧౮౦౫. అన్తరారామన్తి గామబ్భన్తరే సఙ్ఘారామం. భిక్ఖునీనం ఉపస్సయన్తి భిక్ఖునివిహారం. తిత్థియానం ఉపస్సయన్తి తిత్థియారామం.
1805.Antarārāmanti gāmabbhantare saṅghārāmaṃ. Bhikkhunīnaṃ upassayanti bhikkhunivihāraṃ. Titthiyānaṃ upassayanti titthiyārāmaṃ.
౧౮౦౬-౭. అన్తరారామాదిగమనే న కేవలం అనాపుచ్ఛా గచ్ఛతోయేవ, కాయబన్ధనం అబన్ధిత్వా, సఙ్ఘాటిం అపారుపిత్వా గచ్ఛన్తస్సాపి అనాపత్తి.
1806-7. Antarārāmādigamane na kevalaṃ anāpucchā gacchatoyeva, kāyabandhanaṃ abandhitvā, saṅghāṭiṃ apārupitvā gacchantassāpi anāpatti.
ఆపదాసుపీతి సీహో వా బ్యగ్ఘో వా ఆగచ్ఛతి, మేఘో వా ఉట్ఠేతి, అఞ్ఞో వా కోచి ఉపద్దవో ఉప్పజ్జతి, ఏవరూపాసు ఆపదాసుపి బహిగామతో అన్తోగామం గచ్ఛతో అనాపత్తీతి అత్థో.
Āpadāsupīti sīho vā byaggho vā āgacchati, megho vā uṭṭheti, añño vā koci upaddavo uppajjati, evarūpāsu āpadāsupi bahigāmato antogāmaṃ gacchato anāpattīti attho.
వికాలగామప్పవేసనకథావణ్ణనా.
Vikālagāmappavesanakathāvaṇṇanā.
౧౮౦౮. అట్ఠిదన్తమయం వాపి విసాణజం వాపి సూచిఘరన్తి యోజనా. అట్ఠి నామ యం కిఞ్చి అట్ఠి. దన్తోతి హత్థిదన్తో. విసాణం నామ యం కిఞ్చి విసాణం.
1808. Aṭṭhidantamayaṃ vāpi visāṇajaṃ vāpi sūcigharanti yojanā. Aṭṭhi nāma yaṃ kiñci aṭṭhi. Dantoti hatthidanto. Visāṇaṃ nāma yaṃ kiñci visāṇaṃ.
౧౮౦౯. లాభేతి పటిలాభే. భేదనకన్తి భేదనమేవ భేదనకం, తం అస్స అత్థీతి భేదనకం, పఠమం భిన్దిత్వా పచ్ఛా దేసేతబ్బత్తా తం భేదనకం అస్స పాచిత్తియస్స అత్థీతి భేదనకం, పాచిత్తియం, అస్సత్థిఅత్థే అ-కారపచ్చయో.
1809.Lābheti paṭilābhe. Bhedanakanti bhedanameva bhedanakaṃ, taṃ assa atthīti bhedanakaṃ, paṭhamaṃ bhinditvā pacchā desetabbattā taṃ bhedanakaṃ assa pācittiyassa atthīti bhedanakaṃ, pācittiyaṃ, assatthiatthe a-kārapaccayo.
౧౮౧౦-౧. ‘‘అనాపత్తి అరణికే’’తి పదచ్ఛేదో. అరణికేతి అరణిధనుకే. విధేతి కాయబన్ధనస్స విధకే. అఞ్జనికాతి అఞ్జనినాళికా. దకపుఞ్ఛనియాతి నహాతస్స గత్తే ఉదకపుఞ్ఛనపేసికాయ. వాసిజటేతి వాసిదణ్డకే.
1810-1. ‘‘Anāpatti araṇike’’ti padacchedo. Araṇiketi araṇidhanuke. Vidheti kāyabandhanassa vidhake. Añjanikāti añjanināḷikā. Dakapuñchaniyāti nahātassa gatte udakapuñchanapesikāya. Vāsijaṭeti vāsidaṇḍake.
సూచిఘరకథావణ్ణనా.
Sūcigharakathāvaṇṇanā.
౧౮౧౨-౩. మఞ్చపీఠసరూపం దుతియే భూతగామవగ్గే చతుత్థసిక్ఖాపదే వుత్తమేవ. ‘‘సుగతఙ్గులేన అట్ఠఙ్గులపాదక’’న్తి అట్ఠఙ్గులపాదకస్స ఆగతత్తా ‘‘అట్ఠఙ్గులప్పమాణేనా’’తి ఏత్థ ‘‘పాదేనా’’తి సేసో.
