Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിനയവിനിച്ഛയ-ടീകാ • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
പാചിത്തിയകഥാവണ്ണനാ
Pācittiyakathāvaṇṇanā
൮൮൯. ഏവം നാതിവിത്ഥാരസങ്ഖേപതോ നിസ്സഗ്ഗിയവിനിച്ഛയം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തദനന്തരം നിദ്ദിട്ഠസ്സ പാചിത്തിയകണ്ഡസ്സ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതും ‘‘സമ്പജാനമുസാവാദേ’’തിആദി ആരദ്ധം. സമ്പജാനമുസാവാദേതി അത്തനോ വചനസ്സ മുസാഭാവം ഞത്വാ, അദിട്ഠം ‘‘ദിട്ഠ’’ന്തിആദിനാ നയേന മുസാവാദേ സമ്പജാനന്തസ്സ മുസാഭണനേതിപി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ജാനിത്വാ ജാനന്തസ്സ ച മുസാഭണനേ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨). ‘‘മുസാവാദേ’’തി ഹി നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മം, മുസാവാദനിമിത്തന്തി അത്ഥോ.
889. Evaṃ nātivitthārasaṅkhepato nissaggiyavinicchayaṃ dassetvā idāni tadanantaraṃ niddiṭṭhassa pācittiyakaṇḍassa vinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘sampajānamusāvāde’’tiādi āraddhaṃ. Sampajānamusāvādeti attano vacanassa musābhāvaṃ ñatvā, adiṭṭhaṃ ‘‘diṭṭha’’ntiādinā nayena musāvāde sampajānantassa musābhaṇanetipi attho gahetabbo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jānitvā jānantassa ca musābhaṇane’’ti (pāci. aṭṭha. 2). ‘‘Musāvāde’’ti hi nimittatthe bhummaṃ, musāvādanimittanti attho.
ദവാ ഭണന്തസ്സാതി യോജനാ. അനുപപരിക്ഖിത്വാ വേഗേന ദിട്ഠമ്പി ‘‘അദിട്ഠം മേ’’തി വദന്തസ്സാതി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘ദവാ ഭണതി നാമ സഹസാ ഭണതീ’’തി പദഭാജനീഅട്ഠകഥായം ‘‘സഹസാ ഭണതീതി അവീമംസിത്വാ അനുപധാരേത്വാ വേഗേന ദിട്ഠമ്പി ‘അദിട്ഠം മേ’തി ഭണതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧). രവാ ഭണന്തസ്സാതി ‘‘ചീവര’’ന്തി വത്തുകാമസ്സ ‘‘ചീര’’ന്തി വചനം വിയ മന്ദത്താ മോമൂഹത്താ ‘‘അഞ്ഞം ഭണിസ്സാമീ’’തി അഞ്ഞം ഭണന്തസ്സ. യഥാഹ ‘‘രവാ ഭണതി നാമ ‘അഞ്ഞം ഭണിസ്സാമീ’തി അഞ്ഞം ഭണതീ’’തി.
Davā bhaṇantassāti yojanā. Anupaparikkhitvā vegena diṭṭhampi ‘‘adiṭṭhaṃ me’’ti vadantassāti attho. Yathāha ‘‘davā bhaṇati nāma sahasā bhaṇatī’’ti padabhājanīaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahasā bhaṇatīti avīmaṃsitvā anupadhāretvā vegena diṭṭhampi ‘adiṭṭhaṃ me’ti bhaṇatī’’ti (pāci. aṭṭha. 11). Ravā bhaṇantassāti ‘‘cīvara’’nti vattukāmassa ‘‘cīra’’nti vacanaṃ viya mandattā momūhattā ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññaṃ bhaṇantassa. Yathāha ‘‘ravā bhaṇati nāma ‘aññaṃ bhaṇissāmī’ti aññaṃ bhaṇatī’’ti.
൮൯൦. അഞ്ഞത്ഥാതി ചതുത്ഥപാരാജികാദീസു. അത്തനാ അലദ്ധം ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മം ‘‘ലദ്ധം മയാ’’തി മുസാ യസ്സ ഭണതി, തേന തങ്ഖണമേവ സുത്വാ തദത്ഥേ ഞാതേ പാരാജികസ്സ, അഞ്ഞാതേ കാലന്തരേന ഞാതേ ച പരിയായവചനേ ച ഞാതേ ഥുല്ലച്ചയസ്സ, പരിയായവചനേ അവിഞ്ഞാതേ ദുക്കടസ്സ, ദുട്ഠദോസസിക്ഖാപദേ പാരാജികം അനാപന്നസ്സ ‘‘ആപന്നോ’’തി മുസാഭണനേ സങ്ഘാദിസേസസ്സ, ഓമസവാദസിക്ഖാപദേ ദുബ്ഭാസിതസ്സ ച വുത്തത്താ ആഹ ‘‘മുസാവാദസ്സ കാരണാ പഞ്ച ആപത്തിയോ’’തി. ഇമായ പാചിത്തിയാ സദ്ധിം ഛ ആപത്തിക്ഖന്ധാ ഹോന്തി.
890.Aññatthāti catutthapārājikādīsu. Attanā aladdhaṃ uttarimanussadhammaṃ ‘‘laddhaṃ mayā’’ti musā yassa bhaṇati, tena taṅkhaṇameva sutvā tadatthe ñāte pārājikassa, aññāte kālantarena ñāte ca pariyāyavacane ca ñāte thullaccayassa, pariyāyavacane aviññāte dukkaṭassa, duṭṭhadosasikkhāpade pārājikaṃ anāpannassa ‘‘āpanno’’ti musābhaṇane saṅghādisesassa, omasavādasikkhāpade dubbhāsitassa ca vuttattā āha ‘‘musāvādassa kāraṇā pañca āpattiyo’’ti. Imāya pācittiyā saddhiṃ cha āpattikkhandhā honti.
സമ്പജാനമുസാവാദകഥാവണ്ണനാ.
Sampajānamusāvādakathāvaṇṇanā.
൮൯൧-൩. വുത്തേസു ജാതിആദീസു ദസസു അക്കോസവത്ഥൂസൂതി യോജനാ, പദഭാജനേ വുത്തേസു ജാതിനാമഗോത്തകമ്മസിപ്പആബാധലിങ്ഗകിലേസആപത്തിഅക്കോസാനം വസേന ദസസു അക്കോസവത്ഥൂസൂതി അത്ഥോ . തേസു കിലേസം വിനാ സബ്ബേതേ ഹീനുക്കട്ഠവസേന ദ്വിപ്പകാരാ ഹോന്തി. യഥാഹ പദഭാജനേ ‘‘ജാതി നാമ ദ്വേ ജാതിയോ ഹീനാ ച ജാതി ഉക്കട്ഠാ ച ജാതീ’’തിആദി.
891-3. Vuttesu jātiādīsu dasasu akkosavatthūsūti yojanā, padabhājane vuttesu jātināmagottakammasippaābādhaliṅgakilesaāpattiakkosānaṃ vasena dasasu akkosavatthūsūti attho . Tesu kilesaṃ vinā sabbete hīnukkaṭṭhavasena dvippakārā honti. Yathāha padabhājane ‘‘jāti nāma dve jātiyo hīnā ca jāti ukkaṭṭhā ca jātī’’tiādi.
തത്ഥ ചണ്ഡാലാദിജാതി ഹീനാ, ഖത്തിയബ്രാഹ്മണജാതിയോ ഉക്കട്ഠാ. നാമേസു അവകണ്ണകജവകണ്ണകാദിനാമാനി ദാസനാമത്താ ഹീനാനി, ബുദ്ധരക്ഖിതാദിനാമാനി ഉക്കട്ഠാനി. കോസിയാദിഗോത്തം ഹീനം, ഗോതമാദിഗോത്തം ഉക്കട്ഠം. കമ്മേസു വഡ്ഢകിമണികാരാദികമ്മാനി ഹീനാനി, കസിവാണിജ്ജാഗോരക്ഖകമ്മാനി ഉക്കട്ഠാനി. സിപ്പേസു നളകാരകുമ്ഭകാരാദിസിപ്പം ഹീനം, മുദ്ദാഗണനാദിസിപ്പം ഉക്കട്ഠം. ആബാധേസു സബ്ബേപി ആബാധാ ഹീനാ, അപിച മധുമേഹോ പീളാജനകത്താഭാവാ ഉക്കട്ഠോ. ലിങ്ഗേസു അതിദീഘതാദയോ ഹീനാ, നാതിദീഘതാദയോ ഉക്കട്ഠാ. സബ്ബേപി കിലേസാ ഹീനാ. സബ്ബാപത്തിയോപി ഹീനാ, അപിച സോതാപത്തിസമാപത്തി ഉക്കട്ഠാ. അക്കോസേസു ‘‘ഓട്ഠോസി മേണ്ഡോസി ഗോണോസീ’’തിആദികോ ഹീനോ, ‘‘പണ്ഡിതോസി ബ്യത്തോസീ’’തിആദികോ ഉക്കട്ഠോ.
Tattha caṇḍālādijāti hīnā, khattiyabrāhmaṇajātiyo ukkaṭṭhā. Nāmesu avakaṇṇakajavakaṇṇakādināmāni dāsanāmattā hīnāni, buddharakkhitādināmāni ukkaṭṭhāni. Kosiyādigottaṃ hīnaṃ, gotamādigottaṃ ukkaṭṭhaṃ. Kammesu vaḍḍhakimaṇikārādikammāni hīnāni, kasivāṇijjāgorakkhakammāni ukkaṭṭhāni. Sippesu naḷakārakumbhakārādisippaṃ hīnaṃ, muddāgaṇanādisippaṃ ukkaṭṭhaṃ. Ābādhesu sabbepi ābādhā hīnā, apica madhumeho pīḷājanakattābhāvā ukkaṭṭho. Liṅgesu atidīghatādayo hīnā, nātidīghatādayo ukkaṭṭhā. Sabbepi kilesā hīnā. Sabbāpattiyopi hīnā, apica sotāpattisamāpatti ukkaṭṭhā. Akkosesu ‘‘oṭṭhosi meṇḍosi goṇosī’’tiādiko hīno, ‘‘paṇḍitosi byattosī’’tiādiko ukkaṭṭho.
അഞ്ഞത്രഞ്ഞാപദേസേനാതി പരിയായകഥനേന വിനാ. ഓമസന്തസ്സാതി വചനപതോദേന ഓവിജ്ഝന്തസ്സ. സമ്ബുദ്ധേന പകാസിതാതി ‘‘ചണ്ഡാലോസി വേനോസി നേസാദോസി രഥകാരോസി പുക്കുസോസീ’തി ഭണതി, ആപത്തി വാചായ വാചായ പാചിത്തിയസ്സാ’’തി സാമം സബ്ബധമ്മാവബോധതോ ‘‘സമ്ബുദ്ധോ’’തി പഞ്ഞാതേന ഭഗവതാ ദേസിതാ.
Aññatraññāpadesenāti pariyāyakathanena vinā. Omasantassāti vacanapatodena ovijjhantassa. Sambuddhena pakāsitāti ‘‘caṇḍālosi venosi nesādosi rathakārosi pukkusosī’ti bhaṇati, āpatti vācāya vācāya pācittiyassā’’ti sāmaṃ sabbadhammāvabodhato ‘‘sambuddho’’ti paññātena bhagavatā desitā.
൮൯൪. തേഹേവാതി ജാതിആദീഹി അക്കോസവത്ഥൂഹേവ. അഞ്ഞാപദേസേന ഭൂതേന വാ…പേ॰… ആപന്നമേവ വാ അനുപസമ്പന്നം അക്കോസന്തസ്സ ദുക്കടം സമ്ബുദ്ധേന പകാസിതന്തി സമ്ബന്ധോ. ഇധ ഭൂതാഭൂതപദാനി തേഹീതി അപേക്ഖിത്വാ ബഹുവചനന്താനി യോജേതബ്ബാനി. ഏതേന ‘‘സന്തി ഇധേകച്ചേ’’തിആദിദുതിയവാരത്ഥം (പാചി॰ ൨൬) ദസ്സേന്തേന ദുക്കടസാധനത്ഥേന തദേകകാരിയം തതിയം യേനൂനവാരഞ്ച ചതുത്ഥം ന മയന്തിആദിവാരഞ്ച സങ്ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സന്തി ഇധേകച്ചേ’തി വാരേ പന പരിഹരിത്വാ വുത്തഭാവേന ദുക്കടം. ഏസേവ നയോ ‘യേനൂന…പേ॰… ന മയ’ന്തി വാരേസുപീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬).
894.Tehevāti jātiādīhi akkosavatthūheva. Aññāpadesena bhūtena vā…pe… āpannameva vā anupasampannaṃ akkosantassa dukkaṭaṃ sambuddhena pakāsitanti sambandho. Idha bhūtābhūtapadāni tehīti apekkhitvā bahuvacanantāni yojetabbāni. Etena ‘‘santi idhekacce’’tiādidutiyavāratthaṃ (pāci. 26) dassentena dukkaṭasādhanatthena tadekakāriyaṃ tatiyaṃ yenūnavārañca catutthaṃ na mayantiādivārañca saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘santi idhekacce’ti vāre pana pariharitvā vuttabhāvena dukkaṭaṃ. Eseva nayo ‘yenūna…pe… na maya’nti vāresupī’’ti (pāci. aṭṭha. 26).
പാളിമുത്തപദേഹിപീതി ഏത്ഥാപി തഥേവ ‘‘ഭൂതേന വാ’’തിആദീനി പദാനി സമ്ബന്ധിതബ്ബാനി. ‘‘ചോരോസി, ഗണ്ഠിഭേദകോസീ’’തിആദി പാളിമുത്തപദം നാമ. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു ചതൂസു വാരേസു, പാളിമുത്തപദേസു ച. വുത്തഞ്ഹി ‘‘അനുപസമ്പന്നേ പന ചതൂസുപി വാരേസു ദുക്കടമേവ. ‘ചോരോസി, ഗണ്ഠിഭേദകോസീ’തിആദിവചനേഹി പന ഉപസമ്പന്നേപി അനുപസമ്പന്നേപി സബ്ബവാരേസു ദുക്കടമേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬). ‘‘അനുപസമ്പന്ന’’ന്തി ഇമിനാ ‘‘ഇമസ്മിഞ്ച സിക്ഖാപദേ ഠപേത്വാ ഭിക്ഖും ഭിക്ഖുനിആദയോ സബ്ബേ സത്താ അനുപസമ്പന്നട്ഠാനേ ഠിതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬) അട്ഠകഥായം വുത്താ അനുപസമ്പന്നാ സങ്ഗഹിതാ. തേനേവേത്ഥാപി വക്ഖതി ‘‘പവിട്ഠാനുപസമ്പന്നട്ഠാനേ ഇധ ച ഭിക്ഖുനീ’’തി.
Pāḷimuttapadehipīti etthāpi tatheva ‘‘bhūtena vā’’tiādīni padāni sambandhitabbāni. ‘‘Corosi, gaṇṭhibhedakosī’’tiādi pāḷimuttapadaṃ nāma. Sabbatthāti sabbesu catūsu vāresu, pāḷimuttapadesu ca. Vuttañhi ‘‘anupasampanne pana catūsupi vāresu dukkaṭameva. ‘Corosi, gaṇṭhibhedakosī’tiādivacanehi pana upasampannepi anupasampannepi sabbavāresu dukkaṭamevā’’ti (pāci. aṭṭha. 26). ‘‘Anupasampanna’’nti iminā ‘‘imasmiñca sikkhāpade ṭhapetvā bhikkhuṃ bhikkhuniādayo sabbe sattā anupasampannaṭṭhāne ṭhitā’’ti (pāci. aṭṭha. 26) aṭṭhakathāyaṃ vuttā anupasampannā saṅgahitā. Tenevetthāpi vakkhati ‘‘paviṭṭhānupasampannaṭṭhāne idha ca bhikkhunī’’ti.
൮൯൫. ദവകമ്യതാതി ഏത്ഥ ‘‘പടിസങ്ഖാ യോനിസോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨, ൨൩, ൪൨൨; അ॰ നി॰ ൬.൫൮; ൯.൯; മഹാനി॰ ൨൦൬; വിഭ॰ ൫൧൮) വിയ യ-കാരലോപോ. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു വുത്തപാചിത്തിയവത്ഥൂസു ച ദുക്കടവത്ഥൂസു ചാതി സബ്ബത്ഥേവ. ദുബ്ഭാസിതമുദീരിതന്തി ‘‘ചണ്ഡാലോസി…പേ॰… പുക്കുസോസീ’തി ഭണതി, ആപത്തി വാചായ വാചായ ദുബ്ഭാസിതസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൨) വുത്തന്തി അത്ഥോ. പരമ്മുഖാ പന പാചിത്തിയവത്ഥൂഹി ച ദുക്കടവത്ഥൂഹി ച അക്കോസനേ ദുക്കടമേവ. തഥാ ദവകമ്യതായ പരമ്മുഖാ വദന്തസ്സാപി ദുബ്ഭാസിതമേവാതി ആചരിയാ വദന്തി.
895.Davakamyatāti ettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso’’tiādīsu (ma. ni. 1.22, 23, 422; a. ni. 6.58; 9.9; mahāni. 206; vibha. 518) viya ya-kāralopo. Sabbatthāti sabbesu vuttapācittiyavatthūsu ca dukkaṭavatthūsu cāti sabbattheva. Dubbhāsitamudīritanti ‘‘caṇḍālosi…pe… pukkusosī’ti bhaṇati, āpatti vācāya vācāya dubbhāsitassā’’ti (pāci. 32) vuttanti attho. Parammukhā pana pācittiyavatthūhi ca dukkaṭavatthūhi ca akkosane dukkaṭameva. Tathā davakamyatāya parammukhā vadantassāpi dubbhāsitamevāti ācariyā vadanti.
൮൯൬-൭. അത്ഥം പുരക്ഖത്വാ വദതോ ഭിക്ഖുസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. ധമ്മോ നാമ ‘‘ചണ്ഡാലോസീ’’തിആദിപാളിയേവ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പാളിം വാചേന്തോ ധമ്മപുരേക്ഖാരോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൫). അനുസാസനീ നാമ ‘‘ഇദാനിപി ചണ്ഡാലോസി, മാ പാപധമ്മം അകാസി, മാ തമോ തമപരായനോ അഹോസീ’’തിആദിനാ (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൫) നയേന അട്ഠകഥായം വുത്തസരൂപായേവ അനുസാസനീപുരേക്ഖതായ ഠത്വാ വദന്തസ്സ ചിത്തസ്സ ലഹുപരിവത്തിതഭാവതോ അന്തരാ കോധേ ഉപ്പന്നേപി അനാപത്തി.
896-7. Atthaṃ purakkhatvā vadato bhikkhussa anāpattīti yojanā. Dhammo nāma ‘‘caṇḍālosī’’tiādipāḷiyeva. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pāḷiṃ vācento dhammapurekkhāro’’ti (pāci. aṭṭha. 35). Anusāsanī nāma ‘‘idānipi caṇḍālosi, mā pāpadhammaṃ akāsi, mā tamo tamaparāyano ahosī’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 35) nayena aṭṭhakathāyaṃ vuttasarūpāyeva anusāsanīpurekkhatāya ṭhatvā vadantassa cittassa lahuparivattitabhāvato antarā kodhe uppannepi anāpatti.
ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം ഓമസവാദസിക്ഖാപദേ. പടിഘസമ്പയുത്തചിത്തേനേവ ആപജ്ജിതബ്ബത്താ മാനസികദുക്ഖവേദനാവ ഹോതി.
Etthāti imasmiṃ omasavādasikkhāpade. Paṭighasampayuttacitteneva āpajjitabbattā mānasikadukkhavedanāva hoti.
ഓമസവാദകഥാവണ്ണനാ.
Omasavādakathāvaṇṇanā.
൮൯൮. ദുവിധാകാരതോ ഭിക്ഖുപേസുഞ്ഞേ ആപത്തി സിയാതി യോജനാ. പിസതീതി പിസുണാ, വാചാ , സമഗ്ഗേ സത്തേ അവയവഭൂതേ വഗ്ഗേ ഭിന്നേ കരോതീതി അത്ഥോ. പിസുണാ ഏവ പേസുഞ്ഞം, തായ വാചായ സമന്നാഗതോ പുഗ്ഗലോ സഹചരിയനയേന പിസുണോ, തസ്സ കമ്മം പേസുഞ്ഞം, ഭിക്ഖൂനം പേസുഞ്ഞം ഭിക്ഖുപേസുഞ്ഞം, തസ്മിം ഭിക്ഖുപേസുഞ്ഞേ. പദഭാജനേ ‘‘ഉപസമ്പന്നോ ഉപസമ്പന്നസ്സ സുത്വാ ഉപസമ്പന്നസ്സ പേസുഞ്ഞം ഉപസംഹരതി ‘ഇത്ഥന്നാമോ തം ‘ചണ്ഡാലോ…പേ॰… പുക്കുസോ’തി ഭണതീ’തി ആപത്തി…പേ॰… പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൯) വുത്തത്താ സയം ഉപസമ്പന്നോ ഹുത്വാ ഉപസമ്പന്നസ്സ ജാതിആദീസു ദസസു അക്കോസവത്ഥൂസു അഞ്ഞതരേന അഞ്ഞം ഉപസമ്പന്നം പരമ്മുഖാ അക്കോസന്തസ്സ സുത്വാ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വക്ഖമാനസരൂപേസു അത്തനോ പിയകാമതാഭേദാധിപ്പായസങ്ഖാതേസു ദ്വീസു കാരണേസു അഞ്ഞതരകാരണം പടിച്ച ‘‘അസുകോ തുയ്ഹം ഏവം വദതീ’’തി പേസുഞ്ഞം ഹരതി, തസ്സ പേസുഞ്ഞകഥനനിമിത്തം പാചിത്തിയം ഹോതീതി അത്ഥോ.
898. Duvidhākārato bhikkhupesuññe āpatti siyāti yojanā. Pisatīti pisuṇā, vācā , samagge satte avayavabhūte vagge bhinne karotīti attho. Pisuṇā eva pesuññaṃ, tāya vācāya samannāgato puggalo sahacariyanayena pisuṇo, tassa kammaṃ pesuññaṃ, bhikkhūnaṃ pesuññaṃ bhikkhupesuññaṃ, tasmiṃ bhikkhupesuññe. Padabhājane ‘‘upasampanno upasampannassa sutvā upasampannassa pesuññaṃ upasaṃharati ‘itthannāmo taṃ ‘caṇḍālo…pe… pukkuso’ti bhaṇatī’ti āpatti…pe… pācittiyassā’’ti (pāci. 39) vuttattā sayaṃ upasampanno hutvā upasampannassa jātiādīsu dasasu akkosavatthūsu aññatarena aññaṃ upasampannaṃ parammukhā akkosantassa sutvā tassa santikaṃ gantvā vakkhamānasarūpesu attano piyakāmatābhedādhippāyasaṅkhātesu dvīsu kāraṇesu aññatarakāraṇaṃ paṭicca ‘‘asuko tuyhaṃ evaṃ vadatī’’ti pesuññaṃ harati, tassa pesuññakathananimittaṃ pācittiyaṃ hotīti attho.
ദുവിധാകാരതോതി ഏത്ഥ ആകാര-സദ്ദോ കാരണപരിയായോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ദ്വീഹാകാരേഹീതി ദ്വീഹി കാരണേഹീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮). ഏത്ഥ കാരണം നാമ അധിപ്പായവിസേസോ. തം കാരണം അധിപ്പായമുഖേന ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അത്തനോ’’തിആദി. അത്തനോ പിയകാമസ്സാതി അത്തനോ പിയഭാവകാമസ്സ പേസുഞ്ഞം ഭണന്തസ്സ, അത്തനോ പിയഭാവം കാമയന്തസ്സാതി അത്ഥോ, താദിസേന അധിപ്പായേനാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഏവം അഹം ഏതസ്സ പിയോ ഭവിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ പിയഭാവം പത്ഥയമാനസ്സാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮). പരഭേദത്ഥിനോപി വാതി അക്കോസകസ്സ ച അത്തനോ പേസുഞ്ഞവചനം സുണന്തസ്സ ചാതി ഉഭിന്നം ഭേദം ഇച്ഛന്തസ്സാതി അത്ഥോ, ഭേദാധിപ്പായേനാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പരസ്സ പരേന ഭേദം ഇച്ഛന്തസ്സാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮).
Duvidhākāratoti ettha ākāra-saddo kāraṇapariyāyo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvīhākārehīti dvīhi kāraṇehī’’ti (pāci. aṭṭha. 38). Ettha kāraṇaṃ nāma adhippāyaviseso. Taṃ kāraṇaṃ adhippāyamukhena dassetumāha ‘‘attano’’tiādi. Attano piyakāmassāti attano piyabhāvakāmassa pesuññaṃ bhaṇantassa, attano piyabhāvaṃ kāmayantassāti attho, tādisena adhippāyenāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘evaṃ ahaṃ etassa piyo bhavissāmī’’ti attano piyabhāvaṃ patthayamānassā’’ti (pāci. aṭṭha. 38). Parabhedatthinopi vāti akkosakassa ca attano pesuññavacanaṃ suṇantassa cāti ubhinnaṃ bhedaṃ icchantassāti attho, bhedādhippāyenāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘parassa parena bhedaṃ icchantassā’’ti (pāci. aṭṭha. 38).
൮൯൯. പരിയായനയേന അക്കോസന്തസ്സ വചനസ്സ…പേ॰… ദുക്കടന്തി യോജനാ, പരിയായഅക്കോസവചനം സുത്വാ പരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വദന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദുക്കടം ഹോതീതി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘ഇത്ഥന്നാമോ സന്തി ഇധേകച്ചേ ചണ്ഡാലാ…പേ॰… ഭണതി, ന സോ അഞ്ഞം ഭണതി, തംയേവ ഭണതീതി ആപത്തി വാചായ വാചായ ദുക്കടസ്സാ’’തിആദി (പാചി॰ ൪൧). പാളിമുത്തനയേന അക്കോസന്തസ്സ വചനസ്സ…പേ॰… ദുക്കടന്തി യോജനാ. ഏത്ഥ ‘‘ചോരോസി, ഗണ്ഠിഭേദകോസീ’’തിആദിനാ ദസ്സിതോ പാളിമുത്തനയോ നാമ.
899. Pariyāyanayena akkosantassa vacanassa…pe… dukkaṭanti yojanā, pariyāyaakkosavacanaṃ sutvā parassa santikaṃ gantvā vadantassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti attho. Yathāha ‘‘itthannāmo santi idhekacce caṇḍālā…pe… bhaṇati, na so aññaṃ bhaṇati, taṃyeva bhaṇatīti āpatti vācāya vācāya dukkaṭassā’’tiādi (pāci. 41). Pāḷimuttanayena akkosantassa vacanassa…pe… dukkaṭanti yojanā. Ettha ‘‘corosi, gaṇṭhibhedakosī’’tiādinā dassito pāḷimuttanayo nāma.
൯൦൦. അനുപസമ്പന്നസ്സ അക്കോസം ഉപസമ്പന്നം ഹരതോപി ച തഥാ ദുക്കടന്തി യോജനാ. ച-സദ്ദേന ഉപസമ്പന്നസ്സ അക്കോസം അനുപസമ്പന്നം ഹരതോപി ച, അനുപസമ്പന്നസ്സ അക്കോസം അനുപസമ്പന്നം ഹരതോപി ച തഥാ ദുക്കടന്തി വികപ്പദ്വയഞ്ച സമുച്ചിനോതി. ‘‘ഇധാപി ഭിക്ഖുനിം ആദിം കത്വാ സബ്ബേ അനുപസമ്പന്നാ നാമാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮) അട്ഠകഥാവചനതോ ‘‘ഭിക്ഖുനീ’’തി ഉപലക്ഖണം.
900. Anupasampannassa akkosaṃ upasampannaṃ haratopi ca tathā dukkaṭanti yojanā. Ca-saddena upasampannassa akkosaṃ anupasampannaṃ haratopi ca, anupasampannassa akkosaṃ anupasampannaṃ haratopi ca tathā dukkaṭanti vikappadvayañca samuccinoti. ‘‘Idhāpi bhikkhuniṃ ādiṃ katvā sabbe anupasampannā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 38) aṭṭhakathāvacanato ‘‘bhikkhunī’’ti upalakkhaṇaṃ.
൯൦൧. ന ചേവ പിയകാമസ്സാതി പിയഭാവം അകാമയന്തസ്സ ച. ന ഭേദത്ഥിനോപി ചാതി ഭേദം അനിച്ഛന്തസ്സ ച. പാപാനം ഗരഹത്ഥായാതി ഏത്ഥ ‘‘കേവല’’ന്തി സേസോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഏകം അക്കോസന്തം, ഏകഞ്ച ഖമന്തം ദിസ്വാ ‘അഹോ നില്ലജ്ജോ, ഈദിസമ്പി നാമ ആയസ്മന്തം പുന വത്തബ്ബം മഞ്ഞിസ്സതീ’തി ഏവം കേവലം പാപഗരഹിതായ ഭണന്തസ്സ അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮).
901.Na ceva piyakāmassāti piyabhāvaṃ akāmayantassa ca. Na bhedatthinopi cāti bhedaṃ anicchantassa ca. Pāpānaṃ garahatthāyāti ettha ‘‘kevala’’nti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekaṃ akkosantaṃ, ekañca khamantaṃ disvā ‘aho nillajjo, īdisampi nāma āyasmantaṃ puna vattabbaṃ maññissatī’ti evaṃ kevalaṃ pāpagarahitāya bhaṇantassa anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 38).
പേസുഞ്ഞകഥാവണ്ണനാ.
Pesuññakathāvaṇṇanā.
൯൦൩. അഞ്ഞേനാതി സാമണേരാദിനാ. ‘‘യഞ്ച പദം യഞ്ച അനുപദം യഞ്ച അന്വക്ഖരം യഞ്ച അനുബ്യഞ്ജനം, സബ്ബമേതം പദസോ നാമാ’’തി (പാചി॰ ൪൬) പദഭാജനേ വുത്തത്താ അവയവേ സമുദായോപചാരവസേന ‘‘പിടകത്തയ’’ന്തി തദേകദേസപദാദി ഏവ വുത്തോതി ഗഹേതബ്ബോ. ഏത്ഥ പദാദിസരൂപം അട്ഠകഥായ വേദിതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘പദന്തി ഏകോ ഗാഥാപാദോ അധിപ്പേതോ. അനുപദന്തി ദുതിയോ പാദോ. അന്വക്ഖരന്തി ഏകേകമക്ഖരം. അനുബ്യഞ്ജനന്തി പുരിമബ്യഞ്ജനേന സദിസം പച്ഛാബ്യഞ്ജന’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൫). ഇദം ഗാഥാമയദേസനം സന്ധായ വുത്തം. ‘‘യം കിഞ്ചി വാ ഏകമക്ഖരം അന്വക്ഖരം, അക്ഖരസമൂഹോ അനുബ്യഞ്ജനം, അക്ഖരാനുബ്യഞ്ജനസമൂഹോ പദം, പഠമപദം പദമേവ, ദുതിയം അനുപദന്തി ഏവമേത്ഥ നാനാകരണം വേദിതബ്ബ’’ന്തിപി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൫) വുത്തം. ഇദം ചുണ്ണിയദേസനം സന്ധായ വുത്തം.
903.Aññenāti sāmaṇerādinā. ‘‘Yañca padaṃ yañca anupadaṃ yañca anvakkharaṃ yañca anubyañjanaṃ, sabbametaṃ padaso nāmā’’ti (pāci. 46) padabhājane vuttattā avayave samudāyopacāravasena ‘‘piṭakattaya’’nti tadekadesapadādi eva vuttoti gahetabbo. Ettha padādisarūpaṃ aṭṭhakathāya veditabbaṃ. Vuttañhi tattha ‘‘padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyo pādo. Anvakkharanti ekekamakkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjana’’nti (pāci. aṭṭha. 45). Idaṃ gāthāmayadesanaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vā ekamakkharaṃ anvakkharaṃ, akkharasamūho anubyañjanaṃ, akkharānubyañjanasamūho padaṃ, paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabba’’ntipi (pāci. aṭṭha. 45) vuttaṃ. Idaṃ cuṇṇiyadesanaṃ sandhāya vuttaṃ.
ധമ്മന്തി ബുദ്ധഭാസിതാദിപാളിധമ്മം. പടിസമ്ഭിദായഞ്ഹി ധമ്മപഞ്ചകേ പാളിപി ധമ്മോതി വുത്താ. ധമ്മപഞ്ചകം നാമ ഫലനിബ്ബത്തകോ ഹേതു, അരിയമഗ്ഗോ, ഭാസിതം, കുസലാകുസലം ചേതി ഏതേ ധമ്മസഞ്ഞിതാതി നിദ്ദിട്ഠം. ഏത്ഥ ഹി ഭാസിതന്തി പാളി വുത്താ. അട്ഠകഥാനിസ്സിതോപി ഏത്ഥേവ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. സോ ച പുബ്ബേ മഗധഭാസായ ഠിതോ സങ്ഗീതിത്തയാരുള്ഹോ ഗഹേതബ്ബോ.
Dhammanti buddhabhāsitādipāḷidhammaṃ. Paṭisambhidāyañhi dhammapañcake pāḷipi dhammoti vuttā. Dhammapañcakaṃ nāma phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalākusalaṃ ceti ete dhammasaññitāti niddiṭṭhaṃ. Ettha hi bhāsitanti pāḷi vuttā. Aṭṭhakathānissitopi ettheva saṅgahaṃ gacchati. So ca pubbe magadhabhāsāya ṭhito saṅgītittayāruḷho gahetabbo.
‘‘സഹ ഭണന്തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഏകതോ പട്ഠപേത്വാ ഏകതോ ഓസാപേന്തീ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൪൬) പദഭാജനാഗതനയേന അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം ആരഭിത്വാ ഏകതോ ഉച്ചാരണവസേന പദം വാ അനുപദം വാ അന്വക്ഖരം വാ അനുബ്യഞ്ജനം വാ വദതോ പദാദിഗണനാവസേന പാചിത്തിയന്തി വുത്തം ഹോതി.
‘‘Saha bhaṇantassa pācittiyaṃ siyā’’ti iminā ‘‘ekato paṭṭhapetvā ekato osāpentī’’tiādinā (pāci. 46) padabhājanāgatanayena anupasampannena saddhiṃ ārabhitvā ekato uccāraṇavasena padaṃ vā anupadaṃ vā anvakkharaṃ vā anubyañjanaṃ vā vadato padādigaṇanāvasena pācittiyanti vuttaṃ hoti.
൯൦൪. സങ്ഗീതിം അനാരുള്ഹേസു ധമ്മേസു രാജോവാദാദയോ സുത്തന്താ ആപത്തിജനകായേവാതി മഹാപച്ചരിയാദിസു വുത്താതി യോജനാ. രാജോവാദോ നാമ ഏകോ സുത്തന്തോ. ആദി-സദ്ദേന തിക്ഖിന്ദ്രിയാദിസുത്തന്താ ഗഹിതാ.
904.Saṅgītiṃ anāruḷhesu dhammesu rājovādādayo suttantā āpattijanakāyevāti mahāpaccariyādisu vuttāti yojanā. Rājovādo nāma eko suttanto. Ādi-saddena tikkhindriyādisuttantā gahitā.
൯൦൫. ഭിക്ഖുസ്മിമ്പി ഭിക്ഖുനിയാപി ച അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞിനോ, വിമതിസ്സ വാ ഭിക്ഖുസ്സ തഥാ പദസോധമ്മേ ദുക്കടം ഹോതീതി യോജനാ.
905. Bhikkhusmimpi bhikkhuniyāpi ca anupasampannasaññino, vimatissa vā bhikkhussa tathā padasodhamme dukkaṭaṃ hotīti yojanā.
൯൦൬-൭. ഏകതോ ഉദ്ദിസാപേതീതി ഏകതോ ഉദ്ദേസം ഗണ്ഹന്തേഹി അനുപസമ്പന്നേഹി സദ്ധിം ഉച്ചാരണവസേന ഉദ്ദിസാപേതി. സജ്ഝായം വാ കരോതീതി തഥാ ഏകതോ സജ്ഝായതി.
906-7.Ekato uddisāpetīti ekato uddesaṃ gaṇhantehi anupasampannehi saddhiṃ uccāraṇavasena uddisāpeti. Sajjhāyaṃ vā karotīti tathā ekato sajjhāyati.
‘‘സചേ ഏകഗാഥായ ഏകോ പാദോ ന ആഗച്ഛതി, സേസം ആഗച്ഛതി, അയം യേഭുയ്യേന പഗുണഗന്ഥോ നാമ. ഏസ നയോ സുത്തേപി വേദിതബ്ബോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൮) അട്ഠകഥാവചനതോ പഗുണഗന്ഥന്തി ഏത്ഥ ‘‘യേഭുയ്യേനാ’’തി സേസോ. ഓപാതേതീതി ‘‘ഏവം ഭണാഹീ’’തി ഏകതോ ഭണതി. ഉദ്ദേസന്തി ഉദ്ദിസിതബ്ബം. തേനാതി അനുപസമ്പന്നേന.
‘‘Sace ekagāthāya eko pādo na āgacchati, sesaṃ āgacchati, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Esa nayo suttepi veditabbotī’’ti (pāci. aṭṭha. 48) aṭṭhakathāvacanato paguṇaganthanti ettha ‘‘yebhuyyenā’’ti seso. Opātetīti ‘‘evaṃ bhaṇāhī’’ti ekato bhaṇati. Uddesanti uddisitabbaṃ. Tenāti anupasampannena.
൯൦൮. യസ്മാ ഇദം പദസോധമ്മസിക്ഖാപദം വാചതോ ച സമുട്ഠാതി, വാചാചിത്തദ്വയാപി ച സമുട്ഠാതി, തസ്മാ ഇദം സമുട്ഠാനം പദസോധമ്മസഞ്ഞിതന്തി വുത്തന്തി യോജനാ.
908. Yasmā idaṃ padasodhammasikkhāpadaṃ vācato ca samuṭṭhāti, vācācittadvayāpi ca samuṭṭhāti, tasmā idaṃ samuṭṭhānaṃ padasodhammasaññitanti vuttanti yojanā.
പദസോധമ്മകഥാവണ്ണനാ.
Padasodhammakathāvaṇṇanā.
൯൦൯-൧൦. സബ്ബച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നേ സേനാസനേ തിസ്സന്നം പന രത്തീനം യോ പന ഭിക്ഖു രത്തിയം ഠപേത്വാ ഭിക്ഖും അഞ്ഞേന സചേ നിപജ്ജേയ്യ, തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ. ‘‘യം കിഞ്ചി പടിച്ഛാദനസമത്ഥം ഇധ ഛദനഞ്ച പരിച്ഛന്നഞ്ച വേദിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) അട്ഠകഥായം വുത്തത്താ ഛദനാരഹം ഇട്ഠകാസിലാസുധാതിണപണ്ണാദീനം യേന കേനചി സബ്ബസോ ഛാദിതം സേനാസനം സബ്ബച്ഛന്നം. ‘‘ഭൂമിതോ പട്ഠായ യാവ ഛദനം ആഹച്ച പാകാരേന വാ അഞ്ഞേന വാ കേനചി അന്തമസോ വത്ഥേനപി പരിക്ഖിത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) അട്ഠകഥായം വുത്തത്താ യേന കേനചി പരിക്ഖിപിത്വാ പടിച്ഛാദിതസേനാസനം സബ്ബപരിച്ഛന്നം. ‘‘ഛദനം അനാഹച്ച സബ്ബന്തിമേന പരിയായേന ദിയഡ്ഢഹത്ഥുബ്ബേധേന പാകാരാദിനാ പരിക്ഖിത്താപി സബ്ബപരിച്ഛന്നായേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) കുരുന്ദട്ഠകഥായം വുത്തം, തം ‘‘ദിയഡ്ഢാ’’തിആദിനാ വക്ഖതി.
909-10. Sabbacchannasabbaparicchanne senāsane tissannaṃ pana rattīnaṃ yo pana bhikkhu rattiyaṃ ṭhapetvā bhikkhuṃ aññena sace nipajjeyya, tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā. ‘‘Yaṃ kiñci paṭicchādanasamatthaṃ idha chadanañca paricchannañca veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā chadanārahaṃ iṭṭhakāsilāsudhātiṇapaṇṇādīnaṃ yena kenaci sabbaso chāditaṃ senāsanaṃ sabbacchannaṃ. ‘‘Bhūmito paṭṭhāya yāva chadanaṃ āhacca pākārena vā aññena vā kenaci antamaso vatthenapi parikkhitta’’nti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā yena kenaci parikkhipitvā paṭicchāditasenāsanaṃ sabbaparicchannaṃ. ‘‘Chadanaṃ anāhacca sabbantimena pariyāyena diyaḍḍhahatthubbedhena pākārādinā parikkhittāpi sabbaparicchannāyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 51) kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, taṃ ‘‘diyaḍḍhā’’tiādinā vakkhati.
ഏവം സബ്ബച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നേ ഏകസ്മിം സേനാസനേ യോ ഭിക്ഖു ഉപസമ്പന്നതോ അഞ്ഞേന ഏകേന വാ അനേകേഹി വാ തിരത്തം സഹസേയ്യം കപ്പേത്വാ ചതുത്ഥരത്തിം ആദിം കത്വാ സബ്ബരത്തീസു സൂരിയത്ഥങ്ഗമതോ പട്ഠായ സകലരത്തിയം പഠമം വാ പച്ഛാ വാ അപുബ്ബാചരിമം വാ പിട്ഠിം പസാരേത്വാ സചേ ഏകസേനാസനേ സേയ്യം കപ്പേതി, തസ്സ ദേവസികം പാചിത്തിയം ഹോതീതി ഇദം വിധാനം ‘‘അപിചേത്ഥ ഏകാവാസാദികമ്പി ചതുക്കം വേദിതബ്ബ’’ന്തിആദിനാ (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) അട്ഠകഥായം വുത്തം.
Evaṃ sabbacchannasabbaparicchanne ekasmiṃ senāsane yo bhikkhu upasampannato aññena ekena vā anekehi vā tirattaṃ sahaseyyaṃ kappetvā catuttharattiṃ ādiṃ katvā sabbarattīsu sūriyatthaṅgamato paṭṭhāya sakalarattiyaṃ paṭhamaṃ vā pacchā vā apubbācarimaṃ vā piṭṭhiṃ pasāretvā sace ekasenāsane seyyaṃ kappeti, tassa devasikaṃ pācittiyaṃ hotīti idaṃ vidhānaṃ ‘‘apicettha ekāvāsādikampi catukkaṃ veditabba’’ntiādinā (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
‘‘യേഭുയ്യേന പരിച്ഛന്നേ ഛന്നേ’’തി ഇമിനാപി ഏവമേവ യോജേത്വാ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘യസ്സാ പന ഉപരി ബഹുതരം ഠാനം ഛന്നം, അപ്പം അച്ഛന്നം, സമന്തതോ ച ബഹുതരം പരിക്ഖിത്തം, അപ്പം അപരിക്ഖിത്തം, അയം യേഭുയ്യേനഛന്നാ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നാ നാമാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) അട്ഠകഥായം വുത്തനയേന യേഭുയ്യേന ഛന്നപരിച്ഛന്നം വേദിതബ്ബം. അത്ഥോ വുത്തനയോയേവ. ‘‘യേഭുയ്യേന പംസുകാ’’തി ഏതസ്സ അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൬) തീസു ദ്വേ യേഭുയ്യം നാമ, ഇധ പന പദസോധമ്മേ ‘‘യേഭുയ്യേന പഗുണം ഗന്ഥ’’ന്തി ഏതസ്സ അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൮) ‘‘ഏകഗാഥായാ’’തിആദിവിവരണേ വിയ ചതൂസു തയോപി ഭാഗാ യേഭുയ്യം നാമാതി വേദിതബ്ബം.
‘‘Yebhuyyena paricchanne channe’’ti imināpi evameva yojetvā attho veditabbo. ‘‘Yassā pana upari bahutaraṃ ṭhānaṃ channaṃ, appaṃ acchannaṃ, samantato ca bahutaraṃ parikkhittaṃ, appaṃ aparikkhittaṃ, ayaṃ yebhuyyenachannā yebhuyyenaparicchannā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathāyaṃ vuttanayena yebhuyyena channaparicchannaṃ veditabbaṃ. Attho vuttanayoyeva. ‘‘Yebhuyyena paṃsukā’’ti etassa aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 86) tīsu dve yebhuyyaṃ nāma, idha pana padasodhamme ‘‘yebhuyyena paguṇaṃ gantha’’nti etassa aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 48) ‘‘ekagāthāyā’’tiādivivaraṇe viya catūsu tayopi bhāgā yebhuyyaṃ nāmāti veditabbaṃ.
൯൧൧. മേഥുനസ്സ പഹോനകം യം പന വത്ഥു പഠമപാരാജികായ നിദ്ദിട്ഠം അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതേനപി, തേന പഠമപാരാജികവത്ഥുനാ പുഗ്ഗലേന സഹ നിപജ്ജിത്വാ ആപത്തി സഹസേയ്യാപത്തി ഹോതീതി യോജനാ.
911. Methunassa pahonakaṃ yaṃ pana vatthu paṭhamapārājikāya niddiṭṭhaṃ antamaso tiracchānagatenapi, tena paṭhamapārājikavatthunā puggalena saha nipajjitvā āpatti sahaseyyāpatti hotīti yojanā.
൯൧൨-൩. ‘‘ഉഭോ വാ നിപജ്ജന്തീ’’തി വികപ്പസ്സ പഠമഗാഥാദ്വയേനേവ അത്ഥതോ ദസ്സിതത്താ പുബ്ബാപരിയവസേനപി സമ്ഭവന്തം ദസ്സേതും ‘‘അനുപസമ്പന്നേ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൫൨-൫൪) നയേന ദസ്സിതപക്ഖദ്വയം നിദസ്സേതുമാഹ ‘‘നിപന്നേ’’തിആദി. ‘‘ഉട്ഠഹിത്വാ’’തി ഇദം വിച്ഛാവസേന ഗഹേതബ്ബം. അനുപസമ്പന്നഗണനായപി വാതി ബഹൂസു അനുപസമ്പന്നേസു തേസം ഗണനായ ച. അനുപസമ്പന്നേസു ബഹൂസു തേസം ഗണനായ ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ ബഹൂ ആപത്തിയോ ഹോന്തീതി ഏവം ദസ്സനേന ഉപസമ്പന്നേസു ബഹൂസു ഏകസ്മിം അനുപസമ്പന്നേ സതി തേസഞ്ച തസ്സ പയോഗഗണനായ ആപജ്ജിതബ്ബാ ബഹൂ ആപത്തിയോ ച ഉഭോസുപി ബഹൂസു ഏകേകസ്സേവ ഉപസമ്പന്നസ്സ അനുപസമ്പന്നഗണനായ ബഹൂ ആപത്തിയോ ച ഹോന്തീതിപി ദസ്സിതം ഹോതി.
912-3. ‘‘Ubho vā nipajjantī’’ti vikappassa paṭhamagāthādvayeneva atthato dassitattā pubbāpariyavasenapi sambhavantaṃ dassetuṃ ‘‘anupasampanne’’tiādinā (pāci. 52-54) nayena dassitapakkhadvayaṃ nidassetumāha ‘‘nipanne’’tiādi. ‘‘Uṭṭhahitvā’’ti idaṃ vicchāvasena gahetabbaṃ. Anupasampannagaṇanāyapi vāti bahūsu anupasampannesu tesaṃ gaṇanāya ca. Anupasampannesu bahūsu tesaṃ gaṇanāya ekassa bhikkhuno bahū āpattiyo hontīti evaṃ dassanena upasampannesu bahūsu ekasmiṃ anupasampanne sati tesañca tassa payogagaṇanāya āpajjitabbā bahū āpattiyo ca ubhosupi bahūsu ekekasseva upasampannassa anupasampannagaṇanāya bahū āpattiyo ca hontītipi dassitaṃ hoti.
൯൧൪. ഏകേനേവ ദ്വാരേന വളഞ്ജിതബ്ബതോ ഏകൂപചാരേ സതഗബ്ഭേപി സേനാസനേ ഉപസമ്പന്നോ ഏകസ്മിം ഗബ്ഭേ വസന്തോ അത്തനാ സയനഗബ്ഭേ ദ്വാരം പിദഹിത്വാ വാ അപിദഹിത്വാ വാ ചതുത്ഥരത്തിയം സയതി ചേ, ഉപരിമതലേ, അവസേസഗബ്ഭേസു ച സയന്തേഹി അനുപസമ്പന്നേഹി പുബ്ബേ വുത്തആപത്തിനിയമോയേവാതി ദസ്സനത്ഥമാഹ ‘‘സചേ പിധായാ’’തിആദി. ഗബ്ഭദ്വാരം ഉത്തരപദലോപേന ‘‘ഗബ്ഭ’’ന്തി വുത്തം. ചതുത്ഥദിവസേ അത്ഥങ്ഗതേ സൂരിയേ നിപജ്ജതി, ആപത്തി സിയാതി യോജനാ. ‘‘അനുപസമ്പന്നേന സഹാ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ആപത്തി പാചിത്തിയം.
914. Ekeneva dvārena vaḷañjitabbato ekūpacāre satagabbhepi senāsane upasampanno ekasmiṃ gabbhe vasanto attanā sayanagabbhe dvāraṃ pidahitvā vā apidahitvā vā catuttharattiyaṃ sayati ce, uparimatale, avasesagabbhesu ca sayantehi anupasampannehi pubbe vuttaāpattiniyamoyevāti dassanatthamāha ‘‘sace pidhāyā’’tiādi. Gabbhadvāraṃ uttarapadalopena ‘‘gabbha’’nti vuttaṃ. Catutthadivase atthaṅgate sūriye nipajjati, āpatti siyāti yojanā. ‘‘Anupasampannena sahā’’ti pakaraṇato labbhati. Āpatti pācittiyaṃ.
൯൧൫. ദിയഡ്ഢഹത്ഥുബ്ബേധേനാതി വഡ്ഢകിരതനേന ദിയഡ്ഢരതനുബ്ബേധേന. പാകാരോ നാമ നിട്ഠിതോ. ചയനം നാമ വിപ്പകതപാകാരോതിപി വദന്തി. ഇമിനാ ച ആളിന്ദസ്സ അഗ്ഗഹണത്ഥം ‘‘ദസഹത്ഥുബ്ബേധാപി ജഗതി പരിക്ഖേപസങ്ഖ്യം ന ഗച്ഛതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧) അട്ഠകഥാ പമാണന്തി വദന്തി. ജഗതീതി ആളിന്ദം. ആദി-സദ്ദേന ഭിത്തിപണ്ണാവരണാദിഗഹണം.
915.Diyaḍḍhahatthubbedhenāti vaḍḍhakiratanena diyaḍḍharatanubbedhena. Pākāro nāma niṭṭhito. Cayanaṃ nāma vippakatapākārotipi vadanti. Iminā ca āḷindassa aggahaṇatthaṃ ‘‘dasahatthubbedhāpi jagati parikkhepasaṅkhyaṃ na gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 51) aṭṭhakathā pamāṇanti vadanti. Jagatīti āḷindaṃ. Ādi-saddena bhittipaṇṇāvaraṇādigahaṇaṃ.
൯൧൬. ദുസ്സകുടിയന്തി വത്ഥകുടിയം.
916.Dussakuṭiyanti vatthakuṭiyaṃ.
൯൧൭. ‘‘സബ്ബച്ഛന്നപരിച്ഛന്നാദിപ്പഭേദതോ യേഭുയ്യാദിപ്പഭേദതോ’’തി ആദി-സദ്ദോ പച്ചേകം യോജേതബ്ബോ. പഠമേന ആദി-സദ്ദേന സബ്ബച്ഛന്നയേഭുയ്യപരിച്ഛന്നസബ്ബച്ഛന്നഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നയേഭുയ്യച്ഛന്ന- സബ്ബപരിച്ഛന്നഉപഡ്ഢച്ഛന്നസങ്ഖാതാനി ചത്താരി സേനാസനാനി ഗഹിതാനി. ഗാഥായ സരൂപേന വുത്തസബ്ബച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നേന സദ്ധിം പഞ്ച സേനാസനാനി ദസ്സിതാനി ഹോന്തി. ദുതിയേന ആദി-സദ്ദേന യേഭുയ്യച്ഛന്നയേഭുയ്യപരിച്ഛന്ന യേഭുയ്യച്ഛന്നഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്ന യേഭുയ്യപരിച്ഛന്നഉപഡ്ഢച്ഛന്നസങ്ഖാതാനി തീണി സേനാസനാനി ഗഹിതാനി. ഇമേ അട്ഠ വികപ്പാ ലബ്ഭന്തി. കസ്മാ വുത്തം ‘‘സത്ത പാചിത്തിയാനീ’’തി? മഹാഅട്ഠകഥായ വുത്തത്താ. യഥാഹ ‘‘മഹാഅട്ഠകഥായം പന ‘സബ്ബച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, യേഭുയ്യേനച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം , യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, പാളിയം വുത്തപാചിത്തിയേന സദ്ധിം സത്ത പാചിത്തിയാനീ’തി വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൩).
917. ‘‘Sabbacchannaparicchannādippabhedato yebhuyyādippabhedato’’ti ādi-saddo paccekaṃ yojetabbo. Paṭhamena ādi-saddena sabbacchannayebhuyyaparicchannasabbacchannaupaḍḍhaparicchannasabbaparicchannayebhuyyacchanna- sabbaparicchannaupaḍḍhacchannasaṅkhātāni cattāri senāsanāni gahitāni. Gāthāya sarūpena vuttasabbacchannasabbaparicchannena saddhiṃ pañca senāsanāni dassitāni honti. Dutiyena ādi-saddena yebhuyyacchannayebhuyyaparicchanna yebhuyyacchannaupaḍḍhaparicchanna yebhuyyaparicchannaupaḍḍhacchannasaṅkhātāni tīṇi senāsanāni gahitāni. Ime aṭṭha vikappā labbhanti. Kasmā vuttaṃ ‘‘satta pācittiyānī’’ti? Mahāaṭṭhakathāya vuttattā. Yathāha ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘sabbacchanne yebhuyyenaparicchanne pācittiyaṃ, sabbacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, sabbaparicchanne yebhuyyenacchanne pācittiyaṃ, sabbaparicchanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ , yebhuyyenaparicchanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ, pāḷiyaṃ vuttapācittiyena saddhiṃ satta pācittiyānī’ti vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 53).
കസ്മാ പന അട്ഠകഥായം ‘‘അട്ഠ പാചിത്തിയാനീ’’തി വത്വാ ‘‘സത്താ’’തി ഗണനപരിച്ഛേദോ കതോതി? നിസ്സന്ദേഹേ താവ ‘‘സേയ്യാ നാമ സബ്ബച്ഛന്നാ സബ്ബപരിച്ഛന്നാ, യേഭുയ്യേനച്ഛന്നാ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നാ’തി (പാചി॰ ൫൨) പാളിയം ആഗതേസു ദ്വീസു വികപ്പേസു ഏകസ്മിം വുത്തപാചിത്തിയം ഗഹേത്വാ പാളിയം വുത്തേന പാചിത്തിയേന ‘സത്താ’തി വുത്ത’’ന്തി പരിഹാരോ ദസ്സിതോ. സാരത്ഥദീപനിയഞ്ച ‘‘സത്ത പാചിത്തിയാനീ’തി പാളിയം വുത്തപാചിത്തിയദ്വയം സാമഞ്ഞതോ ഏകത്തേന ഗഹേത്വാ വുത്തം. വിസും പന ഗയ്ഹമാനേ സബ്ബച്ഛന്നേ സബ്ബപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, യേഭുയ്യേനച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയന്തി അട്ഠേവ പാചിത്തിയാനി ഹോന്തീ’’തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പാചിത്തിയ ൩.൫൩) പരിഹാരോ വുത്തോ.
Kasmā pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aṭṭha pācittiyānī’’ti vatvā ‘‘sattā’’ti gaṇanaparicchedo katoti? Nissandehe tāva ‘‘seyyā nāma sabbacchannā sabbaparicchannā, yebhuyyenacchannā yebhuyyenaparicchannā’ti (pāci. 52) pāḷiyaṃ āgatesu dvīsu vikappesu ekasmiṃ vuttapācittiyaṃ gahetvā pāḷiyaṃ vuttena pācittiyena ‘sattā’ti vutta’’nti parihāro dassito. Sāratthadīpaniyañca ‘‘satta pācittiyānī’ti pāḷiyaṃ vuttapācittiyadvayaṃ sāmaññato ekattena gahetvā vuttaṃ. Visuṃ pana gayhamāne sabbacchanne sabbaparicchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenacchanne yebhuyyenaparicchanne pācittiyanti aṭṭheva pācittiyāni hontī’’ti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.53) parihāro vutto.
സബ്ബയേഭുയ്യഉപഡ്ഢപദേസു ഛന്നപരിച്ഛന്നപദേഹി യോജിതേസു നവ വികപ്പാ സമ്ഭവന്തി, തേസു നവമേ ഉപഡ്ഢച്ഛന്നഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നവികപ്പേ ദുക്കടസ്സ ദസ്സിതത്താ പാരിസേസതോ ഇതരേസു അട്ഠസു അട്ഠ പാചിത്തിയാനേവ സമ്ഭവന്തി. അട്ഠകഥായം പന അപ്പകം ഊനമധികം വാ ഗുണനൂപഗം ന ഹോതീതി കത്വാ ‘‘സത്താ‘‘തി വുത്തന്തി ഗഹേതബ്ബം. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ.
Sabbayebhuyyaupaḍḍhapadesu channaparicchannapadehi yojitesu nava vikappā sambhavanti, tesu navame upaḍḍhacchannaupaḍḍhaparicchannavikappe dukkaṭassa dassitattā pārisesato itaresu aṭṭhasu aṭṭha pācittiyāneva sambhavanti. Aṭṭhakathāyaṃ pana appakaṃ ūnamadhikaṃ vā guṇanūpagaṃ na hotīti katvā ‘‘sattā‘‘ti vuttanti gahetabbaṃ. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade.
൯൧൮. ‘‘അഡ്ഢച്ഛന്നേ അഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ’’തി യോജനാ. ‘‘സബ്ബപരിച്ഛന്നേ ചൂളച്ഛന്നേ’’തി യഥാക്കമേന യോജനാ. ഇമിനാ അട്ഠകഥാഗതേസു പഞ്ചസു വികപ്പേസു തതിയവികപ്പം ദസ്സേത്വാ ആദി-സദ്ദേന സബ്ബച്ഛന്നാദയോ സേസവികപ്പാ ഗഹിതാ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സബ്ബച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ ദുക്കടം, യേഭുയ്യേനച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ ദുക്കടം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ ദുക്കടം, യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ ദുക്കടം, പാളിയം ആഗതദുക്കടേന സഹ പഞ്ച ദുക്കടാനീഹി വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൩). പാളിയം ആഗതദുക്കടം നാമ ഇമിസ്സായേവ ഗാഥായ ആദിമ്ഹിയേവ വുത്തദുക്കടം. യഥാഹ ‘‘ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൫൩).
918. ‘‘Aḍḍhacchanne aḍḍhaparicchanne’’ti yojanā. ‘‘Sabbaparicchanne cūḷacchanne’’ti yathākkamena yojanā. Iminā aṭṭhakathāgatesu pañcasu vikappesu tatiyavikappaṃ dassetvā ādi-saddena sabbacchannādayo sesavikappā gahitā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, sabbaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, pāḷiyaṃ āgatadukkaṭena saha pañca dukkaṭānīhi vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 53). Pāḷiyaṃ āgatadukkaṭaṃ nāma imissāyeva gāthāya ādimhiyeva vuttadukkaṭaṃ. Yathāha ‘‘upaḍḍhacchanne upaḍḍhaparicchanne āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 53).
ചൂളച്ഛന്നാദീനി ചേത്ഥ ഏവം വേദിതബ്ബാനി – യസ്സ ചതൂസു ഭാഗേസു ഏകോ ഛന്നോ, സേസാ അച്ഛന്നാ, ഇദം ചൂളകച്ഛന്നം. യസ്സ തീസു ഭാഗേസു ദ്വേ ഛന്നാ, ഏകോ അച്ഛന്നോ, ഇദം യേഭുയ്യേനച്ഛന്നം. യസ്സ ദ്വീസു ഭാഗേസു ഏകോ ഛന്നോ, ഏകോ അച്ഛന്നോ, ഇദം ഉപഡ്ഢച്ഛന്നം നാമ സേനാസനം. ചൂളപരിച്ഛന്നാദീനി ഇമിനാ നയേന വേദിതബ്ബാനി. ഛന്നാദീഹിപീതി സഹത്ഥേ കരണവചനം. പി-സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ. സബ്ബചൂളപരിച്ഛന്നഛന്നാദീഹി ചതൂഹിപി സഹ അഡ്ഢച്ഛന്നപരിച്ഛന്നേ പഞ്ചധാ ദുക്കടം പരിദീപിതന്തി യോജനാ.
Cūḷacchannādīni cettha evaṃ veditabbāni – yassa catūsu bhāgesu eko channo, sesā acchannā, idaṃ cūḷakacchannaṃ. Yassa tīsu bhāgesu dve channā, eko acchanno, idaṃ yebhuyyenacchannaṃ. Yassa dvīsu bhāgesu eko channo, eko acchanno, idaṃ upaḍḍhacchannaṃ nāma senāsanaṃ. Cūḷaparicchannādīni iminā nayena veditabbāni. Channādīhipīti sahatthe karaṇavacanaṃ. Pi-saddo samuccayattho. Sabbacūḷaparicchannachannādīhi catūhipi saha aḍḍhacchannaparicchanne pañcadhā dukkaṭaṃ paridīpitanti yojanā.
൯൨൦. സബ്ബച്ഛന്നാദികേതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ‘‘സബ്ബപരിച്ഛന്നേ സബ്ബഅച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനഅച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനഅപരിച്ഛന്നേ’’തി (പാചി॰ ൫൪) പാളിയം വുത്താ അനാപത്തിവാരസേസാ ച അട്ഠകഥായം വുത്താ ‘‘ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ, ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ , ചൂളകച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൩) തയോ അനാപത്തിവാരാ ച ഗഹിതാ.
920.Sabbacchannādiketi ettha ādi-saddena ‘‘sabbaparicchanne sabbaacchanne yebhuyyenaacchanne yebhuyyenaaparicchanne’’ti (pāci. 54) pāḷiyaṃ vuttā anāpattivārasesā ca aṭṭhakathāyaṃ vuttā ‘‘upaḍḍhacchanne cūḷakaparicchanne, upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne , cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne’’ti (pāci. aṭṭha. 53) tayo anāpattivārā ca gahitā.
൯൨൧. നിപന്നേപീതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദേന ‘‘ഭിക്ഖു നിപന്നേ അനുപസമ്പന്നോ നിസീദതി, ഉഭോ വാ നിസീദന്തീ’’തി (പാചി॰ ൫൪) പാളിയം വുത്തപകാരന്തരേ സമുച്ചിനോതി.
921.Nipannepīti ettha pi-saddena ‘‘bhikkhu nipanne anupasampanno nisīdati, ubho vā nisīdantī’’ti (pāci. 54) pāḷiyaṃ vuttapakārantare samuccinoti.
സഹസേയ്യകഥാവണ്ണനാ.
Sahaseyyakathāvaṇṇanā.
൯൨൨. അപി-സദ്ദേന പഗേവ മഹത്തരിയാതി ദസ്സേതി. സഹസേയ്യം പകപ്പേയ്യാതി യഥാവുത്തലക്ഖണം സബ്ബച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നാദിസേനാസനം പവിസിത്വാ സൂരിയത്ഥങ്ഗമതോ പട്ഠായ പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരേനേവ പിട്ഠിപ്പസാരണലക്ഖണം സേയ്യം കപ്പേയ്യ.
922.Api-saddena pageva mahattariyāti dasseti. Sahaseyyaṃ pakappeyyāti yathāvuttalakkhaṇaṃ sabbacchannasabbaparicchannādisenāsanaṃ pavisitvā sūriyatthaṅgamato paṭṭhāya pubbe vuttappakāreneva piṭṭhippasāraṇalakkhaṇaṃ seyyaṃ kappeyya.
൯൨൩-൪. ദേവിയാതി ദേവിത്ഥിയാ. തിരച്ഛാനഗതിത്ഥിയാതി ഗോധാദികായ. ‘‘മേഥുനവത്ഥുഭൂതായാ’’തി ഇമിനാ മേഥുനധമ്മസ്സ അവത്ഥുഭൂതായ സഹസേയ്യായ ദോസാഭാവം ദസ്സേതി. വത്ഥൂനം ഗണനായാതി മാതുഗാമസ്സ ഗണനായ ച താസഞ്ച അത്തനോ ച പയോഗഗണനായ ച. അസ്സാതി ഭിക്ഖുസ്സ. മാതുഗാമേന തയോ ദിവസേ സഹസേയ്യായ ഇമിനാ സിക്ഖാപദേന ആപത്തിം ആപജ്ജിത്വാ ചതുത്ഥദിവസേ സഹസേയ്യായ ദ്വീഹിപി സിക്ഖാപദേഹി ആപത്തിം ആപജ്ജതീതി ഏത്ഥ ദുക്കടവത്ഥുഭൂതായ ഇത്ഥിയാ തത്ഥേവ സഹസേയ്യായ ഇമിനാ സിക്ഖാപദേന ദുക്കടം ആപജ്ജിത്വാ ചതുത്ഥദിവസേ രത്തിയം സഹസേയ്യായ ഇമിനാ സിക്ഖാപദേന ആപജ്ജിതബ്ബദുക്കടേന സഹ പുരിമസിക്ഖാപദേന പാചിത്തിയം ആപജ്ജതീതി വേദിതബ്ബം.
923-4.Deviyāti devitthiyā. Tiracchānagatitthiyāti godhādikāya. ‘‘Methunavatthubhūtāyā’’ti iminā methunadhammassa avatthubhūtāya sahaseyyāya dosābhāvaṃ dasseti. Vatthūnaṃ gaṇanāyāti mātugāmassa gaṇanāya ca tāsañca attano ca payogagaṇanāya ca. Assāti bhikkhussa. Mātugāmena tayo divase sahaseyyāya iminā sikkhāpadena āpattiṃ āpajjitvā catutthadivase sahaseyyāya dvīhipi sikkhāpadehi āpattiṃ āpajjatīti ettha dukkaṭavatthubhūtāya itthiyā tattheva sahaseyyāya iminā sikkhāpadena dukkaṭaṃ āpajjitvā catutthadivase rattiyaṃ sahaseyyāya iminā sikkhāpadena āpajjitabbadukkaṭena saha purimasikkhāpadena pācittiyaṃ āpajjatīti veditabbaṃ.
ദുതിയസഹസേയ്യകഥാവണ്ണനാ.
Dutiyasahaseyyakathāvaṇṇanā.
൯൨൬. ഛപ്പഞ്ചവാചാഹി ഉദ്ധം ഇത്ഥിയാ ധമ്മം ഭണന്തസ്സാതി സമ്ബന്ധോ. ഇത്ഥിയാതി ‘‘മാതുഗാമോ നാമ മനുസ്സിത്ഥീ, ന യക്ഖീ, ന പേതീ, ന തിരച്ഛാനഗതാ, വിഞ്ഞൂ പടിബലാ ഹോതി സുഭാസിതദുബ്ഭാസിതം ദുട്ഠുല്ലാദുട്ഠുല്ലം ആജാനിതു’’ന്തി പാളിയം വുത്തമനുസ്സിത്ഥിയാ. ഭണന്തസ്സാതി വക്ഖമാനലക്ഖണം ധമ്മം ഛഹി പദേഹി ഉത്തരി ഭണന്തസ്സ. വിഞ്ഞും പുരിസവിഗ്ഗഹം വിനാതി ‘‘വിഞ്ഞൂ നാമ പുരിസവിഗ്ഗഹോ പടിബലോ ഹോതി സുഭാസിതദുബ്ഭാസിതം ദുട്ഠുല്ലാദുട്ഠുല്ലം ആജാനിതു’’ന്തി (പാചി॰ ൬൪) പാളിയം വുത്തസവനൂപചാരഗതമനുസ്സപുരിസം വിനാ. ധമ്മന്തി വക്ഖമാനപ്പകാരസരൂപം ദേസനാധമ്മം.
926. Chappañcavācāhi uddhaṃ itthiyā dhammaṃ bhaṇantassāti sambandho. Itthiyāti ‘‘mātugāmo nāma manussitthī, na yakkhī, na petī, na tiracchānagatā, viññū paṭibalā hoti subhāsitadubbhāsitaṃ duṭṭhullāduṭṭhullaṃ ājānitu’’nti pāḷiyaṃ vuttamanussitthiyā. Bhaṇantassāti vakkhamānalakkhaṇaṃ dhammaṃ chahi padehi uttari bhaṇantassa. Viññuṃ purisaviggahaṃ vināti ‘‘viññū nāma purisaviggaho paṭibalo hoti subhāsitadubbhāsitaṃ duṭṭhullāduṭṭhullaṃ ājānitu’’nti (pāci. 64) pāḷiyaṃ vuttasavanūpacāragatamanussapurisaṃ vinā. Dhammanti vakkhamānappakārasarūpaṃ desanādhammaṃ.
൯൨൭. ഗാഥാമയാ, ചുണ്ണിയഗന്ഥമയാതി ദുവിധാ ദേസനാ, തത്ഥ ഗാഥാമയദേസനായ വാചാ നാമ ഗാഥാപാദലക്ഖണാതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഗാഥാപാദോ’’തിആദി. ചുണ്ണിയദേസനായം പന വാചാപരിച്ഛേദോ വിഭത്യന്തവസേന വേദിതബ്ബോ. തേനാഹ ഗണ്ഠിപദേ ‘‘ഏകോ ഗാഥാപാദോ’തി ഇദം ഗാഥാബന്ധമേവ സന്ധായ വുത്തം, അഞ്ഞത്ഥ പന വിഭത്തിഅന്തപദമേവ ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി. പദസോധമ്മം നിദ്ദിട്ഠം ധമ്മന്തി പിടകത്തയം. ‘‘അട്ഠകഥ’’ന്തി ഇമിനാ സങ്ഗീതിത്തയാരുള്ഹം പോരാണട്ഠകഥം ഗഹേതബ്ബം. തേനേവ ഗണ്ഠിപദേ വുത്തം ‘‘അട്ഠകഥം ധമ്മപദജാതകാദിവത്ഥുഞ്ചാ’’തി. ഇമിനാപി പോരാണകം സങ്ഗീതിആരുള്ഹമേവ അട്ഠകഥം വുത്തന്തി വദന്തി. അട്ഠകഥാദിപാഠം ഠപേത്വാ ദമിളാദിഭാസന്തരേന യഥാരുചി കഥേതും വട്ടതീതി.
927. Gāthāmayā, cuṇṇiyaganthamayāti duvidhā desanā, tattha gāthāmayadesanāya vācā nāma gāthāpādalakkhaṇāti dassetumāha ‘‘gāthāpādo’’tiādi. Cuṇṇiyadesanāyaṃ pana vācāparicchedo vibhatyantavasena veditabbo. Tenāha gaṇṭhipade ‘‘eko gāthāpādo’ti idaṃ gāthābandhameva sandhāya vuttaṃ, aññattha pana vibhattiantapadameva gahetabba’’nti. Padasodhammaṃ niddiṭṭhaṃ dhammanti piṭakattayaṃ. ‘‘Aṭṭhakatha’’nti iminā saṅgītittayāruḷhaṃ porāṇaṭṭhakathaṃ gahetabbaṃ. Teneva gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘aṭṭhakathaṃ dhammapadajātakādivatthuñcā’’ti. Imināpi porāṇakaṃ saṅgītiāruḷhameva aṭṭhakathaṃ vuttanti vadanti. Aṭṭhakathādipāṭhaṃ ṭhapetvā damiḷādibhāsantarena yathāruci kathetuṃ vaṭṭatīti.
൯൨൮. പദാദീനം വസാ ഛന്നം വാചാനം ഉപരി ധമ്മം ദേസേന്തസ്സാതി യോജനാ. ദേസേന്തസ്സാതി പദസോധമ്മേ വുത്തലക്ഖണപദാദിസരൂപാഹി ഛഹി വാചാഹി ഉത്തരി ധമ്മം ദേസേന്തസ്സ. പദാദിഗണനായാതി യഥാവുത്തലക്ഖണപദഅനുപദഅന്വക്ഖരഅനുബ്യഞ്ജനഗണനായ.
928. Padādīnaṃ vasā channaṃ vācānaṃ upari dhammaṃ desentassāti yojanā. Desentassāti padasodhamme vuttalakkhaṇapadādisarūpāhi chahi vācāhi uttari dhammaṃ desentassa. Padādigaṇanāyāti yathāvuttalakkhaṇapadaanupadaanvakkharaanubyañjanagaṇanāya.
൯൨൯. പുരിസവിഗ്ഗഹന്തി മനുസ്സപുരിസവേസം. ഏത്ഥ തിരച്ഛാനഗതാ നാമ വേസനിമ്മാനാരഹാ ഇദ്ധിമന്താ നാഗസുപണ്ണാ.
929.Purisaviggahanti manussapurisavesaṃ. Ettha tiracchānagatā nāma vesanimmānārahā iddhimantā nāgasupaṇṇā.
൯൩൧. വദതോതി അധികം ധമ്മം ഭാസതോ.
931.Vadatoti adhikaṃ dhammaṃ bhāsato.
൯൩൨. ഇത്ഥിരൂപന്തി മനുസ്സിത്ഥിവേസം. തിരച്ഛാനഗതിത്ഥിയാതി വുത്തസരൂപായ തിരച്ഛാനഗതിത്ഥിയാ.
932.Itthirūpanti manussitthivesaṃ. Tiracchānagatitthiyāti vuttasarūpāya tiracchānagatitthiyā.
൯൩൩. സയം ഉട്ഠായ നിസീദിത്വാ പുന ധമ്മം ദേസേന്തസ്സ അനാപത്തി പകാസിതാതി സമ്ബന്ധോ. മാതുഗാമസ്സ വാ തഥാതി ഏത്ഥ ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ വുത്തപ്പകാരസ്സ ഗഹിതത്താ ഉട്ഠായ നിസിന്നസ്സ മാതുഗാമസ്സ പുന ധമ്മം ദേസേന്തസ്സ അനാപത്തി പകാസിതാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ഉട്ഠായാ’’തിആദിനാ ഇരിയാപഥപരിവത്തനദസ്സനേന നാനാഇരിയാപഥേപി അനാപത്തിം ദീപേതി.
933. Sayaṃ uṭṭhāya nisīditvā puna dhammaṃ desentassa anāpatti pakāsitāti sambandho. Mātugāmassa vā tathāti ettha ‘‘tathā’’ti iminā vuttappakārassa gahitattā uṭṭhāya nisinnassa mātugāmassa puna dhammaṃ desentassa anāpatti pakāsitāti vuttaṃ hoti. ‘‘Uṭṭhāyā’’tiādinā iriyāpathaparivattanadassanena nānāiriyāpathepi anāpattiṃ dīpeti.
൯൩൪. അഞ്ഞിസ്സാ പുന അഞ്ഞിസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘ആഗതാഗതായാ’’തി സേസോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘അഞ്ഞസ്സ മാതുഗാമസ്സാതി ഏകിസ്സാ ദേസേത്വാ പുന ആഗതാഗതായ അഞ്ഞിസ്സാപി ദേസേതീതി ഏവം ഏകാസനേ നിസിന്നോ മാതുഗാമസതസഹസ്സന്നമ്പി ദേസേതീതി അത്ഥോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൬൬). അവുത്തസമുച്ചയത്ഥേന ച-സദ്ദേന ‘‘പഞ്ഹം പുട്ഠോ കഥേതീ’’തി (പാചി॰ ൬൬) ഇദം സമുച്ചിനോതി. ‘‘ദീഘനികായോ കിമത്ഥിയോ ഭന്തേ’’തി പഞ്ഹം പുച്ഛതോ മാതുഗാമസ്സ സബ്ബം ദീഘനികായം വദതോപി അനാപത്തി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പഞ്ഹം പുച്ഛതി, പഞ്ഹം പുട്ഠോ കഥേതീതി മാതുഗാമോ ‘ദീഘനികായോ നാമ ഭന്തേ കിമത്ഥം ദീപേതീ’തി പുച്ഛതി, ഏവം പഞ്ഹം പുട്ഠോ ഭിക്ഖു സബ്ബം ചേപി ദീഘനികായം കഥേതി, അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൬൬). ഏത്ഥ ച സബ്ബം ചേപി ദീഘനികായം കഥേതീതി യാവ ന നിട്ഠാതി, താവ പുനദിവസേപി കഥേതി.
934.Aññissā puna aññissāti ettha ‘‘āgatāgatāyā’’ti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññassa mātugāmassāti ekissā desetvā puna āgatāgatāya aññissāpi desetīti evaṃ ekāsane nisinno mātugāmasatasahassannampi desetīti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 66). Avuttasamuccayatthena ca-saddena ‘‘pañhaṃ puṭṭho kathetī’’ti (pāci. 66) idaṃ samuccinoti. ‘‘Dīghanikāyo kimatthiyo bhante’’ti pañhaṃ pucchato mātugāmassa sabbaṃ dīghanikāyaṃ vadatopi anāpatti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pañhaṃ pucchati, pañhaṃ puṭṭho kathetīti mātugāmo ‘dīghanikāyo nāma bhante kimatthaṃ dīpetī’ti pucchati, evaṃ pañhaṃ puṭṭho bhikkhu sabbaṃ cepi dīghanikāyaṃ katheti, anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 66). Ettha ca sabbaṃ cepi dīghanikāyaṃ kathetīti yāva na niṭṭhāti, tāva punadivasepi katheti.
൯൩൫. ധമ്മസ്സ ദേസനായ, വിഞ്ഞുമനുസ്സപുരിസസ്സ അസന്നിഹിതകരണേന ച ആപജ്ജിതബ്ബതോ ക്രിയാക്രിയം.
935. Dhammassa desanāya, viññumanussapurisassa asannihitakaraṇena ca āpajjitabbato kriyākriyaṃ.
ധമ്മദേസനാകഥാവണ്ണനാ.
Dhammadesanākathāvaṇṇanā.
൯൩൬. മഹഗ്ഗതം രൂപാരൂപജ്ഝാനം. പണീതം ലോകുത്തരധമ്മം. പധാനഭാവം നീതന്തി പണീതം. ആരോചേന്തസ്സാതി ‘‘പഠമം ഝാനം സമാപജ്ജാമീ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൨൦൧) നയേന ചതുത്ഥപാരാജികേ വുത്തനയേന വദന്തസ്സ. പരിനിബ്ബാനകാലേ ച പുട്ഠകാലേ ച ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനീനം അത്തനാ ലദ്ധസ്സ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മസ്സ ആരോചേതബ്ബത്താ ‘‘ഠപേത്വാ ഭിക്ഖുനിം ഭിക്ഖു’’ന്തി വുത്തം. ‘‘അഞ്ഞസ്സാ’’തി സേസോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഉപസമ്പന്നസ്സ ഭൂതം ആരോചേതീതി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മമേവ സന്ധായ വുത്തം. പരിനിബ്ബാനകാലേ, ഹി അന്തരാ വാ അതികഡ്ഢിയമാനേന ഉപസമ്പന്നസ്സ ഭൂതം ആരോചേതും വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൭൭). ഭൂതേതി ഏത്ഥ ‘‘ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മേ ആരോചിതേ’’തി വത്തബ്ബം, നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മം, അത്തനോ സന്താനേ ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ സിദ്ധഉത്തരിമനുസ്സധമ്മസ്സ ആരോചനനിമിത്തന്തി അത്ഥോ.
936.Mahaggataṃ rūpārūpajjhānaṃ. Paṇītaṃ lokuttaradhammaṃ. Padhānabhāvaṃ nītanti paṇītaṃ. Ārocentassāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’tiādinā (pārā. 201) nayena catutthapārājike vuttanayena vadantassa. Parinibbānakāle ca puṭṭhakāle ca bhikkhubhikkhunīnaṃ attanā laddhassa uttarimanussadhammassa ārocetabbattā ‘‘ṭhapetvā bhikkhuniṃ bhikkhu’’nti vuttaṃ. ‘‘Aññassā’’ti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘upasampannassa bhūtaṃ ārocetīti uttarimanussadhammameva sandhāya vuttaṃ. Parinibbānakāle, hi antarā vā atikaḍḍhiyamānena upasampannassa bhūtaṃ ārocetuṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 77). Bhūteti ettha ‘‘uttarimanussadhamme ārocite’’ti vattabbaṃ, nimittatthe bhummaṃ, attano santāne imasmiṃ attabhāve siddhauttarimanussadhammassa ārocananimittanti attho.
൯൩൭. നോ ചേ ജാനാതി സോ വുത്തന്തി യസ്സ ആരോചേതി, സോ സചേ സുതക്ഖണേയേവ വുത്തനയേനേവ ‘‘ഏസ പഠമജ്ഝാനസ്സ ലാഭീ’’തിആദിനാ നയേന വുത്തം നോ ജാനാതി. പരിയായവചനേതി ‘‘യോ തേ വിഹാരേ വസതി, സോ പഠമസ്സ ഝാനസ്സ ലാഭീ’’തി ഏവമാദിപരിയായവചനേ. യസ്സ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മം ആരോചേതി, സോ സചേ സുതസമനന്തരം ‘‘ഏസ ഏവം വദതീ’’തി വുത്തം നോ ജാനാതി, താദിസസ്സ ആരോചേന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഹോതി ആപത്തി ദുക്കടന്തി സമ്ബന്ധോ. അസ്സ ഭൂതസ്സ പരിയായവചനേ ച ഭിക്ഖുനോ ആപത്തി ദുക്കടം ഹോതീതി യോജനാ.
937.Noce jānāti so vuttanti yassa āroceti, so sace sutakkhaṇeyeva vuttanayeneva ‘‘esa paṭhamajjhānassa lābhī’’tiādinā nayena vuttaṃ no jānāti. Pariyāyavacaneti ‘‘yo te vihāre vasati, so paṭhamassa jhānassa lābhī’’ti evamādipariyāyavacane. Yassa uttarimanussadhammaṃ āroceti, so sace sutasamanantaraṃ ‘‘esa evaṃ vadatī’’ti vuttaṃ no jānāti, tādisassa ārocentassa bhikkhuno hoti āpatti dukkaṭanti sambandho. Assa bhūtassa pariyāyavacane ca bhikkhuno āpatti dukkaṭaṃ hotīti yojanā.
൯൩൮. തഥാരൂപേ കാരണേ സതീതി പരസ്സ കാരണഭാവം ഞത്വാപി പടിപത്തിയാ അമോഘഭാവദസ്സനസമുത്തേജനസമ്പഹംസനാദികരസങ്ഖാതേ കാരണേ സതി. സബ്ബസ്സാപീതി ഉപസമ്പന്നാനുപസമ്പന്നസ്സ സബ്ബസ്സ. സീലാദിന്തി സീലസുതപരിയത്തിഗുണം. വദതോതി ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖുനോ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി.
938.Tathārūpekāraṇe satīti parassa kāraṇabhāvaṃ ñatvāpi paṭipattiyā amoghabhāvadassanasamuttejanasampahaṃsanādikarasaṅkhāte kāraṇe sati. Sabbassāpīti upasampannānupasampannassa sabbassa. Sīlādinti sīlasutapariyattiguṇaṃ. Vadatoti ettha ‘‘bhikkhuno’’ti pakaraṇato labbhati.
൯൩൯. തദസമ്ഭവാതി ദിട്ഠിസമ്പന്നസ്സ ഉമ്മാദാദീനം അസമ്ഭവാ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ദിട്ഠിസമ്പന്നാനം ഉമ്മാദസ്സ വാ ചിത്തക്ഖേപസ്സ വാ അഭാവാതി. മഹാപച്ചരിയമ്പി ഹി വിചാരിത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൭൭). ഉമ്മത്തകപദസ്സ അവചനേ കാരണം വദന്തേനേവ ഖിത്തചിത്താദിപദാനം അവചനേ കാരണഞ്ച ഉപലക്ഖണതോ ദസ്സിതമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. ഏത്ഥ ച മഗ്ഗഫലദിട്ഠിയാ സമന്നാഗതാനം അരിയാനമേവ ഹി ഉമ്മത്തകാദിഭാവോ നത്ഥി. ഝാനലാഭിനോ പന തസ്മിം സതി ഝാനാ പരിഹായന്തി, തസ്മാ തേസം അഭൂതാരോചനപച്ചയാ അനാപത്തി വത്തബ്ബാ, ന ഭൂതാരോചനപച്ചയാ.
939.Tadasambhavāti diṭṭhisampannassa ummādādīnaṃ asambhavā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘diṭṭhisampannānaṃ ummādassa vā cittakkhepassa vā abhāvāti. Mahāpaccariyampi hi vicārita’’nti (pāci. aṭṭha. 77). Ummattakapadassa avacane kāraṇaṃ vadanteneva khittacittādipadānaṃ avacane kāraṇañca upalakkhaṇato dassitamevāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca maggaphaladiṭṭhiyā samannāgatānaṃ ariyānameva hi ummattakādibhāvo natthi. Jhānalābhino pana tasmiṃ sati jhānā parihāyanti, tasmā tesaṃ abhūtārocanapaccayā anāpatti vattabbā, na bhūtārocanapaccayā.
൯൪൦. ഇമിസ്സാപത്തിയാ അഞ്ഞത്ര ഝാനമഗ്ഗാദിലാഭീനം അഞ്ഞസ്സ അസമ്ഭവാ ‘‘കുസലാബ്യാകതേഹേവ ദ്വിചിത്ത’’ന്തി വുത്തം. ഇദഞ്ച ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേന അരിയപുഗ്ഗലേയേവ സന്ധായ വുത്തം. പണ്ണത്തിം അജാനന്താ പന ഝാനലാഭീ പുഥുജ്ജനാ നാനാവത്ഥുമ്ഹി ലോഭവസേന അകുസലചിത്തേനാപി ന ആരോചേന്തീതി നത്ഥി, തസ്മാ ‘‘തിചിത്ത’’ന്തി വത്തബ്ബം സിയാ, തഥാപി ബഹുലേന കുസലാബ്യാകതാനമേവ സമ്ഭവോതി ഏവം വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ദ്വിവേദനം സുഖോപേക്ഖാവസേന. ഇദഞ്ച സിക്ഖാപദം പണ്ണത്തിഅജാനനവസേന അചിത്തകസമുട്ഠാനം ഹോതി. അരിയാ ചേത്ഥ പണ്ണത്തിം ജാനന്താ വീതിക്കമം ന കരോന്തി, പുഥുജ്ജനാ പന പണ്ണത്തിം ജാനിത്വാപി വീതിക്കമം കരോന്തി. തേ ച സത്ഥുനോ ആണാവീതിക്കമചേതനായ ബലവഅകുസലഭാവതോ ഝാനാ പരിഹായന്തീതി ദട്ഠബ്ബം.
940. Imissāpattiyā aññatra jhānamaggādilābhīnaṃ aññassa asambhavā ‘‘kusalābyākateheva dvicitta’’nti vuttaṃ. Idañca ukkaṭṭhaparicchedena ariyapuggaleyeva sandhāya vuttaṃ. Paṇṇattiṃ ajānantā pana jhānalābhī puthujjanā nānāvatthumhi lobhavasena akusalacittenāpi na ārocentīti natthi, tasmā ‘‘ticitta’’nti vattabbaṃ siyā, tathāpi bahulena kusalābyākatānameva sambhavoti evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dvivedanaṃ sukhopekkhāvasena. Idañca sikkhāpadaṃ paṇṇattiajānanavasena acittakasamuṭṭhānaṃ hoti. Ariyā cettha paṇṇattiṃ jānantā vītikkamaṃ na karonti, puthujjanā pana paṇṇattiṃ jānitvāpi vītikkamaṃ karonti. Te ca satthuno āṇāvītikkamacetanāya balavaakusalabhāvato jhānā parihāyantīti daṭṭhabbaṃ.
ഭൂതാരോചനകഥാവണ്ണനാ.
Bhūtārocanakathāvaṇṇanā.
൯൪൧. ഭിക്ഖുനോ ദുട്ഠുല്ലം ആപത്തിം ഭിക്ഖുസമ്മുതിം ഠപേത്വാ അനുപസമ്പന്നേ ആരോചേന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ആപത്തീതി യോജനാ. ദുട്ഠുല്ലം ആപത്തിന്തി സങ്ഘാദിസേസോ. നനു ച ‘‘ദുട്ഠുല്ലാ നാമ ആപത്തി ചത്താരി ച പാരാജികാനി തേരസ ച സങ്ഘാദിസേസാ’’തി (പാചി॰ ൭൯) പദഭാജനേ പാരാജികസങ്ഘാദിസേസാ ദസ്സിതാ, കസ്മാ ഇധ സങ്ഘാദിസേസോവ ഗഹിതോതി? വുച്ചതേ – പാരാജികം ദുട്ഠുല്ലസദ്ദത്ഥദസ്സനത്ഥം വുത്തം, ഇധ പന സങ്ഘാദിസേസോയേവ ഭഗവതാ അധിപ്പേതോതി അട്ഠകഥായം വിചാരിതമേതം. വുത്തഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘പാരാജികാനി ദുട്ഠുല്ലസദ്ദത്ഥദസ്സനത്ഥം വുത്താനി, സങ്ഘാദിസേസം പന ഇധ അധിപ്പേത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൭൮). വക്ഖതി ച ‘‘ഇധ സങ്ഘാദിസേസാവ, ദുട്ഠുല്ലാപത്തിയോ മതാ’’തി. അനുപസമ്പന്നേതി ‘‘ഭിക്ഖുഞ്ച ഭിക്ഖുനിഞ്ച ഠപേത്വാ അവസേസോ അനുപസമ്പന്നോ’’തി (പാചി॰ ൮൦) പദഭാജനേ നിദ്ദിട്ഠഅനുപസമ്പന്നസ്സ ആരോചേന്തസ്സാതി വുത്തം ഹോതി.
941. Bhikkhuno duṭṭhullaṃ āpattiṃ bhikkhusammutiṃ ṭhapetvā anupasampanne ārocentassa bhikkhuno āpattīti yojanā. Duṭṭhullaṃ āpattinti saṅghādiseso. Nanu ca ‘‘duṭṭhullā nāma āpatti cattāri ca pārājikāni terasa ca saṅghādisesā’’ti (pāci. 79) padabhājane pārājikasaṅghādisesā dassitā, kasmā idha saṅghādisesova gahitoti? Vuccate – pārājikaṃ duṭṭhullasaddatthadassanatthaṃ vuttaṃ, idha pana saṅghādisesoyeva bhagavatā adhippetoti aṭṭhakathāyaṃ vicāritametaṃ. Vuttañhi tattha ‘‘pārājikāni duṭṭhullasaddatthadassanatthaṃ vuttāni, saṅghādisesaṃ pana idha adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 78). Vakkhati ca ‘‘idha saṅghādisesāva, duṭṭhullāpattiyo matā’’ti. Anupasampanneti ‘‘bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avaseso anupasampanno’’ti (pāci. 80) padabhājane niddiṭṭhaanupasampannassa ārocentassāti vuttaṃ hoti.
ഠപേത്വാ ഭിക്ഖുസമ്മുതിന്തി ‘‘അത്ഥി ഭിക്ഖുസമ്മുതി ആപത്തിപരിയന്താ ന കുലപരിയന്താ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൮൦) പദഭാജനേ ദസ്സിതം അഭിണ്ഹാപത്തികസ്സ ഭിക്ഖുനോ ആയതിം സംവരത്ഥം ഹിരോത്തപ്പജനനത്ഥം ആപത്തിയോ വാ ഉപാസകകുലാനി വാ ഉഭയമേവ വാ പരിച്ഛിന്ദിത്വാ വാ അപരിച്ഛിന്ദിത്വാ വാ ആപത്തിയോ ആരോചേതും സങ്ഘേന സങ്ഘമജ്ഝേ തിക്ഖത്തും സാവേത്വാ കതസമ്മുതിം ഠപേത്വാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘അഭിണ്ഹാപത്തികം ഭിക്ഖും ദിസ്വാ ‘ഏവമേസ പരേസു ഹിരോത്തപ്പേനാപി ആയതിം സംവരം ആപജ്ജിസ്സതീ’തി തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഹിതേസിതായ തിക്ഖത്തും അപലോകേത്വാ സങ്ഘേന കാതബ്ബാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൦).
Ṭhapetvā bhikkhusammutinti ‘‘atthi bhikkhusammuti āpattipariyantā na kulapariyantā’’tiādinā (pāci. 80) padabhājane dassitaṃ abhiṇhāpattikassa bhikkhuno āyatiṃ saṃvaratthaṃ hirottappajananatthaṃ āpattiyo vā upāsakakulāni vā ubhayameva vā paricchinditvā vā aparicchinditvā vā āpattiyo ārocetuṃ saṅghena saṅghamajjhe tikkhattuṃ sāvetvā katasammutiṃ ṭhapetvāti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘abhiṇhāpattikaṃ bhikkhuṃ disvā ‘evamesa paresu hirottappenāpi āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjissatī’ti tassa bhikkhuno hitesitāya tikkhattuṃ apaloketvā saṅghena kātabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 80).
൯൪൨. ഘടേത്വാ വദന്തസ്സേവാതി ഏവകാരോ യഥാഠാനേ യോജേതബ്ബോ. ഏവകാരേന ബ്യവച്ഛിന്നമത്ഥം വക്ഖതി ‘‘വത്ഥു’’ന്തിആദിനാ. ‘‘അസുചിം മോചേത്വാ’’തി ഇമിനാ വത്ഥുമാഹ, ‘‘സങ്ഘാദിസേസ’’ന്തി ഇമിനാ ആപത്തിം. വജ്ജമേവ വജ്ജതാ. ‘‘പാചിത്തിയാപത്തീ’’തി ഇമസ്സായം പരിയായോ. ‘‘അയം അസുചിം മോചേത്വാ സങ്ഘാദിസേസം ആപന്നോ’’തി വത്ഥുനാ സദ്ധിം ഘടേത്വാ ആപത്തിം വദന്തസ്സ വജ്ജതാ പാചിത്തിയാപത്തി ഹോതീതി യോജനാ.
942.Ghaṭetvā vadantassevāti evakāro yathāṭhāne yojetabbo. Evakārena byavacchinnamatthaṃ vakkhati ‘‘vatthu’’ntiādinā. ‘‘Asuciṃ mocetvā’’ti iminā vatthumāha, ‘‘saṅghādisesa’’nti iminā āpattiṃ. Vajjameva vajjatā. ‘‘Pācittiyāpattī’’ti imassāyaṃ pariyāyo. ‘‘Ayaṃ asuciṃ mocetvā saṅghādisesaṃ āpanno’’ti vatthunā saddhiṃ ghaṭetvā āpattiṃ vadantassa vajjatā pācittiyāpatti hotīti yojanā.