1812-3. Mañcapīṭhasarūpaṃ dutiye bhūtagāmavagge catutthasikkhāpade vuttameva. ‘‘Sugataṅgulena aṭṭhaṅgulapādaka’’nti aṭṭhaṅgulapādakassa āgatattā ‘‘aṭṭhaṅgulappamāṇenā’’ti ettha ‘‘pādenā’’ti seso.
హేట్ఠిమాటనిన్తి అటనియా హేట్ఠిమతలం. అటనియా హేట్ఠిమం హేట్ఠిమాటనీ, తం ఠపేత్వా, అఞ్ఞత్ర హేట్ఠిమాయ అటనియాతి వుత్తం హోతి. దేసనాపుబ్బభాగియేన మఞ్చపాదచ్ఛేదేన సహ వత్తతీతి సచ్ఛేదా. తం పమాణం. అతిక్కమతోతి అతిక్కామయతో, గాథాబన్ధవసేన య-కారలోపో.
Heṭṭhimāṭaninti aṭaniyā heṭṭhimatalaṃ. Aṭaniyā heṭṭhimaṃ heṭṭhimāṭanī, taṃ ṭhapetvā, aññatra heṭṭhimāya aṭaniyāti vuttaṃ hoti. Desanāpubbabhāgiyena mañcapādacchedena saha vattatīti sacchedā. Taṃ pamāṇaṃ. Atikkamatoti atikkāmayato, gāthābandhavasena ya-kāralopo.
౧౮౧౫. పమాణేన కరోన్తస్సాతి అటనియా హేట్ఠా వడ్ఢకిరతనప్పమాణేన పాదేన యోజేత్వా కరోన్తస్స, ఏతేనేవ ‘‘ఊనకం కరోన్తస్సా’’తి ఇదం ఉపలక్ఖితం. తస్సాతి తస్స అప్పమాణికస్స. ఛిన్దిత్వాతి అటనితో హేట్ఠా వడ్ఢకిరతనాతిరిత్తం ఠానం ఛిన్దిత్వా.
1815.Pamāṇena karontassāti aṭaniyā heṭṭhā vaḍḍhakiratanappamāṇena pādena yojetvā karontassa, eteneva ‘‘ūnakaṃ karontassā’’ti idaṃ upalakkhitaṃ. Tassāti tassa appamāṇikassa. Chinditvāti aṭanito heṭṭhā vaḍḍhakiratanātirittaṃ ṭhānaṃ chinditvā.
౧౮౧౬. పమాణతో నిఖణిత్వాతి ఏత్థ ‘‘అధిక’’న్తి సామత్థియా లబ్భతి, పమాణతో అధికం ఠానం నిఖణిత్వా, అన్తోభూమిం పవేసేత్వాతి వుత్తం హోతి. ఉత్తానం వాపీతి ఉద్ధం పాదం కత్వా భూమియం వా దారుఘటికాసు వా ఠపేత్వా. అట్టం వా బన్ధిత్వా పరిభుఞ్జతోతి ఉక్ఖిపిత్వా తులాసఙ్ఘాటే ఠపేత్వా అట్టం బన్ధిత్వా పరిభుఞ్జన్తస్స అనాపత్తి.
1816.Pamāṇato nikhaṇitvāti ettha ‘‘adhika’’nti sāmatthiyā labbhati, pamāṇato adhikaṃ ṭhānaṃ nikhaṇitvā, antobhūmiṃ pavesetvāti vuttaṃ hoti. Uttānaṃ vāpīti uddhaṃ pādaṃ katvā bhūmiyaṃ vā dārughaṭikāsu vā ṭhapetvā. Aṭṭaṃ vā bandhitvā paribhuñjatoti ukkhipitvā tulāsaṅghāṭe ṭhapetvā aṭṭaṃ bandhitvā paribhuñjantassa anāpatti.
మఞ్చకథావణ్ణనా.
Mañcakathāvaṇṇanā.
౧౮౧౭. తూలం ఓనద్ధమేత్థాతి తూలోనద్ధం, తూలం పక్ఖిపిత్వా ఉపరి చిమిలికాయ ఓనద్ధం, ‘‘తూలం నామ తీణి తూలాని రుక్ఖతూలం లతాతూలం పోటకితూల’’న్తి (పాచి॰ ౫౨౮) వుత్తతూలానం అఞ్ఞతరం పక్ఖిపిత్వా ఉపరి పిలోతికాయ సిబ్బిత్వా కతన్తి వుత్తం హోతి. పోటకితూలన్తి ఏరకతూలాది యం కిఞ్చి తిణజాతీనం తూలం. ఉద్దాలనమేవ ఉద్దాలనకం, తం అస్స అత్థీతి ఉద్దాలనకన్తి వుత్తనయమేవ. అతిక్కన్తా ఈతి ఉపద్దవో యేన సో అనీతి, భగవా, తేన అనీతినా.