൯൪൩. സുദ്ധസ്സാതി പാരാജികമനാപന്നസ്സ. വദന്തി വദനഹേതു, വത്ഥുനാ സദ്ധിം സങ്ഘാദിസേസസ്സ കഥനതോതി അത്ഥോ.
943.Suddhassāti pārājikamanāpannassa. Vadanti vadanahetu, vatthunā saddhiṃ saṅghādisesassa kathanatoti attho.
൯൪൪. അദുട്ഠുല്ലായാതി സങ്ഘാദിസേസതോ അഞ്ഞായ ആപത്തിയാ. ദുട്ഠുല്ലസഞ്ഞിനോതി സങ്ഘാദിസേസസഞ്ഞിനോ. സേസാ ആപത്തിയോപി വാതി സങ്ഘാദിസേസം വിനാ സേസേ ഛളാപത്തിക്ഖന്ധേ.
944.Aduṭṭhullāyāti saṅghādisesato aññāya āpattiyā. Duṭṭhullasaññinoti saṅghādisesasaññino. Sesā āpattiyopi vāti saṅghādisesaṃ vinā sese chaḷāpattikkhandhe.
൯൪൫. തഥാതി ദുക്കടം അതിദിസതി. പഞ്ചധാ മതം അനുപസമ്പന്നസ്സ ദുട്ഠുല്ലം അജ്ഝാചാരം ആരോചേന്തസ്സ തഥാ ദുക്കടന്തി യോജനാ. അനുപസമ്പന്നസ്സ പഞ്ചധാ മതം ദുട്ഠുല്ലം അജ്ഝാചാരന്തി ച പാണാതിപാതാദിപഞ്ചസിക്ഖാപദവീതിക്കമാ ഗഹിതാ. കേചി പന ‘‘സുക്കവിസ്സട്ഠിആദയോ പഞ്ചാ’’തി വദന്തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം. പാണാതിപാതാദീനി ഹി ദസേവ സിക്ഖാപദാനി സാമണേരാനം പഞ്ഞത്താനി. തേസം പഞ്ഞത്തേസുയേവ ച സിക്ഖാപദേസു ദുട്ഠുല്ലാദുട്ഠുല്ലവിചാരണാ കാതബ്ബാ, ന ച സുക്കവിസ്സട്ഠിആദീനി വിസും തേസം പഞ്ഞത്താനി അത്ഥീതി.
945.Tathāti dukkaṭaṃ atidisati. Pañcadhā mataṃ anupasampannassa duṭṭhullaṃ ajjhācāraṃ ārocentassa tathā dukkaṭanti yojanā. Anupasampannassa pañcadhā mataṃ duṭṭhullaṃ ajjhācāranti ca pāṇātipātādipañcasikkhāpadavītikkamā gahitā. Keci pana ‘‘sukkavissaṭṭhiādayo pañcā’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi daseva sikkhāpadāni sāmaṇerānaṃ paññattāni. Tesaṃ paññattesuyeva ca sikkhāpadesu duṭṭhullāduṭṭhullavicāraṇā kātabbā, na ca sukkavissaṭṭhiādīni visuṃ tesaṃ paññattāni atthīti.
അഥ ഭിക്ഖുനോ ദുട്ഠുല്ലസങ്ഖാതാനി സുക്കവിസ്സട്ഠിആദീനി അനുപസമ്പന്നസ്സ കിം നാമ ഹോന്തീതി? അജ്ഝാചാരോ നാമ ഹോന്തീതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സുക്കവിസ്സട്ഠി…പേ॰… അജ്ഝാചാരോ നാമാതി വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൨). ഇമിനാപി ചേതം സിദ്ധം ‘‘അനുപസമ്പന്നസ്സ സുക്കവിസ്സട്ഠിആദി ദുട്ഠുല്ലം നാമ ന ഹോതീ’’തി. ‘‘അജ്ഝാചാരോ നാമാ’’തി ഹി വദന്തോ അനുപസമ്പന്നസ്സ സുക്കവിസ്സട്ഠിആദി കേവലം അജ്ഝാചാരോ നാമ ഹോതി, ന പന ദുട്ഠുല്ലോ നാമ അജ്ഝാചാരോതി ദീപേതി. ‘‘അജ്ഝാചാരോ നാമാ’’തി ച അട്ഠകഥായം വുത്തത്താ, അകത്തബ്ബരൂപത്താ ച അനുപസമ്പന്നസ്സ സുക്കവിസ്സട്ഠിആദീനി ദണ്ഡകമ്മവത്ഥുപക്ഖം ഭജന്തി. താനി ച അഞ്ഞസ്സ അനുപസമ്പന്നസ്സ അവണ്ണകാമതായ ആരോചേന്തോ ഭിക്ഖു ദുക്കടം ആപജ്ജതീതി വദന്തി. ഇധ പന അനുപസമ്പന്നഗ്ഗഹണേന സാമണേരസാമണേരിസിക്ഖമാനാനം ഗഹണം വേദിതബ്ബം.
Atha bhikkhuno duṭṭhullasaṅkhātāni sukkavissaṭṭhiādīni anupasampannassa kiṃ nāma hontīti? Ajjhācāro nāma hontīti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sukkavissaṭṭhi…pe… ajjhācāro nāmāti vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 82). Imināpi cetaṃ siddhaṃ ‘‘anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādi duṭṭhullaṃ nāma na hotī’’ti. ‘‘Ajjhācāro nāmā’’ti hi vadanto anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādi kevalaṃ ajjhācāro nāma hoti, na pana duṭṭhullo nāma ajjhācāroti dīpeti. ‘‘Ajjhācāro nāmā’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā, akattabbarūpattā ca anupasampannassa sukkavissaṭṭhiādīni daṇḍakammavatthupakkhaṃ bhajanti. Tāni ca aññassa anupasampannassa avaṇṇakāmatāya ārocento bhikkhu dukkaṭaṃ āpajjatīti vadanti. Idha pana anupasampannaggahaṇena sāmaṇerasāmaṇerisikkhamānānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
അദുട്ഠുല്ലം അജ്ഝാചാരന്തി യോജനാ. ‘‘അനുപസമ്പന്നസ്സാ’’തി ച അജ്ഝാഹരിതബ്ബാനി. അനുപസമ്പന്നസ്സ യഥാവുത്തേഹി പഞ്ചസിക്ഖാപദേഹി അഞ്ഞം വികാലഭോജനാദിം അദുട്ഠുല്ലം അജ്ഝാചാരം വാ. യഥാഹ ‘‘അനുപസമ്പന്നസ്സ ദുട്ഠുല്ലം വാ അദുട്ഠുല്ലം വാ അജ്ഝാചാര’’ന്തിആദി (പാചി॰ ൮൨).
Aduṭṭhullaṃ ajjhācāranti yojanā. ‘‘Anupasampannassā’’ti ca ajjhāharitabbāni. Anupasampannassa yathāvuttehi pañcasikkhāpadehi aññaṃ vikālabhojanādiṃ aduṭṭhullaṃ ajjhācāraṃ vā. Yathāha ‘‘anupasampannassa duṭṭhullaṃ vā aduṭṭhullaṃ vā ajjhācāra’’ntiādi (pāci. 82).
൯൪൬. കേവലം വത്ഥും വാ ആരോചേന്തസ്സാതി ‘‘അയം സുക്കവിസ്സട്ഠിം ആപന്നോ’’തിആദിനാ നയേന വത്ഥുമത്തം ആരോചേന്തസ്സ. കേവലം ആപത്തിം വാ ആരോചേന്തസ്സാതി ‘‘അയം പാരാജികം ആപന്നോ, അയം സങ്ഘാദിസേസം ആപന്നോ’’തിആദിനാ നയേന ആപത്തിമത്തം ആരോചേന്തസ്സ ച. ഭിക്ഖുസമ്മുതിയാതി ഏത്ഥ വത്ഥുനാ ഘടേത്വാ ആപത്തിം ആരോചേന്തസ്സാതി ഗഹേതബ്ബം. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘അനാപത്തീ’’തി ഏതം പരാമസതി.
946.Kevalaṃvatthuṃ vā ārocentassāti ‘‘ayaṃ sukkavissaṭṭhiṃ āpanno’’tiādinā nayena vatthumattaṃ ārocentassa. Kevalaṃ āpattiṃ vā ārocentassāti ‘‘ayaṃ pārājikaṃ āpanno, ayaṃ saṅghādisesaṃ āpanno’’tiādinā nayena āpattimattaṃ ārocentassa ca. Bhikkhusammutiyāti ettha vatthunā ghaṭetvā āpattiṃ ārocentassāti gahetabbaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘anāpattī’’ti etaṃ parāmasati.
ദുട്ഠുല്ലാരോചനകഥാവണ്ണനാ.
Duṭṭhullārocanakathāvaṇṇanā.
൯൪൮. അകപ്പിയം പഥവിന്തി പദഭാജനേ ‘‘ദ്വേ പഥവിയോ ജാതാ ച പഥവീ അജാതാ ച പഥവീ’’തി (പാചി॰ ൮൬) ഉദ്ദിസിത്വാ –
948.Akappiyaṃ pathavinti padabhājane ‘‘dve pathaviyo jātā ca pathavī ajātā ca pathavī’’ti (pāci. 86) uddisitvā –
‘‘ജാതാ നാമ പഥവീ സുദ്ധപംസു സുദ്ധമത്തികാ അപ്പപാസാണാ അപ്പസക്ഖരാ അപ്പകഥലാ അപ്പമരുമ്ബാ അപ്പവാലികാ യേഭുയ്യേനപംസുകാ യേഭുയ്യേനമത്തികാ, അദഡ്ഢാപി വുച്ചതി ജാതാ പഥവീ. യോപി പംസുപുഞ്ജോ വാ മത്തികാപുഞ്ജോ വാ അതിരേകചാതുമാസം ഓവട്ഠോ, അയമ്പി വുച്ചതി ജാതാ പഥവീ’’തി (പാചി॰ ൮൬) ച,
‘‘Jātā nāma pathavī suddhapaṃsu suddhamattikā appapāsāṇā appasakkharā appakathalā appamarumbā appavālikā yebhuyyenapaṃsukā yebhuyyenamattikā, adaḍḍhāpi vuccati jātā pathavī. Yopi paṃsupuñjo vā mattikāpuñjo vā atirekacātumāsaṃ ovaṭṭho, ayampi vuccati jātā pathavī’’ti (pāci. 86) ca,
‘‘അജാതാ നാമ പഥവീ സുദ്ധപാസാണാ സുദ്ധസക്ഖരാ സുദ്ധകഥലാ സുദ്ധമരുമ്ബാ സുദ്ധവാലികാ അപ്പപംസു അപ്പമത്തികാ യേഭുയ്യേനപാസാണാ യേഭുയ്യേനസക്ഖരാ യേഭുയ്യേനകഥലാ യേഭുയ്യേനമരുമ്ബാ യേഭുയ്യേനവാലികാ, ദഡ്ഢാപി വുച്ചതി അജാതാ പഥവീ. യോപി പംസുപുഞ്ജോ വാ മത്തികാപുഞ്ജോ വാ ഊനചാതുമാസം ഓവട്ഠോ, അയമ്പി വുച്ചതി അജാതാ പഥവീ’’തി (പാചി॰ ൮൬) ച –
‘‘Ajātā nāma pathavī suddhapāsāṇā suddhasakkharā suddhakathalā suddhamarumbā suddhavālikā appapaṃsu appamattikā yebhuyyenapāsāṇā yebhuyyenasakkharā yebhuyyenakathalā yebhuyyenamarumbā yebhuyyenavālikā, daḍḍhāpi vuccati ajātā pathavī. Yopi paṃsupuñjo vā mattikāpuñjo vā ūnacātumāsaṃ ovaṭṭho, ayampi vuccati ajātā pathavī’’ti (pāci. 86) ca –
നിദ്ദിട്ഠാസു ദ്വീസു പഥവീസു ജാതപഥവിസങ്ഖാതം അകപ്പിയപഥവിം.
Niddiṭṭhāsu dvīsu pathavīsu jātapathavisaṅkhātaṃ akappiyapathaviṃ.
ഏത്ഥ പാസാണാദീനം ലക്ഖണം അട്ഠകഥായം ‘‘മുട്ഠിപ്പമാണതോ ഉപരി പാസാണാതി വേദിതബ്ബാ, മുട്ഠിപ്പമാണാ സക്ഖരാ. കഥലാതി കപാലഖണ്ഡാനി. മരുമ്ബാതി കടസക്ഖരാ. വാലികാതി വാലുകായേവാ’’തി വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. യേഭുയ്യേനപംസുകാദീനം ലക്ഖണം ‘‘യേഭുയ്യേനപംസുകാതി തീസു കോട്ഠാസേസു ദ്വേ കോട്ഠാസാ പംസു, ഏകോ പാസാണാദീസു അഞ്ഞതരോ കോട്ഠാസോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൬) ച ‘‘അദഡ്ഢാപീതി ഉദ്ധനപത്തപചനകുമ്ഭകാരാവാപാദിവസേന തഥാ തഥാ അദഡ്ഢാ’’തിആദി അട്ഠകഥാതോ ച വേദിതബ്ബം. ‘‘അപ്പപംസുഅപ്പമത്തികാ’’തി ദ്വീസുപി പദേസു നിദ്ദേസരൂപേന യേഭുയ്യേനപാസാണാദിപദപഞ്ചകം വുത്തം, തത്ഥാപി അത്ഥോ യേഭുയ്യേനപംസുപദാദീസു വുത്തവിപല്ലാസേന വേദിതബ്ബോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘തേസംയേവ ഹി ദ്വിന്നം പഭേദദസ്സനമേത’’ന്തി (പാചി॰ ൮൬).
Ettha pāsāṇādīnaṃ lakkhaṇaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇāti veditabbā, muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍāni. Marumbāti kaṭasakkharā. Vālikāti vālukāyevā’’ti vuttanayeneva veditabbaṃ. Yebhuyyenapaṃsukādīnaṃ lakkhaṇaṃ ‘‘yebhuyyenapaṃsukāti tīsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā paṃsu, eko pāsāṇādīsu aññataro koṭṭhāso’’ti (pāci. aṭṭha. 86) ca ‘‘adaḍḍhāpīti uddhanapattapacanakumbhakārāvāpādivasena tathā tathā adaḍḍhā’’tiādi aṭṭhakathāto ca veditabbaṃ. ‘‘Appapaṃsuappamattikā’’ti dvīsupi padesu niddesarūpena yebhuyyenapāsāṇādipadapañcakaṃ vuttaṃ, tatthāpi attho yebhuyyenapaṃsupadādīsu vuttavipallāsena veditabbo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃyeva hi dvinnaṃ pabhedadassanameta’’nti (pāci. 86).
ഖണേയ്യ വാതി ഏവരൂപം അകപ്പിയപഥവിപദേസം അന്തമസോ പാദങ്ഗുട്ഠേനാപി സമ്മുഞ്ജനിസലാകായപി സയം വാ ഖണതി. ഖണാപേയ്യ വാതി അഞ്ഞേന വാ ‘‘ഇദം ഖണാഹീ’’തിആദിനാ അകപ്പിയവോഹാരേന ഖണാപേയ്യ. ഭേദാപേയ്യാതി തഥേവ ഭേദാപേയ്യ. ഭിന്ദേയ്യ വാതി പസ്സാവധാരാദീഹിപി ഭിന്ദേയ്യ. അധികാരവസേന വാ-സദ്ദസ്സ സബ്ബകിരിയാപദേഹി സമ്ബന്ധോ ലബ്ഭതീതി ഭേദാപേയ്യ ചാതി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ ഇധ അവുത്തസ്സ ‘‘ദഹതി വാ, ദഹാപേതി വാ’’തി പദദ്വയസ്സ സമുച്ചയകോതി വേദിതബ്ബോ. അന്തമസോ പത്തമ്പി പചന്തോ സയം വാ ദഹതി, അഞ്ഞേന വാ ദഹാപേതീതിആദി ഇമേസം പദാനം അട്ഠകഥാവസേന (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൭) വേദിതബ്ബം. പാചിത്തിയം സിയാതി ഖണന്തസ്സ, ഭിന്ദന്തസ്സ ച പഹാരേ പഹാരേ പാചിത്തിയം.
Khaṇeyya vāti evarūpaṃ akappiyapathavipadesaṃ antamaso pādaṅguṭṭhenāpi sammuñjanisalākāyapi sayaṃ vā khaṇati. Khaṇāpeyya vāti aññena vā ‘‘idaṃ khaṇāhī’’tiādinā akappiyavohārena khaṇāpeyya. Bhedāpeyyāti tatheva bhedāpeyya. Bhindeyya vāti passāvadhārādīhipi bhindeyya. Adhikāravasena vā-saddassa sabbakiriyāpadehi sambandho labbhatīti bhedāpeyya cāti ettha ca-saddo idha avuttassa ‘‘dahati vā, dahāpeti vā’’ti padadvayassa samuccayakoti veditabbo. Antamaso pattampi pacanto sayaṃ vā dahati, aññena vā dahāpetītiādi imesaṃ padānaṃ aṭṭhakathāvasena (pāci. aṭṭha. 87) veditabbaṃ. Pācittiyaṃ siyāti khaṇantassa, bhindantassa ca pahāre pahāre pācittiyaṃ.
൯൪൯. ആണാപേന്തസ്സ ആണത്തിഗണനായ, ദഹന്തസ്സ അഗ്ഗിപാതഗണനായ ഹോതീതി ഇദം ‘‘പഹാരേ പഹാരേ പാചിത്തിയ’’ന്തിആദിഅട്ഠകഥാവചനവസേന വേദിതബ്ബം, ഇമമേവ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സയമേവാ’’തിആദി.
949. Āṇāpentassa āṇattigaṇanāya, dahantassa aggipātagaṇanāya hotīti idaṃ ‘‘pahāre pahāre pācittiya’’ntiādiaṭṭhakathāvacanavasena veditabbaṃ, imameva dassetumāha ‘‘sayamevā’’tiādi.
൯൫൦. ആണാപേന്തസ്സാതി സകിം ആണാപേന്തസ്സ.
950.Āṇāpentassāti sakiṃ āṇāpentassa.
൯൫൧. ‘‘ഖണാപേയ്യാ’’തി സാമഞ്ഞവചനസ്സ അപവാദദസ്സനത്ഥം ‘‘ഖണ പോക്ഖരണി’’ന്തിആദിമാഹ. കോചി ദോസോ ന വിജ്ജതീതി ഏത്ഥ പോക്ഖരണിആവാടാദിസദ്ദാനം പഥവിപരിയായത്താഭാവതോ ഏവംവചനേന അനാപത്തീതി അധിപ്പായോ.
951. ‘‘Khaṇāpeyyā’’ti sāmaññavacanassa apavādadassanatthaṃ ‘‘khaṇa pokkharaṇi’’ntiādimāha. Koci doso na vijjatīti ettha pokkharaṇiāvāṭādisaddānaṃ pathavipariyāyattābhāvato evaṃvacanena anāpattīti adhippāyo.
൯൫൨. ‘‘ഇമം ഇധാ’’തിആദീനം പദാനം പച്ചക്ഖഭൂതാധിപ്പേതഭൂമിവാചകത്താ തേഹി യോജേത്വാ വുത്തസ്സ തസ്സേവ പയോഗസ്സ ആപത്തികരഭാവം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഇമ’’ന്തിആദി.
952. ‘‘Imaṃ idhā’’tiādīnaṃ padānaṃ paccakkhabhūtādhippetabhūmivācakattā tehi yojetvā vuttassa tasseva payogassa āpattikarabhāvaṃ dassetumāha ‘‘ima’’ntiādi.
൯൫൩. കന്ദന്തി താലാദികന്ദം. കുരുന്ദന്തി കുലചോചരുക്ഖം. ഥൂണന്തി ഥമ്ഭം. ഖാണുകന്തി സാഖാവിടപരഹിതം രുക്ഖാവയവം. മൂലന്തി പഥവിയാ സുപ്പതിട്ഠിതഭാവകരം രുക്ഖാവയവം. വട്ടതീതി അനിയമേത്വാ വചനേന അനാപത്തിഭാവതോ വട്ടതി.
953.Kandanti tālādikandaṃ. Kurundanti kulacocarukkhaṃ. Thūṇanti thambhaṃ. Khāṇukanti sākhāviṭaparahitaṃ rukkhāvayavaṃ. Mūlanti pathaviyā suppatiṭṭhitabhāvakaraṃ rukkhāvayavaṃ. Vaṭṭatīti aniyametvā vacanena anāpattibhāvato vaṭṭati.
൯൫൪. ഇമന്തി പച്ചക്ഖപരാമാസപദേന നിയമേത്വാ വചനതോ ആപത്തി ഹോതീതി ആഹ ‘‘നിയമേത്വാന വത്തും പന ന വട്ടതീ’’തി.
954.Imanti paccakkhaparāmāsapadena niyametvā vacanato āpatti hotīti āha ‘‘niyametvāna vattuṃ pana na vaṭṭatī’’ti.
൯൫൫. ഘടേഹി ഉസ്സിഞ്ചിതുന്തി ഘടേഹി ഗഹേത്വാ അവസിഞ്ചിതും. തനുകദ്ദമോതി ജമ്ബാലോ. ബഹലം കദ്ദമം ഭിക്ഖുനാ അപനേതും ന ച വട്ടതീതി യോജേതബ്ബം.
955.Ghaṭehi ussiñcitunti ghaṭehi gahetvā avasiñcituṃ. Tanukaddamoti jambālo. Bahalaṃ kaddamaṃ bhikkhunā apanetuṃ na ca vaṭṭatīti yojetabbaṃ.
൯൫൬. നദിയാദീനന്തി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ഗങ്ഗാകന്ദരാദീനം ഗഹണം. ‘‘തട’’ന്തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. വട്ഠന്തി വുട്ഠീഹി ഓവട്ഠഞ്ച. ചാതുമാസന്തി വികോപനകിരിയായ അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം, ചാതുമാസബ്ഭന്തരേ വികോപേതും വട്ടതീതി അത്ഥോ.
956.Nadiyādīnanti ettha ādi-saddena gaṅgākandarādīnaṃ gahaṇaṃ. ‘‘Taṭa’’nti iminā sambandho. Vaṭṭhanti vuṭṭhīhi ovaṭṭhañca. Cātumāsanti vikopanakiriyāya accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, cātumāsabbhantare vikopetuṃ vaṭṭatīti attho.
൯൫൭. സചേ തോയസ്മിം പതതി തടന്തി യോജനാ, സചേ കൂലം ഭിജ്ജിത്വാ അന്തോഉദകേ പതതീതി. ദേവേ വുട്ഠേപീതി പജ്ജുന്നദേവേ വുട്ഠേപി. വുട്ഠ-സദ്ദോ കത്തുസാധനോ. ചാതുമാസമതിക്കന്തേപീതി യോജനാ. തത്ഥ ഹേതുദസ്സനത്ഥമാഹ ‘‘തോയേ ദേവോ ഹി വസ്സതീ’’തി.
957. Sace toyasmiṃ patati taṭanti yojanā, sace kūlaṃ bhijjitvā antoudake patatīti. Deve vuṭṭhepīti pajjunnadeve vuṭṭhepi. Vuṭṭha-saddo kattusādhano. Cātumāsamatikkantepīti yojanā. Tattha hetudassanatthamāha ‘‘toye devo hi vassatī’’ti.
൯൫൮. സോണ്ഡിന്തി പാസാണപോക്ഖരണിം. തത്ഥ തൂതി ഉദകരഹിതേ തസ്മിം സോണ്ഡിആവാടേ.
958.Soṇḍinti pāsāṇapokkharaṇiṃ. Tattha tūti udakarahite tasmiṃ soṇḍiāvāṭe.
൯൫൯. അന്തോചാതുമാസം സോധേതും ഭിന്ദിതുന്തി യോജനാ. ‘‘സോധേതും ഭിന്ദിതും വികോപേതു’’ന്തി കിരിയാപദേഹി ‘‘രജ’’ന്തി കമ്മപദം ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. തം രജോരാസിം ദേവേ വുട്ഠേ പച്ഛാ ഉദകസ്സ ഛിന്നത്താ ബഹലഭൂമിസുക്ഖമ്പി വുട്ഠിപാതദിവസതോ പട്ഠായ അന്തോചാതുമാസേ കോപേതും ഭിന്ദിതും വട്ടതീതി അത്ഥോ.
959. Antocātumāsaṃ sodhetuṃ bhinditunti yojanā. ‘‘Sodhetuṃ bhindituṃ vikopetu’’nti kiriyāpadehi ‘‘raja’’nti kammapadaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Taṃ rajorāsiṃ deve vuṭṭhe pacchā udakassa chinnattā bahalabhūmisukkhampi vuṭṭhipātadivasato paṭṭhāya antocātumāse kopetuṃ bhindituṃ vaṭṭatīti attho.
൯൬൦. പുണ്ണേ സോണ്ഡിമ്ഹി തം രജം വികോപേതും വട്ടതി ചാതുമാസതോ ഉദ്ധന്തി യോജനാ.
960.Puṇṇe soṇḍimhi taṃ rajaṃ vikopetuṃ vaṭṭati cātumāsato uddhanti yojanā.
൯൬൧. ‘‘ഫുസായന്തേ’’തി ഏതേന ‘‘ദേവോ’’തി ഇദം ഭുമ്മവസേന വിപരിണാമേത്വാ ‘‘ദേവേ ഫുസായന്തേ’’തി യോജേതബ്ബം, പജ്ജുന്നദേവേ വുട്ഠിപാതം കരോന്തേതി അത്ഥോ. പിട്ഠിപാസാണകേതി പാസാണപിട്ഠേ. തമ്പീതി തഥാ പാസാണപിട്ഠേ ലഗ്ഗം തമ്പി രജം.
961.‘‘Phusāyante’’ti etena ‘‘devo’’ti idaṃ bhummavasena vipariṇāmetvā ‘‘deve phusāyante’’ti yojetabbaṃ, pajjunnadeve vuṭṭhipātaṃ karonteti attho. Piṭṭhipāsāṇaketi pāsāṇapiṭṭhe. Tampīti tathā pāsāṇapiṭṭhe laggaṃ tampi rajaṃ.
൯൬൨. അകതപബ്ഭാരോ നാമ യഥാ ഹേട്ഠാഭാഗോ വുട്ഠിഫുസിതേഹി ന തേമീയതി, തഥാ നമിത്വാ ഠിതപബ്ബതപ്പദേസോ. ഇദം അനോവസ്സകട്ഠാനേ ഉട്ഠിതവമ്മികാനം ഉപലക്ഖണം.
962.Akatapabbhāro nāma yathā heṭṭhābhāgo vuṭṭhiphusitehi na temīyati, tathā namitvā ṭhitapabbatappadeso. Idaṃ anovassakaṭṭhāne uṭṭhitavammikānaṃ upalakkhaṇaṃ.
൯൬൩. അബ്ഭോകാസേ വുട്ഠിതോ വമ്മികോ സചേ ഓവട്ഠോ, കം ചാതുമാസം വികോപേതും വട്ടതീതി സമ്ബന്ധോ. ചാതുമാസന്തി വികോപനകിരിയായ അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം. രുക്ഖേതി ച ഥമ്ഭപാസാണാദീനം ഉപലക്ഖണം. ഉപചികാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന കാളകിപില്ലികാദീനം ഗഹണം. സോ നയോതി ‘‘ഓവട്ഠദിവസതോ ഉത്തരി ചാതുമാസബ്ഭന്തരേ കോപേതും വട്ടതീ’’തി യഥാവുത്തോ നയോ.
963. Abbhokāse vuṭṭhito vammiko sace ovaṭṭho, kaṃ cātumāsaṃ vikopetuṃ vaṭṭatīti sambandho. Cātumāsanti vikopanakiriyāya accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Rukkheti ca thambhapāsāṇādīnaṃ upalakkhaṇaṃ. Upacikādīnanti ādi-saddena kāḷakipillikādīnaṃ gahaṇaṃ. So nayoti ‘‘ovaṭṭhadivasato uttari cātumāsabbhantare kopetuṃ vaṭṭatī’’ti yathāvutto nayo.
൯൬൪. മൂസികുക്കിരം നാമ മൂസികാഹി ഉദ്ധടപംസു. മൂസികാനം ഉക്കിരോ മൂസികുക്കിരോതി വിഗ്ഗഹോ. ഗോകണ്ടകം നാമ ഗുന്നം ഖുരാനം ഉട്ഠിതമത്തികാ. ഗണ്ഡുപ്പാദമലം നാമ ഭൂലതായ മലമത്തികാ. സമ്ബന്ധം പന പകതിഭൂമിം അകോപേന്തേന മത്ഥകതോ ഗണ്ഹിതും വട്ടതി.
964.Mūsikukkiraṃ nāma mūsikāhi uddhaṭapaṃsu. Mūsikānaṃ ukkiro mūsikukkiroti viggaho. Gokaṇṭakaṃ nāma gunnaṃ khurānaṃ uṭṭhitamattikā. Gaṇḍuppādamalaṃ nāma bhūlatāya malamattikā. Sambandhaṃ pana pakatibhūmiṃ akopentena matthakato gaṇhituṃ vaṭṭati.
൯൬൫. കസീതി കസിതട്ഠാനം, തത്ഥ നങ്ഗലേന ഉദ്ധടമത്തികാ കസിനങ്ഗലമത്തികാ. ‘‘അച്ഛിന്നാ’’തിഇമിനാ ഖണ്ഡാഖണ്ഡികം കത്വാ ആയതം ഹുത്വാ ഠിതമത്തികാപടലമ്പി അജാതപഥവീ സിയാതി ആസങ്കാനിവത്തനത്ഥമാഹ ‘‘ഭൂമിസമ്ബന്ധാ’’തി. സാതി കസിനങ്ഗലമത്തികാ.
965.Kasīti kasitaṭṭhānaṃ, tattha naṅgalena uddhaṭamattikā kasinaṅgalamattikā. ‘‘Acchinnā’’tiiminā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā āyataṃ hutvā ṭhitamattikāpaṭalampi ajātapathavī siyāti āsaṅkānivattanatthamāha ‘‘bhūmisambandhā’’ti. Sāti kasinaṅgalamattikā.
൯൬൬. സേനാസനന്തി ഏത്ഥ ‘‘പുരാണ’’ന്തി പാഠസേസോ ഗഹേതബ്ബോ. ഓവട്ഠം ചാതുമാസതോ ഉദ്ധം ന വികോപയേതി യോജനാ.
966.Senāsananti ettha ‘‘purāṇa’’nti pāṭhaseso gahetabbo. Ovaṭṭhaṃ cātumāsato uddhaṃ na vikopayeti yojanā.
൯൬൭. തതോതി ഓവട്ഠദിവസതോ പട്ഠായ ചാതുമാസാതിക്കന്തഗേഹതോ. ‘‘ഗോപാനസി’’ന്തി ഇമിനാ ഗോപാനസിമത്ഥകേ ഠിതഉപചികാപംസുമ്ഹി ഭിജ്ജന്തേപി അനാപത്തിഭാവം ദീപേതി. ‘‘ഭിത്തി’’ന്തി ഇമിനാ തദേകദേസം ഭിത്തിപാദാദിദാരുമാഹ. ഇദമ്പി ഭിത്തിമത്തികം ഉപചികാമത്തികം സന്ധായ വുത്തം. ‘‘ഥമ്ഭ’’ന്തി ഇദമ്പി തംസമ്ബന്ധപാകാരഭൂമിമത്തികാഉപചികാദിപംസും സന്ധായ വുത്തം. പദരത്ഥരന്തി അത്ഥതപദരം. ഇദമ്പി പദരാനം ഉപരി മത്തികാഉപചികാപംസും സന്ധായ വുത്തം. ‘‘ഗോപാനസി’’ന്തിആദീഹി പദേഹി ‘‘ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി പച്ചേകം യോജനീയം. ‘‘ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ഇമിനാ വികോപനാധിപ്പായാഭാവം ദീപേതി.
967.Tatoti ovaṭṭhadivasato paṭṭhāya cātumāsātikkantagehato. ‘‘Gopānasi’’nti iminā gopānasimatthake ṭhitaupacikāpaṃsumhi bhijjantepi anāpattibhāvaṃ dīpeti. ‘‘Bhitti’’nti iminā tadekadesaṃ bhittipādādidārumāha. Idampi bhittimattikaṃ upacikāmattikaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Thambha’’nti idampi taṃsambandhapākārabhūmimattikāupacikādipaṃsuṃ sandhāya vuttaṃ. Padarattharanti atthatapadaraṃ. Idampi padarānaṃ upari mattikāupacikāpaṃsuṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Gopānasi’’ntiādīhi padehi ‘‘gaṇhissāmī’’ti paccekaṃ yojanīyaṃ. ‘‘Gaṇhissāmī’’ti iminā vikopanādhippāyābhāvaṃ dīpeti.
൯൬൮. ഗണ്ഹന്തസ്സാതി ഏത്ഥ അനാദരേ സാമിവചനം, ‘‘സുദ്ധചിത്തേനാ’’തി പാഠസേസോ. ഇട്ഠകാതി ഛദനിട്ഠകാ. ആദി-സദ്ദേന പാസാണസമുദ്ദഫേണാദീനം ഗഹണം. പതതീതി സുദ്ധചിത്തേന ഗണ്ഹന്തേ സചേ മത്തികാ ഛിജ്ജിത്വാ പതതി, അനാപത്തീതി അത്ഥോ. മത്തികന്തി ഭിത്തിയം, ഛദനേ ച ചാതുമാസാധികോവട്ഠമത്തികം, അനോവട്ഠം ചേ, ഗണ്ഹിതും വട്ടതീതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സചേ യാ യാ അതിന്താ, തം തം ഗണ്ഹാതി, അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൬). യദി ഗണ്ഹതി, ആപത്തി സിയാതി യോജനാ.
968.Gaṇhantassāti ettha anādare sāmivacanaṃ, ‘‘suddhacittenā’’ti pāṭhaseso. Iṭṭhakāti chadaniṭṭhakā. Ādi-saddena pāsāṇasamuddapheṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Patatīti suddhacittena gaṇhante sace mattikā chijjitvā patati, anāpattīti attho. Mattikanti bhittiyaṃ, chadane ca cātumāsādhikovaṭṭhamattikaṃ, anovaṭṭhaṃ ce, gaṇhituṃ vaṭṭatīti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace yā yā atintā, taṃ taṃ gaṇhāti, anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 86). Yadi gaṇhati, āpatti siyāti yojanā.
൯൬൯. അതിന്തോതി വസ്സോദകേന അതിന്തോ, ഇമിനാ വിനിച്ഛിതബ്ബവത്ഥും ദസ്സേതി. തസ്സ അന്തോഗേഹേ ച ബഹി ച സമ്ഭവതോ അന്തോഗേഹേ ഠിതസ്സ താവ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അന്തോഗേഹേ സചേ സിയാ’’തി. വസ്സോദകേന തിന്താതിന്തേസു ദ്വീസു മത്തികാപുഞ്ജേസു അതിന്തം താവ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അനോവട്ഠോ ചാ’’തി.
969.Atintoti vassodakena atinto, iminā vinicchitabbavatthuṃ dasseti. Tassa antogehe ca bahi ca sambhavato antogehe ṭhitassa tāva vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘antogehe sace siyā’’ti. Vassodakena tintātintesu dvīsu mattikāpuñjesu atintaṃ tāva dassetumāha ‘‘anovaṭṭho cā’’ti.
൯൭൦. വസ്സോദകേന തിന്തേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വുട്ഠേ പുന ചാ’’തിആദി. ‘‘വുട്ഠേ’’തി ഇമിനാ ‘‘മത്തികാപുഞ്ജോ’’തി പദം ഭുമ്മവസേന വിപരിണാമേത്വാ വുട്ഠേ മത്തികാപുഞ്ജേതി യോജേതബ്ബം, ‘‘ഏകദിവസമ്പീ’’തി സേസോ, ഗേഹസ്മിന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഠിതേ’’തി വത്തബ്ബം, ഗേഹസ്മിം ഠിതേ മത്തികാപുഞ്ജേ വസ്സോദകേന ഏകദിവസമ്പി തിന്തേതി വുത്തം ഹോതി. വക്ഖമാനനയേന അഞ്ഞത്ഥ പഹരിത്വാ ഉട്ഠിതേന തേന അതേമിത്വാ ഉജുകം പതിതേഹി വസ്സഫുസിതേഹി തിന്തേതി ഗഹേതബ്ബം. സചേ സബ്ബോ തിന്തോ ഹോതീതി യോജനാ. ‘‘മത്തികാപുഞ്ജോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ.
970. Vassodakena tinte vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘vuṭṭhe puna cā’’tiādi. ‘‘Vuṭṭhe’’ti iminā ‘‘mattikāpuñjo’’ti padaṃ bhummavasena vipariṇāmetvā vuṭṭhe mattikāpuñjeti yojetabbaṃ, ‘‘ekadivasampī’’ti seso, gehasminti ettha ‘‘ṭhite’’ti vattabbaṃ, gehasmiṃ ṭhite mattikāpuñje vassodakena ekadivasampi tinteti vuttaṃ hoti. Vakkhamānanayena aññattha paharitvā uṭṭhitena tena atemitvā ujukaṃ patitehi vassaphusitehi tinteti gahetabbaṃ. Sace sabbo tinto hotīti yojanā. ‘‘Mattikāpuñjo’’ti iminā sambandho.
൯൭൧. ‘‘സബ്ബോ’’തി ഇമിനാ വിസേസനേന ബ്യവച്ഛിന്നം ഏകദേസതിന്തേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘യത്തക’’ന്തിആദി. തു-സദ്ദോ ഇമമേവ വിസേസം ജോതേതി. യത്തകന്തി ഹേട്ഠാ അനോതരിത്വാ മത്ഥകതോ, പരിയന്തകതോ ച യത്തകപ്പമാണം. തത്ഥാതി മത്തികാപുഞ്ജേ. ‘‘അകപ്പിയ’’ന്തി ഏതസ്സ ‘‘ചാതുമാസച്ചയേനാ’’തി അനുവത്തതി. ‘‘അതിന്തം…പേ॰… കപ്പിയ’’ന്തി ഇമിനാ അകപ്പിയട്ഠാനം പരിഹരിത്വാ വാ കപ്പിയകാരകേഹി കപ്പിയവചനേന ഹരാപേത്വാ വാ അതിന്തം ഠാനം യഥാകാമം വളഞ്ജേതബ്ബന്തി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ ഹോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘കപ്പിയകാരകേഹീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൬).
971. ‘‘Sabbo’’ti iminā visesanena byavacchinnaṃ ekadesatinte vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘yattaka’’ntiādi. Tu-saddo imameva visesaṃ joteti. Yattakanti heṭṭhā anotaritvā matthakato, pariyantakato ca yattakappamāṇaṃ. Tatthāti mattikāpuñje. ‘‘Akappiya’’nti etassa ‘‘cātumāsaccayenā’’ti anuvattati. ‘‘Atintaṃ…pe… kappiya’’nti iminā akappiyaṭṭhānaṃ pariharitvā vā kappiyakārakehi kappiyavacanena harāpetvā vā atintaṃ ṭhānaṃ yathākāmaṃ vaḷañjetabbanti ayamattho dassito hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kappiyakārakehī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 86).
൯൭൨. വാരിനാതി ഉജുകം ആകാസതോ പതിതവസ്സോദകേന. അഞ്ഞത്ഥ പഹരിത്വാ തത്ഥ പതിത്വാ തേമിതേ വട്ടതി. സോ മത്തികാപുഞ്ജോ. തതോ പരന്തി ഏകാബദ്ധകാലതോ ഉത്തരിം സോ മത്തികാപുഞ്ജോ വാരിനാ തേമിതോ ഭൂമിയാ ഏകാബദ്ധോ ചേ ഹോതി, തതോ പരം സാ ജാതാ പഥവീ ഏവ, കോപേതും ന വട്ടതീതി യോജനാ.
972.Vārināti ujukaṃ ākāsato patitavassodakena. Aññattha paharitvā tattha patitvā temite vaṭṭati. So mattikāpuñjo. Tato paranti ekābaddhakālato uttariṃ so mattikāpuñjo vārinā temito bhūmiyā ekābaddho ce hoti, tato paraṃ sā jātā pathavī eva, kopetuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
൯൭൩. ‘‘ഓവട്ഠോ’’തി ഇമിനാ അനോവട്ഠപാകാരോ കപ്പിയോതി ബ്യതിരേകവസേന ദസ്സേതി. ‘‘മത്തികാമയോ’’തി വിസേസനേന ഇട്ഠകപാകാരാദിം ബ്യവച്ഛിന്ദതി. തസ്സ പന കപ്പിയഭാവം വക്ഖതി ‘‘സചേ ഇട്ഠകപാകാരോ’’തിആദിനാ. ‘‘ചാതുമാസച്ചയേ’’തി ഇമിനാ തതോ അന്തോ വികോപനീയഭാവം ദസ്സേതി.
973.‘‘Ovaṭṭho’’ti iminā anovaṭṭhapākāro kappiyoti byatirekavasena dasseti. ‘‘Mattikāmayo’’ti visesanena iṭṭhakapākārādiṃ byavacchindati. Tassa pana kappiyabhāvaṃ vakkhati ‘‘sace iṭṭhakapākāro’’tiādinā. ‘‘Cātumāsaccaye’’ti iminā tato anto vikopanīyabhāvaṃ dasseti.
൯൭൪. തത്ഥാതി ഓവട്ഠേ മത്തികപാകാരേ. അഘംസന്തോവാതി പാകാരമത്തികം അകോപേന്തോ. മത്തസോ ഛുപിത്വാതി പമാണതോ മുദുകം കത്വാ ഹത്ഥതലം ഠപേത്വാ. അല്ലഹത്ഥേനാതി ഉദകതിന്തേന ഹത്ഥതലേന. ഹത്ഥേകദേസോ ഹത്ഥോ നാമ.
974.Tatthāti ovaṭṭhe mattikapākāre. Aghaṃsantovāti pākāramattikaṃ akopento. Mattaso chupitvāti pamāṇato mudukaṃ katvā hatthatalaṃ ṭhapetvā. Allahatthenāti udakatintena hatthatalena. Hatthekadeso hattho nāma.
൯൭൫. യേഭുയ്യകഥലേ ഠാനേതി പുബ്ബേ വുത്തനയേന യസ്സാ തീസു ഭാഗേസു ദ്വേ ഭാഗാ കഥലാ ഹോന്തി, താദിസേ കപ്പിയപഥവിട്ഠാനേ.
975.Yebhuyyakathaleṭhāneti pubbe vuttanayena yassā tīsu bhāgesu dve bhāgā kathalā honti, tādise kappiyapathaviṭṭhāne.
൯൭൬. അബ്ഭോകാസേതി ഉപലക്ഖണത്താ അന്തോഗേഹേപി ഥമ്ഭം ചാലേത്വാ ജാതപഥവിം വികോപേതും ന വട്ടതീതി ദട്ഠബ്ബം. ദ്വീസുപി ഠാനേസു സുദ്ധചിത്തേന നിദ്ദോസഭാവം യഥാവുത്തേന ‘‘ഥമ്ഭം വാ പദരത്ഥരം. ഗണ്ഹിസ്സാമീ’തി സഞ്ഞായ, ഗഹേതും പന വട്ടതീ’’തി ഇമിനാ നയേനാഹ. പഥവിന്തി അകപ്പിയപഥവിം.
976.Abbhokāseti upalakkhaṇattā antogehepi thambhaṃ cāletvā jātapathaviṃ vikopetuṃ na vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Dvīsupi ṭhānesu suddhacittena niddosabhāvaṃ yathāvuttena ‘‘thambhaṃ vā padarattharaṃ. Gaṇhissāmī’ti saññāya, gahetuṃ pana vaṭṭatī’’ti iminā nayenāha. Pathavinti akappiyapathaviṃ.
൯൭൭. ഉജുമുദ്ധരതോ ന ദോസോതി യോജനാ.
977. Ujumuddharato na dosoti yojanā.
൯൭൮. ഉച്ചാലേത്വാതി ഉക്ഖിപിത്വാ ചാലേത്വാ പരിവത്തേത്വാ. പവട്ടതീതി പവട്ടേത്വാ പവട്ടേത്വാ നേതീതി അത്ഥോ. സുദ്ധചിത്തസ്സാതി ‘‘ഭൂമി ഭിജ്ജതീ’’തി അസല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘പാസാണം പവട്ടേത്വാ പവട്ടേത്വാ ഹരിസ്സാമീ’’തി സുദ്ധചിത്തവതോ.
978.Uccāletvāti ukkhipitvā cāletvā parivattetvā. Pavaṭṭatīti pavaṭṭetvā pavaṭṭetvā netīti attho. Suddhacittassāti ‘‘bhūmi bhijjatī’’ti asallakkhetvā ‘‘pāsāṇaṃ pavaṭṭetvā pavaṭṭetvā harissāmī’’ti suddhacittavato.
൯൭൯. ഭൂമിയം ദാരൂനി ഫാലേന്താനമ്പി ഭൂമിയം സാഖാദീനി കഡ്ഢതോ ചാതി യോജനാ.
979. Bhūmiyaṃ dārūni phālentānampi bhūmiyaṃ sākhādīni kaḍḍhato cāti yojanā.
൯൮൦. കണ്ടകന്തി രുക്ഖകണ്ടകം, മച്ഛകണ്ടകഞ്ച. സൂചി നാമ അയോമയദന്തമയതമ്ബമയകട്ഠമയാദിസൂചീനം അഞ്ഞതരാ. അട്ഠിം വാതി ഗോമഹിംസാദീനം അട്ഠിം വാ. ഹീരം വാതി നാളികേരാദിഹീരം വാ. ആകോടേതുന്തി യഥാ ഏകകോടി ഭൂമിം പവിസതി, തഥാ താളേതും. പവേസേതുന്തി ഭൂമിം ഗമയിതും.
980.Kaṇṭakanti rukkhakaṇṭakaṃ, macchakaṇṭakañca. Sūci nāma ayomayadantamayatambamayakaṭṭhamayādisūcīnaṃ aññatarā. Aṭṭhiṃ vāti gomahiṃsādīnaṃ aṭṭhiṃ vā. Hīraṃ vāti nāḷikerādihīraṃ vā. Ākoṭetunti yathā ekakoṭi bhūmiṃ pavisati, tathā tāḷetuṃ. Pavesetunti bhūmiṃ gamayituṃ.
൯൮൧. പസ്സാവം മുത്തം. മേദനിന്തി ഏത്ഥ അകപ്പിയപഥവിമാഹ. ഭിന്ദിസ്സാമീതി ഏത്ഥ ‘‘ഏവം ചിന്തേത്വാ’’തി സേസോ.
981.Passāvaṃ muttaṃ. Medaninti ettha akappiyapathavimāha. Bhindissāmīti ettha ‘‘evaṃ cintetvā’’ti seso.
൯൮൨. കരോന്തസ്സാതി സുദ്ധചിത്തേന പസ്സാവം കരോന്തസ്സാതിയോജേതബ്ബം. ‘‘സമ്മജ്ജതോ’’തി ഇദം ‘‘സമ്മജ്ജന്തേനാ’’തി ഗഹേതബ്ബം , ‘‘സമ്മജ്ജനിയാ’’തി സേസോ, അനന്തരം മേദനീപദം ഉപയോഗവസേന ‘‘മേദനി’’ന്തി ഗഹേതബ്ബം, ‘‘വിസമ’’ന്തി സേസോ, ‘‘സമം കാതു’’ന്തി ഇമിനാ യോജേതബ്ബം, സമ്മജ്ജന്തേന ഉച്ചട്ഠാനം മദ്ദിത്വാ, ആവാടട്ഠാനം പവേസേത്വാ സമം കാതും സമ്മജ്ജനിയാ ഘംസേതും ന വട്ടതീതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘വിസമം ഭൂമിം സമം കരിസ്സാമീതി സമ്മജ്ജനിയാ ഘംസിതുമ്പി ന വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൬).
982.Karontassāti suddhacittena passāvaṃ karontassātiyojetabbaṃ. ‘‘Sammajjato’’ti idaṃ ‘‘sammajjantenā’’ti gahetabbaṃ , ‘‘sammajjaniyā’’ti seso, anantaraṃ medanīpadaṃ upayogavasena ‘‘medani’’nti gahetabbaṃ, ‘‘visama’’nti seso, ‘‘samaṃ kātu’’nti iminā yojetabbaṃ, sammajjantena uccaṭṭhānaṃ madditvā, āvāṭaṭṭhānaṃ pavesetvā samaṃ kātuṃ sammajjaniyā ghaṃsetuṃ na vaṭṭatīti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘visamaṃ bhūmiṃ samaṃ karissāmīti sammajjaniyā ghaṃsitumpi na vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 86).
൯൮൩. പാദങ്ഗുട്ഠേന വാതി ഏത്ഥ സമുച്ചയത്ഥേന വാ-സദ്ദേന അട്ഠകഥായം വുത്തം ‘‘കത്തരയട്ഠിയാ ഭൂമിം കോട്ടേന്തീ’’തി ഇദം സങ്ഗണ്ഹാതി. ലിഖിതുമ്പീതി രാജിം കാതുമ്പി ഭൂമിം ഭിന്ദന്തേനാതി യോജനാ. പാദേഹീതി പാദതലേഹി.
983.Pādaṅguṭṭhena vāti ettha samuccayatthena vā-saddena aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘kattarayaṭṭhiyā bhūmiṃ koṭṭentī’’ti idaṃ saṅgaṇhāti. Likhitumpīti rājiṃ kātumpi bhūmiṃ bhindantenāti yojanā. Pādehīti pādatalehi.
൯൮൫. ഭൂമിന്തി അകപ്പിയഭൂമിം. ദഹതി ദഹാപേതീതി ഏത്ഥ ‘‘യോ’’തി ച ‘‘തസ്സാ’’തി ച സമ്ബന്ധവസേന ലബ്ഭതി. പത്തം ദഹന്തസ്സാതി ഛവിയാ ഥിരഭാവത്ഥം ധൂമം ഗാഹാപേത്വാ തിണുക്കാദീഹി പത്തം ഗണ്ഹന്തസ്സ.
985.Bhūminti akappiyabhūmiṃ. Dahati dahāpetīti ettha ‘‘yo’’ti ca ‘‘tassā’’ti ca sambandhavasena labbhati. Pattaṃ dahantassāti chaviyā thirabhāvatthaṃ dhūmaṃ gāhāpetvā tiṇukkādīhi pattaṃ gaṇhantassa.
൯൮൬. തത്തകാനേവാതി ഠാനപ്പമാണാനേവ. ഇധാപി ‘‘യോ’’തി ച ‘‘തസ്സാ’’തി ച സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി.
986.Tattakānevāti ṭhānappamāṇāneva. Idhāpi ‘‘yo’’ti ca ‘‘tassā’’ti ca sāmatthiyā labbhati.
൯൮൭. ഭൂമിയന്തി അകപ്പിയഭൂമിയം. പത്തം പചീയതി ഏത്ഥാതി പത്തപചനം, കപാലം, തസ്മിം കപാലേ.
987.Bhūmiyanti akappiyabhūmiyaṃ. Pattaṃ pacīyati etthāti pattapacanaṃ, kapālaṃ, tasmiṃ kapāle.
൯൮൮. സോ അഗ്ഗി താനി ദാരൂനി ദഹന്തോ ഗന്ത്വാ ചേ ഏകംസേന ഭൂമിം ദഹതി, തസ്മാ ദാരൂനം ഉപരി അഗ്ഗിം ഠപേതും ന വട്ടതീതി യോജനാ.
988.So aggi tāni dārūni dahanto gantvā ce ekaṃsena bhūmiṃ dahati, tasmā dārūnaṃ upari aggiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
൯൮൯. ഇട്ഠകാ ആവപീയന്തി പച്ചന്തി ഏത്ഥാതി ഇട്ഠകാവാപോ, സോ ഏവ ഇട്ഠകാവാപകോ, ഇട്ഠകാപചനട്ഠാനം. ആദി-സദ്ദേന കുമ്ഭകാരാവാപാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി.
989. Iṭṭhakā āvapīyanti paccanti etthāti iṭṭhakāvāpo, so eva iṭṭhakāvāpako, iṭṭhakāpacanaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena kumbhakārāvāpādiṃ saṅgaṇhāti.
൯൯൦. ഉപാദീയതീതി ഉപാദാനം, ഇന്ധനം, ന ഉപാദാനം അനുപാദാനം, ഇന്ധനതോ അഞ്ഞം, തതോ അനുപാദാനതോതി അത്ഥോ. ഖാണുകേതി മതഖാണുകേ ച സുക്ഖരുക്ഖേ ച ഭൂമിഗതം അദത്വാ ‘‘നിബ്ബാപേസ്സാമീ’’തി അഗ്ഗിദാനം വട്ടതി. പച്ഛാ ഉസ്സാഹേ കതേപി ന നിബ്ബായതി, ന ദോസോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സചേ പന ഭൂമിം അപ്പത്തമേവാ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൮൭).
990. Upādīyatīti upādānaṃ, indhanaṃ, na upādānaṃ anupādānaṃ, indhanato aññaṃ, tato anupādānatoti attho. Khāṇuketi matakhāṇuke ca sukkharukkhe ca bhūmigataṃ adatvā ‘‘nibbāpessāmī’’ti aggidānaṃ vaṭṭati. Pacchā ussāhe katepi na nibbāyati, na dosoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana bhūmiṃ appattamevā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 87).
൯൯൧. തിണുക്കന്തി തിണേന ബദ്ധഉക്കം. തിണുക്കന്തി ഉപലക്ഖണം. നാളികേരപണ്ണാദീഹി ബദ്ധാപി സങ്ഗയ്ഹന്തി.
991.Tiṇukkanti tiṇena baddhaukkaṃ. Tiṇukkanti upalakkhaṇaṃ. Nāḷikerapaṇṇādīhi baddhāpi saṅgayhanti.
൯൯൨. തസ്സ അഗ്ഗിസ്സ പതിതട്ഠാനേ ഇന്ധനം ദത്വാ പുന തം അഗ്ഗിം കാതും വട്ടതീതി മഹാപച്ചരിയം രുതം കഥിതന്തി യോജനാ.
992.Tassa aggissa patitaṭṭhāne indhanaṃ datvā puna taṃ aggiṃ kātuṃ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṃ rutaṃ kathitanti yojanā.
൯൯൩. ‘‘തസ്സ അപഥവിയ’’ന്തി പദച്ഛേദോ. വിമതിസ്സുഭയത്ഥാപീതി പഥവിഅപഥവിദ്വയേപി വേമതികസ്സ. തത്ഥ ജാതാ പഥവീ, ഇതരാ അപഥവീ.
993. ‘‘Tassa apathaviya’’nti padacchedo. Vimatissubhayatthāpīti pathaviapathavidvayepi vematikassa. Tattha jātā pathavī, itarā apathavī.
൯൯൪. ഇമന്തി ആവാടം, മത്തികം, പംസും വാ.
994.Imanti āvāṭaṃ, mattikaṃ, paṃsuṃ vā.
പഥവീഖണനകഥാവണ്ണനാ.
Pathavīkhaṇanakathāvaṇṇanā.
മുസാവാദവഗ്ഗോ പഠമോ.
Musāvādavaggo paṭhamo.
൯൯൫. ഭവന്തസ്സാതി ജായന്തസ്സ, വഡ്ഢമാനസ്സ ച. ഭൂതസ്സാതി ജാതസ്സ, വഡ്ഢിതസ്സ ചാതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഭവന്തി അഹുവുഞ്ചാതി ഭൂതാ, ജായന്തി വഡ്ഢന്തി, ജാതാ വഡ്ഢിതാ ചാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൦). ഏത്ഥ ച ‘‘ഭവന്തീ’’തി ഇമിനാ വിരുള്ഹമൂലേ നീലഭാവം ആപജ്ജിത്വാ വഡ്ഢമാനകേ തരുണഗച്ഛേ ദസ്സേതി. ‘‘അഹുവു’’ന്തി ഇമിനാ പന വഡ്ഢിത്വാ ഠിതേ മഹന്തേ രുക്ഖഗച്ഛാദികേ ദസ്സേതി. ‘‘ഭവന്തീ’’തി ഇമസ്സ വിവരണം ‘‘ജയന്തി വഡ്ഢന്തീ’’തി, ‘‘അഹുവു’’ന്തി ഇമസ്സ ‘‘ജാതാ വഡ്ഢിതാ’’തി. ഏവം ഭൂത-സദ്ദോ പച്ചുപ്പന്നാതീതവിസയോതി ദസ്സേതി. ‘‘ഭവന്തസ്സ ഭൂതസ്സാ’’തി ഇമിനാ പദദ്വയേന ‘‘ഭൂതഗാമസ്സാ’’തി പദസ്സ തുല്യാധികരണതാദസ്സനേന ഗാമ-സദ്ദസ്സ ദിട്ഠിഗതവനന്താദിസദ്ദാനം ദിട്ഠിവനാദിസദ്ദത്ഥേ വിയ ഭൂതസദ്ദത്ഥേ വുത്തിപക്ഖമാഹ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൦) ‘‘ഭൂതാ ഏവ വാ ഗാമോ ഭൂതഗാമോ, പതിട്ഠിതഹരിതതിണരുക്ഖാദീനമേതം അധിവചന’’ന്തി. ഭൂതാനം ദേവതാനം ഗാമോ നിവാസോതി വാ ഭൂതഗാമോ. ഭൂമിയം പതിട്ഠഹിത്വാ ഹി ഹരിതഭാവമാപന്നാ തിണരുക്ഖഗച്ഛാദയോ ദേവതാഹി പരിഗയ്ഹന്തീതി. ജായന്തസ്സ വഡ്ഢന്തസ്സ വാ സമ്പത്തവുദ്ധിമരിയാദസ്സ വാ രുക്ഖാദിനോതി അത്ഥോ.
995.Bhavantassāti jāyantassa, vaḍḍhamānassa ca. Bhūtassāti jātassa, vaḍḍhitassa cāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhavanti ahuvuñcāti bhūtā, jāyanti vaḍḍhanti, jātā vaḍḍhitā cā’’ti (pāci. aṭṭha. 90). Ettha ca ‘‘bhavantī’’ti iminā viruḷhamūle nīlabhāvaṃ āpajjitvā vaḍḍhamānake taruṇagacche dasseti. ‘‘Ahuvu’’nti iminā pana vaḍḍhitvā ṭhite mahante rukkhagacchādike dasseti. ‘‘Bhavantī’’ti imassa vivaraṇaṃ ‘‘jayanti vaḍḍhantī’’ti, ‘‘ahuvu’’nti imassa ‘‘jātā vaḍḍhitā’’ti. Evaṃ bhūta-saddo paccuppannātītavisayoti dasseti. ‘‘Bhavantassa bhūtassā’’ti iminā padadvayena ‘‘bhūtagāmassā’’ti padassa tulyādhikaraṇatādassanena gāma-saddassa diṭṭhigatavanantādisaddānaṃ diṭṭhivanādisaddatthe viya bhūtasaddatthe vuttipakkhamāha. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 90) ‘‘bhūtā eva vā gāmo bhūtagāmo, patiṭṭhitaharitatiṇarukkhādīnametaṃ adhivacana’’nti. Bhūtānaṃ devatānaṃ gāmo nivāsoti vā bhūtagāmo. Bhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā hi haritabhāvamāpannā tiṇarukkhagacchādayo devatāhi parigayhantīti. Jāyantassa vaḍḍhantassa vā sampattavuddhimariyādassa vā rukkhādinoti attho.
പാതബ്യതാനിമിത്തന്തി ഏത്ഥ പാതബ്യഭാവോ പാതബ്യതാ, ‘‘ഛേദനഭേദനാദീഹി യഥാരുചി പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതാതി അത്ഥോ’’തി അട്ഠകഥാവചനതോ പാതബ്യതാ-സദ്ദസ്സ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതാതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ, സാ നിമിത്തം ഹേതു യസ്സ പാചിത്തിയസ്സ തം പാതബ്യതാനിമിത്തം. രുക്ഖാദീനം ഛേദനഫാലനാദിവസേന വികോപനീയതാസങ്ഖാതപാതബ്യതാനിമിത്തം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതാഹേതു പാചിത്തിയം ഉദീരിതം വുത്തന്തി അത്ഥോ.
Pātabyatānimittanti ettha pātabyabhāvo pātabyatā, ‘‘chedanabhedanādīhi yathāruci paribhuñjitabbatāti attho’’ti aṭṭhakathāvacanato pātabyatā-saddassa paribhuñjitabbatāti attho veditabbo, sā nimittaṃ hetu yassa pācittiyassa taṃ pātabyatānimittaṃ. Rukkhādīnaṃ chedanaphālanādivasena vikopanīyatāsaṅkhātapātabyatānimittaṃ paribhuñjitabbatāhetu pācittiyaṃ udīritaṃ vuttanti attho.
൯൯൬-൭. സോതി ഭൂതഗാമോ. തിലബീജാദികോതി തിലബീജമേത്ഥ സുഖുമപണ്ണസേവാലാദികോ. ആദി-സദ്ദേന ച താദിസാ ഇതരാ സേവാലജാതി ഗഹിതാ. ‘‘ഉപരി ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകപണ്ണങ്കുരോ, ഹേട്ഠാ ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകമൂലങ്കുരോ സേവാലോ തിലബീജം നാമാ’’തി ഗണ്ഠിപദേ വുത്തന്തി. വികോപേന്തസ്സ തം സബ്ബന്തി ഭൂമിയം പതിട്ഠായ ഉദകേ ജായമാനകസേവാലാദിം ഭൂമിയാ ഉപ്പാടനച്ഛേദനവസേന ജലേ ഏവ പതിട്ഠിതം സുഖുമപണ്ണനീലികാദിം ഉദകതോ ഉദ്ധരണച്ഛേദനവസേന തം സബ്ബം സേവാലം വികോപേന്തസ്സാതി അത്ഥോ.
996-7.Soti bhūtagāmo. Tilabījādikoti tilabījamettha sukhumapaṇṇasevālādiko. Ādi-saddena ca tādisā itarā sevālajāti gahitā. ‘‘Upari khuddānukhuddakapaṇṇaṅkuro, heṭṭhā khuddānukhuddakamūlaṅkuro sevālo tilabījaṃ nāmā’’ti gaṇṭhipade vuttanti. Vikopentassa taṃ sabbanti bhūmiyaṃ patiṭṭhāya udake jāyamānakasevālādiṃ bhūmiyā uppāṭanacchedanavasena jale eva patiṭṭhitaṃ sukhumapaṇṇanīlikādiṃ udakato uddharaṇacchedanavasena taṃ sabbaṃ sevālaṃ vikopentassāti attho.
൯൯൮. ഹത്ഥേന വിയൂഹിത്വാതി ജലതോ അമോചേത്വാ ഹത്ഥേന ദൂരതോ അപനേത്വാ. ‘‘ഹോതീ’’തിആദി തസ്സ ഹേതുസന്ദസ്സനത്ഥം. സകലം അനവസേസം സബ്ബം ജലം തസ്സ യസ്മാ ഠാനം ഹോതി, തസ്മാതി അത്ഥോ.
998.Hatthenaviyūhitvāti jalato amocetvā hatthena dūrato apanetvā. ‘‘Hotī’’tiādi tassa hetusandassanatthaṃ. Sakalaṃ anavasesaṃ sabbaṃ jalaṃ tassa yasmā ṭhānaṃ hoti, tasmāti attho.
൯൯൯. ചേച്ചാതി ജാനന്തോ. തം സേവാലജാതികം ജലാ ഉദ്ധരിതും ഉദകേന വിനാ ഭിക്ഖുസ്സ ന വട്ടതീതി യോജനാ. ഠാനസങ്കമനഞ്ഹി തന്തി ഹേതുദസ്സനം. തം തഥാകരണം യസ്മാ ഠാനസങ്കമനം ഠാനതോ ചാവനം, തസ്മാ തം ന വട്ടതീതി യോജനാ.
999.Ceccāti jānanto. Taṃ sevālajātikaṃ jalā uddharituṃ udakena vinā bhikkhussa na vaṭṭatīti yojanā. Ṭhānasaṅkamanañhi tanti hetudassanaṃ. Taṃ tathākaraṇaṃ yasmā ṭhānasaṅkamanaṃ ṭhānato cāvanaṃ, tasmā taṃ na vaṭṭatīti yojanā.
൧൦൦൦. യഥാവുത്തസ്സ ബ്യതിരേകം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഉദകേനാ’’തിആദി. തത്ഥ ഉദകേനാതി സഹത്ഥേ കരണവചനം. തം സേവാലജാതികം. വാരിസൂതി ഏത്ഥ വാസം വാരയന്തീതി വാരീ, തേസു.
1000. Yathāvuttassa byatirekaṃ dassetumāha ‘‘udakenā’’tiādi. Tattha udakenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. Taṃ sevālajātikaṃ. Vārisūti ettha vāsaṃ vārayantīti vārī, tesu.
൧൦൦൧. ജലേ വല്ലിതിണാദീനീതി ജലമത്ഥകേ വല്ലിഞ്ച ജായമാനകരവല്ലിതിണാദീനി ച. ഉദ്ധരന്തസ്സാതി ഭൂമിയം പതിട്ഠിതം ഭൂമിതോ, ഉദകേ പതിട്ഠിതം ഉദകതോ ച ഉദ്ധരന്തസ്സ. തത്ഥ അന്തപക്ഖം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘തോയതോ’’തി. വികോപേന്തസ്സാതി ഖണ്ഡനാദിവസേന കോപേന്തസ്സ. തത്ഥാതി തസ്മിം ഉദകേ, ഏവ-കാരോ ലുത്തനിദ്ദിട്ഠോ ‘‘തത്ഥേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൨) അട്ഠകഥാവചനതോ.
1001.Jale vallitiṇādīnīti jalamatthake valliñca jāyamānakaravallitiṇādīni ca. Uddharantassāti bhūmiyaṃ patiṭṭhitaṃ bhūmito, udake patiṭṭhitaṃ udakato ca uddharantassa. Tattha antapakkhaṃ dassetumāha ‘‘toyato’’ti. Vikopentassāti khaṇḍanādivasena kopentassa. Tatthāti tasmiṃ udake, eva-kāro luttaniddiṭṭho ‘‘tatthevā’’ti (pāci. aṭṭha. 92) aṭṭhakathāvacanato.
൧൦൦൨. ഏത്ഥാതി ഉദകേ ഏവ. വികോപേന്തസ്സാതി കപ്പിയം അകാരാപേത്വാ ഛേദനാദിം കരോന്തസ്സ. താനീതി തഥാ പരേഹി ഉപ്പാടിതത്താ ഭൂതഗാമഭാവതോ മുത്താനി വല്ലിതിണാദീനി. ബീജഗാമേനാതി മൂലബീജഗാമാദിവസേന.
1002.Etthāti udake eva. Vikopentassāti kappiyaṃ akārāpetvā chedanādiṃ karontassa. Tānīti tathā parehi uppāṭitattā bhūtagāmabhāvato muttāni vallitiṇādīni. Bījagāmenāti mūlabījagāmādivasena.
൧൦൦൩. ഏവം ഉദകട്ഠേ സങ്ഖേപതോ വിനിച്ഛയം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഇതരത്രാപി വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഥലട്ഠേ’’തിആദി. ഹരിതഖാണുകോതി ഏത്ഥ ‘‘യോ’’തി സേസോ. ‘‘തസ്സാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ, കകുധകരഞ്ജാദീനം ഛിന്നാവസിട്ഠഖാണുകോതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ഭൂതഗാമേന സങ്ഗഹോ’’തി ഇമിനാ തംവികോപനേ പാചിത്തിയഭാവം ദീപേതി. ഏവമുപരിപി.
1003. Evaṃ udakaṭṭhe saṅkhepato vinicchayaṃ dassetvā idāni itaratrāpi vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘thalaṭṭhe’’tiādi. Haritakhāṇukoti ettha ‘‘yo’’ti seso. ‘‘Tassā’’ti iminā sambandho, kakudhakarañjādīnaṃ chinnāvasiṭṭhakhāṇukoti vuttaṃ hoti. ‘‘Bhūtagāmena saṅgaho’’ti iminā taṃvikopane pācittiyabhāvaṃ dīpeti. Evamuparipi.
൧൦൦൪. നാളികേരാദികാനം ഖാണൂതി ഏത്ഥാപി ‘‘ഉപരിഹരിതോ’’തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി. ‘‘ബീജഗാമേന സങ്ഗഹോ’’തി ഇമിനാ ദുക്കടവത്ഥുതമാഹ. ഏവമുപരിപി. കിഞ്ചാപി ഹി താലനാളികേരാദീനം ഖാണു ഉദ്ധം അവഡ്ഢനകോ ഭൂതഗാമസ്സ കാരണം ന ഹോതി, തഥാപി ഭൂതഗാമസങ്ഖാതനിബ്ബത്തപണ്ണമൂലബീജതോ സമ്ഭൂതത്താ ഭൂതഗാമതോ ഉപ്പന്നോ നാമ ഹോതീതി ബീജഗാമേന സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി.
1004.Nāḷikerādikānaṃkhāṇūti etthāpi ‘‘upariharito’’ti sāmatthiyā labbhati. ‘‘Bījagāmena saṅgaho’’ti iminā dukkaṭavatthutamāha. Evamuparipi. Kiñcāpi hi tālanāḷikerādīnaṃ khāṇu uddhaṃ avaḍḍhanako bhūtagāmassa kāraṇaṃ na hoti, tathāpi bhūtagāmasaṅkhātanibbattapaṇṇamūlabījato sambhūtattā bhūtagāmato uppanno nāma hotīti bījagāmena saṅgahaṃ gacchati.
൧൦൦൫. തഥാപകാസിതോതി ‘‘ബീജഗാമോ’’തി വുത്തോ.
1005.Tathāpakāsitoti ‘‘bījagāmo’’ti vutto.
൧൦൦൬. ഫലിതാ കദലീ യാവ നീലപണ്ണാ, താവ സാ ച ഭൂതഗാമോതി പകാസിതാതി യോജനാ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘കദലീ പന ഫലിതാ യാവ നീലപണ്ണാ, താവ ഭൂതഗാമേനേവ സങ്ഗഹിതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൨). നളന്തി ഖുദ്ദകവേളു. വേളൂതി മഹാവേളു. തിണാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന സസ്സാദയോ ഗഹിതാ.
1006. Phalitā kadalī yāva nīlapaṇṇā, tāva sā ca bhūtagāmoti pakāsitāti yojanā. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kadalī pana phalitā yāva nīlapaṇṇā, tāva bhūtagāmeneva saṅgahitā’’ti (pāci. aṭṭha. 92). Naḷanti khuddakaveḷu. Veḷūti mahāveḷu. Tiṇādīnanti ādi-saddena sassādayo gahitā.
൧൦൦൭. യോ അയം പന വേളു അഗ്ഗതോ പട്ഠായ യദാ സുസ്സതി, തദാ സോ ബീജഗാമേന സങ്ഗഹിതോ നാമ ഹോതീതി യോജനാ. ബീജഗാമേനാതി ഫളുബീജഗാമേന. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘കതരബീജഗാമേന? ഫളുബീജഗാമേനാ’’തി.
1007. Yo ayaṃ pana veḷu aggato paṭṭhāya yadā sussati, tadā so bījagāmena saṅgahito nāma hotīti yojanā. Bījagāmenāti phaḷubījagāmena. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘katarabījagāmena? Phaḷubījagāmenā’’ti.
൧൦൦൮. ഇന്ദസാലോ സല്ലകീ. ആദി-സദ്ദേന സോഭഞ്ജനാദീനം സങ്ഗഹോ. തു-സദ്ദേന അട്ഠകഥായം ‘‘കിഞ്ചാപി രാസികതദണ്ഡകേഹി രതനപ്പമാണാപി സാഖാ നിക്ഖമന്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൨) വുത്തവിസേസം ജോതേതി. ഛിന്ദിത്വാ ഠപിതദണ്ഡകേസു രതനമത്താസുപി സാഖാസു ഉട്ഠിതാസു ഭൂതഗാമം അഹുത്വാ ബീജഗാമമേവ ഹോതി അവിരുള്ഹമൂലകത്താതി അയം വിനിച്ഛയോ വിനയഞ്ഞുനാ ഞാതോ കുക്കുച്ചകാനമുപകാരായ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വിഞ്ഞേയ്യോ വിനയഞ്ഞുനാ’’തി. ഇമമേവത്ഥം ‘‘മൂലമത്തേപി വാ’’തിആദിനാ വക്ഖതി.
1008.Indasālo sallakī. Ādi-saddena sobhañjanādīnaṃ saṅgaho. Tu-saddena aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kiñcāpi rāsikatadaṇḍakehi ratanappamāṇāpi sākhā nikkhamantī’’ti (pāci. aṭṭha. 92) vuttavisesaṃ joteti. Chinditvā ṭhapitadaṇḍakesu ratanamattāsupi sākhāsu uṭṭhitāsu bhūtagāmaṃ ahutvā bījagāmameva hoti aviruḷhamūlakattāti ayaṃ vinicchayo vinayaññunā ñāto kukkuccakānamupakārāya hotīti āha ‘‘viññeyyo vinayaññunā’’ti. Imamevatthaṃ ‘‘mūlamattepi vā’’tiādinā vakkhati.
൧൦൦൯. മണ്ഡപാദീനമത്ഥായാതി മണ്ഡപവതിപാകാരാദീനമത്ഥായ. സചേ തേ നിക്ഖണന്തീതി യദി തേ ഇന്ദസാലാദിദണ്ഡകേ ഭൂമിയം നിഖണന്തി. നിഗ്ഗതേ മൂലപണ്ണസ്മിന്തി തഥാ നിഖാതദണ്ഡതോ മൂലേ ച പണ്ണേ ച ജാതേ. ഭൂതഗാമേന സങ്ഗഹോതി ഏത്ഥ ‘‘തേസ’’ന്തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി, ‘‘വിഞ്ഞേയ്യോ’’തി അധികാരോ.
1009.Maṇḍapādīnamatthāyāti maṇḍapavatipākārādīnamatthāya. Sace te nikkhaṇantīti yadi te indasālādidaṇḍake bhūmiyaṃ nikhaṇanti. Niggate mūlapaṇṇasminti tathā nikhātadaṇḍato mūle ca paṇṇe ca jāte. Bhūtagāmena saṅgahoti ettha ‘‘tesa’’nti sāmatthiyā labbhati, ‘‘viññeyyo’’ti adhikāro.
൧൦൧൦. നിഗ്ഗതേപീതി തതിയേന പി-സദ്ദേന അതിഖുദ്ദകതം സൂചേതി.
1010.Niggatepīti tatiyena pi-saddena atikhuddakataṃ sūceti.
൧൦൧൧. സകന്ദാ താലട്ഠീതി സകന്ദതാലബീജം. പത്തവട്ടീതി സൂചിസണ്ഠാനാ അങ്കുരപത്തവട്ടി. ന ച ബീജഗാമോതി വുച്ചതീതി യോജനാ. ‘‘ഭൂതഗാമോ’’തി ഇദം യഥാവുത്തസ്സ ബ്യതിരേകവസേന ദസ്സേതി.
1011.Sakandā tālaṭṭhīti sakandatālabījaṃ. Pattavaṭṭīti sūcisaṇṭhānā aṅkurapattavaṭṭi. Na ca bījagāmoti vuccatīti yojanā. ‘‘Bhūtagāmo’’ti idaṃ yathāvuttassa byatirekavasena dasseti.
൧൦൧൨. നാളികേരതചന്തി നാളികേരഫലഛല്ലിം. ദന്തസൂചീവാതി ദന്തമയസൂചി ഇവ. സോപീതി നാളികേരോപി. രുക്ഖതചസദ്ദാനം ഫലേസു വത്തമാനകാലേസുപി തംലിങ്ഗതാ ന വിരുജ്ഝതീതി ‘‘സോ’’തി ആഹാതി വിഞ്ഞായതി.
1012.Nāḷikeratacanti nāḷikeraphalachalliṃ. Dantasūcīvāti dantamayasūci iva. Sopīti nāḷikeropi. Rukkhatacasaddānaṃ phalesu vattamānakālesupi taṃliṅgatā na virujjhatīti ‘‘so’’ti āhāti viññāyati.
൧൦൧൩. മിഗസിങ്ഗസമാനായാതി ഹരിതവിസാണസദിസായ. പത്തവട്ടിയാതി അങ്കുരപത്തവട്ടിയാ. സതിയാതി വിജ്ജമാനായ. ഭൂതഗാമോതി വുച്ചതീതി അമൂലകഭൂതഗാമോതി വുച്ചതി. ഇദം നാളികേരസ്സ ആവേണികം കത്വാ വുത്തം.
1013.Migasiṅgasamānāyāti haritavisāṇasadisāya. Pattavaṭṭiyāti aṅkurapattavaṭṭiyā. Satiyāti vijjamānāya. Bhūtagāmoti vuccatīti amūlakabhūtagāmoti vuccati. Idaṃ nāḷikerassa āveṇikaṃ katvā vuttaṃ.
ചതുഭാണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Catubhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൦൧൫-൬. അമ്ബട്ഠീതി അമ്ബബീജം. ജമ്ബുട്ഠീതി ജമ്ബുബീജം. ആദി-സദ്ദേന മധുകപനസാദിബീജാനം ഗഹണം. വന്ദാകാതി രുക്ഖാദനീ. അഞ്ഞം വാതി ഭണ്ഡകദലിമനോരഹം വാ. അസ്സാതി വന്ദാകാദിനോ. അമൂലവല്ലീതി ഏവംനാമികാ വല്ലി.
1015-6.Ambaṭṭhīti ambabījaṃ. Jambuṭṭhīti jambubījaṃ. Ādi-saddena madhukapanasādibījānaṃ gahaṇaṃ. Vandākāti rukkhādanī. Aññaṃ vāti bhaṇḍakadalimanorahaṃ vā. Assāti vandākādino. Amūlavallīti evaṃnāmikā valli.
൧൦൧൭. സോ സേവാലോതി യോജനാ.
1017. So sevāloti yojanā.
൧൦൧൮. ഘംസിത്വാതി യേന കേനചി ഘംസിത്വാ. തം സേവാലം. തസ്മാതി തസ്മാ പാകാരാ.
1018.Ghaṃsitvāti yena kenaci ghaṃsitvā. Taṃ sevālaṃ. Tasmāti tasmā pākārā.
൧൦൧൯. സേവാലേ അപനീതേ. അന്തോതി പാനീയഘടാദീനം അന്തോകുച്ഛിമ്ഹി. കണ്ണകം അബ്ബോഹാരന്തി യോജനാ. പാനീയഘടാദീനം ബഹി സേവാലോ ഉദകേ അട്ഠിതത്താ, ബീജഗാമാനുലോമത്താ ച ദുക്കടവത്ഥൂതി വദന്തി. കണ്ണകം നീലവണ്ണമ്പി അബ്ബോഹാരികമേവ.
1019.Sevāle apanīte. Antoti pānīyaghaṭādīnaṃ antokucchimhi. Kaṇṇakaṃ abbohāranti yojanā. Pānīyaghaṭādīnaṃ bahi sevālo udake aṭṭhitattā, bījagāmānulomattā ca dukkaṭavatthūti vadanti. Kaṇṇakaṃ nīlavaṇṇampi abbohārikameva.
൧൦൨൦. പാസാണദദ്ദൂതി മനുസ്സസരീരേ രോഗാകാരേന പാസാണേ ജായമാനസ്സേതം അധിവചനം. സേവാലന്തി പാസാണസേവാലം. സേലേയ്യകാ നാമ സിലായ സമ്ഭൂതാ ഏകാ സുഗന്ധജാതി. അപത്താനീതി പണ്ണരഹിതാനി.
1020.Pāsāṇadaddūti manussasarīre rogākārena pāsāṇe jāyamānassetaṃ adhivacanaṃ. Sevālanti pāsāṇasevālaṃ. Seleyyakā nāma silāya sambhūtā ekā sugandhajāti. Apattānīti paṇṇarahitāni.
൧൦൨൧. പുപ്ഫിതന്തി വികസിതം. തം അഹിച്ഛത്തം. മകുലന്തി അവികസിതം.
1021.Pupphitanti vikasitaṃ. Taṃ ahicchattaṃ. Makulanti avikasitaṃ.
൧൦൨൨. അല്ലസ്മിം രുക്ഖേ തചം വികോപേത്വാ യഥാ ഗഹേതും ന വട്ടതി, തഥാ പപ്പടികമ്പി നിയ്യാസമ്പി വികോപേത്വാ ഗഹേതും ന വട്ടതീതി യോജനാ, പാചിത്തിയമേവാതി അധിപ്പായോ. പപ്പടികമ്പീതി അല്ലതചമത്ഥകേ സുക്ഖതചപടലമ്പി. ‘‘അല്ലസ്മി’’ന്തി ഇമിനാ ബ്യതിരേകേന മതരുക്ഖേ ദോസാഭാവം ദീപേതി. ‘‘തചം വികോപേത്വാ’’തി വചനതോ രുക്ഖതചമ്പി പപ്പടികമ്പി സാലകപിത്ഥാദിനിയ്യാസമ്പി രുക്ഖേ അല്ലതചം അവികോപേത്വാ മത്ഥകതോ ഛിന്ദിത്വാ ഗഹേതും വട്ടതി.
1022. Allasmiṃ rukkhe tacaṃ vikopetvā yathā gahetuṃ na vaṭṭati, tathā pappaṭikampi niyyāsampi vikopetvā gahetuṃ na vaṭṭatīti yojanā, pācittiyamevāti adhippāyo. Pappaṭikampīti allatacamatthake sukkhatacapaṭalampi. ‘‘Allasmi’’nti iminā byatirekena matarukkhe dosābhāvaṃ dīpeti. ‘‘Tacaṃ vikopetvā’’ti vacanato rukkhatacampi pappaṭikampi sālakapitthādiniyyāsampi rukkhe allatacaṃ avikopetvā matthakato chinditvā gahetuṃ vaṭṭati.
൧൦൨൩. അക്ഖരച്ഛിന്ദനാരഹേസു നുഹികദലിആദീസു രുക്ഖേസു, തത്ഥജാതേസു താലപണ്ണാദികേസു വാ അക്ഖരം ലിഖതോ പാചിത്തിയമുദീരയേതി യോജനാ. ‘‘തത്ഥജാതേസൂ’’തി ഇമിനാ രുക്ഖതോ അപനീതപണ്ണേസു ലിഖിതും വട്ടതീതി ബ്യതിരേകതോ ദീപേതി.
1023. Akkharacchindanārahesu nuhikadaliādīsu rukkhesu, tatthajātesu tālapaṇṇādikesu vā akkharaṃ likhato pācittiyamudīrayeti yojanā. ‘‘Tatthajātesū’’ti iminā rukkhato apanītapaṇṇesu likhituṃ vaṭṭatīti byatirekato dīpeti.
൧൦൨൪. ‘‘പക്കമേവ വാ’’തി വിസും വചനതോ ‘‘ഫലം വാ’’തി ഇമിനാ അപക്കം ഫലം ഗഹിതം.
1024.‘‘Pakkameva vā’’ti visuṃ vacanato ‘‘phalaṃ vā’’ti iminā apakkaṃ phalaṃ gahitaṃ.
൧൦൨൫. ഫലിനിംസാഖന്തി ഖാദനാരഹഫലവതിം ജമ്ബുസാഖാദികം സാഖം. ഗണ്ഹതോ അനുപസമ്പന്നസ്സാതി ഗഹേതബ്ബം. സയം ഖാദിതുകാമോ ചേതി തഥാ ഓനമിത്വാ സാഖതോ ഓചിനിത്വാ ദിന്നഫലം സചേ സയം ഖാദിതുകാമോ ഹോതി. ഏവം ദാതുന്തി യഥാവുത്തപ്പകാരം നാമേത്വാ ദാതും.
1025.Phaliniṃsākhanti khādanārahaphalavatiṃ jambusākhādikaṃ sākhaṃ. Gaṇhato anupasampannassāti gahetabbaṃ. Sayaṃ khāditukāmo ceti tathā onamitvā sākhato ocinitvā dinnaphalaṃ sace sayaṃ khāditukāmo hoti. Evaṃ dātunti yathāvuttappakāraṃ nāmetvā dātuṃ.
൧൦൨൬. പരം കഞ്ചി ഉക്ഖിപിത്വാതി അഞ്ഞം കഞ്ചി അനുപസമ്പന്നം ഉക്ഖിപിത്വാ. പുപ്ഫാനി ഓചിനന്തേസൂതി കുസുമാനി ലുനന്തേസു. അയമേവ വിനിച്ഛയോതി സാമഞ്ഞനിദ്ദേസേപി ഏത്ഥ അത്തനോ നാമേത്വാ ദിന്നസാഖായ പുപ്ഫാനി പാനീയവാസത്ഥായ ന ഗഹേതബ്ബാനി. അനുപസമ്പന്നം ഉക്ഖിപിത്വാ പുപ്ഫാനി ഓചിനാപേത്വാ ഗഹിതപുപ്ഫാനി ഗഹേതബ്ബാനീതി അയമേത്ഥ വിസേസോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘തേഹി പന പുപ്ഫേഹി പാനീയം ന വാസേതബ്ബം. പാനീയവാസത്ഥികേന സാമണേരം ഉക്ഖിപിത്വാ ഓചിനാപേതബ്ബാനീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൨).
1026.Paraṃ kañci ukkhipitvāti aññaṃ kañci anupasampannaṃ ukkhipitvā. Pupphāni ocinantesūti kusumāni lunantesu. Ayameva vinicchayoti sāmaññaniddesepi ettha attano nāmetvā dinnasākhāya pupphāni pānīyavāsatthāya na gahetabbāni. Anupasampannaṃ ukkhipitvā pupphāni ocināpetvā gahitapupphāni gahetabbānīti ayamettha viseso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tehi pana pupphehi pānīyaṃ na vāsetabbaṃ. Pānīyavāsatthikena sāmaṇeraṃ ukkhipitvā ocināpetabbānī’’ti (pāci. aṭṭha. 92).
൧൦൨൭. ‘‘സാഖാ’’തി ഭിന്ദിത്വാ വാ ഛിന്ദിത്വാ വാ മോചിതാ വുച്ചതി. സാഖീനന്തി രുക്ഖാനം. തന്തി യഥാവുത്തരുക്ഖതോ മോചിതസാഖം. യേസം രുക്ഖാനം സാഖാ രുഹതി, തേസം സാഖീനം തം സാഖം കപ്പിയം അകാരാപേത്വാ വികോപേന്തസ്സ ദുക്കടന്തി യോജനാ. ‘‘യേസം രുക്ഖാനം സാഖാ രുഹതീ’’തി വുത്തത്താ യേസം സാഖാ ന രുഹതി, തേസം തസ്സാ കപ്പിയകരണകിച്ചം നത്ഥീതി വദന്തി.
1027.‘‘Sākhā’’ti bhinditvā vā chinditvā vā mocitā vuccati. Sākhīnanti rukkhānaṃ. Tanti yathāvuttarukkhato mocitasākhaṃ. Yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhati, tesaṃ sākhīnaṃ taṃ sākhaṃ kappiyaṃ akārāpetvā vikopentassa dukkaṭanti yojanā. ‘‘Yesaṃ rukkhānaṃ sākhā ruhatī’’ti vuttattā yesaṃ sākhā na ruhati, tesaṃ tassā kappiyakaraṇakiccaṃ natthīti vadanti.
൧൦൨൮. അല്ലസിങ്ഗിവേരാദികേസുപീതി ആദി-സദ്ദേന വചലസുണാദീനം ഗഹണം.
1028.Allasiṅgiverādikesupīti ādi-saddena vacalasuṇādīnaṃ gahaṇaṃ.
൧൦൨൯. അനിയാമതോ വട്ടതേവാതി യോജനാ. നിയാമസരൂപം ദസ്സേതും ‘‘ഇമം രുക്ഖ’’ന്തിആദിവക്ഖമാനത്താ അനിയാമതോതി സാമഞ്ഞനിദ്ദേസേ ‘‘ഇമ’’ന്തി നിയാമവചനാഭാവതോതി ഗഹേതബ്ബം.
1029. Aniyāmato vaṭṭatevāti yojanā. Niyāmasarūpaṃ dassetuṃ ‘‘imaṃ rukkha’’ntiādivakkhamānattā aniyāmatoti sāmaññaniddese ‘‘ima’’nti niyāmavacanābhāvatoti gahetabbaṃ.
൧൦൩൨. ഉച്ഛുഖണ്ഡാനന്തി പൂരണയോഗേ സാമിവചനം, ഉച്ഛുഖണ്ഡേഹീതി വുത്തം ഹോതി. സബ്ബമേവാതി പച്ഛിയം ഠിതം സബ്ബം ഖണ്ഡം. കതം ഹോതീതി കതം കപ്പിയം ഹോതി. ഏകസ്മിം കപ്പിയേ കതേതി പച്ഛിയം സബ്ബഖണ്ഡേസു ഫുസിത്വാ ഠിതേസു ഏകസ്മിം ഖണ്ഡേ കപ്പിയേ കതേ. ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതും അഗ്ഗിപരിജിതം സത്ഥപരിജിതം നഖപരിജിതം അബീജം നിബ്ബട്ടബീജംയേവ പഞ്ചമ’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൨൫൦) ഇതി വുത്തേസു അഗ്ഗിസത്ഥനഖേസു അഞ്ഞതരേന തത്ത അയോഖണ്ഡേന വാ ജലിതഗ്ഗിനാ വാ സൂചിമുഖേന വാ നഖച്ഛേദനേന വാ സത്ഥകധാരായ വാ മനുസ്സസീഹാദീനം ഉപ്പാടിതാനുപ്പാടിതഅപൂതിനഖേന വാ വിജ്ഝിത്വാ വാ ഛിന്ദിത്വാ വാ കപ്പിയം കാതബ്ബം. കരോന്തേന ച അനുപസമ്പന്നേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘കപ്പിയം കരോഹീ’’തി വുത്തേയേവ ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി പഠമം വത്വാ പച്ഛാ അഗ്ഗിപരിജിതാദി കാകബ്ബന്തി ഗഹേതബ്ബം. വക്ഖതി ച ‘‘കപ്പിയന്തി…പേ॰… വട്ടതീ’’തി. ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വചനം പന യായ കായചി വാചായ വത്തും വട്ടതീതി വദന്തി. പഠമം അഗ്ഗിം നിക്ഖിപിത്വാ നഖാദീഹി വാ വിജ്ഝിത്വാ വാ ഛിന്ദിത്വാ വാ കപ്പിയം കാതബ്ബം. കരോന്തേന ച തം അനുദ്ധരിത്വാവ ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വത്വാ പച്ഛാ ഉദ്ധരിതും വട്ടതീതി വദന്തി, ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വത്തുകാമോ ‘‘കപ്പ’’ന്തി ചേ വദതി, വട്ടതീതി കേചി.
1032.Ucchukhaṇḍānanti pūraṇayoge sāmivacanaṃ, ucchukhaṇḍehīti vuttaṃ hoti. Sabbamevāti pacchiyaṃ ṭhitaṃ sabbaṃ khaṇḍaṃ. Kataṃ hotīti kataṃ kappiyaṃ hoti. Ekasmiṃ kappiye kateti pacchiyaṃ sabbakhaṇḍesu phusitvā ṭhitesu ekasmiṃ khaṇḍe kappiye kate. ‘‘Anujānāmi bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjituṃ aggiparijitaṃ satthaparijitaṃ nakhaparijitaṃ abījaṃ nibbaṭṭabījaṃyeva pañcama’’nti (cūḷava. 250) iti vuttesu aggisatthanakhesu aññatarena tatta ayokhaṇḍena vā jalitagginā vā sūcimukhena vā nakhacchedanena vā satthakadhārāya vā manussasīhādīnaṃ uppāṭitānuppāṭitaapūtinakhena vā vijjhitvā vā chinditvā vā kappiyaṃ kātabbaṃ. Karontena ca anupasampannena bhikkhunā ‘‘kappiyaṃ karohī’’ti vutteyeva ‘‘kappiya’’nti paṭhamaṃ vatvā pacchā aggiparijitādi kākabbanti gahetabbaṃ. Vakkhati ca ‘‘kappiyanti…pe… vaṭṭatī’’ti. ‘‘Kappiya’’nti vacanaṃ pana yāya kāyaci vācāya vattuṃ vaṭṭatīti vadanti. Paṭhamaṃ aggiṃ nikkhipitvā nakhādīhi vā vijjhitvā vā chinditvā vā kappiyaṃ kātabbaṃ. Karontena ca taṃ anuddharitvāva ‘‘kappiya’’nti vatvā pacchā uddharituṃ vaṭṭatīti vadanti, ‘‘kappiya’’nti vattukāmo ‘‘kappa’’nti ce vadati, vaṭṭatīti keci.
൧൦൩൩. ദാരുന്തി ഉച്ഛൂഹി സദ്ധിം ഏകതോബദ്ധദാരും. ദാരും വിജ്ഝതീതി ഏത്ഥ ജാനിത്വാപി വിജ്ഝതി വാ വിജ്ഝാപേതി വാ, വട്ടതിയേവ. ‘‘ഏകസിത്ഥേപീ’’തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
1033.Dārunti ucchūhi saddhiṃ ekatobaddhadāruṃ. Dāruṃ vijjhatīti ettha jānitvāpi vijjhati vā vijjhāpeti vā, vaṭṭatiyeva. ‘‘Ekasitthepī’’ti etthāpi eseva nayo.
൧൦൩൪. താനി ഉച്ഛുദാരൂനി. തന്തി വല്ലിം, രജ്ജും വാ.
1034.Tāni ucchudārūni. Tanti valliṃ, rajjuṃ vā.
൧൦൩൫. മരിചപക്കേഹീതി പരിണതേഹി മരിചപക്കേഹി. അപരിണതാനം പന അബീജത്താ കപ്പിയേ അകതേപി വട്ടതി. ഇദഞ്ച സേതലസുണതചലസുണാദീഹി മിസ്സഭത്തസ്സ ഉപലക്ഖണം. ഏത്ഥ ച ഭത്തസിത്ഥസമ്ബന്ധവസേന ഏകാബദ്ധതാ വേദിതബ്ബാ, ന ഫലാദീനമേവ അഞ്ഞമഞ്ഞസമ്ബന്ധവസേന.
1035.Maricapakkehīti pariṇatehi maricapakkehi. Apariṇatānaṃ pana abījattā kappiye akatepi vaṭṭati. Idañca setalasuṇatacalasuṇādīhi missabhattassa upalakkhaṇaṃ. Ettha ca bhattasitthasambandhavasena ekābaddhatā veditabbā, na phalādīnameva aññamaññasambandhavasena.
൧൦൩൬. തിലതണ്ഡുലകാദിസൂതി കപ്പിയം കാതബ്ബതിലേഹി മിസ്സതണ്ഡുലാദീസു. ആദി-സദ്ദേന കപ്പിയം കാതബ്ബവത്ഥൂഹി മിസ്സിതാനി ഇതരവത്ഥൂനി ഗഹിതാനി. ഏകാബദ്ധേ കപിത്ഥേപീതി കടാഹേന ബദ്ധബീജേ പരിണതകപിത്ഥഫലേപി. കടാഹേതി ബദ്ധമിഞ്ജേ കപാലേ.
1036.Tilataṇḍulakādisūti kappiyaṃ kātabbatilehi missataṇḍulādīsu. Ādi-saddena kappiyaṃ kātabbavatthūhi missitāni itaravatthūni gahitāni. Ekābaddhe kapitthepīti kaṭāhena baddhabīje pariṇatakapitthaphalepi. Kaṭāheti baddhamiñje kapāle.
൧൦൩൭. കടാഹം മുഞ്ചിത്വാതി സുക്ഖത്താ സമന്തതോ കടാഹം മുഞ്ചിത്വാ. മിഞ്ജകന്തി പരിണതകപിത്ഥഫലമിഞ്ജം. തം കപിത്ഥം ഭിന്ദാപേത്വാതി കപിത്ഥകടാഹം ഭിന്ദാപേത്വാ, ഇദം ബീജതോ മുത്തസ്സ കടാഹസ്സ ഭാജനഗതികത്താ വുത്തം.
1037.Kaṭāhaṃ muñcitvāti sukkhattā samantato kaṭāhaṃ muñcitvā. Miñjakanti pariṇatakapitthaphalamiñjaṃ. Taṃ kapitthaṃ bhindāpetvāti kapitthakaṭāhaṃ bhindāpetvā, idaṃ bījato muttassa kaṭāhassa bhājanagatikattā vuttaṃ.
൧൦൩൮. ‘‘അഭൂതഗാമഅബീജേസൂ’’തി പദച്ഛേദോ, അഭൂതഗാമേ ച അബീജേ ചാതി അത്ഥോ. നനു ച ‘‘അബീജേ ബീജസഞ്ഞീ, വേമതികോ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൯൨) പാഠം വിനാ ‘‘അഭൂതഗാമേ ഭൂതഗാമസഞ്ഞീ’’തി പാഠോ നത്ഥീതി അഭൂതഗാമഗ്ഗഹണം കസ്മാ കതന്തി? വുച്ചതേ – തസ്മിം പാഠേ ബീജം ഭൂതഗാമഞ്ച ബീജഗാമം ബീജഞ്ച ബീജബീജന്തി വത്തബ്ബേ ഏകസേസനയേന ‘‘ബീജ’’ന്തി ഗഹേത്വാ വിനിച്ഛിതന്തി ഉഭയം വിഭജിത്വാ ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. തത്ഥ തസ്മിം അഭൂതഗാമഅബീജഗാമദ്വയേ. ഇമിസ്സാ ഗാഥായ ‘‘അഭൂതഗാമേ ഭൂതഗാമസഞ്ഞിനോ ദുക്കടം, വേമതികസ്സ ദുക്കടം, അബീജഗാമേ ബീജഗാമസഞ്ഞിനോ ദുക്കടം, വേമതികസ്സ ദുക്കട’’ന്തി ചത്താരി ദുക്കടാനി ദസ്സിതാനി. തത്ഥ അഭൂതഗാമന്തി ബീജഗാമം ഗഹേതബ്ബം. അബീജഗാമന്തി നോ ബീജം.
1038. ‘‘Abhūtagāmaabījesū’’ti padacchedo, abhūtagāme ca abīje cāti attho. Nanu ca ‘‘abīje bījasaññī, vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 92) pāṭhaṃ vinā ‘‘abhūtagāme bhūtagāmasaññī’’ti pāṭho natthīti abhūtagāmaggahaṇaṃ kasmā katanti? Vuccate – tasmiṃ pāṭhe bījaṃ bhūtagāmañca bījagāmaṃ bījañca bījabījanti vattabbe ekasesanayena ‘‘bīja’’nti gahetvā vinicchitanti ubhayaṃ vibhajitvā dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha tasmiṃ abhūtagāmaabījagāmadvaye. Imissā gāthāya ‘‘abhūtagāme bhūtagāmasaññino dukkaṭaṃ, vematikassa dukkaṭaṃ, abījagāme bījagāmasaññino dukkaṭaṃ, vematikassa dukkaṭa’’nti cattāri dukkaṭāni dassitāni. Tattha abhūtagāmanti bījagāmaṃ gahetabbaṃ. Abījagāmanti no bījaṃ.
൧൦൩൯. തത്ഥ തസ്മിം ഭൂതഗാമബീജഗാമദ്വയേ. ‘‘അതഥാസഞ്ഞിനോ’’തിആദീസു ‘‘ഭൂതഗാമം വികോപേന്തസ്സാ’’തി സേസോ, അനാപത്തി പകാസിതാതി സമ്ബന്ധോ, അഭൂതഗാമം, അബീജന്തി വാ സഞ്ഞിനോ ഭൂതഗാമം ബീജമ്പി വികോപേന്തസ്സ അനാപത്തി പകാസിതാതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. യഥാഹ പാളിയം ‘‘ബീജേ അബീജസഞ്ഞീ ഛിന്ദതി വാ…പേ॰… അനാപത്തീ’’തി.
1039.Tattha tasmiṃ bhūtagāmabījagāmadvaye. ‘‘Atathāsaññino’’tiādīsu ‘‘bhūtagāmaṃ vikopentassā’’ti seso, anāpatti pakāsitāti sambandho, abhūtagāmaṃ, abījanti vā saññino bhūtagāmaṃ bījampi vikopentassa anāpatti pakāsitāti attho gahetabbo. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘bīje abījasaññī chindati vā…pe… anāpattī’’ti.
അസഞ്ചിച്ച ഭൂതഗാമം വികോപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. ഏവമുപരിപി യോജേതബ്ബം. ഗച്ഛന്തസ്സ പാദേസു ഗഹേത്വാ വാ ആലമ്ബണകത്തരയട്ഠിയാ ഘംസിത്വാ വാ തിണാദീസു ഛിജ്ജേസുപി ‘‘ഇമം ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി അമനസികതത്താ അനാപത്തീതി അത്ഥോ. അസതിസ്സാതി അഞ്ഞവിഹിതസതിസ്സ വാ അഞ്ഞേന കഥയതോ വാ പാദങ്ഗുട്ഠാദീഹി തിണാദീനി ഛിന്ദന്തസ്സ. ച-കാരേന ഇധ അവുത്തം ‘‘അജാനന്തസ്സാ’’തി ഇദം സമുച്ചിതം. ‘‘ഇമം ഭൂതഗാമ’’ന്തി വാ ‘‘ഇമസ്മിം അഗ്ഗിമ്ഹി പതിതേ ഇമം ഡയ്ഹതീ’’തി വാ ‘‘ഇമിനാ ഇദം ഭിജ്ജതി ഛിജ്ജതീ’’തിആദിം വാ അജാനന്തസ്സ അനാപത്തീതി അത്ഥോ.
Asañcicca bhūtagāmaṃ vikopentassa anāpattīti yojanā. Evamuparipi yojetabbaṃ. Gacchantassa pādesu gahetvā vā ālambaṇakattarayaṭṭhiyā ghaṃsitvā vā tiṇādīsu chijjesupi ‘‘imaṃ chindissāmī’’ti amanasikatattā anāpattīti attho. Asatissāti aññavihitasatissa vā aññena kathayato vā pādaṅguṭṭhādīhi tiṇādīni chindantassa. Ca-kārena idha avuttaṃ ‘‘ajānantassā’’ti idaṃ samuccitaṃ. ‘‘Imaṃ bhūtagāma’’nti vā ‘‘imasmiṃ aggimhi patite imaṃ ḍayhatī’’ti vā ‘‘iminā idaṃ bhijjati chijjatī’’tiādiṃ vā ajānantassa anāpattīti attho.
൧൦൪൦. ഇദം ചാതി ഇദം ഭൂതഗാമസിക്ഖാപദഞ്ച. തിസമുട്ഠാനന്തി കായചിത്തവാചാചിത്തകായവാചാചിത്തവസേന തിസമുട്ഠാനം. ഛേദനാദികിരിയായ ആപജ്ജനതോ ക്രിയം. തിചിത്തന്തി പണ്ണത്തിം അജാനിത്വാ ചേതിയാദീസു തിണഗഹനാദികം കരോന്തസ്സ അഖീണാസവസ്സ കുസലം, ഖീണാസവസ്സ കിരിയം, ഫലപുപ്ഫാദിലോഭേന വികോപേന്താനം സേഖപുഥുജ്ജനാനം അകുസലന്തി തിചിത്തം.
1040.Idaṃcāti idaṃ bhūtagāmasikkhāpadañca. Tisamuṭṭhānanti kāyacittavācācittakāyavācācittavasena tisamuṭṭhānaṃ. Chedanādikiriyāya āpajjanato kriyaṃ. Ticittanti paṇṇattiṃ ajānitvā cetiyādīsu tiṇagahanādikaṃ karontassa akhīṇāsavassa kusalaṃ, khīṇāsavassa kiriyaṃ, phalapupphādilobhena vikopentānaṃ sekhaputhujjanānaṃ akusalanti ticittaṃ.
ഭൂതഗാമകഥാവണ്ണനാ.
Bhūtagāmakathāvaṇṇanā.
൧൦൪൧. അഞ്ഞവാദവിഹേസകേ കമ്മസ്മിം സങ്ഘേന കതേതി യോജനാ, അഞ്ഞവാദകവിഹേസകാരോപനകമ്മേ ഞത്തിദുതിയായ കമ്മവാചായ പച്ചേകം സങ്ഘേന കതേതി അത്ഥോ. ‘‘അഞ്ഞം വദതീതി അഞ്ഞവാദകം, അഞ്ഞേനഞ്ഞം പടിചരണസ്സേതം നാമം. വിഹേസേതീതി വിഹേസകം, തുണ്ഹീഭൂതസ്സേതം നാമ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൯൮) വചനതോ സങ്ഘമജ്ഝേ വത്ഥുനാ, ആപത്തിയാ വാ ചോദനായ കതായ തം അവത്തുകാമോ ഹുത്വാ ‘‘കോ ആപന്നോ, കിം ആപന്നോ, കിസ്മിം ആപന്നോ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൯൪) പദഭാജനാനുക്കമേന പുച്ഛിതം ഠപേത്വാ അഞ്ഞസ്സ അവചനം അഞ്ഞേനഞ്ഞം പടിചരണം, തം കരോന്തോ അഞ്ഞവാദകോ. ഇധ പന ഭാവപ്പധാനവസേന കിരിയാ ഗഹിതാ.
1041. Aññavādavihesake kammasmiṃ saṅghena kateti yojanā, aññavādakavihesakāropanakamme ñattidutiyāya kammavācāya paccekaṃ saṅghena kateti attho. ‘‘Aññaṃ vadatīti aññavādakaṃ, aññenaññaṃ paṭicaraṇassetaṃ nāmaṃ. Vihesetīti vihesakaṃ, tuṇhībhūtassetaṃ nāma’’nti (pāci. aṭṭha. 98) vacanato saṅghamajjhe vatthunā, āpattiyā vā codanāya katāya taṃ avattukāmo hutvā ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno’’tiādinā (pāci. 94) padabhājanānukkamena pucchitaṃ ṭhapetvā aññassa avacanaṃ aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ, taṃ karonto aññavādako. Idha pana bhāvappadhānavasena kiriyā gahitā.
തഥേവ ചോദിയമാനോ ഹുത്വാ പുച്ഛിതം അവത്തുകാമോ ഹുത്വാ ആപത്തിഭീരുകതായ അഞ്ഞേനഞ്ഞം പടിചരണം അകത്വാ സങ്ഘം വിഹേസേതും തുണ്ഹീഭൂതോ വിഹേസകോ നാമ. ഏത്ഥാപി ഭാവപ്പധാനവസേന കിരിയാവ ഗഹേതബ്ബാ. ഇധ പന തബ്ഭാവാരോപനകമ്മം വുച്ചതീതി സംഖേപോ. പുന തഥാ കരോന്തസ്സാതി പുനപി തേനേവ പകാരേന അഞ്ഞവാദകവിഹേസകാനി വിസും വിസും കരോന്തസ്സ. പാചിത്തിയദ്വയം ഹോതീതി പദഭാജനേ ‘‘രോപിതേ അഞ്ഞവാദകേ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൧൦൦) നയേന ച ‘‘രോപിതേ വിഹേസകേ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൧൦൦) നയേന ച വിസും വിസും പാചിത്തിയസ്സ വുത്തത്താ ഏകേകസ്മിം വത്ഥുമ്ഹി ഏകേകായ ആപത്തിയാ സമ്ഭവതോ പാചിത്തിയദ്വയം ഹോതീതി ഗഹേതബ്ബം.
Tatheva codiyamāno hutvā pucchitaṃ avattukāmo hutvā āpattibhīrukatāya aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ akatvā saṅghaṃ vihesetuṃ tuṇhībhūto vihesako nāma. Etthāpi bhāvappadhānavasena kiriyāva gahetabbā. Idha pana tabbhāvāropanakammaṃ vuccatīti saṃkhepo. Puna tathā karontassāti punapi teneva pakārena aññavādakavihesakāni visuṃ visuṃ karontassa. Pācittiyadvayaṃ hotīti padabhājane ‘‘ropite aññavādake’’tiādinā (pāci. 100) nayena ca ‘‘ropite vihesake’’tiādinā (pāci. 100) nayena ca visuṃ visuṃ pācittiyassa vuttattā ekekasmiṃ vatthumhi ekekāya āpattiyā sambhavato pācittiyadvayaṃ hotīti gahetabbaṃ.
൧൦൪൨. ധമ്മേതി ഏത്ഥ ‘‘കമ്മേ’’തി സേസോ. ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീതി തീസു വികപ്പേസു. അധമ്മേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. കമ്മേ അരോപിതേതി അഞ്ഞവാദകകമ്മാരോപനേ അകതേ. ഏവം വദന്തസ്സാതി ‘‘കോ ആപന്നോ’’തിആദീനി വദന്തസ്സ. വദന്തസ്സ ചാതി ഏത്ഥ ചകാരേന കമ്മേ അരോപിതേ ഏവം വിഹേസന്തസ്സ ച ദുക്കടന്തി സമുച്ചിനോതി. ഇമസ്മിം പക്ഖേ കമ്മേ അരോപിതേതി വിഹേസകകാലമാഹ.
1042.Dhammeti ettha ‘‘kamme’’ti seso. Dhammakamme dhammakammasaññī, vematiko, adhammakammasaññīti tīsu vikappesu. Adhammeti etthāpi eseva nayo. Kamme aropiteti aññavādakakammāropane akate. Evaṃ vadantassāti ‘‘ko āpanno’’tiādīni vadantassa. Vadantassa cāti ettha cakārena kamme aropite evaṃ vihesantassa ca dukkaṭanti samuccinoti. Imasmiṃ pakkhe kamme aropiteti vihesakakālamāha.
൧൦൪൩. ആപന്നന്തി അത്തനാ ആപന്നം. ഭണ്ഡനം ഭവിസ്സതീതി സഞ്ഞിസ്സാതി മയാ ഇമസ്മിം വുത്തേ സങ്ഘസ്സ ഭണ്ഡനകലഹാദയോ ഹോന്തീതി സഞ്ഞായ തുണ്ഹീ ഭവന്തസ്സ. ഗിലാനസ്സാതി വത്തും അസക്കുണേയ്യമുഖരോഗാദിയുത്തസ്സ.
1043.Āpannanti attanā āpannaṃ. Bhaṇḍanaṃ bhavissatīti saññissāti mayā imasmiṃ vutte saṅghassa bhaṇḍanakalahādayo hontīti saññāya tuṇhī bhavantassa. Gilānassāti vattuṃ asakkuṇeyyamukharogādiyuttassa.
൧൦൪൪. ക്രിയാക്രിയന്തി അഞ്ഞേനഞ്ഞപടിചരണം ക്രിയം. തുണ്ഹീഭാവോ അക്രിയം.
1044.Kriyākriyanti aññenaññapaṭicaraṇaṃ kriyaṃ. Tuṇhībhāvo akriyaṃ.
അഞ്ഞവാദകകഥാവണ്ണനാ.
Aññavādakakathāvaṇṇanā.
൧൦൪൫-൬. സമ്മതസ്സാതി ഖന്ധകാഗതസേനാസനപഞ്ഞാപകസമ്മുതിആദീസു തേരസസു സമ്മുതീസു ഏകം വാ കതിപയാ വാ സബ്ബാ വാ ദാതും സങ്ഘേന ഞത്തിം ഠപേത്വാ കമ്മവാചം വത്വാ ദിന്നസമ്മുതികസ്സ. ‘‘ഉപസമ്പന്നം സങ്ഘേന സമ്മത’’ന്തി (പാചി॰ ൧൦൬) വചനതോ ഭിക്ഖുനോതി ഉപസമ്പന്നമാഹ, അയസം കത്തുകാമോതി സമ്ബന്ധോ. വദന്തോതി ‘‘ഛന്ദേന ഇത്ഥന്നാമോ സേനാസനം പഞ്ഞാപേതി, ഛന്ദേന ഭത്താനി ഉദ്ദിസതീ’’തിആദിം ഭണന്തോ. ‘‘ഉപസമ്പന്നേ’’തി ഇദം ‘‘ഉജ്ഝാപേതീ’’തി കിരിയമപേക്ഖിത്വാ കമ്മനി ഉപയോഗബഹുവചനം. അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ – ഉജ്ഝാപേതി അവഞ്ഞായ ഓലോകാപേതി, ലാമകതോ വാ ചിന്താപേതി, ഖീയതീതി ‘‘ഛന്ദേന ഇത്ഥന്നാമോ സേനാസനം പഞ്ഞപേതീ’’തിആദിം കഥേന്തോ പകാസേതീതി. ഇമസ്മിം പക്ഖേ ‘‘ഉപസമ്പന്നാന’’ന്തി വത്തബ്ബേ സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവസേന ‘‘ഉപസമ്പന്നേ’’തി വുത്തം, ഉപസമ്പന്നാനം സന്തികേ പകാസേതീതി അത്ഥോ.
1045-6.Sammatassāti khandhakāgatasenāsanapaññāpakasammutiādīsu terasasu sammutīsu ekaṃ vā katipayā vā sabbā vā dātuṃ saṅghena ñattiṃ ṭhapetvā kammavācaṃ vatvā dinnasammutikassa. ‘‘Upasampannaṃ saṅghena sammata’’nti (pāci. 106) vacanato bhikkhunoti upasampannamāha, ayasaṃ kattukāmoti sambandho. Vadantoti ‘‘chandena itthannāmo senāsanaṃ paññāpeti, chandena bhattāni uddisatī’’tiādiṃ bhaṇanto. ‘‘Upasampanne’’ti idaṃ ‘‘ujjhāpetī’’ti kiriyamapekkhitvā kammani upayogabahuvacanaṃ. Ayañhettha attho – ujjhāpeti avaññāya olokāpeti, lāmakato vā cintāpeti, khīyatīti ‘‘chandena itthannāmo senāsanaṃ paññapetī’’tiādiṃ kathento pakāsetīti. Imasmiṃ pakkhe ‘‘upasampannāna’’nti vattabbe sāmiatthe upayogavasena ‘‘upasampanne’’ti vuttaṃ, upasampannānaṃ santike pakāsetīti attho.
‘‘പാചിത്തിയദ്വയം ഹോതീ’’തി ഇദം ‘‘ഉജ്ഝാപനകേ ഖിയ്യനകേ പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൧൦൫) ദ്വിന്നം വത്ഥൂനം ഏകതോ വുത്തത്താ ഇധാപി ഏകതോ വുത്തം, വിസും വിസും പന ഗഹേതബ്ബം. ധമ്മേതി ഏത്ഥ ‘‘കമ്മേ’’തി സേസോ, ഉപസമ്പന്നസ്സ സമ്മതസ്സ സങ്ഘേന ദിന്നസമ്മുതികമ്മം സചേ ധമ്മകമ്മം ഹോതീതി അത്ഥോ. അധമ്മേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
‘‘Pācittiyadvayaṃ hotī’’ti idaṃ ‘‘ujjhāpanake khiyyanake pācittiya’’nti (pāci. 105) dvinnaṃ vatthūnaṃ ekato vuttattā idhāpi ekato vuttaṃ, visuṃ visuṃ pana gahetabbaṃ. Dhammeti ettha ‘‘kamme’’ti seso, upasampannassa sammatassa saṅghena dinnasammutikammaṃ sace dhammakammaṃ hotīti attho. Adhammeti etthāpi eseva nayo.
൧൦൪൭-൮. ഭിക്ഖുനോതി സമ്മതസ്സ ഭിക്ഖുനോ. അസമ്മതസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ അവണ്ണം ഭാസതോതി യോജനാ. യസ്സ കസ്സചീതി ഏത്ഥ ‘‘സന്തികേ’’തി സേസോ, ഉപസമ്പന്നസ്സ ച അനുപസമ്പന്നസ്സ ച യസ്സ കസ്സചി സന്തികേതി അത്ഥോ. ഉപസമ്പന്നകാലേ സമ്മതം പച്ഛാ സാമണേരഭാവം ഉപഗതം സന്ധായ ‘‘സമ്മതസ്സ സാമണേരസ്സാ’’തി വുത്തം. അവണ്ണം വദതോതി യോജനാ.
1047-8.Bhikkhunoti sammatassa bhikkhuno. Asammatassa bhikkhussa avaṇṇaṃ bhāsatoti yojanā. Yassa kassacīti ettha ‘‘santike’’ti seso, upasampannassa ca anupasampannassa ca yassa kassaci santiketi attho. Upasampannakāle sammataṃ pacchā sāmaṇerabhāvaṃ upagataṃ sandhāya ‘‘sammatassa sāmaṇerassā’’ti vuttaṃ. Avaṇṇaṃ vadatoti yojanā.
൧൦൪൯. കരോന്തം സമ്മതം. ഭണതോതി ഉജ്ഝാപയതോ, ഖീയതോ. അത്ഥോ പന വുത്തനയോവ. ഉജ്ഝാപനഖീയനകിരിയാഹി ആപജ്ജനതോ ക്രിയം. യസ്മാ ഉജ്ഝാപനം, ഖീയനഞ്ച മുസാവാദവസേനേവ പവത്തം, തസ്മാ ‘‘ആദികമ്മികസ്സ അനാപത്തീ’’തി പാചിത്തിയട്ഠാനേ, ദുക്കടട്ഠാനേ ച ഇമിനാ ച അനാപത്തിദസ്സനത്ഥം വുത്തന്തി ഗഹേതബ്ബം. ഏവഞ്ച കത്വാ ഉജ്ഝാപേന്തസ്സ, ഖീയന്തസ്സ ച ഏകക്ഖണേ ദ്വേ ദ്വേ ആപത്തിയോ ഹോന്തീതി ആപന്നം.
1049.Karontaṃ sammataṃ. Bhaṇatoti ujjhāpayato, khīyato. Attho pana vuttanayova. Ujjhāpanakhīyanakiriyāhi āpajjanato kriyaṃ. Yasmā ujjhāpanaṃ, khīyanañca musāvādavaseneva pavattaṃ, tasmā ‘‘ādikammikassa anāpattī’’ti pācittiyaṭṭhāne, dukkaṭaṭṭhāne ca iminā ca anāpattidassanatthaṃ vuttanti gahetabbaṃ. Evañca katvā ujjhāpentassa, khīyantassa ca ekakkhaṇe dve dve āpattiyo hontīti āpannaṃ.
ഉജ്ഝാപനകകഥാവണ്ണനാ.
Ujjhāpanakakathāvaṇṇanā.
൧൦൫൦. സങ്ഘസ്സ മഞ്ചാദിന്തി സമ്ബന്ധോ. ‘‘സങ്ഘികം മഞ്ചം വാ പീഠം വാ ഭിസിം വാ കോച്ഛം വാ’’തി പാളിയം ദസ്സിതം സങ്ഘസന്തകം മഞ്ചാദിം. ഏത്ഥ ച മഞ്ചോ നാമ പാളിയം ‘‘ചത്താരോ മഞ്ചാ മസാരകോ ബുന്ദികാബദ്ധോ കുളീരപാദകോ ആഹച്ചപാദകോ’’തി (പാചി॰ ൧൧൧) ച ദസ്സിതോ ചതുബ്ബിധോ മഞ്ചോ. തത്ഥ മസാരകോ നാമ മഞ്ചപാദേ വിജ്ഝിത്വാ തത്ഥ അടനിസിഖാഹി ആവുണിത്വാ കതമഞ്ചോ. സോ ഇദാനി വത്തമാനോ വേത്തമഞ്ചോ. ബുന്ദികാബദ്ധോ നാമ അടനിസീസേസു ബുന്ദികരന്തരതോ മഞ്ചപാദേ ഡംസാപേത്വാ കതോ വേത്തമഞ്ചപദരമഞ്ചോ ദട്ഠബ്ബോ. കുളീരപാദകോ നാമ പാദബുന്ദേ അസ്സഖുരാദിആകാരം ദസ്സേത്വാ കക്കടപാദേഹി വിയ വങ്കപാദേഹി യോജിതമഞ്ചോ. ആഹച്ചപാദകോ നാമ അടനിയോ വിജ്ഝിത്വാ അടനിഛിദ്ദേ പാദസീസേ സിഖം കത്വാ തം പവേസേത്വാ അടനിയാ ഉപരി നിക്ഖന്തേ പാദസിഖാമത്ഥകേ തിരിയം വിജ്ഝിത്വാ ആണിം പവേസേത്വാ കതമഞ്ചോ.
1050. Saṅghassa mañcādinti sambandho. ‘‘Saṅghikaṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā bhisiṃ vā kocchaṃ vā’’ti pāḷiyaṃ dassitaṃ saṅghasantakaṃ mañcādiṃ. Ettha ca mañco nāma pāḷiyaṃ ‘‘cattāro mañcā masārako bundikābaddho kuḷīrapādako āhaccapādako’’ti (pāci. 111) ca dassito catubbidho mañco. Tattha masārako nāma mañcapāde vijjhitvā tattha aṭanisikhāhi āvuṇitvā katamañco. So idāni vattamāno vettamañco. Bundikābaddho nāma aṭanisīsesu bundikarantarato mañcapāde ḍaṃsāpetvā kato vettamañcapadaramañco daṭṭhabbo. Kuḷīrapādako nāma pādabunde assakhurādiākāraṃ dassetvā kakkaṭapādehi viya vaṅkapādehi yojitamañco. Āhaccapādako nāma aṭaniyo vijjhitvā aṭanichidde pādasīse sikhaṃ katvā taṃ pavesetvā aṭaniyā upari nikkhante pādasikhāmatthake tiriyaṃ vijjhitvā āṇiṃ pavesetvā katamañco.
പീഠം നാമ ഏവമേവ കതം തന്നാമകമേവ ചതുബ്ബിധം;
Pīṭhaṃ nāma evameva kataṃ tannāmakameva catubbidhaṃ;
ഭിസി നാമ ‘‘പഞ്ച ഭിസിയോ ഉണ്ണഭിസി ചോളഭിസി വാകഭിസി തിണഭിസി പണ്ണഭിസീ’’തി ഗബ്ഭവസേന ദസ്സിതാ പഞ്ച ഭിസിയോ. തത്ഥ ഉണ്ണാ നാമ മനുസ്സലോമം ഠപേത്വാ അവസേസലോമാനി. ചോളാ നാമ പിലോതികാ. വാകം നാമ മകചിവാകാദികം. തിണം നാമ ദബ്ബതിണാദി. പണ്ണം നാമ തമാലപണ്ണം ഠപേത്വാ അവസേസപണ്ണം.
Bhisi nāma ‘‘pañca bhisiyo uṇṇabhisi coḷabhisi vākabhisi tiṇabhisi paṇṇabhisī’’ti gabbhavasena dassitā pañca bhisiyo. Tattha uṇṇā nāma manussalomaṃ ṭhapetvā avasesalomāni. Coḷā nāma pilotikā. Vākaṃ nāma makacivākādikaṃ. Tiṇaṃ nāma dabbatiṇādi. Paṇṇaṃ nāma tamālapaṇṇaṃ ṭhapetvā avasesapaṇṇaṃ.
കോച്ഛന്തി പാളിയം ‘‘കോച്ഛം നാമ വാകമയം വാ ഉസീരമയം വാ മുഞ്ജമയം വാ പബ്ബജമയം വാ അന്തോ സംവേഠേത്വാ ബദ്ധം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൧൧൧) ദസ്സിതം വാകം വാ ഉസീരം വാ മുഞ്ജതിണം വാ ഏളകലോമാനി വാ പബ്ബജതിണം വാ ആദായ ഉഭോഹി കോടീഹി വിത്ഥതം കത്വാ മജ്ഝേ പീളേത്വാ സങ്കുചിത്വാ തം ബന്ധിത്വാ സീഹചമ്മാദീഹി വേഠനബന്ധനാനി പടിച്ഛാദേത്വാ പാദപുഞ്ഛനീ വിയ നിസജ്ജത്ഥായ കതം ആസനന്തി വദന്തി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഹേട്ഠാ ച ഉപരി ച വിത്ഥതം, മജ്ഝേ സംഖിത്തം, പണവസണ്ഠാനം കത്വാ ബദ്ധം ഹോതി, തം കിര മജ്ഝേ സീഹബ്യഗ്ഘചമ്മപരിക്ഖിത്തമ്പി കരോന്തി. അകപ്പിയചമ്മം നാമേത്ഥ നത്ഥീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൧). സന്ഥരാപേത്വാതി ഉപസമ്പന്നേന വാ അനുപസമ്പന്നേന വാ സന്ഥരാപേത്വാ. ഏത്ഥ വിനിച്ഛയം വക്ഖതി. സന്ഥരിത്വാതി സയം സന്ഥരിത്വാ വാ.
Kocchanti pāḷiyaṃ ‘‘kocchaṃ nāma vākamayaṃ vā usīramayaṃ vā muñjamayaṃ vā pabbajamayaṃ vā anto saṃveṭhetvā baddhaṃ hotī’’ti (pāci. 111) dassitaṃ vākaṃ vā usīraṃ vā muñjatiṇaṃ vā eḷakalomāni vā pabbajatiṇaṃ vā ādāya ubhohi koṭīhi vitthataṃ katvā majjhe pīḷetvā saṅkucitvā taṃ bandhitvā sīhacammādīhi veṭhanabandhanāni paṭicchādetvā pādapuñchanī viya nisajjatthāya kataṃ āsananti vadanti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘heṭṭhā ca upari ca vitthataṃ, majjhe saṃkhittaṃ, paṇavasaṇṭhānaṃ katvā baddhaṃ hoti, taṃ kira majjhe sīhabyagghacammaparikkhittampi karonti. Akappiyacammaṃ nāmettha natthī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 111). Santharāpetvāti upasampannena vā anupasampannena vā santharāpetvā. Ettha vinicchayaṃ vakkhati. Santharitvāti sayaṃ santharitvā vā.
൧൦൫൧. നേവുദ്ധരേയ്യാതി പഞ്ഞത്തട്ഠാനതോ ഉദ്ധരിത്വാ ന പടിസാമേയ്യ. ന ഉദ്ധരാപേയ്യ വാതി അഞ്ഞേന വാ തഥാ ന കാരാപേയ്യ. തന്തി മഞ്ചാദിം. പക്കമന്തോതി ഏത്ഥ ‘‘യോ ഭിക്ഖൂ’’തി ലബ്ഭതി, മഞ്ചാദീനം അത്ഥതട്ഠാനതോ ഥാമമജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ഥാമപ്പമാണേന ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ഖിത്തപാസാണസ്സ പതനട്ഠാനം അതിക്കമ്മ ഗച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. യഥാഹ പാളിയം ‘‘മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതം അതിക്കമന്തസ്സാ’’തി.
1051.Nevuddhareyyāti paññattaṭṭhānato uddharitvā na paṭisāmeyya. Na uddharāpeyya vāti aññena vā tathā na kārāpeyya. Tanti mañcādiṃ. Pakkamantoti ettha ‘‘yo bhikkhū’’ti labbhati, mañcādīnaṃ atthataṭṭhānato thāmamajjhimassa purisassa thāmappamāṇena hatthaṃ pasāretvā khittapāsāṇassa patanaṭṭhānaṃ atikkamma gacchantoti attho. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘majjhimassa purisassa leḍḍupātaṃ atikkamantassā’’ti.
൧൦൫൨. വസ്സികേ ചതുരോ മാസേതി അന്തോവസ്സം ചാതുമാസേ. സചേ ദേവോ ന വസ്സതീതി ഏത്ഥ ‘‘കത്ഥചി ജനപദേ’’തി സേസോ. തേനേവ ‘‘സചേ’’തി സാസങ്കമാഹ. ‘‘യേസു ജനപദേസു വസ്സകാലേ ന വസ്സതി, തേസുപി ചത്താരോ മാസേ നിക്ഖിപിതും ന വട്ടതിയേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦) അട്ഠകഥായം വുത്തം. തഥാ ചാപീതി തേ ചത്താരോ മാസേ അവസ്സന്തേപി.
1052.Vassike caturo māseti antovassaṃ cātumāse. Sace devo na vassatīti ettha ‘‘katthaci janapade’’ti seso. Teneva ‘‘sace’’ti sāsaṅkamāha. ‘‘Yesu janapadesu vassakāle na vassati, tesupi cattāro māse nikkhipituṃ na vaṭṭatiyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 110) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tathā cāpīti te cattāro māse avassantepi.
൧൦൫൩. യത്ഥാതി യസ്മിം ലങ്കാദീപസദിസേ ദേസേ. യത്ഥ അപരേപി ഹേമന്തേ ചത്താരോ മാസേ ദേവോ വസ്സതി, തത്ഥ അട്ഠ മാസേ അജ്ഝോകാസേ മഞ്ചാദിം ഠപേതും ന വട്ടതീതി യോജനാ. ഗിമ്ഹാനേ പന ചത്താരോ മാസേ ബഹി ഠപേതും വട്ടതീതി ബ്യതിരേകതോ ദസ്സേതി.
1053.Yatthāti yasmiṃ laṅkādīpasadise dese. Yattha aparepi hemante cattāro māse devo vassati, tattha aṭṭha māse ajjhokāse mañcādiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti yojanā. Gimhāne pana cattāro māse bahi ṭhapetuṃ vaṭṭatīti byatirekato dasseti.
൧൦൫൪. നിവാസസ്മിന്തി രുക്ഖേ കുലാവകം കത്വാ നിരന്തരവാസേ സതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘യസ്മിം പന ധുവനിവാസേന കുലാവകേ കത്വാ വസന്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦). കദാചിപീതി അനോവസ്സകാലേപി.
1054.Nivāsasminti rukkhe kulāvakaṃ katvā nirantaravāse sati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yasmiṃ pana dhuvanivāsena kulāvake katvā vasantī’’ti (pāci. aṭṭha. 110). Kadācipīti anovassakālepi.
൧൦൫൫-൬. സങ്ഘികം യം കിഞ്ചി മഞ്ചാദീതി യോജനാ. സന്ഥതം യദീതി അനാണത്തേന യദി അത്ഥതം, പഞ്ഞത്തന്തി വുത്തം ഹോതി. യത്ഥ കത്ഥചി ഠാനേതി രുക്ഖമൂലമണ്ഡപഅബ്ഭോകാസാദിമ്ഹി യത്ഥ കത്ഥചി ഠാനേ. യേന കേനചീതി സദ്ധിവിഹാരികേന വാ അന്തേവാസികേന വാ അഞ്ഞേന വാ. ഭിക്ഖുനാതി ഉപസമ്പന്നേന. സോതി യസ്സത്ഥായ പഞ്ഞത്തം, സോ ഭിക്ഖു.
1055-6. Saṅghikaṃ yaṃ kiñci mañcādīti yojanā. Santhataṃ yadīti anāṇattena yadi atthataṃ, paññattanti vuttaṃ hoti. Yattha katthaci ṭhāneti rukkhamūlamaṇḍapaabbhokāsādimhi yattha katthaci ṭhāne. Yena kenacīti saddhivihārikena vā antevāsikena vā aññena vā. Bhikkhunāti upasampannena. Soti yassatthāya paññattaṃ, so bhikkhu.
൧൦൫൭. തന്തി തം സങ്ഘികം വേത്തമഞ്ചാദിം. സന്ഥരാപിത-സദ്ദോ കത്തുസാധനോ, സന്ഥരിതും നിയോജകസ്സേവ ഭിക്ഖുനോതി അത്ഥോ.
1057.Tanti taṃ saṅghikaṃ vettamañcādiṃ. Santharāpita-saddo kattusādhano, santharituṃ niyojakasseva bhikkhunoti attho.
൧൦൫൮. ഭിക്ഖുനാതി ഏത്ഥ ‘‘ആണാപകോ’’തി വക്ഖമാനത്താ ആണത്തേന ഭിക്ഖുനാ ഉപസമ്പന്നേനാതി ലബ്ഭതി. തസ്സേവാതി ആണത്തിയാ ആസനപഞ്ഞാപകസ്സ തസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ. ‘‘നിസീദതീ’’തി വചനസ്സ ഉപലക്ഖണത്താ ആഗന്ത്വാ ഥവികം വാ ചീവരം വാ യം കിഞ്ചിദേവ ഠപേതി, ‘‘മയ്ഹമേവ ഭാരോ’’തി വാ വദതി, പഞ്ഞാപകോ മുച്ചതീതി ഗഹേതബ്ബോ.
1058.Bhikkhunāti ettha ‘‘āṇāpako’’ti vakkhamānattā āṇattena bhikkhunā upasampannenāti labbhati. Tassevāti āṇattiyā āsanapaññāpakassa tasseva bhikkhuno. ‘‘Nisīdatī’’ti vacanassa upalakkhaṇattā āgantvā thavikaṃ vā cīvaraṃ vā yaṃ kiñcideva ṭhapeti, ‘‘mayhameva bhāro’’ti vā vadati, paññāpako muccatīti gahetabbo.
൧൦൫൯-൬൦. അനാപുച്ഛാതി ഏത്ഥ ‘‘യോ ഭിക്ഖു വാ സാമണേരോ വാ ആരാമികോ വാ ലജ്ജീ ഹോതി, അത്തനോ പലിബോധം വിയ മഞ്ഞതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൩) അട്ഠകഥായ വുത്തസരൂപം യം കഞ്ചി അനാപുച്ഛാതി അത്ഥോ. ‘‘ഭിക്ഖു വാ സാമണേരോ വാ ആരാമികോ വാ ലജ്ജീ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൩) വുത്തത്താ അലജ്ജിം ആപുച്ഛിത്വാ ഗന്തും ന വട്ടതീതി വദന്തി. ‘‘മയം ഗമിസ്സാമാ’’തി വത്വാ അനുമതിഗഹണം ആപുച്ഛനം നാമ, തം അനാപത്തിയാ കഥം അങ്ഗം ഹോതീതി ചേ? ഗമനസ്സ അനുമതിയാ ലദ്ധത്താ. ‘‘കപ്പം ലഭിത്വാ ഗന്തബ്ബ’’ന്തി വചനതോ അനുമതിദായകേന വത്താവത്തം സമ്പടിച്ഛിതം വിയ ഹോതീതി ലദ്ധകപ്പത്താ ഏവം ഗച്ഛതി ചേ, വട്ടതി. അനിയ്യാതേത്വാതി നിയ്യാതനം അകത്വാ വത്താവത്തം അപ്പടിയാദേത്വാ, അസമ്പടിച്ഛാപേത്വാതി വുത്തം ഹോതി. വാരേതി പദവാരേ.
1059-60.Anāpucchāti ettha ‘‘yo bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hoti, attano palibodhaṃ viya maññatī’’ti (pāci. aṭṭha. 113) aṭṭhakathāya vuttasarūpaṃ yaṃ kañci anāpucchāti attho. ‘‘Bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 113) vuttattā alajjiṃ āpucchitvā gantuṃ na vaṭṭatīti vadanti. ‘‘Mayaṃ gamissāmā’’ti vatvā anumatigahaṇaṃ āpucchanaṃ nāma, taṃ anāpattiyā kathaṃ aṅgaṃ hotīti ce? Gamanassa anumatiyā laddhattā. ‘‘Kappaṃ labhitvā gantabba’’nti vacanato anumatidāyakena vattāvattaṃ sampaṭicchitaṃ viya hotīti laddhakappattā evaṃ gacchati ce, vaṭṭati. Aniyyātetvāti niyyātanaṃ akatvā vattāvattaṃ appaṭiyādetvā, asampaṭicchāpetvāti vuttaṃ hoti. Vāreti padavāre.
൧൦൬൨. തസ്മാ ഠാനാതി അത്തനാ ഠത്വാ ആണാപിതഭോജനസാലതോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഭോജനസാലതോ നിക്ഖമിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൧).
1062.Tasmā ṭhānāti attanā ṭhatvā āṇāpitabhojanasālato. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhojanasālato nikkhamitvā aññattha gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 111).
൧൦൬൩. സങ്ഘികേ സങ്ഘികസഞ്ഞിവേമതികപുഗ്ഗലികസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയം. തികാതീതേനാതി അകുസലമൂലത്തികാദിതോ സവാസനസമുച്ഛേദപ്പഹാനവസേന അതിക്കന്തേന. തികദുക്കടന്തി ‘‘പുഗ്ഗലികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ അഞ്ഞസ്സ പുഗ്ഗലികേ ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൧൨) വചനതോ ദുക്കടത്തയം ഹോതി.
1063. Saṅghike saṅghikasaññivematikapuggalikasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. Tikātītenāti akusalamūlattikādito savāsanasamucchedappahānavasena atikkantena. Tikadukkaṭanti ‘‘puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 112) vacanato dukkaṭattayaṃ hoti.
൧൦൬൪-൫. ചിമിലികം നാമ പരികമ്മകതായ ഭൂമിയാ ഛവിരക്ഖനത്ഥം അത്ഥരിതബ്ബപിലോതികം. തട്ടികാ നാമ താലപണ്ണാദീഹി കതതട്ടികാ. ചമ്മം സീഹചമ്മാദി. സേനാസനപരിക്ഖാരേ അകപ്പിയചമ്മം നാമ നത്ഥി. യഥാഹ ‘‘അട്ഠകഥാസു ഹി സേനാസനപരിഭോഗേ പടിക്ഖിത്തചമ്മം നാമ ന ദിസ്സതി, തസ്മാ സീഹചമ്മാദീനം പരിഹരണേയേവ പടിക്ഖേപോ വേദിതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൨). ഇമസ്സ ച അട്ഠകഥാപാഠസ്സ സാരത്ഥദീപനിയാ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പാചിത്തിയ ൩.൧൧൨) ഏവം അത്ഥോ വണ്ണിതോ –
1064-5.Cimilikaṃ nāma parikammakatāya bhūmiyā chavirakkhanatthaṃ attharitabbapilotikaṃ. Taṭṭikā nāma tālapaṇṇādīhi katataṭṭikā. Cammaṃ sīhacammādi. Senāsanaparikkhāre akappiyacammaṃ nāma natthi. Yathāha ‘‘aṭṭhakathāsu hi senāsanaparibhoge paṭikkhittacammaṃ nāma na dissati, tasmā sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 112). Imassa ca aṭṭhakathāpāṭhassa sāratthadīpaniyā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.112) evaṃ attho vaṇṇito –
‘‘സീഹചമ്മാദീനം പരിഹരണേയേവ പടിക്ഖേപോ വേദിതബ്ബോ’’തി ഇമിനാ ‘‘ന ഭിക്ഖവേ മഹാചമ്മാനി ധാരേതബ്ബാനി സീഹചമ്മം ബ്യഗ്ഘചമ്മം ദീപിചമ്മം, യോ ധാരേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി ഏവം വുത്തായ ഖന്ധകപാളിയാ അധിപ്പായം വിഭാവേതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘അന്തോപി മഞ്ചേ പഞ്ഞത്താനി ഹോന്തി, ബഹിപി മഞ്ചേ പഞ്ഞത്താനി ഹോന്തീ’’തി (മഹാവ॰ ൨൫൫) ഇമസ്മിം വത്ഥുസ്മിം സിക്ഖാപദസ്സ പഞ്ഞത്തത്താ മഞ്ചപീഠേസു അത്ഥരിത്വാ പരിഭോഗോയേവ പടിക്ഖിത്തോ, ഭൂമത്ഥരണവസേന പരിഭോഗോ പന അപ്പടിക്ഖിത്തോതി. യദി ഏവം ‘‘പരിഹരണേയേവ പടിക്ഖേപോ’’തി ഇദം കസ്മാ വുത്തന്തി? യഥാ ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ സബ്ബം പാസാദപരിഭോഗ’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൩൨൦) വചനതോ പുഗ്ഗലികേപി സേനാസനേ സേനാസനപരിഭോഗവസേന നിയമിതം സുവണ്ണഘടാദികം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടമാനമ്പി കേവലം അത്തനോ സന്തകം കത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി, ഏവമിദം ഭൂമത്ഥരണവസേന പരിഭുഞ്ജിയമാനമ്പി അത്തനോ സന്തകം കത്വാ തം തം വിഹാരം ഹരിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതീതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘പരിഹരണേയേവ പടിക്ഖേപോ വേദിതബ്ബോ’’തി വുത്തന്തി.
‘‘Sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti iminā ‘‘na bhikkhave mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti evaṃ vuttāya khandhakapāḷiyā adhippāyaṃ vibhāveti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘antopi mañce paññattāni honti, bahipi mañce paññattāni hontī’’ti (mahāva. 255) imasmiṃ vatthusmiṃ sikkhāpadassa paññattattā mañcapīṭhesu attharitvā paribhogoyeva paṭikkhitto, bhūmattharaṇavasena paribhogo pana appaṭikkhittoti. Yadi evaṃ ‘‘pariharaṇeyeva paṭikkhepo’’ti idaṃ kasmā vuttanti? Yathā ‘‘anujānāmi bhikkhave sabbaṃ pāsādaparibhoga’’nti (cūḷava. 320) vacanato puggalikepi senāsane senāsanaparibhogavasena niyamitaṃ suvaṇṇaghaṭādikaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭamānampi kevalaṃ attano santakaṃ katvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, evamidaṃ bhūmattharaṇavasena paribhuñjiyamānampi attano santakaṃ katvā taṃ taṃ vihāraṃ haritvā paribhuñjituṃ na vaṭṭatīti dassanatthaṃ ‘‘pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo’’ti vuttanti.
‘‘ഫലക’’ന്തി ഇമിനാ പാഠാഗതം ഫലകപീഠമേവ ദസ്സിതം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഫലകപീഠം നാമ ഫലകമയം പീഠ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൨). പാദപുഞ്ഛനിന്തി കദലിവാകാദീഹി കതം പാദപുഞ്ഛനികം. ഭൂമത്ഥരണം നാമ ചിമിലികായ സതി തസ്സാ ഉപരി, അസതി സുദ്ധഭൂമിയം അത്ഥരിതബ്ബാ കടസാരകാദിവികതി. ഉത്തരത്ഥരണം നാമ സങ്ഘികമഞ്ചപീഠാദീനം ഉപരി അത്ഥരിതബ്ബപച്ചത്ഥരണം.
‘‘Phalaka’’nti iminā pāṭhāgataṃ phalakapīṭhameva dassitaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘phalakapīṭhaṃ nāma phalakamayaṃ pīṭha’’nti (pāci. aṭṭha. 112). Pādapuñchaninti kadalivākādīhi kataṃ pādapuñchanikaṃ. Bhūmattharaṇaṃ nāma cimilikāya sati tassā upari, asati suddhabhūmiyaṃ attharitabbā kaṭasārakādivikati. Uttarattharaṇaṃ nāma saṅghikamañcapīṭhādīnaṃ upari attharitabbapaccattharaṇaṃ.
പത്താധാരകന്തി പത്തവലയാധാരകം. തം യഥാവുത്തപരിക്ഖാരം. ഗച്ഛതോതി ലേഡ്ഡുപാതം അതിക്കമ്മ ഗച്ഛതോ. സചേ പന ദായകേഹി ദാനകാലേയേവ സഹസ്സഗ്ഘനകമ്പി കമ്ബലം ‘‘പാദപുഞ്ഛനിം കത്വാ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി ദിന്നം, തഥേവ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. തസ്മാ ഇമം മഞ്ചപീഠാദിസേനാസനമ്പി ‘‘അബ്ഭോകാസേപി യഥാസുഖം പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി ദായകേഹി ദിന്നം ചേ, സബ്ബസ്മിമ്പി കാലേ അബ്ഭോകാസേ നിക്ഖിപിതും വട്ടതീതി വദന്തി.
Pattādhārakanti pattavalayādhārakaṃ. Taṃ yathāvuttaparikkhāraṃ. Gacchatoti leḍḍupātaṃ atikkamma gacchato. Sace pana dāyakehi dānakāleyeva sahassagghanakampi kambalaṃ ‘‘pādapuñchaniṃ katvā paribhuñjathā’’ti dinnaṃ, tatheva paribhuñjituṃ vaṭṭati. Tasmā imaṃ mañcapīṭhādisenāsanampi ‘‘abbhokāsepi yathāsukhaṃ paribhuñjathā’’ti dāyakehi dinnaṃ ce, sabbasmimpi kāle abbhokāse nikkhipituṃ vaṭṭatīti vadanti.
൧൦൬൬. ആരഞ്ഞകേനാപി സചേ ഗന്തബ്ബം ഹോതി, അനോവസ്സകേ നോസതി മഞ്ചപീഠാദിം രുക്ഖസ്മിം ലഗ്ഗേത്വാ യഥാസുഖം ഗന്തബ്ബന്തി യോജനാ.
1066. Āraññakenāpi sace gantabbaṃ hoti, anovassake nosati mañcapīṭhādiṃ rukkhasmiṃ laggetvā yathāsukhaṃ gantabbanti yojanā.
൧൦൬൭. ഉപചികാദീഹീതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന മൂസികാ ഗഹിതാ. ന ലുജ്ജതീതി ന നസ്സതി. തം സബ്ബന്തി മഞ്ചാദികം സകലം.
1067.Upacikādīhīti ettha ādi-saddena mūsikā gahitā. Na lujjatīti na nassati. Taṃ sabbanti mañcādikaṃ sakalaṃ.
൧൦൬൮. അത്തനോ സന്തകേതി അത്തനോ പുഗ്ഗലികേ മഞ്ചാദിവിസയേ. രുദ്ധേതി വുഡ്ഢഭിക്ഖുനാ വാ ഇസ്സരാദീഹി വാ യക്ഖസീഹാദീഹി വാ മഞ്ചാദികേ രുദ്ധേ അജ്ഝാവുത്ഥേ, അഭിഭവിത്വാ ഗഹിതേതി അത്ഥോ . ആപദാസുപീതി ബ്രഹ്മചരിയന്തരായാദീസു ച സന്തേസു. ഗച്ഛതോ ഭിക്ഖുനോ അനാപത്തീതി യോജനാ.
1068.Attano santaketi attano puggalike mañcādivisaye. Ruddheti vuḍḍhabhikkhunā vā issarādīhi vā yakkhasīhādīhi vā mañcādike ruddhe ajjhāvutthe, abhibhavitvā gahiteti attho . Āpadāsupīti brahmacariyantarāyādīsu ca santesu. Gacchato bhikkhuno anāpattīti yojanā.
൧൦൬൯. കായവാചതോ, കായവാചാചിത്തതോ ച സമുട്ഠാനം കഥിനസമുട്ഠാനം നാമ. പഞ്ഞത്തിം അജാനിത്വാ സയം അനുദ്ധരന്തസ്സ കായേന ഹോതി, അനാപുച്ഛന്തസ്സ വാചായ ഹോതി, പഞ്ഞത്തിം ജാനിത്വാ ഏവം അകരോന്തസ്സ സചിത്തകേന തേനേവ ദ്വയേന സമുട്ഠാതീതി വേദിതബ്ബം. ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമോ ക്രിയം. മഞ്ചാദീനം അനുദ്ധരണാദി അക്രിയം.
1069. Kāyavācato, kāyavācācittato ca samuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Paññattiṃ ajānitvā sayaṃ anuddharantassa kāyena hoti, anāpucchantassa vācāya hoti, paññattiṃ jānitvā evaṃ akarontassa sacittakena teneva dvayena samuṭṭhātīti veditabbaṃ. Leḍḍupātātikkamo kriyaṃ. Mañcādīnaṃ anuddharaṇādi akriyaṃ.
പഠമസേനാസനകഥാവണ്ണനാ.
Paṭhamasenāsanakathāvaṇṇanā.
൧൦൭൦-൩. ഭിസീതി പഠമസിക്ഖാപദേ വുത്തപഞ്ചപ്പകാരാ ഇമിസ്സാ അട്ഠകഥായ ‘‘മഞ്ചകഭിസി വാ പീഠകഭിസി വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൬) ഏവം ദസ്സിതഭിസി ച. പച്ചത്ഥരണം നാമ പാവാരോ കോജവോ വാ. ‘‘ഏത്തകമേവ വുത്തന്തി അട്ഠകഥാസു വുത്തം. ‘ഇദഞ്ച അട്ഠകഥാസു തഥാവുത്തഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്തം, അഞ്ഞമ്പി താദിസം മഞ്ചപീഠേസു അത്ഥരിതബ്ബം പച്ചത്ഥരണമേവാ’തി തീസുപി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്ത’’ന്തി (സാരത്ഥ॰ അട്ഠ॰ പാചിത്തിയ ൩.൧൧൬) സാരത്ഥദീപനിയാ ലിഖിതം. നിസീദനന്തി നിസീദനചീവരം.
1070-3.Bhisīti paṭhamasikkhāpade vuttapañcappakārā imissā aṭṭhakathāya ‘‘mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā’’ti (pāci. aṭṭha. 116) evaṃ dassitabhisi ca. Paccattharaṇaṃ nāma pāvāro kojavo vā. ‘‘Ettakameva vuttanti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. ‘Idañca aṭṭhakathāsu tathāvuttabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ, aññampi tādisaṃ mañcapīṭhesu attharitabbaṃ paccattharaṇamevā’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vutta’’nti (sārattha. aṭṭha. pācittiya 3.116) sāratthadīpaniyā likhitaṃ. Nisīdananti nisīdanacīvaraṃ.
തിണസന്ഥാരോ ഏരകാദീനി തിണാനി ദ്വീസു തീസു ഠാനേസു ഗോപേത്വാ കതസന്ഥാരോ. പണ്ണസന്ഥാരോ നാമ നാളികേരാദിപണ്ണേ തഥേവ ഗോപേത്വാ കതസന്ഥാരോ. സയന്തി ഏത്ഥാതി സേയ്യാ. ‘‘സബ്ബച്ഛന്നപരിച്ഛന്നേ’’തി ഇദം സഹസേയ്യകഥായ വുത്തത്ഥമേവ.
Tiṇasanthāro erakādīni tiṇāni dvīsu tīsu ṭhānesu gopetvā katasanthāro. Paṇṇasanthāro nāma nāḷikerādipaṇṇe tatheva gopetvā katasanthāro. Sayanti etthāti seyyā. ‘‘Sabbacchannaparicchanne’’ti idaṃ sahaseyyakathāya vuttatthameva.
ദസവിധം സേയ്യന്തി ദസവിധാസു സേയ്യാസു അഞ്ഞതരന്തി വുത്തം ഹോതി. സന്ഥരിത്വാപി വാതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, സോ സന്ഥരാപേത്വാപീതി ഇമം സമ്പിണ്ഡേതി. വാ-സദ്ദം ‘‘സയം അനുദ്ധരിത്വാ’’തി ഏത്ഥ ‘‘അനുദ്ധരിത്വാ വാ’’തി യോജേത്വാ ‘‘അനുദ്ധരാപേത്വാ വാ’’തി അയം വികപ്പോ സങ്ഗയ്ഹതി. തം സേയ്യം.
Dasavidhaṃ seyyanti dasavidhāsu seyyāsu aññataranti vuttaṃ hoti. Santharitvāpi vāti ettha pi-saddo sampiṇḍanattho, so santharāpetvāpīti imaṃ sampiṇḍeti. Vā-saddaṃ ‘‘sayaṃ anuddharitvā’’ti ettha ‘‘anuddharitvā vā’’ti yojetvā ‘‘anuddharāpetvā vā’’ti ayaṃ vikappo saṅgayhati. Taṃ seyyaṃ.
ആരാമസ്സൂപചാരന്തി ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ നാമ സേനാസനതോ ദ്വേ ലേഡ്ഡുപാതാ’’തി അട്ഠകഥായം വുത്തം ഉപചാരമാഹ. അസ്സാതി വിഹാരസ്സ പരിക്ഖിത്തസ്സ.
Ārāmassūpacāranti ‘‘aparikkhittassa upacāro nāma senāsanato dve leḍḍupātā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ upacāramāha. Assāti vihārassa parikkhittassa.
൧൦൭൪. ഉഭയേസന്തി സേനാസനസേയ്യാനം. അന്തോഗബ്ഭേ സന്ഥരിത്വാ ഗച്ഛതോതി സമ്ബന്ധോ.
1074.Ubhayesanti senāsanaseyyānaṃ. Antogabbhe santharitvā gacchatoti sambandho.
൧൦൭൫. ഉപചാരേ വിഹാരസ്സാതി ഏത്ഥ വിഹാരോ നാമ അന്തോഗബ്ഭാദിസബ്ബപരിച്ഛന്നഗുത്തസേനാസനം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘വിഹാരോതി അന്തോഗബ്ഭോ വാ അഞ്ഞം വാ സബ്ബപരിച്ഛന്നം ഗുത്തസേനാസനം വേദിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൭). തത്ഥ ഉപചാരോ നാമ തംസമീപം ഠാനം. യഥാഹ ‘‘ഉപചാരേതി തസ്സ ബഹി ആസന്നേ ഓകാസേ’’തി. മണ്ഡപോ നാമ പരിച്ഛന്നാപരിച്ഛന്നസന്നിപാതമണ്ഡപോ. യഥാഹ ‘‘മണ്ഡപേ വാതി അപരിച്ഛന്നേ പരിച്ഛന്നേ വാപി ബഹൂനം സന്നിപാതമണ്ഡപേ’’തി. ആദി-സദ്ദേന ഉപട്ഠാനസാലാരുക്ഖമൂലാനി സങ്ഗഹിതാനി. ഉപട്ഠാനസാലാ നാമ അഗുത്താ ഭോജനസാലാ. യഥാഹ ‘‘ഉപട്ഠാനസാലായം വാതി ഭോജനസാലായം വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൭). അഗുത്തതാ ച ‘‘ഠാനസ്സ അഗുത്തതായാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൭) അട്ഠകഥാവചനതോ വേദിതബ്ബാതി.
1075.Upacāre vihārassāti ettha vihāro nāma antogabbhādisabbaparicchannaguttasenāsanaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vihāroti antogabbho vā aññaṃ vā sabbaparicchannaṃ guttasenāsanaṃ veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 117). Tattha upacāro nāma taṃsamīpaṃ ṭhānaṃ. Yathāha ‘‘upacāreti tassa bahi āsanne okāse’’ti. Maṇḍapo nāma paricchannāparicchannasannipātamaṇḍapo. Yathāha ‘‘maṇḍape vāti aparicchanne paricchanne vāpi bahūnaṃ sannipātamaṇḍape’’ti. Ādi-saddena upaṭṭhānasālārukkhamūlāni saṅgahitāni. Upaṭṭhānasālā nāma aguttā bhojanasālā. Yathāha ‘‘upaṭṭhānasālāyaṃ vāti bhojanasālāyaṃ vā’’ti (pāci. aṭṭha. 117). Aguttatā ca ‘‘ṭhānassa aguttatāyā’’ti (pāci. aṭṭha. 117) aṭṭhakathāvacanato veditabbāti.
൧൦൭൬. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘സങ്ഘികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ’’തി വാരത്തയേ പാചിത്തിയത്തയം വുത്തം. ദസവത്ഥൂസു ഭവം തദന്തോഗധത്താതി ദസവത്ഥുകം, ദസന്നം വാ വത്ഥു ദസവത്ഥു, തംയേവ ദസവത്ഥുകന്തി ഭിസിആദികം അഞ്ഞതരം സേയ്യാഭണ്ഡം. തസ്സാതി സന്ഥാരകസ്സ. ‘‘പുഗ്ഗലികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ അഞ്ഞസ്സ പുഗ്ഗലികേ ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൧൭) തികദുക്കടം ദീപിതം.
1076.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī’’ti vārattaye pācittiyattayaṃ vuttaṃ. Dasavatthūsu bhavaṃ tadantogadhattāti dasavatthukaṃ, dasannaṃ vā vatthu dasavatthu, taṃyeva dasavatthukanti bhisiādikaṃ aññataraṃ seyyābhaṇḍaṃ. Tassāti santhārakassa. ‘‘Puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 117) tikadukkaṭaṃ dīpitaṃ.
൧൦൭൭. ഉദ്ധരിത്വാതി അത്ഥതസേയ്യം യഥാ ഉപചികാഹി ന ഖജ്ജതി, തഥാ പടിസാമേത്വാ, ‘‘ഗച്ഛതോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. അഞ്ഞേന വുദ്ധഭിക്ഖുഇസ്സരാദിനാ. പലിബുദ്ധേതി സേനാസനേ പരിബുദ്ധേ നിവാരിതേ.
1077.Uddharitvāti atthataseyyaṃ yathā upacikāhi na khajjati, tathā paṭisāmetvā, ‘‘gacchato’’ti iminā sambandho. Aññena vuddhabhikkhuissarādinā. Palibuddheti senāsane paribuddhe nivārite.
൧൦൭൮. സാപേക്ഖോവ ച ഗന്ത്വാതി ‘‘അജ്ജേവ ഗന്ത്വാ ഇദം പടിസാമേസ്സാമീ’’തി അപേക്ഖാസഹിതോവ ഗാമന്തരാദിം ഗന്ത്വാ. യഥാഹ ‘‘അജ്ജേവ ആഗന്ത്വാ പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’തി ഏവം സാപേക്ഖോ നദീപാരം വാ ഗാമന്തരം വാ ഗന്ത്വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൮). തത്ഥ ഠത്വാതി ഗതട്ഠാനേ ഠത്വാ, തതോ ബഹി ഗച്ഛാമീതി ചിത്തേ ഉപ്പന്നേതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘യത്ഥസ്സ ഗമനചിത്തം ഉപ്പന്നം, തത്ഥേവ ഠിതോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൮). തം പുച്ഛതീതി സമ്ബന്ധോ. തം സേയ്യം കഞ്ചി പേസേത്വാ ആപുച്ഛതീതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘കഞ്ചി പേസേത്വാ ആപുച്ഛതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൧൮). ഏത്ഥ ച പുരിമസിക്ഖാപദേ മഞ്ചാദീനം പഞ്ഞത്തട്ഠാനതോ അന്തോവിഹാരേ വാ ഹോതു ബഹി വാ, ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേന, ഇധ ഉപചാരാതിക്കമേന പാചിത്തിയന്തി അയം വിസേസോ വേദിതബ്ബോ.
1078.Sāpekkhova ca gantvāti ‘‘ajjeva gantvā idaṃ paṭisāmessāmī’’ti apekkhāsahitova gāmantarādiṃ gantvā. Yathāha ‘‘ajjeva āgantvā paṭijaggissāmī’ti evaṃ sāpekkho nadīpāraṃ vā gāmantaraṃ vā gantvā’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Tattha ṭhatvāti gataṭṭhāne ṭhatvā, tato bahi gacchāmīti citte uppanneti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yatthassa gamanacittaṃ uppannaṃ, tattheva ṭhito’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Taṃ pucchatīti sambandho. Taṃ seyyaṃ kañci pesetvā āpucchatīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘kañci pesetvā āpucchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 118). Ettha ca purimasikkhāpade mañcādīnaṃ paññattaṭṭhānato antovihāre vā hotu bahi vā, leḍḍupātātikkamena, idha upacārātikkamena pācittiyanti ayaṃ viseso veditabbo.
അബ്ഭോകാസമ്ഹി മഞ്ചാദിം, വിഹാരേ സേയ്യമത്തകം;
Abbhokāsamhi mañcādiṃ, vihāre seyyamattakaṃ;
ഹിത്വാ വജന്തസ്സ ദോസോ, ലേഡ്ഡുപാതൂപചാരതോതി.
Hitvā vajantassa doso, leḍḍupātūpacāratoti.
ദുതിയസേനാസനകഥാവണ്ണനാ.
Dutiyasenāsanakathāvaṇṇanā.
൧൦൭൯. യോ ഭിക്ഖു സങ്ഘികാവാസേ പുബ്ബുപഗതം ഭിക്ഖും ജാനം അനുപഖജ്ജ സേയ്യം കപ്പേയ്യ ചേ, അസ്സ ഭിക്ഖുനോ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ. പുബ്ബുപഗതോ നാമ വസ്സഗ്ഗേന പാപേത്വാ ദിന്നം സേനാസനം ഗഹേത്വാ വസന്തോ. ജാനന്തി ‘‘അനുട്ഠാപനീയോ അയ’’ന്തി ജാനന്തോ. അനുട്ഠാപനീയാ നാമ വുദ്ധാദയോ. യഥാഹ പദഭാജനേ ‘‘ജാനാതി നാമ വുഡ്ഢോതി, ഗിലാനോതി, സങ്ഘേന ദിന്നോതി ജാനാതീ’’തി (പാചി॰ ൧൨൧). അനുപഖജ്ജാതി അനുപവിസിത്വാ, തസ്സ പഠമം പഞ്ഞത്തം മഞ്ചാദീനം ആസന്നതരം വക്ഖമാനലക്ഖണം ഉപചാരം പവിസിത്വാതി അത്ഥോ. സേയ്യം കപ്പേയ്യാതി ദസവിധാസു സേയ്യാസു അഞ്ഞതരം അത്ഥരിത്വാ സയനം കരേയ്യ, നിപജ്ജേയ്യാതി വുത്തം ഹോതി. വക്ഖതി ച ‘‘ദസസ്വഞ്ഞതരം സേയ്യ’’ന്തിആദി. ‘‘നിസജ്ജം വാ’’തി സേസോ. യഥാഹ പദഭാജനേ ‘‘അഭിനിസീദതി വാ അഭിനിപജ്ജതി വാ’’തി.
1079.Yo bhikkhu saṅghikāvāse pubbupagataṃ bhikkhuṃ jānaṃ anupakhajja seyyaṃ kappeyya ce, assa bhikkhuno pācittiyaṃ siyāti yojanā. Pubbupagato nāma vassaggena pāpetvā dinnaṃ senāsanaṃ gahetvā vasanto. Jānanti ‘‘anuṭṭhāpanīyo aya’’nti jānanto. Anuṭṭhāpanīyā nāma vuddhādayo. Yathāha padabhājane ‘‘jānāti nāma vuḍḍhoti, gilānoti, saṅghena dinnoti jānātī’’ti (pāci. 121). Anupakhajjāti anupavisitvā, tassa paṭhamaṃ paññattaṃ mañcādīnaṃ āsannataraṃ vakkhamānalakkhaṇaṃ upacāraṃ pavisitvāti attho. Seyyaṃ kappeyyāti dasavidhāsu seyyāsu aññataraṃ attharitvā sayanaṃ kareyya, nipajjeyyāti vuttaṃ hoti. Vakkhati ca ‘‘dasasvaññataraṃ seyya’’ntiādi. ‘‘Nisajjaṃ vā’’ti seso. Yathāha padabhājane ‘‘abhinisīdati vā abhinipajjati vā’’ti.
൧൦൮൦-൨. ഉദ്ദിട്ഠമത്ഥം നിദ്ദിസിതുകാമോ പഠമം ‘‘അനുപഖജ്ജസേയ്യം കപ്പേയ്യാ’’തി ഏത്ഥ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘പാദധോവനപാസാണാ…പേ॰… ദുക്കട’’ന്തി. സേനാസനം പവിസന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പാദധോവനപാസാണാ യാവ തം മഞ്ചം വാ പീഠം വാ നിക്ഖമന്തസ്സ പന മഞ്ചപീഠതോ യാവ പസ്സാവട്ഠാനം, ഏത്ഥന്തരേ തു യം ഠാനം, ഇദമേവ ഉപചാരോതി വുച്ചതീതി യോജനാ. തത്ഥ ഉപചാരേതി യോജനാ. ബാധേതുകാമസ്സാതി ‘‘യസ്സ സമ്ബാധോ ഭവിസ്സതി, സോ പക്കമിസ്സതീ’’തി ഏവം ഉപ്പന്നചിത്തസ്സ. സയന്തി ഏത്ഥാതി വിഗ്ഗഹോ.
1080-2. Uddiṭṭhamatthaṃ niddisitukāmo paṭhamaṃ ‘‘anupakhajjaseyyaṃ kappeyyā’’ti ettha vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘pādadhovanapāsāṇā…pe… dukkaṭa’’nti. Senāsanaṃ pavisantassa bhikkhuno pādadhovanapāsāṇā yāva taṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā nikkhamantassa pana mañcapīṭhato yāva passāvaṭṭhānaṃ, etthantare tu yaṃ ṭhānaṃ, idameva upacāroti vuccatīti yojanā. Tattha upacāreti yojanā. Bādhetukāmassāti ‘‘yassa sambādho bhavissati, so pakkamissatī’’ti evaṃ uppannacittassa. Sayanti etthāti viggaho.
൧൯൮൩. ‘‘പാചിത്തിയസ്സാ’’തി ഉദ്ദേസതോ വുത്തം നിദ്ദിസിതുമാഹ ‘‘നിസീദന്തസ്സാ’’തിആദി. തത്ഥാതി തഥാ അനുപഖജ്ജ അത്ഥതായ സേയ്യായ. ‘‘പാചിത്തിയദ്വയ’’ന്തി ഇദം ‘‘ദ്വേപി കരോന്തസ്സാ’’തി ഇമം പച്ഛിമവികപ്പം സന്ധായ വുത്തം. പുരിമവികപ്പദ്വയേ പന ‘‘നിസീദന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയം, നിപജ്ജന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയ’’ന്തി വത്തബ്ബം. ഇമസ്മിം വികപ്പത്തയേ പച്ചേകം ‘‘തികപാചിത്തിയം തികദുക്കട’’ന്തി ഉഭയസ്സാപി വത്തബ്ബതാ അട്ഠകഥായം വുത്താ. കഥം? സങ്ഘികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ നിസജ്ജം കപ്പേതി, പാചിത്തിയന്തി നിസജ്ജായ തികപാചിത്തിയം, ഏവം സേയ്യായ തികപാചിത്തിയം, ഉഭയത്ഥ തികപാചിത്തിയദ്വയന്തി ഏവം വികപ്പദ്വയേ ദ്വാദസ പാചിത്തിയാനി. പുഗ്ഗലികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ അഞ്ഞസ്സ പുഗ്ഗലികേ നിസജ്ജം കപ്പേതി, ദുക്കടന്തി നിസജ്ജായ തികദുക്കടം, ഏവം സേയ്യായ തികദുക്കടം, ഉഭയത്ഥ തികദുക്കടദ്വയന്തി ദ്വാദസ ദുക്കടാനി ച വേദിതബ്ബാനി.
1983. ‘‘Pācittiyassā’’ti uddesato vuttaṃ niddisitumāha ‘‘nisīdantassā’’tiādi. Tatthāti tathā anupakhajja atthatāya seyyāya. ‘‘Pācittiyadvaya’’nti idaṃ ‘‘dvepi karontassā’’ti imaṃ pacchimavikappaṃ sandhāya vuttaṃ. Purimavikappadvaye pana ‘‘nisīdantassa vā pācittiyaṃ, nipajjantassa vā pācittiya’’nti vattabbaṃ. Imasmiṃ vikappattaye paccekaṃ ‘‘tikapācittiyaṃ tikadukkaṭa’’nti ubhayassāpi vattabbatā aṭṭhakathāyaṃ vuttā. Kathaṃ? Saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī nisajjaṃ kappeti, pācittiyanti nisajjāya tikapācittiyaṃ, evaṃ seyyāya tikapācittiyaṃ, ubhayattha tikapācittiyadvayanti evaṃ vikappadvaye dvādasa pācittiyāni. Puggalike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī aññassa puggalike nisajjaṃ kappeti, dukkaṭanti nisajjāya tikadukkaṭaṃ, evaṃ seyyāya tikadukkaṭaṃ, ubhayattha tikadukkaṭadvayanti dvādasa dukkaṭāni ca veditabbāni.
൧൦൮൪. കരോന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘നിസീദനാദി’’ന്തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘സങ്ഘികേ സങ്ഘികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, പുഗ്ഗലികസഞ്ഞീ’’തി വികപ്പത്തയേ തികപാചിത്തിയം പാളിയം (പാചി॰ ൧൨൨) വുത്തം. ഏവം പുഗ്ഗലികേപി തികദുക്കടം വുത്തം. തേനാഹ ‘‘പുഗ്ഗലേ തികദുക്കട’’ന്തി. ഇമിനാ യഥാവുത്തപാചിത്തിയദുക്കടാനി സാമഞ്ഞേന തികേ പക്ഖിപിത്വാ ഏവം വുത്താനീതി വേദിതബ്ബം.
1084.Karontassāti ettha ‘‘nisīdanādi’’nti pakaraṇato labbhati. Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘saṅghike saṅghikasaññī, vematiko, puggalikasaññī’’ti vikappattaye tikapācittiyaṃ pāḷiyaṃ (pāci. 122) vuttaṃ. Evaṃ puggalikepi tikadukkaṭaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘puggale tikadukkaṭa’’nti. Iminā yathāvuttapācittiyadukkaṭāni sāmaññena tike pakkhipitvā evaṃ vuttānīti veditabbaṃ.
൧൦൮൫-൬. ‘‘വുത്തൂപചാര’’ന്തിആദിഗാഥാദ്വയേ വിഹാരസ്സ വുത്തൂപചാരം മുഞ്ചിത്വാ ഉപചാരേ വാ അബ്ഭോകാസേപി വാ സന്ഥരതോപി വാ സന്ഥരാപയതോപി വാ തത്ഥ നിസീദതോ വാ ദുക്കടം വുത്തം. തത്ഥ സബ്ബത്ഥേവ തസ്സ നിവാസോ വാരിതോതി യോജനാ. തത്ഥ വിഹാരസ്സാതി യഥാവുത്തസേനാസനസ്സ. ഉപചാരേതി അവിദൂരേ. അബ്ഭോകാസേതി തസ്സ സേനാസനസ്സ നച്ചാസന്നേ അങ്ഗണപ്പദേസേ.
1085-6.‘‘Vuttūpacāra’’ntiādigāthādvaye vihārassa vuttūpacāraṃ muñcitvā upacāre vā abbhokāsepi vā santharatopi vā santharāpayatopi vā tattha nisīdato vā dukkaṭaṃ vuttaṃ. Tattha sabbattheva tassa nivāso vāritoti yojanā. Tattha vihārassāti yathāvuttasenāsanassa. Upacāreti avidūre. Abbhokāseti tassa senāsanassa naccāsanne aṅgaṇappadese.
നിസീദതോ വാതി വാഗ്ഗഹണേന നിപജ്ജതോ വാ ദ്വേപി കരോന്തസ്സ വാതി സങ്ഗണ്ഹാതി. യഥാഹ പാളിയം ‘‘അഭിനിസീദതി വാ അഭിനിപജ്ജതി വാ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൨൨). തത്ഥാതി തസ്മിം പുബ്ബൂപഗതസ്സ പത്തേ സേനാസനേ. സബ്ബത്ഥേവാതി യഥാവുത്തൂപചാരതോ അന്തോ ച ബഹി ച അന്തമസോ അജ്ഝോകാസേപീതി സബ്ബത്ഥേവ. തസ്സാതി അനത്തമനസ്സ അനുപഖജ്ജ സേയ്യം കപ്പയതോ തസ്സ വിസഭാഗപുഗ്ഗലസ്സ. നിവാസോ വാരിതോ പരവിഹേഠകേന സഹവാസസ്സ മഹാനത്ഥകരത്താതി അധിപ്പായോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഏവരൂപേന ഹി വിസഭാഗപുഗ്ഗലേന ഏകവിഹാരേ വാ ഏകങ്ഗണേ വാ വസന്തേന അത്ഥോ നത്ഥി, തസ്മാ സബ്ബത്ഥേവസ്സ നിവാസോ വാരിതോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൨).
Nisīdato vāti vāggahaṇena nipajjato vā dvepi karontassa vāti saṅgaṇhāti. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘abhinisīdati vā abhinipajjati vā, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 122). Tatthāti tasmiṃ pubbūpagatassa patte senāsane. Sabbatthevāti yathāvuttūpacārato anto ca bahi ca antamaso ajjhokāsepīti sabbattheva. Tassāti anattamanassa anupakhajja seyyaṃ kappayato tassa visabhāgapuggalassa. Nivāso vārito paraviheṭhakena sahavāsassa mahānatthakarattāti adhippāyo. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘evarūpena hi visabhāgapuggalena ekavihāre vā ekaṅgaṇe vā vasantena attho natthi, tasmā sabbatthevassa nivāso vārito’’ti (pāci. aṭṭha. 122).
൧൦൮൭. ‘‘സീതാദിഉപപീളിതസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ, സീതാദീഹി ഉപപീളിതസ്സ ബാധിതസ്സാതി അത്ഥോ. ആദി-സദ്ദേന ‘‘ഉണ്ഹേന വാ’’തിആദികം സങ്ഗണ്ഹാതി. യഥാഹ ‘‘സീതേന വാ ഉണ്ഹേന വാ പീളിതോ പവിസതീ’’തി. ഏത്ഥ ആപദാ നാമ ബഹി സയന്തസ്സ ജീവിതബ്രഹ്മചരിയന്തരായാപജ്ജനം.
1087. ‘‘Sītādiupapīḷitassā’’ti padacchedo, sītādīhi upapīḷitassa bādhitassāti attho. Ādi-saddena ‘‘uṇhena vā’’tiādikaṃ saṅgaṇhāti. Yathāha ‘‘sītena vā uṇhena vā pīḷito pavisatī’’ti. Ettha āpadā nāma bahi sayantassa jīvitabrahmacariyantarāyāpajjanaṃ.
൧൦൮൮. ഇദം സിക്ഖാപദം ദുക്ഖവേദനം ഹോതീതി യോജനാ.
1088.Idaṃ sikkhāpadaṃ dukkhavedanaṃ hotīti yojanā.
അനുപഖജ്ജകഥാവണ്ണനാ.
Anupakhajjakathāvaṇṇanā.
൧൦൮൯. നിക്കഡ്ഢേയ്യാതി നീഹരേയ്യ. നിക്കഡ്ഢാപേയ്യ വാതി നീഹരാപേയ്യ വാ.
1089.Nikkaḍḍheyyāti nīhareyya. Nikkaḍḍhāpeyya vāti nīharāpeyya vā.
൧൯൯൦. ബഹൂ ഭൂമിയോ വാലികാതലസങ്ഖാതാ യസ്സ സോ ബഹുഭൂമോ, പാസാദോ. സമാസന്തവിധിവസേന ‘‘ബഹുഭൂമോ’’തി വുച്ചതി.
1990. Bahū bhūmiyo vālikātalasaṅkhātā yassa so bahubhūmo, pāsādo. Samāsantavidhivasena ‘‘bahubhūmo’’ti vuccati.
൧൦൯൧. ഠപേത്വാ ഠപേത്വാതി തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ ഗതിനിവത്തിം കത്വാ കത്വാ.
1091.Ṭhapetvā ṭhapetvāti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne gatinivattiṃ katvā katvā.
൧൦൯൨. അയം നയോതി ‘‘നിക്ഖമാ’തി ഏകവചനേന ഗച്ഛന്തേ അനേകേപി ദ്വാരകോട്ഠകേ അതിക്കന്തേ ആണാപകസ്സ ഏകാവ ആപത്തി ഹോതി, ഠിതട്ഠാനതോ ഠത്വാ ഠത്വാ നീഹരന്തസ്സ ദ്വാരകോട്ഠഗണനായ ഹോതീ’’തി അയം നയോ. ആണത്തിയാ ഖണേയേവാതി ‘‘ഇമം നിക്കഡ്ഢാഹീ’’തി ആണത്തിക്ഖണേയേവ.
1092.Ayaṃ nayoti ‘‘nikkhamā’ti ekavacanena gacchante anekepi dvārakoṭṭhake atikkante āṇāpakassa ekāva āpatti hoti, ṭhitaṭṭhānato ṭhatvā ṭhatvā nīharantassa dvārakoṭṭhagaṇanāya hotī’’ti ayaṃ nayo. Āṇattiyā khaṇeyevāti ‘‘imaṃ nikkaḍḍhāhī’’ti āṇattikkhaṇeyeva.
൧൦൯൩. ഏകാവാതി ഏത്ഥ ‘‘പാചിത്തി ഹോതീ’’തി വത്തബ്ബോ. ബഹുകാനി ചേതി ഏത്ഥ ‘‘ദ്വാരാനീ’’തി വത്തബ്ബം, അതിക്കാമേതീതി സമ്ബന്ധോ. ‘‘ഏത്തകേ ദ്വാരകോട്ഠകേ അതിക്കമാപേത്വാ നിക്കഡ്ഢാഹീ’’തി ച ‘‘യാവ പരിയന്തദ്വാരകോട്ഠകാ നിക്കഡ്ഢാഹീ’’തി ച ‘‘ബഹൂ ദ്വാരകോട്ഠകേ അതിക്കാമേത്വാ നിക്കഡ്ഢാഹീ’’തി ച ആണത്തത്താ ബഹൂ ദ്വാരകോട്ഠകേ അതിക്കാമേത്വാ സചേ നിക്കഡ്ഢതീതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സചേ പന ഏത്തകാനി ദ്വാരാനി നിക്കഡ്ഢാഹീ’തി വാ ‘യാവ മഹാദ്വാരം, താവ നിക്കഡ്ഢാഹീ’തി വാ ഏവം നിയമേത്വാ ആണത്തോ ഹോതി, ദ്വാരഗണനായ പാചിത്തിയാനീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൬). ബഹൂനി പാചിത്തിയാനി ഹോന്തീതി യോജനാ.
1093.Ekāvāti ettha ‘‘pācitti hotī’’ti vattabbo. Bahukāni ceti ettha ‘‘dvārānī’’ti vattabbaṃ, atikkāmetīti sambandho. ‘‘Ettake dvārakoṭṭhake atikkamāpetvā nikkaḍḍhāhī’’ti ca ‘‘yāva pariyantadvārakoṭṭhakā nikkaḍḍhāhī’’ti ca ‘‘bahū dvārakoṭṭhake atikkāmetvā nikkaḍḍhāhī’’ti ca āṇattattā bahū dvārakoṭṭhake atikkāmetvā sace nikkaḍḍhatīti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana ettakāni dvārāni nikkaḍḍhāhī’ti vā ‘yāva mahādvāraṃ, tāva nikkaḍḍhāhī’ti vā evaṃ niyametvā āṇatto hoti, dvāragaṇanāya pācittiyānī’’ti (pāci. aṭṭha. 126). Bahūni pācittiyāni hontīti yojanā.
൧൦൯൪. ഉപട്ഠാനസാലാദീതി ഏത്ഥ നിസ്സക്കത്ഥേ പച്ചത്തവചനതോ ഉപട്ഠാനസാലാദിതോതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. ‘‘ഉപചാരതോ’’തി ഇമിനാ സമാനാധികരണത്താ വിഹാരസ്സ ഉപട്ഠാനസാലാദിതോ ഉപചാരതോതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ഗണ്ഠിപദേ ‘‘ഉപചാരോ നാമ ഉപട്ഠാനസാലാദിമത്തമേവാ’’തി. കായേനപി വാചായപി തഥാ നിക്കഡ്ഢനേ ച ദുക്കടന്തി വക്ഖമാനേന സഹ യോജനാ. തസ്സാതി ഉപസമ്പന്നസ്സ. ആദി-സദ്ദേന മണ്ഡപാദയോ ഗഹിതാ. യഥാഹ ‘‘വിഹാരസ്സ ഉപചാരാ വാ ഉപട്ഠാനസാലായ വാ മണ്ഡപാ വാ രുക്ഖമൂലാ വാ അജ്ഝോകാസാ വാ നിക്കഡ്ഢതി വാ നിക്കഡ്ഢാപേതി വാ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൨൭). ‘‘വാചായാ’’തി ഇമിനാ ‘‘നിക്ഖമാ’’തി ച ‘‘ഇമം നിക്കഡ്ഢാഹീ’’തി ആണാപനഞ്ച ഗഹിതം. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ഏകേന പയോഗേന ഏകാപത്തി, നാനാപയോഗേസു പയോഗഗണനായ, ദ്വാരഗണനായ വാ ഹോതീതി വുത്തമേവ പകാരം ഉപസംഹരതി.
1094.Upaṭṭhānasālādīti ettha nissakkatthe paccattavacanato upaṭṭhānasālāditoti attho gahetabbo. ‘‘Upacārato’’ti iminā samānādhikaraṇattā vihārassa upaṭṭhānasālādito upacāratoti vuttaṃ hoti. Yathāha gaṇṭhipade ‘‘upacāro nāma upaṭṭhānasālādimattamevā’’ti. Kāyenapi vācāyapi tathā nikkaḍḍhane ca dukkaṭanti vakkhamānena saha yojanā. Tassāti upasampannassa. Ādi-saddena maṇḍapādayo gahitā. Yathāha ‘‘vihārassa upacārā vā upaṭṭhānasālāya vā maṇḍapā vā rukkhamūlā vā ajjhokāsā vā nikkaḍḍhati vā nikkaḍḍhāpeti vā, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 127). ‘‘Vācāyā’’ti iminā ‘‘nikkhamā’’ti ca ‘‘imaṃ nikkaḍḍhāhī’’ti āṇāpanañca gahitaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ekena payogena ekāpatti, nānāpayogesu payogagaṇanāya, dvāragaṇanāya vā hotīti vuttameva pakāraṃ upasaṃharati.
൧൦൯൫. ‘‘തഥാ’’തി ഇദം ‘‘ഇതരം നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ ദുക്കട’’ന്തി ഇമിനാപി യോജേതബ്ബം. യഥാ വിഹാരൂപചാരതോ ഉപട്ഠാനസാലാദിതോ ഉപസമ്പന്നം നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ, നിക്കഡ്ഢാപേന്തസ്സ ച ദുക്കടം ഹോതി, തഥാ അനുപസമ്പന്നസ്സ വിഹാരതോ ച വിഹാരൂപചാരതോ ച നിക്കഡ്ഢനാദിം കരോന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദുക്കടം ഹോതീതി അത്ഥോ. തഥാ വിഹാരസ്സൂപചാരാ വാ വിഹാരാ വാ സബ്ബേസമ്പി പരിക്ഖാരം നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ ദുക്കടന്തി യോജനാ. സബ്ബേസന്തി ഉപസമ്പന്നാനുപസമ്പന്നാനം. പരിക്ഖാരന്തി അന്തമസോ രജനഛല്ലിപി സങ്ഗയ്ഹതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘അന്തമസോ രജനഛല്ലിമ്പീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൬).
1095. ‘‘Tathā’’ti idaṃ ‘‘itaraṃ nikkaḍḍhantassa dukkaṭa’’nti imināpi yojetabbaṃ. Yathā vihārūpacārato upaṭṭhānasālādito upasampannaṃ nikkaḍḍhantassa, nikkaḍḍhāpentassa ca dukkaṭaṃ hoti, tathā anupasampannassa vihārato ca vihārūpacārato ca nikkaḍḍhanādiṃ karontassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti attho. Tathā vihārassūpacārā vā vihārā vā sabbesampi parikkhāraṃ nikkaḍḍhantassa dukkaṭanti yojanā. Sabbesanti upasampannānupasampannānaṃ. Parikkhāranti antamaso rajanachallipi saṅgayhati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso rajanachallimpī’’ti (pāci. aṭṭha. 126).
൧൦൯൬. ‘‘അസമ്ബദ്ധേസൂ’’തി ഇമിനാ ബ്യതിരേകതോ അസിഥിലബദ്ധേസു പരിക്ഖാരേസു ഏകിസ്സായേവ ആപത്തിയാ സമ്ഭവം ദസ്സേതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഗാള്ഹം ബന്ധിത്വാ ഠപിതേസു പന ഏകാവ ആപത്തീ’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൬). സിഥിലബന്ധനം പന സമ്മാ ബന്ധനം ന ഹോതീതി അസമ്ബദ്ധവചനേന ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. അസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ വത്ഥൂനം ഗണനായ ദുക്കടം പരിദീപയേതി യോജനാ, പരിക്ഖാരം നീഹരന്തസ്സ, നീഹരാപേന്തസ്സ ച അസ്സ ഭിക്ഖുനോതി വുത്തം ഹോതി.
1096.‘‘Asambaddhesū’’ti iminā byatirekato asithilabaddhesu parikkhāresu ekissāyeva āpattiyā sambhavaṃ dasseti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘gāḷhaṃ bandhitvā ṭhapitesu pana ekāva āpattī’ti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 126). Sithilabandhanaṃ pana sammā bandhanaṃ na hotīti asambaddhavacanena gahitanti daṭṭhabbaṃ. Assa bhikkhussa vatthūnaṃ gaṇanāya dukkaṭaṃ paridīpayeti yojanā, parikkhāraṃ nīharantassa, nīharāpentassa ca assa bhikkhunoti vuttaṃ hoti.
൧൦൯൭-൮. അന്തേവാസിന്തി ച സദ്ധിവിഹാരികന്തി ച ഏത്ഥ ‘‘അസമ്മാവത്തന്ത’’ന്തി സേസോ. യഥാഹ അനാപത്തിവാരേ ‘‘അന്തേവാസികം വാ സദ്ധിവിഹാരികം വാ ന സമ്മാ വത്തന്തം നിക്കഡ്ഢതീ’’തിആദി (പാചി॰ ൧൨൮). നിക്കഡ്ഢന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘നിക്കഡ്ഢാപേന്തസ്സാ’’തി സേസോ. അസമ്മാവത്തന്തം അന്തേവാസിം വാ അലജ്ജിം വാ തഥാ അസമ്മാവത്തന്തം സദ്ധിവിഹാരികം വാ ഉമ്മത്തകം വാ തേസം അന്തേവാസിആദീനം പരിക്ഖാരം വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനാ വാ തഥാ വിസ്സാസികസ്സ വസനട്ഠാനാ വാ നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ, നിക്കഡ്ഢാപേന്തസ്സ വാ ഉപസമ്പന്നം വാ അനുപസമ്പന്നം വാ സങ്ഘികവിഹാരാ നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ സയം ഉമ്മത്തകസ്സ വാ അനാപത്തി പകാസിതാതി യോജനാ.
1097-8.Antevāsinti ca saddhivihārikanti ca ettha ‘‘asammāvattanta’’nti seso. Yathāha anāpattivāre ‘‘antevāsikaṃ vā saddhivihārikaṃ vā na sammā vattantaṃ nikkaḍḍhatī’’tiādi (pāci. 128). Nikkaḍḍhantassāti ettha ‘‘nikkaḍḍhāpentassā’’ti seso. Asammāvattantaṃ antevāsiṃ vā alajjiṃ vā tathā asammāvattantaṃ saddhivihārikaṃ vā ummattakaṃ vā tesaṃ antevāsiādīnaṃ parikkhāraṃ vā attano vasanaṭṭhānā vā tathā vissāsikassa vasanaṭṭhānā vā nikkaḍḍhantassa, nikkaḍḍhāpentassa vā upasampannaṃ vā anupasampannaṃ vā saṅghikavihārā nikkaḍḍhantassa sayaṃ ummattakassa vā anāpatti pakāsitāti yojanā.
അട്ഠകഥായം ‘‘അലജ്ജീആദയോ പന അത്തനോ വസനട്ഠാനതോയേവ നിക്കഡ്ഢിതബ്ബാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൮) വുത്തം, പാളിയഞ്ച ‘‘അത്തനോ പുഗ്ഗലികേ അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ ൧൨൭) വുത്തം, ‘‘അത്തനോ വിസ്സാസികസ്സ വസനട്ഠാനാ’’തി ഇദം കസ്മാ വുത്തന്തി ചേ? ഇമസ്സേവ പാഠസ്സ അനുലോമതോ വുത്തം. അന്തേവാസികന്തിആദീസു പഠമം അസമ്മാവത്തനാദിഭാവേന ‘‘നിക്കഡ്ഢിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ നിക്കഡ്ഢന്തസ്സ ചിത്തലഹുപരിവത്തിതായ കോപേ ഉപ്പന്നേപി അനാപത്തി.
Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘alajjīādayo pana attano vasanaṭṭhānatoyeva nikkaḍḍhitabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 128) vuttaṃ, pāḷiyañca ‘‘attano puggalike anāpattī’’ti (pāci. 127) vuttaṃ, ‘‘attano vissāsikassa vasanaṭṭhānā’’ti idaṃ kasmā vuttanti ce? Imasseva pāṭhassa anulomato vuttaṃ. Antevāsikantiādīsu paṭhamaṃ asammāvattanādibhāvena ‘‘nikkaḍḍhissāmī’’ti cintetvā nikkaḍḍhantassa cittalahuparivattitāya kope uppannepi anāpatti.
൧൦൯൯. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘നിക്കഡ്ഢന്തസ്സാ’’തി ച തത്ഥേവ സേസം ‘‘നിക്കഡ്ഢാപേന്തസ്സാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൬) ച ‘‘തസ്സ പരിക്ഖാരം വാ’’തി ച യഥാവുത്തം ഉപസംഹരതി. ‘‘സങ്ഘാരാമാപി സബ്ബസ്മാ’’തി ഇദം കലഹകാരകേനേവ യോജേതബ്ബം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഭണ്ഡനകാരകകലഹകാരകമേവ സകലസങ്ഘാരാമതോ നിക്കഡ്ഢിതും ലഭതി. സോ ഹി പക്ഖം ലഭിത്വാ സങ്ഘമ്പി ഭിന്ദേയ്യാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൨൮). ഇദം തൂതി ഏത്ഥ വിസേസത്ഥജോതകേന തു-സദ്ദേന വുത്തവിസേസനം വിനാ അവസേസവിനിച്ഛയോ അനന്തരസദിസോയേവാതി ദീപേതി. തിസമുട്ഠാനം കായചിത്തവാചാചിത്തകായവാചാചിത്തതോ സമുട്ഠാനതോതി.
1099.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘nikkaḍḍhantassā’’ti ca tattheva sesaṃ ‘‘nikkaḍḍhāpentassā’’ti (pāci. aṭṭha. 126) ca ‘‘tassa parikkhāraṃ vā’’ti ca yathāvuttaṃ upasaṃharati. ‘‘Saṅghārāmāpi sabbasmā’’ti idaṃ kalahakārakeneva yojetabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhaṇḍanakārakakalahakārakameva sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhituṃ labhati. So hi pakkhaṃ labhitvā saṅghampi bhindeyyā’’ti (pāci. aṭṭha. 128). Idaṃ tūti ettha visesatthajotakena tu-saddena vuttavisesanaṃ vinā avasesavinicchayo anantarasadisoyevāti dīpeti. Tisamuṭṭhānaṃ kāyacittavācācittakāyavācācittato samuṭṭhānatoti.
നിക്കഡ്ഢനകഥാവണ്ണനാ.
Nikkaḍḍhanakathāvaṇṇanā.