1817. Tūlaṃ onaddhametthāti tūlonaddhaṃ, tūlaṃ pakkhipitvā upari cimilikāya onaddhaṃ, ‘‘tūlaṃ nāma tīṇi tūlāni rukkhatūlaṃ latātūlaṃ poṭakitūla’’nti (pāci. 528) vuttatūlānaṃ aññataraṃ pakkhipitvā upari pilotikāya sibbitvā katanti vuttaṃ hoti. Poṭakitūlanti erakatūlādi yaṃ kiñci tiṇajātīnaṃ tūlaṃ. Uddālanameva uddālanakaṃ, taṃ assa atthīti uddālanakanti vuttanayameva. Atikkantā īti upaddavo yena so anīti, bhagavā, tena anītinā.
౧౮౧౮. ఆయోగేతి ఆయోగపత్తే. బన్ధనేతి కాయబన్ధనే. అంసబద్ధకేతి అంసబన్ధనకే. బిబ్బోహనేతి ఉపధానే. థవికాతి పత్తథవికా. థవికాదీసూతి ఆది-సద్దేన సిపాటికాదీనం సఙ్గహో. థవికాదీసు తూలోనద్ధేసు పరిభుత్తేసు భిక్ఖునో అనాపత్తీతి యోజనా.
1818.Āyogeti āyogapatte. Bandhaneti kāyabandhane. Aṃsabaddhaketi aṃsabandhanake. Bibbohaneti upadhāne. Thavikāti pattathavikā. Thavikādīsūti ādi-saddena sipāṭikādīnaṃ saṅgaho. Thavikādīsu tūlonaddhesu paribhuttesu bhikkhuno anāpattīti yojanā.
౧౮౧౯. అఞ్ఞేన చ కతన్తి ఏత్థ ‘‘మఞ్చం వా పీఠం వా’’తి పకరణతో లబ్భతి. ఉద్దాలేత్వాతి పిలోతికం ఉప్పాటేత్వా తూలం అపనేత్వా. నయాతి సముట్ఠానాదయో.
1819.Aññena ca katanti ettha ‘‘mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā’’ti pakaraṇato labbhati. Uddāletvāti pilotikaṃ uppāṭetvā tūlaṃ apanetvā. Nayāti samuṭṭhānādayo.
తూలోనద్ధకథావణ్ణనా.
Tūlonaddhakathāvaṇṇanā.
౧౮౨౦. నిసీదనన్తి నిసీదనచీవరం. పమాణతోతి ‘‘తత్రిదం పమాణం, దీఘసో ద్వే విదత్థియో సుగతవిదత్థియా, తిరియం దియడ్ఢం , దసా విదత్థీ’’తి (పాచి॰ ౫౩౧) వుత్తపమాణతో. పమాణాతిక్కమే పయోగే తస్స దుక్కటం సియాతి యోజనా.
1820.Nisīdananti nisīdanacīvaraṃ. Pamāṇatoti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso dve vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ diyaḍḍhaṃ , dasā vidatthī’’ti (pāci. 531) vuttapamāṇato. Pamāṇātikkame payoge tassa dukkaṭaṃ siyāti yojanā.
౧౮౨౧. సచ్ఛేదన్తి పమాణతో అతిరిత్తపదేసస్స ఛేదనకిరియాసహితపటికమ్మం పాచిత్తియముదీరితన్తి అత్థో. తస్సాతి నిసీదనస్స. ద్వీసు ఠానేసు ఫాలేత్వా తిస్సో దసా కాతబ్బా సియున్తి యోజనా.
1821.Sacchedanti pamāṇato atirittapadesassa chedanakiriyāsahitapaṭikammaṃ pācittiyamudīritanti attho. Tassāti nisīdanassa. Dvīsu ṭhānesu phāletvā tisso dasā kātabbā siyunti yojanā.
౧౮౨౨. తదూనకన్తి తతో పమాణతో ఊనకం. వితానాదిం కరోన్తస్సాతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన అత్థరణసాణిపాకారభిసిబిబ్బోహనానం సఙ్గహో. ‘‘సఞ్చరిత్తసమా నయా’’తి ఇదం వుత్తత్థమేవ.
1822.Tadūnakanti tato pamāṇato ūnakaṃ. Vitānādiṃ karontassāti ettha ādi-saddena attharaṇasāṇipākārabhisibibbohanānaṃ saṅgaho. ‘‘Sañcarittasamā nayā’’ti idaṃ vuttatthameva.
నిసీదనకథావణ్ణనా.
Nisīdanakathāvaṇṇanā.