൧൧൦൦-൧. മജ്ഝിമാസീസഘട്ടായാതി സീസം ന ഘട്ടേതീതി അസീസഘട്ടാ, മജ്ഝിമസ്സ അസീസഘട്ടാ മജ്ഝിമാസീസഘട്ടാ, തായ, പമാണമജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ സീസാഘട്ടനപ്പമാണുബ്ബേധഹേട്ഠിമതലായാതി അത്ഥോ. വേഹാസകുടിയാതി പദരാദീഹി ഉപരി അച്ഛന്നതലായ ദ്വിഭൂമികാദിഭേദായ കുടിയാ. ഉപരീതി മത്ഥകേ, അകതപദരാദിഅത്ഥരണായ തുലാമത്തയുത്തായ ഉപരിമതലേതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘യാഹി കാഹിചി ഉപരി അച്ഛന്നതലാ ദ്വിഭൂമികകുടി വാ തിഭൂമികാദികുടി വാ ‘വേഹാസകുടീ’തി വുച്ചതി, ഇധ പന അസീസഘട്ടാ അധിപ്പേതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൧). ആഹച്ചപാദകേ മഞ്ചേതി ‘‘ആഹച്ചപാദകോ നാമ മഞ്ചോ അങ്ഗേ വിജ്ഝിത്വാ ഠിതോ ഹോതീ’’തി പാളിയം ദസ്സിതേ അടനിസീസാനി വിജ്ഝിത്വാ പാദസിഖം ആവുണിത്വാ ഉപരിസിഖായ അനാകോടിതആണിമ്ഹി ഠിതമഞ്ചേതി അത്ഥോ. ആഹച്ചപാദകേ പീഠേതി സമ്ബന്ധോ. യഥാഹ പാളിയം ‘‘ആഹച്ചപാദകം നാമ പീഠം അങ്ഗേ വിജ്ഝിത്വാ ഠിതം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൧൩൧). സോയേവത്ഥോ.
1100-1.Majjhimāsīsaghaṭṭāyāti sīsaṃ na ghaṭṭetīti asīsaghaṭṭā, majjhimassa asīsaghaṭṭā majjhimāsīsaghaṭṭā, tāya, pamāṇamajjhimassa purisassa sīsāghaṭṭanappamāṇubbedhaheṭṭhimatalāyāti attho. Vehāsakuṭiyāti padarādīhi upari acchannatalāya dvibhūmikādibhedāya kuṭiyā. Uparīti matthake, akatapadarādiattharaṇāya tulāmattayuttāya uparimataleti vuttaṃ hoti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yāhi kāhici upari acchannatalā dvibhūmikakuṭi vā tibhūmikādikuṭi vā ‘vehāsakuṭī’ti vuccati, idha pana asīsaghaṭṭā adhippetā’’ti (pāci. aṭṭha. 131). Āhaccapādakemañceti ‘‘āhaccapādako nāma mañco aṅge vijjhitvā ṭhito hotī’’ti pāḷiyaṃ dassite aṭanisīsāni vijjhitvā pādasikhaṃ āvuṇitvā uparisikhāya anākoṭitaāṇimhi ṭhitamañceti attho. Āhaccapādake pīṭheti sambandho. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘āhaccapādakaṃ nāma pīṭhaṃ aṅge vijjhitvā ṭhitaṃ hotī’’ti (pāci. 131). Soyevattho.
തസ്മിം ആഹച്ചപാദകേ മഞ്ചേ വാ പീഠേ വാ നിസീദന്തസ്സ വാ നിപജ്ജന്തസ്സ വാ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പയോഗഗണനായ പാചിത്തിയോ സിയുന്തി യോജനാ.
Tasmiṃ āhaccapādake mañce vā pīṭhe vā nisīdantassa vā nipajjantassa vā tassa bhikkhuno payogagaṇanāya pācittiyo siyunti yojanā.
൧൧൦൨-൩. സങ്ഘികേ സങ്ഘികസഞ്ഞിവേമതികപുഗ്ഗലികസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയം. പുഗ്ഗലേതി പുഗ്ഗലികേ വിഹാരേ. വേഹാസകുടിയാ…പേ॰… ഗണനായേവ തസ്സ തികദുക്കടന്തി യോജനാ. പുഗ്ഗലികേ സങ്ഘികസഞ്ഞിവേമതികഅഞ്ഞപുഗ്ഗലികസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം.
1102-3. Saṅghike saṅghikasaññivematikapuggalikasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. Puggaleti puggalike vihāre. Vehāsakuṭiyā…pe… gaṇanāyeva tassa tikadukkaṭanti yojanā. Puggalike saṅghikasaññivematikaaññapuggalikasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ.
ഹേട്ഠാ അപരിഭോഗേ വാതി ദാരുസമ്ഭാരാദീനം വസേന ഹേട്ഠിമതലേ അവലഞ്ജേ വാ. സീസഘട്ടായ വാതി സീസഘട്ടനപ്പമാണതലായ കുടിയാ വാ. അവേഹാസവിഹാരേ വാതി അവേഹാസകുടിയാ ഭൂമിയം കതപണ്ണസാലാദീസു. ഏത്ഥാപി ‘‘വിസ്സാസികവിഹാരേ’’തി ഇദം ‘‘അത്തനോ പുഗ്ഗലികേ അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ ൧൩൨) ഇമസ്സ അനുലോമനതോ വുത്തം.
Heṭṭhā aparibhoge vāti dārusambhārādīnaṃ vasena heṭṭhimatale avalañje vā. Sīsaghaṭṭāya vāti sīsaghaṭṭanappamāṇatalāya kuṭiyā vā. Avehāsavihāre vāti avehāsakuṭiyā bhūmiyaṃ katapaṇṇasālādīsu. Etthāpi ‘‘vissāsikavihāre’’ti idaṃ ‘‘attano puggalike anāpattī’’ti (pāci. 132) imassa anulomanato vuttaṃ.
൧൧൦൪. യത്ഥ പടാണി വാ ദിന്നാതി യസ്മിം മഞ്ചേ പാദസീസാനം ഉപരി അടനിമത്ഥകതോ തിരിയം ആണി പവേസിതാ ഹോതി, തത്ഥ അഭിനിസീദതോ, അഭിനിപജ്ജതോ വാ ന ദോസോതി യോജനാ. തത്ഥാതി പുബ്ബേ വുത്തഅപവേസിതപടാണിമ്ഹി മഞ്ചേ വാ പീഠേ വാ. ‘‘ഠത്വാ’’തി ഇമിനാ നിപജ്ജനം നിവത്തേതി. ലഗേതീതി ഉപരിബദ്ധഅങ്കുസസിക്കാദീസു യം കിഞ്ചി പരിക്ഖാരം ലഗേതി. ഇദം സിക്ഖാപദം സമുട്ഠാനതോ ഏളകലോമേന സിക്ഖാപദേന സമം മതന്തി യോജനാ.
1104.Yattha paṭāṇi vā dinnāti yasmiṃ mañce pādasīsānaṃ upari aṭanimatthakato tiriyaṃ āṇi pavesitā hoti, tattha abhinisīdato, abhinipajjato vā na dosoti yojanā. Tatthāti pubbe vuttaapavesitapaṭāṇimhi mañce vā pīṭhe vā. ‘‘Ṭhatvā’’ti iminā nipajjanaṃ nivatteti. Lagetīti uparibaddhaaṅkusasikkādīsu yaṃ kiñci parikkhāraṃ lageti. Idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānato eḷakalomena sikkhāpadena samaṃ matanti yojanā.
വേഹാസകുടികഥാവണ്ണനാ.
Vehāsakuṭikathāvaṇṇanā.
൧൧൦൫. യാവ ദ്വാരസ്സ കോസമ്ഹാതി ഏത്ഥ ‘‘മഹല്ലകസ്സ വിഹാരസ്സാ’’തി സേസോ, ‘‘മഹല്ലകോ നാമ വിഹാരോ സസ്സാമികോ വുച്ചതീ’’തി (പാചി॰ ൧൩൬) പാളിയം വുത്തത്താ കാരാപേതാനം ദായകാനം സമ്ഭവതോ മഹല്ലകസ്സ ‘‘വിഹാരോ നാമ ഉല്ലിത്തോ വാ ഹോതി അവലിത്തോ വാ ഉല്ലിത്താവലിത്തോ വാ’’തി ദസ്സിതഭേദസ്സ വിഹാരസ്സ ദ്വാരകോസസങ്ഖാതപിട്ഠസങ്ഘാടസ്സ ‘‘സമന്താ ഹത്ഥപാസാ’’തി (പാചി॰ ൧൩൬) പാളിയം വുത്തദ്വാരകവാടപുഥുലപ്പമാണദ്വാരബാഹസമീപം അവധിം കത്വാതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ദ്വാരകോസോ നാമ പിട്ഠസങ്ഘാടസ്സ സമന്താ കവാടവിത്ഥാരപ്പമാണോ ഓകാസോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫).
1105.Yāva dvārassa kosamhāti ettha ‘‘mahallakassa vihārassā’’ti seso, ‘‘mahallako nāma vihāro sassāmiko vuccatī’’ti (pāci. 136) pāḷiyaṃ vuttattā kārāpetānaṃ dāyakānaṃ sambhavato mahallakassa ‘‘vihāro nāma ullitto vā hoti avalitto vā ullittāvalitto vā’’ti dassitabhedassa vihārassa dvārakosasaṅkhātapiṭṭhasaṅghāṭassa ‘‘samantā hatthapāsā’’ti (pāci. 136) pāḷiyaṃ vuttadvārakavāṭaputhulappamāṇadvārabāhasamīpaṃ avadhiṃ katvāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvārakoso nāma piṭṭhasaṅghāṭassa samantā kavāṭavitthārappamāṇo okāso’’ti (pāci. aṭṭha. 135).
അഗ്ഗളട്ഠപനായാതി ഏത്ഥ അഗ്ഗളസഹചരിയേന തംസഹിതദ്വാരകവാടേന യുത്തദ്വാരബാഹാനമേവ വുത്തത്താ ദ്വാരബാഹാനം നിച്ചലത്ഥായാതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സകവാടസ്സ ദ്വാരബന്ധസ്സ നിച്ചലഭാവത്ഥായാതി അത്ഥോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫). ലിമ്പിതബ്ബന്തി ഏത്ഥ ‘‘പുനപ്പുന’’ന്തി സേസോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പുനപ്പുനം ലിമ്പിതബ്ബോ വാ ലേപാപേതബ്ബോ വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫). തിണമത്തികാനം ഉപരി പുനപ്പുനം മത്തികാലേപോ കാതബ്ബോതി അത്ഥോ.
Aggaḷaṭṭhapanāyāti ettha aggaḷasahacariyena taṃsahitadvārakavāṭena yuttadvārabāhānameva vuttattā dvārabāhānaṃ niccalatthāyāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sakavāṭassa dvārabandhassa niccalabhāvatthāyāti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Limpitabbanti ettha ‘‘punappuna’’nti seso. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘punappunaṃ limpitabbo vā lepāpetabbo vā’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Tiṇamattikānaṃ upari punappunaṃ mattikālepo kātabboti attho.
൧൧൦൬-൭. യോ ഞേയ്യോ, അയം നയോതി സമ്ബന്ധോ, ‘‘പുനപ്പുനം ലിമ്പിതബ്ബം വാ ലേപാപേതബ്ബമേവ വാ’’തി യോ വുത്തോ, അയം നയോ വേദിതബ്ബോതി അത്ഥോ. ആലോകം സന്ധേതി പിധേതീതി ആലോകസന്ധി, വാതപാനകവാടാനമേതം അധിവചനം. യഥാഹ ‘‘ആലോകസന്ധീതി വാതപാനകവാടകാ വുച്ചന്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫). ഏത്ഥ കവാടസ്സ സാമന്താ കവാടദ്വാരഫലകവിത്ഥാരപ്പമാണം ലേപട്ഠാനം. യഥാഹ ‘‘സബ്ബദിസാസു കവാടവിത്ഥാരപ്പമാണോ ഓകാസോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫).
1106-7. Yo ñeyyo, ayaṃ nayoti sambandho, ‘‘punappunaṃ limpitabbaṃ vā lepāpetabbameva vā’’ti yo vutto, ayaṃ nayo veditabboti attho. Ālokaṃ sandheti pidhetīti ālokasandhi, vātapānakavāṭānametaṃ adhivacanaṃ. Yathāha ‘‘ālokasandhīti vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti (pāci. aṭṭha. 135). Ettha kavāṭassa sāmantā kavāṭadvāraphalakavitthārappamāṇaṃ lepaṭṭhānaṃ. Yathāha ‘‘sabbadisāsu kavāṭavitthārappamāṇo okāso’’ti (pāci. aṭṭha. 135).
ഏത്ഥായമധിപ്പായോ – വാതപാനകവാടസ്സ സാമന്താ ദ്വാരഫലകവിത്ഥാരപ്പമാണേ ഠാനേ തിണ്ണം മത്തികാനം ഉപരിപി യത്തകം ബഹലം ഇച്ഛതി, തത്തകേ ഠാനേ ആലോകസന്ധി പരികമ്മത്ഥായ ലിമ്പിതബ്ബോ വാ ലേപാപേതബ്ബോ വാതി. ‘‘പുനപ്പുനം ഛാദാപേസി പുനപ്പുനം ലേപാപേസീ’’തി (പാചി॰ ൧൩൪) ഇമസ്മിം വത്ഥുസ്മിം ഉപ്പന്നദോസേന സിക്ഖാപദസ്സ പഞ്ഞത്തത്താ ലേപം അനുജാനന്തേന ച ദ്വാരബന്ധനസ്സ സാമന്താ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥപ്പമാണേയേവ പദേസേ പുനപ്പുനം ലേപസ്സ അനുഞ്ഞാതത്താ തതോ അഞ്ഞത്ഥ പുനപ്പുനം ലിമ്പേന്തസ്സ വാ ലിമ്പാപേന്തസ്സ വാ ഭിത്തിയം മത്തികാഹി കത്തബ്ബകിച്ചം നിട്ഠാപേത്വാ പുന ചതുത്ഥലേപേ ദിന്നേ പാചിത്തിയേന ഭവിതബ്ബന്തി വദന്തി. ഗണ്ഠിപദേസു പന തീസുപി പുനപ്പുനം ലേപദാനസ്സ വുത്തപ്പമാണതോ അഞ്ഞത്ഥ പടിക്ഖിത്തമത്തം ഠപേത്വാ പാചിത്തിയസ്സ അവുത്തത്താ ദുക്കടം അനുരൂപന്തി വുത്തം.
Etthāyamadhippāyo – vātapānakavāṭassa sāmantā dvāraphalakavitthārappamāṇe ṭhāne tiṇṇaṃ mattikānaṃ uparipi yattakaṃ bahalaṃ icchati, tattake ṭhāne ālokasandhi parikammatthāya limpitabbo vā lepāpetabbo vāti. ‘‘Punappunaṃ chādāpesi punappunaṃ lepāpesī’’ti (pāci. 134) imasmiṃ vatthusmiṃ uppannadosena sikkhāpadassa paññattattā lepaṃ anujānantena ca dvārabandhanassa sāmantā aḍḍhateyyahatthappamāṇeyeva padese punappunaṃ lepassa anuññātattā tato aññattha punappunaṃ limpentassa vā limpāpentassa vā bhittiyaṃ mattikāhi kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā puna catutthalepe dinne pācittiyena bhavitabbanti vadanti. Gaṇṭhipadesu pana tīsupi punappunaṃ lepadānassa vuttappamāṇato aññattha paṭikkhittamattaṃ ṭhapetvā pācittiyassa avuttattā dukkaṭaṃ anurūpanti vuttaṃ.
ഛദനസ്സാതി പദഭാജനേ വുത്താനം ഇട്ഠകാസിലാസുധാതിണപണ്ണച്ഛദനാനം അഞ്ഞതരസ്സ. ദ്വത്തിപരിയായന്തി ഏത്ഥ അട്ഠകഥായം ‘‘പരിയായേനാതി പരിക്ഖേപേന, ഏവം ഛദനം പന തിണപണ്ണേഹി ലബ്ഭതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൬) വുത്തത്താ പരിയായന്തി തിണേഹി വാ പണ്ണേഹി വാ പരിക്ഖിപിത്വാ ഛദനമേവ ഗഹേതബ്ബം. ഇട്ഠകായ വാ സിലായ വാ സുധായ വാ ഛദനേ ലബ്ഭമാനം മഗ്ഗേന ഛദനം പന ഉപലക്ഖണവസേന ലബ്ഭതി. ദ്വത്തിപരിയായേന ഛദനഞ്ച ‘‘സബ്ബമ്പി ചേതം ഛദനം ഛദനൂപരി വേദിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൬) അട്ഠകഥാവചനതോ ഉപരൂപരി ഛദനവസേന വേദിതബ്ബം. ഹരിതം നാമ പുബ്ബണ്ണാദി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഹരിതന്തി ചേത്ഥ സത്തധഞ്ഞഭേദം പുബ്ബണ്ണം, മുഗ്ഗമാസതിലകുലത്ഥഅലാബുകുമ്ഭണ്ഡാദിഭേദഞ്ച അപരണ്ണം അധിപ്പേത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫). ഇമേസു അഞ്ഞതരസ്സാഭാവേന അഹരിതം നാമ.
Chadanassāti padabhājane vuttānaṃ iṭṭhakāsilāsudhātiṇapaṇṇacchadanānaṃ aññatarassa. Dvattipariyāyanti ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pariyāyenāti parikkhepena, evaṃ chadanaṃ pana tiṇapaṇṇehi labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 136) vuttattā pariyāyanti tiṇehi vā paṇṇehi vā parikkhipitvā chadanameva gahetabbaṃ. Iṭṭhakāya vā silāya vā sudhāya vā chadane labbhamānaṃ maggena chadanaṃ pana upalakkhaṇavasena labbhati. Dvattipariyāyena chadanañca ‘‘sabbampi cetaṃ chadanaṃ chadanūpari veditabba’’nti (pāci. aṭṭha. 136) aṭṭhakathāvacanato uparūpari chadanavasena veditabbaṃ. Haritaṃ nāma pubbaṇṇādi. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘haritanti cettha sattadhaññabhedaṃ pubbaṇṇaṃ, muggamāsatilakulatthaalābukumbhaṇḍādibhedañca aparaṇṇaṃ adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 135). Imesu aññatarassābhāvena aharitaṃ nāma.
അധിട്ഠേയ്യന്തി വിധാതബ്ബം. തതോ ഉദ്ധന്തി തീഹി പരിയായേഹി വാ തീഹി മഗ്ഗേഹി വാ ഉദ്ധം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘തിണ്ണം മഗ്ഗാനം വാ പരിയായാനം വാ ഉപരീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൬). പാചിത്തിയം ഹോതീതി വക്ഖമാനദൂരതായ യുത്തേ അഹരിതട്ഠാനേ ഠത്വാ സംവിദഹിത്വാ തിക്ഖത്തും ഛാദാപേത്വാ തതിയവാരേ ‘‘ഏവം കരോഹീ’’തി ആണാപേത്വാ പക്കമിതബ്ബം. അപക്കമന്തേന തുണ്ഹീഭൂതേന ഠാതബ്ബം, തതോ ഉത്തരി ചതുത്ഥവാരേ ഛദനത്ഥം വിദഹന്തസ്സ ഇട്ഠകാദിഗണനായ, തിണേസു തിണഗണനായ, പണ്ണേസു പണ്ണഗണനായ പാചിത്തിയന്തി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ പാളിയം ‘‘മഗ്ഗേന ഛാദേന്തസ്സ ദ്വേ മഗ്ഗേ അധിട്ഠഹിത്വാ തതിയായ മഗ്ഗം ആണാപേത്വാ പക്കമിതബ്ബ’’ന്തിആദി (പാചി॰ ൧൩൬). തതിയായ മഗ്ഗന്തി ഏത്ഥ തതിയായാതി ഉപയോഗത്ഥേ സമ്പദാനവചനം, തതിയം മഗ്ഗന്തി അത്ഥോ. തത്ഥാതി ഹരിതേ, ‘‘സചേ ഹരിതേ ഠിതോ അധിട്ഠാതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൩൭) വചനതോ അധിട്ഠാനായ തിട്ഠതോതി ലബ്ഭതി. ബീജരോപനതോ പട്ഠായ യാവ സസ്സം തിട്ഠതി, താവ ഹരിതം നാമ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘യസ്മിമ്പി ഖേത്തേ വുത്തം ബീജം ന താവ സമ്പജ്ജതി, വസ്സേ പന പതിതേ സമ്പജ്ജിസ്സതീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫).
Adhiṭṭheyyanti vidhātabbaṃ. Tato uddhanti tīhi pariyāyehi vā tīhi maggehi vā uddhaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vā pariyāyānaṃ vā uparī’’ti (pāci. aṭṭha. 136). Pācittiyaṃ hotīti vakkhamānadūratāya yutte aharitaṭṭhāne ṭhatvā saṃvidahitvā tikkhattuṃ chādāpetvā tatiyavāre ‘‘evaṃ karohī’’ti āṇāpetvā pakkamitabbaṃ. Apakkamantena tuṇhībhūtena ṭhātabbaṃ, tato uttari catutthavāre chadanatthaṃ vidahantassa iṭṭhakādigaṇanāya, tiṇesu tiṇagaṇanāya, paṇṇesu paṇṇagaṇanāya pācittiyanti vuttaṃ hoti. Yathāha pāḷiyaṃ ‘‘maggena chādentassa dve magge adhiṭṭhahitvā tatiyāya maggaṃ āṇāpetvā pakkamitabba’’ntiādi (pāci. 136). Tatiyāya magganti ettha tatiyāyāti upayogatthe sampadānavacanaṃ, tatiyaṃ magganti attho. Tatthāti harite, ‘‘sace harite ṭhito adhiṭṭhāti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 137) vacanato adhiṭṭhānāya tiṭṭhatoti labbhati. Bījaropanato paṭṭhāya yāva sassaṃ tiṭṭhati, tāva haritaṃ nāma. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yasmimpi khette vuttaṃ bījaṃ na tāva sampajjati, vasse pana patite sampajjissatī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 135).
൧൧൦൮-൯. അഹരിതട്ഠാനേപി തിട്ഠതോ പരിച്ഛേദം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘പിട്ഠിവംസേ’’തിആദി. ‘‘പിട്ഠിവംസേ’’തി ഇദം വംസയുത്തസേനാസനവസേന വുത്തം. കണ്ണികം ഗാഹാപേത്വാ കതസേനാസനസ്സാപി ഉപലക്ഖണം ഹോതി. പിട്ഠിവംസേതി ച ‘‘ഗങ്ഗായം ഘോസോ’’തിആദീസു വിയ സാമീപികാധാരേ ഭുമ്മം. കുതോയം വിസേസോ ലബ്ഭതീതി? അട്ഠകഥായം ‘‘പിട്ഠിവംസസ്സ വാ കൂടാഗാരകണ്ണികായ വാ ഉപരി, ഥുപികായ വാ പസ്സേ നിസിന്നോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫) വുത്തവിധാനതോ ലബ്ഭതി. ‘‘നിസിന്നോ’’തി അട്ഠകഥാവചനതോ ഠിതോതി ഏത്ഥ ഗതിനിവത്തിസാമഞ്ഞേന നിസിന്നോ ച വുത്തോതി ഗഹേതബ്ബോ. യസ്മിം ഠാനേതി ഏത്ഥ ‘‘അഹരിതേ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ‘‘ഠാതു’’ന്തി ഇദം അധിട്ഠാനകരണത്ഥായ ഠാനം ഗഹേത്വാ വുത്തന്തി ‘‘തസ്സ അന്തോ അഹരിതേപി ഠത്വാ അധിട്ഠാതും ന ലബ്ഭതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൬) അട്ഠകഥാവചനതോ വിഞ്ഞായതി.
1108-9. Aharitaṭṭhānepi tiṭṭhato paricchedaṃ dassetumāha ‘‘piṭṭhivaṃse’’tiādi. ‘‘Piṭṭhivaṃse’’ti idaṃ vaṃsayuttasenāsanavasena vuttaṃ. Kaṇṇikaṃ gāhāpetvā katasenāsanassāpi upalakkhaṇaṃ hoti. Piṭṭhivaṃseti ca ‘‘gaṅgāyaṃ ghoso’’tiādīsu viya sāmīpikādhāre bhummaṃ. Kutoyaṃ viseso labbhatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘piṭṭhivaṃsassa vā kūṭāgārakaṇṇikāya vā upari, thupikāya vā passe nisinno hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 135) vuttavidhānato labbhati. ‘‘Nisinno’’ti aṭṭhakathāvacanato ṭhitoti ettha gatinivattisāmaññena nisinno ca vuttoti gahetabbo. Yasmiṃ ṭhāneti ettha ‘‘aharite’’ti pakaraṇato labbhati. ‘‘Ṭhātu’’nti idaṃ adhiṭṭhānakaraṇatthāya ṭhānaṃ gahetvā vuttanti ‘‘tassa anto aharitepi ṭhatvā adhiṭṭhātuṃ na labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 136) aṭṭhakathāvacanato viññāyati.
പതനോകാസതോതി ഏത്ഥ പഠമത്ഥേ തോ-പച്ചയോ. തഞ്ഹി ഠാനം വിഹാരസ്സ പതനോകാസോതി യോജനാ. ഹീതി ഹേതുഅത്ഥേ വത്തമാനതോ യസ്മാ അഹരിതേ പതന്തസ്സ വിഹാരസ്സേതം ഠാനം പതനോകാസോ, തസ്മാ തത്ഥ ഠാതും ന വട്ടതീതി ഗഹേതബ്ബം.
Patanokāsatoti ettha paṭhamatthe to-paccayo. Tañhi ṭhānaṃ vihārassa patanokāsoti yojanā. Hīti hetuatthe vattamānato yasmā aharite patantassa vihārassetaṃ ṭhānaṃ patanokāso, tasmā tattha ṭhātuṃ na vaṭṭatīti gahetabbaṃ.
൧൧൧൧. ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ ആദോ താവ വിഹാരപദസ്സ പദഭാജനേ ‘‘വിഹാരോ നാമ ഉല്ലിത്തോ വാ’’തിആദിവുത്തത്താ (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൩൬) തബ്ബിപരിയായതോ തിണേഹേവ കതഛദനഭിത്തികാ കുടി തിണകുടികാതി വിഞ്ഞായതീതി തിണഛദനാ കുടികാ തിണകുടികാ.
1111. Imasmiṃ sikkhāpade ādo tāva vihārapadassa padabhājane ‘‘vihāro nāma ullitto vā’’tiādivuttattā (pāci. aṭṭha. 136) tabbipariyāyato tiṇeheva katachadanabhittikā kuṭi tiṇakuṭikāti viññāyatīti tiṇachadanā kuṭikā tiṇakuṭikā.
ദ്വത്തിപരിയായകഥാവണ്ണനാ.
Dvattipariyāyakathāvaṇṇanā.
൧൧൧൨. ജാനന്തി തോയസ്സ സപ്പാണകഭാവം ജാനന്തോ. സിഞ്ചേയ്യ സിഞ്ചാപേയ്യാതി ഏത്ഥ ‘‘തേന ഉദകേനാ’’തി വത്തബ്ബം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘തേന ഉദകേന സയം വാ സിഞ്ചേയ്യാ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൪൦).
1112.Jānanti toyassa sappāṇakabhāvaṃ jānanto. Siñceyya siñcāpeyyāti ettha ‘‘tena udakenā’’ti vattabbaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tena udakena sayaṃ vā siñceyyā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 140).
൧൧൧൩. യോ പന ധാരം അച്ഛിന്ദിത്വാ സചേ മത്തികം സിഞ്ചേയ്യ, ഏവം സിഞ്ചതോ തസ്സാതി യോജനാ.
1113. Yo pana dhāraṃ acchinditvā sace mattikaṃ siñceyya, evaṃ siñcato tassāti yojanā.
൧൧൧൪-൫. സന്ദമാനകന്തി തോയവാഹിനിം. മാതികം ആളിം. സമ്മുഖം കരോന്തസ്സാതി ഉദകം ന്ഹായിതുമിച്ഛിതം യദി, സയം അഭിമുഖം കരോന്തസ്സ. തത്ഥ തത്ഥ ബന്ധതോ അസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ പയോഗഗണനായ ആപത്തി സിയാതി യോജനാ. പയോഗഗണനാതി പയോഗഗണനായ, ഉദകം ബന്ധിത്വാ ബന്ധിത്വാ യഥിച്ഛിതദിസാഭിമുഖകരണപയോഗാനം ഗണനായാതി അത്ഥോ.
1114-5.Sandamānakanti toyavāhiniṃ. Mātikaṃ āḷiṃ. Sammukhaṃ karontassāti udakaṃ nhāyitumicchitaṃ yadi, sayaṃ abhimukhaṃ karontassa. Tattha tattha bandhato assa bhikkhussa payogagaṇanāya āpatti siyāti yojanā. Payogagaṇanāti payogagaṇanāya, udakaṃ bandhitvā bandhitvā yathicchitadisābhimukhakaraṇapayogānaṃ gaṇanāyāti attho.
൧൧൧൬-൭. യം ജലം തിണാദിമ്ഹി പക്ഖിത്തേ സചേ ഖയം വാ ആവിലത്തം വാ ഗച്ഛതി, താദിസേ ഉദകേ മത്തികം, തിണമേവ വാ സചേ സകടപുണ്ണമ്പി ഏകതോ പക്ഖിപേയ്യ, ഏവം പക്ഖിപന്തസ്സ ഏകാ പാചിത്തി. ഏകേകം മത്തികം, തിണമേവ വാ. വാ-സദ്ദേന കട്ഠഗോമയാദിം വാ പക്ഖിപന്തസ്സ പയോഗഗണനായ പാചിത്തിയന്തി യോജനാ. ആവിലത്തന്തി പാണകാ യഥാ നസ്സന്തി, തഥാ ആലുളിതഭാവം. ഇമിനാ ഏവം അവിനസ്സമാനപാണകേ മഹാഉദകേ തിണാദിം പക്ഖിപന്തസ്സ അനാപത്തിഭാവം ദീപേതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഇദം പന മഹാഉദകം…പേ॰… സന്ധായ വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൪൦).
1116-7. Yaṃ jalaṃ tiṇādimhi pakkhitte sace khayaṃ vā āvilattaṃ vā gacchati, tādise udake mattikaṃ, tiṇameva vā sace sakaṭapuṇṇampi ekato pakkhipeyya, evaṃ pakkhipantassa ekā pācitti. Ekekaṃ mattikaṃ, tiṇameva vā. Vā-saddena kaṭṭhagomayādiṃ vā pakkhipantassa payogagaṇanāya pācittiyanti yojanā. Āvilattanti pāṇakā yathā nassanti, tathā āluḷitabhāvaṃ. Iminā evaṃ avinassamānapāṇake mahāudake tiṇādiṃ pakkhipantassa anāpattibhāvaṃ dīpeti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idaṃ pana mahāudakaṃ…pe… sandhāya vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 140).
൧൧൧൮. ദുക്കടം ഹോതീതി ആണാപനപച്ചയാ ദുക്കടം ഹോതി. ഏകാ പാചിത്തി.
1118.Dukkaṭaṃ hotīti āṇāpanapaccayā dukkaṭaṃ hoti. Ekā pācitti.
൧൧൧൯. സബ്ബത്ഥാതി സപ്പാണകേ ച അപ്പാണകേ ച. വിമതിസ്സാതി സഹചരിയേന വിമതിസഹിതമാഹ.
1119.Sabbatthāti sappāṇake ca appāṇake ca. Vimatissāti sahacariyena vimatisahitamāha.
൧൧൨൦. ‘‘സബ്ബത്ഥാപാണസഞ്ഞിസ്സാ’’തിആദീസു അധികാരതോ ലബ്ഭമാനം ‘‘സിഞ്ചനാദീസു യം കിഞ്ചി കരോന്തസ്സാ’’തി ഇദം പച്ചേകം സമ്ബന്ധനീയം. സബ്ബത്ഥാതി സപ്പാണകേ, അപ്പാണകേ ച. അപാണസഞ്ഞിസ്സാതി ഏവം കതേന പയോഗേന നസ്സമാനാ പാണകാ ന സന്തീതിസഞ്ഞിസ്സ. അസഞ്ചിച്ചാതി യഥാ പാണകാ ന നസ്സന്തി, ഏവം ഘടാദീഹി ഗഹിതം സപ്പാണകഉദകം ഉദകേയേവ ഓസിഞ്ചന്തസ്സ വാ ഓസിഞ്ചാപേന്തസ്സ വാ വട്ടിത്വാ തസ്മിം ഉദകേ തിണാദിമ്ഹി പതിതേ അസഞ്ചിച്ച കതം നാമ ഹോതി. അസതിസ്സാതി അസതിയാ കരോന്തസ്സ. അജാനതോതി പാണകാനം അത്ഥിഭാവം അജാനിത്വാ കരോന്തസ്സ.
1120.‘‘Sabbatthāpāṇasaññissā’’tiādīsu adhikārato labbhamānaṃ ‘‘siñcanādīsu yaṃ kiñci karontassā’’ti idaṃ paccekaṃ sambandhanīyaṃ. Sabbatthāti sappāṇake, appāṇake ca. Apāṇasaññissāti evaṃ katena payogena nassamānā pāṇakā na santītisaññissa. Asañciccāti yathā pāṇakā na nassanti, evaṃ ghaṭādīhi gahitaṃ sappāṇakaudakaṃ udakeyeva osiñcantassa vā osiñcāpentassa vā vaṭṭitvā tasmiṃ udake tiṇādimhi patite asañcicca kataṃ nāma hoti. Asatissāti asatiyā karontassa. Ajānatoti pāṇakānaṃ atthibhāvaṃ ajānitvā karontassa.
൧൧൨൧-൨. വധകചിത്തേ സതി സത്തമേ സപ്പാണകവഗ്ഗേ പഠമസിക്ഖാപദസ്സ വിസയഭാവതോ തതോ വിസേസേതുമാഹ ‘‘വിനാ വധകചിത്തേനാ’’തി. ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ പാളിയം (പാചി॰ ൧൪൦) ‘‘സപ്പാണകം ഉദക’’ന്തി ഇമിനാ അട്ഠകഥാഗതം പഠമങ്ഗഞ്ച ‘‘ജാന’’ന്തി ഇമിനാ ദുതിയങ്ഗഞ്ച ‘‘സിഞ്ചേയ്യ വാ സിഞ്ചാപേയ്യ വാ’’തി ഇമിനാ ചതുത്ഥങ്ഗഞ്ച വുത്തം, ന വുത്തം തതിയങ്ഗം. തഞ്ച ഖോ വധകചിത്തസ്സ സത്തമവഗ്ഗേ പഠമസിക്ഖാപദേന പാചിത്തിയവചനതോ ഏത്ഥ തദഭാവലക്ഖണം തതിയങ്ഗം വുത്തമേവ ഹോതീതിഅധിപ്പായേന അട്ഠകഥായം വുത്തന്തി ആഹ ‘‘വിനാ വധകചിത്തേനാ’’തി. തേനേവാഹ ‘‘ചത്താരേവസ്സ അങ്ഗാനി, നിദ്ദിട്ഠാനി മഹേസിനാ’’തി. അസ്സാതി ഇമസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ.
1121-2. Vadhakacitte sati sattame sappāṇakavagge paṭhamasikkhāpadassa visayabhāvato tato visesetumāha ‘‘vinā vadhakacittenā’’ti. Imasmiṃ sikkhāpade pāḷiyaṃ (pāci. 140) ‘‘sappāṇakaṃ udaka’’nti iminā aṭṭhakathāgataṃ paṭhamaṅgañca ‘‘jāna’’nti iminā dutiyaṅgañca ‘‘siñceyya vā siñcāpeyya vā’’ti iminā catutthaṅgañca vuttaṃ, na vuttaṃ tatiyaṅgaṃ. Tañca kho vadhakacittassa sattamavagge paṭhamasikkhāpadena pācittiyavacanato ettha tadabhāvalakkhaṇaṃ tatiyaṅgaṃ vuttameva hotītiadhippāyena aṭṭhakathāyaṃ vuttanti āha ‘‘vinā vadhakacittenā’’ti. Tenevāha ‘‘cattārevassa aṅgāni, niddiṭṭhāni mahesinā’’ti. Assāti imassa sikkhāpadassa.
൧൧൨൩. സപ്പാണകസഞ്ഞിസ്സ ‘‘പരിഭോഗേന പാണകാ മരിസ്സന്തീ’’തി പുബ്ബഭാഗേ ജാനന്തസ്സാപി സിഞ്ചനസിഞ്ചാപനം ‘‘പദീപേ നിപതിത്വാ പടങ്ഗാദിപാണകാ മരിസ്സന്തീ’’തി ജാനന്തസ്സ പദീപുജ്ജലനം വിയ വിനാപി വധകചേതനായ ഹോതീതി ആഹ ‘‘പണ്ണത്തിവജ്ജം തിചിത്ത’’ന്തി. ഏത്ഥ കിസ്മിഞ്ചി കുപിതസ്സ വാ കീളാപസുതസ്സ വാ സിഞ്ചതോ അകുസലചിത്തം, മാലാഗച്ഛാദിം സിഞ്ചതോ കുസലചിത്തം, പണ്ണത്തിം അജാനതോ ഖീണാസവസ്സ അബ്യാകതചിത്തന്തി തിചിത്തം വേദിതബ്ബം. തസ്സാതി സത്തമവഗ്ഗേ പഠമസിക്ഖാപദസ്സ. അസ്സ ചാതി ഇമസ്സ സിഞ്ചനസിക്ഖാപദസ്സ ച. ഇദം വിസേസനന്തി ഇദം നാനാകരണം. ഏത്ഥ ഇമസ്മിം പകരണേ നിദ്ദിട്ഠം പകാസിതന്തി അത്ഥോ. തം ലോകവജ്ജം, ഇദം പണ്ണത്തിവജ്ജം. തം അകുസലചിത്തം, ഇദം തിചിത്തം. തം ദുക്ഖവേദനം, ഇദം തിവേദനന്തി വുത്തം ഹോതി.
1123. Sappāṇakasaññissa ‘‘paribhogena pāṇakā marissantī’’ti pubbabhāge jānantassāpi siñcanasiñcāpanaṃ ‘‘padīpe nipatitvā paṭaṅgādipāṇakā marissantī’’ti jānantassa padīpujjalanaṃ viya vināpi vadhakacetanāya hotīti āha ‘‘paṇṇattivajjaṃ ticitta’’nti. Ettha kismiñci kupitassa vā kīḷāpasutassa vā siñcato akusalacittaṃ, mālāgacchādiṃ siñcato kusalacittaṃ, paṇṇattiṃ ajānato khīṇāsavassa abyākatacittanti ticittaṃ veditabbaṃ. Tassāti sattamavagge paṭhamasikkhāpadassa. Assa cāti imassa siñcanasikkhāpadassa ca. Idaṃ visesananti idaṃ nānākaraṇaṃ. Ettha imasmiṃ pakaraṇe niddiṭṭhaṃ pakāsitanti attho. Taṃ lokavajjaṃ, idaṃ paṇṇattivajjaṃ. Taṃ akusalacittaṃ, idaṃ ticittaṃ. Taṃ dukkhavedanaṃ, idaṃ tivedananti vuttaṃ hoti.
സത്തമവഗ്ഗേ ദുതിയസ്സ ഇമസ്സ ച കോ വിസേസോതി ചേ? ഇമസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ ‘‘സിഞ്ചേയ്യ വാ സിഞ്ചാപേയ്യ വാ’’തി ബാഹിരപരിഭോഗവസേന പഠമം പഞ്ഞത്തത്താ ‘‘സപ്പാണകം ഉദകം പരിഭുഞ്ജേയ്യാ’’തി (പാചി॰ ൩൮൮) സിക്ഖാപദം അത്തനോ നഹാനപാനാദിപരിഭോഗവസേന പഞ്ഞത്തന്തി വേദിതബ്ബം. തസ്മിം വാ പഠമം പഞ്ഞത്തേപി അത്തനോ പരിഭോഗവസേനേവ പഞ്ഞത്തത്താ പുന ഇദം സിക്ഖാപദം ബാഹിരപരിഭോഗവസേന പഞ്ഞത്തന്തി ഗഹേതബ്ബം.
Sattamavagge dutiyassa imassa ca ko visesoti ce? Imassa sikkhāpadassa ‘‘siñceyya vā siñcāpeyya vā’’ti bāhiraparibhogavasena paṭhamaṃ paññattattā ‘‘sappāṇakaṃ udakaṃ paribhuñjeyyā’’ti (pāci. 388) sikkhāpadaṃ attano nahānapānādiparibhogavasena paññattanti veditabbaṃ. Tasmiṃ vā paṭhamaṃ paññattepi attano paribhogavaseneva paññattattā puna idaṃ sikkhāpadaṃ bāhiraparibhogavasena paññattanti gahetabbaṃ.
സപ്പാണകകഥാവണ്ണനാ.
Sappāṇakakathāvaṇṇanā.
സേനാസനവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
Senāsanavaggo dutiyo.
൧൧൨൪-൬. അട്ഠങ്ഗയുത്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘സീലവാ’’തിആദി ഏകമങ്ഗം, ‘‘ബഹുസ്സുതോ’’തിആദി ദുതിയം, ‘‘ഉഭയാനി ഖോ പനസ്സാ’’തിആദി തതിയം, ‘‘കല്യാണവാചോ ഹോതീ’’തിആദി ചതുത്ഥം, ‘‘യേഭുയ്യേന ഭിക്ഖുനീനം പിയോ ഹോതി മനാപോ’’തി പഞ്ചമം, ‘‘പടിബലോ ഹോതി ഭിക്ഖുനിയോ ഓവദിതു’’ന്തി ഛട്ഠം, ‘‘ന ഖോ പനേതം ഭഗവന്തം ഉദ്ദിസ്സാ’’തിആദി സത്തമം, ‘‘വീസതിവസ്സോ വാ ഹോതി അതിരേകവീസതിവസ്സോ വാ’’തി അട്ഠമന്തി ഏതാനി പാഠാഗതാനി അട്ഠ അങ്ഗാനി നാമ. ഭിക്ഖുനീനം ഓവാദോ, തദത്ഥായ സമ്മുതീതി വിഗ്ഗഹോ. ഇധാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. ഞത്തി ചതുത്ഥീ യസ്സ കമ്മസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. ‘‘കമ്മേനാ’’തി സേസോ.
1124-6.Aṭṭhaṅgayuttassāti ettha ‘‘sīlavā’’tiādi ekamaṅgaṃ, ‘‘bahussuto’’tiādi dutiyaṃ, ‘‘ubhayāni kho panassā’’tiādi tatiyaṃ, ‘‘kalyāṇavāco hotī’’tiādi catutthaṃ, ‘‘yebhuyyena bhikkhunīnaṃ piyo hoti manāpo’’ti pañcamaṃ, ‘‘paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovaditu’’nti chaṭṭhaṃ, ‘‘na kho panetaṃ bhagavantaṃ uddissā’’tiādi sattamaṃ, ‘‘vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā’’ti aṭṭhamanti etāni pāṭhāgatāni aṭṭha aṅgāni nāma. Bhikkhunīnaṃ ovādo, tadatthāya sammutīti viggaho. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade. Ñatti catutthī yassa kammassāti viggaho. ‘‘Kammenā’’ti seso.
അട്ഠങ്ഗയുത്തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ മഹേസിനാ ഞത്തിചതുത്ഥേന കമ്മേന യാ ഭിക്ഖുനോവാദകസമ്മുതി ഇധ അനുഞ്ഞാതാ, തായ അസമ്മതോ യോ ഭിക്ഖൂതി യോജനാ.
Aṭṭhaṅgayuttassa bhikkhussa mahesinā ñatticatutthena kammena yā bhikkhunovādakasammuti idha anuññātā, tāya asammato yo bhikkhūti yojanā.
ഗരുധമ്മേഹി അട്ഠഹീതി ‘‘വസ്സസതൂപസമ്പന്നായ ഭിക്ഖുനിയാ തദഹുപസമ്പന്നസ്സ ഭിക്ഖുനോ അഭിവാദനം പച്ചുപട്ഠാനം അഞ്ജലികമ്മം സാമീചികമ്മം കാതബ്ബ’’ന്തിആദീഹി (പാചി॰ ൧൪൯) പാളിയം ആഗതേഹി അട്ഠഹി ഗരുധമ്മേഹി. ഏകം ഭിക്ഖുനിം, സമ്ബഹുലാ വാ ഭിക്ഖുനിയോതി ഇദം പകരണതോ ലബ്ഭതി. ഓസാരേന്തോവാതി പാളിം ഉച്ചാരേന്തോവ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഓസാരേതബ്ബാതി പാളി വത്തബ്ബാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൪൯). തേ ധമ്മേതി പുബ്ബേ വുത്തേ തേ അട്ഠ ഗരുധമ്മേ. ഓവദേയ്യാതി അട്ഠഗരുധമ്മപാളിഭാസനസങ്ഖാതം ഓവാദം കരേയ്യ.
Garudhammehi aṭṭhahīti ‘‘vassasatūpasampannāya bhikkhuniyā tadahupasampannassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccupaṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kātabba’’ntiādīhi (pāci. 149) pāḷiyaṃ āgatehi aṭṭhahi garudhammehi. Ekaṃ bhikkhuniṃ, sambahulā vā bhikkhuniyoti idaṃ pakaraṇato labbhati. Osārentovāti pāḷiṃ uccārentova. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘osāretabbāti pāḷi vattabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 149). Te dhammeti pubbe vutte te aṭṭha garudhamme. Ovadeyyāti aṭṭhagarudhammapāḷibhāsanasaṅkhātaṃ ovādaṃ kareyya.
കിം വുത്തം ഹോതി? പാടിപദേ ഓവാദത്ഥായ ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നാ ഭിക്ഖുനിയോ ‘‘തേന ഭിക്ഖുനാ’’തിആദിനാ പാഠാഗതനയേന ‘‘സമഗ്ഗത്ഥ ഭഗിനിയോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സമഗ്ഗമ്ഹയ്യാ’’തി യദി വദേയ്യും, ‘‘വത്തന്തി ഭഗിനിയോ അട്ഠ ഗരുധമ്മാ’’തി പുനപി പുച്ഛിത്വാ ‘‘വത്തന്തയ്യാ’’തി യദി വദേയ്യും, ‘‘ഏസോ ഭഗിനിയോ ഓവാദോ’’തി നിയ്യാദേയ്യ. ‘‘ന വത്തന്തയ്യാ’’തി യദി വദേയ്യും, ‘‘വസ്സസതൂപസമ്പന്നായാ’’തിആദിനാ അട്ഠഗരുധമ്മപാളിഭാസനവസേന ഓവാദം കരേയ്യാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘ഓസാരേന്തോവ തേ ധമ്മേ ഓവദേയ്യാ’’തി.
Kiṃ vuttaṃ hoti? Pāṭipade ovādatthāya āgantvā vanditvā ekamantaṃ nisinnā bhikkhuniyo ‘‘tena bhikkhunā’’tiādinā pāṭhāgatanayena ‘‘samaggattha bhaginiyo’’ti pucchitvā ‘‘samaggamhayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘vattanti bhaginiyo aṭṭha garudhammā’’ti punapi pucchitvā ‘‘vattantayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘eso bhaginiyo ovādo’’ti niyyādeyya. ‘‘Na vattantayyā’’ti yadi vadeyyuṃ, ‘‘vassasatūpasampannāyā’’tiādinā aṭṭhagarudhammapāḷibhāsanavasena ovādaṃ kareyyāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘osārentova te dhamme ovadeyyā’’ti.
൧൧൨൭. അഞ്ഞേന ധമ്മേനാതി സുത്തന്തേന വാ അഭിധമ്മേന വാ. ഏകതോഉപസമ്പന്നന്തി ഭിക്ഖുനിസങ്ഘേയേവ ഉപസമ്പന്നം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ ഏകതോഉപസമ്പന്നായാ’’തി. തഥാതി ഓവദന്തസ്സ ദുക്കടന്തി ദസ്സേതി.
1127.Aññena dhammenāti suttantena vā abhidhammena vā. Ekatoupasampannanti bhikkhunisaṅgheyeva upasampannaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhikkhunīnaṃ santike ekatoupasampannāyā’’ti. Tathāti ovadantassa dukkaṭanti dasseti.
൧൧൨൮. ഭിക്ഖൂനം സന്തികേയേവ ഉപസമ്പന്നന്തി മഹാപജാപതിയാ ഗോതമിയാ സദ്ധിം പബ്ബജിതാ പഞ്ചസതാ സാകിയാനിയോ സങ്ഗണ്ഹാതി. ലിങ്ഗവിപല്ലാസേ ഉപസമ്പന്നഭിക്ഖുനോ ലിങ്ഗപരിവത്തനേ സതി തഥാ പാചിത്തി ഏവ പകാസിതാതി അത്ഥോ.
1128.Bhikkhūnaṃ santikeyeva upasampannanti mahāpajāpatiyā gotamiyā saddhiṃ pabbajitā pañcasatā sākiyāniyo saṅgaṇhāti. Liṅgavipallāse upasampannabhikkhuno liṅgaparivattane sati tathā pācitti eva pakāsitāti attho.
൧൧൨൯. ഓവാദം അനിയ്യാദേത്വാതി ‘‘വത്തന്തി ഭഗിനിയോ അട്ഠ ഗരുധമ്മാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘വത്തന്തയ്യാ’’തി വുത്തേതി ഏത്ഥാപി സോയേവത്ഥോ.
1129.Ovādaṃaniyyādetvāti ‘‘vattanti bhaginiyo aṭṭha garudhammā’’ti pucchitvā ‘‘vattantayyā’’ti vutteti etthāpi soyevattho.
൧൧൩൦. ഗരുധമ്മേഹി ഓവദതോ ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1130. Garudhammehi ovadato dukkaṭanti yojanā.
൧൧൩൧. അഗണ്ഹന്തസ്സ ഓവാദന്തി ഏത്ഥ ഓവാദത്ഥം യാചനസന്ദേസോ തദത്ഥതായ ഓവാദോതി ഗഹിതോതി ഓവാദസാസനം അസമ്പടിച്ഛന്തസ്സാതി അത്ഥോ. അപച്ചാഹരതോപി തന്തി തം അത്തനാ ഗഹിതം ഓവാദസാസനം ഉപോസഥഗ്ഗേ ആരോചേത്വാ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസകേന ദിന്നം പടിസാസനം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘസ്സ നേത്വാ അവദന്തസ്സാപി. ബാലന്തി സാസനസമ്പടിച്ഛനഞ്ച ഉപോസഥഗ്ഗം നേത്വാ ആരോചനഞ്ച പടിസാസനം ഹരിത്വാ പാടിപദേ ഭിക്ഖുനിസങ്ഘഗണപുഗ്ഗലാനം യഥാനുരൂപം പച്ചാരോചനഞ്ച കാതും അജാനനതായ ബാലം. ഗിലാനന്തി ഉപോസഥഗ്ഗം ഗന്ത്വാപി ആരോചനസ്സ ബാധകേന ഗേലഞ്ഞേന സമന്നാഗതം ഗിലാനം. ഗമികന്തി പാടിപദം അനിസീദിത്വാ ഗന്തബ്ബം അച്ചായികഗമനം ഗമികഞ്ച ഠപേത്വാ ദുക്കടം സിയാതി സമ്ബന്ധോ.
1131.Agaṇhantassa ovādanti ettha ovādatthaṃ yācanasandeso tadatthatāya ovādoti gahitoti ovādasāsanaṃ asampaṭicchantassāti attho. Apaccāharatopi tanti taṃ attanā gahitaṃ ovādasāsanaṃ uposathagge ārocetvā pātimokkhuddesakena dinnaṃ paṭisāsanaṃ bhikkhunisaṅghassa netvā avadantassāpi. Bālanti sāsanasampaṭicchanañca uposathaggaṃ netvā ārocanañca paṭisāsanaṃ haritvā pāṭipade bhikkhunisaṅghagaṇapuggalānaṃ yathānurūpaṃ paccārocanañca kātuṃ ajānanatāya bālaṃ. Gilānanti uposathaggaṃ gantvāpi ārocanassa bādhakena gelaññena samannāgataṃ gilānaṃ. Gamikanti pāṭipadaṃ anisīditvā gantabbaṃ accāyikagamanaṃ gamikañca ṭhapetvā dukkaṭaṃ siyāti sambandho.
൧൧൩൨. കമ്മസ്മിന്തി ഏത്ഥ കമ്മ-സദ്ദേന ഭിക്ഖുനോവാദകസ്സ ഞത്തിചതുത്ഥേന കമ്മേന ദിന്നം സമ്മുതികമ്മം അധിപ്പേതന്തി അട്ഠകഥായം വുത്തം. ഞത്തിം, കമ്മവാചഞ്ച പരിഹാപേത്വാ, പരിവത്തേത്വാ വാ കതം ചേ, അധമ്മകമ്മം നാമ. വഗ്ഗേതി ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദസ്സ അനാഹരണേന വാ സന്നിപതിതാനം ഉക്കോടേന വാ വഗ്ഗേ സതി. തികപാചിത്തിയം സിയാതി ‘‘അധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, വേമതികോ ഓവദതി, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൫൦) അധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞിപക്ഖേ വുത്തപാചിത്തിയത്തയം ഹോതി.
1132.Kammasminti ettha kamma-saddena bhikkhunovādakassa ñatticatutthena kammena dinnaṃ sammutikammaṃ adhippetanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ñattiṃ, kammavācañca parihāpetvā, parivattetvā vā kataṃ ce, adhammakammaṃ nāma. Vaggeti chandārahānaṃ chandassa anāharaṇena vā sannipatitānaṃ ukkoṭena vā vagge sati. Tikapācittiyaṃ siyāti ‘‘adhammakamme adhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī ovadati, vematiko ovadati, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) adhammakamme adhammakammasaññipakkhe vuttapācittiyattayaṃ hoti.
൧൧൩൩. അധമ്മേ പന കമ്മസ്മിം വേമതികസ്സാപീതി യോജനാ. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘വഗ്ഗേ ഭിക്ഖുനിസങ്ഘസ്മിം, തികപാചിത്തിയം സിയാ’’തി ഇദം സങ്ഗണ്ഹാതി. കിം വുത്തം ഹോതി? അധമ്മകമ്മേ വേമതികപക്ഖേ ‘‘വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൫൦) അധമ്മികകമ്മേയേവ വിമതിവാരേ വുത്തതികപാചിത്തിയം ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ധമ്മകമ്മന്തി സഞ്ഞിനോ’’തി ഇമിനാപി ‘‘അധമ്മേ പന കമ്മസ്മി’’ന്തി ഇദം യോജേതബ്ബം, ‘‘തഥാ’’തി സമ്ബന്ധോ, തേന ‘‘വഗ്ഗേ’’തിആദികം സങ്ഗണ്ഹാതി. ‘‘അധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൫൦) വുത്തം തികപാചിത്തിയം ഹോതി. ഏവമേതാ പാചിത്തിയോ സന്ധായാഹ ‘‘നവ പാചിത്തിയോ വുത്താ’’തി.
1133. Adhamme pana kammasmiṃ vematikassāpīti yojanā. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘vagge bhikkhunisaṅghasmiṃ, tikapācittiyaṃ siyā’’ti idaṃ saṅgaṇhāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Adhammakamme vematikapakkhe ‘‘vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) adhammikakammeyeva vimativāre vuttatikapācittiyaṃ hotīti vuttaṃ hoti. ‘‘Dhammakammanti saññino’’ti imināpi ‘‘adhamme pana kammasmi’’nti idaṃ yojetabbaṃ, ‘‘tathā’’ti sambandho, tena ‘‘vagge’’tiādikaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Adhammakamme dhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī ovadati, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150) vuttaṃ tikapācittiyaṃ hoti. Evametā pācittiyo sandhāyāha ‘‘nava pācittiyo vuttā’’ti.
ഇമസ്മിം വിയ അധമ്മകമ്മവാരേ ‘‘സമഗ്ഗേ ഭിക്ഖുനിസങ്ഘസ്മി’’ന്തി വികപ്പേ ച ഏവമേവ നവ പാചിത്തിയോ ഹോന്തീതി അതിദിസന്തോ ‘‘സമഗ്ഗേപി ച തത്തകാ’’തി ആഹ. യഥാഹ ‘‘അധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. അധമ്മകമ്മേ വേമതികോ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. അധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൫൦).
Imasmiṃ viya adhammakammavāre ‘‘samagge bhikkhunisaṅghasmi’’nti vikappe ca evameva nava pācittiyo hontīti atidisanto ‘‘samaggepi ca tattakā’’ti āha. Yathāha ‘‘adhammakamme adhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassa. Adhammakamme vematiko samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassa. Adhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 150).
൧൧൩൪. ദ്വിന്നം നവകാനം വസാതി യഥാദസ്സിതം വഗ്ഗനവകം, സമഗ്ഗനവകന്തി ദ്വിന്നം നവകാനം വസേന. താതി പാചിത്തിയോ.
1134.Dvinnaṃ navakānaṃ vasāti yathādassitaṃ vagganavakaṃ, samagganavakanti dvinnaṃ navakānaṃ vasena. Tāti pācittiyo.
‘‘ധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ധമ്മകമ്മേ വേമതികോ വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ വഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി വഗ്ഗപക്ഖേ നവ ദുക്കടാനി. ‘‘ധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ധമ്മകമ്മേ വേമതികോ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ, സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം വഗ്ഗസഞ്ഞീ, വേമതികോ ഓവദതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ സമഗ്ഗം ഭിക്ഖുനിസങ്ഘം സമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഓവദതി, അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ ൧൫൧) ഏത്ഥ അന്തേ വുത്തം അനാപത്തിവാരം വിനാ അവസേസേസു അട്ഠസു വാരേസു സമഗ്ഗപക്ഖേ അട്ഠ ദുക്കടാനി. ഏവം പുരിമാനി നവ, ഇമാനി അട്ഠാതി ധമ്മകമ്മപക്ഖേ സത്തരസ ദുക്കടാനി ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘ദുക്കടം ധമ്മകമ്മേപി, സത്തരസവിധം സിയാ’’തി.
‘‘Dhammakamme adhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme vematiko vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī vaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassā’’ti vaggapakkhe nava dukkaṭāni. ‘‘Dhammakamme adhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme vematiko samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko, samaggasaññī ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ vaggasaññī, vematiko ovadati, āpatti dukkaṭassa. Dhammakamme dhammakammasaññī samaggaṃ bhikkhunisaṅghaṃ samaggasaññī ovadati, anāpattī’’ti (pāci. 151) ettha ante vuttaṃ anāpattivāraṃ vinā avasesesu aṭṭhasu vāresu samaggapakkhe aṭṭha dukkaṭāni. Evaṃ purimāni nava, imāni aṭṭhāti dhammakammapakkhe sattarasa dukkaṭāni hontīti āha ‘‘dukkaṭaṃ dhammakammepi, sattarasavidhaṃ siyā’’ti.
൧൧൩൫. ‘‘ഓസാരേഹീ’’തി വുത്തോ കഥേതി വാതി യോജനാ. ‘‘അട്ഠഗരുധമ്മം കഥേഹീ’’തി വുത്തോ തം കഥേതി വാ. പഞ്ഹം പുട്ഠോ കഥേതി വാതി അട്ഠഗരുധമ്മവിസയേ പഞ്ഹം പുട്ഠോ തമേവ വദതി വാ. സിക്ഖമാനായ കഥേതി വാതി സമ്ബന്ധോ. സിക്ഖമാനായ അട്ഠഗരുധമ്മേ കഥേതി വാ, നേവ ദോസോതി അത്ഥോ. ഉമ്മത്തകാദിനോ കഥയതോ നേവ ദോസോതി യോജനാ.
1135. ‘‘Osārehī’’ti vutto katheti vāti yojanā. ‘‘Aṭṭhagarudhammaṃ kathehī’’ti vutto taṃ katheti vā. Pañhaṃ puṭṭho katheti vāti aṭṭhagarudhammavisaye pañhaṃ puṭṭho tameva vadati vā. Sikkhamānāya katheti vāti sambandho. Sikkhamānāya aṭṭhagarudhamme katheti vā, neva dosoti attho. Ummattakādino kathayato neva dosoti yojanā.
൧൧൩൬. ഇദാനി തിണ്ണമ്പി ബഹുസ്സുതാനം ലക്ഖണേ ഏകത്ഥ ദസ്സിതേ ഭിക്ഖുനോവാദകസ്സ വിസേസോ സുവിഞ്ഞേയ്യോ ഹോതീതി തം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വാചുഗ്ഗതാവ കാതബ്ബാ’’തിആദി. ദ്വേ മാതികാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാ കാതബ്ബാതി യോജനാ. ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേ മാതികാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാവ കാതബ്ബാതി യോജനാ, ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗമാതികാ പഗുണാ കത്വാ താസം അട്ഠകഥം ഉഗ്ഗഹേത്വാ പാളിതോ, അത്ഥതോ ച വചനപഥാരുള്ഹാ വോഹാരക്ഖമായേവ കാതബ്ബാതി വുത്തം ഹോതി. ചത്താരോ ഭാണവാരാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാവ കാതബ്ബാതി പകാസിതാതി യോജനാ. ‘‘പഗുണാ’’തി ഇമിനാ പാളിയം പഗുണം കത്വാ ധാരേത്വാ പരിപുച്ഛിതബ്ബന്തി ദസ്സേതി. ‘‘വാചുഗ്ഗതാവ കാതബ്ബാ’’തി ഇമിനാ തദത്ഥം സുത്വാ ധാരേത്വാ പരിപുച്ഛിതബ്ബമേവാതി ദസ്സേതി.
1136. Idāni tiṇṇampi bahussutānaṃ lakkhaṇe ekattha dassite bhikkhunovādakassa viseso suviññeyyo hotīti taṃ dassetumāha ‘‘vācuggatāva kātabbā’’tiādi. Dve mātikā paguṇā vācuggatā kātabbāti yojanā. Bhikkhubhikkhunivibhaṅge mātikā paguṇā vācuggatāva kātabbāti yojanā, bhikkhubhikkhunivibhaṅgamātikā paguṇā katvā tāsaṃ aṭṭhakathaṃ uggahetvā pāḷito, atthato ca vacanapathāruḷhā vohārakkhamāyeva kātabbāti vuttaṃ hoti. Cattāro bhāṇavārā paguṇā vācuggatāva kātabbāti pakāsitāti yojanā. ‘‘Paguṇā’’ti iminā pāḷiyaṃ paguṇaṃ katvā dhāretvā paripucchitabbanti dasseti. ‘‘Vācuggatāva kātabbā’’ti iminā tadatthaṃ sutvā dhāretvā paripucchitabbamevāti dasseti.
൧൧൩൭. പരികഥത്ഥായാതി സമ്പത്താനം ധമ്മകഥനത്ഥായ. കഥാമഗ്ഗോതി മഹാസുദസ്സനകഥാമഗ്ഗോ. മങ്ഗല…പേ॰… അനുമോദനാതി അഗ്ഗസ്സ ദാനാദിമങ്ഗലേസു ഭത്താനുമോദനാസങ്ഖാതാ ദാനകഥാ ച, കുമാരമങ്ഗലാദീസു മഹാമങ്ഗലസുത്താദിമങ്ഗലാനുമോദനാ ച, അമങ്ഗലം നാമ കാലകിരിയാ, തത്ഥ മതകഭത്താദീസു തിരോകുട്ടാദികഥാ ചാതി ഏവം തിസ്സോയേവാനുമോദനാ.
1137.Parikathatthāyāti sampattānaṃ dhammakathanatthāya. Kathāmaggoti mahāsudassanakathāmaggo. Maṅgala…pe… anumodanāti aggassa dānādimaṅgalesu bhattānumodanāsaṅkhātā dānakathā ca, kumāramaṅgalādīsu mahāmaṅgalasuttādimaṅgalānumodanā ca, amaṅgalaṃ nāma kālakiriyā, tattha matakabhattādīsu tirokuṭṭādikathā cāti evaṃ tissoyevānumodanā.
൧൧൩൮. ഉപോസഥാദിഅത്ഥായാതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന പവാരണാദീനം സങ്ഗഹോ. കമ്മാകമ്മവിനിച്ഛയോതി കമ്മവഗ്ഗേ വുത്തവിനിച്ഛയോ, പരിവാരേ കമ്മവഗ്ഗേ ആഗതഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകകമ്മവിനിച്ഛയോതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘കമ്മട്ഠാന’’ന്തി ഇമിനാ ‘‘ഉത്തമത്ഥസ്സ പാപക’’ന്തി വക്ഖമാനത്താ വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനമാഹ. വിപസ്സനാവസേന ഉഗ്ഗണ്ഹന്തേന ച ധാതുവവത്ഥാനമുഖേന ഉഗ്ഗഹേതബ്ബന്തി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. ഉത്തമത്ഥസ്സാതി അരഹത്തസ്സ.
1138.Uposathādiatthāyāti ettha ādi-saddena pavāraṇādīnaṃ saṅgaho. Kammākammavinicchayoti kammavagge vuttavinicchayo, parivāre kammavagge āgatakhuddānukhuddakakammavinicchayoti vuttaṃ hoti. ‘‘Kammaṭṭhāna’’nti iminā ‘‘uttamatthassa pāpaka’’nti vakkhamānattā vipassanākammaṭṭhānamāha. Vipassanāvasena uggaṇhantena ca dhātuvavatthānamukhena uggahetabbanti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Uttamatthassāti arahattassa.
൧൧൩൯. ഏത്തകം ഉഗ്ഗഹേത്വാന ബഹുസ്സുതോതി യഥാവുത്തധമ്മാനം ഉഗ്ഗഹിതത്താ ബഹുസ്സുതോ. പഞ്ചവസ്സോതി ഉപസമ്പദതോ പട്ഠായ പരിപുണ്ണപഞ്ചസംവച്ഛരോ. ‘‘ദസവസ്സോ’’തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. സംവച്ഛരവസേന പഞ്ചവസ്സേസു പരിപുണ്ണേസു വുത്ഥവസ്സവസേന അപരിപുണ്ണേസുപി പഞ്ചവസ്സോയേവ. ഇതരഥാ ഊനപഞ്ചവസ്സോതി വേദിതബ്ബോ. പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സൂപസമ്പദാദീസു വിയ കേചി സംവച്ഛരഗണനം അവിചാരേത്വാ ‘‘പഞ്ചവസ്സോ’’തിവചനസാമഞ്ഞേന വുത്ഥവസ്സഗണനമേവ ഗണ്ഹന്തി, തദയുത്തം. തഥാ ഗഹണേസു യുത്തി വാ മഗ്ഗിതബ്ബാ. മുഞ്ചിത്വാ നിസ്സയന്തി നിസ്സയവാസം ജഹിത്വാ. ഇസ്സരോതി നിസ്സയാചരിയവിരഹേന ഇസ്സരോ, ഇമിനാ നിസ്സയമുത്തലക്ഖണം ദസ്സിതം.
1139.Ettakaṃ uggahetvāna bahussutoti yathāvuttadhammānaṃ uggahitattā bahussuto. Pañcavassoti upasampadato paṭṭhāya paripuṇṇapañcasaṃvaccharo. ‘‘Dasavasso’’ti etthāpi eseva nayo. Saṃvaccharavasena pañcavassesu paripuṇṇesu vutthavassavasena aparipuṇṇesupi pañcavassoyeva. Itarathā ūnapañcavassoti veditabbo. Paripuṇṇavīsativassūpasampadādīsu viya keci saṃvaccharagaṇanaṃ avicāretvā ‘‘pañcavasso’’tivacanasāmaññena vutthavassagaṇanameva gaṇhanti, tadayuttaṃ. Tathā gahaṇesu yutti vā maggitabbā. Muñcitvā nissayanti nissayavāsaṃ jahitvā. Issaroti nissayācariyavirahena issaro, iminā nissayamuttalakkhaṇaṃ dassitaṃ.
൧൧൪൦. ദ്വേ വിഭങ്ഗാതി ഭിക്ഖുഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗദ്വയം. ഇധ ‘‘വാചുഗ്ഗതാ’’തി ഇദം പരിപുച്ഛമ്പി സന്ധായാഹാതിപി വുത്തം. തേനാഹ സാരത്ഥദീപനിയം ‘‘ദ്വേ വിഭങ്ഗാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാ കാതബ്ബാ’തിഇദം പരിപുച്ഛാവസേന ഉഗ്ഗഹണമ്പി സന്ധായ വുത്ത’ന്തി വദന്തീ’’തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പാചിത്തിയ ൩.൧൪൫-൧൪൭). ബ്യഞ്ജനാദിതോതി ഏത്ഥ ബ്യഞ്ജനം നാമ പദം, ആദി-സദ്ദേന സങ്ഗഹിതം അനുബ്യഞ്ജനം നാമ അക്ഖരം, പദക്ഖരാനി അപരിഹാപേത്വാതി വുത്തം ഹോതി. ചതൂസ്വപി നികായേസൂതി ദീഘമജ്ഝിമസംയുത്ത അങ്ഗുത്തരനികായേസു, നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം. ഏകോ വാ നികായോ പോത്ഥകോപി ച ഏകോതി യോജനാ. അപി-സദ്ദേന ഖുദ്ദകനികായസ്സാപി സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘പി വാ’’തി ഇമിനാ ഖുദ്ദകനികായേ ജാതകഭാണകേന സാട്ഠകഥം ജാതകം ഉഗ്ഗഹേത്വാപി ധമ്മപദം സഹ വത്ഥുനാ ഉഗ്ഗഹേതബ്ബമേവാതി ദസ്സിതേ ദ്വേ പോത്ഥകേ സമുച്ചിനോതി, ചത്താരി ഖന്ധകവത്താനി വാ.
1140.Dvevibhaṅgāti bhikkhubhikkhunivibhaṅgadvayaṃ. Idha ‘‘vācuggatā’’ti idaṃ paripucchampi sandhāyāhātipi vuttaṃ. Tenāha sāratthadīpaniyaṃ ‘‘dve vibhaṅgā paguṇā vācuggatā kātabbā’tiidaṃ paripucchāvasena uggahaṇampi sandhāya vutta’nti vadantī’’ti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.145-147). Byañjanāditoti ettha byañjanaṃ nāma padaṃ, ādi-saddena saṅgahitaṃ anubyañjanaṃ nāma akkharaṃ, padakkharāni aparihāpetvāti vuttaṃ hoti. Catūsvapi nikāyesūti dīghamajjhimasaṃyutta aṅguttaranikāyesu, niddhāraṇe bhummaṃ. Eko vā nikāyo potthakopi ca ekoti yojanā. Api-saddena khuddakanikāyassāpi saṅgaho veditabbo. ‘‘Pi vā’’ti iminā khuddakanikāye jātakabhāṇakena sāṭṭhakathaṃ jātakaṃ uggahetvāpi dhammapadaṃ saha vatthunā uggahetabbamevāti dassite dve potthake samuccinoti, cattāri khandhakavattāni vā.
൧൧൪൨. ദിസാപാമോക്ഖോ യത്ഥ യത്ഥ വസതി, തസ്സാ തസ്സാദിസായ പാമോക്ഖോ പധാനോ. യേനകാമംഗമോതി യത്ഥ കത്ഥചി ദിസാഭാഗേ യഥാകാമം വുത്തികോ ഹോതീതി അത്ഥോ . പരിസം ഉപട്ഠാപേതും കാമം ലഭതേ ഇസ്സരോതി യോജനാ, ഇസ്സരോ ഹുത്വാ ഭിക്ഖുപരിസായ അത്താനം ഉപട്ഠാപേതും യഥാരുചിയാ ലഭതീതി അത്ഥോ. ഏത്താവതാ പരിസൂപട്ഠാപകലക്ഖണം വുത്തം.
1142.Disāpāmokkho yattha yattha vasati, tassā tassādisāya pāmokkho padhāno. Yenakāmaṃgamoti yattha katthaci disābhāge yathākāmaṃ vuttiko hotīti attho . Parisaṃ upaṭṭhāpetuṃ kāmaṃ labhate issaroti yojanā, issaro hutvā bhikkhuparisāya attānaṃ upaṭṭhāpetuṃ yathāruciyā labhatīti attho. Ettāvatā parisūpaṭṭhāpakalakkhaṇaṃ vuttaṃ.
൧൧൪൩. വാചുഗ്ഗന്തി വാചുഗ്ഗതം. ഏത്ഥ ച ‘‘ഇദാനി അയം ഭണ്ഡപാഥാവിധി ന ഹോതീതി മിഹകപരിപുച്ഛനകഥാനുരൂപതോ അത്ഥകരണം ന വാചുഗ്ഗതകരണം നാമാതി വിഞ്ഞായതീ’’തി നിസ്സന്ദേഹേ വുത്തം. ഇമിനാ യഥാവുത്തം ദുതിയങ്ഗമേവ സങ്ഗഹിതം.
1143.Vācugganti vācuggataṃ. Ettha ca ‘‘idāni ayaṃ bhaṇḍapāthāvidhi na hotīti mihakaparipucchanakathānurūpato atthakaraṇaṃ na vācuggatakaraṇaṃ nāmāti viññāyatī’’ti nissandehe vuttaṃ. Iminā yathāvuttaṃ dutiyaṅgameva saṅgahitaṃ.
൧൧൪൪. അസ്സാതി ഇമസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ. അസമ്മതതാദീനി തീണി അങ്ഗാനീതി അത്തനോ അസമ്മതതാ, ഭിക്ഖുനിയാ പരിപുണ്ണൂപസമ്പന്നതാ, ഓവാദവസേന അട്ഠഗരുധമ്മഭണനന്തി ഇമാനി തീണി അങ്ഗാനി.
1144.Assāti imassa sikkhāpadassa. Asammatatādīni tīṇi aṅgānīti attano asammatatā, bhikkhuniyā paripuṇṇūpasampannatā, ovādavasena aṭṭhagarudhammabhaṇananti imāni tīṇi aṅgāni.
ഓവാദകഥാവണ്ണനാ.
Ovādakathāvaṇṇanā.
൧൧൪൬. തികപാചിത്തിയന്തി ‘‘അത്ഥങ്ഗതേ സൂരിയേ അത്ഥങ്ഗതസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അനത്ഥങ്ഗതസഞ്ഞീ’’തി വികപ്പത്തയേ. ഏകതോഉപസമ്പന്നന്തി ഭിക്ഖുനിസങ്ഘേ ഉപസമ്പന്നം. ‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഉപസമ്പന്നം പന ഓവദതോ പാചിത്തിയമേവാ’’തി അട്ഠകഥായം വുത്തം.
1146.Tikapācittiyanti ‘‘atthaṅgate sūriye atthaṅgatasaññī, vematiko, anatthaṅgatasaññī’’ti vikappattaye. Ekatoupasampannanti bhikkhunisaṅghe upasampannaṃ. ‘‘Bhikkhusaṅghe upasampannaṃ pana ovadato pācittiyamevā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
൧൧൪൮. ഉദ്ദേസാദിനയേനാതി ‘‘അനാപത്തി ഉദ്ദേസം ദേന്തോ, പരിപുച്ഛം ദേന്തോ’’തിആദിനാ അനാപത്തിവാരനയേന. അസ്സാതി ഭിക്ഖുസ്സ.
1148.Uddesādinayenāti ‘‘anāpatti uddesaṃ dento, paripucchaṃ dento’’tiādinā anāpattivāranayena. Assāti bhikkhussa.
അത്ഥങ്ഗതസൂരിയകഥാവണ്ണനാ.
Atthaṅgatasūriyakathāvaṇṇanā.
൧൧൪൯. ‘‘സചേ അസമ്മതോ’’തി വക്ഖമാനത്താ ഓവദന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘സമ്മതസ്സാ’’തി ലബ്ഭതി. ഭിക്ഖുനുപസ്സയന്തി ഭിക്ഖുനിവിഹാരം. അഞ്ഞത്ര കാലാതി ‘‘തത്ഥായം സമയോ , ഗിലാനാ ഹോതി ഭിക്ഖുനീ’’തി വുത്തകാലതോ അഞ്ഞത്ര. ‘‘ഗിലാനാ നാമ ഭിക്ഖുനീ ന സക്കോതി ഓവാദായ വാ സംവാസായ വാ ഗന്തു’’ന്തി (പാചി॰ ൧൬൧) ദസ്സിതേ ഗിലാനകാലേ അനാപത്തീതി വുത്തം ഹോതി.
1149. ‘‘Sace asammato’’ti vakkhamānattā ovadantassāti ettha ‘‘sammatassā’’ti labbhati. Bhikkhunupassayanti bhikkhunivihāraṃ. Aññatra kālāti ‘‘tatthāyaṃ samayo , gilānā hoti bhikkhunī’’ti vuttakālato aññatra. ‘‘Gilānā nāma bhikkhunī na sakkoti ovādāya vā saṃvāsāya vā gantu’’nti (pāci. 161) dassite gilānakāle anāpattīti vuttaṃ hoti.
൧൧൫൦. പാചിത്തിയദ്വയം ഹോതീതി പഠമസിക്ഖാപദേന, ഇമിനാ ച സിക്ഖാപദേന ദ്വേ പാചിത്തിയാനി ഹോന്തീതി. ‘‘തീണിപി പാചിത്തിയാനീ’’തി യോജേതബ്ബാ, പഠമദുതിയതതിയേഹി സിക്ഖാപദേഹി തീണി പാചിത്തിയാനി ഹോന്തീതി അത്ഥോ.
1150.Pācittiyadvayaṃ hotīti paṭhamasikkhāpadena, iminā ca sikkhāpadena dve pācittiyāni hontīti. ‘‘Tīṇipi pācittiyānī’’ti yojetabbā, paṭhamadutiyatatiyehi sikkhāpadehi tīṇi pācittiyāni hontīti attho.
൧൧൫൧. അഞ്ഞേന ധമ്മേനാതി ഗരുധമ്മതോ അഞ്ഞേന ബുദ്ധവചനേന. ദുക്കടദ്വയന്തി അസമ്മതഭിക്ഖുനുപസ്സയഗമനമൂലകം ദുക്കടദ്വയം. ഭിക്ഖുനോതി അസമ്മതസ്സ ‘‘സമ്മതസ്സാപീ’’തി വക്ഖമാനത്താ. ‘‘അട്ഠഹി വാ ഗരുധമ്മേഹി അഞ്ഞേന വാ ധമ്മേന ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൫൫) അത്ഥങ്ഗതസിക്ഖാപദേ വുത്തത്താ ‘‘രത്തിഹേതുക’’ന്തി ആഹ, രത്തിഓവാദനമൂലന്തി അത്ഥോ.
1151.Aññena dhammenāti garudhammato aññena buddhavacanena. Dukkaṭadvayanti asammatabhikkhunupassayagamanamūlakaṃ dukkaṭadvayaṃ. Bhikkhunoti asammatassa ‘‘sammatassāpī’’ti vakkhamānattā. ‘‘Aṭṭhahi vā garudhammehi aññena vā dhammena ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 155) atthaṅgatasikkhāpade vuttattā ‘‘rattihetuka’’nti āha, rattiovādanamūlanti attho.
൧൧൫൨. പാചിത്തിയദ്വയന്തി ദുതിയതതിയമൂലകം. ഗരുധമ്മേന ഓവാദോ ഗരുധമ്മോ, സോ നിദാനം യസ്സ പാചിത്തിയസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. സമ്മതത്താ ഗരുധമ്മനിദാനസ്സ പാചിത്തിയസ്സ അഭാവതോതി സമ്ബന്ധോ. ഇമിനാ പഠമസിക്ഖാപദേന അനാപത്തിഭാവം ദസ്സേതി.
1152.Pācittiyadvayanti dutiyatatiyamūlakaṃ. Garudhammena ovādo garudhammo, so nidānaṃ yassa pācittiyassāti viggaho. Sammatattā garudhammanidānassa pācittiyassa abhāvatoti sambandho. Iminā paṭhamasikkhāpadena anāpattibhāvaṃ dasseti.
൧൧൫൩. തസ്സേവാതി സമ്മതസ്സേവ. ദുക്കടം ഇമിനാ തതിയസിക്ഖാപദേന. അനാപത്തി പഠമസിക്ഖാപദേന, തേനേവാഹ ‘‘സമ്മതത്താ’’തി. പാചിത്തി ദുതിയസിക്ഖാപദേന, തേനേവാഹ ‘‘രത്തിയ’’ന്തി.
1153.Tassevāti sammatasseva. Dukkaṭaṃ iminā tatiyasikkhāpadena. Anāpatti paṭhamasikkhāpadena, tenevāha ‘‘sammatattā’’ti. Pācitti dutiyasikkhāpadena, tenevāha ‘‘rattiya’’nti.
൧൧൫൪. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നായ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ ഭിക്ഖുനുപസ്സയം ഉപസങ്കമിത്വാ അഞ്ഞത്ര സമയാ ഓവദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൬൨) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. ഇതരദ്വയേതി ‘‘അനുപസമ്പന്നായ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. അനുപസമ്പന്നായ വേമതികോ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൬൨) ദസ്സിതേ ഇതരദ്വയേ. ഓവദന്തസ്സാതി യേന കേനചി ഓവദന്തസ്സ.
1154.Tikapācittiyaṃvuttanti ‘‘upasampannāya upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī bhikkhunupassayaṃ upasaṅkamitvā aññatra samayā ovadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 162) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Itaradvayeti ‘‘anupasampannāya upasampannasaññī, āpatti dukkaṭassa. Anupasampannāya vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 162) dassite itaradvaye. Ovadantassāti yena kenaci ovadantassa.
൧൧൫൫. തികപാചിത്തിയം, ദുക്കടട്ഠാനേ ദുക്കടമേവ ഹോതീതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘തഥാ’’തി. ഭിക്ഖുനുപസ്സയം ഗന്ത്വാ അഞ്ഞേന ധമ്മേന ഓവദന്തസ്സ തഥാതി യോജനാ.
1155. Tikapācittiyaṃ, dukkaṭaṭṭhāne dukkaṭameva hotīti dassetumāha ‘‘tathā’’ti. Bhikkhunupassayaṃ gantvā aññena dhammena ovadantassa tathāti yojanā.
ഭിക്ഖുനുപസ്സയകഥാവണ്ണനാ.
Bhikkhunupassayakathāvaṇṇanā.
൧൧൫൬. ചീവരാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന പിണ്ഡപാതാദിഇതരപച്ചയത്തയഞ്ച സക്കാരഗരുകാരമാനനവന്ദനപൂജനാനി ച സങ്ഗഹിതാനി. സമ്മതേതി ഭിക്ഖുനോവാദകസമ്മുതിയാ സമ്മതേ.
1156.Cīvarādīnanti ādi-saddena piṇḍapātādiitarapaccayattayañca sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni ca saṅgahitāni. Sammateti bhikkhunovādakasammutiyā sammate.
൧൧൫൭. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ ഏവം വദതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൬൭) തികപാചിത്തിയം പാളിയം ദസ്സിതമേവ. ഇധ കമ്മം നാമ യഥാവുത്തം സമ്മുതികമ്മം. അധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞിവേമതികഅധമ്മകമ്മസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം. വീസതിവസ്സോ വാ അതിരേകവീസതിവസ്സോ വാതി സമ്മുതിയാ അങ്ഗാനി.
1157.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī, vematiko, adhammakammasaññī evaṃ vadati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 167) tikapācittiyaṃ pāḷiyaṃ dassitameva. Idha kammaṃ nāma yathāvuttaṃ sammutikammaṃ. Adhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. Vīsativasso vā atirekavīsativasso vāti sammutiyā aṅgāni.
൧൧൫൮. ‘‘സമ്മതം അനുപസമ്പന്ന’’ന്തി കം സന്ധായാഹാതി ചേ? സമ്മതേന ഹുത്വാ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ സാമണേരഭാവമുപഗതം സന്ധായ വുത്തം. ആമിസത്ഥായാതി ചീവരാദീനമത്ഥായ.
1158. ‘‘Sammataṃ anupasampanna’’nti kaṃ sandhāyāhāti ce? Sammatena hutvā sikkhaṃ paccakkhāya sāmaṇerabhāvamupagataṃ sandhāya vuttaṃ. Āmisatthāyāti cīvarādīnamatthāya.
ആമിസകഥാവണ്ണനാ.
Āmisakathāvaṇṇanā.
൧൧൬൨. ഭിക്ഖുനിയാ ദിന്നന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി വത്തബ്ബം. ഭിക്ഖുനാ ദിന്നന്തി യോജനാ. ‘‘ഭിക്ഖുനിയാ’’തി സേസോ . തത്ഥാതി ചീവരപടിഗ്ഗഹണസിക്ഖാപദേ. സൂചിതാതി പകാസിതാ.
1162.Bhikkhuniyā dinnanti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti vattabbaṃ. Bhikkhunā dinnanti yojanā. ‘‘Bhikkhuniyā’’ti seso . Tatthāti cīvarapaṭiggahaṇasikkhāpade. Sūcitāti pakāsitā.
ചീവരദാനകഥാവണ്ണനാ.
Cīvaradānakathāvaṇṇanā.
൧൧൬൩. അഞ്ഞാതികായ ഭിക്ഖുനിയാ ചീവരന്തി യോജനാ.
1163. Aññātikāya bhikkhuniyā cīvaranti yojanā.
൧൧൬൪. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ.
1164.Etthāti imasmiṃ sikkhāpade.
൧൧൬൫. സൂചിം ചീവരം പവേസേത്വാതി സമ്ബന്ധോ. സൂചിനീഹരണേതി ചീവരതോ.
1165. Sūciṃ cīvaraṃ pavesetvāti sambandho. Sūcinīharaṇeti cīvarato.
൧൧൬൬. പയോഗസ്സ വസാതി ഏകക്ഖണേ ബഹൂ ആവുണിത്വാ സൂചിയാ നീഹരണപയോഗഗണനായ. ബഹൂ പാചിത്തിയോതി യോജനാ, പയോഗപ്പമാണാപത്തിയോ ഹോന്തീതി അത്ഥോ.
1166.Payogassa vasāti ekakkhaṇe bahū āvuṇitvā sūciyā nīharaṇapayogagaṇanāya. Bahū pācittiyoti yojanā, payogappamāṇāpattiyo hontīti attho.
൧൧൬൯. അനേകാ പാചിത്തിയാപത്തീ ഹോന്തീതി യോജനാ. ആരപഥേതി സൂചിമഗ്ഗേ. ദുതിയേ പഥേതി ഏത്ഥ ആര-സദ്ദോ ഗാഥാബന്ധസുഖത്ഥം ലുത്തോതി വേദിതബ്ബോ.
1169. Anekā pācittiyāpattī hontīti yojanā. Ārapatheti sūcimagge. Dutiye patheti ettha āra-saddo gāthābandhasukhatthaṃ luttoti veditabbo.
൧൧൭൦. കാ ഹി നാമ കഥാതി ‘‘അനേകാപത്തിയോ ഹോന്തീ’’തി ഏത്ഥ കിം വത്തബ്ബന്തി അത്ഥോ. തികപാചിത്തിയന്തി ‘‘അഞ്ഞാതികായ അഞ്ഞാതികസഞ്ഞീ, വേമതികോ, ഞാതികസഞ്ഞീ ചീവരം സിബ്ബതി വാ സിബ്ബാപേതി വാ, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൭൮) വുത്തം തികപാചിത്തിയം.
1170.Kā hi nāma kathāti ‘‘anekāpattiyo hontī’’ti ettha kiṃ vattabbanti attho. Tikapācittiyanti ‘‘aññātikāya aññātikasaññī, vematiko, ñātikasaññī cīvaraṃ sibbati vā sibbāpeti vā, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 178) vuttaṃ tikapācittiyaṃ.
൧൧൭൨. അഞ്ഞം പരിക്ഖാരന്തി ഉപാഹനത്ഥവികാദിം. സിബ്ബതോതി ഏത്ഥ ‘‘സിബ്ബാപയതോ’’തി അധികാരതോ ലബ്ഭതി. സിക്ഖമാനസാമണേരിയോ സിക്ഖമാനാദികാ നാമ.
1172.Aññaṃ parikkhāranti upāhanatthavikādiṃ. Sibbatoti ettha ‘‘sibbāpayato’’ti adhikārato labbhati. Sikkhamānasāmaṇeriyo sikkhamānādikā nāma.
൧൧൭൩. സിബ്ബനകിരിയായ ആപജ്ജിതബ്ബതോ ക്രിയം.
1173. Sibbanakiriyāya āpajjitabbato kriyaṃ.
ചീവരസിബ്ബനകഥാവണ്ണനാ.
Cīvarasibbanakathāvaṇṇanā.
൧൧൭൪-൫. സംവിധായാതി ‘‘അജ്ജ യാമ, സ്വേ യാമാ’’തിആദിനാ നയേന സംവിദഹിത്വാ. യഥാഹ ‘‘അജ്ജ വാ ഹിയ്യോ വാ പരേ വാ ഗച്ഛാമാതി സംവിദഹതീ’’തി (പാചി॰ ൧൮൩). മഗ്ഗന്തി ഏകദ്ധാനമഗ്ഗം, അന്തമസോ ഗാമന്തരമ്പി. അഞ്ഞത്ര സമയാതി ‘‘തത്ഥായം സമയോ, സത്ഥഗമനീയോ ഹോതി മഗ്ഗോ സാസങ്കസമ്മതോ സപ്പടിഭയോ’’തി (പാചി॰ ൧൮൨) വുത്തകാലവിസേസാ അഞ്ഞത്രാതി വുത്തം ഹോതി. സത്ഥവാഹേഹി വിനാ അഗമനീയോ മഗ്ഗോ സത്ഥഗമനീയോ നാമ. ചോരാനം സയിതനിസിന്നട്ഠിതഖാദിതപീതട്ഠാനാനി യത്ഥ ദിസ്സന്തി, താദിസോ മഗ്ഗോ സാസങ്കോ നാമ. ചോരേഹി ഹതമാരിതഘാതവിലുത്തമനുസ്സാ യത്ഥ പഞ്ഞായന്തി, സോ സപ്പടിഭയോ നാമ. ഇധാതി ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം കതസംവിധാനം അവിരാധേത്വാ തായ ഏകദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപജ്ജനകാലേതി അത്ഥോ.
1174-5.Saṃvidhāyāti ‘‘ajja yāma, sve yāmā’’tiādinā nayena saṃvidahitvā. Yathāha ‘‘ajja vā hiyyo vā pare vā gacchāmāti saṃvidahatī’’ti (pāci. 183). Magganti ekaddhānamaggaṃ, antamaso gāmantarampi. Aññatra samayāti ‘‘tatthāyaṃ samayo, satthagamanīyo hoti maggo sāsaṅkasammato sappaṭibhayo’’ti (pāci. 182) vuttakālavisesā aññatrāti vuttaṃ hoti. Satthavāhehi vinā agamanīyo maggo satthagamanīyo nāma. Corānaṃ sayitanisinnaṭṭhitakhāditapītaṭṭhānāni yattha dissanti, tādiso maggo sāsaṅko nāma. Corehi hatamāritaghātaviluttamanussā yattha paññāyanti, so sappaṭibhayo nāma. Idhāti imasmiṃ bhikkhuniyā saddhiṃ katasaṃvidhānaṃ avirādhetvā tāya ekaddhānamaggaṃ paṭipajjanakāleti attho.
അഞ്ഞോ ഗാമോ ഗാമന്തരം, തത്ഥ ഓക്കമനം ഉപഗമനം ഗാമന്തരോക്കമോ, തസ്മിം കതേതി അത്ഥോ. അഗാമകേ അരഞ്ഞേ അദ്ധയോജനാതിക്കമേ വാതി യോജനാ, ഗാമരഹിതം അരഞ്ഞമഗ്ഗമ്പി ദ്വിഗാവുതം അതിക്കന്തേ വാതി അത്ഥോ.
Añño gāmo gāmantaraṃ, tattha okkamanaṃ upagamanaṃ gāmantarokkamo, tasmiṃ kateti attho. Agāmake araññe addhayojanātikkame vāti yojanā, gāmarahitaṃ araññamaggampi dvigāvutaṃ atikkante vāti attho.
൧൧൭൬. ‘‘ആപത്തി ഹോതീ’’തി സാമഞ്ഞതോ ദസ്സിതആപത്തിയാ ഭേദാഭേദം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഏത്ഥാ’’തിആദി. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദവിനിച്ഛയേ, പകരണേ വാ. ദുക്കടം ദീപിതന്തി സമ്ബന്ധോ. അകപ്പിയഭൂമട്ഠോതി ഏത്ഥ അകപ്പിയാ ഭൂമി നാമ അന്തോഗാമേ ഭിക്ഖുനുപസ്സയദ്വാരകോട്ഠകോതി ഏവമാദി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സചേ പന അന്തോഗാമേ ഭിക്ഖുനുപസ്സയദ്വാരേ രഥികായ, അഞ്ഞേസു വാ ചതുക്കസിങ്ഘാടകഹത്ഥിസാലാദീസു സംവിദഹന്തി, ഭിക്ഖുനോ ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൨-൧൮൩). ഏത്ഥ ച ചതുന്നം മഗ്ഗാനം സമ്ബന്ധട്ഠാനം ചതുക്കം. തിണ്ണം മഗ്ഗാനം സമ്ബന്ധട്ഠാനം സിങ്ഘാടകം.
1176. ‘‘Āpatti hotī’’ti sāmaññato dassitaāpattiyā bhedābhedaṃ dassetumāha ‘‘etthā’’tiādi. Etthāti imasmiṃ sikkhāpadavinicchaye, pakaraṇe vā. Dukkaṭaṃ dīpitanti sambandho. Akappiyabhūmaṭṭhoti ettha akappiyā bhūmi nāma antogāme bhikkhunupassayadvārakoṭṭhakoti evamādi. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana antogāme bhikkhunupassayadvāre rathikāya, aññesu vā catukkasiṅghāṭakahatthisālādīsu saṃvidahanti, bhikkhuno āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. aṭṭha. 182-183). Ettha ca catunnaṃ maggānaṃ sambandhaṭṭhānaṃ catukkaṃ. Tiṇṇaṃ maggānaṃ sambandhaṭṭhānaṃ siṅghāṭakaṃ.
൧൧൭൭. കപ്പിയഭൂമി നാമ ഭിക്ഖുനുപസ്സയാദി. യഥാഹ ‘‘സചേ ഉഭോപി ഭിക്ഖുനുപസ്സയേ വാ അന്തരാരാമേ വാ ആസനസാലായ വാ തിത്ഥിയസേയ്യായ വാ ഠത്വാ സംവിദഹന്തി, അനാപത്തി. കപ്പിയഭൂമി കിരായം. തസ്മാ ഏത്ഥ സംവിദഹനപച്ചയാ ദുക്കടാപത്തിം ന വദന്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൨-൧൮൩). തേനേവാഹ ‘‘ന വദന്തസ്സ ദുക്കട’’ന്തി. ‘‘ന വദന്തി അസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ.
1177.Kappiyabhūmi nāma bhikkhunupassayādi. Yathāha ‘‘sace ubhopi bhikkhunupassaye vā antarārāme vā āsanasālāya vā titthiyaseyyāya vā ṭhatvā saṃvidahanti, anāpatti. Kappiyabhūmi kirāyaṃ. Tasmā ettha saṃvidahanapaccayā dukkaṭāpattiṃ na vadantī’’ti (pāci. aṭṭha. 182-183). Tenevāha ‘‘na vadantassa dukkaṭa’’nti. ‘‘Na vadanti assā’’ti padacchedo.
൧൧൭൮. ഉഭയത്ഥാതി അകപ്പിയഭൂമിയം ഠത്വാ സംവിധായ ഗമനേ, കപ്പിയഭൂമിയം ഠത്വാ സംവിധായ ഗമനേ ചാതി ഉഭയവികപ്പേ. ഗച്ഛന്തസ്സേവാതി ഏവകാരേന നിക്ഖന്തസ്സ ജോതകം. യഥാഹ ‘‘നിക്ഖമനേ അനാപത്തീ’’തി. ‘‘ഭിക്ഖുനോ’’തി ഇമിനാ ഭിക്ഖുനിയാ അനാപത്തിഭാവം ദീപേതി. ആപത്തിഖേത്തനിയമനത്ഥമാഹ ‘‘അനന്തരസ്സാ’’തിആദി.
1178.Ubhayatthāti akappiyabhūmiyaṃ ṭhatvā saṃvidhāya gamane, kappiyabhūmiyaṃ ṭhatvā saṃvidhāya gamane cāti ubhayavikappe. Gacchantassevāti evakārena nikkhantassa jotakaṃ. Yathāha ‘‘nikkhamane anāpattī’’ti. ‘‘Bhikkhuno’’ti iminā bhikkhuniyā anāpattibhāvaṃ dīpeti. Āpattikhettaniyamanatthamāha ‘‘anantarassā’’tiādi.
൧൧൭൯. തത്രാപീതി കപ്പിയഭൂമിഉപചാരോക്കമനേപി. ഉദീരിതന്തി മഹാപച്ചരിയം. യഥാഹ ‘‘മഹാപച്ചരിയം വുത്ത’’ന്തി.
1179.Tatrāpīti kappiyabhūmiupacārokkamanepi. Udīritanti mahāpaccariyaṃ. Yathāha ‘‘mahāpaccariyaṃ vutta’’nti.
൧൧൮൦. അന്തരാതി അത്തനോ നിക്ഖന്തഗാമസ്സ, അനന്തരഗാമസ്സ ച വേമജ്ഝേ. യഥാഹ ‘‘ഗാമതോ നിക്ഖമിത്വാ പന യാവ അനന്തരഗാമസ്സ ഉപചാരം ന ഓക്കമതി, ഏത്ഥന്തരേ സംവിദഹിതേപി ഭിക്ഖുനോ ദുക്കട’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൨-൧൮൩). ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ കാലദ്വാരമഗ്ഗാനം വസേന തയോ സങ്കേതവിസങ്കേതാതി തേസു മഗ്ഗദ്വാരവിസങ്കേതേപി ആപത്തി ഹോതേവാതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ദ്വാര…പേ॰… വുച്ചതീ’’തി. കാലവിസങ്കേതേ പന അനാപത്തിം വക്ഖതി. ആപത്തി പാചിത്തി.
1180.Antarāti attano nikkhantagāmassa, anantaragāmassa ca vemajjhe. Yathāha ‘‘gāmato nikkhamitvā pana yāva anantaragāmassa upacāraṃ na okkamati, etthantare saṃvidahitepi bhikkhuno dukkaṭa’’nti (pāci. aṭṭha. 182-183). Imasmiṃ sikkhāpade kāladvāramaggānaṃ vasena tayo saṅketavisaṅketāti tesu maggadvāravisaṅketepi āpatti hotevāti dassetumāha ‘‘dvāra…pe… vuccatī’’ti. Kālavisaṅkete pana anāpattiṃ vakkhati. Āpatti pācitti.
൧൧൮൧. അസംവിദഹിതേ കാലേതി ‘‘പുരേഭത്തം ഗമിസ്സാമാ’’തിആദിനാ കതസംവിധാനാനം പച്ഛാഭത്താദി അസംവിദഹിതകാലം നാമ, തസ്മിം. ഭിക്ഖുസ്സേവ വിധാനസ്മിന്തി ഭിക്ഖുനിയാ സംവിധാനം വിനാ ഭിക്ഖുസ്സേവ വിധാനേ സതി ആപത്തി ദുക്കടം.
1181.Asaṃvidahite kāleti ‘‘purebhattaṃ gamissāmā’’tiādinā katasaṃvidhānānaṃ pacchābhattādi asaṃvidahitakālaṃ nāma, tasmiṃ. Bhikkhusseva vidhānasminti bhikkhuniyā saṃvidhānaṃ vinā bhikkhusseva vidhāne sati āpatti dukkaṭaṃ.
൧൧൮൨. സമയേ വിദഹിത്വാ ഗച്ഛതോ വാ അസമയേ വിദഹിത്വാ വിസങ്കേതേന ഗച്ഛതോ വാ ആപദാസു വിദഹിത്വാ ഗച്ഛതോ വാ അനാപത്തീതി യോജനാ. തഥാതി ‘‘വിദഹിത്വാ ഗച്ഛതോ അനാപത്തീ’’തി ഇദം അതിദിസതി.
1182. Samaye vidahitvā gacchato vā asamaye vidahitvā visaṅketena gacchato vā āpadāsu vidahitvā gacchato vā anāpattīti yojanā. Tathāti ‘‘vidahitvā gacchato anāpattī’’ti idaṃ atidisati.
തത്ഥ സമയോ നാമ യഥാവുത്തകാലവിസേസോ. വിസങ്കേതോ നാമ കാലവിസങ്കേതോ, ‘‘അസുകസ്മിം ദിവസേ അസുകവേലായ ഗമിസ്സാമാ’’തി സംവിദഹിത്വാ ഗമനകാലേ തസ്സ കാലസങ്കേതസ്സ വിഭവനന്തി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘കാലവിസങ്കേതേയേവ അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൫). ആപദാ നാമ രട്ഠഭേദേ ജനപദാനം പലായനകാലോ. യഥാഹ ‘‘രട്ഠഭേദേ ചക്കസമാരുള്ഹാ ജനപദാ പരിയായന്തി, ഏവരൂപാസു ആപദാസൂ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൫). ഏത്ഥ ച രട്ഠഭേദേതി രട്ഠവിലോപേ. ചക്കസമാരുള്ഹാതി ഇരിയാപഥചക്കം, സകടചക്കം വാ സമാരുള്ഹാ. ഉമ്മത്തകാദിനോതി ആദി-സദ്ദേന ഖിത്തചിത്താദയോ ഗഹിതാ.
Tattha samayo nāma yathāvuttakālaviseso. Visaṅketo nāma kālavisaṅketo, ‘‘asukasmiṃ divase asukavelāya gamissāmā’’ti saṃvidahitvā gamanakāle tassa kālasaṅketassa vibhavananti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘kālavisaṅketeyeva anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 185). Āpadā nāma raṭṭhabhede janapadānaṃ palāyanakālo. Yathāha ‘‘raṭṭhabhede cakkasamāruḷhā janapadā pariyāyanti, evarūpāsu āpadāsū’’ti (pāci. aṭṭha. 185). Ettha ca raṭṭhabhedeti raṭṭhavilope. Cakkasamāruḷhāti iriyāpathacakkaṃ, sakaṭacakkaṃ vā samāruḷhā. Ummattakādinoti ādi-saddena khittacittādayo gahitā.
൧൧൮൩. കായവാചാദികത്തയാതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ചിത്തം ഗഹിതം, കായവാചാചിത്താതി വുത്തം ഹോതി.
1183.Kāyavācādikattayāti ettha ādi-saddena cittaṃ gahitaṃ, kāyavācācittāti vuttaṃ hoti.
സംവിധാനകഥാവണ്ണനാ.
Saṃvidhānakathāvaṇṇanā.
൧൧൮൪. ഉദ്ധം ജവതീതി ഉജ്ജവനീ, പടിസോതഗാമിനീ നാവാ, തം. അധോ ജവനതോ ഓജവനീ, അനുസോതഗാമിനീ നാവാ, തം. അഭിരുഹേയ്യാതി ഏത്ഥ ‘‘സംവിധായാ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം സംവിധായ ഏകം നാവം അഭിരുഹേയ്യാ’’തി (പാചി॰ ൧൮൬). ലോകസ്സാദസങ്ഖാതമിത്തസന്ഥവേന തം നാവം ആരുയ്ഹ കീളനചിത്തം പുബ്ബങ്ഗമം കത്വാ അഞ്ഞമഞ്ഞം സംവിധായാതി അത്ഥോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ലോകസ്സാദമിത്തസന്ഥവവസേന കീളാപുരേക്ഖാരോ സംവിദഹിത്വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൮).
1184. Uddhaṃ javatīti ujjavanī, paṭisotagāminī nāvā, taṃ. Adho javanato ojavanī, anusotagāminī nāvā, taṃ. Abhiruheyyāti ettha ‘‘saṃvidhāyā’’ti seso. Yathāha ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhāya ekaṃ nāvaṃ abhiruheyyā’’ti (pāci. 186). Lokassādasaṅkhātamittasanthavena taṃ nāvaṃ āruyha kīḷanacittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā aññamaññaṃ saṃvidhāyāti attho. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘lokassādamittasanthavavasena kīḷāpurekkhāro saṃvidahitvā’’ti (pāci. aṭṭha. 188).
൧൧൮൫. സഗാമതീരപസ്സേന ഗമനേ ഗാമന്തരവസേന വാ പാചിത്തി, അഗാമതീരപസ്സേന ഗമനേ അദ്ധയോജനേ പാചിത്തി അദ്ധയോജനാതിരേകേ ഠാനേ ഗാമേ വിജ്ജമാനേപി അവിജ്ജമാനേപി.
1185. Sagāmatīrapassena gamane gāmantaravasena vā pācitti, agāmatīrapassena gamane addhayojane pācitti addhayojanātireke ṭhāne gāme vijjamānepi avijjamānepi.
൧൧൮൬. യോജനപുഥുലായ നദിയാ മജ്ഝേന ഗച്ഛതോ അദ്ധയോജനവസേന ആപത്തിദസ്സനത്ഥമാഹ ‘‘തഥാ’’തിആദി. ‘‘ഊനയോജനപുഥുലായ നദിയാ മജ്ഝം ഉഭയഭാഗം ഭജതീതി താദിസികായ നദിയാ മജ്ഝേന ഗച്ഛന്തസ്സ ഗാമന്തരഗണനായ, അദ്ധയോജനഗണനായ ച ആപത്തീ’’തി വദന്തി.
1186. Yojanaputhulāya nadiyā majjhena gacchato addhayojanavasena āpattidassanatthamāha ‘‘tathā’’tiādi. ‘‘Ūnayojanaputhulāya nadiyā majjhaṃ ubhayabhāgaṃ bhajatīti tādisikāya nadiyā majjhena gacchantassa gāmantaragaṇanāya, addhayojanagaṇanāya ca āpattī’’ti vadanti.
൧൧൮൭. യഥാസുഖം സമുദ്ദസ്മിന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഗന്തബ്ബ’’ന്തി സേസോ. ‘‘സബ്ബഅട്ഠകഥാസൂ’’തിആദിനാ യഥാസുഖഗമനാനുഞ്ഞായ ഹേതും ദസ്സേതി. ഇമിനാവ അസന്ദമാനോദകേസു വാപിതളാകാദീസു അനാപത്തീതി വിഞ്ഞായതി.
1187.Yathāsukhaṃ samuddasminti ettha ‘‘gantabba’’nti seso. ‘‘Sabbaaṭṭhakathāsū’’tiādinā yathāsukhagamanānuññāya hetuṃ dasseti. Imināva asandamānodakesu vāpitaḷākādīsu anāpattīti viññāyati.
൧൧൮൮. തിത്ഥസമ്പാദനത്ഥായാതി പരതിത്ഥം പാപേതും. തം നാവം. യുത്താതി നാവാപാജകാ.
1188.Titthasampādanatthāyāti paratitthaṃ pāpetuṃ. Taṃ nāvaṃ. Yuttāti nāvāpājakā.
൧൧൮൯. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘അനാപത്തി പകാസിതാ’’തി ഇമം സങ്ഗണ്ഹാതി. അസംവിദഹിത്വാ ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം ഏകം നാവം അഭിരുഹേയ്യ വാ, തിരിയം തരണായ ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം സംവിദഹിത്വാപി ഏകം നാവം അഭിരുഹേയ്യ വാ, ആപദാസു ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം സംവിദഹിത്വാപി ഏകം നാവം അഭിരുഹേയ്യ വാ, തഥാ അനാപത്തി പകാസിതാതി യോജനാ.
1189.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘anāpatti pakāsitā’’ti imaṃ saṅgaṇhāti. Asaṃvidahitvā bhikkhuniyā saddhiṃ ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, tiriyaṃ taraṇāya bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidahitvāpi ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, āpadāsu bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidahitvāpi ekaṃ nāvaṃ abhiruheyya vā, tathā anāpatti pakāsitāti yojanā.
‘‘അനന്തരസമോ’’തി ഇമിനാ ‘‘അസംവിദഹിതേ കാലേ’’തിആദിനാ വുത്തവിനിച്ഛയം സങ്ഗണ്ഹാതി. ഇധാപി കാലവിസങ്കേതേ അനാപത്തി, തിത്ഥനാവാവിസങ്കേതേ ആപത്തിയേവ. യഥാഹ ‘‘ഇധാപി കാലവിസങ്കേതേനേവ അനാപത്തീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൯൧). ‘‘ലോകസ്സാദമിത്തസന്ഥവവസേന കീളാപുരേക്ഖാരോ സംവിദഹിത്വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൮൮) വചനതോ കേചി ‘‘ഇമം സിക്ഖാപദം അകുസലചിത്തം ലോകവജ്ജ’’ന്തി വദന്തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം. കീളാപുരേക്ഖാരതായ ഹി അഭിരുഹിത്വാ ഗാമന്തരോക്കമനേ, അദ്ധയോജനാതിക്കമേ വാ കുസലാബ്യാകതചിത്തസമങ്ഗീപി ഹുത്വാ ആപത്തിം ആപജ്ജതി. യദി ഹി സോ സംവേഗം പടിലഭിത്വാ അരഹത്തം വാ സച്ഛികരേയ്യ, നിദ്ദം വാ ഓക്കമേയ്യ, കമ്മട്ഠാനം വാ മനസി കരോന്തോ ഗച്ഛേയ്യ, കുതോ തസ്സ അകുസലചിത്തസമങ്ഗിതാ, യേനിദം സിക്ഖാപദം ‘‘അകുസലചിത്തം, ലോകവജ്ജ’’ന്തി വുച്ചതി, തസ്മാ പണ്ണത്തിവജ്ജം, തിചിത്തന്തി സിദ്ധം.
‘‘Anantarasamo’’ti iminā ‘‘asaṃvidahite kāle’’tiādinā vuttavinicchayaṃ saṅgaṇhāti. Idhāpi kālavisaṅkete anāpatti, titthanāvāvisaṅkete āpattiyeva. Yathāha ‘‘idhāpi kālavisaṅketeneva anāpattī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 191). ‘‘Lokassādamittasanthavavasena kīḷāpurekkhāro saṃvidahitvā’’ti (pāci. aṭṭha. 188) vacanato keci ‘‘imaṃ sikkhāpadaṃ akusalacittaṃ lokavajja’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Kīḷāpurekkhāratāya hi abhiruhitvā gāmantarokkamane, addhayojanātikkame vā kusalābyākatacittasamaṅgīpi hutvā āpattiṃ āpajjati. Yadi hi so saṃvegaṃ paṭilabhitvā arahattaṃ vā sacchikareyya, niddaṃ vā okkameyya, kammaṭṭhānaṃ vā manasi karonto gaccheyya, kuto tassa akusalacittasamaṅgitā, yenidaṃ sikkhāpadaṃ ‘‘akusalacittaṃ, lokavajja’’nti vuccati, tasmā paṇṇattivajjaṃ, ticittanti siddhaṃ.
നാവാഭിരുഹനകഥാവണ്ണനാ.
Nāvābhiruhanakathāvaṇṇanā.
൧൧൯൦. ഗിഹിസമാരമ്ഭം ഹിത്വാ ഭിക്ഖുനിയാ പരിപാചിതം ഭത്തം ഞത്വാ ഭുഞ്ജതോ ഭിക്ഖുനോ പാചിത്തി ഹോതീതി യോജനാ. പരിപാചിതം നാമ ഭിക്ഖുനോ സീലസുതാദിഗുണം കുലാനം വത്വാ നിപ്ഫാദിതം. യഥാഹ ‘‘ഭിക്ഖുനിയാ പരിപാചിതം, ഗുണപ്പകാസനേന നിപ്ഫാദിതം ലദ്ധബ്ബം കതന്തി അത്ഥോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൯൪). ഗിഹിസമാരമ്ഭന്തി ഭിക്ഖുനിയാ പരിപാചനതോ പുബ്ബേയേവ ഗിഹിപടിയത്തം. യഥാഹ ‘‘ഭിക്ഖുനിയാ പരിപാചനതോ പഠമമേവ യം ഗിഹീനം പടിയാദിതം ഭത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൧൯൪). വക്ഖതി ഹി ‘‘ഗിഹിസമ്പാദിതമ്പി വാ വിനാ’’തി.
1190. Gihisamārambhaṃ hitvā bhikkhuniyā paripācitaṃ bhattaṃ ñatvā bhuñjato bhikkhuno pācitti hotīti yojanā. Paripācitaṃ nāma bhikkhuno sīlasutādiguṇaṃ kulānaṃ vatvā nipphāditaṃ. Yathāha ‘‘bhikkhuniyā paripācitaṃ, guṇappakāsanena nipphāditaṃ laddhabbaṃ katanti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 194). Gihisamārambhanti bhikkhuniyā paripācanato pubbeyeva gihipaṭiyattaṃ. Yathāha ‘‘bhikkhuniyā paripācanato paṭhamameva yaṃ gihīnaṃ paṭiyāditaṃ bhatta’’nti (pāci. aṭṭha. 194). Vakkhati hi ‘‘gihisampāditampi vā vinā’’ti.
൧൧൯൧. ‘‘തസ്സാ’’തി വക്ഖമാനത്താ ‘‘യം ഭോജന’’ന്തി യോജേതബ്ബം. തസ്സാതി പഞ്ചധാ വുത്തസ്സ ഭോജനസ്സ. സബ്ബേസു അജ്ഝോഹാരേസൂതി സബ്ബേസു പരഗലകരണപ്പയോഗേസു.
1191. ‘‘Tassā’’ti vakkhamānattā ‘‘yaṃ bhojana’’nti yojetabbaṃ. Tassāti pañcadhā vuttassa bhojanassa. Sabbesuajjhohāresūti sabbesu paragalakaraṇappayogesu.
൧൧൯൨. ഭിക്ഖുനിയാ പരിപാചിതം ഭുഞ്ജതോ ദോസോതി യോജനാ.
1192. Bhikkhuniyā paripācitaṃ bhuñjato dosoti yojanā.
൧൧൯൩. ഉഭോസൂതി പരിപാചിതേപി അപരിപാചിതേപി. സബ്ബത്ഥാതി ഇമേസു ദ്വീസു പരിഭുഞ്ജതോ അജ്ഝോഹാരവസേനേവ ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1193.Ubhosūti paripācitepi aparipācitepi. Sabbatthāti imesu dvīsu paribhuñjato ajjhohāravaseneva dukkaṭanti yojanā.
൧൧൯൫. പഞ്ചഭോജനം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം പന യം കിഞ്ചി യാഗുഖജ്ജഫലാദികം ഭുഞ്ജന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ.
1195. Pañcabhojanaṃ ṭhapetvā aññaṃ pana yaṃ kiñci yāgukhajjaphalādikaṃ bhuñjantassa anāpattīti yojanā.
പരിപാചിതകഥാവണ്ണനാ.
Paripācitakathāvaṇṇanā.
൧൧൯൭. ഇദം സബ്ബം ദസമം സിക്ഖാപദം സമുട്ഠാനനയാദിനാ ദുതിയാനിയതേനേവ സദിസം മതന്തി യോജനാ. ഇദം സിക്ഖാപദന്തി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം ഏകോ ഏകായ രഹോ നിസജ്ജം കപ്പേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൧൯൯) വുത്തം രഹോനിസജ്ജസിക്ഖാപദം.
1197. Idaṃ sabbaṃ dasamaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānanayādinā dutiyāniyateneva sadisaṃ matanti yojanā. Idaṃ sikkhāpadanti ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhuniyā saddhiṃ eko ekāya raho nisajjaṃ kappeyya, pācittiya’’nti (pāci. 199) vuttaṃ rahonisajjasikkhāpadaṃ.
രഹോനിസജ്ജകഥാവണ്ണനാ.
Rahonisajjakathāvaṇṇanā.
ഭിക്ഖുനിവഗ്ഗോ തതിയോ.
Bhikkhunivaggo tatiyo.
൧൧൯൮. ഏകോതി ഏകദിവസികോ. ആവസഥോ പിണ്ഡോതി പുഞ്ഞത്ഥികേഹി ഏകം പാസണ്ഡം അനുദ്ദിസ്സ യാവദത്ഥം ദാതും സാലാദീസു പഞ്ഞത്തം പഞ്ചസു ഭോജനേസു അഞ്ഞതരം ഭോജനം. യഥാഹ ‘‘ആവസഥപിണ്ഡോ നാമ പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം ഭോജനം സാലായ വാ മണ്ഡപേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ അജ്ഝോകാസേ വാ അനോദിസ്സ യാവദത്ഥോ പഞ്ഞത്തോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൦൬). അഗിലാനേനാതി ഏത്ഥ ‘‘അഗിലാനോ നാമ സക്കോതി തമ്ഹാ ആവസഥാ പക്കമിതു’’ന്തി വുത്ത പദഭാജനിയഅട്ഠകഥായം ‘‘അദ്ധയോജനം വാ യോജനം വാ ഗന്തും സക്കോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൦൬) വുത്തത്താ തമ്ഹാ ആവസഥാ അദ്ധയോജനം വാ യോജനം വാ ഗന്തും സമത്ഥേന അഗിലാനേനാതി അത്ഥോ. തതോ ഉദ്ധന്തി ദുതിയദിവസതോ ഉത്തരി.
1198.Ekoti ekadivasiko. Āvasatho piṇḍoti puññatthikehi ekaṃ pāsaṇḍaṃ anuddissa yāvadatthaṃ dātuṃ sālādīsu paññattaṃ pañcasu bhojanesu aññataraṃ bhojanaṃ. Yathāha ‘‘āvasathapiṇḍo nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ sālāya vā maṇḍape vā rukkhamūle vā ajjhokāse vā anodissa yāvadattho paññatto hotī’’ti (pāci. 206). Agilānenāti ettha ‘‘agilāno nāma sakkoti tamhā āvasathā pakkamitu’’nti vutta padabhājaniyaaṭṭhakathāyaṃ ‘‘addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā gantuṃ sakkotī’’ti (pāci. aṭṭha. 206) vuttattā tamhā āvasathā addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā gantuṃ samatthena agilānenāti attho. Tato uddhanti dutiyadivasato uttari.
൧൧൯൯. അനോദിസ്സേവ പഞ്ഞത്തേ പിണ്ഡേതി യോജനാ, ‘‘ഇമേസംയേവ വാ’’തി അഞ്ഞതരം പാസണ്ഡം വാ ‘‘ഏത്തകാനംയേവ വാ’’തി തത്ഥ പുഗ്ഗലപരിച്ഛേദം വാ അകത്വാ സബ്ബസാധാരണം കത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആവസഥപിണ്ഡേതി അത്ഥോ. യാവദത്ഥേ ഏവ പിണ്ഡേ പഞ്ഞത്തേതി യോജനാ, യാവതാ അത്ഥോ കുച്ഛിപൂരണാദികം പയോജനമേത്ഥ പിണ്ഡേതി വിഗ്ഗഹോ, ‘‘ഏത്തകം ദാതബ്ബ’’ന്തി അപരിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘ഭുഞ്ജന്താനം യാവദത്ഥം ദാതബ്ബ’’ന്തി പഞ്ഞത്തേ പിണ്ഡേ ഏവാതി അത്ഥോ. ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി കമ്മസാധനം വാ ഭാവസാധനം വാ. ‘‘ഭോജന’’ന്തി അജ്ഝാഹരണീയം. സകിന്തി ഏകവാരം. തത്ഥാതി ആവസഥേ.
1199. Anodisseva paññatte piṇḍeti yojanā, ‘‘imesaṃyeva vā’’ti aññataraṃ pāsaṇḍaṃ vā ‘‘ettakānaṃyeva vā’’ti tattha puggalaparicchedaṃ vā akatvā sabbasādhāraṇaṃ katvā paññatte āvasathapiṇḍeti attho. Yāvadatthe eva piṇḍe paññatteti yojanā, yāvatā attho kucchipūraṇādikaṃ payojanamettha piṇḍeti viggaho, ‘‘ettakaṃ dātabba’’nti aparicchinditvā ‘‘bhuñjantānaṃ yāvadatthaṃ dātabba’’nti paññatte piṇḍe evāti attho. Bhuñjitabbanti kammasādhanaṃ vā bhāvasādhanaṃ vā. ‘‘Bhojana’’nti ajjhāharaṇīyaṃ. Sakinti ekavāraṃ. Tatthāti āvasathe.
൧൨൦൦. തസ്സ പിണ്ഡസ്സ. അജ്ഝോഹാരേസു സബ്ബേസൂതി സബ്ബേസു അജ്ഝോഹാരപ്പയോഗേസു കതേസു. തസ്സ അജ്ഝോഹാരകസ്സ. പാചിത്തിയോ പയോഗഗണനായ.
1200.Tassa piṇḍassa. Ajjhohāresu sabbesūti sabbesu ajjhohārappayogesu katesu. Tassa ajjhohārakassa. Pācittiyo payogagaṇanāya.
൧൨൦൧. ‘‘ഏകേന കുലേന നാനേകട്ഠാനഭേദേസു പഞ്ഞത്തേ’’തി, ‘‘നാനാകുലേഹി വാ നാനേകട്ഠാനഭേദേസു പഞ്ഞത്തേ’’തി ചാതി യോജനാ. ‘‘പിണ്ഡേ’’തി അധികാരോ. നാനാ ച ഏകോ ച നാനേകാ, ഠാനാനം ഭേദാ ഠാനഭേദാ, നാനേകാ ച തേ ഠാനഭേദാ ചാതി വിഗ്ഗഹോ, തേസു. ഏകഭോഗോതി ഏകപിണ്ഡപരിഭോഗോ. ഏവകാരേന ദുതിയദിവസാദിപരിഭോഗം നിവത്തേതി.
1201. ‘‘Ekena kulena nānekaṭṭhānabhedesu paññatte’’ti, ‘‘nānākulehi vā nānekaṭṭhānabhedesu paññatte’’ti cāti yojanā. ‘‘Piṇḍe’’ti adhikāro. Nānā ca eko ca nānekā, ṭhānānaṃ bhedā ṭhānabhedā, nānekā ca te ṭhānabhedā cāti viggaho, tesu. Ekabhogoti ekapiṇḍaparibhogo. Evakārena dutiyadivasādiparibhogaṃ nivatteti.
൧൨൦൪. ഗിലാനസ്സാതി വുത്തലക്ഖണേന ഗിലാനോ ഹുത്വാ പുനപ്പുനം ഭുഞ്ജന്തസ്സ ഗച്ഛതോ വാ ആഗച്ഛന്തസ്സ വാ അനാപത്തീതി യോജനാ, അന്തമസോ അദ്ധയോജനമ്പി ഗച്ഛതോ, ഗന്ത്വാ ആഗച്ഛതോ വാ അന്തരാമഗ്ഗേ ച ഗതട്ഠാനേ ച ഏകസ്മിം ദിവസേ ഭുഞ്ജന്തസ്സ അനാപത്തീതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘യോ ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകദിവസം, ഗതട്ഠാനേ ച ഏകദിവസം ഭുഞ്ജതി, തസ്സാപി അനാപത്തി. ആഗച്ഛന്തേപി ഏസേവ നയോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൦൮). ഓദിസ്സ പഞ്ഞത്തേതി ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘ഭിക്ഖൂനംയേവ അത്ഥായ ഉദ്ദിസിത്വാ പഞ്ഞത്തോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൦൮). പരിത്തേതി ഉദരപൂരണായ അപ്പഹോനകേ ഥോകേ ഭോജനേ. യഥാഹ ‘‘യാവദത്ഥം പഞ്ഞത്തോ ന ഹോതി, ഥോകം ഥോകം ലബ്ഭതി, താദിസം നിച്ചമ്പി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൦൮). സകിന്തി യാവദത്ഥം പഞ്ഞത്തം വുത്തനയേന ഏകവാരം ഭുഞ്ജതോ അനാപത്തി.
1204.Gilānassāti vuttalakkhaṇena gilāno hutvā punappunaṃ bhuñjantassa gacchato vā āgacchantassa vā anāpattīti yojanā, antamaso addhayojanampi gacchato, gantvā āgacchato vā antarāmagge ca gataṭṭhāne ca ekasmiṃ divase bhuñjantassa anāpattīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yo gacchanto antarāmagge ekadivasaṃ, gataṭṭhāne ca ekadivasaṃ bhuñjati, tassāpi anāpatti. Āgacchantepi eseva nayo’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Odissa paññatteti ettha ‘‘bhikkhū’’ti seso. Yathāha ‘‘bhikkhūnaṃyeva atthāya uddisitvā paññatto hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Paritteti udarapūraṇāya appahonake thoke bhojane. Yathāha ‘‘yāvadatthaṃ paññatto na hoti, thokaṃ thokaṃ labbhati, tādisaṃ niccampi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 208). Sakinti yāvadatthaṃ paññattaṃ vuttanayena ekavāraṃ bhuñjato anāpatti.
൧൨൦൫. യാഗുആദീനീതി ആദി-സദ്ദേന പഞ്ചഭോജനതോ അഞ്ഞേസം അജ്ഝോഹരണീയാനം ഗഹണം.
1205.Yāguādīnīti ādi-saddena pañcabhojanato aññesaṃ ajjhoharaṇīyānaṃ gahaṇaṃ.
ആവസഥകഥാവണ്ണനാ.
Āvasathakathāvaṇṇanā.
൧൨൦൬. വുത്താ സമയാ അഞ്ഞത്രാതി യോജനാ, ‘‘തത്ഥായം സമയോ, ഗിലാനസമയോ ചീവരദാനസമയോ ചീവരകാരസമയോ അദ്ധാനഗമനസമയോ നാവാഭിരുഹനസമയോ മഹാസമയോ സമണഭത്തസമയോ’’തി (പാചി॰ ൨൧൭) വുത്താ സത്തവിധകാലാ അഞ്ഞത്ര.
1206. Vuttā samayā aññatrāti yojanā, ‘‘tatthāyaṃ samayo, gilānasamayo cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo addhānagamanasamayo nāvābhiruhanasamayo mahāsamayo samaṇabhattasamayo’’ti (pāci. 217) vuttā sattavidhakālā aññatra.
തത്ഥ യദാ പാദാനം ഫലിതത്താ ന സക്കോതി പിണ്ഡായ ചരിതും, അയം ഗിലാനസമയോ. അത്ഥതകഥിനാനം പഞ്ച മാസാ, ഇതരേസം കത്തികമാസോതി അയം ചീവരദാനസമയോ. യദാ ചീവരേ കരിയമാനേ കിഞ്ചിദേവ ചീവരേ കത്തബ്ബം കരോതി, അയം ചീവരകാരസമയോ. യദാ അദ്ധയോജനമ്പി ഗന്തുകാമോ വാ ഹോതി, ഗച്ഛതി വാ, ഗതോ വാ, അയം അദ്ധാനഗമനസമയോ. നാവാഭിരുഹനസമയേപി ഏസേവ നയോ. യദാ ഗോചരഗാമേ ചത്താരോ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ന യാപേന്തി, അയം മഹാസമയോ. യദാ യോ കോചി പബ്ബജിതോ ഭത്തേന നിമന്തേതി, അയം സമണഭത്തസമയോ. ഗണോ കതമോതി ആഹ ‘‘ഗണോ’’തിആദി.
Tattha yadā pādānaṃ phalitattā na sakkoti piṇḍāya carituṃ, ayaṃ gilānasamayo. Atthatakathinānaṃ pañca māsā, itaresaṃ kattikamāsoti ayaṃ cīvaradānasamayo. Yadā cīvare kariyamāne kiñcideva cīvare kattabbaṃ karoti, ayaṃ cīvarakārasamayo. Yadā addhayojanampi gantukāmo vā hoti, gacchati vā, gato vā, ayaṃ addhānagamanasamayo. Nāvābhiruhanasamayepi eseva nayo. Yadā gocaragāme cattāro bhikkhū piṇḍāya caritvā na yāpenti, ayaṃ mahāsamayo. Yadā yo koci pabbajito bhattena nimanteti, ayaṃ samaṇabhattasamayo. Gaṇo katamoti āha ‘‘gaṇo’’tiādi.
൧൨൦൭. ഗണഭോജനം നാമ കിന്തി ആഹ ‘‘യ’’ന്തിആദി. യം പഞ്ചന്നം അഞ്ഞതരം നിമന്തനതോ, വിഞ്ഞത്തിതോ വാ ലദ്ധം, തം ഇധ ഭോജനന്തി അധിപ്പേതം ഹോതീതി യോജനാ. നിമന്തനതോതി ‘‘ഭോജനാന’’ന്തിആദിനാ വക്ഖമാനപ്പകാരേന കതം അകപ്പിയനിമന്തനമാഹ. വിഞ്ഞത്തിതോപി വാതി ‘‘സചേപീ’’തിആദിനാ വക്ഖമാനനയേന കതമകപ്പിയവിഞ്ഞത്തിമാഹ.
1207. Gaṇabhojanaṃ nāma kinti āha ‘‘ya’’ntiādi. Yaṃ pañcannaṃ aññataraṃ nimantanato, viññattito vā laddhaṃ, taṃ idha bhojananti adhippetaṃ hotīti yojanā. Nimantanatoti ‘‘bhojanāna’’ntiādinā vakkhamānappakārena kataṃ akappiyanimantanamāha. Viññattitopi vāti ‘‘sacepī’’tiādinā vakkhamānanayena katamakappiyaviññattimāha.
൧൨൦൮-൧൧. ഭോജനാനന്തി നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം, ‘‘അഞ്ഞതരസ്സാ’’തി സേസോ, ‘‘ഓദനോ സത്തു കുമ്മാസോ, മച്ഛോ മംസഞ്ച ഭോജന’’ന്തി സങ്ഗഹിതാനം പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരസ്സ. നാമന്തി വക്ഖമാനം ഓദനാദിനാമം. ഭിക്ഖൂ നിമന്തേതീതി ഏത്ഥ ‘‘ഏകതോ, നാനതോ വാ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘ഏകതോ നിമന്തിതാ. നാനതോ നിമന്തിതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൧൭-൨൧൮). ഏകതോ നിമന്തനം നാമ സബ്ബേസം ഭിക്ഖൂനം ഏകതോ ഠിതാനം നിമന്തനം. നാനതോ നിമന്തനം നാമ ഭിക്ഖൂനം വിസും വിസും വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ വാ ഏകതോ ഠിതട്ഠാനം ഗന്ത്വാ വാ അനേകേഹി നിമന്തനം. യഥാഹ ‘‘ചത്താരി പരിവേണാനി വാ വിഹാരേ വാ ഗന്ത്വാ നാനതോ നിമന്തിതാ, ഏകട്ഠാനേ ഠിതേസുയേവ വാ ഏകോ പുത്തേന, ഏകോ പിതരാതി ഏവമ്പി നാനതോ നിമന്തിതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൧൭-൨൧൮).
1208-11.Bhojanānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, ‘‘aññatarassā’’ti seso, ‘‘odano sattu kummāso, maccho maṃsañca bhojana’’nti saṅgahitānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarassa. Nāmanti vakkhamānaṃ odanādināmaṃ. Bhikkhū nimantetīti ettha ‘‘ekato, nānato vā’’ti seso. Yathāha ‘‘ekato nimantitā. Nānato nimantitā’’ti (pāci. aṭṭha. 217-218). Ekato nimantanaṃ nāma sabbesaṃ bhikkhūnaṃ ekato ṭhitānaṃ nimantanaṃ. Nānato nimantanaṃ nāma bhikkhūnaṃ visuṃ visuṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā vā ekato ṭhitaṭṭhānaṃ gantvā vā anekehi nimantanaṃ. Yathāha ‘‘cattāri pariveṇāni vā vihāre vā gantvā nānato nimantitā, ekaṭṭhāne ṭhitesuyeva vā eko puttena, eko pitarāti evampi nānato nimantitā’’ti (pāci. aṭṭha. 217-218).
വേവചനം നാമ ഓദനാദിസബ്ബപദാനം, സമ്പടിച്ഛഥാതിആദികിരിയാപദാനഞ്ച പരിയായവചനം. ഭാസന്തരം നാമ മാഗധവചനതോ അഞ്ഞം സീഹളദമിളാദിവോഹാരന്തരം. വേവചനേഹി ഏവ വാ ഭാസന്തരേന വാ നിമന്തേതീതി സമ്ബന്ധോ.
Vevacanaṃ nāma odanādisabbapadānaṃ, sampaṭicchathātiādikiriyāpadānañca pariyāyavacanaṃ. Bhāsantaraṃ nāma māgadhavacanato aññaṃ sīhaḷadamiḷādivohārantaraṃ. Vevacanehi eva vā bhāsantarena vā nimantetīti sambandho.
തതോ നിമന്തനാനന്തരം. നിമന്തനന്തി യഥാവുത്തം അകപ്പിയനിമന്തനം. ഏകതോ ഗണ്ഹന്തീതി അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ദ്വാദസഹത്ഥം അമുഞ്ചിത്വാ ഠിതാ വാ നിസിന്നാ വാ ഏകതോ ഗണ്ഹന്തി.
Tato nimantanānantaraṃ. Nimantananti yathāvuttaṃ akappiyanimantanaṃ. Ekato gaṇhantīti aññamaññassa dvādasahatthaṃ amuñcitvā ṭhitā vā nisinnā vā ekato gaṇhanti.
‘‘ഗണഭോജനകാരണ’’ന്തി ഇദം ഭോജനപച്ചയാ പാചിത്തിയം ഏവം ഗഹണമന്തരേന ന ഹോതീതി വുത്തം.
‘‘Gaṇabhojanakāraṇa’’nti idaṃ bhojanapaccayā pācittiyaṃ evaṃ gahaṇamantarena na hotīti vuttaṃ.
൧൨൧൨. ഏകതോ, നാനതോ വാപി യം ഗമനം, ഭോജനമ്പി വാ, തം ഗണഭോജനേ ന കാരണന്തിപി വിഞ്ഞൂ ഭണന്തീതി യോജനാ. ഏകതോ നാനതോ വാപീതി ഏത്ഥ ‘‘ഠിതാ വാ നിസിന്നാ വാ’’തി സേസോ.
1212. Ekato, nānato vāpi yaṃ gamanaṃ, bhojanampi vā, taṃ gaṇabhojane na kāraṇantipi viññū bhaṇantīti yojanā. Ekato nānato vāpīti ettha ‘‘ṭhitā vā nisinnā vā’’ti seso.
൧൨൧൩-൪. വിഞ്ഞാപേത്വാതി ‘‘അമ്ഹാകം ചതുന്നമ്പി ഭത്തം ദേഹീ’’തിആദിനാ ഏകതോ വാ ‘‘മയ്ഹം ദേഹി, മയ്ഹം ദേഹീ’’തി പാടേക്കം വാ വിഞ്ഞാപേത്വാ. ഏവമ്പീതി വിഞ്ഞത്തിതോപി.
1213-4.Viññāpetvāti ‘‘amhākaṃ catunnampi bhattaṃ dehī’’tiādinā ekato vā ‘‘mayhaṃ dehi, mayhaṃ dehī’’ti pāṭekkaṃ vā viññāpetvā. Evampīti viññattitopi.
൧൨൧൫. ദുവിധസ്സാതി നിമന്തകസ്സ, വിഞ്ഞാപകസ്സ ച.
1215.Duvidhassāti nimantakassa, viññāpakassa ca.
൧൨൧൬. സത്തസുപി സമയേസു ഭുഞ്ജതം അനാപത്തീതി യോജനാ, ‘‘ഗണഭോജന’’ന്തി പകരണതോ ലബ്ഭതി, യഥാവുത്തേസു ഗിലാനാദീസു സത്തസു കാലേസു ലേസം വിനാ ഭുഞ്ജന്താനന്തി അത്ഥോ. ‘‘ഏകതോ’’തി ഇദം ‘‘ഗഹേത്വാ’’തി ഇമിനാ യോജേതബ്ബം. ഭുഞ്ജതന്തി ഭുഞ്ജന്താനം. തഥാതി ‘‘അനാപത്തീ’’തി ഇദം പച്ചാമസതി.
1216. Sattasupi samayesu bhuñjataṃ anāpattīti yojanā, ‘‘gaṇabhojana’’nti pakaraṇato labbhati, yathāvuttesu gilānādīsu sattasu kālesu lesaṃ vinā bhuñjantānanti attho. ‘‘Ekato’’ti idaṃ ‘‘gahetvā’’ti iminā yojetabbaṃ. Bhuñjatanti bhuñjantānaṃ. Tathāti ‘‘anāpattī’’ti idaṃ paccāmasati.
൧൨൧൭. അനുപസമ്പന്നോ ച ചാരീ ച പത്തോ ച അനിമന്തിതോ ച അനുപസമ്പന്ന…പേ॰… നിമന്തിതാ, തേ ചതുത്ഥേ കത്വാതി അത്ഥോ , അനുപസമ്പന്നം വാ പിണ്ഡചാരിം വാ ചതുത്ഥസ്സ പത്തം വാ അനിമന്തിതം വാ ചതുത്ഥം കത്വാ ഏകതോ ഗഹേത്വാ ഭുഞ്ജന്താനം ഗണഭേദോ മുനിനാ പകാസിതോ, ഗണസ്സ അപരിപുണ്ണതാ ദീപിതാതി വുത്തം ഹോതി. പിണ്ഡായ ചരതി സീലേനാതി പിണ്ഡചാരീ, സോ ഇധ പുബ്ബപദലോപേന ‘‘ചാരീ’’തി വുത്തോ, പിണ്ഡപാതികോ. സോ ഹി നിമന്തനം അസാദിയന്തോ ഗണഭോജനകോ ഗണഖാദകോ ന ഹോതീതി അധിപ്പായോ. പത്തോ നാമ വിഹാരേ നിസീദിത്വാ ചതുത്ഥേന അത്തനാ ലദ്ധബ്ബഭോജനത്ഥായ പേസിതോ പത്തോ. അനിമന്തിതോ നാമ പഠമം അകപ്പിയനിമന്തനായ നിമന്തിതേ അനന്തോഗധോ ഉപസമ്പന്നോ. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. അപി-സദ്ദോ ഹേട്ഠാ ദസ്സിതം ദ്വിന്നം, തിണ്ണം വാ വസേന വുത്തവിനിച്ഛയം അപേക്ഖതി.
1217. Anupasampanno ca cārī ca patto ca animantito ca anupasampanna…pe… nimantitā, te catutthe katvāti attho , anupasampannaṃ vā piṇḍacāriṃ vā catutthassa pattaṃ vā animantitaṃ vā catutthaṃ katvā ekato gahetvā bhuñjantānaṃ gaṇabhedo muninā pakāsito, gaṇassa aparipuṇṇatā dīpitāti vuttaṃ hoti. Piṇḍāya carati sīlenāti piṇḍacārī, so idha pubbapadalopena ‘‘cārī’’ti vutto, piṇḍapātiko. So hi nimantanaṃ asādiyanto gaṇabhojanako gaṇakhādako na hotīti adhippāyo. Patto nāma vihāre nisīditvā catutthena attanā laddhabbabhojanatthāya pesito patto. Animantito nāma paṭhamaṃ akappiyanimantanāya nimantite anantogadho upasampanno. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Api-saddo heṭṭhā dassitaṃ dvinnaṃ, tiṇṇaṃ vā vasena vuttavinicchayaṃ apekkhati.
൧൨൧൮. സമയലദ്ധാനന്തി ഗിലാനാദയോ സത്തസമയാ ലദ്ധാ യേഹി തേ സമയലദ്ധാ, തേസം, നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം. ‘‘അഞ്ഞതരസ്സാ’’തി സേസോ, ‘‘വസേനാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. നേവ ഗണഭേദോതി യോജനാ. സമയലദ്ധകസ്സ അത്തനോ അനാപത്തിഭാവമന്തരേന തം ചതുത്ഥം കത്വാ ഗണഭോജനം ഗണ്ഹന്താനം പന ആപത്തിസമ്ഭവതോ ആഹ ‘‘ആപത്തി പന വേദിതബ്ബാ’’തി. യഥാഹ മഹാപച്ചരിയം ‘‘സമയലദ്ധകോ സയമേവ മുച്ചതി, സേസാനം ഗണപൂരകത്താ ആപത്തികരോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൨൦).
1218.Samayaladdhānanti gilānādayo sattasamayā laddhā yehi te samayaladdhā, tesaṃ, niddhāraṇe sāmivacanaṃ. ‘‘Aññatarassā’’ti seso, ‘‘vasenā’’ti iminā sambandho. Neva gaṇabhedoti yojanā. Samayaladdhakassa attano anāpattibhāvamantarena taṃ catutthaṃ katvā gaṇabhojanaṃ gaṇhantānaṃ pana āpattisambhavato āha ‘‘āpatti pana veditabbā’’ti. Yathāha mahāpaccariyaṃ ‘‘samayaladdhako sayameva muccati, sesānaṃ gaṇapūrakattā āpattikaro hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 220).
൧൨൧൯. പഞ്ചഭോജനേസു അഞ്ഞതരസ്സ നാമം ഗഹേത്വാ നിമന്തേത്വാ തേസുയേവ അഞ്ഞം ദിയ്യമാനം ഗണ്ഹന്തസ്സ വിസങ്കേതാഭാവം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഭോജനാനഞ്ചാ’’തിആദി. ഭോജനാനന്തി നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം, അഞ്ഞതരസ്സ വസേനാതി വുത്തം ഹോതി. തം വിസങ്കേതം, ഓദനാദീനം നാമേന നിമന്തേത്വാ ദിയ്യമാനം യാഗുആദിം ഗണ്ഹന്തസ്സ ഗണഭോജനം ന ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
1219. Pañcabhojanesu aññatarassa nāmaṃ gahetvā nimantetvā tesuyeva aññaṃ diyyamānaṃ gaṇhantassa visaṅketābhāvaṃ dassetumāha ‘‘bhojanānañcā’’tiādi. Bhojanānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, aññatarassa vasenāti vuttaṃ hoti. Taṃ visaṅketaṃ, odanādīnaṃ nāmena nimantetvā diyyamānaṃ yāguādiṃ gaṇhantassa gaṇabhojanaṃ na hotīti vuttaṃ hoti.
൧൨൨൧. ‘‘നിച്ചഭത്ത’’ന്തി ധുവഭത്തം വുച്ചതി. ‘‘നിച്ചഭത്തം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദന്തി, ബഹൂനമ്പി ഏകതോ ഗഹേതും വട്ടതി. സലാകഭത്താദീസുപി ഏസേവ നയോ.
1221.‘‘Niccabhatta’’nti dhuvabhattaṃ vuccati. ‘‘Niccabhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, bahūnampi ekato gahetuṃ vaṭṭati. Salākabhattādīsupi eseva nayo.
ഗണഭോജനകഥാവണ്ണനാ.
Gaṇabhojanakathāvaṇṇanā.
൧൨൨൩-൪. ബഹൂഹി മനുസ്സകേഹീതി വിസും വിസും നിമന്തിതേഹി അനേകേഹി മനുസ്സേഹി. പഞ്ചസു യസ്സ കസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘സഹധമ്മികേസൂ’’തി സേസോ, നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം, പഞ്ചസു സഹധമ്മികേസു യസ്സ കസ്സചീതി അത്ഥോ. ‘‘ഹിത്വാ’’തിആദിനാ കിമാഹാതി? യസ്സ വികപ്പേതി, തസ്മിം സന്നിഹിതേ ‘‘മയ്ഹം ഭത്തപച്ചാസം തുയ്ഹം ദമ്മീ’’തി സമ്മുഖാ വികപ്പനവസേന വാ തസ്മിം അസന്നിഹിതേ തസ്സ നാമം ഗഹേത്വാ ‘‘മയ്ഹം ഭത്തപച്ചാസം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി അസമ്മുഖാ വികപ്പനവസേന വാ പഠമനിമന്തനായ വികപ്പനം ഹിത്വാ, തം അവികപ്പേത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
1223-4.Bahūhi manussakehīti visuṃ visuṃ nimantitehi anekehi manussehi. Pañcasu yassa kassāti ettha ‘‘sahadhammikesū’’ti seso, niddhāraṇe bhummaṃ, pañcasu sahadhammikesu yassa kassacīti attho. ‘‘Hitvā’’tiādinā kimāhāti? Yassa vikappeti, tasmiṃ sannihite ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ tuyhaṃ dammī’’ti sammukhā vikappanavasena vā tasmiṃ asannihite tassa nāmaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa dammī’’ti asammukhā vikappanavasena vā paṭhamanimantanāya vikappanaṃ hitvā, taṃ avikappetvāti vuttaṃ hoti.
ഭത്തന്തി ഏത്ഥ ‘‘യോ ഭുഞ്ജതീ’’തി സേസോ. നിമന്തിതോ യോ പച്ഛാ നിമന്തിതം ഭത്തം ഭുഞ്ജതി, തസ്സ പാചിത്തിയന്തി യോജനാ. ഉപ്പടിപാടിയാ ഏകസിത്ഥമ്പി ഭുഞ്ജതോ തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാതി. കിം വുത്തം ഹോതി? പച്ഛാ നിമന്തിതാനം ഭോജനം പഠമം ഭുഞ്ജിത്വാ പഠമം നിമന്തിതാനം ഭോജനം പച്ഛാ ഭുഞ്ജന്തസ്സ ച ഏകപത്തേയേവ ഹേട്ഠാ പഠമം നിമന്തിതാനം ഭോജനം പക്ഖിപിത്വാ ഇതരം ഉപരി പക്ഖിപിത്വാ ഹേട്ഠാ ഹത്ഥം ഓതാരേത്വാ ഹേട്ഠാ ഠിതഭോജനേ ഏകസിത്ഥമ്പി പഠമം അഭുഞ്ജിത്വാ ഉപരി ഠിതം പഠമം ഭുഞ്ജന്തസ്സ ചാതി വുത്തം ഹോതി. തേനേവ യഥാ ഉപ്പടിപാടി ന ഹോതി, തഥാ മിസ്സീകതം ഭോജനം ഭുഞ്ജന്തസ്സ ന ദോസോതി മഹാപച്ചരിയം വിനിച്ഛയോ ബ്യതിരേകതോ ദസ്സിതോ ഹോതി. യഥാഹ ‘‘ദ്വേ തീണി കുലാനി നിമന്തേത്വാ ഏകസ്മിം ഠാനേ നിസീദാപേത്വാ ഇതോ ചിതോ ച ആഹരിത്വാ ഭത്തം ആകിരന്തി, സൂപബ്യഞ്ജനം ആകിരന്തി, ഏകമിസ്സകം ഹോതി, ഏത്ഥ അനാപത്തീതി മഹാപച്ചരിയം വുത്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൨൯).
Bhattanti ettha ‘‘yo bhuñjatī’’ti seso. Nimantito yo pacchā nimantitaṃ bhattaṃ bhuñjati, tassa pācittiyanti yojanā. Uppaṭipāṭiyā ekasitthampi bhuñjato tassa pācittiyaṃ siyāti yojanāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Pacchā nimantitānaṃ bhojanaṃ paṭhamaṃ bhuñjitvā paṭhamaṃ nimantitānaṃ bhojanaṃ pacchā bhuñjantassa ca ekapatteyeva heṭṭhā paṭhamaṃ nimantitānaṃ bhojanaṃ pakkhipitvā itaraṃ upari pakkhipitvā heṭṭhā hatthaṃ otāretvā heṭṭhā ṭhitabhojane ekasitthampi paṭhamaṃ abhuñjitvā upari ṭhitaṃ paṭhamaṃ bhuñjantassa cāti vuttaṃ hoti. Teneva yathā uppaṭipāṭi na hoti, tathā missīkataṃ bhojanaṃ bhuñjantassa na dosoti mahāpaccariyaṃ vinicchayo byatirekato dassito hoti. Yathāha ‘‘dve tīṇi kulāni nimantetvā ekasmiṃ ṭhāne nisīdāpetvā ito cito ca āharitvā bhattaṃ ākiranti, sūpabyañjanaṃ ākiranti, ekamissakaṃ hoti, ettha anāpattīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti (pāci. aṭṭha. 229).
൧൨൨൫-൬. പരമ്പരഭോജനസ്സ സരൂപം പദഭാജനേ വുത്തനയേന ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഭോജനാനമ്പീ’’തിആദി. തേസമേവ പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം ഭോജനം പരിഭുഞ്ജതീതി യോജനാ. മഹേസിനാ പരിദീപിതന്തി പദഭാജനേ ‘‘പരമ്പരഭോജനം നാമ പഞ്ചന്നം ഭോജനാന’’ന്തിആദിനാ (പാചി॰ ൨൨൭) നയേന വുത്തം.
1225-6. Paramparabhojanassa sarūpaṃ padabhājane vuttanayena dassetumāha ‘‘bhojanānampī’’tiādi. Tesameva pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ paribhuñjatīti yojanā. Mahesinā paridīpitanti padabhājane ‘‘paramparabhojanaṃ nāma pañcannaṃ bhojanāna’’ntiādinā (pāci. 227) nayena vuttaṃ.
൧൨൨൭. യത്ഥാതി അനേകേഹി ഏകഭാജനേ പക്ഖിത്തേ യസ്മിം ഭോജനേതി വുത്തം ഹോതി ഏകേനേവ ദിന്നേ വിചാരണാഭാവാ. സബ്ബമേകരസം സിയാതി വിസും വിസും വിഞ്ഞായമാനരസം അഹുത്വാ ഏകരസമേവ ഹോതി.
1227.Yatthāti anekehi ekabhājane pakkhitte yasmiṃ bhojaneti vuttaṃ hoti ekeneva dinne vicāraṇābhāvā. Sabbamekarasaṃ siyāti visuṃ visuṃ viññāyamānarasaṃ ahutvā ekarasameva hoti.
൧൨൩൦. ‘‘ഗാമേനാ’’തി ഇമിനാ ഗാമട്ഠായേവ വുത്താ. ‘‘നിമന്തിതസ്സ ദോസോ ന വിജ്ജതീ’’തി ഇദം ഗാമപൂഗനിഗമേഹി പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. ഗാമ-സദ്ദേന ‘‘ഗാമാ വാ അരഞ്ഞാ വാ’’തി (പാരാ॰ ൯൧) ഏത്ഥ വിയ നഗരമ്പി സങ്ഗഹിതം. പൂഗോ നാമ വിസും വിസും സമൂഹാ ഹുത്വാ പുഞ്ഞകാരിനോ ധമ്മികമനുസ്സാ. നിഗമോ നാമ സാപണോ മഹാഗാമോ. സകലഗാമേന നിമന്തിതോ ഹുത്വാ സമ്പത്തേ യത്ഥ കത്ഥചി ഗേഹേ ഭുഞ്ജന്തസ്സ അനാപത്തീതി അത്ഥോ. പൂഗാദീസുപി ഏസേവ നയോ. യഥാഹ ‘‘സകലേന ഗാമേന ഏകതോ ഹുത്വാ നിമന്തിതസ്സേവ യത്ഥ കത്ഥചി ഭുഞ്ജതോ അനാപത്തി. പൂഗേപി ഏസേവ നയോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൨൯). നിച്ചഭത്തേ ദോസോ ന വിജ്ജതീതി അനേകട്ഠാനതോ ദിയ്യമാനം നിച്ചഭത്തമ്പി ഉപ്പടിപാടിയാ ഭുഞ്ജന്തസ്സ ന ദോസോതി വുത്തം ഹോതി.
1230.‘‘Gāmenā’’ti iminā gāmaṭṭhāyeva vuttā. ‘‘Nimantitassa doso na vijjatī’’ti idaṃ gāmapūganigamehi paccekaṃ yojetabbaṃ. Gāma-saddena ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti (pārā. 91) ettha viya nagarampi saṅgahitaṃ. Pūgo nāma visuṃ visuṃ samūhā hutvā puññakārino dhammikamanussā. Nigamo nāma sāpaṇo mahāgāmo. Sakalagāmena nimantito hutvā sampatte yattha katthaci gehe bhuñjantassa anāpattīti attho. Pūgādīsupi eseva nayo. Yathāha ‘‘sakalena gāmena ekato hutvā nimantitasseva yattha katthaci bhuñjato anāpatti. Pūgepi eseva nayo’’ti (pāci. aṭṭha. 229). Niccabhatte doso na vijjatīti anekaṭṭhānato diyyamānaṃ niccabhattampi uppaṭipāṭiyā bhuñjantassa na dosoti vuttaṃ hoti.
൧൨൩൧. കായോ വാചാ കായവാചാചിത്തന്തി ഇമേഹി ആപജ്ജനം കഥിനസമുട്ഠാനം നാമ. ഇധ ക്രിയം നാമ ഭോജനം, അക്രിയം നാമ പഠമനിമന്തനസ്സ അവികപ്പനം, ഇദം ദ്വയമേവാഹ ‘‘ഭോജനഞ്ചാവികപ്പന’’ന്തി.
1231. Kāyo vācā kāyavācācittanti imehi āpajjanaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Idha kriyaṃ nāma bhojanaṃ, akriyaṃ nāma paṭhamanimantanassa avikappanaṃ, idaṃ dvayamevāha ‘‘bhojanañcāvikappana’’nti.
പരമ്പരഭോജനകഥാവണ്ണനാ.
Paramparabhojanakathāvaṇṇanā.
൧൨൩൨-൩. പൂവാതി അതിരസാദയോ രസാ. പഹേണകത്ഥായാതി പണ്ണാകാരത്ഥായ. പടിയത്താതി സമ്പാദിതാ. പാഥേയ്യത്ഥായാതി ഗമികസ്സ സമ്ബലത്ഥായ. പടിയത്താ മന്ഥാ വാതി സമ്ബന്ധോ. മന്ഥാ നാമ ബദ്ധസത്തുഅബദ്ധസത്തുതിലതണ്ഡുലാദയോ. യഥാഹ ‘‘ബദ്ധസത്തുഅബദ്ധസത്തുതിലതണ്ഡുലാദി സബ്ബം ഇധ മന്ഥോത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൩). യേ പൂവാ, മന്ഥാ വാതി യോജനാ. ഹീതി നിപാതമത്തം. തത്ഥ പടിയത്തേസു തേസു പൂവേസു വാ മന്ഥേസു വാ. ഭിക്ഖുനാതി ഏത്ഥ ‘‘ആകങ്ഖമാനേനാ’’തി സേസോ.
1232-3.Pūvāti atirasādayo rasā. Paheṇakatthāyāti paṇṇākāratthāya. Paṭiyattāti sampāditā. Pātheyyatthāyāti gamikassa sambalatthāya. Paṭiyattā manthā vāti sambandho. Manthā nāma baddhasattuabaddhasattutilataṇḍulādayo. Yathāha ‘‘baddhasattuabaddhasattutilataṇḍulādi sabbaṃ idha manthotveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 233). Ye pūvā, manthā vāti yojanā. Hīti nipātamattaṃ. Tattha paṭiyattesu tesu pūvesu vā manthesu vā. Bhikkhunāti ettha ‘‘ākaṅkhamānenā’’ti seso.
ദ്വത്തിപത്താതി ദ്വേ വാ തയോ വാ പത്താതി വിഗ്ഗഹോ. പൂരാതി മുഖവട്ടിയാ ഹേട്ഠിമരാജിസമം പുണ്ണാ. യഥാഹ ‘‘മുഖവട്ടിയാ ഹേട്ഠിമലേഖായ സമപൂരേ പത്തേ ഗഹേത്വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൩). ‘‘ദ്വത്തിപത്താ പൂരാ’’തി ചേത്ഥ പരിമാണം ദസ്സിതം, പരിമാണപരിമേയ്യാനം അഭേദോപചാരേന പൂവമന്ഥാ ഗഹേതബ്ബാ യഥാ ‘‘ദ്വേ തിസ്സോ തണ്ഡുലനാളിയോ’’തി. പൂവേഹി വാ സത്തൂഹി വാതി യോജനാ. സത്തൂതി ബദ്ധസത്തുഅബദ്ധസത്തൂനം ഗഹണം, ഇമിനാവ തിലാദീനി ഉപലക്ഖിതാനി. തതിയപത്തസ്സ മുഖവട്ടിയാ ഹേട്ഠാരാജിയാ ഉദ്ധം കത്വാ പക്ഖിത്തഞ്ചേതം ‘‘തതോ ഉത്തരി’’ന്തി ഇമിനാ ച ഗയ്ഹതി. യഥാഹ ‘‘സചേ തതിയം പത്തം ഥൂപീകതം ഗണ്ഹാതി, പൂവഗണനായ പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൩).
Dvattipattāti dve vā tayo vā pattāti viggaho. Pūrāti mukhavaṭṭiyā heṭṭhimarājisamaṃ puṇṇā. Yathāha ‘‘mukhavaṭṭiyā heṭṭhimalekhāya samapūre patte gahetvā’’ti (pāci. aṭṭha. 233). ‘‘Dvattipattā pūrā’’ti cettha parimāṇaṃ dassitaṃ, parimāṇaparimeyyānaṃ abhedopacārena pūvamanthā gahetabbā yathā ‘‘dve tisso taṇḍulanāḷiyo’’ti. Pūvehi vā sattūhi vāti yojanā. Sattūti baddhasattuabaddhasattūnaṃ gahaṇaṃ, imināva tilādīni upalakkhitāni. Tatiyapattassa mukhavaṭṭiyā heṭṭhārājiyā uddhaṃ katvā pakkhittañcetaṃ ‘‘tato uttari’’nti iminā ca gayhati. Yathāha ‘‘sace tatiyaṃ pattaṃ thūpīkataṃ gaṇhāti, pūvagaṇanāya pācittiya’’nti (pāci. aṭṭha. 233).
൧൨൩൭. തത്ഥ തേസു പൂവേസു വാ മന്ഥേസു വാ ദ്വേ ചേ പത്തപൂരാ ലദ്ധാതി യോജനാ. ഏകോ പത്തപൂരോ പദാതബ്ബോതി യോജനാ. ഏകതോതി ഏകപത്തപൂരതോ ന പദാതബ്ബോതി യോജനാ, കിഞ്ചിപി അകാമാ ന ദാതബ്ബന്തി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘യേന ഏകോ ഗഹിതോ, ന തേന കിഞ്ചി അകാമാ ദാതബ്ബം. യഥാരുചി കാതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൩). ഏവം ദദന്തേന ആസനസാലായ വാ അത്തനോ നിബദ്ധവാസട്ഠാനേ വാ ദിട്ഠസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ സാധാരണം കത്വാ ദാനമന്തരേന ന മിത്താനമേവ ദാതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘യഥാമിത്തം പന ദാതും ന ലബ്ഭതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൩).
1237.Tattha tesu pūvesu vā manthesu vā dve ce pattapūrā laddhāti yojanā. Eko pattapūro padātabboti yojanā. Ekatoti ekapattapūrato na padātabboti yojanā, kiñcipi akāmā na dātabbanti attho. Yathāha ‘‘yena eko gahito, na tena kiñci akāmā dātabbaṃ. Yathāruci kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 233). Evaṃ dadantena āsanasālāya vā attano nibaddhavāsaṭṭhāne vā diṭṭhassa bhikkhusaṅghassa sādhāraṇaṃ katvā dānamantarena na mittānameva dātabbaṃ. Yathāha ‘‘yathāmittaṃ pana dātuṃ na labbhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 233).
൧൨൩൮-൯. അപഹേണകം അപാഥേയ്യം ദേന്താനന്തി സമ്ബന്ധോ. യഥാഹ ‘‘ന പഹേണകത്ഥായ ന പാഥേയ്യത്ഥായ പടിയത്തം ദേന്തീ’’തി (പാചി॰ ൨൩൫). തതോതി പഹേണകപാഥേയ്യതോ. വാ-സദ്ദേന ഇധ അവുത്തം ‘‘ഗമനേ പടിപ്പസ്സദ്ധേ ദേന്തീ’’തി (പാചി॰ ൨൩൫) അനാപത്തിവാരേ വുത്തം സങ്ഗണ്ഹാതി. തദൂനകന്തി തതോ ദ്വത്തിപത്തതോ ഊനകം. യഥാഹ ‘‘ഊനകദ്വത്തിപത്തപൂരേ പടിഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തി (പാചി॰ ൨൩൫). അപാഥേയ്യാദിഅത്ഥായ പടിയാദിതന്തി സഞ്ഞായ പാഥേയ്യാദിം ഗണ്ഹന്തസ്സാപി ആപത്തിയേവ അചിത്തകത്താ സിക്ഖാപദസ്സ. അത്തനോയേവ ഗഹണത്ഥം ‘‘ഇമസ്സ ഹത്ഥേ ദേഹീ’’തി വചനേനാപി ആപജ്ജനതോ വചീകമ്മം.
1238-9. Apaheṇakaṃ apātheyyaṃ dentānanti sambandho. Yathāha ‘‘na paheṇakatthāya na pātheyyatthāya paṭiyattaṃ dentī’’ti (pāci. 235). Tatoti paheṇakapātheyyato. Vā-saddena idha avuttaṃ ‘‘gamane paṭippassaddhe dentī’’ti (pāci. 235) anāpattivāre vuttaṃ saṅgaṇhāti. Tadūnakanti tato dvattipattato ūnakaṃ. Yathāha ‘‘ūnakadvattipattapūre paṭiggaṇhātī’’ti (pāci. 235). Apātheyyādiatthāya paṭiyāditanti saññāya pātheyyādiṃ gaṇhantassāpi āpattiyeva acittakattā sikkhāpadassa. Attanoyeva gahaṇatthaṃ ‘‘imassa hatthe dehī’’ti vacanenāpi āpajjanato vacīkammaṃ.
കാണമാതുകഥാവണ്ണനാ.
Kāṇamātukathāvaṇṇanā.
൧൨൪൦. അഞ്ഞേനാതി തദ്ധിതലോപേന നിദ്ദേസോ, അഞ്ഞതരേനാതി അത്ഥോ, പവാരിതോതി സമ്ബന്ധോ. ഭോജനാനന്തി നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം. പവാരിതോതി ‘‘ഗണ്ഹഥ ഭന്തേ യാവ ഇച്ഛഥാ’തി ഏവം യാവദത്ഥപവാരണായ, സയഞ്ച ‘അലം ആവുസോ ഥോകം ഥോകം ദേഹീ’തി ഏവം പടിക്ഖേപപവാരണായാ’’തി അട്ഠകഥായ വുത്തപ്പകാരദ്വയേന പവാരിതോതി അത്ഥോ . വികപ്പദ്വയേ പകാരദ്വയേ പവാരിത-സദ്ദേ വര-ധാതുസ്സ പത്ഥനവാരണത്ഥവസേനായമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ, ‘‘പാചിത്തി അനതിരിത്ത’’ന്തി പദച്ഛേദോ. ‘‘അനതിരിത്തം ഭോജന’’ന്തി വിസേസിതബ്ബമപേക്ഖിത്വാ ‘‘അഞ്ഞേനാ’’തി ഏത്ഥ വിഭത്തിം വിപരിണാമേത്വാ ‘‘പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം ഭോജന’’ന്തി യോജേതബ്ബം, വക്ഖമാനേ അനതിരിത്തകതഭോജനനിദ്ദേസേ വുത്തേസു പഞ്ചസു ഭോജനേസു അഞ്ഞതരം ഭോജനന്തി അത്ഥോ. ‘‘ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ’’തി (പാചി॰ ൨൩൬, ൨൩൮) സഹ ദേസിതത്താ ഏകയോഗഞായേന ‘‘ഖാദനീയം വാ’’തി ച ഗഹേതബ്ബം. പഞ്ച ഭോജനാനി, കാലികത്തയഞ്ച ഠപേത്വാ സബ്ബം യാവകാലികം ഖാദനീയന്തി വുത്തം.
1240.Aññenāti taddhitalopena niddeso, aññatarenāti attho, pavāritoti sambandho. Bhojanānanti niddhāraṇe bhummaṃ. Pavāritoti ‘‘gaṇhatha bhante yāva icchathā’ti evaṃ yāvadatthapavāraṇāya, sayañca ‘alaṃ āvuso thokaṃ thokaṃ dehī’ti evaṃ paṭikkhepapavāraṇāyā’’ti aṭṭhakathāya vuttappakāradvayena pavāritoti attho . Vikappadvaye pakāradvaye pavārita-sadde vara-dhātussa patthanavāraṇatthavasenāyamattho veditabbo, ‘‘pācitti anatiritta’’nti padacchedo. ‘‘Anatirittaṃ bhojana’’nti visesitabbamapekkhitvā ‘‘aññenā’’ti ettha vibhattiṃ vipariṇāmetvā ‘‘pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojana’’nti yojetabbaṃ, vakkhamāne anatirittakatabhojananiddese vuttesu pañcasu bhojanesu aññataraṃ bhojananti attho. ‘‘Khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā’’ti (pāci. 236, 238) saha desitattā ekayogañāyena ‘‘khādanīyaṃ vā’’ti ca gahetabbaṃ. Pañca bhojanāni, kālikattayañca ṭhapetvā sabbaṃ yāvakālikaṃ khādanīyanti vuttaṃ.
൧൨൪൧. അസനന്തി ഏത്ഥ വിപ്പകതഭോജനം ദിസ്സതി, ഭുഞ്ജമാനോ ചേ പുഗ്ഗലോ ഹോതി, ഭോജനകിരിയാനുപച്ഛിന്നാ വത്തതീതി അത്ഥോ. ഭോജനന്തി പവാരണപഹോനകഓദനാദി ഹത്ഥാദീസു ദിസ്സതി. ഹത്ഥപാസോതി പവാരണപഹോനകം ഭോജനം ദാതും അഭിഹരിത്വാ ഠിതോകാസോ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥപ്പമാണോ ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി. അഭിഹരണം അഭിഹാരോ, സോ ഏവ അഭിഹാരതാ, തഥാ ദാതും ഠിതസ്സ കായേന കതോ അഭിഹാരോ ദിസ്സതീതി വുത്തം ഹോതി. കായവാചാപടിക്ഖേപോതി തഥാ അഭിഹടേ ഭോജനേ പടിഗ്ഗാഹകസ്സ ഹത്ഥവികാരാദികോ കായികോ വാ ‘‘അല’’ന്തിആദികോ വാചസികോ വാ പടിക്ഖേപോ പഞ്ഞായതീതി അത്ഥോ.
1241.Asananti ettha vippakatabhojanaṃ dissati, bhuñjamāno ce puggalo hoti, bhojanakiriyānupacchinnā vattatīti attho. Bhojananti pavāraṇapahonakaodanādi hatthādīsu dissati. Hatthapāsoti pavāraṇapahonakaṃ bhojanaṃ dātuṃ abhiharitvā ṭhitokāso aḍḍhateyyahatthappamāṇo hotīti vuttaṃ hoti. Abhiharaṇaṃ abhihāro, so eva abhihāratā, tathā dātuṃ ṭhitassa kāyena kato abhihāro dissatīti vuttaṃ hoti. Kāyavācāpaṭikkhepoti tathā abhihaṭe bhojane paṭiggāhakassa hatthavikārādiko kāyiko vā ‘‘ala’’ntiādiko vācasiko vā paṭikkhepo paññāyatīti attho.
൧൨൪൨. നിപ്പപഞ്ചേനാതി സഹ വാസനായ പഹീനതണ്ഹാദിപപഞ്ചത്തയരഹിതേന തഥാഗതേന.
1242.Nippapañcenāti saha vāsanāya pahīnataṇhādipapañcattayarahitena tathāgatena.
൧൨൪൩. തത്ഥാതി ഓദനാദീസു. സത്തന്നന്തി ‘‘സാലീ’’തിആദിനാ വക്ഖമാനാനുരൂപാനം.
1243.Tatthāti odanādīsu. Sattannanti ‘‘sālī’’tiādinā vakkhamānānurūpānaṃ.
൧൨൪൪. ഓദകോതി ഉദകേ ഭവോ. ഏത്ഥാതി പഞ്ചങ്ഗപവാരണായ. അയംനിച്ഛയോതി വക്ഖമാനവിധിപ്പകാരം വിനിച്ഛയം ദസ്സേതി.
1244.Odakoti udake bhavo. Etthāti pañcaṅgapavāraṇāya. Ayaṃnicchayoti vakkhamānavidhippakāraṃ vinicchayaṃ dasseti.
൧൨൪൫. സാലീതി സബ്ബസാലിജാതി. വീഹീതി സബ്ബവീഹിജാതി. കങ്ഗൂതി സേതരത്തകാളഭേദാ സബ്ബാ കങ്ഗുജാതി. വരകോ സേതവരകോ. ധഞ്ഞേന സമ്ഭതപുഞ്ഞസമ്ഭാരേന ഭഗവതാ.
1245.Sālīti sabbasālijāti. Vīhīti sabbavīhijāti. Kaṅgūti setarattakāḷabhedā sabbā kaṅgujāti. Varako setavarako. Dhaññena sambhatapuññasambhārena bhagavatā.
൧൨൪൬. തിണന്തി തിണബീജമേവ വുത്തം. ദീപിതം സങ്ഗഹിതം. വരകചോരകോതി സുഖുമവരകോ.
1246.Tiṇanti tiṇabījameva vuttaṃ. Dīpitaṃ saṅgahitaṃ. Varakacorakoti sukhumavarako.
൧൨൪൮. അങ്ഗസമ്പത്തിം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഹത്ഥേനാ’’തിആദി.
1248. Aṅgasampattiṃ dassetumāha ‘‘hatthenā’’tiādi.
൧൨൪൯. തനൂതി തനുകാ.
1249.Tanūti tanukā.
൧൨൫൦. ന രക്ഖതി പവാരണം.
1250.Na rakkhati pavāraṇaṃ.
൧൨൫൧-൨. ധഞ്ഞരസാദീനീതി ആദി-സദ്ദേന ദധിആദയോ ഗഹിതാ. ആരോപേത്വാതി ഉദ്ധനം ആരോപേത്വാ. ഫലന്തി ഏലാളുകാദിഫലം. പണ്ണന്തി സൂപസാകം. കളീരന്തി വേളുആദീനം കളീരം. ബഹൂനീതി തേസമേവ വിസേസനം. തത്ഥ ചാതി പക്ഖിത്തപണ്ണാദിമ്ഹി തക്കാദികേ. ഓധിം ദസ്സേതീതി ഏത്ഥ ‘‘പരിഭോഗകാലേ’’തി സേസോ. സഞ്ജനേതീതി ഏത്ഥ ‘‘ഫലാദിയാഗൂ’’തി ലബ്ഭതി.
1251-2.Dhaññarasādīnīti ādi-saddena dadhiādayo gahitā. Āropetvāti uddhanaṃ āropetvā. Phalanti elāḷukādiphalaṃ. Paṇṇanti sūpasākaṃ. Kaḷīranti veḷuādīnaṃ kaḷīraṃ. Bahūnīti tesameva visesanaṃ. Tattha cāti pakkhittapaṇṇādimhi takkādike. Odhiṃ dassetīti ettha ‘‘paribhogakāle’’ti seso. Sañjanetīti ettha ‘‘phalādiyāgū’’ti labbhati.
൧൨൫൩-൪. രസേതി മംസാദിരസേ. ‘‘യാഗും ഗണ്ഹഥാ’’തി വാ ‘‘യാഗു’’ന്തി വാ വത്വാതി യോജേതബ്ബാ. യാഗു സങ്ഗഹിതാതി ഏത്ഥ ഓധിപഞ്ഞായനഅപഞ്ഞായനവികപ്പദ്വയേ യാഗുയാ സമോ വിനിച്ഛയോതി അധിപ്പായോ.
1253-4.Raseti maṃsādirase. ‘‘Yāguṃ gaṇhathā’’ti vā ‘‘yāgu’’nti vā vatvāti yojetabbā. Yāgu saṅgahitāti ettha odhipaññāyanaapaññāyanavikappadvaye yāguyā samo vinicchayoti adhippāyo.
൧൨൫൫. ഛുപന്തീതി സമ്ഫുസന്തി. ഛുപ സമ്ഫസ്സേതി ധാതു, പക്ഖിപന്തീതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘യത്ഥ മച്ഛമംസം പക്ഖിപന്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯). സാസപമത്തമ്പി മച്ഛമംസം വാ സചേ പഞ്ഞായതീതി യോജനാ. പവാരണന്തി ഏത്ഥ ‘‘ജനേതീ’’തി സേസോ. യാഗുയാതി പദം പച്ചത്തവസേന വിപരിണാമേത്വാ യാഗു ജനേതീതി യോജേതബ്ബം.
1255.Chupantīti samphusanti. Chupa samphasseti dhātu, pakkhipantīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yattha macchamaṃsaṃ pakkhipantī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Sāsapamattampi macchamaṃsaṃ vā sace paññāyatīti yojanā. Pavāraṇanti ettha ‘‘janetī’’ti seso. Yāguyāti padaṃ paccattavasena vipariṇāmetvā yāgu janetīti yojetabbaṃ.
൧൨൫൬. സംസട്ഠോതി പരിസ്സാവിതോ ന സഞ്ജനേതീതി യോജനാ.
1256.Saṃsaṭṭhoti parissāvito na sañjanetīti yojanā.
൧൨൫൭. സബ്ബസോ ഠപേത്വാതി സമ്ബന്ധോ. മംസാദിപക്ഖിത്തഓദനാദിപ്പകരണാവസേസതോ അങ്ഗം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സബ്ബസോ’’തി. സബ്ബസോ ന പവാരേതീതി യോജനാ. വേളുതണ്ഡുലന്തി വേളുവീഹീനം തണ്ഡുലം. ആദി-സദ്ദേന കന്ദമൂലം സങ്ഗഹിതം. യഥാഹ ‘‘വേണുതണ്ഡുലാദീഹി വാ കന്ദമൂലഫലേഹി വാ യേഹി കേഹിചി കതഭത്ത’’ന്തി.
1257. Sabbaso ṭhapetvāti sambandho. Maṃsādipakkhittaodanādippakaraṇāvasesato aṅgaṃ dassetumāha ‘‘sabbaso’’ti. Sabbaso na pavāretīti yojanā. Veḷutaṇḍulanti veḷuvīhīnaṃ taṇḍulaṃ. Ādi-saddena kandamūlaṃ saṅgahitaṃ. Yathāha ‘‘veṇutaṇḍulādīhi vā kandamūlaphalehi vā yehi kehici katabhatta’’nti.
൧൨൫൮. തതോതി സാലിആദിതോ, വേളുആദിതോ ച, തതോ നിബ്ബത്താ പുഥുകാ വാതി അത്ഥോ. താഹീതി പുഥുകാഹി. സുദ്ധാതി പുഥുകാദീഹി അമിസ്സാ ന പവാരേന്തീതി സമ്ബന്ധോ.
1258.Tatoti sāliādito, veḷuādito ca, tato nibbattā puthukā vāti attho. Tāhīti puthukāhi. Suddhāti puthukādīhi amissā na pavārentīti sambandho.
൧൨൫൯. ഭട്ഠാനന്തി ഭജ്ജിതാനം. സത്തൂഹി സങ്ഗഹിതം സത്തുസങ്ഗഹിതം.
1259.Bhaṭṭhānanti bhajjitānaṃ. Sattūhi saṅgahitaṃ sattusaṅgahitaṃ.
൧൨൬൧. സത്തൂനം മോദകോതി സത്തുബദ്ധം, ബദ്ധസത്തൂതി അത്ഥോ.
1261.Sattūnaṃ modakoti sattubaddhaṃ, baddhasattūti attho.
൧൨൬൩. തേഹേവാതി ലാജേഹി ഏവ. സുദ്ധം ഖജ്ജകം വാതി വക്ഖമാനനയേന മച്ഛാദീഹി അസമ്മിസ്സം ഖജ്ജകം.
1263.Tehevāti lājehi eva. Suddhaṃ khajjakaṃ vāti vakkhamānanayena macchādīhi asammissaṃ khajjakaṃ.
൧൨൬൪. ‘‘പൂരിത’’ന്തിആദിനാ തബ്ബിപരിയായം ദസ്സേതി. തന്തി കുണ്ഡകാദി.
1264.‘‘Pūrita’’ntiādinā tabbipariyāyaṃ dasseti. Tanti kuṇḍakādi.
൧൨൬൬. അകപ്പിയം മംസം. അവത്ഥുത്താതി അകപ്പിയമംസാനം വാരേതബ്ബത്താ പവാരണായ അവത്ഥുത്താ.
1266.Akappiyaṃ maṃsaṃ. Avatthuttāti akappiyamaṃsānaṃ vāretabbattā pavāraṇāya avatthuttā.
൧൨൬൭. വത്ഥുകത്താതി കപ്പിയമംസസ്സ പവാരണായ വത്ഥുഭൂതത്താ. പവാരേതീതി ഏത്ഥ ‘‘ഖാദിയമാനസ്സ ച മംസത്താ’’തി സേസോ ദട്ഠബ്ബോ. യഥാഹ ‘‘യം പന ഖാദതി, തം കിഞ്ചാപി പടിക്ഖിപിതബ്ബട്ഠാനേ ഠിതം, ഖാദിയമാനം പന മംസഭാവം ന ജഹതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯).
1267.Vatthukattāti kappiyamaṃsassa pavāraṇāya vatthubhūtattā. Pavāretīti ettha ‘‘khādiyamānassa ca maṃsattā’’ti seso daṭṭhabbo. Yathāha ‘‘yaṃ pana khādati, taṃ kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṃ, khādiyamānaṃ pana maṃsabhāvaṃ na jahatī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239).
൧൨൬൮. കിഞ്ചി കപ്പിയഭോജനന്തി പഞ്ചസു ഭോജനേസു യം കിഞ്ചി കപ്പിയഭോജനം.
1268.Kiñci kappiyabhojananti pañcasu bhojanesu yaṃ kiñci kappiyabhojanaṃ.
൧൨൬൯. അകപ്പിയം മംസം അഞ്ഞന്തി അകപ്പിയമംസതോ അവസേസം കുലദൂസനാദിവസേന ഉപ്പന്നഭോജനം ഗഹിതം. യഥാഹ ‘‘കുലദൂസനവേജ്ജകമ്മഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാരോചനസാദിതരൂപിയാദീഹി നിബ്ബത്തം ബുദ്ധപടികുട്ഠം അനേസനായ ഉപ്പന്നം അകപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതീ’’തി.
1269.Akappiyaṃ maṃsaṃ aññanti akappiyamaṃsato avasesaṃ kuladūsanādivasena uppannabhojanaṃ gahitaṃ. Yathāha ‘‘kuladūsanavejjakammauttarimanussadhammārocanasāditarūpiyādīhi nibbattaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ anesanāya uppannaṃ akappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, na pavāretī’’ti.
൧൨൭൦-൧. അസനം ഭോജനന്തി അങ്ഗദ്വയേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സചേ അജ്ഝോഹട’’ന്തിആദി. അജ്ഝോഹടന്തി പരഗലഗതം ഹോതി. ‘‘പത്തേ’’തി ഇമിനാ ഥാലകാദിഭാജനഞ്ച ഗഹിതം. കത്ഥചി ഭോജനം നത്ഥീതി യോജനാ. പത്തേ, ഹത്ഥേ, മുഖേ വാ യത്ഥ കത്ഥചി പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം കിഞ്ചി ന വിജ്ജതി, ഗന്ധമത്തം പഞ്ഞായതീതി വുത്തം ഹോതി.
1270-1. Asanaṃ bhojananti aṅgadvaye vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘sace ajjhohaṭa’’ntiādi. Ajjhohaṭanti paragalagataṃ hoti. ‘‘Patte’’ti iminā thālakādibhājanañca gahitaṃ. Katthaci bhojanaṃ natthīti yojanā. Patte, hatthe, mukhe vā yattha katthaci pañcannaṃ bhojanānaṃ kiñci na vijjati, gandhamattaṃ paññāyatīti vuttaṃ hoti.
൧൨൭൨. ആദായാതി ഏത്ഥ ‘‘അഞ്ഞത്ര ഭുഞ്ജിതു’’ന്തി സേസോ. ‘‘യോപി അഞ്ഞത്ര ഗന്ത്വാ ഭുഞ്ജിതുകാമോ മുഖേ ഭത്തം ഗിലിത്വാ സേസം ആദായാ’’തിആദിനാ (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯) മഹാപച്ചരിയട്ഠകഥായം വുത്തവചനസ്സ പമാണത്താ ആഹ ‘‘ന പവാരേതീ’’തി.
1272.Ādāyāti ettha ‘‘aññatra bhuñjitu’’nti seso. ‘‘Yopi aññatra gantvā bhuñjitukāmo mukhe bhattaṃ gilitvā sesaṃ ādāyā’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 238-239) mahāpaccariyaṭṭhakathāyaṃ vuttavacanassa pamāṇattā āha ‘‘na pavāretī’’ti.
൧൨൭൩. ‘‘മുഖേ ഭത്തം ഗിലിതം, ഹത്ഥേ ഭത്തം വിഘാസാദസ്സ ദാതുകാമോ, പത്തേ ഭത്തം ഭിക്ഖുസ്സ ദാതുകാമോ, സചേ തസ്മിം ഖണേ പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯) ഏവമാഗതം കുരുന്ദട്ഠകഥം സങ്ഗഹേതും ‘‘മുഖേ ച ഭത്ത’’ന്തിആദിവചനതോ ച ‘‘അസനസ്സ ഉപച്ഛേദാ’’തിആദിനാ വക്ഖമാനായ യുത്തിയാ അസനാവസാനേ യുജ്ജമാനത്താ ച ഇമിസ്സാ ഗാഥായ ‘‘ഭോത്തുകാമോ’’തി പാഠം അഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ദാതുകാമോ’’തി പാഠോ ഗഹേതബ്ബോ.
1273. ‘‘Mukhe bhattaṃ gilitaṃ, hatthe bhattaṃ vighāsādassa dātukāmo, patte bhattaṃ bhikkhussa dātukāmo, sace tasmiṃ khaṇe paṭikkhipati, na pavāretī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239) evamāgataṃ kurundaṭṭhakathaṃ saṅgahetuṃ ‘‘mukhe ca bhatta’’ntiādivacanato ca ‘‘asanassa upacchedā’’tiādinā vakkhamānāya yuttiyā asanāvasāne yujjamānattā ca imissā gāthāya ‘‘bhottukāmo’’ti pāṭhaṃ aggahetvā ‘‘dātukāmo’’ti pāṭho gahetabbo.
൧൨൭൪. ‘‘അസനസ്സ ഉപച്ഛേദാ’’തി ഇമിനാ തസ്മിംയേവ ആസനേ യഥാനിസിന്നേനേവ കാതബ്ബേ അസനേ ആസാവച്ഛേദോ ദീപിതോ. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘തസ്മിം പന ആസനേ ന ഭുഞ്ജിതുകാമോ, വിഹാരം പവിസിത്വാ ഭുഞ്ജിതുകാമോ, അഞ്ഞസ്സ വാ ദാതുകാമോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯). കുരുന്ദട്ഠകഥായം തസ്സ വിനിച്ഛയസ്സ ദസ്സിതത്താ ‘‘മഹാപഞ്ഞാ’’തി കുരുന്ദട്ഠകഥാചരിയം സന്ധായാഹ. കാരണാകാരണഞ്ഞുനോതി ‘‘പവാരണസ്സ ഇദം കാരണം, ഇദം അകാരണ’’ന്തി ജാനന്താ. ‘‘കാരണാകാരണഞ്ഞുനാ’’തി കത്ഥചി പോത്ഥകേ ലിഖന്തി. തത്ഥ മഹാപഞ്ഞാ കാരണാകാരണഞ്ഞുനോ ആചരിയാ അസനസ്സ…പേ॰… സോതി ഹി കാരണം കഥയന്തീതി യോജനാ.
1274.‘‘Asanassa upacchedā’’ti iminā tasmiṃyeva āsane yathānisinneneva kātabbe asane āsāvacchedo dīpito. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tasmiṃ pana āsane na bhuñjitukāmo, vihāraṃ pavisitvā bhuñjitukāmo, aññassa vā dātukāmo’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Kurundaṭṭhakathāyaṃ tassa vinicchayassa dassitattā ‘‘mahāpaññā’’ti kurundaṭṭhakathācariyaṃ sandhāyāha. Kāraṇākāraṇaññunoti ‘‘pavāraṇassa idaṃ kāraṇaṃ, idaṃ akāraṇa’’nti jānantā. ‘‘Kāraṇākāraṇaññunā’’ti katthaci potthake likhanti. Tattha mahāpaññā kāraṇākāraṇaññuno ācariyā asanassa…pe… soti hi kāraṇaṃ kathayantīti yojanā.
൧൨൭൫. ഹത്ഥപാസങ്ഗേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഗണ്ഹതോ…പേ॰… പസാരിത’’ന്തി. ഗണ്ഹതോതി യേന ഇരിയാപഥേന സമന്നാഗതോ ഹുത്വാ ഗണ്ഹാതി, ഏവം ഗണ്ഹതോ. പച്ഛിമം അങ്ഗന്തി ദായകേന ദിന്നസ്സ പടിഗ്ഗാഹകസ്സ യോ അവയവോ പരഭാഗേ ഹോതി , തം ഠാനാദിഇരിയാപഥസമന്നാഗതസ്സ പടിഗ്ഗാഹകസ്സ പണ്ഹിആദിം പച്ഛിമം അങ്ഗം. ദദതോ പസാരിതം ഹത്ഥം വിനാ പുരിമം അങ്ഗന്തി യോജനാ. പസാരിതം ഹത്ഥന്തി ഏത്ഥ ‘‘ദാതു’’ന്തി സേസോ. ഉഭിന്നന്തി ഏത്ഥ ‘‘അന്തരേ’’തി സേസോ. പടിഗ്ഗാഹകദായകാനം പച്ഛിമപുരിമാനം ഉഭിന്നം അങ്ഗാനം അന്തരേ ഓകാസേ. അഡ്ഢം ഉപഡ്ഢം ഹത്ഥം തേയ്യം തതിയം യസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ, അതിരേകവിദത്ഥിദ്വിരതനപ്പമാണന്തി അത്ഥോ.
1275. Hatthapāsaṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘gaṇhato…pe… pasārita’’nti. Gaṇhatoti yena iriyāpathena samannāgato hutvā gaṇhāti, evaṃ gaṇhato. Pacchimaṃ aṅganti dāyakena dinnassa paṭiggāhakassa yo avayavo parabhāge hoti , taṃ ṭhānādiiriyāpathasamannāgatassa paṭiggāhakassa paṇhiādiṃ pacchimaṃ aṅgaṃ. Dadato pasāritaṃ hatthaṃ vinā purimaṃ aṅganti yojanā. Pasāritaṃ hatthanti ettha ‘‘dātu’’nti seso. Ubhinnanti ettha ‘‘antare’’ti seso. Paṭiggāhakadāyakānaṃ pacchimapurimānaṃ ubhinnaṃ aṅgānaṃ antare okāse. Aḍḍhaṃ upaḍḍhaṃ hatthaṃ teyyaṃ tatiyaṃ yassāti viggaho, atirekavidatthidviratanappamāṇanti attho.
൧൨൭൬. അഭിഹാരങ്ഗേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘തസ്മി’’ന്തിആദി. അഡ്ഢതേയ്യേ തസ്മിം ഠാനേ ഠത്വാതി യോജനാ, ദ്വിരതനവിദത്ഥിപമാണേ തസ്മിം ഠാനേ ഠത്വാതി അത്ഥോ. അഭിഹടന്തി ഉപനീതം. താദിസന്തി അഭിഹടസദിസം, പവാരണപഹോനകാനം പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരന്തി അത്ഥോ.
1276. Abhihāraṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘tasmi’’ntiādi. Aḍḍhateyye tasmiṃ ṭhāne ṭhatvāti yojanā, dviratanavidatthipamāṇe tasmiṃ ṭhāne ṭhatvāti attho. Abhihaṭanti upanītaṃ. Tādisanti abhihaṭasadisaṃ, pavāraṇapahonakānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataranti attho.
൧൨൭൭-൮. ആധാരകേ വാപീതി വലയാദിപത്താധാരകേപി. ഊരൂസൂതി ദ്വിന്നം ഊരൂനം മജ്ഝേ, അങ്കേതി അത്ഥോ. ആഹരിത്വാതി അഭിഹരിത്വാ. ഭത്തം ഗണ്ഹാതീതി ഏത്ഥ ‘‘ഇതോ’’തി സേസോ, ‘‘ഇതോ ഭത്തം ഗണ്ഹാ’’തി അനന്തരേ നിസിന്നോ ച ഭാസതീതി യോജനാ. ഭത്തന്തി ഉപലക്ഖണം, പഞ്ചസു ഭോജനേസു യം കിഞ്ചീതി അത്ഥോ. തന്തി തഥാ ഗണ്ഹിതും വുത്തഭത്താദിഭോജനം. അഭിഹാരസ്സ ചാതി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ പദപൂരണത്ഥോ, ഏവകാരത്ഥോ വാ, അഭാവാ ഏവാതി യോജനാ.
1277-8.Ādhārake vāpīti valayādipattādhārakepi. Ūrūsūti dvinnaṃ ūrūnaṃ majjhe, aṅketi attho. Āharitvāti abhiharitvā. Bhattaṃ gaṇhātīti ettha ‘‘ito’’ti seso, ‘‘ito bhattaṃ gaṇhā’’ti anantare nisinno ca bhāsatīti yojanā. Bhattanti upalakkhaṇaṃ, pañcasu bhojanesu yaṃ kiñcīti attho. Tanti tathā gaṇhituṃ vuttabhattādibhojanaṃ. Abhihārassa cāti ettha ca-saddo padapūraṇattho, evakārattho vā, abhāvā evāti yojanā.
൧൨൭൯. ‘‘ഭത്തപച്ഛി’’ന്തി ഇദം ഉപലക്ഖണം.
1279.‘‘Bhattapacchi’’nti idaṃ upalakkhaṇaṃ.
൧൨൮൦. ദീയമാനേതി ഏത്ഥ ‘‘ഭോജനേ’’തി സേസോ. ഇതരോതി ഹത്ഥപാസേ നിസിന്നോ. അഭിഹാരങ്ഗസ്സ അഭാവാ സോ ന പവാരിതോതി.
1280.Dīyamāneti ettha ‘‘bhojane’’ti seso. Itaroti hatthapāse nisinno. Abhihāraṅgassa abhāvā so na pavāritoti.