౧౮౨౩. రోగేతి కణ్డుపిళకాదిరోగే సతి. యథాహ ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే యస్స కణ్డు వా పిళకావా అస్సావో వా థుల్లకచ్ఛు వా ఆబాధో, తస్స కణ్డుపటిచ్ఛాది’’న్తి (మహావ॰ ౩౫౪). ఏత్థ కణ్డూతి కచ్ఛు. పిళకాతి లోహితతుణ్డికా సుఖుమపిళకా. అస్సావోతి అరిసభగన్దలమధుమేహాదివసేన అసుచిపగ్ఘరణం. థుల్లకచ్ఛు వా ఆబాధోతి మహాపిళకాబాధో వుచ్చతి. పమాణతోతి ‘‘తత్రిదం పమాణం, దీఘసో చతస్సో విదత్థియో సుగతవిదత్థియా, తిరియం ద్వే విదత్థియో’’తి (పాచి॰ ౫౩౮) వుత్తప్పమాణతో.
1823.Rogeti kaṇḍupiḷakādiroge sati. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave yassa kaṇḍu vā piḷakāvā assāvo vā thullakacchu vā ābādho, tassa kaṇḍupaṭicchādi’’nti (mahāva. 354). Ettha kaṇḍūti kacchu. Piḷakāti lohitatuṇḍikā sukhumapiḷakā. Assāvoti arisabhagandalamadhumehādivasena asucipaggharaṇaṃ. Thullakacchu vā ābādhoti mahāpiḷakābādho vuccati. Pamāṇatoti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso catasso vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ dve vidatthiyo’’ti (pāci. 538) vuttappamāṇato.
కణ్డుపటిచ్ఛాదికథావణ్ణనా.
Kaṇḍupaṭicchādikathāvaṇṇanā.
౧౮౨౫. పమాణేనేవాతి ‘‘తత్రిదం పమాణం, దీఘసో ఛ విదత్థియో సుగతవిదత్థియా, తిరియం అడ్ఢతేయ్యా’’తి (పాచి॰ ౫౪౩) వుత్తప్పమాణేనేవ. పమాణాతిక్కమేతి వస్సికసాటికాయ యథావుత్తపమాణతో అతిక్కమనే, నిమిత్తత్థే చేతం భుమ్మం. తస్స భిక్ఖుస్స. నయోతి ఛేదనపాచిత్తియాదికో వినిచ్ఛయనయో.
1825.Pamāṇenevāti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso cha vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ aḍḍhateyyā’’ti (pāci. 543) vuttappamāṇeneva. Pamāṇātikkameti vassikasāṭikāya yathāvuttapamāṇato atikkamane, nimittatthe cetaṃ bhummaṃ. Tassa bhikkhussa. Nayoti chedanapācittiyādiko vinicchayanayo.
వస్సికసాటికకథావణ్ణనా.
Vassikasāṭikakathāvaṇṇanā.
౧౮౨౬. సుగతస్స చీవరేన తుల్యప్పమాణం చీవరం యో భిక్ఖు సచే కారేయ్య, తస్స చీవరస్స కరణే తస్స భిక్ఖుస్స దుక్కటం సియాతి యోజనా. తుల్యం పమాణం యస్సాతి విగ్గహో.
1826. Sugatassa cīvarena tulyappamāṇaṃ cīvaraṃ yo bhikkhu sace kāreyya, tassa cīvarassa karaṇe tassa bhikkhussa dukkaṭaṃ siyāti yojanā. Tulyaṃ pamāṇaṃ yassāti viggaho.
౧౮౨౭. అత్తనో వత్థానం కరణకారాపనం వినా అఞ్ఞతో పటిలాభో నామ నత్థి, సూచికమ్మపరియోసానే చీవరసరూపస్స పటిలాభోయేవేత్థ పటిలాభోతి విఞ్ఞాయతి.
1827. Attano vatthānaṃ karaṇakārāpanaṃ vinā aññato paṭilābho nāma natthi, sūcikammapariyosāne cīvarasarūpassa paṭilābhoyevettha paṭilābhoti viññāyati.
౧౮౨౮. తస్సాతి యం ‘‘సుగతస్స చీవరేనా’’తి వుత్తం, తస్స సుగతచీవరస్స. దీఘసో పమాణేన సుగతస్స విదత్థియా నవ విదత్థియో, తిరియం పమాణేన ఛ విదత్థియో వినిద్దిట్ఠా సిక్ఖాపదేయేవ కథితాతి యోజనా.
1828.Tassāti yaṃ ‘‘sugatassa cīvarenā’’ti vuttaṃ, tassa sugatacīvarassa. Dīghaso pamāṇena sugatassa vidatthiyā nava vidatthiyo, tiriyaṃ pamāṇena cha vidatthiyo viniddiṭṭhā sikkhāpadeyeva kathitāti yojanā.
నన్దకథావణ్ణనా.
Nandakathāvaṇṇanā.
రాజవగ్గో నవమో.
Rājavaggo navamo.
ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ
Iti vinayatthasārasandīpaniyā vinayavinicchayavaṇṇanāya
పాచిత్తియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pācittiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
పఠమో భాగో నిట్ఠితో.
Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.