൧൨൮൧. പടിക്ഖേപങ്ഗേ വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘കായേനാ’’തിആദി. വാചാഭിഹാരസ്സ അനങ്ഗത്താ ആഹ ‘‘കായേനാഭിഹട’’ന്തി. യഥാഹ ‘‘വാചായ അഭിഹടം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ നത്ഥീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯). അഭിഹടഭോജനം പടിക്ഖിപിതും അങ്ഗുലിയോ വാ ഹത്ഥം വാ ഹത്ഥഗതസ്സ കസ്സചി ചലനാദിം യം കഞ്ചി കായവികാരം കരോന്തോ, ഭമും ഉക്ഖിപന്തോ, കുജ്ഝിത്വാ ഓലോകേന്തോ വാ കായേന പടിക്ഖിപതീതി വുച്ചതി. ‘‘അല’’ന്തി വാ ‘‘ന ഗണ്ഹാമീ’’തി വാ ‘‘ആഗമേഹീ’’തി വാ ‘‘അധിവാസേഹീ’’തി വാ ‘‘മാ ആകിരാ’’തി വാ ‘‘അപഗച്ഛാഹീ’’തി വാ ഏവമാദികം വദന്തോ വാചായ പടിക്ഖിപതീതി വുച്ചതി.
1281. Paṭikkhepaṅge vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘kāyenā’’tiādi. Vācābhihārassa anaṅgattā āha ‘‘kāyenābhihaṭa’’nti. Yathāha ‘‘vācāya abhihaṭaṃ paṭikkhipato pavāraṇā natthī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239). Abhihaṭabhojanaṃ paṭikkhipituṃ aṅguliyo vā hatthaṃ vā hatthagatassa kassaci calanādiṃ yaṃ kañci kāyavikāraṃ karonto, bhamuṃ ukkhipanto, kujjhitvā olokento vā kāyena paṭikkhipatīti vuccati. ‘‘Ala’’nti vā ‘‘na gaṇhāmī’’ti vā ‘‘āgamehī’’ti vā ‘‘adhivāsehī’’ti vā ‘‘mā ākirā’’ti vā ‘‘apagacchāhī’’ti vā evamādikaṃ vadanto vācāya paṭikkhipatīti vuccati.
൧൨൮൨-൩. ആകിരാതി ഏത്ഥാപി ‘‘ഇതി ചാ’’തി യോജേതബ്ബം. ഏവം വദന്തസ്സ നിവാരേതുകാമതാചിത്തേ സതിപി നിവാരണവചനേന ഹോന്തം പവാരണം ആകിരാതിആദിവിധിവചനേ ന ഹോതീതി ആഹ ‘‘ന പന’ന്തി പവാരണാ’’തി. പവാരണാ പന ന അത്ഥീതി യോജനാ.
1282-3.Ākirāti etthāpi ‘‘iti cā’’ti yojetabbaṃ. Evaṃ vadantassa nivāretukāmatācitte satipi nivāraṇavacanena hontaṃ pavāraṇaṃ ākirātiādividhivacane na hotīti āha ‘‘na pana’nti pavāraṇā’’ti. Pavāraṇā pana na atthīti yojanā.
൧൨൮൪. ‘‘രസം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദേതി സമ്ബന്ധോ. തം സുത്വാതി തം വചനം സുത്വാ.
1284. ‘‘Rasaṃ gaṇhathā’’ti vadeti sambandho. Taṃ sutvāti taṃ vacanaṃ sutvā.
൧൨൮൫. ‘‘സാര’’ന്തി ഇദം വണ്ണഭണനമത്തം. ‘‘ഇദ’’ന്തി സാമഞ്ഞേന മച്ഛമംസം വദതി, പവാരണങ്ഗം ഹോതി. മച്ഛരസം മംസരസന്തി ഏത്ഥ ദ്വന്ദസമാസസ്സപി സമ്ഭവതോ ‘‘മച്ഛം, മംസം ഗണ്ഹാ’’തി ച വുത്തം ഹോതി, തഞ്ച അങ്ഗം ഹോതി.
1285.‘‘Sāra’’nti idaṃ vaṇṇabhaṇanamattaṃ. ‘‘Ida’’nti sāmaññena macchamaṃsaṃ vadati, pavāraṇaṅgaṃ hoti. Maccharasaṃ maṃsarasanti ettha dvandasamāsassapi sambhavato ‘‘macchaṃ, maṃsaṃ gaṇhā’’ti ca vuttaṃ hoti, tañca aṅgaṃ hoti.
൧൨൮൬. ‘‘രസം ഗണ്ഹാ’’തി വുത്തേ പനസ്സ വികപ്പസ്സ അഭാവാ പവാരണസ്സ അങ്ഗം ന ഹോതി. തേനേവാഹ ‘‘അത്ഥി ച മംസം ചേ’’തി.
1286. ‘‘Rasaṃ gaṇhā’’ti vutte panassa vikappassa abhāvā pavāraṇassa aṅgaṃ na hoti. Tenevāha ‘‘atthi ca maṃsaṃ ce’’ti.
൧൨൮൭. മുഹുത്തം ആഗമേഹീതി കഞ്ചി കാലം ഓലോകേഹി.
1287.Muhuttaṃāgamehīti kañci kālaṃ olokehi.
൧൨൮൮. പനസാദീഹീതി ആദി-സദ്ദേന വേത്തങ്ഗാദീനം ഗഹണം.
1288.Panasādīhīti ādi-saddena vettaṅgādīnaṃ gahaṇaṃ.
൧൨൯൦. മച്ഛസൂപം മംസസൂപന്തി ഏത്ഥ സമാസവികപ്പാ ‘‘മച്ഛരസം മംസരസ’’ന്തി ഏത്ഥ വിയ ദട്ഠബ്ബാ.
1290.Macchasūpaṃ maṃsasūpanti ettha samāsavikappā ‘‘maccharasaṃ maṃsarasa’’nti ettha viya daṭṭhabbā.
൧൨൯൧. കരമ്ബകന്തി മച്ഛമംസേന വാ അഞ്ഞേന വാ മിസ്സസ്സേവ സൂപവിസേസസ്സ നാമം. തേനേവ ച ‘‘മംസകരമ്ബകം ഗണ്ഹഥ, മച്ഛകരമ്ബകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തേ നിസേധേന പവാരണാ ഹോതി, ‘‘കരമ്ബകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തേ അനിയതവചനത്താ ന ഹോതി. കളീരസൂപാദീഹി സമാനവിനിച്ഛയഭാവം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഏസേവ നയോ വുത്തോ’’തി.
1291.Karambakanti macchamaṃsena vā aññena vā missasseva sūpavisesassa nāmaṃ. Teneva ca ‘‘maṃsakarambakaṃ gaṇhatha, macchakarambakaṃ gaṇhathā’’ti vutte nisedhena pavāraṇā hoti, ‘‘karambakaṃ gaṇhathā’’ti vutte aniyatavacanattā na hoti. Kaḷīrasūpādīhi samānavinicchayabhāvaṃ dassetumāha ‘‘eseva nayo vutto’’ti.
൧൨൯൨. വുത്തസ്മിന്തി വുത്തേ.
1292.Vuttasminti vutte.
൧൨൯൩. യേനാതി ഭത്തേന. ആപുച്ഛിതോതി ‘‘ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തോ. തസ്സ ഭത്തസ്സ. അത്ഥിതായ യാഗുയാ വിജ്ജമാനത്താ. ഇതി കാരണന്തി ഇദം പവാരണകാരണം.
1293.Yenāti bhattena. Āpucchitoti ‘‘gaṇhathā’’ti vutto. Tassa bhattassa. Atthitāya yāguyā vijjamānattā. Iti kāraṇanti idaṃ pavāraṇakāraṇaṃ.
൧൨൯൪. ‘‘യാഗുമിസ്സകം ഗണ്ഹാ’’തി വുത്തേ സാ യാഗു തത്ഥ തസ്മിം അഭിഹടേ ഭാജനേ പക്ഖിത്തഭത്തേന സമാ വാ ബഹുതരാ വാ ചേ ഹോതി, സോ ഏവം വത്വാ അഭിഹടം പടിക്ഖേപം ഭിക്ഖു ന പവാരേതി കിരാതി യോജനാ. കിരാതി അരുചിം സൂചേതി. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘കാരണം പന ദുദ്ദസ’’ന്തി.
1294. ‘‘Yāgumissakaṃ gaṇhā’’ti vutte sā yāgu tattha tasmiṃ abhihaṭe bhājane pakkhittabhattena samā vā bahutarā vā ce hoti, so evaṃ vatvā abhihaṭaṃ paṭikkhepaṃ bhikkhu na pavāreti kirāti yojanā. Kirāti aruciṃ sūceti. Teneva vakkhati ‘‘kāraṇaṃ pana duddasa’’nti.
൧൨൯൫. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബഅട്ഠകഥാസു.
1295.Sabbatthāti sabbaaṭṭhakathāsu.
൧൨൯൬. വിസും കത്വാതി ഏകസിത്ഥമ്പി യഥാ ന ഹോതി, തഥാ രസം വാ ഖീരം വാ ഭത്തതോ വിയോജേത്വാ.
1296.Visuṃ katvāti ekasitthampi yathā na hoti, tathā rasaṃ vā khīraṃ vā bhattato viyojetvā.
൧൨൯൭. ഗച്ഛന്തേനേവാതി യാവ ഭോജനനിട്ഠാനം, താവ ഗച്ഛന്തേനേവ. യഥാഹ ‘‘ഗച്ഛന്തേന നദിപൂരം പത്തേനപി അട്ഠത്വാ നദിതീരേ ഗുമ്ബം പരിക്ഖിപിത്വാ വിചരന്തേന നാവം വാ സേതും വാ ആരുള്ഹേന അട്ഠത്വാ വട്ടേത്വാ വിചരന്തേനാ’’തി.
1297.Gacchantenevāti yāva bhojananiṭṭhānaṃ, tāva gacchanteneva. Yathāha ‘‘gacchantena nadipūraṃ pattenapi aṭṭhatvā naditīre gumbaṃ parikkhipitvā vicarantena nāvaṃ vā setuṃ vā āruḷhena aṭṭhatvā vaṭṭetvā vicarantenā’’ti.
൧൨൯൮. സോതി ഗച്ഛന്തോ. തതോതി ഠാനതോ, ഗമനഇരിയാപഥസ്സ വികോപിതത്താതി അധിപ്പായോ.
1298.Soti gacchanto. Tatoti ṭhānato, gamanairiyāpathassa vikopitattāti adhippāyo.
൧൨൯൯. ആസനം അവിചാലേത്വാതി നിസജ്ജാവസേന ഫുട്ഠട്ഠാനം അചാലേത്വാ, അനുട്ഠഹിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘അദിന്നാദാനേ വിയ ഠാനാചാവനം ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി ഗണ്ഠിപദേ വുത്തം.
1299.Āsanaṃavicāletvāti nisajjāvasena phuṭṭhaṭṭhānaṃ acāletvā, anuṭṭhahitvāti vuttaṃ hoti. ‘‘Adinnādāne viya ṭhānācāvanaṃ gahetabba’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ.
൧൩൦൦. തതോതി പവാരിതകാലതോ ഉദ്ധം, തതോ നിസിന്നട്ഠാനതോ വാ. ഇതോ, ഏത്തോ വാ. ഈസകമ്പി സംസരിതുന്തി നിസിന്നട്ഠാനതോ ഇതോ ചിതോ ച ഥോകമ്പി സംസരിതും, അപഗന്തുന്തി അത്ഥോ.
1300.Tatoti pavāritakālato uddhaṃ, tato nisinnaṭṭhānato vā. Ito, etto vā. Īsakampi saṃsaritunti nisinnaṭṭhānato ito cito ca thokampi saṃsarituṃ, apagantunti attho.
൧൩൦൧. സബ്ബത്ഥാതി പീഠകാദിസംഹാരിമേ സബ്ബസ്മിം ആസനേ. ‘‘വിനയഞ്ഞുനാ’’തി ഇമിനാ ‘‘സചേ പന നം സഹ മഞ്ചേന ഉക്ഖിപിത്വാ അഞ്ഞത്ര നേന്തി, വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯) അട്ഠകഥായം ‘‘പീഠകാദീസുപി അയമേവ വിനിച്ഛയോ’’തി വുത്തഭാവം ജാനന്തേനാതി വുത്തം ഹോതി.
1301.Sabbatthāti pīṭhakādisaṃhārime sabbasmiṃ āsane. ‘‘Vinayaññunā’’ti iminā ‘‘sace pana naṃ saha mañcena ukkhipitvā aññatra nenti, vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 238-239) aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pīṭhakādīsupi ayameva vinicchayo’’ti vuttabhāvaṃ jānantenāti vuttaṃ hoti.
൧൩൦൨. നിപജ്ജിത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘പരിവത്തന്തേന യേന പസ്സേന നിപന്നോ, തസ്സ ഠാനം നാതിക്കമേതബ്ബ’’ന്തി വചനതോ പുബ്ബസയിതട്ഠാനം അവിജഹിത്വാ സയിത്വായേവാതി അത്ഥോ. തഥേവാതി ഉക്കുടികോ ഹുത്വാവാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘തസ്സ പന ഹേട്ഠാ പലാലപീഠം വാ കിഞ്ചി വാ നിസീദനകം ദാതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯) അട്ഠകഥായം വുത്തം.
1302.Nipajjitvāti ettha ‘‘parivattantena yena passena nipanno, tassa ṭhānaṃ nātikkametabba’’nti vacanato pubbasayitaṭṭhānaṃ avijahitvā sayitvāyevāti attho. Tathevāti ukkuṭiko hutvāvāti vuttaṃ hoti. ‘‘Tassa pana heṭṭhā palālapīṭhaṃ vā kiñci vā nisīdanakaṃ dātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 238-239) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
൧൩൦൩. അതിരിത്തം കരോന്തേന സിക്ഖുനാ ഭാജനം ഓനമേത്വാന ഭോജനേ ദസ്സിതേ അഥ ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബന്തി യോജനാ. തത്ഥ അതിരിത്തം കരോന്തേനാതി ‘‘അതിരിത്തം നാമ കപ്പിയകതം ഹോതി, പടിഗ്ഗഹിതകതം ഹോതി, ഉച്ചാരിതകതം ഹോതി, ഹത്ഥപാസേ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ പവാരിതേന ആസനാ അവുട്ഠിതേന കതം ഹോതി, ‘അലമേതം സബ്ബ’ന്തി വുത്തം ഹോതി, ഗിലാനാതിരിത്തം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൩൯) വുത്തേസു അട്ഠസു ആകാരേസു അന്തം വിനാ പുരിമേഹി സത്തഹി വിനയകമ്മാകാരേഹി അതിരിത്തം കരോന്തേനാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘ഇമേഹി സത്തഹി വിനയകമ്മാകാരേഹി യം അതിരിത്ത’’ന്തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯).
1303. Atirittaṃ karontena sikkhunā bhājanaṃ onametvāna bhojane dassite atha ‘‘alametaṃ sabba’’nti vattabbanti yojanā. Tattha atirittaṃ karontenāti ‘‘atirittaṃ nāma kappiyakataṃ hoti, paṭiggahitakataṃ hoti, uccāritakataṃ hoti, hatthapāse kataṃ hoti, bhuttāvinā kataṃ hoti, bhuttāvinā pavāritena āsanā avuṭṭhitena kataṃ hoti, ‘alametaṃ sabba’nti vuttaṃ hoti, gilānātirittaṃ hotī’’ti (pāci. 239) vuttesu aṭṭhasu ākāresu antaṃ vinā purimehi sattahi vinayakammākārehi atirittaṃ karontenāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘imehi sattahi vinayakammākārehi yaṃ atiritta’’ntiādi (pāci. aṭṭha. 238-239).
ഇധ അതിരിത്തം കാതും അഭിഹടഭോജനം കപ്പിയഞ്ച നാമ ഹോതി, കപ്പിയകതേന സിങ്ഗിവേരലസുണാദിവത്ഥുനാ യുത്തതായ ച അകപ്പിയമംസാഭാവേന ച കുലദൂസനാദീഹി അനുപ്പന്നഭാവേന ച കതഞ്ച നാമ ഹോതി. ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി അതിരിത്തകതഭാവതോ ഏവം കപ്പിയഞ്ച തം കതം ചാതി കപ്പിയകതന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏവമുപരിപി കത-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ ച സമാസവിഗ്ഗഹോ ച വേദിതബ്ബോ . അവസിട്ഠപദേസു ഭിക്ഖുനാ പടിഗ്ഗഹിതം പടിഗ്ഗഹിതം നാമ. തം കാരാപേത്വാ ആഗതേന ഭിക്ഖുനാ ഥോകം ഉച്ചാരേത്വാ, ഓതാരേത്വാ വാ ദസ്സിതം ഉച്ചാരിതകതം നാമ. കപ്പിയം കാരാപേതുമാഗതസ്സ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥപ്പമാണഹത്ഥപാസബ്ഭന്തരഗതേന അതിരിത്തകതം ‘‘ഹത്ഥപാസേ കത’’ന്തി വുച്ചതി. അന്തമസോ പവാരണജനകം യം കിഞ്ചി ഭോജനം കുസഗ്ഗേനാപി ഗഹേത്വാ ഭുത്തത്താ ഭുത്താവിനാ. യഥാഹ ‘‘പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം ഭോജനം അന്തമസോ കുസഗ്ഗേനാപി ഭുത്തം ഹോതീ’’തി. ഭുഞ്ജന്തോ പവാരിതോ ഹുത്വാ യോ ആസനം ന കോപേതി, സോ ഭുത്താവീ പവാരിതോ ‘‘ആസനാ അവുട്ഠിതോ’’തി വുച്ചതി, തേന കതം ‘‘ഭുത്താവിനാ…പേ॰… അവുട്ഠിതേന കത’’ന്തി വുത്തം. ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി വചീഭേദം കത്വാ വുത്തം ‘‘അലമേതം സബ്ബന്തി വുത്തം ഹോതീ’’തി ദസ്സിതം. അയം സത്തവിധോ വിനയകമ്മാകാരോ നാമ.
Idha atirittaṃ kātuṃ abhihaṭabhojanaṃ kappiyañca nāma hoti, kappiyakatena siṅgiveralasuṇādivatthunā yuttatāya ca akappiyamaṃsābhāvena ca kuladūsanādīhi anuppannabhāvena ca katañca nāma hoti. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti atirittakatabhāvato evaṃ kappiyañca taṃ kataṃ cāti kappiyakatanti vuttaṃ hoti. Evamuparipi kata-saddassa attho ca samāsaviggaho ca veditabbo . Avasiṭṭhapadesu bhikkhunā paṭiggahitaṃ paṭiggahitaṃ nāma. Taṃ kārāpetvā āgatena bhikkhunā thokaṃ uccāretvā, otāretvā vā dassitaṃ uccāritakataṃ nāma. Kappiyaṃ kārāpetumāgatassa aḍḍhateyyahatthappamāṇahatthapāsabbhantaragatena atirittakataṃ ‘‘hatthapāse kata’’nti vuccati. Antamaso pavāraṇajanakaṃ yaṃ kiñci bhojanaṃ kusaggenāpi gahetvā bhuttattā bhuttāvinā. Yathāha ‘‘pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ antamaso kusaggenāpi bhuttaṃ hotī’’ti. Bhuñjanto pavārito hutvā yo āsanaṃ na kopeti, so bhuttāvī pavārito ‘‘āsanā avuṭṭhito’’ti vuccati, tena kataṃ ‘‘bhuttāvinā…pe… avuṭṭhitena kata’’nti vuttaṃ. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti vacībhedaṃ katvā vuttaṃ ‘‘alametaṃ sabbanti vuttaṃ hotī’’ti dassitaṃ. Ayaṃ sattavidho vinayakammākāro nāma.
ഗിലാനാതിരിത്തകം പന ഇമിസ്സാ ഗാഥായ അവുത്തമ്പി അനതിരിത്തസന്ദസ്സനത്ഥം വക്ഖമാനായ ‘‘കത’’ന്തിആദിഗാഥായ ‘‘ന ഗിലാനാതിരിത്തഞ്ചാ’’തി ഇമസ്സ വിപരിയായതോ വേദിതബ്ബം. ഗിലാനതോ അതിരിത്തം, തസ്സ അഞ്ഞദിനേസു ഭുഞ്ജനത്ഥായ ഉപട്ഠാപിതമ്പി ഗിലാനാതിരിത്തം നാമ.
Gilānātirittakaṃ pana imissā gāthāya avuttampi anatirittasandassanatthaṃ vakkhamānāya ‘‘kata’’ntiādigāthāya ‘‘na gilānātirittañcā’’ti imassa vipariyāyato veditabbaṃ. Gilānato atirittaṃ, tassa aññadinesu bhuñjanatthāya upaṭṭhāpitampi gilānātirittaṃ nāma.
‘‘തേന ഭിക്ഖുനാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഭുത്താവിനാ’’തി ച ‘‘ഭുത്താവിനാ പവാരിതേന ആസനാ വുട്ഠിതേനാ’’തി ച വുത്തപ്പകാരേന വിസിട്ഠം തേനേവ പാകടം ഭിക്ഖും പരാമസതി, പവാരണജനകാനം പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം അപ്പമത്തകമ്പി ഭുത്താവിനാ, ഭുത്താവീ പവാരിതോപി ഹുത്വാ ആസനാ അവുട്ഠിതേന വാ ഭിക്ഖുനാതി വുത്തം ഹോതി. ഓനമിത്വാന ഭാജനേതി ഏത്ഥ ‘‘ദസ്സിതേ ഭോജനേ’’തി സേസോ, ‘‘അഥാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. കപ്പിയകരണാരഹാനി സിങ്ഗിവേരാദീനി കപ്പിയം കാരേത്വാ പടിഗ്ഗഹാപേത്വാ ആഗന്ത്വാ ഹത്ഥപാസബ്ഭന്തരേ പത്വാ അതിരിത്തം കാരാപേന്തേന ഭിക്ഖുനാ ഭാജനം ഥോകം ഓനാമേത്വാ ഉച്ചാരേത്വാ ദസ്സിതകാലാനന്തരാതി വുത്തം ഹോതി. ഉത്തരി കാതബ്ബം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അല’’ന്തിആദി.
‘‘Tena bhikkhunā’’ti iminā ‘‘bhuttāvinā’’ti ca ‘‘bhuttāvinā pavāritena āsanā vuṭṭhitenā’’ti ca vuttappakārena visiṭṭhaṃ teneva pākaṭaṃ bhikkhuṃ parāmasati, pavāraṇajanakānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ appamattakampi bhuttāvinā, bhuttāvī pavāritopi hutvā āsanā avuṭṭhitena vā bhikkhunāti vuttaṃ hoti. Onamitvāna bhājaneti ettha ‘‘dassite bhojane’’ti seso, ‘‘athā’’ti iminā sambandho. Kappiyakaraṇārahāni siṅgiverādīni kappiyaṃ kāretvā paṭiggahāpetvā āgantvā hatthapāsabbhantare patvā atirittaṃ kārāpentena bhikkhunā bhājanaṃ thokaṃ onāmetvā uccāretvā dassitakālānantarāti vuttaṃ hoti. Uttari kātabbaṃ dassetumāha ‘‘ala’’ntiādi.
ഏത്താവതാ ‘‘തേന ഭിക്ഖുനാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഭുത്താവിനാ കതം, ഭുത്താവിനാ പവാരിതേന ആസനാ അവുട്ഠിതേന കത’’ന്തി അങ്ഗദ്വയം സങ്ഗഹിതം. ‘‘ഓനമേത്വാന ഭാജന’’ന്തി ഇമിനാ ‘‘ഉച്ചാരിതകതം ഹോതീ’’തി ഇദം സങ്ഗഹിതം. ‘‘കപ്പിയകതം, പടിഗ്ഗഹിതകതം, ഹത്ഥപാസേകത’’ന്തി ഇദം തയം അനന്തരിയവാചിനാ അഥ-സദ്ദേന സങ്ഗഹിതം. ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി ഇദം പനേത്ഥ സരൂപേനേവ ദസ്സിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Ettāvatā ‘‘tena bhikkhunā’’ti iminā ‘‘bhuttāvinā kataṃ, bhuttāvinā pavāritena āsanā avuṭṭhitena kata’’nti aṅgadvayaṃ saṅgahitaṃ. ‘‘Onametvāna bhājana’’nti iminā ‘‘uccāritakataṃ hotī’’ti idaṃ saṅgahitaṃ. ‘‘Kappiyakataṃ, paṭiggahitakataṃ, hatthapāsekata’’nti idaṃ tayaṃ anantariyavācinā atha-saddena saṅgahitaṃ. ‘‘Alametaṃ sabba’’nti idaṃ panettha sarūpeneva dassitanti daṭṭhabbaṃ.
൧൩൦൪. പത്തേ ഠിതഭോജനമേവ അതിരിത്തം കാതബ്ബന്തി നത്ഥി, പച്ഛിആദീസു യത്ഥ കത്ഥചി ഭാജനേ ഠിതമ്പി കാതബ്ബന്തി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘കപ്പിയം പനാ’’തി. കുണ്ഡേതി ഭണ്ഡുക്ഖലിയം. ഭാജനേതി യം കിഞ്ചി ഭാജനം ഗഹിതം.
1304. Patte ṭhitabhojanameva atirittaṃ kātabbanti natthi, pacchiādīsu yattha katthaci bhājane ṭhitampi kātabbanti dassetumāha ‘‘kappiyaṃ panā’’ti. Kuṇḍeti bhaṇḍukkhaliyaṃ. Bhājaneti yaṃ kiñci bhājanaṃ gahitaṃ.
൧൩൦൫. ഏതന്തി അതിരിത്തകതം ഏതം ഭോജനം. തം ഏകമേവ ഠപേത്വാതി യോജനാ. ‘‘വട്ടതേവാ’’തി വുത്തേപി അബ്ഭങ്ഗാദീനമത്ഥായാതി ഗണ്ഹേയ്യുന്തി ആഹ ‘‘ഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി, തമേകം വിനാ പരേഹി പരിഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി അത്ഥോ.
1305.Etanti atirittakataṃ etaṃ bhojanaṃ. Taṃ ekameva ṭhapetvāti yojanā. ‘‘Vaṭṭatevā’’ti vuttepi abbhaṅgādīnamatthāyāti gaṇheyyunti āha ‘‘bhuñjitabba’’nti, tamekaṃ vinā parehi paribhuñjitabbanti attho.
൧൩൦൬-൭. കപ്പിയം കാരേത്വാതി അതിരിത്തം കാരേത്വാ. ആകിരന്തി ചേതി യദി പക്ഖിപന്തി. പുന തഥാ അതിരിത്തം കാരേത്വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി യോജനാ.
1306-7.Kappiyaṃ kāretvāti atirittaṃ kāretvā. Ākiranti ceti yadi pakkhipanti. Puna tathā atirittaṃ kāretvā bhuñjitabbanti yojanā.
തം കേന അതിരിത്തം കാതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘യേനാ’’തിആദി. തന്തി അതിരിത്തകതം ഭോജനം. യേന അകതന്തി യേന ഭിക്ഖുനാ പഠമം അതിരിത്തം ന കതം, തേന കാതബ്ബന്തി സമ്ബന്ധോ. യഥാഹ ‘‘യേന അകതന്തി അഞ്ഞേന ഭിക്ഖുനാ യേന പഠമം ന കതം, തേന കാതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯). യം വാ അകതം, തം വിസും തേന വാ കാതബ്ബന്തി യോജനാ. യം വാ അകതന്തി തസ്മിം അതിരിത്തകതഭോജനേ അപക്ഖിത്തം യം ഭോജനം അതിരിത്തം ന കതം. തം വിസും തേന വാ കാതബ്ബന്തി പച്ഛാ പക്ഖിത്തം ഭോജനം അതിരിത്തം കതേന യഥാ അമിസ്സം ഹോതി, തഥാ അഞ്ഞസ്സ ഭാജനസ്സ ഗഹണവസേന വിസും കാരേത്വാ തേന പഠമം കതാതിരിത്തേനാപി അതിരിത്തം കാതബ്ബം. യഥാഹ – ‘‘യഞ്ച അകതന്തി യേന പഠമം കപ്പിയം കതം, തേനാപി യം അകതം, തം കാതബ്ബം. പഠമഭാജനേ പന കാതും ന ലബ്ഭതി. തത്ഥ ഹി കരിയമാനം പഠമം കതേന സദ്ധിം കതം ഹോതി, തസ്മാ അഞ്ഞസ്മിം ഭാജനേ കാതും വട്ടതീതി അധിപ്പായോ’’തി.
Taṃ kena atirittaṃ kātabbanti āha ‘‘yenā’’tiādi. Tanti atirittakataṃ bhojanaṃ. Yena akatanti yena bhikkhunā paṭhamaṃ atirittaṃ na kataṃ, tena kātabbanti sambandho. Yathāha ‘‘yena akatanti aññena bhikkhunā yena paṭhamaṃ na kataṃ, tena kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 238-239). Yaṃ vā akataṃ, taṃ visuṃ tena vā kātabbanti yojanā. Yaṃ vā akatanti tasmiṃ atirittakatabhojane apakkhittaṃ yaṃ bhojanaṃ atirittaṃ na kataṃ. Taṃ visuṃ tena vā kātabbanti pacchā pakkhittaṃ bhojanaṃ atirittaṃ katena yathā amissaṃ hoti, tathā aññassa bhājanassa gahaṇavasena visuṃ kāretvā tena paṭhamaṃ katātirittenāpi atirittaṃ kātabbaṃ. Yathāha – ‘‘yañca akatanti yena paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ, tenāpi yaṃ akataṃ, taṃ kātabbaṃ. Paṭhamabhājane pana kātuṃ na labbhati. Tattha hi kariyamānaṃ paṭhamaṃ katena saddhiṃ kataṃ hoti, tasmā aññasmiṃ bhājane kātuṃ vaṭṭatīti adhippāyo’’ti.
൧൩൦൮. അകപ്പിയാദീഹി സത്തഹീതി ‘‘അനതിരിത്തം നാമ അകപ്പിയകതം ഹോതി, അപ്പടിഗ്ഗഹിതകതം ഹോതി, അനുച്ചാരിതകതം ഹോതി, അഹത്ഥപാസേ കതം ഹോതി, അഭുത്താവിനാ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ ച പവാരിതേന ആസനാ വുട്ഠിതേന കതം ഹോതി, ‘അലമേതം സബ്ബ’ന്തി അവുത്തം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൩൯) വുത്തേഹി സത്തഹി വിനയകമ്മാകാരേഹി. അതിരിത്തം കതന്തി യോജനാ. ‘‘ഹോതി അനതിരിത്തക’’ന്തി പദച്ഛേദോ.
1308.Akappiyādīhisattahīti ‘‘anatirittaṃ nāma akappiyakataṃ hoti, appaṭiggahitakataṃ hoti, anuccāritakataṃ hoti, ahatthapāse kataṃ hoti, abhuttāvinā kataṃ hoti, bhuttāvinā ca pavāritena āsanā vuṭṭhitena kataṃ hoti, ‘alametaṃ sabba’nti avuttaṃ hotī’’ti (pāci. 239) vuttehi sattahi vinayakammākārehi. Atirittaṃ katanti yojanā. ‘‘Hoti anatirittaka’’nti padacchedo.
൧൩൦൯. ഉപകട്ഠവേലായപി അതിരിത്തം കരോന്തേന ‘‘അഹം പാതോവ ഭുഞ്ജി’’ന്തി വാ ‘‘ഥോകം പരിഭുഞ്ജി’’ന്തി വാ അചിന്തേത്വാ കാതബ്ബന്തി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘യോപീ’’തിആദി. ഉപകട്ഠൂപനീതമ്പീതി ഉപകട്ഠവേലായ ഉപനീതമ്പി ഭോജനം.
1309. Upakaṭṭhavelāyapi atirittaṃ karontena ‘‘ahaṃ pātova bhuñji’’nti vā ‘‘thokaṃ paribhuñji’’nti vā acintetvā kātabbanti dassetumāha ‘‘yopī’’tiādi. Upakaṭṭhūpanītampīti upakaṭṭhavelāya upanītampi bhojanaṃ.
൧൩൧൦. യാമാദികാലികന്തി യാമസത്താഹയാവജീവികകാലികം. അനാമിസ്സന്തി ആമിസേന അമിസ്സം. തം യാമാദികാലികം പരിഭുഞ്ജതോതി സമ്ബന്ധോ.
1310.Yāmādikālikanti yāmasattāhayāvajīvikakālikaṃ. Anāmissanti āmisena amissaṃ. Taṃ yāmādikālikaṃ paribhuñjatoti sambandho.
൧൩൧൨. ഗിലാനസ്സ ഭുത്താതിരിത്തം വിയ കദാചി ഭുഞ്ജിസ്സതീതി ഉദ്ദിസ്സ ഠപിതമ്പി ഗിലാനാതിരിത്തം നാമാതി അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൩൮-൨൩൯ അത്ഥതോ സമാനം) വുത്തം. ‘‘വിഹാരാദീസു ഗിലാനസ്സ പാപുണനകോട്ഠാസമ്പി ഗിലാനാതിരിത്തം നാമാ’’തി വദന്തി.
1312. Gilānassa bhuttātirittaṃ viya kadāci bhuñjissatīti uddissa ṭhapitampi gilānātirittaṃ nāmāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 238-239 atthato samānaṃ) vuttaṃ. ‘‘Vihārādīsu gilānassa pāpuṇanakoṭṭhāsampi gilānātirittaṃ nāmā’’ti vadanti.
൧൩൧൩. കഥിനേനാതി പഠമകഥിനേന.
1313.Kathinenāti paṭhamakathinena.
പഠമപവാരണകഥാവണ്ണനാ.
Paṭhamapavāraṇakathāvaṇṇanā.
൧൩൧൪. അനതിരിത്തേനാതി ഏത്ഥ ‘‘ഖാദനീയേന വാ ഭോജനീയേന വാ’’തി സേസോ. ഏത്ഥ ‘‘ഖാദനീയം നാമ പഞ്ചഭോജനാനി യാമകാലികം സത്താഹകാലികം യാവജീവികം ഠപേത്വാ അവസേസ’’ന്തി (പാചി॰ ൨൩൯) വുത്തം പഞ്ചഭോജനതോ അഞ്ഞം സബ്ബം യാവകാലികം ഖാദനീയം നാമ. ‘‘ഭോജനീയം നാമ പഞ്ച ഭോജനാനി ഓദനോ കുമ്മാസോ സത്തു മച്ഛോ മംസ’’ന്തി (പാചി॰ ൨൩൯) വുത്തം. ഏത്ഥ വിനിച്ഛയോ അനന്തരസിക്ഖാപദേ വുത്തോ. പവാരേയ്യാതി ഏത്ഥ ‘‘അഭിഹട്ഠു’’ന്തി സേസോ. അഭിഹട്ഠും പവാരേയ്യാതി അഭിഹരിത്വാ ‘‘ഹന്ദ ഭിക്ഖു യാവതകം ഇച്ഛസി, താവതകം ഗഹേത്വാ ഖാദ വാ ഭുഞ്ജ വാ’’തി ഏവം പവാരേയ്യ. ‘‘പവാരിത’’ന്തിപദം വുത്തത്ഥമേവ. ജാനന്തി സുത്വാ വാ ദിസ്വാ വാ തസ്സ പവാരിതഭാവം ജാനന്തോ. ആസാദനാപേക്ഖോതി ആസാദനം ചോദനം മങ്കുകരണഭാവം അപേക്ഖമാനോ. ഭുത്തേതി തസ്സ പയോഗേന ഇതരേന ഭുഞ്ജിത്വാ പരിയോസാപിതേ. തസ്സാതി യോ തസ്സ പവാരിതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഭുഞ്ജാ’’തി നിയോജേസി, തസ്സ.
1314.Anatirittenāti ettha ‘‘khādanīyena vā bhojanīyena vā’’ti seso. Ettha ‘‘khādanīyaṃ nāma pañcabhojanāni yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ ṭhapetvā avasesa’’nti (pāci. 239) vuttaṃ pañcabhojanato aññaṃ sabbaṃ yāvakālikaṃ khādanīyaṃ nāma. ‘‘Bhojanīyaṃ nāma pañca bhojanāni odano kummāso sattu maccho maṃsa’’nti (pāci. 239) vuttaṃ. Ettha vinicchayo anantarasikkhāpade vutto. Pavāreyyāti ettha ‘‘abhihaṭṭhu’’nti seso. Abhihaṭṭhuṃ pavāreyyāti abhiharitvā ‘‘handa bhikkhu yāvatakaṃ icchasi, tāvatakaṃ gahetvā khāda vā bhuñja vā’’ti evaṃ pavāreyya. ‘‘Pavārita’’ntipadaṃ vuttatthameva. Jānanti sutvā vā disvā vā tassa pavāritabhāvaṃ jānanto. Āsādanāpekkhoti āsādanaṃ codanaṃ maṅkukaraṇabhāvaṃ apekkhamāno. Bhutteti tassa payogena itarena bhuñjitvā pariyosāpite. Tassāti yo tassa pavāritabhāvaṃ ñatvā ‘‘bhuñjā’’ti niyojesi, tassa.
൧൩൧൫-൬. ഏകസ്സ ഭുഞ്ജനേന അഞ്ഞസ്സ പാചിത്തി ഹോതീതി കഥമേതന്തി ആസങ്കായ തഥാ വുത്തത്താ പരിഹരിതുമാഹ ‘‘ദുക്കടം…പേ॰… ദസ്സിത’’ന്തി. ഇതരസ്സ ഗഹണേതി പവാരിതഭിക്ഖുനോ ഭുഞ്ജനത്ഥായ പടിഗ്ഗഹണേ. അജ്ഝോഹാരപയോഗേസു ചാതി ഏത്ഥാപി ‘‘ഇതരസ്സാ’’തി സമ്ബന്ധോ. സബ്ബം ദുക്കടം, പാചിത്തിയഞ്ച. ദസ്സിതന്തി ‘‘അഭിഹരതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. തസ്സ വചനേന ‘ഖാദിസ്സാമി ഭുഞ്ജിസ്സാമീ’തി പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. അജ്ഝോഹാരേ അജ്ഝോഹാരേ ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ഭോജനപരിയോസാനേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൨൪൪) ദേസിതം ഭഗവതാതി അത്ഥോ.
1315-6. Ekassa bhuñjanena aññassa pācitti hotīti kathametanti āsaṅkāya tathā vuttattā pariharitumāha ‘‘dukkaṭaṃ…pe… dassita’’nti. Itarassa gahaṇeti pavāritabhikkhuno bhuñjanatthāya paṭiggahaṇe. Ajjhohārapayogesu cāti etthāpi ‘‘itarassā’’ti sambandho. Sabbaṃ dukkaṭaṃ, pācittiyañca. Dassitanti ‘‘abhiharati, āpatti dukkaṭassa. Tassa vacanena ‘khādissāmi bhuñjissāmī’ti paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassa. Ajjhohāre ajjhohāre āpatti dukkaṭassa. Bhojanapariyosāne āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 244) desitaṃ bhagavatāti attho.
൧൩൧൭. ഉഭയത്ഥാപി വിമതിസ്സാതി പവാരിതേ ച അപവാരിതേ ച വിമതിസ്സ. ദുക്കടം പരിദീപിതന്തി ‘‘പവാരിതേ വേമതികോ. അപ്പവാരിതേ വേമതികോ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൨൪൫) ദേസിതം.
1317.Ubhayatthāpi vimatissāti pavārite ca apavārite ca vimatissa. Dukkaṭaṃ paridīpitanti ‘‘pavārite vematiko. Appavārite vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 245) desitaṃ.
൧൩൧൮. കാരാപേത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘ഭുഞ്ജാഹീ’’തി സേസോ. അഞ്ഞസ്സത്ഥായാതി ഏത്ഥ ‘‘അഭിഹരന്തോ ഗച്ഛാഹീ’’തി സേസോ.
1318.Kārāpetvāti ettha ‘‘bhuñjāhī’’ti seso. Aññassatthāyāti ettha ‘‘abhiharanto gacchāhī’’ti seso.
൧൩൧൯. ഓമസവാദതുല്യാവാതി ഇദം അദിന്നാദാനസമുട്ഠാനം സന്ധായാഹ.
1319.Omasavādatulyāvāti idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sandhāyāha.
ദുതിയപവാരണകഥാവണ്ണനാ.
Dutiyapavāraṇakathāvaṇṇanā.
൧൩൨൦. ഖാദനീയം വാതി പഞ്ച ഭോജനാനി ച കാലികത്തയഞ്ച വിനാ അവസേസേസു യം കിഞ്ചി വാ. ഭോജനീയം വാതി പഞ്ചസു ഭോജനേസു അഞ്ഞതരമ്പി. വികാലേതി വിഗതേ കാലേ. കാലോ നാമ അരുണുഗ്ഗമനതോ യാവ മജ്ഝന്തികാ, തദഞ്ഞോ വികാലോ. യഥാഹ ‘‘വികാലോ നാമ മജ്ഝന്തികേ വീതിവത്തേ യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ’’തി (പാചി॰ ൨൪൯). ഠിതമജ്ഝന്തികോപി കാലേയേവ സങ്ഗയ്ഹതി. യഥാഹ ‘‘ഠിതമജ്ഝന്തികോപി കാലസങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. തതോ പട്ഠായ പന ഖാദിതും വാ ഭുഞ്ജിതും വാ ന സക്കാ, സഹസാ പിവിതും പന സക്കാ ഭവേയ്യ. കുക്കുച്ചകേന പന ന കാതബ്ബം. കാലപരിച്ഛേദജാനനത്ഥഞ്ച കാലത്ഥമ്ഭോ യോജേതബ്ബോ, കാലബ്ഭന്തരേവ ഭത്തകിച്ചം കാതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൪൮-൨൪൯). ദോസന്തി പാചിത്തിയം.
1320.Khādanīyaṃ vāti pañca bhojanāni ca kālikattayañca vinā avasesesu yaṃ kiñci vā. Bhojanīyaṃ vāti pañcasu bhojanesu aññatarampi. Vikāleti vigate kāle. Kālo nāma aruṇuggamanato yāva majjhantikā, tadañño vikālo. Yathāha ‘‘vikālo nāma majjhantike vītivatte yāva aruṇuggamanā’’ti (pāci. 249). Ṭhitamajjhantikopi kāleyeva saṅgayhati. Yathāha ‘‘ṭhitamajjhantikopi kālasaṅgahaṃ gacchati. Tato paṭṭhāya pana khādituṃ vā bhuñjituṃ vā na sakkā, sahasā pivituṃ pana sakkā bhaveyya. Kukkuccakena pana na kātabbaṃ. Kālaparicchedajānanatthañca kālatthambho yojetabbo, kālabbhantareva bhattakiccaṃ kātabba’’nti (pāci. aṭṭha. 248-249). Dosanti pācittiyaṃ.
൧൩൨൧. ‘‘ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ’’തി ഏത്ഥ ഭോജനീയസ്സ പവാരണസിക്ഖാപദേ ദസ്സിതസരൂപത്താ ഖാദനീയം താവ സരൂപതോ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘യമാമിസഗത’’ന്തിആദി. ഏത്ഥാതി ഏതേസു ഖാദനീയഭോജനീയേസു. യം പന വനമൂലഫലാദികം ആമിസഗതം ആമിസേ യാവകാലികേ പരിയാപന്നം, തം ഖാദനീയന്തി യോജനാ. കാലികേസ്വസമോഹത്ഥന്തി ഏത്ഥ ഗാഥാബന്ധവസേന മ-കാരലോപോ, അസമ്മോഹത്ഥന്തി വുത്തം ഹോതി. ഇദന്തി വക്ഖമാനം സന്ധായാഹ.
1321. ‘‘Khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā’’ti ettha bhojanīyassa pavāraṇasikkhāpade dassitasarūpattā khādanīyaṃ tāva sarūpato dassetumāha ‘‘yamāmisagata’’ntiādi. Etthāti etesu khādanīyabhojanīyesu. Yaṃ pana vanamūlaphalādikaṃ āmisagataṃ āmise yāvakālike pariyāpannaṃ, taṃ khādanīyanti yojanā. Kālikesvasamohatthanti ettha gāthābandhavasena ma-kāralopo, asammohatthanti vuttaṃ hoti. Idanti vakkhamānaṃ sandhāyāha.
൧൩൨൨. മൂലന്തി യം കിഞ്ചി രുക്ഖലതാനം മൂലം. കന്ദന്തി രുക്ഖലതാനമേവ കന്ദം. മുളാലന്തി പദുമഗച്ഛമൂലകന്ദം. മത്ഥകന്തി താലനാളികേരാദീനം മത്ഥകം, വേളുകളീരപല്ലവങ്കുരാനഞ്ച ഏത്ഥേവ സങ്ഗഹോ. ഖന്ധകന്തി ഉച്ഛുആദിഖന്ധകം. തചന്തി ഛല്ലി. പത്തന്തി പണ്ണം. പുപ്ഫന്തി കുസുമം. ഫലന്തി രുക്ഖലതാദീനം ഫലം. അട്ഠീതി രുക്ഖലതാദിബീജം. പിട്ഠന്തി ധഞ്ഞാദിപിട്ഠം. നിയ്യാസന്തി സിലേസം. ‘‘ഖാദനീയ’’ന്തി സബ്ബത്ഥ പകരണതോ ലബ്ഭതി.
1322.Mūlanti yaṃ kiñci rukkhalatānaṃ mūlaṃ. Kandanti rukkhalatānameva kandaṃ. Muḷālanti padumagacchamūlakandaṃ. Matthakanti tālanāḷikerādīnaṃ matthakaṃ, veḷukaḷīrapallavaṅkurānañca ettheva saṅgaho. Khandhakanti ucchuādikhandhakaṃ. Tacanti challi. Pattanti paṇṇaṃ. Pupphanti kusumaṃ. Phalanti rukkhalatādīnaṃ phalaṃ. Aṭṭhīti rukkhalatādibījaṃ. Piṭṭhanti dhaññādipiṭṭhaṃ. Niyyāsanti silesaṃ. ‘‘Khādanīya’’nti sabbattha pakaraṇato labbhati.
൧൩൨൩. ഏവം ഖാദനീയാനം മാതികം നിക്ഖിപിത്വാ തേ സരൂപതോ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘മൂലഖാദനീയാദീന’’ന്തിആദി. തത്ഥ രുക്ഖമൂലമേവ ഖാദനീയം, തം ആദി യേസന്തി വിഗ്ഗഹോ. മുഖമത്തനിദസ്സനം നിബോധഥാതി ഏത്ഥ ‘‘മയാ കരിയമാന’’ന്തി സേസോ. മുഖമത്തന്തി പവേസദ്വാരമത്തം, നിരവസേസതോ ദസ്സനേ പപഞ്ചഭീരുകാനം പുബ്ബേ ഭയം ഹോതീതി സങ്ഖേപതോ ഖാദനീയാനി ദസ്സിസ്സന്തി വുത്തം ഹോതി. തഥാ ദസ്സനേ പയോജനമാഹ ‘‘നാമത്ഥേസു ഭിക്ഖൂനം പാടവത്ഥായാ’’തി, മൂലഖാദനീയാദീനം നാമേസു ച തദത്ഥേസു ച ഭിക്ഖൂനം പാടവുപ്പാദനത്ഥന്തി അത്ഥോ.
1323. Evaṃ khādanīyānaṃ mātikaṃ nikkhipitvā te sarūpato dassetumāha ‘‘mūlakhādanīyādīna’’ntiādi. Tattha rukkhamūlameva khādanīyaṃ, taṃ ādi yesanti viggaho. Mukhamattanidassanaṃ nibodhathāti ettha ‘‘mayā kariyamāna’’nti seso. Mukhamattanti pavesadvāramattaṃ, niravasesato dassane papañcabhīrukānaṃ pubbe bhayaṃ hotīti saṅkhepato khādanīyāni dassissanti vuttaṃ hoti. Tathā dassane payojanamāha ‘‘nāmatthesu bhikkhūnaṃ pāṭavatthāyā’’ti, mūlakhādanīyādīnaṃ nāmesu ca tadatthesu ca bhikkhūnaṃ pāṭavuppādanatthanti attho.
൧൩൨൪-൫. മൂലകമൂലാദീനി ഉപദേസതോയേവ വേദിതബ്ബാനി. ന ഹി താനി പരിയായന്തരേന വുച്ചമാനാനിപി സക്കാ വിഞ്ഞാതും. പരിയായന്തരേനപി ഹി വുച്ചമാനേ തം തം നാമം അജാനന്താനം സമ്മോഹോയേവ സിയാ, തസ്മാ തത്ഥ ന കിഞ്ചി വക്ഖാമ. സാകാനന്തി സൂപേയ്യപണ്ണാനം. ഇധാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. ആഹാരത്ഥന്തി ആഹാരേന കത്തബ്ബപയോജനം, ആഹാരകിച്ചന്തി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ആമിസത്ഥ’’ന്തിപി ലിഖന്തി. ഫരന്തീതി വിത്ഥാരേന്തി.
1324-5. Mūlakamūlādīni upadesatoyeva veditabbāni. Na hi tāni pariyāyantarena vuccamānānipi sakkā viññātuṃ. Pariyāyantarenapi hi vuccamāne taṃ taṃ nāmaṃ ajānantānaṃ sammohoyeva siyā, tasmā tattha na kiñci vakkhāma. Sākānanti sūpeyyapaṇṇānaṃ. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade. Āhāratthanti āhārena kattabbapayojanaṃ, āhārakiccanti vuttaṃ hoti. ‘‘Āmisattha’’ntipi likhanti. Pharantīti vitthārenti.
൧൩൨൬. ജരട്ഠന്തി പുരാണകന്ദം. യം തം ജരട്ഠന്തി സമ്ബന്ധോ. സേസാനം ജരട്ഠം യാവകാലികന്തി യോജനാ. സേസാനന്തി മൂലകാദീനി വുത്താനി. യഥാഹ ‘‘മൂലകഖാരകജജ്ഝരീമൂലാനം പന ജരട്ഠാനിപി ആമിസഗതികാനേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൪൮-൨൪൯).
1326.Jaraṭṭhanti purāṇakandaṃ. Yaṃ taṃ jaraṭṭhanti sambandho. Sesānaṃ jaraṭṭhaṃ yāvakālikanti yojanā. Sesānanti mūlakādīni vuttāni. Yathāha ‘‘mūlakakhārakajajjharīmūlānaṃ pana jaraṭṭhānipi āmisagatikānevā’’ti (pāci. aṭṭha. 248-249).
൧൩൩൧. ധോതോതി നിബ്ബത്തിതപിട്ഠോ.
1331.Dhototi nibbattitapiṭṭho.
൧൩൩൨. അധോതോ ഖീരവല്ലിയാ കന്ദോതി യോജനാ. വാക്യപഥാതീതാതി ‘‘അസുകോ വാ അസുകോ വാ’’തി വത്വാ പരിയന്തം പാപേതും അസക്കുണേയ്യത്താ വചനപഥാതീതാ.
1332. Adhoto khīravalliyā kandoti yojanā. Vākyapathātītāti ‘‘asuko vā asuko vā’’ti vatvā pariyantaṃ pāpetuṃ asakkuṇeyyattā vacanapathātītā.
൧൩൩൩. പുണ്ഡരീകം സേതം. പദുമം രത്തം.
1333.Puṇḍarīkaṃ setaṃ. Padumaṃ rattaṃ.
൧൩൩൪. സമ്ഭവം ജാതം.
1334.Sambhavaṃ jātaṃ.
൧൩൩൮. ജരട്ഠബുന്ദോതി കന്ദസ്സ ഹേട്ഠാ അതീവ പരിണതട്ഠാനം.
1338.Jaraṭṭhabundoti kandassa heṭṭhā atīva pariṇataṭṭhānaṃ.
൧൩൩൯. പഥവിയം ഗതോതി അന്തോപഥവിയം ഗതോ, പഥവിയം നിമുജ്ജിത്വാ ഗതതരുണദണ്ഡോതി വുത്തം ഹോതി.
1339.Pathaviyaṃ gatoti antopathaviyaṃ gato, pathaviyaṃ nimujjitvā gatataruṇadaṇḍoti vuttaṃ hoti.
൧൩൪൦. ഏവം അന്തോഭൂമിയം ഗതോ. ‘‘പണ്ണദണ്ഡോ ഉപ്പലാദീന’’ന്തി പദച്ഛേദോ. സബ്ബോതി തരുണോപി പരിണതോപി. ഉപ്പലാദീനം, പദുമജാതിയാ ച സബ്ബോ പണ്ണദണ്ഡോ യാവകാലികോതി യോജനാ.
1340. Evaṃ antobhūmiyaṃ gato. ‘‘Paṇṇadaṇḍo uppalādīna’’nti padacchedo. Sabboti taruṇopi pariṇatopi. Uppalādīnaṃ, padumajātiyā ca sabbo paṇṇadaṇḍo yāvakālikoti yojanā.
൧൩൪൫. പത്തഖാദനീയംനാമാതി പത്തസങ്ഖാതം ഖാദനീയം നാമ.
1345.Pattakhādanīyaṃnāmāti pattasaṅkhātaṃ khādanīyaṃ nāma.
൧൩൪൮. മൂലകാദീനന്തി ‘‘മൂലകം ഖാരകഞ്ചേവാ’’തിആദികായ ഗാഥായ വുത്തമൂലകാദീനം.
1348.Mūlakādīnanti ‘‘mūlakaṃ khārakañcevā’’tiādikāya gāthāya vuttamūlakādīnaṃ.
൧൩൪൯. കണ്ണികാതി പദുമകണ്ണികാ.
1349.Kaṇṇikāti padumakaṇṇikā.
൧൩൬൦. കേതകാദീനന്തി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന തിമ്ബരുസകം ഗഹിതം. താലഫലട്ഠീതി തരുണഫലാനം അട്ഠി.
1360.Ketakādīnanti ettha ādi-saddena timbarusakaṃ gahitaṃ. Tālaphalaṭṭhīti taruṇaphalānaṃ aṭṭhi.
൧൩൬൧. ‘‘പുന്നാഗമധുകട്ഠീനീ’’തി ച ‘‘പുന്നാഗമധുകട്ഠിചാ’’തി ച പോത്ഥകേസു ഉഭയഥാ പാഠോ ദിസ്സതി, അത്ഥോ പന ഏകോയേവ. ‘‘സേലു അട്ഠീ’’തി പദച്ഛേദോ. അനാമിസേതി യാവജീവികേ.
1361.‘‘Punnāgamadhukaṭṭhīnī’’ti ca ‘‘punnāgamadhukaṭṭhicā’’ti ca potthakesu ubhayathā pāṭho dissati, attho pana ekoyeva. ‘‘Selu aṭṭhī’’ti padacchedo. Anāmiseti yāvajīvike.
൧൩൬൩. ധോതം താലപിട്ഠന്തി താലഫേഗ്ഗും കോട്ടേത്വാ ഉദകേ മദ്ദിത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ കലലേ ഭാജനതലം ഓതിണ്ണേ പസന്നോദകം അപനേത്വാ ഗഹിതതാലപിട്ഠന്തി വുത്തം ഹോതി. തഥാ ഖീരവല്ലിയാ പിട്ഠന്തി യോജനാ, തഥേവ കോട്ടേത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ ഗഹിതഖീരവല്ലിയാ പിട്ഠന്തി അത്ഥോ.
1363.Dhotaṃtālapiṭṭhanti tālaphegguṃ koṭṭetvā udake madditvā parissāvetvā kalale bhājanatalaṃ otiṇṇe pasannodakaṃ apanetvā gahitatālapiṭṭhanti vuttaṃ hoti. Tathā khīravalliyā piṭṭhanti yojanā, tatheva koṭṭetvā parissāvetvā gahitakhīravalliyā piṭṭhanti attho.
൧൩൬൪. അധോതം വുത്തവിപരിയായതോ ഗഹേതബ്ബം. ‘‘ആഹാരത്ഥമസാധേന്തം, സബ്ബം തം യാവജീവിക’’ന്തി വചനതോ തേസു തേസു ജനപദേസു മനുസ്സാനം ആഹാരകിച്ചം അകരോന്തം മൂലാദി യാവജീവികം, തദഞ്ഞം യാവകാലികന്തി സങ്ഖേപലക്ഖണം കാതബ്ബന്തി.
1364.Adhotaṃ vuttavipariyāyato gahetabbaṃ. ‘‘Āhāratthamasādhentaṃ, sabbaṃ taṃ yāvajīvika’’nti vacanato tesu tesu janapadesu manussānaṃ āhārakiccaṃ akarontaṃ mūlādi yāvajīvikaṃ, tadaññaṃ yāvakālikanti saṅkhepalakkhaṇaṃ kātabbanti.
വികാലഭോജനകഥാവണ്ണനാ.
Vikālabhojanakathāvaṇṇanā.
൧൩൬൯. ഭോജനം സന്നിധിം കത്വാ ഖാദനം വാതി ഏത്ഥ ഭോജനഖാദനീയാനി യഥാവുത്തഭേദസരൂപാനേവ. സന്നിധിം കത്വാതി പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഏകരത്തമ്പി അതിക്കാമേത്വാ, സന്നിദഹിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഏകരത്തമ്പി വീതിനാമിതസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൩). തദേവ വക്ഖതി ‘‘സയ’’ന്തിആദിനാ. ഖാദനന്തി കമ്മസാധനോയം, ‘‘ഖജ്ജ’’ന്തി ഇമിനാ സമാനത്ഥോ.
1369.Bhojanaṃ sannidhiṃ katvā khādanaṃ vāti ettha bhojanakhādanīyāni yathāvuttabhedasarūpāneva. Sannidhiṃ katvāti paṭiggahetvā ekarattampi atikkāmetvā, sannidahitvāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘paṭiggahetvā ekarattampi vītināmitassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 253). Tadeva vakkhati ‘‘saya’’ntiādinā. Khādananti kammasādhanoyaṃ, ‘‘khajja’’nti iminā samānattho.
൧൩൭൧. ‘‘സന്നിധിം കത്വാ’’തി ഏത്ഥ നിദ്ദേസം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സയ’’ന്തിആദി.
1371. ‘‘Sannidhiṃ katvā’’ti ettha niddesaṃ dassetumāha ‘‘saya’’ntiādi.
൧൩൭൨. ‘‘തം ന വട്ടതീ’’തി ഏത്ഥ അത്ഥം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘തതോ’’തിആദി. തതോതി സന്നിധികതഭോജനതോ. സുദ്ധചിത്തേനാതി സവാസനസകലകിലേസപ്പഹാനതോ നിമ്മലചിത്തേന. താദിനാതി അട്ഠസു ലോകധമ്മേസു നിബ്ബികാരഭാവേന താദിനാ. അഥ വാ യാദിസാ പുരിമകാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ രൂപാരൂപഗുണേഹി അഹേസും, താദിസേന ഭഗവതാ.
1372. ‘‘Taṃ na vaṭṭatī’’ti ettha atthaṃ dassetumāha ‘‘tato’’tiādi. Tatoti sannidhikatabhojanato. Suddhacittenāti savāsanasakalakilesappahānato nimmalacittena. Tādināti aṭṭhasu lokadhammesu nibbikārabhāvena tādinā. Atha vā yādisā purimakā sammāsambuddhā rūpārūpaguṇehi ahesuṃ, tādisena bhagavatā.
൧൩൭൩. ഓദനാദീസു പഞ്ചസു ഭോജനേസു താവ അകപ്പിയമംസേന സന്നിധിവസേന പാചിത്തിയഞ്ച ആപത്തിവിസേസഞ്ച ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അകപ്പിയേസൂ’’തിആദി. പാചിത്തീതി സന്നിധിപാചിത്തിയമാഹ. ഇതരേതി സീഹാദിമംസമ്ഹി. ദുക്കടേന സഹ പാചിത്തീതി യോജനാ.
1373. Odanādīsu pañcasu bhojanesu tāva akappiyamaṃsena sannidhivasena pācittiyañca āpattivisesañca dassetumāha ‘‘akappiyesū’’tiādi. Pācittīti sannidhipācittiyamāha. Itareti sīhādimaṃsamhi. Dukkaṭena saha pācittīti yojanā.
൧൩൭൪. യാമകാലികസങ്ഖാതം പരിഭുഞ്ജതോതി ഏത്ഥ ‘‘സന്നിധിം കത്വാ’’തി അധികാരതോ ലബ്ഭതി . ‘‘ദുക്കടേന സഹാ’’തി അവത്വാ ‘‘പാചിത്തീ’’തി വുത്തത്താ സതി പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജതോതി ഗഹേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘യാമകാലികം സതി പച്ചയേ അജ്ഝോഹാരതോ പാചിത്തിയം. ആഹാരത്ഥായ അജ്ഝോഹാരതോ ദുക്കടേന സദ്ധിം പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൩).
1374.Yāmakālikasaṅkhātaṃ paribhuñjatoti ettha ‘‘sannidhiṃ katvā’’ti adhikārato labbhati . ‘‘Dukkaṭena sahā’’ti avatvā ‘‘pācittī’’ti vuttattā sati paccaye paribhuñjatoti gahetabbaṃ. Yathāha ‘‘yāmakālikaṃ sati paccaye ajjhohārato pācittiyaṃ. Āhāratthāya ajjhohārato dukkaṭena saddhiṃ pācittiya’’nti (pāci. aṭṭha. 253).
൧൩൭൫. അന്നന്തി ഏത്ഥാപി ‘‘സന്നിധികത’’ന്തി ഇദം പുരേ വിയ ലബ്ഭതി, ‘‘പകതി’’ന്തി ഇദം ‘‘അന്ന’’ന്തി ഏതസ്സ വിസേസനം, മനുസ്സമംസാദീഹി അസമ്മിസ്സം നാതിരിത്തകതം അന്നമത്തന്തി അത്ഥോ. പാചിത്തിയദ്വയന്തി അനതിരിത്തപച്ചയാ ച സന്നിധിപച്ചയാ ച ദ്വേ പാചിത്തിയാനി.
1375. Annanti etthāpi ‘‘sannidhikata’’nti idaṃ pure viya labbhati, ‘‘pakati’’nti idaṃ ‘‘anna’’nti etassa visesanaṃ, manussamaṃsādīhi asammissaṃ nātirittakataṃ annamattanti attho. Pācittiyadvayanti anatirittapaccayā ca sannidhipaccayā ca dve pācittiyāni.
൧൩൭൬. ‘‘ദ്വേ , ദ്വയ’’ന്തി ഉഭയത്ഥാപി അയമേവത്ഥോ.
1376. ‘‘Dve , dvaya’’nti ubhayatthāpi ayamevattho.
൧൩൭൭. സാമിസേന മുഖേന ദ്വേതി ഏത്ഥ ‘‘പഞ്ച ഭോജനാനി യാമകാലികം സത്താഹകാലികം യാവജീവികം ഠപേത്വാ അവസേസം ഖാദനീയം നാമാ’’തി (പാചി॰ ൨൫൪) വുത്തത്താ ഖാദനീയാസങ്ഗഹിതേന യാമകാലികേന ച തേന സമ്മിസ്സത്താ സന്നിധിനാമേന മുഖഗതആമിസമൂലകേന ച സന്നിധിപാചിത്തിയാനി ദ്വേ ഹോന്തീതി അത്ഥോ. സാമിസേന മുഖേനാതി ഉപലക്ഖണത്താ യഥാകഥഞ്ചി ആമിസേ മിസ്സീഭൂതേ ഏത്തകാ ആപത്തിയോതി ദട്ഠബ്ബം. നിരാമിസം യാമകാലികം ഭുഞ്ജതോ ഏകമേവ പാചിത്തിയന്തി യോജനാ, യേന കേനചി ആകാരേന അസമ്മിസ്സം യാമകാലികം പരിഭുഞ്ജതോ ഏകമേവ പാചിത്തിയം ഹോതീതി അത്ഥോ.
1377.Sāmisena mukhena dveti ettha ‘‘pañca bhojanāni yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ ṭhapetvā avasesaṃ khādanīyaṃ nāmā’’ti (pāci. 254) vuttattā khādanīyāsaṅgahitena yāmakālikena ca tena sammissattā sannidhināmena mukhagataāmisamūlakena ca sannidhipācittiyāni dve hontīti attho. Sāmisena mukhenāti upalakkhaṇattā yathākathañci āmise missībhūte ettakā āpattiyoti daṭṭhabbaṃ. Nirāmisaṃ yāmakālikaṃ bhuñjato ekameva pācittiyanti yojanā, yena kenaci ākārena asammissaṃ yāmakālikaṃ paribhuñjato ekameva pācittiyaṃ hotīti attho.
൧൩൭൮. തമേവാതി സന്നിഹിതമേവ കാലികം. തേസു ദ്വീസു വികപ്പേസൂതി സാമിസനിരാമിസവികപ്പദ്വയേ. കേവലം ദുക്കടം വഡ്ഢതീതി പഠമവികപ്പേ ദ്വീഹി പാചിത്തിയേഹി സദ്ധിം ദുക്കടം, ദുതിയവികപ്പേ പാചിത്തിയേന സദ്ധിം ദുക്കടം ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
1378.Tamevāti sannihitameva kālikaṃ. Tesu dvīsu vikappesūti sāmisanirāmisavikappadvaye. Kevalaṃ dukkaṭaṃ vaḍḍhatīti paṭhamavikappe dvīhi pācittiyehi saddhiṃ dukkaṭaṃ, dutiyavikappe pācittiyena saddhiṃ dukkaṭaṃ hotīti vuttaṃ hoti.
൧൩൭൯. സുദ്ധന്തി ഏത്ഥ ‘‘സന്നിധികതം ഭോജന’’ന്തി സേസോ. ഇദം ‘‘പകതിഭോജനേ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൩) അട്ഠകഥായം, ഇധ ച ‘‘ന ദോസോ യാമകാലികേ’’തി യാമകാലികസ്സ വിസും വക്ഖമാനത്താ വിഞ്ഞായതി, അകപ്പിയമംസയാമകാലികേഹി അമിസ്സം ഭോജനന്തി വുത്തം ഹോതി.
1379.Suddhanti ettha ‘‘sannidhikataṃ bhojana’’nti seso. Idaṃ ‘‘pakatibhojane’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāyaṃ, idha ca ‘‘na doso yāmakālike’’ti yāmakālikassa visuṃ vakkhamānattā viññāyati, akappiyamaṃsayāmakālikehi amissaṃ bhojananti vuttaṃ hoti.
൧൩൮൦. മംസേതി ഏത്ഥ ‘‘അകപ്പിയേ’’തി ഇദം ഥുല്ലച്ചയാദിവചനേനേവ ലബ്ഭതി. വഡ്ഢതീതി പുബ്ബേ വുത്തേഹി പാചിത്തിയദ്വയേഹി സദ്ധിം മനുസ്സമംസേ ഥുല്ലച്ചയഞ്ച സീഹാദിമംസേ ദുക്കടഞ്ച വഡ്ഢതി. മനുസ്സമംസേ ച സേസേ സീഹമംസാദികേ അകപ്പിയമംസേ ച യഥാനുക്കമതോ ഥുല്ലച്ചയഞ്ചേവ ദുക്കടഞ്ചാതി ദ്വയം വഡ്ഢതീതി യോജനാ.
1380.Maṃseti ettha ‘‘akappiye’’ti idaṃ thullaccayādivacaneneva labbhati. Vaḍḍhatīti pubbe vuttehi pācittiyadvayehi saddhiṃ manussamaṃse thullaccayañca sīhādimaṃse dukkaṭañca vaḍḍhati. Manussamaṃse ca sese sīhamaṃsādike akappiyamaṃse ca yathānukkamato thullaccayañceva dukkaṭañcāti dvayaṃ vaḍḍhatīti yojanā.
൧൩൮൧. അനതിരിത്തമ്പി ഭോജനം വികാലേ പരിഭുഞ്ജതോ ഭിക്ഖുനോ തന്നിമിത്തകോ ദോസോ യഥാവുത്തേസു സബ്ബവികപ്പേസു നത്ഥീതി യോജനാ. ‘‘വികാല…പേ॰… കാലികേ’’തി യാമകാലികസ്സ വിസും വക്ഖമാനത്താ ച അതിരിത്തകാരാപനഞ്ച ഭോജനേയേവ സമ്ഭവതീതി അനതിരിത്തന്തി ഏത്ഥ ‘‘നിഹിതഭോജന’’ന്തി സേസോ. ‘‘അനതിരിത്തപച്ചയാ പന വികാലേ സബ്ബവികപ്പേസു അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൩) അട്ഠകഥാവചനതോ ദോസോതി അനതിരിത്തപച്ചയാ പാചിത്തിയമാഹ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘തന്നിമിത്തകോ’’തി, അനതിരിത്തനിമിത്തകോതി അത്ഥോ. സബ്ബവികപ്പേസൂതി ‘‘സുദ്ധം വാ മനുസ്സമംസമിസ്സം വാ സീഹാദിമംസമിസ്സം വാ യാമകാലികമിസ്സം വാ’’തി സബ്ബേസു വികപ്പേസു. ‘‘തന്നിമിത്തകോ’’തി വചനേനേവ വാരിതവികാലാദിനിമിത്തസ്സ ദോസസ്സ സമ്ഭവം ദസ്സേതി.
1381.Anatirittampi bhojanaṃ vikāle paribhuñjato bhikkhuno tannimittako doso yathāvuttesu sabbavikappesu natthīti yojanā. ‘‘Vikāla…pe… kālike’’ti yāmakālikassa visuṃ vakkhamānattā ca atirittakārāpanañca bhojaneyeva sambhavatīti anatirittanti ettha ‘‘nihitabhojana’’nti seso. ‘‘Anatirittapaccayā pana vikāle sabbavikappesu anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāvacanato dosoti anatirittapaccayā pācittiyamāha. Teneva vakkhati ‘‘tannimittako’’ti, anatirittanimittakoti attho. Sabbavikappesūti ‘‘suddhaṃ vā manussamaṃsamissaṃ vā sīhādimaṃsamissaṃ vā yāmakālikamissaṃ vā’’ti sabbesu vikappesu. ‘‘Tannimittako’’ti vacaneneva vāritavikālādinimittassa dosassa sambhavaṃ dasseti.
൧൩൮൨-൩. വികാലപച്ചയാ വാതി ഏത്ഥ വാ-സദ്ദേന ‘‘അനതിരിത്തപച്ചയാ’’തി ഇദം സമുച്ചിതം. അപി-സദ്ദോ ‘‘യാമകാലികേപീ’’തി യോജേതബ്ബോ. സത്താഹകാലികം, യാവജീവികം ആഹാരസ്സേവ അത്ഥായ പടിഗ്ഗണ്ഹതോ ഗഹണേ, യഥാവുത്തസ്സ സത്താഹകാലികയാവജീവികഭേദേന ദുവിധസ്സ തു അജ്ഝോഹാരപയോഗേസു നിരാമിസേ വാ ദുക്കടന്തി യോജനാ. തു-സദ്ദോ ഏവ-കാരത്ഥോ.
1382-3.Vikālapaccayā vāti ettha vā-saddena ‘‘anatirittapaccayā’’ti idaṃ samuccitaṃ. Api-saddo ‘‘yāmakālikepī’’ti yojetabbo. Sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ āhārasseva atthāya paṭiggaṇhato gahaṇe, yathāvuttassa sattāhakālikayāvajīvikabhedena duvidhassa tu ajjhohārapayogesu nirāmise vā dukkaṭanti yojanā. Tu-saddo eva-kārattho.
൧൩൮൪. അഥാതി വാക്യാരമ്ഭേ നിപാതോ. ആമിസസംസട്ഠം സത്താഹകാലികം, യാവജീവികം വാതി യോജനാ. ഗഹേത്വാതി പടിഗ്ഗഹേത്വാ. ഠപിതന്തി അരുണം അതിക്കാമേത്വാ ഠപിതം. പാചിത്തീതി സന്നിധിപാചിത്തി.
1384.Athāti vākyārambhe nipāto. Āmisasaṃsaṭṭhaṃ sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ vāti yojanā. Gahetvāti paṭiggahetvā. Ṭhapitanti aruṇaṃ atikkāmetvā ṭhapitaṃ. Pācittīti sannidhipācitti.
൧൩൮൫. കാലോതി അരുണുഗ്ഗമനാദിമജ്ഝന്തികാവസാനോ കാലോ. യാമോതി മജ്ഝന്തികാദിദുതിയഅരുണുഗ്ഗമനാവസാനോ. തം തം കാലം കാലികം അതിക്കാമയതോ തു ദോസോതി യോജനാ. തു-സദ്ദോ ഏവകാരത്ഥോ. തം വാ കാലികന്തി യഥാക്കമം യാവകാലികം യാമകാലികം സത്താഹകാലികന്തി വുത്തം ഹോതി.
1385.Kāloti aruṇuggamanādimajjhantikāvasāno kālo. Yāmoti majjhantikādidutiyaaruṇuggamanāvasāno. Taṃ taṃ kālaṃ kālikaṃ atikkāmayato tu dosoti yojanā. Tu-saddo evakārattho. Taṃ vā kālikanti yathākkamaṃ yāvakālikaṃ yāmakālikaṃ sattāhakālikanti vuttaṃ hoti.
൧൩൮൬. യാവകാലികം അത്തനാ സമ്ഭിന്നാനി ഇതരാനി തീണി കാലികാനി അത്തനോയേവ സഭാവം ഉപനേതീതി യോജനാ. സകോ ഭാവോ സഭാവോ, തം.
1386. Yāvakālikaṃ attanā sambhinnāni itarāni tīṇi kālikāni attanoyeva sabhāvaṃ upanetīti yojanā. Sako bhāvo sabhāvo, taṃ.
൧൩൮൭-൮. ഏവമേവ വിനിദ്ദിസേതി ‘‘പുരിമം പുരിമം കാലികം അത്തനാ സമ്മിസ്സം പച്ഛിമം പച്ഛിമം അത്തനോ സഭാവമേവ ഗാഹാപേതീ’’തി കഥേയ്യാതി വുത്തം ഹോതി.
1387-8.Evamevaviniddiseti ‘‘purimaṃ purimaṃ kālikaṃ attanā sammissaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ attano sabhāvameva gāhāpetī’’ti katheyyāti vuttaṃ hoti.
ഇമേസൂതിആദീസു നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം. അന്തോവുത്ഥം ഹോതീതി അകപ്പിയകുടിയം ഠപേത്വാ അരുണുട്ഠാപനേന അന്തോവുത്ഥം നാമ ഹോതി. സന്നിധി ച ഹോതീതി പടിഗ്ഗഹേത്വാ പടിഗ്ഗഹണം അവിജഹിത്വാ അരുണുട്ഠാപനേന സന്നിധി ച നാമ ഹോതി. പോത്ഥകേസു ‘‘സന്നിധി’’ന്തി സാനുനാസികോ പാഠോ ദിസ്സതി, ‘‘ഹോതീ’’തി കിരിയായ സമ്ബന്ധത്താ സന്നിധി-സദ്ദോ പഠമേകവചനന്തോതി അനുനാസികോ ആഗമസന്ധിജോതി വേദിതബ്ബോ. ഉഭയമ്പീതി യഥാവുത്തം അന്തോവുത്ഥം, സന്നിധി ചാതി ഉഭയമ്പി. ന ഹോതേവാതി പുരിമകാലികദ്വയേന അമിസ്സം ന ഹോതേവ.
Imesūtiādīsu niddhāraṇe bhummaṃ. Antovutthaṃ hotīti akappiyakuṭiyaṃ ṭhapetvā aruṇuṭṭhāpanena antovutthaṃ nāma hoti. Sannidhi ca hotīti paṭiggahetvā paṭiggahaṇaṃ avijahitvā aruṇuṭṭhāpanena sannidhi ca nāma hoti. Potthakesu ‘‘sannidhi’’nti sānunāsiko pāṭho dissati, ‘‘hotī’’ti kiriyāya sambandhattā sannidhi-saddo paṭhamekavacanantoti anunāsiko āgamasandhijoti veditabbo. Ubhayampīti yathāvuttaṃ antovutthaṃ, sannidhi cāti ubhayampi. Na hotevāti purimakālikadvayena amissaṃ na hoteva.
൧൩൮൯. കപ്പിയകുടിനാമേന അകതം, അസമ്മതം, അപരിഗ്ഗഹം, പാകാരാദീഹി പരിക്ഖിത്തം സേനാസനം അകപ്പിയകുടി നാമാതി സങ്ഖേപതോ ഗഹേതബ്ബം. അന്തദ്വയേനാതി സത്താഹകാലികയാവജീവികേന, സഹത്ഥേ കരണവചനം. ‘‘മിസ്സിത’’ന്തി സേസോ. ഗഹിതന്തി പടിഗ്ഗഹിതം. തം പുബ്ബം ദ്വയന്തി യാവകാലികയാമകാലികദ്വയം. പുരിമകാലികദ്വയേ യം കിഞ്ചി തദഹുപടിഗ്ഗഹിതമ്പി അകപ്പിയകുടിയായേവ ഠപേത്വാ അരുണം ഉട്ഠാപിതേന പച്ഛിമകാലികദ്വയേ യേന കേനചി സമ്മിസ്സം അന്തോവുത്ഥം നാമ ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
1389. Kappiyakuṭināmena akataṃ, asammataṃ, apariggahaṃ, pākārādīhi parikkhittaṃ senāsanaṃ akappiyakuṭi nāmāti saṅkhepato gahetabbaṃ. Antadvayenāti sattāhakālikayāvajīvikena, sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Missita’’nti seso. Gahitanti paṭiggahitaṃ. Taṃ pubbaṃ dvayanti yāvakālikayāmakālikadvayaṃ. Purimakālikadvaye yaṃ kiñci tadahupaṭiggahitampi akappiyakuṭiyāyeva ṭhapetvā aruṇaṃ uṭṭhāpitena pacchimakālikadvaye yena kenaci sammissaṃ antovutthaṃ nāma hotīti vuttaṃ hoti.
൧൩൯൦. അന്തോവുത്ഥേന പച്ഛിമകാലികദ്വയേന സംസട്ഠം യദിദം പുരിമകാലികദ്വയം, അയം മുഖസന്നിധി നാമ ഹോതീതി അട്ഠകഥായം (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൨൯൫ അത്ഥതോ സമാനം) വുത്തം. മഹാപച്ചരിയം പന അന്തോവുത്ഥം ഹോതി, ന കപ്പതി ഇതി ദള്ഹം കത്വാ വുത്തന്തി യോജനാ.
1390. Antovutthena pacchimakālikadvayena saṃsaṭṭhaṃ yadidaṃ purimakālikadvayaṃ, ayaṃ mukhasannidhi nāma hotīti aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 295 atthato samānaṃ) vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana antovutthaṃ hoti, na kappati iti daḷhaṃ katvā vuttanti yojanā.
തത്ഥ ‘‘മുഖസന്നിധീ’’തി ച ‘‘അന്തോവുത്ഥ’’ന്തി ച നാമമത്തമേവ നാനാകരണം, സോയേവത്ഥോതി ഉഭിന്നം അട്ഠകഥാവചനാനം അനത്ഥന്തരതാ വേദിതബ്ബാ. തഥാ ഹി മുഖ-സദ്ദോ അന്തോ-സദ്ദപരിയായോ, സന്നിധി-സദ്ദോ പരിവുത്ഥ-സദ്ദപരിയായോ. മുഖേ സന്നിധി മുഖസന്നിധീതി കമ്മസാധനം. ബഹി സന്നിധിനിവത്തനത്ഥം അട്ഠകഥാസു മുഖ-ഗ്ഗഹണം, അന്തോ-ഗഹണഞ്ച കതം. ബഹീതി ച പടിഗ്ഗഹേത്വാ അകപ്പിയകുടിയാ ബഹി യത്ഥ കത്ഥചി പരിവുത്ഥം പച്ഛിമകാലികദ്വയം പുരിമേന കാലികദ്വയേന സംസട്ഠം അധിപ്പേതം. മുഖസന്നിധിഅന്തോവുത്ഥപദാനം അനത്ഥന്തരഭാവോ സമന്തപാസാദികായം വുത്തോ.
Tattha ‘‘mukhasannidhī’’ti ca ‘‘antovuttha’’nti ca nāmamattameva nānākaraṇaṃ, soyevatthoti ubhinnaṃ aṭṭhakathāvacanānaṃ anatthantaratā veditabbā. Tathā hi mukha-saddo anto-saddapariyāyo, sannidhi-saddo parivuttha-saddapariyāyo. Mukhe sannidhi mukhasannidhīti kammasādhanaṃ. Bahi sannidhinivattanatthaṃ aṭṭhakathāsu mukha-ggahaṇaṃ, anto-gahaṇañca kataṃ. Bahīti ca paṭiggahetvā akappiyakuṭiyā bahi yattha katthaci parivutthaṃ pacchimakālikadvayaṃ purimena kālikadvayena saṃsaṭṭhaṃ adhippetaṃ. Mukhasannidhiantovutthapadānaṃ anatthantarabhāvo samantapāsādikāyaṃ vutto.
യഥാഹ ‘‘സാമണേരോ ഭിക്ഖുസ്സ തണ്ഡുലാദികം ആമിസം ആഹരിത്വാ കപ്പിയകുടിയം നിക്ഖിപിത്വാ പുനദിവസേ പചിത്വാ ദേതി, അന്തോവുത്ഥം ന ഹോതി. തത്ഥ അകപ്പിയകുടിയം നിക്ഖിത്തസപ്പിആദീസു യം കിഞ്ചി പക്ഖിപിത്വാ ദേതി, മുഖസന്നിധി നാമ ഹോതി. മഹാപച്ചരിയം പന ‘അന്തോവുത്ഥം ഹോതീ’തി വുത്തം, തത്ഥ നാമമത്തമേവ നാനാകരണ’’ന്തി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൨൯൫). നിസ്സന്ദേഹേ പന അഞ്ഞഥാ വുത്തോ വിയ വിഞ്ഞായതി, തത്ഥപി അയമേവ നയോ വേദിതബ്ബോ.
Yathāha ‘‘sāmaṇero bhikkhussa taṇḍulādikaṃ āmisaṃ āharitvā kappiyakuṭiyaṃ nikkhipitvā punadivase pacitvā deti, antovutthaṃ na hoti. Tattha akappiyakuṭiyaṃ nikkhittasappiādīsu yaṃ kiñci pakkhipitvā deti, mukhasannidhi nāma hoti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘antovutthaṃ hotī’ti vuttaṃ, tattha nāmamattameva nānākaraṇa’’nti (mahāva. aṭṭha. 295). Nissandehe pana aññathā vutto viya viññāyati, tatthapi ayameva nayo veditabbo.
൧൩൯൧. ന ദോസോതി സന്നിധിദോസോ ന ഹോതി. നിദഹിത്വാതി പടിഗ്ഗഹേത്വാ പടിഗ്ഗഹണം അവിജഹിത്വാ സകസകകാലബ്ഭന്തരേയേവ നിദഹിത്വാ. ഏത്ഥ ച ഹേട്ഠിമന്തതോ സന്നിധിം ദസ്സേതും ‘‘പത്തം ധോവിത്വാ പുന തത്ഥ അച്ഛോദകം വാ ആസിഞ്ചിത്വാ അങ്ഗുലിയാ വാ ഘംസിത്വാ നിസ്നേഹഭാവോ ജാനിതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൩) അട്ഠകഥായം വുത്തം. ഏതേന നിരപേക്ഖേന പടിഗ്ഗഹണം അവിസ്സജ്ജേത്വാവ സയം വാ അഞ്ഞേന വാ തുച്ഛം കത്വാന സമ്മാ ധോവിത്വാ നിട്ഠാപിതേ പത്തേ ലഗ്ഗമ്പി അവിജഹിതപടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതീതി തത്ഥ ആപത്തി വുത്താതി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. ഏതേന നിരപേക്ഖേന പടിഗ്ഗഹണേ വിസ്സട്ഠേ താദിസേപി പത്തേ ദോസോ നത്ഥീതി സിദ്ധം.
1391.Nadosoti sannidhidoso na hoti. Nidahitvāti paṭiggahetvā paṭiggahaṇaṃ avijahitvā sakasakakālabbhantareyeva nidahitvā. Ettha ca heṭṭhimantato sannidhiṃ dassetuṃ ‘‘pattaṃ dhovitvā puna tattha acchodakaṃ vā āsiñcitvā aṅguliyā vā ghaṃsitvā nisnehabhāvo jānitabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 253) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Etena nirapekkhena paṭiggahaṇaṃ avissajjetvāva sayaṃ vā aññena vā tucchaṃ katvāna sammā dhovitvā niṭṭhāpite patte laggampi avijahitapaṭiggahitameva hotīti tattha āpatti vuttāti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Etena nirapekkhena paṭiggahaṇe vissaṭṭhe tādisepi patte doso natthīti siddhaṃ.
സന്നിധികഥാവണ്ണനാ.
Sannidhikathāvaṇṇanā.
൧൩൯൩. പണീതാനി ഭോജനാനീതി പാളിയം ‘‘സേയ്യഥിദം? സപ്പി നവനീതം തേലം മധു ഫാണിതം മച്ഛോ മംസം ഖീരം ദധീ’’തി (പാചി॰ ൨൫൯) ഉദ്ദിസിത്വാ –
1393.Paṇītāni bhojanānīti pāḷiyaṃ ‘‘seyyathidaṃ? Sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ maccho maṃsaṃ khīraṃ dadhī’’ti (pāci. 259) uddisitvā –
‘‘സപ്പി നാമ ഗോസപ്പി വാ അജികാസപ്പി വാ മഹിംസസപ്പി വാ, യേസം മംസം കപ്പതി, തേസം സപ്പി. നവനീതം നാമ തേസഞ്ഞേവ നവനീതം. തേലം നാമ തിലതേലം സാസപതേലം മധുകതേലം ഏരണ്ഡകതേലം വസാതേലം. മധു നാമ മക്ഖികാമധു. ഫാണിതം നാമ ഉച്ഛുമ്ഹാ നിബ്ബത്തം. മച്ഛോ നാമ ഓദകോ വുച്ചതി. മംസം നാമ യേസം മംസം കപ്പതി, തേസം മംസം. ഖീരം നാമ ഗോഖീരം വാ അജികാഖീരം വാ മഹിംസഖീരം വാ, യേസം മംസം കപ്പതി, തേസം ഖീരം. ദധി നാമ തേസഞ്ഞേവ ദധീ’’തി (പാചി॰ ൨൬൦) –
‘‘Sappi nāma gosappi vā ajikāsappi vā mahiṃsasappi vā, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi. Navanītaṃ nāma tesaññeva navanītaṃ. Telaṃ nāma tilatelaṃ sāsapatelaṃ madhukatelaṃ eraṇḍakatelaṃ vasātelaṃ. Madhu nāma makkhikāmadhu. Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbattaṃ. Maccho nāma odako vuccati. Maṃsaṃ nāma yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ maṃsaṃ. Khīraṃ nāma gokhīraṃ vā ajikākhīraṃ vā mahiṃsakhīraṃ vā, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ khīraṃ. Dadhi nāma tesaññeva dadhī’’ti (pāci. 260) –
നിദ്ദിട്ഠാനി നവ പണീതഭോജനാനീതി അത്ഥോ. അഗിലാനോതി ‘‘അഗിലാനോ നാമ യസ്സ വിനാ പണീതഭോജനാനി ഫാസു ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൬൦) വുത്തോ. അഗിലാനോതി ഏത്ഥ ‘‘ഹുത്വാ’’തി സേസോ.
Niddiṭṭhāni nava paṇītabhojanānīti attho. Agilānoti ‘‘agilāno nāma yassa vinā paṇītabhojanāni phāsu hotī’’ti (pāci. 260) vutto. Agilānoti ettha ‘‘hutvā’’ti seso.
൧൩൯൪. സപ്പിനാ ദേഹീതിആദി വിഞ്ഞാപനപ്പകാരോ. സപ്പിഭത്തന്തി ഏത്ഥ കിഞ്ചാപി സപ്പിസംസട്ഠം ഭത്തം, സപ്പി ച ഭത്തഞ്ച സപ്പിഭത്തന്തി വിഞ്ഞായതി, അട്ഠകഥാസു പന ‘‘സാലിഭത്തം വിയ സപ്പിഭത്തം നാമ നത്ഥീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൯) കാരണം വത്വാ ദുക്കടസ്സേവ ദള്ഹതരം കത്വാ വുത്തത്താ ന സക്കാ അഞ്ഞം വത്തും. അട്ഠകഥാചരിയാ ഏവ ഹി ഈദിസേസു ഠാനേസു പമാണം.
1394.Sappinā dehītiādi viññāpanappakāro. Sappibhattanti ettha kiñcāpi sappisaṃsaṭṭhaṃ bhattaṃ, sappi ca bhattañca sappibhattanti viññāyati, aṭṭhakathāsu pana ‘‘sālibhattaṃ viya sappibhattaṃ nāma natthī’’ti (pāci. aṭṭha. 259) kāraṇaṃ vatvā dukkaṭasseva daḷhataraṃ katvā vuttattā na sakkā aññaṃ vattuṃ. Aṭṭhakathācariyā eva hi īdisesu ṭhānesu pamāṇaṃ.
൧൩൯൫. പാചിത്തി പരിയാപുതാതി ‘‘അജ്ഝോഹാരേ അജ്ഝോഹാരേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൨൬൦) ഏവം അജ്ഝോഹാരഗണനായ പാചിത്തി വുത്താ.
1395.Pācitti pariyāputāti ‘‘ajjhohāre ajjhohāre āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 260) evaṃ ajjhohāragaṇanāya pācitti vuttā.
൧൩൯൬. സുദ്ധാനീതി അന്നേന അമിസ്സാനി. സേഖിയേസൂതി സിക്ഖാകരണീയേ വുത്തന്തി അത്ഥോ.
1396.Suddhānīti annena amissāni. Sekhiyesūti sikkhākaraṇīye vuttanti attho.
൧൩൯൭. യസ്മാ സുദ്ധാനം പണീതഭോജനാനം വിഞ്ഞാപേത്വാ പരിഭുഞ്ജനം ദുക്കടവിസയം, തസ്മാ. സത്തധഞ്ഞമയന്തി സാലിആദീനം സത്തന്നം ധഞ്ഞാനം അഞ്ഞതരസ്സ വികാരഭൂതം.
1397. Yasmā suddhānaṃ paṇītabhojanānaṃ viññāpetvā paribhuñjanaṃ dukkaṭavisayaṃ, tasmā. Sattadhaññamayanti sāliādīnaṃ sattannaṃ dhaññānaṃ aññatarassa vikārabhūtaṃ.
൧൩൯൮. സചേ ദദാതീതി യോജനാ. വിസങ്കേതന്തി അനാപത്തി ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
1398. Sace dadātīti yojanā. Visaṅketanti anāpatti hotīti vuttaṃ hoti.
൧൩൯൯. ദേതി ചേതി സമ്ബന്ധോ. അഞ്ഞതരേനാതി സഹത്ഥേ കരണവചനം. ‘‘ഭത്ത’’ന്തി അധികാരതോ ലബ്ഭതി. അസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ. വിസങ്കേതന്തി അഞ്ഞം യാചിതസ്സ അഞ്ഞസ്സ ദിന്നത്താ സങ്കേതസ്സ വിരാധനേന അനാപത്തീതി വുത്തം ഹോതി.
1399. Deti ceti sambandho. Aññatarenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Bhatta’’nti adhikārato labbhati. Assa bhikkhussa. Visaṅketanti aññaṃ yācitassa aññassa dinnattā saṅketassa virādhanena anāpattīti vuttaṃ hoti.
൧൪൦൦. യേന യേന ഹീതി ഏത്ഥാപി തഥേവ കരണവചനം. ‘‘വിഞ്ഞത്ത’’ന്തി ഇദം അധികതസ്സ ‘‘ഭത്ത’’ന്തി ഏതസ്സ വിസേസനം. യേന യേനാതി അനിയമേന പണീതേന. തേന സപ്പിആദി വിസും വിസും ഗഹിതമേവ, സപ്പിആദീനം ഗോസപ്പിആദിഭേദോ ച സങ്ഗഹിതോ. തസ്മിം ലദ്ധേപീതി യാചിതേയേവ ലദ്ധേ സതി. തസ്സ തസ്സ മൂലേപി ലദ്ധേതി വിച്ഛാവസേന യോജനാ.
1400.Yena yena hīti etthāpi tatheva karaṇavacanaṃ. ‘‘Viññatta’’nti idaṃ adhikatassa ‘‘bhatta’’nti etassa visesanaṃ. Yenayenāti aniyamena paṇītena. Tena sappiādi visuṃ visuṃ gahitameva, sappiādīnaṃ gosappiādibhedo ca saṅgahito. Tasmiṃ laddhepīti yāciteyeva laddhe sati. Tassa tassa mūlepi laddheti vicchāvasena yojanā.
കിം വുത്തം ഹോതി? ‘‘സപ്പിനാ ഭത്തം ദേഹീ’’തി സാമഞ്ഞേന വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ തമേവ വാ ‘‘ഇമിനാ സപ്പിം കത്വാ ഗണ്ഹഥാ’’തി നവനീതാദീസു അഞ്ഞതരം വാ ധേനും വാ മൂലം വാ ദേതി ചേ, ‘‘ഗോസപ്പിനാ ഭത്തം ദേഹീ’’തി വിസേസയുത്തം കത്വാ വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ തമേവ വാ ഗോനവനീതാദീനി വാ ഗാവിം വാ ‘‘ഇദം ദത്വാ സപ്പിം ഗണ്ഹഥാ’’തി മൂലം വാ സചേ ദേതി, വിസങ്കേതം ന ഹോതി, യഥാവത്ഥുകമേവ ആപത്തിം ആപജ്ജതീതി വുത്തം ഹോതി.
Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Sappinā bhattaṃ dehī’’ti sāmaññena viññāpentassa tameva vā ‘‘iminā sappiṃ katvā gaṇhathā’’ti navanītādīsu aññataraṃ vā dhenuṃ vā mūlaṃ vā deti ce, ‘‘gosappinā bhattaṃ dehī’’ti visesayuttaṃ katvā viññāpentassa tameva vā gonavanītādīni vā gāviṃ vā ‘‘idaṃ datvā sappiṃ gaṇhathā’’ti mūlaṃ vā sace deti, visaṅketaṃ na hoti, yathāvatthukameva āpattiṃ āpajjatīti vuttaṃ hoti.
ന അഞ്ഞഥാതി സപ്പിം യാചിതവതോ ‘‘ഇമം ഗഹേത്വാ സപ്പിം കത്വാ ഗണ്ഹഥാ’’തി അവത്വാ ‘‘സപ്പി നത്ഥി, ഇദം ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്വാ വാ തുണ്ഹീഭൂതേന വാ നവനീതാദീസു കിസ്മിഞ്ചി ദിന്നേ വിസേസവിഞ്ഞാപകസ്സ തദഞ്ഞദാനേപി വിസങ്കേതമേവ ഹോതീതി അത്ഥോ. പാളിയാ അനാഗതേപി ദിന്നേ വിസങ്കേതമേവ ഹോതി. ‘‘സചേ പന അഞ്ഞം പാളിയാ ആഗതം വാ അനാഗതം വാ ദേതി, വിസങ്കേത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൯) അട്ഠകഥായം വുത്തം.
Na aññathāti sappiṃ yācitavato ‘‘imaṃ gahetvā sappiṃ katvā gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘sappi natthi, idaṃ gaṇhathā’’ti vatvā vā tuṇhībhūtena vā navanītādīsu kismiñci dinne visesaviññāpakassa tadaññadānepi visaṅketameva hotīti attho. Pāḷiyā anāgatepi dinne visaṅketameva hoti. ‘‘Sace pana aññaṃ pāḷiyā āgataṃ vā anāgataṃ vā deti, visaṅketa’’nti (pāci. aṭṭha. 259) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
൧൪൦൧. പാളിയന്തി പുബ്ബേ ദസ്സിതം ‘‘സപ്പി നാമ ഗോസപ്പീ’’തിആദിം നിദ്ദേസപാളിമാഹ. യഥാഹ ‘‘പാളിയം ആഗതനവനീതാദീനി ഠപേത്വാ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൯). അഞ്ഞേഹി നവനീതാദീഹി. സഹത്ഥേ കരണവചനം.
1401.Pāḷiyanti pubbe dassitaṃ ‘‘sappi nāma gosappī’’tiādiṃ niddesapāḷimāha. Yathāha ‘‘pāḷiyaṃ āgatanavanītādīni ṭhapetvā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 259). Aññehi navanītādīhi. Sahatthe karaṇavacanaṃ.
൧൪൦൨. ‘‘വിഞ്ഞാപേത്വാ’’തി ഇമസ്സ കമ്മഭൂതം ‘‘ഭത്ത’’ന്തി അധികതം. ഗാഥാബന്ധവസേന വാ-സദ്ദസ്സ രസ്സോ കതോ. ഏകതോ വാതി യോജനാ, ‘‘നാനതോ’’തിപി ഗഹിതമേവ, ഏകട്ഠാനതോ വാ നാനട്ഠാനതോ വാതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘സചേ പന സബ്ബേഹിപി സപ്പിആദീഹി ഏകട്ഠാനേ വാ നാനട്ഠാനേ വാ വിഞ്ഞാപേത്വാ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൯). തേനേവ ഭുഞ്ജതീതി ഏത്ഥ പരികപ്പസൂചകം ‘‘ചേ’’തി ഇദഞ്ച അവകംസസന്ദസ്സനത്ഥം ‘‘കുസഗ്ഗേന ഏകബിന്ദുമ്പീ’’തി ഇദഞ്ച അജ്ഝാഹരിതബ്ബം. മതാതി അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൫൯) വുത്തം സന്ധായാഹ. ഏകതോ വാ നാനതോ വാ ഠാനാ ഭത്തം വിഞ്ഞാപേത്വാ ഏകരസം കത്വാ അന്തമസോ കുസഗ്ഗേന ഏകബിന്ദുമ്പി ഭുഞ്ജതി ചേ, നവ പാചിത്തിയോ മതാതി യോജനാ.
1402.‘‘Viññāpetvā’’ti imassa kammabhūtaṃ ‘‘bhatta’’nti adhikataṃ. Gāthābandhavasena vā-saddassa rasso kato. Ekato vāti yojanā, ‘‘nānato’’tipi gahitameva, ekaṭṭhānato vā nānaṭṭhānato vāti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘sace pana sabbehipi sappiādīhi ekaṭṭhāne vā nānaṭṭhāne vā viññāpetvā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 259). Teneva bhuñjatīti ettha parikappasūcakaṃ ‘‘ce’’ti idañca avakaṃsasandassanatthaṃ ‘‘kusaggena ekabindumpī’’ti idañca ajjhāharitabbaṃ. Matāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 259) vuttaṃ sandhāyāha. Ekato vā nānato vā ṭhānā bhattaṃ viññāpetvā ekarasaṃ katvā antamaso kusaggena ekabindumpi bhuñjati ce, nava pācittiyo matāti yojanā.
൧൪൦൩. അകപ്പിയേന സപ്പിനാ ദേഹീതി വുത്തേപീതി യോജനാ, സഹത്ഥേ കരണവചനം. ‘‘ഭത്ത’’ന്തി അധികതം. ‘‘യേസം മംസം കപ്പതി, തേസം സപ്പീ’’തി (പാചി॰ ൨൬൦) വുത്തപ്പകാരസ്സ വിപരിയായതോ അകപ്പിയം ദട്ഠബ്ബം. തേന ചേ ദേതീതി യദി തേന യാചിതേന തേനേവ അകപ്പിയേന സദ്ധിം ഓദനം ദേതീതി.
1403. Akappiyena sappinā dehīti vuttepīti yojanā, sahatthe karaṇavacanaṃ. ‘‘Bhatta’’nti adhikataṃ. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappī’’ti (pāci. 260) vuttappakārassa vipariyāyato akappiyaṃ daṭṭhabbaṃ. Tena ce detīti yadi tena yācitena teneva akappiyena saddhiṃ odanaṃ detīti.
൧൪൦൪. തഥാസഞ്ഞിസ്സാതി തഥാസഞ്ഞിനോ, ഗിലാനോമ്ഹീതിസഞ്ഞിനോതി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘ഗിലാനോ ഗിലാനസഞ്ഞീ, അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ ൨൬൧).
1404.Tathāsaññissāti tathāsaññino, gilānomhītisaññinoti attho. Yathāha ‘‘gilāno gilānasaññī, anāpattī’’ti (pāci. 261).
൧൪൦൫. ഗിലാനകാലേ വിഞ്ഞത്തം അഗിലാനസ്സ ഭുഞ്ജതോ അനാപത്തി പകാസിതാതി യോജനാ. ഏവമിതരേഹിപി ദ്വീഹി പദേഹി യോജേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘അനാപത്തി ഗിലാനോ ഹുത്വാ വിഞ്ഞാപേത്വാ അഗിലാനോ ഭുഞ്ജതീ’’തിആദി (പാചി॰ ൨൬൨). ഞാതകാദീനന്തി ഏത്ഥ ‘‘ആയത്ത’’ന്തി സേസോ. ആദി-സദ്ദേന ‘‘പവാരിതാനം അഞ്ഞസ്സത്ഥായ അത്തനോ ധനേന ഉമ്മത്തകസ്സ ആദികമ്മികസ്സാ’’തി ഇദം സങ്ഗണ്ഹാതീതി.
1405. Gilānakāle viññattaṃ agilānassa bhuñjato anāpatti pakāsitāti yojanā. Evamitarehipi dvīhi padehi yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti gilāno hutvā viññāpetvā agilāno bhuñjatī’’tiādi (pāci. 262). Ñātakādīnanti ettha ‘‘āyatta’’nti seso. Ādi-saddena ‘‘pavāritānaṃ aññassatthāya attano dhanena ummattakassa ādikammikassā’’ti idaṃ saṅgaṇhātīti.
൧൪൦൬. ചത്താരി സമുട്ഠാനാനി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘കായതോ’’തിആദി.
1406. Cattāri samuṭṭhānāni dassetumāha ‘‘kāyato’’tiādi.
പണീതഭോജനകഥാവണ്ണനാ.
Paṇītabhojanakathāvaṇṇanā.
൧൪൦൭. ‘‘അദിന്ന’’ന്തി ഇമിനാ അദിന്നാദാനസിക്ഖാപദേ (പാരാ॰ ൯൧ ആദയോ) വിയ പരപരിഗ്ഗഹിതം അവത്വാ അപ്പടിഗ്ഗഹിതമേവ വത്തബ്ബം. യഥാഹ ‘‘അദിന്നം നാമ അപ്പടിഗ്ഗഹിതകം വുച്ചതീ’’തി (പാചി॰ ൨൬൬). മുഖദ്വാരന്തി മുഖേ ദ്വാരം മുഖദ്വാരം, ഗലനാളികാ, ഇമിനാ പന വചനേന യം കിഞ്ചി അജ്ഝോഹരണീയം, തം മുഖേന വാ പവിസതു നാസികായ വാ, ഗലബിലം പവിട്ഠമേവ ആപത്തികരന്തി ദീപേതി. ആഹാരന്തി ഉദകദന്തപോനേഹി അഞ്ഞം അജ്ഝോഹരിതബ്ബം യം കിഞ്ചി യാവകാലികാദിം. യഥാഹ ‘‘ആഹാരോ നാമ ഉദകദന്തപോനം ഠപേത്വാ യം കിഞ്ചി അജ്ഝോഹരണീയ’’ന്തി (പാചി॰ ൨൬൬).
1407.‘‘Adinna’’nti iminā adinnādānasikkhāpade (pārā. 91 ādayo) viya parapariggahitaṃ avatvā appaṭiggahitameva vattabbaṃ. Yathāha ‘‘adinnaṃ nāma appaṭiggahitakaṃ vuccatī’’ti (pāci. 266). Mukhadvāranti mukhe dvāraṃ mukhadvāraṃ, galanāḷikā, iminā pana vacanena yaṃ kiñci ajjhoharaṇīyaṃ, taṃ mukhena vā pavisatu nāsikāya vā, galabilaṃ paviṭṭhameva āpattikaranti dīpeti. Āhāranti udakadantaponehi aññaṃ ajjhoharitabbaṃ yaṃ kiñci yāvakālikādiṃ. Yathāha ‘‘āhāro nāma udakadantaponaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci ajjhoharaṇīya’’nti (pāci. 266).
ആഹരേയ്യാതി മുഖദ്വാരം പവേസേയ്യ, ഇമിനാ പരഗലം അകത്വാ മുഖേന പടിഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേപി നത്ഥി ദോസോതി സൂചിതം. തേനേവാഹ ‘‘ദന്തപോനോദകം ഹിത്വാ’’തി. തേനേവ വുത്തം ഗണ്ഠിപദേ ‘‘ഭഗവതോ ദന്തകട്ഠസ്സ മുഖദ്വാരഠപനേ അനാപത്തിവചനേനേവ യം കിഞ്ചി വത്ഥും പരഗലം അകത്വാ മുഖേ ഠപനേ അനാപത്തിഭാവോ വുത്തോ’’തി. ഉദകഞ്ഹി യഥാസുഖം പാതും, ദന്തകട്ഠഞ്ച ദന്തപോനപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, തസ്സ പന രസം ഗിലിതും ന വട്ടതി. സചേപി ദന്തകട്ഠരസോ അജാനന്തസ്സ അന്തോ പവിസതി, പാചിത്തിയമേവ. ദന്തേ പുനന്തി നിമ്മലേ കരോന്തി ഏതേനാതി ദന്തപോനം.
Āhareyyāti mukhadvāraṃ paveseyya, iminā paragalaṃ akatvā mukhena paṭiggahitaggahaṇepi natthi dosoti sūcitaṃ. Tenevāha ‘‘dantaponodakaṃ hitvā’’ti. Teneva vuttaṃ gaṇṭhipade ‘‘bhagavato dantakaṭṭhassa mukhadvāraṭhapane anāpattivacaneneva yaṃ kiñci vatthuṃ paragalaṃ akatvā mukhe ṭhapane anāpattibhāvo vutto’’ti. Udakañhi yathāsukhaṃ pātuṃ, dantakaṭṭhañca dantaponaparibhogena paribhuñjituṃ vaṭṭati, tassa pana rasaṃ gilituṃ na vaṭṭati. Sacepi dantakaṭṭharaso ajānantassa anto pavisati, pācittiyameva. Dante punanti nimmale karonti etenāti dantaponaṃ.
൧൪൦൮-൯. ബ്യതിരേകമുഖേന അദിന്നലക്ഖണം, പദഭാജനേ ച വുത്തനയേന പഠമം ദിന്നലക്ഖണം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഹത്ഥപാസോ’’തിആദി. ഹത്ഥപാസോതി പവാരണസിക്ഖാപദേ –
1408-9. Byatirekamukhena adinnalakkhaṇaṃ, padabhājane ca vuttanayena paṭhamaṃ dinnalakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘hatthapāso’’tiādi. Hatthapāsoti pavāraṇasikkhāpade –
‘‘ഗണ്ഹതോ പച്ഛിമം അങ്ഗം, ദദതോ പുരിമം പന;
‘‘Gaṇhato pacchimaṃ aṅgaṃ, dadato purimaṃ pana;
ഉഭിന്നം അഡ്ഢതേയ്യം ചേ, വിനാ ഹത്ഥം പസാരിത’’ന്തി. (വി॰ വി॰ ൧൨൭൫) –
Ubhinnaṃ aḍḍhateyyaṃ ce, vinā hatthaṃ pasārita’’nti. (vi. vi. 1275) –
വുത്തലക്ഖണോ ഹത്ഥപാസോ. അഭിനീഹാരോതി തത്ഥേവ വുത്തനയേന അഭിമുഖം കത്വാ ഹരണഞ്ച. മജ്ഝിമുച്ചാരണക്ഖമോതി പടിഗ്ഗഹേതബ്ബഭാരസ്സ ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേന ഥാമമജ്ഝിമേന പുരിസേന ഉക്ഖിപനാരഹതാ. ഭാവപ്പധാനോയം നിദ്ദേസോ. അവകംസോ പന ‘‘അന്തമസോ രഥരേണുമത്തമ്പീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൯) അട്ഠകഥാവചനതോ വേദിതബ്ബോ. ഉച്ചാരണം ഉക്ഖിപനം. ‘‘അമനുസ്സോ’’തി ഇമിനാ തദഞ്ഞസത്തസാമഞ്ഞേന തിരച്ഛാനഗതാപി വേദിതബ്ബാ. ‘‘പക്ഖീ വാ’’തിആദിവക്ഖമാനേന വാ വേദിതബ്ബാ. കായാദിനാതി കായകായപടിബദ്ധനിസ്സഗ്ഗിയാനം അഞ്ഞതരേന. തേനേവാഹ ‘‘തിധാ’’തി.
Vuttalakkhaṇo hatthapāso. Abhinīhāroti tattheva vuttanayena abhimukhaṃ katvā haraṇañca. Majjhimuccāraṇakkhamoti paṭiggahetabbabhārassa ukkaṭṭhaparicchedena thāmamajjhimena purisena ukkhipanārahatā. Bhāvappadhānoyaṃ niddeso. Avakaṃso pana ‘‘antamaso rathareṇumattampī’’ti (pāci. aṭṭha. 269) aṭṭhakathāvacanato veditabbo. Uccāraṇaṃ ukkhipanaṃ. ‘‘Amanusso’’ti iminā tadaññasattasāmaññena tiracchānagatāpi veditabbā. ‘‘Pakkhī vā’’tiādivakkhamānena vā veditabbā. Kāyādināti kāyakāyapaṭibaddhanissaggiyānaṃ aññatarena. Tenevāha ‘‘tidhā’’ti.
ദ്വിധാതി കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ. പഞ്ചങ്ഗസംയോഗേതി ഏത്ഥ ‘‘ഹത്ഥപാസോ’’തി പഠമങ്ഗം, ‘‘അഭിനീഹാരോ’’തി ദുതിയം, ‘‘മജ്ഝിമുച്ചാരണക്ഖമോ’’തി തതിയം, ‘‘മനുസ്സോ…പേ॰… തിധാ’’തി ചതുത്ഥം, ‘‘പടിഗ്ഗണ്ഹാതി…പേ॰… ദ്വിധാ’’തി പഞ്ചമന്തി ഇമാനി പഞ്ച അങ്ഗാനി, പഞ്ചന്നം അങ്ഗാനം സംയോഗോ സമാഗമോ സന്നിപാതോ പഞ്ചങ്ഗസംയോഗോ, തസ്മിം. ഗഹണന്തി പടിഗ്ഗഹണം. തസ്സ ഭിക്ഖുനോ. രൂഹതി സമ്പജ്ജതി.
Dvidhāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā. Pañcaṅgasaṃyogeti ettha ‘‘hatthapāso’’ti paṭhamaṅgaṃ, ‘‘abhinīhāro’’ti dutiyaṃ, ‘‘majjhimuccāraṇakkhamo’’ti tatiyaṃ, ‘‘manusso…pe… tidhā’’ti catutthaṃ, ‘‘paṭiggaṇhāti…pe… dvidhā’’ti pañcamanti imāni pañca aṅgāni, pañcannaṃ aṅgānaṃ saṃyogo samāgamo sannipāto pañcaṅgasaṃyogo, tasmiṃ. Gahaṇanti paṭiggahaṇaṃ. Tassa bhikkhuno. Rūhati sampajjati.
൧൪൧൦-൧൨. ഇതരോതി പടിഗ്ഗാഹകോ. തസ്സ അങ്ഗസ്സ. ന ഗച്ഛതീതി നഗോ, ‘‘നഗോ’’തി രുക്ഖോപി പബ്ബതോപി വുച്ചതി. ഏവരൂപേതി ഈദിസേ ഉച്ചനീചട്ഠാനേ.
1410-12.Itaroti paṭiggāhako. Tassa aṅgassa. Na gacchatīti nago, ‘‘nago’’ti rukkhopi pabbatopi vuccati. Evarūpeti īdise uccanīcaṭṭhāne.
൧൪൧൩. സോണ്ഡായാതി ഹത്ഥേന.
1413.Soṇḍāyāti hatthena.
൧൪൧൫-൬. ഈസകം ഓനത്വാ ഥോകം നാമേത്വാ തേന ഭിക്ഖുനാ തം ഹേട്ഠിമം ഭാജനം ഏകദേസേനാപി പടിച്ഛിതബ്ബന്തി യോജനാ.
1415-6.Īsakaṃ onatvā thokaṃ nāmetvā tena bhikkhunā taṃ heṭṭhimaṃ bhājanaṃ ekadesenāpi paṭicchitabbanti yojanā.
൧൪൧൭. ഉഗ്ഘാടേത്വാ ഉച്ചാരേത്വാ, ഭാജനാനി വിസും വിസും ഓരോപേത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
1417.Ugghāṭetvā uccāretvā, bhājanāni visuṃ visuṃ oropetvāti vuttaṃ hoti.
൧൪൧൮. കാജഭത്തന്തി ഭത്തകാജം, ഭത്തഭരിതം പിടകന്തി വുത്തം ഹോതി. ഓനത്വാ ദേതീതി സയം ഓനമിത്വാ ബ്യാഭങ്ഗിം ദേതി.
1418.Kājabhattanti bhattakājaṃ, bhattabharitaṃ piṭakanti vuttaṃ hoti. Onatvā detīti sayaṃ onamitvā byābhaṅgiṃ deti.
൧൪൧൯. ‘‘തിംസഹത്ഥോ’’തി ഇദം തിംസരതനമത്തോ ചേ ഹോതി, ‘‘ദൂര’’ന്തി ന പരിസങ്കിതബ്ബോതി ദസ്സനത്ഥമാഹ. ഗഹിതേകസ്മിന്തി ഉഭയകോടീസു ഠപിതേ ദ്വേ ഘടേ പടിഗ്ഗഹാപേതും ഹത്ഥപാസേ ഠിതേന ദായകേന ദിയ്യമാനം തിംസഹത്ഥവേണും പടിഗ്ഗണ്ഹന്തേന യേന കേനചി കായപ്പദേസേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ ‘‘ഇമം ഗണ്ഹാമീ’’തി ആഭോഗം കത്വാ മഞ്ചാദീസു യത്ഥ കത്ഥചി ഫുസിത്വാ പടിഗ്ഗഹിതേതി വുത്തം ഹോതി. തം സബ്ബന്തി തേസു ദ്വീസു ഘടേസു പക്ഖിത്തം സബ്ബമേവ. ഗഹിതമേവാതി പടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി, ദായകസ്സ ഹത്ഥപാസബ്ഭന്തരേ ഗതത്താ ഇദം തസ്സ കായപടിബദ്ധന്തി ‘‘ദൂര’’ന്തി സങ്കാ ന കാതബ്ബാതി ഏവകാരേന ദീപേതി. ‘‘ദ്വീസു ഘടേസു ഭൂമിയം ഠപിതേസുപി തത്ഥ ബന്ധനവേളുയം പടിഗ്ഗണ്ഹനമത്തേനേവ പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതീ’’തി ഗണ്ഠിപദേ വുത്തം.
1419.‘‘Tiṃsahattho’’ti idaṃ tiṃsaratanamatto ce hoti, ‘‘dūra’’nti na parisaṅkitabboti dassanatthamāha. Gahitekasminti ubhayakoṭīsu ṭhapite dve ghaṭe paṭiggahāpetuṃ hatthapāse ṭhitena dāyakena diyyamānaṃ tiṃsahatthaveṇuṃ paṭiggaṇhantena yena kenaci kāyappadesena vā kāyapaṭibaddhena vā ‘‘imaṃ gaṇhāmī’’ti ābhogaṃ katvā mañcādīsu yattha katthaci phusitvā paṭiggahiteti vuttaṃ hoti. Taṃ sabbanti tesu dvīsu ghaṭesu pakkhittaṃ sabbameva. Gahitamevāti paṭiggahitameva hoti, dāyakassa hatthapāsabbhantare gatattā idaṃ tassa kāyapaṭibaddhanti ‘‘dūra’’nti saṅkā na kātabbāti evakārena dīpeti. ‘‘Dvīsu ghaṭesu bhūmiyaṃ ṭhapitesupi tattha bandhanaveḷuyaṃ paṭiggaṇhanamatteneva paṭiggahitaṃ hotī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ.
൧൪൨൦-൨൪. ‘‘കടസാരകേ’’തി ഇമിനാ ദോണിഫലകാദയോ ഉപലക്ഖിതാ. ‘‘നിസീദതീ’’തി ഇദം ‘‘തിട്ഠതീ’’തിആദീനം ഉപലക്ഖണം. മഞ്ചാദീനി ഫുസിത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘അങ്ഗുലിയാപീ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘പടിഗ്ഗഹണസഞ്ഞായ മഞ്ചാദീനി അങ്ഗുലിയാപി ഫുസിത്വാ ഠിതേന വാ നിസിന്നേന വാ നിപന്നേന വാ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫). പത്തേസൂതി തഥാ ഠപിതേസു സബ്ബേസു പത്തേസുയേവ. യഞ്ച ദീയതീതി ഏത്ഥ ‘‘തഥാ ഠിതേനാ’’തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി.
1420-24.‘‘Kaṭasārake’’ti iminā doṇiphalakādayo upalakkhitā. ‘‘Nisīdatī’’ti idaṃ ‘‘tiṭṭhatī’’tiādīnaṃ upalakkhaṇaṃ. Mañcādīni phusitvāti ettha ‘‘aṅguliyāpī’’ti seso. Yathāha ‘‘paṭiggahaṇasaññāya mañcādīni aṅguliyāpi phusitvā ṭhitena vā nisinnena vā nipannena vā’’tiādi (pāci. aṭṭha. 265). Pattesūti tathā ṭhapitesu sabbesu pattesuyeva. Yañca dīyatīti ettha ‘‘tathā ṭhitenā’’ti sāmatthiyā labbhati.
മഞ്ചാദീസു അങ്ഗുലിആദിനാ യേന കേനചി ഫുട്ഠമത്തേപി പടിഗ്ഗഹണസ്സ രുഹണഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തദാരോഹണേനാപി സിജ്ഝതീതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘പടിഗ്ഗഹേസ്സാമീ’’തിആദി. സചേ പന പടിഗ്ഗഹേസ്സാമിച്ചേവ മഞ്ചാദീനി ആരുഹിത്വാ നിസീദതി, ദായകോപി ഹത്ഥപാസേ ഠത്വാന ദേതി ചേ, തം സബ്ബം ഗഹിതം ഹോതീതി യോജനാ.
Mañcādīsu aṅguliādinā yena kenaci phuṭṭhamattepi paṭiggahaṇassa ruhaṇabhāvaṃ dassetvā idāni tadārohaṇenāpi sijjhatīti dassetumāha ‘‘paṭiggahessāmī’’tiādi. Sace pana paṭiggahessāmicceva mañcādīni āruhitvā nisīdati, dāyakopi hatthapāse ṭhatvāna deti ce, taṃ sabbaṃ gahitaṃ hotīti yojanā.
കുച്ഛിയാ കുച്ഛിം ആഹച്ച യേ പത്താ ഭൂമിയം ഠിതാ, തേസു യം യം പത്തം അങ്ഗുലിയാപി വാ സൂചിയാപി വാ ഫുസിത്വാ നിസിന്നോ, തത്ഥ തത്ഥേവ ദീയമാനമ്പി പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, വട്ടതീതി യോജനാ.
Kucchiyā kucchiṃ āhacca ye pattā bhūmiyaṃ ṭhitā, tesu yaṃ yaṃ pattaṃ aṅguliyāpi vā sūciyāpi vā phusitvā nisinno, tattha tattheva dīyamānampi paṭiggaṇhāti, vaṭṭatīti yojanā.
൧൪൨൫. കടസാരാദയോ സചേ മഹന്താ, പടിഗ്ഗഹണം ന രുഹേയ്യാതി വികപ്പോ സിയാതി തന്നിവത്തനത്ഥമാഹ ‘‘കടസാരകേ’’തിആദി. ‘‘മഹന്തസ്മി’’ന്തി ഇമിനാ കടസാരകസ്സ പുന വചനേ ഹേതുമാഹ. ഹത്ഥത്ഥരം നാമ ഹത്ഥിപിട്ഠേ അത്ഥരിതബ്ബം അത്ഥരണം. ആദി-സദ്ദേന അസ്സത്ഥരരഥത്ഥരാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. ഠിതപത്തേസു ദിയ്യമാനം ഗണ്ഹതോ പടിഗ്ഗഹണരുഹണഹേതും ദസ്സേതി ‘‘ഹത്ഥപാസസ്മിം വിജ്ജമാനേ തൂ’’തി. തു-സദ്ദോ വുത്തവിസേസമേവ ജോതേതി.
1425. Kaṭasārādayo sace mahantā, paṭiggahaṇaṃ na ruheyyāti vikappo siyāti tannivattanatthamāha ‘‘kaṭasārake’’tiādi. ‘‘Mahantasmi’’nti iminā kaṭasārakassa puna vacane hetumāha. Hatthattharaṃ nāma hatthipiṭṭhe attharitabbaṃ attharaṇaṃ. Ādi-saddena assatthararathattharādiṃ saṅgaṇhāti. Ṭhitapattesu diyyamānaṃ gaṇhato paṭiggahaṇaruhaṇahetuṃ dasseti ‘‘hatthapāsasmiṃ vijjamāne tū’’ti. Tu-saddo vuttavisesameva joteti.
൧൪൨൬. തത്ഥജാതകപണ്ണേസൂതി രുക്ഖേയേവ ഠിതേസു പണ്ണേസു. ഗഹേതുന്തി പടിഗ്ഗഹേതും. ‘‘ന പനേതാനീ’’തിആദി യേന ഹേതുനാ ന വട്ടതി, തസ്സ ദസ്സനം. ഹി-സദ്ദോ പസിദ്ധിം സൂചേതി.
1426.Tatthajātakapaṇṇesūti rukkheyeva ṭhitesu paṇṇesu. Gahetunti paṭiggahetuṃ. ‘‘Na panetānī’’tiādi yena hetunā na vaṭṭati, tassa dassanaṃ. Hi-saddo pasiddhiṃ sūceti.
൧൪൨൭. ഥാമമജ്ഝിമേന പുരിസേന ഉക്ഖിപിതും അസക്കുണേയ്യം അസംഹാരിയം. താദിസേതി തഥാരൂപേ, അസംഹാരിയേതി വുത്തം ഹോതി. ഖാണുബദ്ധേതി ഭൂമിയം നിഖാതഖാണുകേ ബദ്ധേ.
1427. Thāmamajjhimena purisena ukkhipituṃ asakkuṇeyyaṃ asaṃhāriyaṃ. Tādiseti tathārūpe, asaṃhāriyeti vuttaṃ hoti. Khāṇubaddheti bhūmiyaṃ nikhātakhāṇuke baddhe.
൧൪൨൮. തിന്തിണികാതി ചിഞ്ചാ. ആദി-സദ്ദേന തഥാ ഖുദ്ദകാനം കദമ്ബപുപ്ഫപണ്ണാദീനം ഗഹണം. ‘‘തിന്തിണികാദിപണ്ണേസൂ’’തി വചനതോ സാഖാസു പടിഗ്ഗഹണം രുഹതീതി ദട്ഠബ്ബം. ഭൂമിയം പത്ഥടേസൂതി യോജേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘ഭൂമിയം അത്ഥതേസു സുഖുമേസു തിന്തിണികാദിപണ്ണേസുപി പടിഗ്ഗഹണം ന രുഹതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫).
1428.Tintiṇikāti ciñcā. Ādi-saddena tathā khuddakānaṃ kadambapupphapaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. ‘‘Tintiṇikādipaṇṇesū’’ti vacanato sākhāsu paṭiggahaṇaṃ ruhatīti daṭṭhabbaṃ. Bhūmiyaṃ patthaṭesūti yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘bhūmiyaṃ atthatesu sukhumesu tintiṇikādipaṇṇesupi paṭiggahaṇaṃ na ruhatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
൧൪൨൯. പരിവേസകോതി ദായകോ.
1429.Parivesakoti dāyako.
൧൪൩൦. അസേസതോ പുഞ്ഛിത്വാതി യോജനാ.
1430. Asesato puñchitvāti yojanā.
൧൪൩൧. പടിഗ്ഗഹേത്വാവാതി പത്തം പടിഗ്ഗഹേത്വാവ. ഭിക്ഖാ ഗഹേതബ്ബാതി സമ്ബന്ധോ.
1431.Paṭiggahetvāvāti pattaṃ paṭiggahetvāva. Bhikkhā gahetabbāti sambandho.
൧൪൩൨. അപടിഗ്ഗഹിതേതി ഏത്ഥ ‘‘പത്തേ’’തി സേസോ. തം പച്ഛാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജതോ അനാപത്തീതി യോജനാ.
1432.Apaṭiggahiteti ettha ‘‘patte’’ti seso. Taṃ pacchā paṭiggahetvā paribhuñjato anāpattīti yojanā.
൧൪൩൩. അനാദിയിത്വാതി അഗ്ഗഹേത്വാ, തസ്മിം വചനേ ആദരം അകത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
1433.Anādiyitvāti aggahetvā, tasmiṃ vacane ādaraṃ akatvāti vuttaṃ hoti.
൧൪൩൫. അഞ്ഞസ്സ അനുപസമ്പന്നസ്സ.
1435.Aññassa anupasampannassa.
൧൪൩൬. പുബ്ബാഭോഗസ്സ അനുരൂപവസേന ‘‘സാമണേരസ്സ തം ദത്വാ…പേ॰… പന വട്ടതീ’’തി വുത്തം. യസ്മാ പന തം ‘‘അഞ്ഞസ്സ ദസ്സാമീ’’തി ചിത്തുപ്പാദമത്തേന പരസന്തകം നാമ ന ഹോതി, തസ്മാ തസ്സ അദത്വാപി പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി.
1436. Pubbābhogassa anurūpavasena ‘‘sāmaṇerassa taṃ datvā…pe… pana vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yasmā pana taṃ ‘‘aññassa dassāmī’’ti cittuppādamattena parasantakaṃ nāma na hoti, tasmā tassa adatvāpi paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
൧൪൩൭-൯. ഭിക്ഖുനോതി അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ. ഭത്തസ്സാതി കഞ്ജികാദിദ്രവമിസ്സഭത്തമാഹ. ഉപ്ലവതീതി ഉപരി പ്ലവതി. കഞ്ജികന്തി ആരനാലം, ഇമസ്സ ഉപലക്ഖണത്താ ഖീരതക്കാദിദ്രവം സങ്ഗഹിതം. പവാഹേത്വാതി മത്ഥകതോ പലാപേത്വാ. അന്തോ പവിട്ഠം സചേ തന്തി തം രജം യദി ഭത്തസ്സ അന്തോ പവിട്ഠം ഹോതി. പടിഗ്ഗഹേതബ്ബന്തി അനുപസമ്പന്നേ അസതി ഹത്ഥതോ അമോചേന്തേനേവ യത്ഥ അനുപസമ്പന്നോ അത്ഥി, തം തത്ഥ നേത്വാ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം.
1437-9.Bhikkhunoti aññassa bhikkhussa. Bhattassāti kañjikādidravamissabhattamāha. Uplavatīti upari plavati. Kañjikanti āranālaṃ, imassa upalakkhaṇattā khīratakkādidravaṃ saṅgahitaṃ. Pavāhetvāti matthakato palāpetvā. Anto paviṭṭhaṃ sace tanti taṃ rajaṃ yadi bhattassa anto paviṭṭhaṃ hoti. Paṭiggahetabbanti anupasampanne asati hatthato amocenteneva yattha anupasampanno atthi, taṃ tattha netvā paṭiggahetabbaṃ.
൧൪൪൦. അപനീയാവാതി ഏത്ഥ ‘‘ഥൂല’’ന്തി ഇദം ‘‘സുഖുമം ചേ’’തി വക്ഖമാനവിപരിയായതോ ലബ്ഭതി. സഭത്തം അപനീയാതി സമ്ബന്ധോ. യഥാഹ ‘‘ഉപരിഭത്തേന സദ്ധിം അപനേതബ്ബം, പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫).
1440.Apanīyāvāti ettha ‘‘thūla’’nti idaṃ ‘‘sukhumaṃ ce’’ti vakkhamānavipariyāyato labbhati. Sabhattaṃ apanīyāti sambandho. Yathāha ‘‘uparibhattena saddhiṃ apanetabbaṃ, paṭiggahetvā vā bhuñjitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265).
൧൪൪൧. ഥേവോതി ബിന്ദു. ഥേവോ…പേ॰… വട്ടതീതി ഏത്ഥ യഥാ പഠമതരം പതിതഥേവേ ദോസോ നത്ഥി, തഥാ ആകിരിത്വാ അപനേന്താനം പച്ഛാ പതിതഥേവേപി അഭിഹടത്താ നേവത്ഥി ദോസോ.
1441.Thevoti bindu. Thevo…pe… vaṭṭatīti ettha yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ pacchā patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso.
൧൪൪൨-൪. ചരുകേനാതി ഖുദ്ദകഉക്ഖലിയാ. തതോ ചരുകതോ. മസീതി ജല്ലികാആദികാ ഭസ്മാ. ഭാജനേതി ഭാജനപത്താദിഭാജനേ. തസ്സ ചാതി തസ്സ മസിആദിനോ ച.
1442-4.Carukenāti khuddakaukkhaliyā. Tato carukato. Masīti jallikāādikā bhasmā. Bhājaneti bhājanapattādibhājane. Tassa cāti tassa masiādino ca.
അനന്തരസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ ദീയമാനം യം പത്തതോ ഉപ്പതിത്വാ ഇതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ പത്തേ സചേ പതതി, തം പടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി, തസ്മാ വട്ടതേവാതി യോജനാ. ‘‘ദീയമാന’’ന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഭത്താദികം യം കിഞ്ചീ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. വട്ടതേവാ യന്തി ഏത്ഥ ‘‘വട്ടതേവ അയ’’ന്തി പദച്ഛേദോ ന കാതബ്ബോ ‘‘അയ’’ന്തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധനീയസ്സ അഭാവതോ. തസ്മാ വ-കാരോ ഗാഥാഛന്ദവസേന ദീഘം കത്വാ വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ.
Anantarassa bhikkhussa dīyamānaṃ yaṃ pattato uppatitvā itarassa bhikkhuno patte sace patati, taṃ paṭiggahitameva hoti, tasmā vaṭṭatevāti yojanā. ‘‘Dīyamāna’’nti ettha ‘‘bhattādikaṃ yaṃ kiñcī’’ti pakaraṇato labbhati. Vaṭṭatevā yanti ettha ‘‘vaṭṭateva aya’’nti padacchedo na kātabbo ‘‘aya’’nti iminā sambandhanīyassa abhāvato. Tasmā va-kāro gāthāchandavasena dīghaṃ katvā vuttoti veditabbo.
൧൪൪൫-൬. പായാസസ്സാതി ഏത്ഥ പൂരണയോഗേ സാമിവചനം, പായാസേനാതി വുത്തം ഹോതി. ഉണ്ഹതോതി ഉണ്ഹത്താ. ന സക്കതീതി ന സക്കോതി. മുഖവട്ടിയം വട്ടതീതി മുഖവട്ടിം ഉക്ഖിപിത്വാ ഹത്ഥേ ഫുസാപിതേ ഗണ്ഹിതും വട്ടതി. തഥാ മുഖവട്ടിയാ ഗഹേതും ന സക്കാ ചേ, ആധാരകേനപി ഗഹേതബ്ബോതി യോജനാ.
1445-6.Pāyāsassāti ettha pūraṇayoge sāmivacanaṃ, pāyāsenāti vuttaṃ hoti. Uṇhatoti uṇhattā. Na sakkatīti na sakkoti. Mukhavaṭṭiyaṃ vaṭṭatīti mukhavaṭṭiṃ ukkhipitvā hatthe phusāpite gaṇhituṃ vaṭṭati. Tathā mukhavaṭṭiyā gahetuṃ na sakkā ce, ādhārakenapi gahetabboti yojanā.
൧൪൪൭-൮. ആഹരിയമാനം വാ നേവ ജാനാതി, ദീയമാനം വാ ന ജാനാതീതി യോജനാ. ഗാഥാബന്ധവസേന ‘‘ജാനതീ’’തി രസ്സോ കതോ. ആഭോഗന്തി ‘‘ഗണ്ഹാമീ’’തി ആഭോഗം. യഥാഹ മഹാപച്ചരിയം ‘‘ആഭോഗമത്തമേവ ഹി ഏത്ഥ പമാണ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫). ‘‘കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ പടിഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) വുത്തത്താ പത്തം ഗഹേത്വാ നിസിന്നത്താ ‘‘കായപടിബദ്ധേന ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ആഭോഗം കത്വാതിപി യുജ്ജതേവ.
1447-8. Āhariyamānaṃ vā neva jānāti, dīyamānaṃ vā na jānātīti yojanā. Gāthābandhavasena ‘‘jānatī’’ti rasso kato. Ābhoganti ‘‘gaṇhāmī’’ti ābhogaṃ. Yathāha mahāpaccariyaṃ ‘‘ābhogamattameva hi ettha pamāṇa’’nti (pāci. aṭṭha. 265). ‘‘Kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā paṭiggaṇhātī’’ti (pāci. aṭṭha. 265) vuttattā pattaṃ gahetvā nisinnattā ‘‘kāyapaṭibaddhena gaṇhissāmī’’ti ābhogaṃ katvātipi yujjateva.
൧൪൪൯. ‘‘ഹത്ഥേന മുഞ്ചിത്വാ’’തി ഇദം ‘‘ആധാരകമ്പി വാ’’തി ഇമിനാപി യോജേതബ്ബം. ‘‘പാദേന പേല്ലേത്വാ’’തി ഇമിനാ പന ‘‘ആധാരക’’ന്തി ഇദമേവ യോജേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘ഹത്ഥേന ആധാരകം മുഞ്ചിത്വാ പാദേന പേല്ലേത്വാ നിദ്ദായതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫). പേല്ലേത്വാതി പീളേത്വാ, അക്കമിത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
1449.‘‘Hatthena muñcitvā’’ti idaṃ ‘‘ādhārakampi vā’’ti imināpi yojetabbaṃ. ‘‘Pādena pelletvā’’ti iminā pana ‘‘ādhāraka’’nti idameva yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘hatthena ādhārakaṃ muñcitvā pādena pelletvā niddāyatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Pelletvāti pīḷetvā, akkamitvāti vuttaṃ hoti.
൧൪൫൦. കമി-ധാതുസ്സ മജ്ഝേ ‘‘അക്ക’’ഇതി പദച്ഛേദോ യതിഹീനദോസോതി.
1450. Kami-dhātussa majjhe ‘‘akka’’iti padacchedo yatihīnadosoti.
‘‘സിലോകേ നിയതട്ഠാനം, പദച്ഛേദം യതിം വിദൂ;
‘‘Siloke niyataṭṭhānaṃ, padacchedaṃ yatiṃ vidū;
തദപേതം യതിബ്ഭട്ഠം, സവനുബ്ബേജനം യഥാ’’തി. –
Tadapetaṃ yatibbhaṭṭhaṃ, savanubbejanaṃ yathā’’ti. –
ദണ്ഡിനാ വുത്തലക്ഖണതോ സിദ്ധതായ ദോസോ യഥാ ന ഹോതി, തഥാ വിചാരേത്വാ ഗഹേതബ്ബം. കേചി പനേത്ഥ ഇ-കാരാഗമസ്സ പച്ചയഭാവത്താ തംസഹിതോ മ-കാരോ തഗ്ഗഹണേന സങ്ഗയ്ഹതീതി ഉഭയപക്ഖഭാഗീതി ധാതുപച്ചയാനം മജ്ഝേ യതിയാ ഇച്ഛിതത്താ ന ദോസോതി പരിഹരന്തി. ജാഗരസ്സാപീതി അനിദ്ദായന്തസ്സാപി. അനാദരോതി അനാദരഭാവോ.
Daṇḍinā vuttalakkhaṇato siddhatāya doso yathā na hoti, tathā vicāretvā gahetabbaṃ. Keci panettha i-kārāgamassa paccayabhāvattā taṃsahito ma-kāro taggahaṇena saṅgayhatīti ubhayapakkhabhāgīti dhātupaccayānaṃ majjhe yatiyā icchitattā na dosoti pariharanti. Jāgarassāpīti aniddāyantassāpi. Anādaroti anādarabhāvo.
൧൪൫൧. തസ്മാതി തഥാ ഗഹണസ്സ അനാദരഭാവതോ. തന്തി തം ആധാരകം പാദേന അക്കമിത്വാ പടിഗ്ഗഹണഞ്ച. ദീയമാനന്തി ദായകേന പടിഗ്ഗഹാപിയമാനം. പതതീതി പടിഗ്ഗാഹകസ്സ ഹത്ഥം അഫുസിത്വാ രജോരഹിതായ സുദ്ധഭൂമിയാ വാ പദുമിനിപണ്ണാദീസു വാ പതതി. യഥാഹ ‘‘യം ദിയ്യമാനം ദായകസ്സ ഹത്ഥതോ പരിഗളിത്വാ സുദ്ധായ ഭൂമിയാ വാ പദുമിനിപണ്ണവത്ഥകടസാരകാദീസു വാ പതതി, തം സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫). സരജായ ഭൂമിയാ പതിതേ രജം പുഞ്ഛിത്വാ വാ ധോവിത്വാ വാ പടിഗ്ഗഹാപേത്വാ വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി ഇദം അട്ഠകഥായം പന ‘‘സരജായ ഭൂമിയം പതതീ’’തിആദിനാ ദസ്സിതം. ഗഹേതുന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഭുഞ്ജിതു’’ന്തി ച വട്ടതീതി ഏത്ഥ ‘‘പരിച്ചത്തം ദായകേഹീ’’തി ച സേസോ. യഥാഹ ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ യം ദിയ്യമാനം പതതി, തം സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും. പരിച്ചത്തം തം ഭിക്ഖവേ ദായകേഹീ’’തി (ചൂളവ॰ ൨൭൩). ‘‘യം ദിയ്യമാനം പതതീ’’തി അവിസേസേന വുത്തത്താ ചതൂസുപി കാലികേസു അയം നയോ വേദിതബ്ബോ.
1451.Tasmāti tathā gahaṇassa anādarabhāvato. Tanti taṃ ādhārakaṃ pādena akkamitvā paṭiggahaṇañca. Dīyamānanti dāyakena paṭiggahāpiyamānaṃ. Patatīti paṭiggāhakassa hatthaṃ aphusitvā rajorahitāya suddhabhūmiyā vā paduminipaṇṇādīsu vā patati. Yathāha ‘‘yaṃ diyyamānaṃ dāyakassa hatthato parigaḷitvā suddhāya bhūmiyā vā paduminipaṇṇavatthakaṭasārakādīsu vā patati, taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Sarajāya bhūmiyā patite rajaṃ puñchitvā vā dhovitvā vā paṭiggahāpetvā vā paribhuñjitabbanti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sarajāya bhūmiyaṃ patatī’’tiādinā dassitaṃ. Gahetunti ettha ‘‘bhuñjitu’’nti ca vaṭṭatīti ettha ‘‘pariccattaṃ dāyakehī’’ti ca seso. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave yaṃ diyyamānaṃ patati, taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ. Pariccattaṃ taṃ bhikkhave dāyakehī’’ti (cūḷava. 273). ‘‘Yaṃ diyyamānaṃ patatī’’ti avisesena vuttattā catūsupi kālikesu ayaṃ nayo veditabbo.
൧൪൫൨. അബ്ബോഹാരികനയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഭുഞ്ജന്താന’’ന്തി.
1452. Abbohārikanayaṃ dassetumāha ‘‘bhuñjantāna’’nti.
൧൪൫൩-൪. തം മലം. തേസൂതി ഉച്ഛുആദീസു വത്ഥൂസു. തന്തി മലമിസ്സകം ഉച്ഛുആദികം വത്ഥു. ന പഞ്ഞായതീതി ന പന പഞ്ഞായതി. തസ്മിന്തി ഉച്ഛുആദിവത്ഥുസ്മിം.
1453-4.Taṃ malaṃ. Tesūti ucchuādīsu vatthūsu. Tanti malamissakaṃ ucchuādikaṃ vatthu. Na paññāyatīti na pana paññāyati. Tasminti ucchuādivatthusmiṃ.
൧൪൫൫. നിസദോദുക്ഖലാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന നിസദപോതമുസലാദീനം ഗഹണം.
1455.Nisadodukkhalādīnanti ādi-saddena nisadapotamusalādīnaṃ gahaṇaṃ.
൧൪൫൬. വാസിയാ ഉപലക്ഖണത്താ തജ്ജാതികം യം കിഞ്ചി സത്ഥമ്പി ഗഹേതബ്ബം. ഖീരേതി അനുപസമ്പന്നേന താപിതഖീരേ, ഇദം ഉപരി ആമകസ്സ വിസും ഗഹണേന വിഞ്ഞായതി. നീലികാതി നീലവണ്ണം. സത്ഥകേ വിയ നിച്ഛയോതി സത്ഥേന ഉട്ഠിതമലേ ഉച്ഛുഖണ്ഡേ വിയ പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.
1456. Vāsiyā upalakkhaṇattā tajjātikaṃ yaṃ kiñci satthampi gahetabbaṃ. Khīreti anupasampannena tāpitakhīre, idaṃ upari āmakassa visuṃ gahaṇena viññāyati. Nīlikāti nīlavaṇṇaṃ. Satthake viya nicchayoti satthena uṭṭhitamale ucchukhaṇḍe viya paṭiggahetvā paribhuñjitabbanti vinicchayo veditabbo.
൧൪൫൭. തന്തി തം അഗ്ഗിസന്തത്തവാസിആദിം, താപവത്ഥുതോ വാസി ഗഹേതബ്ബാ.
1457.Tanti taṃ aggisantattavāsiādiṃ, tāpavatthuto vāsi gahetabbā.
൧൪൫൯. തന്തി തം ഹത്ഥാദികായാവയവം വാ ചീവരം വാ ധോവിത്വാ പതിതകിലിട്ഠജലമിസ്സമോദനം. രുക്ഖമൂലാദീസു നിസീദിത്വാ ഭുഞ്ജന്തസ്സ പത്താദീസു രുക്ഖപണ്ണാദിം ധോവിത്വാ പതിതകിലിട്ഠോദകേപി ഏസേവ വിനിച്ഛയോതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഏസേവാ’’തിആദി.
1459.Tanti taṃ hatthādikāyāvayavaṃ vā cīvaraṃ vā dhovitvā patitakiliṭṭhajalamissamodanaṃ. Rukkhamūlādīsu nisīditvā bhuñjantassa pattādīsu rukkhapaṇṇādiṃ dhovitvā patitakiliṭṭhodakepi eseva vinicchayoti dassetumāha ‘‘esevā’’tiādi.
൧൪൬൦. ജലം സചേ സുദ്ധം പതതി, വട്ടതീതി യോജനാ, ‘‘രുക്ഖതോ’’തി ലബ്ഭതി. അബ്ഭോകാസേ ച സചേ സുദ്ധം തോയം പതതി, വട്ടതീതി ഏത്ഥ ‘‘ആകാസതോ’’തി ലബ്ഭതി. ഉഭയത്ഥാപി രുക്ഖപണ്ണേസു, ആകാസേ ച രജസ്സ പഠമമേവ വസ്സോദകേന ധോവിതത്താ ആഹ ‘‘സുദ്ധ’’ന്തി.
1460. Jalaṃ sace suddhaṃ patati, vaṭṭatīti yojanā, ‘‘rukkhato’’ti labbhati. Abbhokāse ca sace suddhaṃ toyaṃ patati, vaṭṭatīti ettha ‘‘ākāsato’’ti labbhati. Ubhayatthāpi rukkhapaṇṇesu, ākāse ca rajassa paṭhamameva vassodakena dhovitattā āha ‘‘suddha’’nti.
൧൪൬൧. അച്ഛുപന്തേനാതി അഫുസന്തേന. തസ്സ സാമണേരസ്സ.
1461.Acchupantenāti aphusantena. Tassa sāmaṇerassa.
൧൪൬൨. പത്തന്തി അനുപസമ്പന്നസ്സ പത്തം. ഛുപിത്വാതി അനുപസമ്പന്നപത്തഗതോദനം ഫുസിത്വാ. തം അത്തനോ പത്തേ ഭത്തം. യഥാഹ ‘‘അപ്പടിഗ്ഗഹിതേ ഓദനം ഛുപിത്വാ പുന അത്തനോ പത്തേ ഓദനം ഗണ്ഹന്തസ്സ ഉഗ്ഗഹിതകോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫).
1462.Pattanti anupasampannassa pattaṃ. Chupitvāti anupasampannapattagatodanaṃ phusitvā. Taṃ attano patte bhattaṃ. Yathāha ‘‘appaṭiggahite odanaṃ chupitvā puna attano patte odanaṃ gaṇhantassa uggahitako hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
൧൪൬൪. പച്ഛാതി തസ്മിം ഗഹിതേപി അഗഹിതേപി പച്ഛാ. തം പടിഗ്ഗഹിതഭോജനം.
1464.Pacchāti tasmiṃ gahitepi agahitepi pacchā. Taṃ paṭiggahitabhojanaṃ.
൧൪൬൭. തസ്സ അത്തനോ പത്തഗതസ്സ ഭത്തസ്സ.
1467.Tassa attano pattagatassa bhattassa.
൧൪൬൮. പരേനാതി അപ്പടിഗ്ഗഹിതപത്തേന.
1468.Parenāti appaṭiggahitapattena.
൧൪൬൯-൭൦. ‘‘യാഗുആദീനം പചനേ ഭിക്ഖൂനം ഭാജനേ’’തി സമ്ബന്ധോ. പചന്തി ഏത്ഥാതി പചനം, ഭാജനം. ഭാജനൂപരി ഹത്ഥേസു സാമണേരസ്സാതി ഭാജനസ്സ ഉപരി കതേസു സാമണേരസ്സ ഹത്ഥേസു. പതിതം ഹത്ഥതോ തസ്മിന്തി തസ്സ സാമണേരസ്സ ഹത്ഥതോ പരിഗളിത്വാ തസ്മിം ഭാജനേ പതിതം.
1469-70. ‘‘Yāguādīnaṃ pacane bhikkhūnaṃ bhājane’’ti sambandho. Pacanti etthāti pacanaṃ, bhājanaṃ. Bhājanūpari hatthesu sāmaṇerassāti bhājanassa upari katesu sāmaṇerassa hatthesu. Patitaṃ hatthato tasminti tassa sāmaṇerassa hatthato parigaḷitvā tasmiṃ bhājane patitaṃ.
൧൪൭൧. ‘‘ന കരോതി അകപ്പിയ’’ന്തി ഏത്ഥ കാരണമാഹ ‘‘പരിച്ചത്തഞ്ഹി ത’’ന്തി. തഞ്ഹി യസ്മാ പരിച്ചത്തം, തസ്മാ അകപ്പിയം ന കരോതീതി വുത്തം ഹോതി. ഏവം അകത്വാതി യഥാവുത്തപകാരേന അകത്വാ. ആകിരതേവ ചേതി സചേ ഭാജനേ ആകിരതി ഏവ. തം തഥാ പക്ഖിത്തം ഭത്തഭാജനം. നിരാമിസം കത്വാതി തത്ഥ പതിതം ആമിസം യഥാ ന തിട്ഠതി, ഏവം ധോവിത്വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി സമ്ബന്ധോ.
1471. ‘‘Na karoti akappiya’’nti ettha kāraṇamāha ‘‘pariccattañhi ta’’nti. Tañhi yasmā pariccattaṃ, tasmā akappiyaṃ na karotīti vuttaṃ hoti. Evaṃ akatvāti yathāvuttapakārena akatvā. Ākirateva ceti sace bhājane ākirati eva. Taṃ tathā pakkhittaṃ bhattabhājanaṃ. Nirāmisaṃ katvāti tattha patitaṃ āmisaṃ yathā na tiṭṭhati, evaṃ dhovitvā bhuñjitabbanti sambandho.
൧൪൭൨-൩. കുടന്തി ഘടം. ആവജ്ജേതീതി കുടം നാമേത്വാ യാഗും ആസിഞ്ചതി.
1472-3.Kuṭanti ghaṭaṃ. Āvajjetīti kuṭaṃ nāmetvā yāguṃ āsiñcati.
൧൪൭൪. ഹത്ഥേതി ദ്വേ ഹത്ഥേ. തത്ഥാതി തത്ഥ ഭൂമിയം ഠപിതേസു ദ്വീസു ഹത്ഥതലേസു.
1474.Hattheti dve hatthe. Tatthāti tattha bhūmiyaṃ ṭhapitesu dvīsu hatthatalesu.
൧൪൭൫-൬. ഏകസ്സ ഗഹണൂപഗം ചേ ഭാരന്തി ഥാമമജ്ഝിമേന ഏകേന പുരിസേന ഉക്ഖിപനപ്പമാണം ഭാരം സചേ ഭവേയ്യ. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഏകസ്സ ഗഹണൂപഗം ഭാര’’ന്തി ഇദം പച്ചാമസതി.
1475-6.Ekassa gahaṇūpagaṃ ce bhāranti thāmamajjhimena ekena purisena ukkhipanappamāṇaṃ bhāraṃ sace bhaveyya. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘ekassa gahaṇūpagaṃ bhāra’’nti idaṃ paccāmasati.
൧൪൭൭. ലഗ്ഗേന്തീതി ഓലമ്ബന്തി. തത്ഥാതി തസ്മിം മഞ്ചപീഠേ. വട്ടതേവാതി ഉഗ്ഗഹിതകം ന ഹോതീതി ദീപേതി.
1477.Laggentīti olambanti. Tatthāti tasmiṃ mañcapīṭhe. Vaṭṭatevāti uggahitakaṃ na hotīti dīpeti.
൧൪൭൮. സമ്മുജ്ജന്തോതി സമ്മജ്ജന്തോ. ഘട്ടേതീതി അസഞ്ചിച്ച സമ്മജ്ജനിയാ ഫുസതി.
1478.Sammujjantoti sammajjanto. Ghaṭṭetīti asañcicca sammajjaniyā phusati.
൧൪൭൯. തം ഞത്വാതി പടിഗ്ഗഹിതഭാവം ഞത്വാ. ഠപേതും വട്ടതി ഉഗ്ഗഹിതകം ന ഹോതീതി അധിപ്പായോ.
1479.Taṃ ñatvāti paṭiggahitabhāvaṃ ñatvā. Ṭhapetuṃ vaṭṭati uggahitakaṃ na hotīti adhippāyo.
൧൪൮൦. തന്തി പടിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞായ ഗഹിതം തം അപ്പടിഗ്ഗഹിതം. അഞ്ഞഥാ പന ന കത്തബ്ബന്തി അപിഹിതം പിധാതുഞ്ച പിഹിതം വിവരിതുഞ്ച ന വട്ടതീതി അത്ഥോ.
1480.Tanti paṭiggahitasaññāya gahitaṃ taṃ appaṭiggahitaṃ. Aññathā pana na kattabbanti apihitaṃ pidhātuñca pihitaṃ vivarituñca na vaṭṭatīti attho.
൧൪൮൧. ബഹി ഠപേതി ചേതി യദി പുബ്ബേ ഠപിതട്ഠാനതോ ബഹി ഠപേതി. തേനാതി ബഹി ഠപേത്വാ മുത്തഹത്ഥേന തേന ഭിക്ഖുനാ. തന്തി ബഹി ഠപിതം ഹത്ഥതോ മുത്തം. ഞത്വാതി അപ്പടിഗ്ഗഹിതഭാവം ഞത്വാ. തം തഥാ ഞത്വാ ഠപിതം.
1481.Bahiṭhapeti ceti yadi pubbe ṭhapitaṭṭhānato bahi ṭhapeti. Tenāti bahi ṭhapetvā muttahatthena tena bhikkhunā. Tanti bahi ṭhapitaṃ hatthato muttaṃ. Ñatvāti appaṭiggahitabhāvaṃ ñatvā. Taṃ tathā ñatvā ṭhapitaṃ.
൧൪൮൨-൩. ഉട്ഠേതി യദി കണ്ണികാതി സചേ കണ്ണികാ സഞ്ജായതി. സിങ്ഗിവേരാദികേതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന പിപ്ഫലിആദീനം ഗഹണം. മൂലേതി പഞ്ചമൂലാദികേ മൂലേ. ഘുണചുണ്ണന്തി ഘുണപാണകേഹി ഉപ്പാദിതചുണ്ണം. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഉട്ഠേതീ’’തി കിരിയം പച്ചാമസതി. തംസമുട്ഠാനതോതി പടിഗ്ഗഹിതതേലാദീസു സമുപ്പന്നത്താ. തഞ്ഞേവാതി പവുച്ചതീതി പഠമപടിഗ്ഗഹിതം തമേവ തേലാദികന്തി വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘പടിഗ്ഗഹണ…പേ॰… ന വിജ്ജതീ’’തി.
1482-3.Uṭṭheti yadi kaṇṇikāti sace kaṇṇikā sañjāyati. Siṅgiverādiketi ettha ādi-saddena pipphaliādīnaṃ gahaṇaṃ. Mūleti pañcamūlādike mūle. Ghuṇacuṇṇanti ghuṇapāṇakehi uppāditacuṇṇaṃ. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘uṭṭhetī’’ti kiriyaṃ paccāmasati. Taṃsamuṭṭhānatoti paṭiggahitatelādīsu samuppannattā. Taññevāti pavuccatīti paṭhamapaṭiggahitaṃ tameva telādikanti vuccati. Tenāha ‘‘paṭiggahaṇa…pe… na vijjatī’’ti.
൧൪൮൪-൫. കോചി പുഗ്ഗലോതി സാമണേരഗമികാദീസുപി യോ കോചി സത്തോ. താലപിണ്ഡിന്തി താലകണ്ണികം ഫലം. അഞ്ഞോ ഭൂമട്ഠോതി ഭൂമിയം ഠിതോ അഞ്ഞോ കോചി പുഗ്ഗലോ ഇത്ഥീ വാ പുരിസോ വാ.
1484-5.Kocipuggaloti sāmaṇeragamikādīsupi yo koci satto. Tālapiṇḍinti tālakaṇṇikaṃ phalaṃ. Añño bhūmaṭṭhoti bhūmiyaṃ ṭhito añño koci puggalo itthī vā puriso vā.
൧൪൮൬. ഛിന്ദിത്വാതി ഛിന്ദം കത്വാ. വതിന്തി ഹത്ഥപാസപ്പഹോനകബഹലവതിം. യഥാഹ ‘‘ഹത്ഥപാസേ സതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫). ദണ്ഡകേ അഫുസിത്വാവാതി യത്തകേന ഗമനവേഗോ നിബ്ബായതി, ഏത്തകം, പഹരണതോ വതിദണ്ഡകേ വാ അപ്പഹരിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. പഹരിത്വാ ഠത്വാ ഗച്ഛതി ചേ, ന വട്ടതി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘മയം പന ‘യം ഠാനം പഹടം, തതോ സയം പതിതമിവ ഹോതീ’തി തക്കയാമ. തസ്മിമ്പി അട്ഠത്വാ ഗച്ഛന്തേ യുജ്ജതി സുങ്കഘാതകതോ പവട്ടേത്വാ ബഹി പതിതഭണ്ഡം വിയാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫).
1486.Chinditvāti chindaṃ katvā. Vatinti hatthapāsappahonakabahalavatiṃ. Yathāha ‘‘hatthapāse satī’’ti (pāci. aṭṭha. 265). Daṇḍake aphusitvāvāti yattakena gamanavego nibbāyati, ettakaṃ, paharaṇato vatidaṇḍake vā appaharitvāti vuttaṃ hoti. Paharitvā ṭhatvā gacchati ce, na vaṭṭati. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘mayaṃ pana ‘yaṃ ṭhānaṃ pahaṭaṃ, tato sayaṃ patitamiva hotī’ti takkayāma. Tasmimpi aṭṭhatvā gacchante yujjati suṅkaghātakato pavaṭṭetvā bahi patitabhaṇḍaṃ viyā’’ti (pāci. aṭṭha. 265).
൧൪൮൭-൮. പാകാരോതി ഏത്ഥ ‘‘വതിം വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) അട്ഠകഥായം ആഗതത്താ ഇദം അധികാരതോ ഗഹേതബ്ബം. ‘‘ന പുഥുലോ’’തി ഏത്ഥ അധിപ്പേതപ്പമാണം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അന്തോ…പേ॰… പഹോതി ചേ’’തി. ‘‘ഉദ്ധം ഹത്ഥസതം ഗന്ത്വാ’’തി ഇമിനാ ദായകസ്സ ദാതുമിച്ഛായ ആകാസം തം ഉക്ഖിപിത്വാ വിസ്സട്ഠഭാവം ഞാപേതി. സമ്പത്തന്തി ഹത്ഥപ്പത്തം. ഗണ്ഹതോതി പടിഗ്ഗഹണസഞ്ഞായ ഗണ്ഹതോ.
1487-8.Pākāroti ettha ‘‘vatiṃ vā’’ti (pāci. aṭṭha. 265) aṭṭhakathāyaṃ āgatattā idaṃ adhikārato gahetabbaṃ. ‘‘Na puthulo’’ti ettha adhippetappamāṇaṃ dassetumāha ‘‘anto…pe… pahoti ce’’ti. ‘‘Uddhaṃ hatthasataṃ gantvā’’ti iminā dāyakassa dātumicchāya ākāsaṃ taṃ ukkhipitvā vissaṭṭhabhāvaṃ ñāpeti. Sampattanti hatthappattaṃ. Gaṇhatoti paṭiggahaṇasaññāya gaṇhato.
൧൪൮൯. ‘‘സാമണേര’’ന്തി ഇദം ഉപലക്ഖണന്തി ഗിഹിനോപി ഗഹണം. തത്ഥേവാതി ഖന്ധേ ഏവ. നിസിന്നോ സാമണേരോ.
1489.‘‘Sāmaṇera’’nti idaṃ upalakkhaṇanti gihinopi gahaṇaṃ. Tatthevāti khandhe eva. Nisinno sāmaṇero.
൧൪൯൧-൨. ഫലിനിം സാഖന്തി ഫലവതിം സാഖം. ‘‘ഖാദിതു’’ന്തി ഇദം ‘‘ചിത്തേ സമുപ്പന്നേ’’തി ഇമിനാ യോജേതബ്ബം. സചേ ഫലം ഖാദതി, ഏവം ഖാദിതും വട്ടതീതി യോജനാ. മക്ഖികാനം നിവാരത്ഥന്തി മക്ഖികാനം നിവാരേതും.
1491-2.Phaliniṃ sākhanti phalavatiṃ sākhaṃ. ‘‘Khāditu’’nti idaṃ ‘‘citte samuppanne’’ti iminā yojetabbaṃ. Sace phalaṃ khādati, evaṃ khādituṃ vaṭṭatīti yojanā. Makkhikānaṃ nivāratthanti makkhikānaṃ nivāretuṃ.
൧൪൯൩. ഛായത്ഥഞ്ച മക്ഖികാ നിവാരേതുഞ്ച ഗയ്ഹമാനാ ഫലസാഖാ സുഖപരിഭോഗത്ഥായ കപ്പിയം കാരാപേത്വാ പടിഗ്ഗഹിതാ ചേ, ഖാദിതുമിച്ഛായ സതി പുന അപ്പടിഗ്ഗഹിതാപി വട്ടതീതി ദസ്സേതുമാഹ ‘‘കപ്പിയം പന കാരേത്വാ’’തിആദി.
1493. Chāyatthañca makkhikā nivāretuñca gayhamānā phalasākhā sukhaparibhogatthāya kappiyaṃ kārāpetvā paṭiggahitā ce, khāditumicchāya sati puna appaṭiggahitāpi vaṭṭatīti dassetumāha ‘‘kappiyaṃ pana kāretvā’’tiādi.
൧൪൯൪-൫. ‘‘തം സോ പടിഗ്ഗഹാപേത്വാ’’തി വക്ഖമാനത്താ ‘‘ഗഹേത്വാ’’തി ഇദം അപ്പടിഗ്ഗഹാപേത്വാ ഗഹണം സന്ധായ വുത്തന്തി ഗഹേതബ്ബം. തം പടിഗ്ഗഹിതന്തി ഏത്ഥ ‘‘ചേ പുബ്ബമേവാ’’തി സേസോ.
1494-5. ‘‘Taṃ so paṭiggahāpetvā’’ti vakkhamānattā ‘‘gahetvā’’ti idaṃ appaṭiggahāpetvā gahaṇaṃ sandhāya vuttanti gahetabbaṃ. Taṃ paṭiggahitanti ettha ‘‘ce pubbamevā’’ti seso.
൧൪൯൬-൯. ഭിക്ഖുസ്സ പാഥേയ്യതണ്ഡുലേതി സമ്ബന്ധോ. സോതി സാമണേരോ. ഇതരേഹീതി ഭിക്ഖുനാ ഗഹിതേഹി അത്തനോ തണ്ഡുലേഹി.
1496-9. Bhikkhussa pātheyyataṇḍuleti sambandho. Soti sāmaṇero. Itarehīti bhikkhunā gahitehi attano taṇḍulehi.
ദ്വീസു പത്തേസൂതി ഉപലക്ഖണം. ബഹൂസുപി ഏസേവ നയോ. അത്തനാ ലദ്ധം ഭിക്ഖൂനം ദത്വാ തേഹി ലദ്ധം അത്തനാ ഗഹേത്വാ അഞ്ഞേസം ദാനവസേന ബഹുന്നമ്പി ദാതും വട്ടതീതി അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫ അത്ഥതോ സമാനം) വുത്തം തമേവ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘യാഗും ഭിക്ഖുസ്സാ’’തിആദി. ‘‘ആവുസോ തുയ്ഹം യാഗും മയ്ഹം ദേഹീ’തി ഏവം ഥേരേഹി പടിപാടിയാ യാചിത്വാപി പിവിതും വട്ടതി, സബ്ബേഹി സാമണേരസ്സ സന്തകമേവ ഭുത്തം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) അട്ഠകഥായം വുത്തം. സാമണേരസ്സ പീതത്താതി ഏത്ഥ ‘‘യാഗുയാ’’തിഇദം അധികാരതോ ലബ്ഭതി.
Dvīsu pattesūti upalakkhaṇaṃ. Bahūsupi eseva nayo. Attanā laddhaṃ bhikkhūnaṃ datvā tehi laddhaṃ attanā gahetvā aññesaṃ dānavasena bahunnampi dātuṃ vaṭṭatīti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 265 atthato samānaṃ) vuttaṃ tameva dassetumāha ‘‘yāguṃ bhikkhussā’’tiādi. ‘‘Āvuso tuyhaṃ yāguṃ mayhaṃ dehī’ti evaṃ therehi paṭipāṭiyā yācitvāpi pivituṃ vaṭṭati, sabbehi sāmaṇerassa santakameva bhuttaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 265) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Sāmaṇerassa pītattāti ettha ‘‘yāguyā’’tiidaṃ adhikārato labbhati.
൧൫൦൦. ഇമസ്സാതി പാഥേയ്യതണ്ഡുലഹാരകസ്സ. ‘‘ന വിസേസതാ’’തി ഇമിനാ വിസും അവത്തബ്ബതം ദീപേതി.
1500.Imassāti pātheyyataṇḍulahārakassa. ‘‘Na visesatā’’ti iminā visuṃ avattabbataṃ dīpeti.
൧൫൦൧. അസ്സ വിസേസസ്സാതി യഥാവുത്തവിനിച്ഛയവിസേസസ്സ വിസും വത്തബ്ബഭാവേതി സേസോ. തസ്സാതി സാമണേരതണ്ഡുലഹാരകസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ. സാലയഭാവന്തി അത്തനാ ഹടതണ്ഡുലേസു പരിക്ഖീണേസു ‘‘ഇദം അമ്ഹാകമ്പി പദസ്സതീ’’തി സാലയഭാവോ. ഛായാദീനമത്ഥായ ഗയ്ഹമാനായ സാഖായ ഇമിസ്സാ ഫലം ഖാദിതുകാമതായ സതി ഖാദനാരഹന്തി ആലയസ്സ കാതും സക്കുണേയ്യത്താ അയമ്പി അവിസേസോതി വിഞ്ഞായതി, തത്ഥ സമ്ഭവന്തം പന വിസേസം ദസ്സേതുമാഹാതി വത്തും യുജ്ജതി.
1501.Assa visesassāti yathāvuttavinicchayavisesassa visuṃ vattabbabhāveti seso. Tassāti sāmaṇerataṇḍulahārakassa bhikkhussa. Sālayabhāvanti attanā haṭataṇḍulesu parikkhīṇesu ‘‘idaṃ amhākampi padassatī’’ti sālayabhāvo. Chāyādīnamatthāya gayhamānāya sākhāya imissā phalaṃ khāditukāmatāya sati khādanārahanti ālayassa kātuṃ sakkuṇeyyattā ayampi avisesoti viññāyati, tattha sambhavantaṃ pana visesaṃ dassetumāhāti vattuṃ yujjati.
൧൫൦൨-൪. നിച്ചാലേതും ന സക്കോതീതി നിച്ചാലേത്വാ സക്ഖരാ അപനേതും ന സക്കോതി. ചേലകോതി ചൂളസാമണേരോ. പക്കകാലസ്മിം വിവരിത്വാ പക്കതാ ഞാതബ്ബാതി യോജനാ. പി-സദ്ദോ പന-സദ്ദത്ഥേ. ഓരോപേത്വാതി ഉദ്ധനതോ ഓരോപേത്വാ. പുബ്ബതണ്ഡുലധോവനത്ഥായ കതപടിഗ്ഗഹണസ്സേവ പമാണത്താ ആഹ ‘‘ന പച്ഛസ്സ പടിഗ്ഗഹണകാരണ’’ന്തി. അസ്സാതി ഭോജനസ്സ.
1502-4.Niccāletuṃ na sakkotīti niccāletvā sakkharā apanetuṃ na sakkoti. Celakoti cūḷasāmaṇero. Pakkakālasmiṃ vivaritvā pakkatā ñātabbāti yojanā. Pi-saddo pana-saddatthe. Oropetvāti uddhanato oropetvā. Pubbataṇḍuladhovanatthāya katapaṭiggahaṇasseva pamāṇattā āha ‘‘na pacchassa paṭiggahaṇakāraṇa’’nti. Assāti bhojanassa.
൧൫൦൫. കാരിതന്തസ്സ ദ്വികമ്മകത്താ ആഹ ‘‘ഉദ്ധനം സുദ്ധഭാജന’’ന്തി, ഉദ്ധനേതി വുത്തം ഹോതി.
1505. Kāritantassa dvikammakattā āha ‘‘uddhanaṃ suddhabhājana’’nti, uddhaneti vuttaṃ hoti.
൧൫൦൬. കോചീതി അനുപസമ്പന്നോ. തേന ഭിക്ഖുനാതി ഉദ്ധനം സുദ്ധഭാജനം ആരോപേത്വാ യേന അഗ്ഗി കതോ, തേന ഭിക്ഖുനാ. ഇദഞ്ച ഉപലക്ഖണം അഞ്ഞേനപി ന കാതബ്ബത്താ.
1506.Kocīti anupasampanno. Tena bhikkhunāti uddhanaṃ suddhabhājanaṃ āropetvā yena aggi kato, tena bhikkhunā. Idañca upalakkhaṇaṃ aññenapi na kātabbattā.
൧൫൦൭. പച്ഛാതി തണ്ഡുലപക്ഖേപതോ പച്ഛാ. തം യാഗും. സചേ പചതീതി അഗ്ഗിം കരോന്തോ പചതി. സാമപാകാ ന മുച്ചതീതി തം യാഗും പിവന്തോ സാമപാകദുക്കടതോ ന മുച്ചതി.
1507.Pacchāti taṇḍulapakkhepato pacchā. Taṃ yāguṃ. Sace pacatīti aggiṃ karonto pacati. Sāmapākā na muccatīti taṃ yāguṃ pivanto sāmapākadukkaṭato na muccati.
൧൫൦൮. വല്ലിയാ സഹ തത്ഥ വല്ലിയം ജാതം ഫലം കിഞ്ചി ഈസകമ്പി ചാലേതി, തതോ ലദ്ധം കിഞ്ചി ഫലം തസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ ന വട്ടതീതി യോജനാ, തം പരിഭുഞ്ജതോ ദുരുപചിണ്ണദുക്കടം ഹോതീതി അധിപ്പായോ. തസ്സേവാതി ഏവകാരേന അഞ്ഞേസം വട്ടതീതി ദീപേതി.
1508. Valliyā saha tattha valliyaṃ jātaṃ phalaṃ kiñci īsakampi cāleti, tato laddhaṃ kiñci phalaṃ tasseva bhikkhuno na vaṭṭatīti yojanā, taṃ paribhuñjato durupaciṇṇadukkaṭaṃ hotīti adhippāyo. Tassevāti evakārena aññesaṃ vaṭṭatīti dīpeti.
൧൫൦൯. പരാമട്ഠുന്തി ആമസിതും. അപസ്സയിതുന്തി അവലമ്ബിതും, അപസ്സനം വാ കാതും. ‘‘കിരാ’’തി ഇമിനാ കേവലം മഹാപച്ചരിയം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) വുത്തഭാവം സൂചേതി.
1509.Parāmaṭṭhunti āmasituṃ. Apassayitunti avalambituṃ, apassanaṃ vā kātuṃ. ‘‘Kirā’’ti iminā kevalaṃ mahāpaccariyaṃ (pāci. aṭṭha. 265) vuttabhāvaṃ sūceti.
൧൫൧൦-൧. തത്ഥാതി തസ്മിം തേലേ. ഹത്ഥേന സണ്ഡാസഗ്ഗഹണം അമുഞ്ചന്തേന. തം തേലം.
1510-1.Tatthāti tasmiṃ tele. Hatthena saṇḍāsaggahaṇaṃ amuñcantena. Taṃ telaṃ.
൧൫൧൫-൬. ലോണകിച്ചന്തി അലവണട്ഠാനേ ലോണേന കാതബ്ബകിച്ചം. സന്നിഹിതസേസകാലികസമ്മിസ്സം യാവജീവികം വിയ സമുദ്ദോദകസ്സ അസന്നിധിഭാവം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘യാവജീവികസങ്ഖാത’’ന്തിആദി. കാലവിനിമ്മുത്തന്തി അകാലികം, ചതൂസു കാലികേസു അസങ്ഗഹിതന്തി അത്ഥോ.
1515-6.Loṇakiccanti alavaṇaṭṭhāne loṇena kātabbakiccaṃ. Sannihitasesakālikasammissaṃ yāvajīvikaṃ viya samuddodakassa asannidhibhāvaṃ dassetumāha ‘‘yāvajīvikasaṅkhāta’’ntiādi. Kālavinimmuttanti akālikaṃ, catūsu kālikesu asaṅgahitanti attho.
൧൫൧൭. ഹിമസ്സ കരകാതി ഹിമോദകസ്സ മുത്താ വിയ പത്ഥിനസക്ഖരാ. ബഹലമ്പി ചാതി പക്ഖിത്തട്ഠാനേ മുഖേ വാ കദ്ദമവണ്ണസ്സ അപഞ്ഞായനപ്പമാണബഹലം പാനീയഞ്ച. അപ്പടിഗ്ഗഹിതം വട്ടതി. സചേ കദ്ദമവണ്ണം പഞ്ഞായതി, ന വട്ടതീതി. യഥാഹ ‘‘സചേ പന മുഖേ ച ഹത്ഥേ ച ലഗ്ഗതി, ന വട്ടതി, പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫).
1517.Himassa karakāti himodakassa muttā viya patthinasakkharā. Bahalampi cāti pakkhittaṭṭhāne mukhe vā kaddamavaṇṇassa apaññāyanappamāṇabahalaṃ pānīyañca. Appaṭiggahitaṃ vaṭṭati. Sace kaddamavaṇṇaṃ paññāyati, na vaṭṭatīti. Yathāha ‘‘sace pana mukhe ca hatthe ca laggati, na vaṭṭati, paṭiggahetvā paribhuñjitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265).
൧൫൧൮. കസിതട്ഠാനേതി കട്ഠട്ഠാനേ. ന വട്ടതി അപ്പടിഗ്ഗഹിതം. ഏവം സബ്ബത്ഥ.
1518.Kasitaṭṭhāneti kaṭṭhaṭṭhāne. Na vaṭṭati appaṭiggahitaṃ. Evaṃ sabbattha.
൧൫൧൯. സോബ്ഭോ ദുക്ഖോഗാഹനജലാസയോ. ‘‘ആവാടോ’’തി കേചി. കകുധോതി അജ്ജുനോ.
1519.Sobbho dukkhogāhanajalāsayo. ‘‘Āvāṭo’’ti keci. Kakudhoti ajjuno.
൧൫൨൦. പാനീയസ്സ ഘടേതി പാനീയഘടേ. തം പാനീയഘടം.
1520.Pānīyassa ghaṭeti pānīyaghaṭe. Taṃ pānīyaghaṭaṃ.
൧൫൨൧. വാസത്ഥായ പുപ്ഫാനി വാസപുപ്ഫാനി. തത്ഥാതി തസ്മിം പാനീയഘടേ. കമല്ലികാസൂതി പാടലികുസുമാദീഹിപി സഹ കണ്ടകമല്ലികാസു. ദിന്നാസൂതി പാനീയേ പക്ഖിത്താസു.
1521. Vāsatthāya pupphāni vāsapupphāni. Tatthāti tasmiṃ pānīyaghaṭe. Kamallikāsūti pāṭalikusumādīhipi saha kaṇṭakamallikāsu. Dinnāsūti pānīye pakkhittāsu.
൧൫൨൨. വിസതീതി അന്തോഗലം പവിസതി. തേനേവ അട്ഠകഥായം ‘‘അപ്പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) വുത്തം. ഇദം അട്ഠകഥാവചനം ‘‘അഞ്ഞത്ര ഉദകദന്തപോനാ’’തി (പാചി॰ ൨൬൬) പാളിയാ വിരുജ്ഝതീതി ചേ? ന വിരുജ്ഝതി. സാ ഹി കേവലം ദന്തകിച്ചം സന്ധായ വുത്താ, ഇദം രസം സന്ധായ വുത്തന്തി. തേനേവ തദനന്തരം ‘‘അജാനന്തസ്സ രസേ പവിട്ഠേപി ആപത്തിയേവ. അചിത്തകഞ്ഹി ഇദം സിക്ഖാപദ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫) വുത്തം. തസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ അചിത്തകതാ ‘‘അപ്പടിഗ്ഗഹിതകേ പടിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞീ’’തിആദികായ പാളിയാ കപ്പിയസഞ്ഞിനോപി പാചിത്തിയസ്സ വുത്തത്താ വിഞ്ഞായതി. പസന്നോദകസ്സ പന അപ്പടിഗ്ഗഹേത്വാപി പാതബ്ബതായ ദന്തകട്ഠേന സദിസത്താ ഏകയോഗനിദ്ദിട്ഠാനം സഹേവ പവത്തീതി വിഞ്ഞായതി. ഉദകസ്സ ച ദന്തപോനസ്സ ച തുല്യദോസേന ഭവിതബ്ബന്തി.
1522.Visatīti antogalaṃ pavisati. Teneva aṭṭhakathāyaṃ ‘‘appaṭiggahetvā ṭhapitaṃ paṭiggahetabba’’nti (pāci. aṭṭha. 265) vuttaṃ. Idaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ ‘‘aññatra udakadantaponā’’ti (pāci. 266) pāḷiyā virujjhatīti ce? Na virujjhati. Sā hi kevalaṃ dantakiccaṃ sandhāya vuttā, idaṃ rasaṃ sandhāya vuttanti. Teneva tadanantaraṃ ‘‘ajānantassa rase paviṭṭhepi āpattiyeva. Acittakañhi idaṃ sikkhāpada’’nti (pāci. aṭṭha. 265) vuttaṃ. Tassa sikkhāpadassa acittakatā ‘‘appaṭiggahitake paṭiggahitasaññī’’tiādikāya pāḷiyā kappiyasaññinopi pācittiyassa vuttattā viññāyati. Pasannodakassa pana appaṭiggahetvāpi pātabbatāya dantakaṭṭhena sadisattā ekayoganiddiṭṭhānaṃ saheva pavattīti viññāyati. Udakassa ca dantaponassa ca tulyadosena bhavitabbanti.
൧൫൨൩. മുത്തോദകസിങ്ഘാണികാദിദ്രവഅസ്സുഖീരാദിദ്രവസ്സ ആപോധാതുപ്പകാരത്താ, കണ്ണമലാദിനോ ഘനദബ്ബസ്സ പഥവിധാതുപ്പകാരത്താ ‘‘സരീരട്ഠേസു ഭൂതേസൂ’’തി ഇമിനാ ഖീരാദിമാഹ. ‘‘കി’’ന്തി ഇദം ന വട്ടതീതി പദേനപി യോജേതബ്ബം. കപ്പാകപ്പിയമംസാനന്തി ഏത്ഥ ‘‘സത്താന’’ന്തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി.
1523. Muttodakasiṅghāṇikādidravaassukhīrādidravassa āpodhātuppakārattā, kaṇṇamalādino ghanadabbassa pathavidhātuppakārattā ‘‘sarīraṭṭhesu bhūtesū’’ti iminā khīrādimāha. ‘‘Ki’’nti idaṃ na vaṭṭatīti padenapi yojetabbaṃ. Kappākappiyamaṃsānanti ettha ‘‘sattāna’’nti sāmatthiyā labbhati.
൧൫൨൪. ലോണന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഏതം സബ്ബമ്പീ’’തി ഇദം അധികാരതോ ലബ്ഭതി.
1524.Loṇanti ettha ‘‘etaṃ sabbampī’’ti idaṃ adhikārato labbhati.
൧൫൨൫. ഏത്ഥാതി ഏതേസു യഥാവുത്തേസു കണ്ണമലാദീസു.
1525.Etthāti etesu yathāvuttesu kaṇṇamalādīsu.
൧൫൨൮. ചത്താരി വികടാനീതി മഹാവികടം നാമ ഗൂഥം, മത്തികാ, മുത്തം, ഛാരികാ ചാതി വുത്താനി ചത്താരി വികടാനി. താനി ഹി വിരുദ്ധാനി സപ്പവിസാനി കതാനി വിഹതാനീതി ‘‘വികടാനീ’’തി വുച്ചന്തി. നത്ഥി ദായകോ ഏത്ഥാതി നദായകം, ഠാനം, തസ്മിം. ‘‘ന അ നോ മാ അലം പടിസേധേ’’തി വുത്തത്താ പടിസേധവാചിനാ ന-സദ്ദേന സമാസോ, ‘‘അദായകേ’’തി ഇമിനാ അനത്ഥന്തരം. ഇധ ദുബ്ബചോ ച അസമത്ഥോ ച അസന്തോ നാമാതി അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൫; കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ ദന്തപോനസിക്ഖാപദവണ്ണനാ, അത്ഥതോ സമാനം) വുത്തം. ഇദം കാലോദിസ്സം നാമ.
1528.Cattārivikaṭānīti mahāvikaṭaṃ nāma gūthaṃ, mattikā, muttaṃ, chārikā cāti vuttāni cattāri vikaṭāni. Tāni hi viruddhāni sappavisāni katāni vihatānīti ‘‘vikaṭānī’’ti vuccanti. Natthi dāyako etthāti nadāyakaṃ, ṭhānaṃ, tasmiṃ. ‘‘Na a no mā alaṃ paṭisedhe’’ti vuttattā paṭisedhavācinā na-saddena samāso, ‘‘adāyake’’ti iminā anatthantaraṃ. Idha dubbaco ca asamattho ca asanto nāmāti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 265; kaṅkhā. aṭṭha. dantaponasikkhāpadavaṇṇanā, atthato samānaṃ) vuttaṃ. Idaṃ kālodissaṃ nāma.
൧൫൨൯. പഥവിന്തി അകപ്പിയപഥവിം. തരുന്തി അല്ലരുക്ഖം. ഇമിനാ സപ്പദട്ഠകാലേ അസതി കപ്പിയകാരകേ വികടത്ഥായ അത്തനാ ച കത്തബ്ബന്തി ദസ്സേതി.
1529.Pathavinti akappiyapathaviṃ. Tarunti allarukkhaṃ. Iminā sappadaṭṭhakāle asati kappiyakārake vikaṭatthāya attanā ca kattabbanti dasseti.
൧൫൩൦. അച്ഛേദഗാഹതോതി വിലുമ്പിത്വാ ഗണ്ഹനതോ. ‘‘തസ്സാ’’തി ഇദം സബ്ബേഹി ഹേതുപദേഹി യുജ്ജതി. തസ്സാതി അപ്പടിഗ്ഗഹിതസ്സാതി അത്ഥോ. അപരസ്സ അഭിക്ഖുകസ്സ ദാനേന ചാതി യോജനാ. ‘‘അഭിക്ഖുകസ്സാ’’തി പന വിസേസനേന ഉപസമ്പന്നസ്സ ദിന്നേ പടിഗ്ഗഹണം ന വിജഹതീതി ദീപേതി. സബ്ബന്തി യഥാവുത്തം കായേന ഗഹണാദിപ്പകാരസ്സ കല്യം ഗഹിതം. ഏവന്തി ഇമിനാ നിയാമേന.
1530.Acchedagāhatoti vilumpitvā gaṇhanato. ‘‘Tassā’’ti idaṃ sabbehi hetupadehi yujjati. Tassāti appaṭiggahitassāti attho. Aparassa abhikkhukassa dānena cāti yojanā. ‘‘Abhikkhukassā’’ti pana visesanena upasampannassa dinne paṭiggahaṇaṃ na vijahatīti dīpeti. Sabbanti yathāvuttaṃ kāyena gahaṇādippakārassa kalyaṃ gahitaṃ. Evanti iminā niyāmena.
൧൫൩൧. ദുരുപചിണ്ണേതി ദുട്ഠു ഉപചിണ്ണേ ദുരാമട്ഠേ, അപ്പടിഗ്ഗഹിതസ്സ ആമിസഭത്തഭാജനാദിനോ കീളാവസേന ഹത്ഥേന പരാമസനേ ച തത്ഥജാതകഫലിനിം സാഖായ വാ വല്ലിയാ വാ ഗഹേത്വാ ചാലനേ ചാതി അത്ഥോ. ഉഗ്ഗഹിതസ്സ ഗഹണേതി അപ്പടിഗ്ഗഹിതഭാവം ഞത്വാവ ഗഹിതസ്സ കസ്സചി വത്ഥുനോ പടിഗ്ഗഹണേ ച. അന്തോവുത്ഥേ ചാതി അകപ്പിയകുടിയാ അന്തോ ഠപേത്വാ അരുണം ഉട്ഠാപിതേ ച. സയംപക്കേ ചാതി യത്ഥ കത്ഥചി അത്തനാ പക്കേ ച. അന്തോപക്കേ ചാതി അകപ്പിയകുടിയാ അന്തോയേവ പക്കേ ച. ദുക്കടം നിദ്ദിട്ഠന്തി സമ്ബന്ധോ.
1531.Durupaciṇṇeti duṭṭhu upaciṇṇe durāmaṭṭhe, appaṭiggahitassa āmisabhattabhājanādino kīḷāvasena hatthena parāmasane ca tatthajātakaphaliniṃ sākhāya vā valliyā vā gahetvā cālane cāti attho. Uggahitassa gahaṇeti appaṭiggahitabhāvaṃ ñatvāva gahitassa kassaci vatthuno paṭiggahaṇe ca. Antovutthe cāti akappiyakuṭiyā anto ṭhapetvā aruṇaṃ uṭṭhāpite ca. Sayaṃpakke cāti yattha katthaci attanā pakke ca. Antopakke cāti akappiyakuṭiyā antoyeva pakke ca. Dukkaṭaṃ niddiṭṭhanti sambandho.
൧൫൩൨-൩. പടിഗ്ഗഹിതകേ തസ്മിം പടിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞിസ്സാതി സമ്ബന്ധോ. ദന്തപോനം ദന്തകട്ഠം.
1532-3. Paṭiggahitake tasmiṃ paṭiggahitasaññissāti sambandho. Dantaponaṃ dantakaṭṭhaṃ.
൧൫൩൪. ഭിക്ഖുനീനന്തി ഭിക്ഖുനോ ച ഭിക്ഖുനിയാ ച ഭിക്ഖുനീനം, ഏകദേസസരൂപേകസേസോ. ഏത്ഥ ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. വിനിച്ഛയോ നവമജ്ഝിമഥേരഭിക്ഖുനീനം യതോ അവിസേസേന ഇച്ഛിതബ്ബകോ, തതോ തസ്മാ ഹേതുനാ സകലോ അയം വിനിച്ഛയോ അസമാസതോ മയാ കഥിതോതി യോജനാ. കുസലത്തികാദീസു വിയ അത്ഥസാകല്യസ്സ അത്ഥസങ്ഖേപതോവ വത്തും സക്കുണേയ്യത്താ ‘‘സകലോ’’തി വത്വാപി കഥായ വിത്ഥാരിതഭാവം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അസമാസതോ’’തി.
1534.Bhikkhunīnanti bhikkhuno ca bhikkhuniyā ca bhikkhunīnaṃ, ekadesasarūpekaseso. Ettha imasmiṃ sikkhāpade. Vinicchayo navamajjhimatherabhikkhunīnaṃ yato avisesena icchitabbako, tato tasmā hetunā sakalo ayaṃ vinicchayo asamāsato mayā kathitoti yojanā. Kusalattikādīsu viya atthasākalyassa atthasaṅkhepatova vattuṃ sakkuṇeyyattā ‘‘sakalo’’ti vatvāpi kathāya vitthāritabhāvaṃ dassetumāha ‘‘asamāsato’’ti.
ദന്തപോനകഥാവണ്ണനാ.
Dantaponakathāvaṇṇanā.
ഭോജനവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
Bhojanavaggo catuttho.
൧൫൩൫. ‘‘അചേലകാദീന’’ന്തിആദീസു ‘‘അചേലകോ നാമ യോ കോചി പരിബ്ബാജകസമാപന്നോ നഗ്ഗോ’’തി (പാചി॰ ൨൭൧) പദഭാജനേ വുത്തം, തദട്ഠകഥായ ‘‘പരിബ്ബാജകസമാപന്നോതി പബ്ബജ്ജം സമാപന്നോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൬൯) വുത്തം, തസ്മാ അചേലകപബ്ബജ്ജമുപഗതോയേവേത്ഥ അചേലകോ നാമ. ആദി-സദ്ദേന ‘‘പരിബ്ബാജകസ്സ വാ പരിബ്ബാജികായ വാ’’തി (പാചി॰ ൨൭൦) മാതികാ-ഗതേ ദ്വേ സങ്ഗണ്ഹാതി. ഇമേസു ച ദ്വീസു ‘‘പരിബ്ബാജകോ നാമ ഭിക്ഖുഞ്ച സാമണേരഞ്ച ഠപേത്വാ യോ കോചി പരിബ്ബാജകസമാപന്നോ’’തി (പാചി॰ ൨൭൧) വുത്തോ പരിബ്ബാജകോ നാമ. ‘‘ഭിക്ഖുനിഞ്ച സിക്ഖമാനഞ്ച സാമണേരിഞ്ച ഠപേത്വാ യാ കാചി പരിബ്ബാജികസമാപന്നാ’’തി (പാചി॰ ൨൭൧) വുത്താ പരിബ്ബാജികാ നാമാതി ഗഹേതബ്ബാ. പരിബ്ബാജകാ പനേത്ഥ ഛന്നായേവ ഗഹേതബ്ബാ. ദേന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി, ഏത്ഥ ‘‘കായാദിനാ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘ദദേയ്യാതി കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ നിസ്സഗ്ഗിയേന വാ ദേതീ’’തി (പാചി॰ ൨൭൧).
1535.‘‘Acelakādīna’’ntiādīsu ‘‘acelako nāma yo koci paribbājakasamāpanno naggo’’ti (pāci. 271) padabhājane vuttaṃ, tadaṭṭhakathāya ‘‘paribbājakasamāpannoti pabbajjaṃ samāpanno’’ti (pāci. aṭṭha. 269) vuttaṃ, tasmā acelakapabbajjamupagatoyevettha acelako nāma. Ādi-saddena ‘‘paribbājakassa vā paribbājikāya vā’’ti (pāci. 270) mātikā-gate dve saṅgaṇhāti. Imesu ca dvīsu ‘‘paribbājako nāma bhikkhuñca sāmaṇerañca ṭhapetvā yo koci paribbājakasamāpanno’’ti (pāci. 271) vutto paribbājako nāma. ‘‘Bhikkhuniñca sikkhamānañca sāmaṇeriñca ṭhapetvā yā kāci paribbājikasamāpannā’’ti (pāci. 271) vuttā paribbājikā nāmāti gahetabbā. Paribbājakā panettha channāyeva gahetabbā. Dentassāti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti pakaraṇato labbhati, ettha ‘‘kāyādinā’’ti seso. Yathāha ‘‘dadeyyāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā detī’’ti (pāci. 271).
൧൫൩൬. തികപാചിത്തിയന്തി തിത്ഥിയേ തിത്ഥിയസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അതിത്ഥിയസഞ്ഞീതി തികേ പാചിത്തിയത്തയം.
1536.Tikapācittiyanti titthiye titthiyasaññī, vematiko, atitthiyasaññīti tike pācittiyattayaṃ.
൧൫൩൭. അതിത്ഥിയേ തിത്ഥിയസഞ്ഞിസ്സ, വേമതികസ്സ ച തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1537. Atitthiye titthiyasaññissa, vematikassa ca tassa bhikkhuno dukkaṭanti yojanā.
൧൫൩൮-൯. തേസന്തി തിത്ഥിയാനം. ബഹിലേപനന്തി ബഹിസരീരേ ലിമ്പിതബ്ബം കിഞ്ചി ദേന്തസ്സ. തേസം തിത്ഥിയാനം സന്തികേ സമീപേ അത്തനോ ഭത്തപത്താദികം ഭോജനം ഠപേത്വാ ‘‘ഭോജനം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദന്തസ്സ ച അനാപത്തീതി യോജനാ. ‘‘സമുട്ഠാനം ഏളകൂപമ’’ന്തി പദച്ഛേദോ.
1538-9.Tesanti titthiyānaṃ. Bahilepananti bahisarīre limpitabbaṃ kiñci dentassa. Tesaṃ titthiyānaṃ santike samīpe attano bhattapattādikaṃ bhojanaṃ ṭhapetvā ‘‘bhojanaṃ gaṇhathā’’ti vadantassa ca anāpattīti yojanā. ‘‘Samuṭṭhānaṃ eḷakūpama’’nti padacchedo.
അചേലകകഥാവണ്ണനാ.
Acelakakathāvaṇṇanā.
൧൫൪൦-൨. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുനോ യം കിഞ്ചി ആമിസം ദാപേത്വാ വാ അദാപേത്വാ വാതി യോജനാ. കിം വുത്തം ഹോതി? ‘‘ഏഹാവുസോ, ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ പവിസിസ്സാമാ’’തി (പാചി॰ ൨൭൫) സിക്ഖാപദേ വുത്തനയേനേവ വത്വാ യേന സദ്ധിം ഗാമം പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ, തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ ഖാദനീയാദിഭേദം യം കിഞ്ചി ആമിസം ദാപേത്വാ വാ അദാപേത്വാ വാതി.
1540-2. Bhikkhu bhikkhuno yaṃ kiñci āmisaṃ dāpetvā vā adāpetvā vāti yojanā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Ehāvuso, gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisissāmā’’ti (pāci. 275) sikkhāpade vuttanayeneva vatvā yena saddhiṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho, tassa bhikkhussa khādanīyādibhedaṃ yaṃ kiñci āmisaṃ dāpetvā vā adāpetvā vāti.
തം ഭിക്ഖും ‘‘ഗച്ഛാ’’തി വത്വാ ഉയ്യോജേതീതി യോജനാ. കിം വുത്തം ഹോതി? ഏവം യോ ഭിക്ഖു തേന സദ്ധിം ഗാമം പവിട്ഠോ, തം ‘‘ഗച്ഛാവുസോ, ന മേ തയാ സദ്ധിം കഥാ വാ നിസജ്ജാ വാ ഫാസു ഹോതി, ഏകകസ്സ മേ കഥാ വാ നിസജ്ജാ വാ ഫാസു ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൭൫) വത്വാ തപ്പച്ചയാ തേസം ഇത്ഥിയാസദ്ധിം വചനാദീനം അനാചാരാനം പച്ചയാ ഗന്തും നിയോജേതീതി. തപ്പച്ചയാതി ‘‘ഉയ്യോജനമത്തസ്മി’’ന്തി വിസേസനം. പഠമേന ചാതി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ അട്ഠാനപ്പയുത്തോ ‘‘ഉയ്യോജനമത്തസ്മിഞ്ചാ’’തി യോജേതബ്ബോ. തസ്സാതി ഉയ്യോജകസ്സ.
Taṃ bhikkhuṃ ‘‘gacchā’’ti vatvā uyyojetīti yojanā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Evaṃ yo bhikkhu tena saddhiṃ gāmaṃ paviṭṭho, taṃ ‘‘gacchāvuso, na me tayā saddhiṃ kathā vā nisajjā vā phāsu hoti, ekakassa me kathā vā nisajjā vā phāsu hotī’’ti (pāci. 275) vatvā tappaccayā tesaṃ itthiyāsaddhiṃ vacanādīnaṃ anācārānaṃ paccayā gantuṃ niyojetīti. Tappaccayāti ‘‘uyyojanamattasmi’’nti visesanaṃ. Paṭhamena cāti ettha ca-saddo aṭṭhānappayutto ‘‘uyyojanamattasmiñcā’’ti yojetabbo. Tassāti uyyojakassa.
അസ്സാതി ഉയ്യോജിതസ്സ, അവയവസമ്ബന്ധേ സാമിവചനം. ഉപചാരസ്മിം അതിക്കന്തേതി വക്ഖമാനലക്ഖണേ ദസ്സനൂപചാരേ വാ സവനൂപചാരേ വാ അതിക്കന്തേതി അത്ഥോ, ഭാവലക്ഖണേ ഭുമ്മം. പുന അസ്സാതി ഉപചാരസ്സ. ദ്വാദസരതനപരിയോസാനം, തദന്തോഗധം പാകാരാദി ഏവ വാ ഉപചാരസ്സ സീമാ നാമ.
Assāti uyyojitassa, avayavasambandhe sāmivacanaṃ. Upacārasmiṃ atikkanteti vakkhamānalakkhaṇe dassanūpacāre vā savanūpacāre vā atikkanteti attho, bhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Puna assāti upacārassa. Dvādasaratanapariyosānaṃ, tadantogadhaṃ pākārādi eva vā upacārassa sīmā nāma.
൧൫൪൩. തം സരൂപതോ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ദസ്സനേ’’തിആദി. അജ്ഝോകാസേ ദസ്സനേ ഉപചാരസ്സ ദ്വാദസ ഹത്ഥാ പമാണം ദേസിതാതി യോജനാ. സവനേ ച അജ്ഝോകാസേ ഏവം സവനൂപചാരസ്സ അജ്ഝോകാസേ ദ്വാദസ ഹത്ഥാ പമാണം ദേസിതാതി യോജനാ, സവനേ ച ഉപചാരസ്സ അവധി ദ്വാദസഹത്ഥപ്പമാണമേവാതി വുത്തന്തി അത്ഥോ. ന ചേതരേതി ഇതരസ്മിം അനജ്ഝോകാസേ ഏവം ഉപചാരസ്സ പമാണം ദ്വാദസഹത്ഥാ ന ച ദേസിതാ, കിം നു ബ്യാവധാകരാ കുട്ടാദയോ ഉപചാരസ്സ പമാണന്തി ദേസിതാതി വുത്തം ഹോതി. വുത്തഞ്ചേതം അട്ഠകഥായം ‘‘സചേ പന അന്തരാ കുട്ടദ്വാരപാകാരാദയോ ഹോന്തി, തേഹി അന്തരിതഭാവോയേവ ദസ്സനൂപചാരാതിക്കമോ, തസ്സ വസേന ആപത്തി വേദിതബ്ബാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൭൬). ഇധ ഉപചാരദ്വയേ സമാനേപി ഉയ്യോജിതമവധിഅന്തം സന്ധായ അസവനൂപചാരം വുത്തന്തി വിഞ്ഞായതി.
1543. Taṃ sarūpato dassetumāha ‘‘dassane’’tiādi. Ajjhokāse dassane upacārassa dvādasa hatthā pamāṇaṃ desitāti yojanā. Savane ca ajjhokāse evaṃ savanūpacārassa ajjhokāse dvādasa hatthā pamāṇaṃ desitāti yojanā, savane ca upacārassa avadhi dvādasahatthappamāṇamevāti vuttanti attho. Na cetareti itarasmiṃ anajjhokāse evaṃ upacārassa pamāṇaṃ dvādasahatthā na ca desitā, kiṃ nu byāvadhākarā kuṭṭādayo upacārassa pamāṇanti desitāti vuttaṃ hoti. Vuttañcetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana antarā kuṭṭadvārapākārādayo honti, tehi antaritabhāvoyeva dassanūpacārātikkamo, tassa vasena āpatti veditabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 276). Idha upacāradvaye samānepi uyyojitamavadhiantaṃ sandhāya asavanūpacāraṃ vuttanti viññāyati.
൧൫൪൪. ‘‘തികപാചിത്തീതി ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീഹി തികപാചിത്തിയം . ഇതരേതി അനുപസമ്പന്നേ. തികദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം. ‘‘ഇതരേതി സാമണേരേയേവാ’’തി നിസ്സന്ദേഹേ ലിഖിതം. ഏതസ്സേവത്ഥസ്സ വജിരബുദ്ധിനാപി വുത്തഭാവോ ദസ്സിതോ. തഥാദസ്സനം പഞ്ചസഹധമ്മികേസു ഇധാധിപ്പേതമനുപസമ്പന്നം സന്ധായ വുത്തം ചേ, യുജ്ജതി. അഞ്ഞഥാ പാളിഅട്ഠകഥാസു ‘‘അനുപസമ്പന്നേ’’തി സാമഞ്ഞേന നിദ്ദിട്ഠത്താ ഗഹട്ഠാനുപസമ്പന്നമ്പി തഥാ ഉയ്യോജേന്തസ്സ അനാപത്തി ന വത്തബ്ബാതി അമ്ഹാകം ഖന്തി.
1544.‘‘Tikapācittīti upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīhi tikapācittiyaṃ . Itareti anupasampanne. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. ‘‘Itareti sāmaṇereyevā’’ti nissandehe likhitaṃ. Etassevatthassa vajirabuddhināpi vuttabhāvo dassito. Tathādassanaṃ pañcasahadhammikesu idhādhippetamanupasampannaṃ sandhāya vuttaṃ ce, yujjati. Aññathā pāḷiaṭṭhakathāsu ‘‘anupasampanne’’ti sāmaññena niddiṭṭhattā gahaṭṭhānupasampannampi tathā uyyojentassa anāpatti na vattabbāti amhākaṃ khanti.
ഉഭിന്നന്തി ഉപസമ്പന്നാനുപസമ്പന്നാനം. നിസ്സന്ദേഹേ പന ‘‘ഭിക്ഖുസാമണേരാന’’ന്തി ലിഖിതം. കലിസാസനാരോപനേതി ഏത്ഥ കലീതി കോധോ, തസ്സ സാസനം ആണാ കലിസാസനം, തസ്സ ആരോപനം പവത്തനം കലിസാസനാരോപനം, തസ്മിം, കോധവസേന ഠാനനിസജ്ജാദീസു ദോസം ദസ്സേത്വാ ‘‘പസ്സഥ ഭോ ഇമസ്സ ഠാനം നിസജ്ജം ആലോകിതം വിലോകിതം, ഖാണുകോ വിയ തിട്ഠതി, സുനഖോ വിയ നിസീദതി, മക്കടോ വിയ ഇതോ ചിതോ ച വിലോകേതീ’’തി ഏവം ‘‘അപ്പേവ നാമ ഇമിനാപി ഉബ്ബാള്ഹോ പക്കമേയ്യാ’’തി അമനാപവചനസ്സ ഭണനേതി വുത്തം ഹോതി.
Ubhinnanti upasampannānupasampannānaṃ. Nissandehe pana ‘‘bhikkhusāmaṇerāna’’nti likhitaṃ. Kalisāsanāropaneti ettha kalīti kodho, tassa sāsanaṃ āṇā kalisāsanaṃ, tassa āropanaṃ pavattanaṃ kalisāsanāropanaṃ, tasmiṃ, kodhavasena ṭhānanisajjādīsu dosaṃ dassetvā ‘‘passatha bho imassa ṭhānaṃ nisajjaṃ ālokitaṃ vilokitaṃ, khāṇuko viya tiṭṭhati, sunakho viya nisīdati, makkaṭo viya ito cito ca viloketī’’ti evaṃ ‘‘appeva nāma imināpi ubbāḷho pakkameyyā’’ti amanāpavacanassa bhaṇaneti vuttaṃ hoti.
൧൫൪൫. ഉയ്യോജേന്തസ്സ കിച്ചേനാതി വിഹാരപാലകാദീനം ഭോജനഹരണാദികിച്ചേന പേസേന്തസ്സ, ഇമസ്സ ഉപലക്ഖണത്താ ‘‘അനാപത്തി ‘ഉഭോ ഏകതോ ന യാപേസ്സാമാ’തി ഉയ്യോജേതീ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൨൭൮) അനാപത്തിവാരാഗതാ സബ്ബേപി പകാരാ ഗഹേതബ്ബാ.
1545.Uyyojentassakiccenāti vihārapālakādīnaṃ bhojanaharaṇādikiccena pesentassa, imassa upalakkhaṇattā ‘‘anāpatti ‘ubho ekato na yāpessāmā’ti uyyojetī’’tiādinā (pāci. 278) anāpattivārāgatā sabbepi pakārā gahetabbā.
ഉയ്യോജനകഥാവണ്ണനാ.
Uyyojanakathāvaṇṇanā.
൧൫൪൬. ഖുദ്ദകേതി ഏത്ഥ ‘‘സയനിഘരേ’’തി സേസോ ഉപരി ‘‘അസയനിഘരേ തസ്സ, സയനിഘരസഞ്ഞിനോ’’തി വക്ഖമാനത്താ ലബ്ഭതി. ‘‘മഹല്ലകേ’’തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. പിട്ഠിസങ്ഘാടതോ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥപ്പമാണം യസ്സ വേമജ്ഝേ ഹോതി, ഈദിസേ ഖുദ്ദകേ സയനിഘരേതി അത്ഥോ. പിട്ഠിവംസന്തി പിട്ഠിവംസേന നിയമിതം ഗേഹമജ്ഝം. തേനാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പിട്ഠിവംസം അതിക്കമിത്വാ’തി ഇമിനാ മജ്ഝാതിക്കമം ദസ്സേതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൮൦). സഭോജനേതി സഹ ഭോജനേഹീതി സഭോജനം, തസ്മിം സഭോജനേ. അഥ വാ സഭോജനേതി സഭോഗേ. രാഗപരിയുട്ഠിതസ്സ പുരിസസ്സ ഹി ഇത്ഥീ ഭോഗോ, ഇത്ഥിയാ ച പുരിസോ, മേഥുനരാഗേന സാരത്തപുരിസിത്ഥിസഹിതേതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ പദഭാജനേ ‘‘സഭോജനം നാമ കുലം ഇത്ഥീ ചേവ ഹോതി പുരിസോ ച, ഇത്ഥീ ച പുരിസോ ച ഉഭോ അനിക്ഖന്താ ഹോന്തി, ഉഭോ അവീതരാഗാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൮൧). ഇമിനാ പരിയുട്ഠിതസ്സ മേഥുനരാഗഗ്ഗിനോ തങ്ഖണേ നിബ്ബത്തഭാവോ ദീപിതോ. കുലേതി ഘരേ.
1546.Khuddaketi ettha ‘‘sayanighare’’ti seso upari ‘‘asayanighare tassa, sayanigharasaññino’’ti vakkhamānattā labbhati. ‘‘Mahallake’’ti etthāpi eseva nayo. Piṭṭhisaṅghāṭato aḍḍhateyyahatthappamāṇaṃ yassa vemajjhe hoti, īdise khuddake sayanighareti attho. Piṭṭhivaṃsanti piṭṭhivaṃsena niyamitaṃ gehamajjhaṃ. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘piṭṭhivaṃsaṃ atikkamitvā’ti iminā majjhātikkamaṃ dassetī’’ti (pāci. aṭṭha. 280). Sabhojaneti saha bhojanehīti sabhojanaṃ, tasmiṃ sabhojane. Atha vā sabhojaneti sabhoge. Rāgapariyuṭṭhitassa purisassa hi itthī bhogo, itthiyā ca puriso, methunarāgena sārattapurisitthisahiteti vuttaṃ hoti. Yathāha padabhājane ‘‘sabhojanaṃ nāma kulaṃ itthī ceva hoti puriso ca, itthī ca puriso ca ubho anikkhantā honti, ubho avītarāgā’’ti (pāci. aṭṭha. 281). Iminā pariyuṭṭhitassa methunarāgaggino taṅkhaṇe nibbattabhāvo dīpito. Kuleti ghare.
൧൫൪൭. ഹത്ഥപാസന്തി അഡ്ഢതേയ്യരതനപ്പമാണദേസം. പിട്ഠിസങ്ഘാടകസ്സ ചാതി ദ്വാരസബന്ധസ്സ ച. സയനസ്സാതി സയന്തി ഏത്ഥാതി സയനം, തസ്സ, ആസന്നേ ഠാനേ യോ നിസീദതി സഭോജനേ കുലേ, ‘‘തസ്സാ’’തി ഇമിനാ യോജേതബ്ബം, സയനസ്സ സമീപേ ഠാനേ യോ നിസീദതീതി അത്ഥോ. മഹല്ലകേതി പുബ്ബേ വുത്തപ്പമാണതോ മഹന്തേ സയനിഘരേ. ‘‘ഈദിസഞ്ച സയനിഘരം മഹാചതുസാലാദീസു ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൮൦) അട്ഠകഥായം വുത്തം.
1547.Hatthapāsanti aḍḍhateyyaratanappamāṇadesaṃ. Piṭṭhisaṅghāṭakassa cāti dvārasabandhassa ca. Sayanassāti sayanti etthāti sayanaṃ, tassa, āsanne ṭhāne yo nisīdati sabhojane kule, ‘‘tassā’’ti iminā yojetabbaṃ, sayanassa samīpe ṭhāne yo nisīdatīti attho. Mahallaketi pubbe vuttappamāṇato mahante sayanighare. ‘‘Īdisañca sayanigharaṃ mahācatusālādīsu hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 280) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
൧൫൪൮. സയനമേതസ്സ അത്ഥീതി സയനീ, സയനീ ച തം ഘരഞ്ചാതി വിഗ്ഗഹോ. തത്ഥാതി സയനിഘരേ.
1548. Sayanametassa atthīti sayanī, sayanī ca taṃ gharañcāti viggaho. Tatthāti sayanighare.
൧൫൪൯-൫൦. ദുതിയേ സതീതി ദുതിയേ ഭിക്ഖുമ്ഹി സതി. യഥാഹ അനാപത്തിവാരേ ‘‘ഭിക്ഖു ദുതിയോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൨൮൩). വീതരാഗേസൂതി വീതരാഗപരിയുട്ഠാനേസു. വുത്തലക്ഖണം പദേസന്തി ഖുദ്ദകമഹന്തസേനാസനേ വുത്തലക്ഖണപദേസ. അനതിക്കമ്മ നിസിന്നസ്സാതി അനതിക്കമിത്വാ നിസീദതോ.
1549-50.Dutiye satīti dutiye bhikkhumhi sati. Yathāha anāpattivāre ‘‘bhikkhu dutiyo hotī’’ti (pāci. 283). Vītarāgesūti vītarāgapariyuṭṭhānesu. Vuttalakkhaṇaṃ padesanti khuddakamahantasenāsane vuttalakkhaṇapadesa. Anatikkamma nisinnassāti anatikkamitvā nisīdato.
സഭോജനകഥാവണ്ണനാ.
Sabhojanakathāvaṇṇanā.
൧൫൫൨. തേസന്തി ദ്വിന്നം അനിയതസിക്ഖാപദാനം. ഏസന്തി ഇമേസം ദ്വിന്നം രഹോപടിച്ഛന്നരഹോനിസജ്ജസിക്ഖാപദാനം, അയമേവ വിസേസോതി അനന്തരസിക്ഖാപദേന സമുട്ഠാനഭാവസങ്ഖാതോ അയം വിസേസോ ദീപിതോതി യോജനാ.
1552.Tesanti dvinnaṃ aniyatasikkhāpadānaṃ. Esanti imesaṃ dvinnaṃ rahopaṭicchannarahonisajjasikkhāpadānaṃ, ayameva visesoti anantarasikkhāpadena samuṭṭhānabhāvasaṅkhāto ayaṃ viseso dīpitoti yojanā.
രഹോപടിച്ഛന്നരഹോനിസജ്ജകഥാവണ്ണനാ.
Rahopaṭicchannarahonisajjakathāvaṇṇanā.
൧൫൫൩-൬. വുത്തോതി നിമന്തിതോ. സന്തം ഭിക്ഖുന്തി ‘‘കുലം ഉപസങ്കമിസ്സാമീ’’തി യസ്മിം പദേസേ ചിത്തം ഉപ്പന്നം, തസ്സ സാമന്താ ദ്വാദസഹത്ഥബ്ഭന്തരേ ഠിതം ഭിക്ഖുന്തി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘യത്ഥ ഠിതസ്സ കുലാനി പയിരുപാസനചിത്തം ഉപ്പന്നം, തതോ പട്ഠായ യം പസ്സേ വാ അഭിമുഖേ വാ പസ്സതി, യസ്സ ച സക്കാ ഹോതി പകതിവചനേന ആരോചേതും, അയം സന്തോ നാമാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൯൮). ഏത്ഥ യം ദ്വാദസഹത്ഥബ്ഭന്തരേ ഠിതേന സോതും സക്കാ ഭവേയ്യ, തം പകതിവചനം നാമ. അനാപുച്ഛാതി ‘‘അഹം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഘരം ഗച്ഛാമീ’’തി വാ ‘‘ചാരിത്തം ആപുച്ഛാമീ’’തി വാ ഈദിസേന വചനേന അനാപുച്ഛിത്വാ. ചാരിത്തം ആപജ്ജേയ്യ ചേതി യദി സഞ്ചരേയ്യാതി വുത്തം ഹോതി. അഞ്ഞത്ര സമയാതി ‘‘തത്ഥായം സമയോ, ചീവരദാനസമയോ ചീവരകാരസമയോ’’തി (പാചി॰ ൨൯൯) സിക്ഖാപദേ അനുപഞ്ഞത്തിവസേന വുത്താ ദുവിധാ സമയാ അഞ്ഞസ്മിം കാലേ.
1553-6.Vuttoti nimantito. Santaṃ bhikkhunti ‘‘kulaṃ upasaṅkamissāmī’’ti yasmiṃ padese cittaṃ uppannaṃ, tassa sāmantā dvādasahatthabbhantare ṭhitaṃ bhikkhunti attho. Yathāha ‘‘yattha ṭhitassa kulāni payirupāsanacittaṃ uppannaṃ, tato paṭṭhāya yaṃ passe vā abhimukhe vā passati, yassa ca sakkā hoti pakativacanena ārocetuṃ, ayaṃ santo nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 298). Ettha yaṃ dvādasahatthabbhantare ṭhitena sotuṃ sakkā bhaveyya, taṃ pakativacanaṃ nāma. Anāpucchāti ‘‘ahaṃ itthannāmassa gharaṃ gacchāmī’’ti vā ‘‘cārittaṃ āpucchāmī’’ti vā īdisena vacanena anāpucchitvā. Cārittaṃ āpajjeyya ceti yadi sañcareyyāti vuttaṃ hoti. Aññatra samayāti ‘‘tatthāyaṃ samayo, cīvaradānasamayo cīvarakārasamayo’’ti (pāci. 299) sikkhāpade anupaññattivasena vuttā duvidhā samayā aññasmiṃ kāle.
ആപത്തിഭേദം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഠപേത്വാ’’തിആദി. ‘‘അവീതിവത്തേ മജ്ഝന്ഹേ’’തി ഇമിനാ പുരേഭത്തം, പച്ഛാഭത്തഞ്ച സങ്ഗഹിതം. ഏത്ഥ ച പുരേഭത്തം പച്ഛാഭത്തന്തി യേന ഭത്തേന നിമന്തിതോ, തസ്മിം അഭുത്തേ വാ ഭുത്തേ വാതി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘പുരേഭത്തം നാമ യേന നിമന്തിതോ, തം അഭുത്താവീ. പച്ഛാഭത്തം നാമ യേന നിമന്തിതോ, തം അന്തമസോ കുസഗ്ഗേനപി ഭുത്തം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൩൦൦) പദഭാജനേ വുത്തം. അഞ്ഞസ്സ ഘരന്തി നിമന്തിതതോ അഞ്ഞസ്സ ഗേഹം. ഘരൂപചാരോക്കമനേ ദുക്കടന്തി സമ്ബന്ധോ, അത്തനാ ഗതഗേഹസ്സ ഉപചാരോക്കമനേ ദുക്കടന്തി അത്ഥോ. പഠമേന പാദേനാതി സമ്ബന്ധോ.
Āpattibhedaṃ dassetumāha ‘‘ṭhapetvā’’tiādi. ‘‘Avītivatte majjhanhe’’ti iminā purebhattaṃ, pacchābhattañca saṅgahitaṃ. Ettha ca purebhattaṃ pacchābhattanti yena bhattena nimantito, tasmiṃ abhutte vā bhutte vāti attho. Yathāha ‘‘purebhattaṃ nāma yena nimantito, taṃ abhuttāvī. Pacchābhattaṃ nāma yena nimantito, taṃ antamaso kusaggenapi bhuttaṃ hotī’’ti (pāci. 300) padabhājane vuttaṃ. Aññassa gharanti nimantitato aññassa gehaṃ. Gharūpacārokkamane dukkaṭanti sambandho, attanā gatagehassa upacārokkamane dukkaṭanti attho. Paṭhamena pādenāti sambandho.
ഘരുമ്മാരേതി അഞ്ഞസ്സ ഗേഹുമ്മാരേ. ഘരൂപചാരേ ദുക്കടം സന്ധായ ‘‘അപരമ്പി ചാ’’തി വുത്തം. ‘‘സമതിക്കമേ’’തി ഇമിനാ സഹ ‘‘ഘരുമ്മാരേ’’തി പദം ‘‘ഘരുമ്മാരസ്സാ’’തി വിഭത്തിവിപരിണാമേന യോജേതബ്ബം.
Gharummāreti aññassa gehummāre. Gharūpacāre dukkaṭaṃ sandhāya ‘‘aparampi cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Samatikkame’’ti iminā saha ‘‘gharummāre’’ti padaṃ ‘‘gharummārassā’’ti vibhattivipariṇāmena yojetabbaṃ.
൧൫൫൭. ഠിതട്ഠാനേതി യത്ഥ ഠിതസ്സ ഗമനചിത്തം ഉപ്പന്നം, തസ്മിം ഠാനേ ദ്വാദസഹത്ഥബ്ഭന്തരേതി ഇദം യഥാവുത്തനിയാമേനേവ ഗഹേതബ്ബം. ഓലോകേത്വാതി ഉഭയപസ്സം, അഭിമുഖഞ്ച ഓലോകേത്വാ. ‘‘യം പസ്സേ വാ അഭിമുഖേ വാ പസ്സതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൨൯൮) അട്ഠകഥായം വുത്തം.
1557.Ṭhitaṭṭhāneti yattha ṭhitassa gamanacittaṃ uppannaṃ, tasmiṃ ṭhāne dvādasahatthabbhantareti idaṃ yathāvuttaniyāmeneva gahetabbaṃ. Oloketvāti ubhayapassaṃ, abhimukhañca oloketvā. ‘‘Yaṃ passe vā abhimukhe vā passatī’’ti (pāci. aṭṭha. 298) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
൧൫൫൮. ദൂരേതി ദ്വാദസഹത്ഥതോ ദൂരമേവാഹ. ഇതോ ചിതോ ച ഗവേസിത്വാ ആരോചനേ കിച്ചം നത്ഥീതി യോജനാ.
1558.Dūreti dvādasahatthato dūramevāha. Ito cito ca gavesitvā ārocane kiccaṃ natthīti yojanā.
൧൫൫൯. ന ദോസോതി അനാപത്തി. സമയേതി ഏത്ഥ ‘‘അനാപുച്ഛതോ’’തി സേസോ. ഏത്ഥ ച ഉപരി ച ‘‘ന ദോസോ’’തി പച്ചേകം യുജ്ജതി. സന്തം ഭിക്ഖുന്തി സമ്ബന്ധോ. ഘരേനാതി അഞ്ഞസ്സ ഘരേന, ഏത്ഥ ‘‘ഘരൂപചാരേന ചാ’’തി സേസോ. ആരാമം ഗച്ഛതോതി ഏത്ഥ തേന മഗ്ഗേനാതി വുത്തം ഹോതി.
1559.Na dosoti anāpatti. Samayeti ettha ‘‘anāpucchato’’ti seso. Ettha ca upari ca ‘‘na doso’’ti paccekaṃ yujjati. Santaṃ bhikkhunti sambandho. Gharenāti aññassa gharena, ettha ‘‘gharūpacārena cā’’ti seso. Ārāmaṃ gacchatoti ettha tena maggenāti vuttaṃ hoti.
൧൫൬൦. ‘‘തേന മഗ്ഗേനാ’’തി ച ‘‘ഗച്ഛതോ’’തി ച പദദ്വയം ‘‘തിത്ഥിയാനം പസ്സയ’’ന്തി ച ‘‘ഭിക്ഖുനിപസ്സയ’’ന്തി ച ഉഭയത്ഥ തഥാ-സദ്ദേന ലബ്ഭതി. തേന ഘരേന, ഘരൂപചാരേന വാ ഗന്തബ്ബമഗ്ഗേന തിത്ഥിയാരാമം വാ ഭിക്ഖുനിപസ്സയം വാ ഗച്ഛതോ അനാപത്തീതി അത്ഥോ. ആപദായ ഗച്ഛതീതി യോജനാ. ജീവിതബ്രഹ്മചരിയന്തരായാ ആപദാ. ആസനസാലം വാതി സീഹളദീപേ വിയ ഭിക്ഖൂനം ഭുഞ്ജനത്ഥായ യത്ഥ ദാനപതീഹി ആസനാനി പഞ്ഞാപീയന്തി, തം ആസനസാലം വാ, ഭോജനസാലന്തി അത്ഥോ. ‘‘ആപദായാസനസാല’’ന്തി വത്തബ്ബേ ഗാഥാബന്ധവസേന യകാരലോപോ. ഭത്തിയസ്സ ഘരന്തി നിമന്തിതഘരം വാ സലാകഭത്തദായകാനം വാ ഘരം.
1560. ‘‘Tena maggenā’’ti ca ‘‘gacchato’’ti ca padadvayaṃ ‘‘titthiyānaṃ passaya’’nti ca ‘‘bhikkhunipassaya’’nti ca ubhayattha tathā-saddena labbhati. Tena gharena, gharūpacārena vā gantabbamaggena titthiyārāmaṃ vā bhikkhunipassayaṃ vā gacchato anāpattīti attho. Āpadāya gacchatīti yojanā. Jīvitabrahmacariyantarāyā āpadā. Āsanasālaṃ vāti sīhaḷadīpe viya bhikkhūnaṃ bhuñjanatthāya yattha dānapatīhi āsanāni paññāpīyanti, taṃ āsanasālaṃ vā, bhojanasālanti attho. ‘‘Āpadāyāsanasāla’’nti vattabbe gāthābandhavasena yakāralopo. Bhattiyassa gharanti nimantitagharaṃ vā salākabhattadāyakānaṃ vā gharaṃ.
൧൫൬൧. പവേസനം ക്രിയം. അനാപുച്ഛനം അക്രിയം. അചിത്തകസമുട്ഠാനമിസ്സകത്താ ‘‘അചിത്ത’’ന്തി വുത്തം. കുസലാകുസലാബ്യാകതാനം അഞ്ഞതരചിത്തസമങ്ഗിനാ ആപജ്ജിതബ്ബം സന്ധായ ‘‘തിചിത്തഞ്ചാ’’തി വുത്തം.
1561. Pavesanaṃ kriyaṃ. Anāpucchanaṃ akriyaṃ. Acittakasamuṭṭhānamissakattā ‘‘acitta’’nti vuttaṃ. Kusalākusalābyākatānaṃ aññataracittasamaṅginā āpajjitabbaṃ sandhāya ‘‘ticittañcā’’ti vuttaṃ.
ചാരിത്തകഥാവണ്ണനാ.
Cārittakathāvaṇṇanā.
൧൫൬൨. ‘‘സബ്ബാ’’തി ഇദം വിവരന്തോ ‘‘ചതുമാസപവാരണാ പുനപവാരണാ നിച്ചപവാരണാ’’തി പവാരണത്തയം ദസ്സേതി. ഏത്ഥ ച ‘‘ചതുമാസപച്ചയപവാരണാ സാദിതബ്ബാതി ഗിലാനപച്ചയപവാരണാ സാദിതബ്ബാ’’തി (പാചി॰ ൩൦൭) പദഭാജനേ വുത്തം. പുനപവാരണാ ച ചത്താരോയേവ മാസേ ഭേസജ്ജേന പവാരണം. തേനാഹ അട്ഠുപ്പത്തിയം ‘‘തേന ഹി ത്വം മഹാനാമ സങ്ഘം അപരമ്പി ചതുമാസം ഭേസജ്ജേന പവാരേഹീ’’തി. നിച്ചപവാരണാ നാമ യാവജീവം ഭേസജ്ജേഹേവ പവാരണാ. വുത്തമ്പി ചേതം ഭഗവതാ അട്ഠുപ്പത്തിയം ‘‘തേന ഹി ത്വം മഹാനാമ സങ്ഘം യാവജീവം ഭേസജ്ജേന പവാരേഹീ’’തി (പാചി॰ ൩൦൩).
1562.‘‘Sabbā’’ti idaṃ vivaranto ‘‘catumāsapavāraṇā punapavāraṇā niccapavāraṇā’’ti pavāraṇattayaṃ dasseti. Ettha ca ‘‘catumāsapaccayapavāraṇā sāditabbāti gilānapaccayapavāraṇā sāditabbā’’ti (pāci. 307) padabhājane vuttaṃ. Punapavāraṇā ca cattāroyeva māse bhesajjena pavāraṇaṃ. Tenāha aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘tena hi tvaṃ mahānāma saṅghaṃ aparampi catumāsaṃ bhesajjena pavārehī’’ti. Niccapavāraṇā nāma yāvajīvaṃ bhesajjeheva pavāraṇā. Vuttampi cetaṃ bhagavatā aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘tena hi tvaṃ mahānāma saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavārehī’’ti (pāci. 303).
സബ്ബാ ചേതാ പവാരണാ ഭേസജ്ജപരിയന്തരത്തിപരിയന്തതദുഭയപരിയന്തഅപരിയന്തവസേന ചതുബ്ബിധാ ഹോന്തി. യഥാഹ –
Sabbā cetā pavāraṇā bhesajjapariyantarattipariyantatadubhayapariyantaapariyantavasena catubbidhā honti. Yathāha –
‘‘ഭേസജ്ജപരിയന്താ നാമ ഭേസജ്ജാനി പരിഗ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി ‘ഏത്തകേഹി ഭേസജ്ജേഹി പവാരേമീ’തി. രത്തിപരിയന്താ നാമ രത്തിയോ പരിഗ്ഗഹിതായോ ഹോന്തി ‘ഏത്തകാസു രത്തീസു പവാരേമീ’തി. ഭേസജ്ജപരിയന്താ ച രത്തിപരിയന്താ ച നാമ ഭേസജ്ജാനി ച പരിഗ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി രത്തിയോ ച പരിഗ്ഗഹിതായോ ഹോന്തി ‘ഏത്തകേഹി ഭേസജ്ജേഹി ഏത്തകാസു രത്തീസു പവാരേമീ’തി. നേവഭേസജ്ജപരിയന്താ നരത്തിപരിയന്താ നാമ ഭേസജ്ജാനി ച അപരിഗ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി രത്തിയോ ച അപരിഗ്ഗഹിതായോ ഹോന്തീ’’തി (പാചി॰ ൩൦൭).
‘‘Bhesajjapariyantā nāma bhesajjāni pariggahitāni honti ‘ettakehi bhesajjehi pavāremī’ti. Rattipariyantā nāma rattiyo pariggahitāyo honti ‘ettakāsu rattīsu pavāremī’ti. Bhesajjapariyantā ca rattipariyantā ca nāma bhesajjāni ca pariggahitāni honti rattiyo ca pariggahitāyo honti ‘ettakehi bhesajjehi ettakāsu rattīsu pavāremī’ti. Nevabhesajjapariyantā narattipariyantā nāma bhesajjāni ca apariggahitāni honti rattiyo ca apariggahitāyo hontī’’ti (pāci. 307).
൧൫൬൩. ‘‘സാദിതബ്ബാ’’തി വുത്തേ സാദിയനപ്പകാരേ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വിഞ്ഞാപേസ്സാമീ’’തിആദി. ഭേസജ്ജമ്പി സതി മേ പച്ചയേ വിഞ്ഞാപേസ്സാമീതി യോജനാ, ‘‘സാദിതബ്ബാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. തദേവ ബ്യതിരേകതോ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ന പടിക്ഖിപിതബ്ബാ’’തി. പടിക്ഖേപകാരണം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘രോഗോദാനി ന മേതി ചാ’’തി. സാ തിവിധാ പവാരണാ.
1563. ‘‘Sāditabbā’’ti vutte sādiyanappakāre dassetumāha ‘‘viññāpessāmī’’tiādi. Bhesajjampi sati me paccaye viññāpessāmīti yojanā, ‘‘sāditabbā’’ti iminā sambandho. Tadeva byatirekato dassetumāha ‘‘na paṭikkhipitabbā’’ti. Paṭikkhepakāraṇaṃ dassetumāha ‘‘rogodāni na meti cā’’ti. Sā tividhā pavāraṇā.
൧൫൬൪. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘തതുത്തരി തതുത്തരിസഞ്ഞീ, വേമതികോ, നതതുത്തരിസഞ്ഞീ ഭേസജ്ജം വിഞ്ഞാപേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൦൯) വുത്തം പാചിത്തിയത്തയം. ഇധ തതുത്തരീതി ഏത്ഥ യേഹി ഭേസജ്ജേഹി പവാരിതോ, യാസു ച രത്തീസു പവാരിതോ, തതോ ചേ ഉത്തരി അധികന്തി അത്ഥോ. യഥാഹ ‘‘ഭേസജ്ജപരിയന്തേ യേഹി ഭേസജ്ജേഹി പവാരിതോ ഹോതി, താനി ഭേസജ്ജാനി ഠപേത്വാ അഞ്ഞാനി ഭേസജ്ജാനി വിഞ്ഞാപേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി ച ‘‘രത്തിപരിയന്തേ യാസു രത്തീസു പവാരിതോ ഹോതി, താ രത്തിയോ ഠപേത്വാ അഞ്ഞാസു രത്തീസു വിഞ്ഞാപേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൦൮) ച. തത്ഥ വേമതികസ്സ ച ദുക്കടം വുത്തന്തി യോജനാ.
1564.Tikapācittiyaṃvuttanti ‘‘tatuttari tatuttarisaññī, vematiko, natatuttarisaññī bhesajjaṃ viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 309) vuttaṃ pācittiyattayaṃ. Idha tatuttarīti ettha yehi bhesajjehi pavārito, yāsu ca rattīsu pavārito, tato ce uttari adhikanti attho. Yathāha ‘‘bhesajjapariyante yehi bhesajjehi pavārito hoti, tāni bhesajjāni ṭhapetvā aññāni bhesajjāni viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti ca ‘‘rattipariyante yāsu rattīsu pavārito hoti, tā rattiyo ṭhapetvā aññāsu rattīsu viññāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 308) ca. Tattha vematikassa ca dukkaṭaṃ vuttanti yojanā.
൧൫൬൫. തതോ ചതുമാസതോ ഉത്തരി അതിരേകം തതുത്തരി, തതുത്തരി ന ഹോതീതി നതതുത്തരി, നതതുത്തരീതി സഞ്ഞാ അസ്സ അത്ഥീതി നതതുത്തരിസഞ്ഞീ, ഭിക്ഖു, തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. യേഹി ഭേസജ്ജേഹി പവാരിതോ, താനി വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി സഹ സേസേന യോജേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘അനാപത്തി യേഹി ഭേസജ്ജേഹി പവാരിതോ ഹോതി, താനി ഭേസജ്ജാനി വിഞ്ഞാപേതീ’’തി (പാചി॰ ൩൧൦). യേന വാ യേഹി ഭേസജ്ജേഹി യാസു വാ രത്തീസു പവാരിതോ, തതോ അഞ്ഞമ്പി യഥാതഥം ആചിക്ഖിത്വാ ഭിയ്യോ വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി സഹ സേസേന യോജേതബ്ബം. യഥാതഥം ആചിക്ഖിത്വാ ഭിയ്യോ വിഞ്ഞാപേന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘ഇമേഹി തയാ ഭേസജ്ജേഹി പവാരിതമ്ഹ, അമ്ഹാകഞ്ച ഇമിനാ ച ഇമിനാ ച ഭേസജ്ജേന അത്ഥോ’തി ആചിക്ഖിത്വാ വിഞ്ഞാപേതി, ‘യാസു തയാ രത്തീസു പവാരിതമ്ഹ, തായോ ച രത്തിയോ വീതിവത്താ, അമ്ഹാകഞ്ച ഭേസജ്ജേന അത്ഥോ’തി ആചിക്ഖിത്വാ വിഞ്ഞാപേതീ’’തി (പാചി॰ ൩൧൦) വചനതോ യഥാതഥം വത്വാ അധികം വിഞ്ഞാപേന്തസ്സാതി അത്ഥോ.
1565. Tato catumāsato uttari atirekaṃ tatuttari, tatuttari na hotīti natatuttari, natatuttarīti saññā assa atthīti natatuttarisaññī, bhikkhu, tassa anāpattīti yojanā. Yehi bhesajjehi pavārito, tāni viññāpentassa anāpattīti saha sesena yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti yehi bhesajjehi pavārito hoti, tāni bhesajjāni viññāpetī’’ti (pāci. 310). Yena vā yehi bhesajjehi yāsu vā rattīsu pavārito, tato aññampi yathātathaṃ ācikkhitvā bhiyyo viññāpentassa anāpattīti saha sesena yojetabbaṃ. Yathātathaṃ ācikkhitvā bhiyyo viññāpentassāti ettha ‘‘imehi tayā bhesajjehi pavāritamha, amhākañca iminā ca iminā ca bhesajjena attho’ti ācikkhitvā viññāpeti, ‘yāsu tayā rattīsu pavāritamha, tāyo ca rattiyo vītivattā, amhākañca bhesajjena attho’ti ācikkhitvā viññāpetī’’ti (pāci. 310) vacanato yathātathaṃ vatvā adhikaṃ viññāpentassāti attho.
൧൫൬൬. അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ അത്ഥായ വാ വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. ഞാതകാനം വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി ഏത്ഥ ഞാതകാനം സന്തകം വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി അത്ഥോ. അത്തനോ വാ ധനേന വിഞ്ഞാപേന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. ഏത്ഥ ധനം നാമ തണ്ഡുലാദി കപ്പിയവത്ഥു.
1566. Aññassa bhikkhussa atthāya vā viññāpentassa bhikkhussa anāpattīti yojanā. Ñātakānaṃ viññāpentassa anāpattīti ettha ñātakānaṃ santakaṃ viññāpentassa anāpattīti attho. Attano vā dhanena viññāpentassa anāpattīti yojanā. Ettha dhanaṃ nāma taṇḍulādi kappiyavatthu.
൧൫൬൭. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘വിഞ്ഞാപേന്തസ്സാ’’തി ഇദം പച്ചാമസതി. ഉമ്മത്തകാദീനന്തി വിസേസിതബ്ബമപേക്ഖിത്വാ ‘‘വിഞ്ഞാപേന്താന’’ന്തി ബഹുവചനം കാതബ്ബം.
1567.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘viññāpentassā’’ti idaṃ paccāmasati. Ummattakādīnanti visesitabbamapekkhitvā ‘‘viññāpentāna’’nti bahuvacanaṃ kātabbaṃ.
ഭേസജ്ജകഥാവണ്ണനാ.
Bhesajjakathāvaṇṇanā.
൧൫൬൮. ഉയ്യുത്തന്തി സങ്ഗാമത്ഥായ കതഉയ്യോഗം, ഗാമതോ നിക്ഖമ്മ ഗച്ഛന്തം വാ ഏകത്ഥ സന്നിവിട്ഠം വാ. യഥാഹ ‘‘ഉയ്യുത്താ നാമ സേനാ ഗാമതോ നിക്ഖമിത്വാ നിവിട്ഠാ വാ ഹോതി പയാതാ വാ’’തി (പാചി॰ ൩൧൪). അഞ്ഞത്ര പച്ചയാതി ഠപേത്വാ തഥാരൂപപച്ചയം.
1568.Uyyuttanti saṅgāmatthāya katauyyogaṃ, gāmato nikkhamma gacchantaṃ vā ekattha sanniviṭṭhaṃ vā. Yathāha ‘‘uyyuttā nāma senā gāmato nikkhamitvā niviṭṭhā vā hoti payātā vā’’ti (pāci. 314). Aññatra paccayāti ṭhapetvā tathārūpapaccayaṃ.
൧൫൬൯. ദസ്സനസ്സുപചാരസ്മിന്തി ഏത്ഥ ദസ്സനൂപചാരം നാമ യസ്മിം ഠാനേ ഠിതസ്സ സേനാ പഞ്ഞായതി, തം ഠാനം. യഥാഹ ‘‘യത്ഥ ഠിതോ പസ്സതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൧൪). ഉപചാരം വിമുഞ്ചിത്വാ പസ്സന്തസ്സാതി യഥാവുത്തദസ്സനോപചാരട്ഠാനം ഏത്ഥ ഠത്വാ ഓലോകേതും ന സുകരന്തിആദിനാ കാരണേന തം ഠാനം പഹായ അഞ്ഞത്ഥ വിലോകേന്തസ്സാതി വുത്തം ഹോതി. കേനചി പടിച്ഛന്നം ഹുത്വാ അദിസ്സമാനമ്പി നിന്നം ഠാനം ഓതിണ്ണം അപഞ്ഞായമാനമ്പി പഞ്ഞായന്തമ്പി ഓലോകേതും ന സക്കാ ഏവമേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ. യഥാഹ ‘‘കേനചി അന്തരിതാ വാ നിന്നം ഓരുള്ഹാ വാ ന ദിസ്സതീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൧൪). പയോഗതോതി യഥാവുത്തദസ്സനപയോഗഗണനായ.
1569.Dassanassupacārasminti ettha dassanūpacāraṃ nāma yasmiṃ ṭhāne ṭhitassa senā paññāyati, taṃ ṭhānaṃ. Yathāha ‘‘yattha ṭhito passati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 314). Upacāraṃ vimuñcitvā passantassāti yathāvuttadassanopacāraṭṭhānaṃ ettha ṭhatvā oloketuṃ na sukarantiādinā kāraṇena taṃ ṭhānaṃ pahāya aññattha vilokentassāti vuttaṃ hoti. Kenaci paṭicchannaṃ hutvā adissamānampi ninnaṃ ṭhānaṃ otiṇṇaṃ apaññāyamānampi paññāyantampi oloketuṃ na sakkā evameva vinicchayo veditabbo. Yathāha ‘‘kenaci antaritā vā ninnaṃ oruḷhā vā na dissatī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 314). Payogatoti yathāvuttadassanapayogagaṇanāya.
൧൫൭൦. ഇദാനി ചതുരങ്ഗസേനാലക്ഖണം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ആരോഹാ പന ചത്താരോ’’തിആദി. ആരോഹാതി ഏത്ഥ ഹത്ഥാരോഹാ ദട്ഠബ്ബാ. തപ്പാദരക്ഖകാതി തസ്സ പാദരക്ഖകാതി വിഗ്ഗഹോ. ദ്വേ ദ്വേതി ഏകേകം പാദം രക്ഖന്താ ദ്വേ ദ്വേ. ദ്വാദസപോസോതി ദ്വാദസ പോസാ ഏതസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. ദ്വാദസപുരിസയുത്തോ ഏകോ ഹത്ഥീ നാമ.
1570. Idāni caturaṅgasenālakkhaṇaṃ dassetumāha ‘‘ārohā pana cattāro’’tiādi. Ārohāti ettha hatthārohā daṭṭhabbā. Tappādarakkhakāti tassa pādarakkhakāti viggaho. Dve dveti ekekaṃ pādaṃ rakkhantā dve dve. Dvādasaposoti dvādasa posā etassāti viggaho. Dvādasapurisayutto eko hatthī nāma.
൧൫൭൧. ആരോഹോതി ഏത്ഥ അസ്സാരോഹോ വുച്ചതി. തിപുരിസോതി തയോ പുരിസാ അസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. ഹയോതി അസ്സോ. ഏകോ സാരഥീതി രഥചാരികോ. ‘‘യോധോ ഏകോ’’തി പദച്ഛേദോ. ആണിരക്ഖാതി രഥചക്കദ്വയസ്സ അഗളനത്ഥം അക്ഖകസ്സ ഉഭോസു കോടീസു ആകോടിതാ ദ്വേ ആണിയോ രക്ഖനകാ.
1571.Ārohoti ettha assāroho vuccati. Tipurisoti tayo purisā assāti viggaho. Hayoti asso. Eko sārathīti rathacāriko. ‘‘Yodho eko’’ti padacchedo. Āṇirakkhāti rathacakkadvayassa agaḷanatthaṃ akkhakassa ubhosu koṭīsu ākoṭitā dve āṇiyo rakkhanakā.
൧൫൭൨. ചതുപോസോതി ചത്താരോ പോസാ യസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. ചതുസച്ചവിഭാവിനാതി ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം ദേസകേന ഭഗവതാ. പദഹത്ഥാതി ആവുധഹത്ഥാ. പജ്ജതേ ഗമ്യതേ അനേന പരേ ഹനിതുന്തി പദം, ആവുധം, പദാനി ഹത്ഥേസു യേസം തേ പദഹത്ഥാതി ഭിന്നാധികരണോ ബാഹിരത്ഥസമാസോ യഥാ ‘‘വജിരപാണീ’’തി. പത്തിപദാതി-സദ്ദോ അനത്ഥന്തരാ, മനുസ്സസേനായ അധിവചനം.
1572.Catuposoti cattāro posā yassāti viggaho. Catusaccavibhāvināti catunnaṃ ariyasaccānaṃ desakena bhagavatā. Padahatthāti āvudhahatthā. Pajjate gamyate anena pare hanitunti padaṃ, āvudhaṃ, padāni hatthesu yesaṃ te padahatthāti bhinnādhikaraṇo bāhiratthasamāso yathā ‘‘vajirapāṇī’’ti. Pattipadāti-saddo anatthantarā, manussasenāya adhivacanaṃ.
൧൫൭൩. ചതുരങ്ഗസമായുത്താതി ചതൂഹി അങ്ഗേഹി അവയവേഹി സമായുത്താതി വിഗ്ഗഹോ.
1573.Caturaṅgasamāyuttāti catūhi aṅgehi avayavehi samāyuttāti viggaho.
൧൫൭൪. ഹത്ഥിആദീസൂതി യഥാവുത്തലക്ഖണഹത്ഥിഅസ്സരഥപദാതിനാമകേസു ചതൂസു അങ്ഗേസു, നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം. ഏകേകന്തി ഏകേകം അങ്ഗം. ഏതേസു അവകംസതോ ഏകം പുരിസാരുള്ഹമപി ഹത്ഥിഞ്ച തഥാ അസ്സഞ്ച ഏകം പദഹത്ഥപുരിസഞ്ച ഏകമേകം കത്വാ ആഹ ‘‘ഏകേകം ദസ്സനത്ഥായ ഗച്ഛതോ’’തി. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘അന്തമസോ ഏകപുരിസാരുള്ഹം ഏകമ്പി ഹത്ഥിമ്പീ’’തിആദി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൧൫). അനുയ്യുത്തേപീതി സങ്ഗാമം വിനാ അഞ്ഞേന കാരണേന നിക്ഖന്തേ. യഥാഹ ‘‘അനുയ്യുത്താ നാമ രാജാ ഉയ്യാനം വാ നദിം വാ ഗച്ഛതി, ഏവം അനുയ്യുത്താ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൧൫).
1574.Hatthiādīsūti yathāvuttalakkhaṇahatthiassarathapadātināmakesu catūsu aṅgesu, niddhāraṇe bhummaṃ. Ekekanti ekekaṃ aṅgaṃ. Etesu avakaṃsato ekaṃ purisāruḷhamapi hatthiñca tathā assañca ekaṃ padahatthapurisañca ekamekaṃ katvā āha ‘‘ekekaṃ dassanatthāya gacchato’’ti. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso ekapurisāruḷhaṃ ekampi hatthimpī’’tiādi (pāci. aṭṭha. 315). Anuyyuttepīti saṅgāmaṃ vinā aññena kāraṇena nikkhante. Yathāha ‘‘anuyyuttā nāma rājā uyyānaṃ vā nadiṃ vā gacchati, evaṃ anuyyuttā hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 315).
൧൫൭൫. സമ്പത്തന്തി ഏത്ഥ ‘‘സേന’’ന്തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ആപദാസൂതി ജീവിതബ്രഹ്മചരിയന്തരായേ സതി ‘‘ഏത്ഥ ഗതോ മുച്ചിസ്സാമീ’’തി ഗച്ഛതോ അനാപത്തി. തഥാരൂപേ പച്ചയേ ഗിലാനാവലോകനാദികേ ഗമനാനുരൂപപച്ചയേ സതി അനാപത്തീതി യോജനാ.
1575.Sampattanti ettha ‘‘sena’’nti pakaraṇato labbhati. Āpadāsūti jīvitabrahmacariyantarāye sati ‘‘ettha gato muccissāmī’’ti gacchato anāpatti. Tathārūpe paccaye gilānāvalokanādike gamanānurūpapaccaye sati anāpattīti yojanā.
ഉയ്യുത്തകഥാവണ്ണനാ.
Uyyuttakathāvaṇṇanā.
൧൫൭൬-൭. ‘‘സിയാ ച തസ്സ ഭിക്ഖുനോ കോചിദേവ പച്ചയോ സേനം ഗമനായ, ദിരത്തതിരത്തം തേന ഭിക്ഖുനാ സേനായ വസിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ ൩൧൮) അനുഞ്ഞാതത്താ കേനചി കരണീയേന സങ്ഗാമത്ഥം ഉയ്യുത്തായ സേനായ ദിരത്തതിരത്തം പടിപാടിയാ വസിത്വാ ചതുത്ഥരത്തിയം വസന്തസ്സ പന ഭിക്ഖുനോ ആപത്തിം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ചതുത്ഥേ’’തിആദി. അനാപത്തിവാരേ ‘‘ഗിലാനോ വസതീ’’തി (പാചി॰ ൩൨൧) വുത്തത്താ ആഹ ‘‘അരോഗവാ’’തി. സേനായാതി ഏത്ഥ പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനേന വാ സഞ്ചരണപരിയന്തേന വാ സേനാ പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബാ, ഏവം പരിച്ഛിന്നായ സേനായ അന്തോവാതി അത്ഥോ.
1576-7. ‘‘Siyā ca tassa bhikkhuno kocideva paccayo senaṃ gamanāya, dirattatirattaṃ tena bhikkhunā senāya vasitabba’’nti (pāci. 318) anuññātattā kenaci karaṇīyena saṅgāmatthaṃ uyyuttāya senāya dirattatirattaṃ paṭipāṭiyā vasitvā catuttharattiyaṃ vasantassa pana bhikkhuno āpattiṃ dassetumāha ‘‘catutthe’’tiādi. Anāpattivāre ‘‘gilāno vasatī’’ti (pāci. 321) vuttattā āha ‘‘arogavā’’ti. Senāyāti ettha parikkhepārahaṭṭhānena vā sañcaraṇapariyantena vā senā paricchinditabbā, evaṃ paricchinnāya senāya antovāti attho.
തികപാചിത്തിയന്തി ‘‘അതിരേകതിരത്തേ അതിരേകസഞ്ഞീ, വേമതികോ, ഊനകസഞ്ഞീ സേനായ വസതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൨൦) പാചിത്തിയത്തയം വുത്തം.
Tikapācittiyanti ‘‘atirekatiratte atirekasaññī, vematiko, ūnakasaññī senāya vasati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 320) pācittiyattayaṃ vuttaṃ.
സേനാവാസകഥാവണ്ണനാ.
Senāvāsakathāvaṇṇanā.
൧൫൮൦. ഉയ്യോധികം നാമ സങ്ഗാമട്ഠാനം. യഥാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘ഉഗ്ഗന്ത്വാ ഉഗ്ഗന്ത്വാ ഏത്ഥ യുജ്ഝന്തീതി ഉയ്യോധികം, സമ്പഹാരട്ഠാനസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൨). ബലഗ്ഗന്തി ‘‘ഏത്തകാ ഹത്ഥീ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൩൨൪) പദഭാജനാഗതനയേന ബലസ്സ ഗണനട്ഠാനം ബലഗ്ഗം. യഥാഹ ‘‘ബലസ്സ അഗ്ഗം ജാനന്തി ഏത്ഥാതി ബലഗ്ഗം, ബലഗണനട്ഠാനന്തി അത്ഥോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൨). സേനാബ്യൂഹന്തി ‘‘ഇതോ ഹത്ഥീ ഹോന്തു, ഇതോ അസ്സാ, ഇതോ രഥാ, ഇതോ പത്തീ ഹോന്തൂ’’തി (പാചി॰ ൩൨൪) പദഭാജനേ വുത്തസേനാസന്നിവേസട്ഠാനം സേനാബ്യൂഹം. യഥാഹ ‘‘സേനായ വിയൂഹം സേനാബ്യൂഹം, സേനാസന്നിവേസസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൨).
1580.Uyyodhikaṃ nāma saṅgāmaṭṭhānaṃ. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘uggantvā uggantvā ettha yujjhantīti uyyodhikaṃ, sampahāraṭṭhānassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 322). Balagganti ‘‘ettakā hatthī’’tiādinā (pāci. 324) padabhājanāgatanayena balassa gaṇanaṭṭhānaṃ balaggaṃ. Yathāha ‘‘balassa aggaṃ jānanti etthāti balaggaṃ, balagaṇanaṭṭhānanti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 322). Senābyūhanti ‘‘ito hatthī hontu, ito assā, ito rathā, ito pattī hontū’’ti (pāci. 324) padabhājane vuttasenāsannivesaṭṭhānaṃ senābyūhaṃ. Yathāha ‘‘senāya viyūhaṃ senābyūhaṃ, senāsannivesassetaṃ adhivacana’’nti (pāci. aṭṭha. 322).
൧൫൮൧. പുരിമേതി അനന്തരസിക്ഖാപദേ. ‘‘ദ്വാദസപുരിസോ ഹത്ഥീ’’ഇതി യോ ഹത്ഥീ വുത്തോതി യോജനാ. തേനാതി തേന ഹത്ഥിനാ ഹേതുഭൂതേന.
1581.Purimeti anantarasikkhāpade. ‘‘Dvādasapuriso hatthī’’iti yo hatthī vuttoti yojanā. Tenāti tena hatthinā hetubhūtena.
൧൫൮൨. ‘‘സേസേസൂ’’തി ഇമിനാ അസ്സാനീകരഥാനീകപത്താനീകാ ഗഹിതാ. പത്താനീകം നാമ ‘‘ചത്താരോ പുരിസാ പദഹത്ഥാ പത്തീ പച്ഛിമം പത്താനീക’’ന്തി (പാചി॰ ൩൨൪) സേനങ്ഗേസു പടിനിദ്ദേസേന നിബ്ബിസേസം കത്വാ വുത്തം. തിണ്ണന്തി ഏതേസം ഉയ്യുത്താദീനം.
1582.‘‘Sesesū’’ti iminā assānīkarathānīkapattānīkā gahitā. Pattānīkaṃ nāma ‘‘cattāro purisā padahatthā pattī pacchimaṃ pattānīka’’nti (pāci. 324) senaṅgesu paṭiniddesena nibbisesaṃ katvā vuttaṃ. Tiṇṇanti etesaṃ uyyuttādīnaṃ.
ഉയ്യോധികകഥാവണ്ണനാ.
Uyyodhikakathāvaṇṇanā.
അചേലകവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
Acelakavaggo pañcamo.
൧൫൮൩. പിട്ഠാദീഹീതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന പൂവാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. യഥാഹ ‘‘സുരാ നാമ പിട്ഠസുരാ പൂവസുരാ ഓദനസുരാ കിണ്ണപക്ഖിത്താ സമ്ഭാരസംയുത്താ’’തി (പാചി॰ ൩൨൮). ഏത്ഥ ച പിട്ഠം ഭാജനേ പക്ഖിപിത്വാ തജ്ജം ഉദകം ദത്വാ പക്ഖിപിത്വാ കതാ പിട്ഠസുരാ. ഏവം പൂവേ, ഓദനേ ച ഭാജനേ പക്ഖിപിത്വാ തജ്ജം ഉദകം ദത്വാ മദ്ദിത്വാ കതാ ‘‘പൂവസുരാ, ഓദനസുരാ’’തി വുച്ചതി. ‘‘കിണ്ണാ’’തി പന തസ്സാ സുരായ ബീജം വുച്ചതി, യേ ‘‘സുരാമോദകാ’’തിപി വുച്ചന്തി, തേ പക്ഖിപിത്വാ കതാ കിണ്ണപക്ഖിത്താ. ഹരീതകിസാസപാദിനാനാസമ്ഭാരേഹി സംയോജിതാ സമ്ഭാരസംയുത്താ.
1583.Piṭṭhādīhīti ettha ādi-saddena pūvādiṃ saṅgaṇhāti. Yathāha ‘‘surā nāma piṭṭhasurā pūvasurā odanasurā kiṇṇapakkhittā sambhārasaṃyuttā’’ti (pāci. 328). Ettha ca piṭṭhaṃ bhājane pakkhipitvā tajjaṃ udakaṃ datvā pakkhipitvā katā piṭṭhasurā. Evaṃ pūve, odane ca bhājane pakkhipitvā tajjaṃ udakaṃ datvā madditvā katā ‘‘pūvasurā, odanasurā’’ti vuccati. ‘‘Kiṇṇā’’ti pana tassā surāya bījaṃ vuccati, ye ‘‘surāmodakā’’tipi vuccanti, te pakkhipitvā katā kiṇṇapakkhittā. Harītakisāsapādinānāsambhārehi saṃyojitā sambhārasaṃyuttā.
പുപ്ഫാദീഹീതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ഫലാദീനം ഗഹണം. യഥാഹ ‘‘മേരയോ നാമ പുപ്ഫാസവോ ഫലാസവോ മധ്വാസവോ ഗുളാസവോ സമ്ഭാരസംയുത്തോ’’തി (പാചി॰ ൩൨൮). തത്ഥ ച പുപ്ഫാസവോ നാമ മധുകപുപ്ഫാദീനം ജാതിരസകതോ ചേവ താലനാളികേരപുപ്ഫാനഞ്ച രസോ ചിരപരിവാസിതോ. ഫലാസവോ പന മുദ്ദികാപനസഫലാദീനി മദ്ദിത്വാ തേസം രസേന കതോ. മധ്വാസവോ നാമ മുദ്ദികാനം ജാതിരസേന കതോ. മക്ഖികാമധുനാപി കരീയതീതി വദന്തി. ഉച്ഛുരസോ ഗുളാസവോ. ഹരീതകാമലകകടുകഭണ്ഡാദിനാനാസമ്ഭാരാനം രസോ ചിരപരിവാസിതോ സമ്ഭാരസംയുത്തോ. ആസവോ മേരയം ഹോതീതി യോജനാ.
Pupphādīhīti ettha ādi-saddena phalādīnaṃ gahaṇaṃ. Yathāha ‘‘merayo nāma pupphāsavo phalāsavo madhvāsavo guḷāsavo sambhārasaṃyutto’’ti (pāci. 328). Tattha ca pupphāsavo nāma madhukapupphādīnaṃ jātirasakato ceva tālanāḷikerapupphānañca raso ciraparivāsito. Phalāsavo pana muddikāpanasaphalādīni madditvā tesaṃ rasena kato. Madhvāsavo nāma muddikānaṃ jātirasena kato. Makkhikāmadhunāpi karīyatīti vadanti. Ucchuraso guḷāsavo. Harītakāmalakakaṭukabhaṇḍādinānāsambhārānaṃ raso ciraparivāsito sambhārasaṃyutto. Āsavo merayaṃ hotīti yojanā.
൧൫൮൪. ബീജതോ പട്ഠായാതി സമ്ഭാരേ പടിയാദിത്വാ ചാടിയം പക്ഖിത്തകാലതോ പട്ഠായ താലനാളികേരാദീനം പുപ്ഫരസേ പുപ്ഫതോ ഗളിതാഭിനവകാലതോയേവ ച പട്ഠായ. പിവന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘കുസഗ്ഗേനാ’’തിപി സേസോ. ഉഭയമ്പി ചാതി സുരം, മേരയഞ്ചാതി ഉഭയമ്പി. ബീജതോ പന പട്ഠായ കുസഗ്ഗേന പിവന്തസ്സപി ഭിക്ഖുനോ പാചിത്തിയം ഹോതീതി യോജേതബ്ബം. പയോഗബാഹുല്ലേന ആപത്തിബാഹുല്ലം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘പയോഗേ ച പയോഗേ ചാ’’തി. ഇദഞ്ച വിച്ഛിന്ദിത്വാ വിച്ഛിന്ദിത്വാ പിവന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പയോഗേ ച പയോഗേ ച പാചിത്തിയം ഹോതീതി യോജേതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘വിച്ഛിന്ദിത്വാ വിച്ഛിന്ദിത്വാ പിവതോ പയോഗഗണനായ ആപത്തിയോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൮). ഏകേനേവ പയോഗേന ബഹുമ്പി പിവന്തസ്സ ഏകം ഏവ ആപത്തിം ബ്യതിരേകതോ ദീപേതി. യഥാഹ ‘‘ഏകേന പന പയോഗേന ബഹുമ്പി പിവന്തസ്സ ഏകാ ആപത്തീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൮).
1584.Bījato paṭṭhāyāti sambhāre paṭiyāditvā cāṭiyaṃ pakkhittakālato paṭṭhāya tālanāḷikerādīnaṃ puppharase pupphato gaḷitābhinavakālatoyeva ca paṭṭhāya. Pivantassāti ettha ‘‘kusaggenā’’tipi seso. Ubhayampi cāti suraṃ, merayañcāti ubhayampi. Bījato pana paṭṭhāya kusaggena pivantassapi bhikkhuno pācittiyaṃ hotīti yojetabbaṃ. Payogabāhullena āpattibāhullaṃ dassetumāha ‘‘payoge ca payoge cā’’ti. Idañca vicchinditvā vicchinditvā pivantassa bhikkhuno payoge ca payoge ca pācittiyaṃ hotīti yojetabbaṃ. Yathāha ‘‘vicchinditvā vicchinditvā pivato payogagaṇanāya āpattiyo’’ti (pāci. aṭṭha. 328). Ekeneva payogena bahumpi pivantassa ekaṃ eva āpattiṃ byatirekato dīpeti. Yathāha ‘‘ekena pana payogena bahumpi pivantassa ekā āpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 328).
൧൫൮൫. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘മജ്ജേ മജ്ജസഞ്ഞീ, മജ്ജേ വേമതികോ, മജ്ജേ അമജ്ജസഞ്ഞീ പിവതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൨൮) തികപാചിത്തിയം വുത്തം.
1585.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘majje majjasaññī, majje vematiko, majje amajjasaññī pivati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 328) tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
൧൫൮൬. ‘‘അനാപത്തി നമജ്ജം ഹോതി മജ്ജവണ്ണം മജ്ജഗന്ധം മജ്ജരസം, തം പിവതീ’’തി (പാചി॰ ൩൨൮) വുത്തത്താ ആഹ ‘‘അമജ്ജം മജ്ജവണ്ണ’’ന്തിആദി. അരിട്ഠം നാമ ആമലകഫലരസാദീഹി കതോ ആസവവിസേസോ. ലോണസോവീരകം നാമ അട്ഠകഥായം –
1586. ‘‘Anāpatti namajjaṃ hoti majjavaṇṇaṃ majjagandhaṃ majjarasaṃ, taṃ pivatī’’ti (pāci. 328) vuttattā āha ‘‘amajjaṃ majjavaṇṇa’’ntiādi. Ariṭṭhaṃ nāma āmalakaphalarasādīhi kato āsavaviseso. Loṇasovīrakaṃ nāma aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘ഹരീതകാമലകവിഭീതകകസാവേ, സബ്ബധഞ്ഞാനി, സബ്ബഅപരണ്ണാനി, സത്തന്നമ്പി ധഞ്ഞാനം ഓദനം, കദലിഫലാദീനി സബ്ബഫലാനി, വേത്തകേതകഖജ്ജൂരികളീരാദയോ സബ്ബകളീരേ, മച്ഛമംസഖണ്ഡാനി, അനേകാനി ച മധുഫാണിതസിന്ധവലോണതികടുകാദീനി ഭേസജ്ജാനി പക്ഖിപിത്വാ കുമ്ഭിമുഖം ലിമ്പിത്വാ ഏകം വാ ദ്വേ വാ തീണി വാ സംവച്ഛരാനി ഠപേന്തി, തം പരിപച്ചിത്വാ ജമ്ബുരസവണ്ണം ഹോതി. വാതകാസകുട്ഠപണ്ഡുഭഗന്ദലാദീനഞ്ച സിനിദ്ധഭോജനഭുത്താനഞ്ച ഉത്തരപാനം ഭത്തജീരണകഭേസജ്ജം താദിസം നത്ഥി. തം പനേതം ഭിക്ഖൂനം പച്ഛാഭത്തമ്പി വട്ടതി, ഗിലാനാനം പാകതികമേവ. അഗിലാനാനം പന ഉദകസമ്ഭിന്നം പാനപരിഭോഗേനാ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൯൨) –
‘‘Harītakāmalakavibhītakakasāve, sabbadhaññāni, sabbaaparaṇṇāni, sattannampi dhaññānaṃ odanaṃ, kadaliphalādīni sabbaphalāni, vettaketakakhajjūrikaḷīrādayo sabbakaḷīre, macchamaṃsakhaṇḍāni, anekāni ca madhuphāṇitasindhavaloṇatikaṭukādīni bhesajjāni pakkhipitvā kumbhimukhaṃ limpitvā ekaṃ vā dve vā tīṇi vā saṃvaccharāni ṭhapenti, taṃ paripaccitvā jamburasavaṇṇaṃ hoti. Vātakāsakuṭṭhapaṇḍubhagandalādīnañca siniddhabhojanabhuttānañca uttarapānaṃ bhattajīraṇakabhesajjaṃ tādisaṃ natthi. Taṃ panetaṃ bhikkhūnaṃ pacchābhattampi vaṭṭati, gilānānaṃ pākatikameva. Agilānānaṃ pana udakasambhinnaṃ pānaparibhogenā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.192) –
വിഭാവിതോ ഭേസജ്ജവിസേസോ. സുത്തം നാമ അനേകേഹി ഭേസജ്ജേഹി അഭിസങ്ഖതോ അമജ്ജഭൂതോ ആസവവിസേസോ.
Vibhāvito bhesajjaviseso. Suttaṃ nāma anekehi bhesajjehi abhisaṅkhato amajjabhūto āsavaviseso.
൧൫൮൭. വാസഗാഹാപനത്ഥായാതി സുഗന്ധിഭാവഗാഹാപനത്ഥം. ഈസകന്തി മജ്ജവണ്ണഗന്ധരസാ യഥാ ന പഞ്ഞായന്തി, ഏവം അപ്പമത്തകം. യഥാഹ ‘‘അനതിക്ഖിത്തമജ്ജേയേവ അനാപത്തി. യം പന അതിക്ഖിത്തമജ്ജം ഹോതി, യത്ഥ മജ്ജസ്സ വണ്ണഗന്ധരസാ പഞ്ഞായന്തി, തസ്മിം ആപത്തിയേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൯). സൂപാദീനം തു പാകേതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന മംസപാകാദയോ സങ്ഗഹിതാ. യഥാഹ ‘‘സൂപസമ്പാകേ മംസസമ്പാകേ തേലസമ്പാകേ’’തി (പാചി॰ ൩൨൮).
1587.Vāsagāhāpanatthāyāti sugandhibhāvagāhāpanatthaṃ. Īsakanti majjavaṇṇagandharasā yathā na paññāyanti, evaṃ appamattakaṃ. Yathāha ‘‘anatikkhittamajjeyeva anāpatti. Yaṃ pana atikkhittamajjaṃ hoti, yattha majjassa vaṇṇagandharasā paññāyanti, tasmiṃ āpattiyevā’’ti (pāci. aṭṭha. 329). Sūpādīnaṃ tu pāketi ettha ādi-saddena maṃsapākādayo saṅgahitā. Yathāha ‘‘sūpasampāke maṃsasampāke telasampāke’’ti (pāci. 328).
൧൫൮൮. വത്ഥുഅജാനനാ അചിത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. യഥാഹ ‘‘വത്ഥുഅജാനനതായ ചേത്ഥ അചിത്തകതാ വേദിതബ്ബാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൯). വത്ഥുഅജാനനതാ ച നാമ ‘‘മജ്ജ’’ന്തി അജാനനഭാവോ. ഇദന്തി ഇദം സിക്ഖാപദം. ച-സദ്ദേന അഞ്ഞാനി ച ഗിരഗ്ഗസമജ്ജാദിസിക്ഖാപദാനി സമുച്ചിനോതി. അകുസലേനേവാതി അകുസലചിത്തേനേവ. പാനതോതി പാതബ്ബതോ. ലോകവജ്ജകന്തി സാധുലോകേന വജ്ജേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ലോകവജ്ജമേവ ലോകവജ്ജകം.
1588. Vatthuajānanā acittanti sambandho. Yathāha ‘‘vatthuajānanatāya cettha acittakatā veditabbā’’ti (pāci. aṭṭha. 329). Vatthuajānanatā ca nāma ‘‘majja’’nti ajānanabhāvo. Idanti idaṃ sikkhāpadaṃ. Ca-saddena aññāni ca giraggasamajjādisikkhāpadāni samuccinoti. Akusalenevāti akusalacitteneva. Pānatoti pātabbato. Lokavajjakanti sādhulokena vajjetabbanti attho. Lokavajjameva lokavajjakaṃ.
നനു ചേത്ഥ വത്ഥുഅജാനനതായ അചിത്തകത്തേ തംവത്ഥുഅജാനനം കുസലാബ്യാകതചിത്തസമങ്ഗിനോപി സമ്ഭവതി, കസ്മാ ‘‘അകുസലേനേവ പാനതോ ലോകവജ്ജക’’ന്തി വുത്തന്തി? വുച്ചതേ – യസ്മാ അമജ്ജസഞ്ഞായ പിവതോ, മജ്ജസഞ്ഞായ ച പിവതോ മജ്ജം വത്ഥുനിയാമേന കിലേസുപ്പത്തിയാവ പച്ചയോ ഹോതി, യഥാ മജ്ജം പീതം അജാനന്തസ്സാപി അകുസലാനമേവ പച്ചയോ ഹോതി, ന കുസലാനം, തഥാ അജ്ഝോഹരണകാലേപി വത്ഥുനിയാമേന അകുസലസ്സേവ പച്ചയോ ഹോതീതി കത്വാ വുത്തം ‘‘അകുസലേനേവ പാനതോ ലോകവജ്ജക’’ന്തി. യഥാ തം നിളിനിജാതകേ (ജാ॰ ൨.൧൮.൧ ആദയോ; ജാ॰ അട്ഠ॰ ൫.൧൮.൧ ആദയോ) ഭേസജ്ജസഞ്ഞായ ഇത്ഥിയാ മഗ്ഗേ അങ്ഗജാതം പവേസേന്തസ്സ കുമാരസ്സ ‘‘ഇത്ഥീ’’തി വാ ‘‘തസ്സാ മഗ്ഗേ മേഥുനം പടിസേവാമീ’’തി വാ സഞ്ഞായ അഭാവേപി കാമരാഗുപ്പത്തിയാ സീലാദിഗുണപരിഹാനി വത്ഥുനിയാമതോ ച അഹോസി, ഏവമിധാപി ദട്ഠബ്ബോ.
Nanu cettha vatthuajānanatāya acittakatte taṃvatthuajānanaṃ kusalābyākatacittasamaṅginopi sambhavati, kasmā ‘‘akusaleneva pānato lokavajjaka’’nti vuttanti? Vuccate – yasmā amajjasaññāya pivato, majjasaññāya ca pivato majjaṃ vatthuniyāmena kilesuppattiyāva paccayo hoti, yathā majjaṃ pītaṃ ajānantassāpi akusalānameva paccayo hoti, na kusalānaṃ, tathā ajjhoharaṇakālepi vatthuniyāmena akusalasseva paccayo hotīti katvā vuttaṃ ‘‘akusaleneva pānato lokavajjaka’’nti. Yathā taṃ niḷinijātake (jā. 2.18.1 ādayo; jā. aṭṭha. 5.18.1 ādayo) bhesajjasaññāya itthiyā magge aṅgajātaṃ pavesentassa kumārassa ‘‘itthī’’ti vā ‘‘tassā magge methunaṃ paṭisevāmī’’ti vā saññāya abhāvepi kāmarāguppattiyā sīlādiguṇaparihāni vatthuniyāmato ca ahosi, evamidhāpi daṭṭhabbo.
കേചി പന ‘‘അകുസലേനേവ പാനതോ’’തി ഇദം ഇമസ്സ സിക്ഖാപദസ്സ സചിത്തകപക്ഖം സന്ധായ വുത്തം, അഞ്ഞഥാ പാണാതിപാതാദീസുപി അതിപ്പസങ്ഗോതി മഞ്ഞമാനാ ബഹുകാരണം, നിയമനഞ്ച ദസ്സേസും. വിനയട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൯), പന ഖുദ്ദകപാഠട്ഠകഥായം (ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ സിക്ഖാപദവണ്ണനാ), വിഭങ്ഗട്ഠകഥാദീസു ച ‘‘തിചിത്ത’’ന്തി അവത്വാ ‘‘അകുസലചിത്ത’’മിച്ചേവ വുത്തത്താ, സിക്ഖാപദസ്സ സാമഞ്ഞലക്ഖണം ദസ്സേന്തേന പക്ഖന്തരലക്ഖണദസ്സനസ്സ അയുത്തത്താ ച അട്ഠകഥാസു യഥാരുതവസേനേവ അത്ഥഗ്ഗഹണേ ച കസ്സചി വിരോധസ്സ അസമ്ഭവതോ സചിത്തകപക്ഖമേവ സന്ധായ അകുസലചിത്തതാ, ലോകവജ്ജതാ ചേത്ഥ ന വത്തബ്ബാ. ‘‘വത്ഥും ജാനിത്വാപി അജാനിത്വാപി മജ്ജം പിവതോ ഭിക്ഖുസ്സ പാചിത്തിയം. സാമണേരസ്സ പന ജാനിത്വാവ പിവതോ സീലഭേദോ, ന അജാനിത്വാ’’തി (മാഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൮ അത്ഥതോ സമാനം) യം വുത്തം, തത്ഥ കാരണം മഗ്ഗിതബ്ബം. സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ ബുദ്ധാനമേവ വിസയത്താ ന തം മഗ്ഗിതബ്ബം, യഥാപഞ്ഞത്തേയേവ വത്തിതബ്ബം. ഇദം പന സിക്ഖാപദം അകുസലചിത്തം, സുഖോപേക്ഖാവേദനാനം വസേന ദുവേദനഞ്ച ഹോതി. വിനയട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൨൯), പന മാതികട്ഠകഥായഞ്ച (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ സുരാപാനസിക്ഖാപദവണ്ണനാ) ‘‘തിവേദന’’ന്തി പാഠോ ദിസ്സതി, ഖുദ്ദകപാഠവണ്ണനായ (ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ സിക്ഖാപദവണ്ണനാ), വിഭങ്ഗട്ഠകഥാദീസു (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൭൦൩ ആദയോ) ച ‘‘സുഖമജ്ഝത്തവേദനാവസേന ദുവേദന’’ന്തി ച ‘‘ലോഭമോഹമൂലവസേന ദ്വിമൂലക’’ന്തി ച വുത്തത്താ സോ ‘‘പമാദപാഠോ’’തി ഗഹേതബ്ബോ.
Keci pana ‘‘akusaleneva pānato’’ti idaṃ imassa sikkhāpadassa sacittakapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ, aññathā pāṇātipātādīsupi atippasaṅgoti maññamānā bahukāraṇaṃ, niyamanañca dassesuṃ. Vinayaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 329), pana khuddakapāṭhaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. sikkhāpadavaṇṇanā), vibhaṅgaṭṭhakathādīsu ca ‘‘ticitta’’nti avatvā ‘‘akusalacitta’’micceva vuttattā, sikkhāpadassa sāmaññalakkhaṇaṃ dassentena pakkhantaralakkhaṇadassanassa ayuttattā ca aṭṭhakathāsu yathārutavaseneva atthaggahaṇe ca kassaci virodhassa asambhavato sacittakapakkhameva sandhāya akusalacittatā, lokavajjatā cettha na vattabbā. ‘‘Vatthuṃ jānitvāpi ajānitvāpi majjaṃ pivato bhikkhussa pācittiyaṃ. Sāmaṇerassa pana jānitvāva pivato sīlabhedo, na ajānitvā’’ti (māhāva. aṭṭha. 108 atthato samānaṃ) yaṃ vuttaṃ, tattha kāraṇaṃ maggitabbaṃ. Sikkhāpadapaññattiyā buddhānameva visayattā na taṃ maggitabbaṃ, yathāpaññatteyeva vattitabbaṃ. Idaṃ pana sikkhāpadaṃ akusalacittaṃ, sukhopekkhāvedanānaṃ vasena duvedanañca hoti. Vinayaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 329), pana mātikaṭṭhakathāyañca (kaṅkhā. aṭṭha. surāpānasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘tivedana’’nti pāṭho dissati, khuddakapāṭhavaṇṇanāya (khu. pā. aṭṭha. sikkhāpadavaṇṇanā), vibhaṅgaṭṭhakathādīsu (vibha. aṭṭha. 703 ādayo) ca ‘‘sukhamajjhattavedanāvasena duvedana’’nti ca ‘‘lobhamohamūlavasena dvimūlaka’’nti ca vuttattā so ‘‘pamādapāṭho’’ti gahetabbo.
സുരാപാനകഥാവണ്ണനാ.
Surāpānakathāvaṇṇanā.
൧൫൮൯. യേന കേനചി അങ്ഗേനാതി അങ്ഗുലിആദിനാ യേന കേനചി സരീരാവയവേന. ഹസാധിപ്പായിനോതി ഹസേ അധിപ്പായോ ഹസാധിപ്പായോ, സോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി വിഗ്ഗഹോ, തസ്സ, ഇമിനാ കീളാധിപ്പായരഹിതസ്സ അനാപത്തിം ബ്യതിരേകതോ ദീപേതി. വക്ഖതി ച ‘‘അനാപത്തി നഹസാധിപ്പായസ്സാ’’തി. ഫുസതോ ഫുസന്തസ്സ.
1589.Yenakenaci aṅgenāti aṅguliādinā yena kenaci sarīrāvayavena. Hasādhippāyinoti hase adhippāyo hasādhippāyo, so etassa atthīti viggaho, tassa, iminā kīḷādhippāyarahitassa anāpattiṃ byatirekato dīpeti. Vakkhati ca ‘‘anāpatti nahasādhippāyassā’’ti. Phusato phusantassa.
൧൫൯൦. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു ഉപസമ്പന്നാനുപസമ്പന്നേസു. കായപടിബദ്ധാദികേ നയേതി ‘‘കായേന കായപടിബദ്ധം ആമസതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തിഏവമാദിനാ (പാചി॰ ൩൩൨) ദസ്സിതേ നയേ. അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തീണി ദുക്കടാനി വുത്താനീതി ആഹ ‘‘തഥേവാനുപസമ്പന്നേ, ദീപിതം തികദുക്കട’’ന്തി. ഏത്ഥ ച ‘‘തഥേവാ’’തി ഇമിനാ ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയസ്സ വുത്തഭാവോ ദീപിതോ ഹോതി. യഥാ ഉപസമ്പന്നേ തികപാചിത്തിയം ദീപിതം, തഥേവ അനുപസമ്പന്നേ തികദുക്കടം ദീപിതന്തി യോജനാ.
1590.Sabbatthāti sabbesu upasampannānupasampannesu. Kāyapaṭibaddhādike nayeti ‘‘kāyena kāyapaṭibaddhaṃ āmasati, āpatti dukkaṭassā’’tievamādinā (pāci. 332) dassite naye. Anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi dukkaṭāni vuttānīti āha ‘‘tathevānupasampanne, dīpitaṃ tikadukkaṭa’’nti. Ettha ca ‘‘tathevā’’ti iminā upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikapācittiyassa vuttabhāvo dīpito hoti. Yathā upasampanne tikapācittiyaṃ dīpitaṃ, tatheva anupasampanne tikadukkaṭaṃ dīpitanti yojanā.
൧൫൯൧. ഏത്ഥ…പേ॰… ഭിക്ഖുനീതി ഏത്ഥ ഭിക്ഖുപി ഭിക്ഖുനിയാ അനുപസമ്പന്നട്ഠാനേ ഠിതോതി വേദിതബ്ബോ.
1591.Ettha…pe… bhikkhunīti ettha bhikkhupi bhikkhuniyā anupasampannaṭṭhāne ṭhitoti veditabbo.
൧൫൯൨. നഹസാധിപ്പായസ്സ ഫുസതോതി ഹസാധിപ്പായം വിനാ വന്ദനാദീസു പാദാദിസരീരാവയവേന പരം ഫുസന്തസ്സ. കിച്ചേ സതീതി പിട്ഠിപരികമ്മാദികിച്ചേ സതി.
1592.Nahasādhippāyassa phusatoti hasādhippāyaṃ vinā vandanādīsu pādādisarīrāvayavena paraṃ phusantassa. Kicce satīti piṭṭhiparikammādikicce sati.
അങ്ഗുലിപതോദകകഥാവണ്ണനാ.
Aṅgulipatodakakathāvaṇṇanā.
൧൫൯൩. ജലേതി ഏത്ഥ ‘‘ഉപരിഗോപ്ഫകേ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘ഉപരിഗോപ്ഫകേ ഉദകേ’’തി (പാചി॰ ൩൩൭). നിമുജ്ജനാദീനന്തി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ഉമ്മുജ്ജനപ്ലവനാനി ഗഹിതാനി. യഥാഹ ‘‘ഉപരിഗോപ്ഫകേ ഉദകേ ഹസാധിപ്പായോ നിമുജ്ജതി വാ ഉമ്മുജ്ജതി വാ പലവതി വാ’’തി (പാചി॰ ൩൩൭). ‘‘കേവല’’ന്തി ഇമിനാ നഹാനാദികിച്ചേന ഓതരന്തസ്സ അനാപത്തീതി ദീപേതി.
1593.Jaleti ettha ‘‘uparigopphake’’ti seso. Yathāha ‘‘uparigopphake udake’’ti (pāci. 337). Nimujjanādīnanti ettha ādi-saddena ummujjanaplavanāni gahitāni. Yathāha ‘‘uparigopphake udake hasādhippāyo nimujjati vā ummujjati vā palavati vā’’ti (pāci. 337). ‘‘Kevala’’nti iminā nahānādikiccena otarantassa anāpattīti dīpeti.
൧൫൯൪. ഉപരിഗോപ്ഫകേ ജലേതി ഗോപ്ഫകാനം ഉപരിഭാഗപ്പമാണേ ജലേ. നിമുജ്ജേയ്യപി വാതി അന്തോജലം പവിസന്തോ നിമുജ്ജേയ്യ വാ. തരേയ്യ വാതി പ്ലവേയ്യ വാ.
1594.Uparigopphake jaleti gopphakānaṃ uparibhāgappamāṇe jale. Nimujjeyyapi vāti antojalaṃ pavisanto nimujjeyya vā. Tareyya vāti plaveyya vā.
൧൫൯൫-൬. അന്തോയേവോദകേ നിമുജ്ജിത്വാന ഗച്ഛതോ തസ്സ ഹത്ഥപാദപയോഗേഹി പാചിത്തിം പരിദീപയേതി യോജനാ.
1595-6. Antoyevodake nimujjitvāna gacchato tassa hatthapādapayogehi pācittiṃ paridīpayeti yojanā.
൧൫൯൭. ഹത്ഥാദിസകലസരീരാവയവം സങ്ഗണ്ഹിതും ‘‘യേന യേനാ’’തി അനിയമാമേഡിതമാഹ. ജലം തരതോ ഭിക്ഖുനോ യേന യേന പന അങ്ഗേന തരണം ഹോതീതി യോജനാ.
1597. Hatthādisakalasarīrāvayavaṃ saṅgaṇhituṃ ‘‘yena yenā’’ti aniyamāmeḍitamāha. Jalaṃ tarato bhikkhuno yena yena pana aṅgena taraṇaṃ hotīti yojanā.
൧൫൯൮. തരുതോ വാപീതി രുക്ഖതോപി വാ. തികപാചിത്തിയന്തി ഉദകേ ഹസധമ്മേ ഹസധമ്മസഞ്ഞിവേമതികഅഹസധമ്മസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയം. ‘‘തികദുക്കട’’ന്തി പാഠോ ദിസ്സതി, ‘‘ഉദകേ അഹസധമ്മേ ഹസധമ്മസഞ്ഞീ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ഉദകേ അഹസധമ്മേ വേമതികോ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൩൮) വത്വാ ‘‘ഉദകേ അഹസധമ്മേ അഹസധമ്മസഞ്ഞീ, അനാപത്തീ’’തി (പാചി॰ ൩൩൮) തതിയവികപ്പേ പാളിയം അനാപത്തി വുത്താതി സോ പമാദപാഠോ, ‘‘ദ്വികദുക്കട’’ന്തി പാഠോയേവ ഗഹേതബ്ബോ.
1598.Taruto vāpīti rukkhatopi vā. Tikapācittiyanti udake hasadhamme hasadhammasaññivematikaahasadhammasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ. ‘‘Tikadukkaṭa’’nti pāṭho dissati, ‘‘udake ahasadhamme hasadhammasaññī, āpatti dukkaṭassa. Udake ahasadhamme vematiko, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 338) vatvā ‘‘udake ahasadhamme ahasadhammasaññī, anāpattī’’ti (pāci. 338) tatiyavikappe pāḷiyaṃ anāpatti vuttāti so pamādapāṭho, ‘‘dvikadukkaṭa’’nti pāṭhoyeva gahetabbo.
൧൫൯൯. നാവം തീരേ ഉസ്സാരേന്തോപി വാതി സമ്ബന്ധോ. ഉസ്സാരേന്തോതി തീരമാരോപേന്തോ. ‘‘കീളതീ’’തി ഇദം ‘‘പാജേന്തോ’’തി ഇമിനാപി യോജേതബ്ബം.
1599. Nāvaṃ tīre ussārentopi vāti sambandho. Ussārentoti tīramāropento. ‘‘Kīḷatī’’ti idaṃ ‘‘pājento’’ti imināpi yojetabbaṃ.
൧൬൦൦. കഥലായ വാതി ഖുദ്ദകകപാലികായ വാ. ഉദകന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഭാജനഗതം വാ’’തി സേസോ. ‘‘ഭാജനഗതം ഉദകം വാ’’തി (പാചി॰ ൩൩൮) ഹി പദഭാജനേ വുത്തം.
1600.Kathalāya vāti khuddakakapālikāya vā. Udakanti ettha ‘‘bhājanagataṃ vā’’ti seso. ‘‘Bhājanagataṃ udakaṃ vā’’ti (pāci. 338) hi padabhājane vuttaṃ.
൧൬൦൧. കഞ്ചികം വാതി ധഞ്ഞരസം വാ. അപി-സദ്ദോ ‘‘ഖീരം വാ തക്കം വാ രജനം വാ പസ്സാവം വാ’’തി (പാചി॰ ൩൩൮) പാളിയം ആഗതേ സമ്പിണ്ഡേതി. ചിക്ഖല്ലം വാപീതി ഉദകകദ്ദമം വാ. ഏത്ഥ വിസേസജോതകേന അപി-സദ്ദേന ‘‘അപിച ഉപരിഗോപ്ഫകേ വുത്താനി ഉമ്മുജ്ജനാദീനി ഠപേത്വാ അഞ്ഞേന യേന കേനചി ആകാരേന ഉദകം ഓതരിത്വാ വാ അനോതരിത്വാ വാ യത്ഥ കത്ഥചി ഠിതം ഉദകം അന്തമസോ ബിന്ദും ഗഹേത്വാ ഖിപനകീളായപി കീളന്തസ്സ ദുക്കടമേവാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൩൬) അട്ഠകഥാഗതം വിനിച്ഛയവിസേസം സമ്പിണ്ഡേതി. വിക്ഖിപന്തി വിക്ഖിപിത്വാ.
1601.Kañcikaṃvāti dhaññarasaṃ vā. Api-saddo ‘‘khīraṃ vā takkaṃ vā rajanaṃ vā passāvaṃ vā’’ti (pāci. 338) pāḷiyaṃ āgate sampiṇḍeti. Cikkhallaṃ vāpīti udakakaddamaṃ vā. Ettha visesajotakena api-saddena ‘‘apica uparigopphake vuttāni ummujjanādīni ṭhapetvā aññena yena kenaci ākārena udakaṃ otaritvā vā anotaritvā vā yattha katthaci ṭhitaṃ udakaṃ antamaso binduṃ gahetvā khipanakīḷāyapi kīḷantassa dukkaṭamevā’’ti (pāci. aṭṭha. 336) aṭṭhakathāgataṃ vinicchayavisesaṃ sampiṇḍeti. Vikkhipanti vikkhipitvā.
൧൬൦൨. സതി കിച്ചേ ജലം വിഗാഹിത്വാ നിമുജ്ജനാദികം കരോന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. കിച്ചം നാമ നഹാനാദികം.
1602. Sati kicce jalaṃ vigāhitvā nimujjanādikaṃ karontassa anāpattīti yojanā. Kiccaṃ nāma nahānādikaṃ.
൧൬൦൩. അനന്തരസ്സാതി അങ്ഗുലിപതോദകസിക്ഖാപദസ്സ. വിസേസോവ വിസേസതാ, കോചി വിസേസോ നത്ഥീതി അത്ഥോ.
1603.Anantarassāti aṅgulipatodakasikkhāpadassa. Visesova visesatā, koci viseso natthīti attho.
ഹസധമ്മകഥാവണ്ണനാ.
Hasadhammakathāvaṇṇanā.
൧൬൦൪-൫. യോ ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുനാ പഞ്ഞത്തേന വുച്ചമാനോ അസ്സ വചനം അകത്തുകാമതായ ആദരം പന സചേ ന കരോതി, തസ്സ തസ്മിം അനാദരിയേ പാചിത്തിയമുദീരയേതി യോജനാ, ഇമിനാ വാക്യേന പുഗ്ഗലാനാദരമൂലകം പാചിത്തിയം വുത്തം. യഥാഹ ‘‘അനാദരിയം നാമ ദ്വേ അനാദരിയാനി പുഗ്ഗലാനാദരിയഞ്ച ധമ്മാനാദരിയഞ്ചാ’’തി (പാചി॰ ൩൪൨), ‘‘പുഗ്ഗലാനാദരിയം നാമ ഉപസമ്പന്നേന പഞ്ഞത്തേന വുച്ചമാനോ ‘അയം ഉക്ഖിത്തകോ വാ വമ്ഭിതോ വാ ഗരഹിതോ വാ ഇമസ്സ വചനം അകതം ഭവിസ്സതീ’തി അനാദരിയം കരോതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൪൨) ച.
1604-5. Yo bhikkhu bhikkhunā paññattena vuccamāno assa vacanaṃ akattukāmatāya ādaraṃ pana sace na karoti, tassa tasmiṃ anādariye pācittiyamudīrayeti yojanā, iminā vākyena puggalānādaramūlakaṃ pācittiyaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘anādariyaṃ nāma dve anādariyāni puggalānādariyañca dhammānādariyañcā’’ti (pāci. 342), ‘‘puggalānādariyaṃ nāma upasampannena paññattena vuccamāno ‘ayaṃ ukkhittako vā vambhito vā garahito vā imassa vacanaṃ akataṃ bhavissatī’ti anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 342) ca.
ധമ്മമേവ വാ അസിക്ഖിതുകാമോ യോ ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുനാ പഞ്ഞത്തേന വുച്ചമാനോ അസ്സ വചനം അകത്തുകാമതായ ആദരം പന സചേ ന കരോതി, തസ്സ തസ്മിം അനാദരിയേ പാചിത്തിയമുദീരയേതി യോജനാ, ഇമിനാ ധമ്മാനാദരിയമൂലകം പാചിത്തിയം വുത്തം. യഥാഹ ‘‘ധമ്മാനാദരിയം നാമ ഉപസമ്പന്നേന പഞ്ഞത്തേന വുച്ചമാനോ കഥായം നസ്സേയ്യ വാ വിനസ്സേയ്യ വാ അന്തരധായേയ്യ വാ, തം നസിക്ഖിതുകാമോ അനാദരിയം കരോതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൪൨). അനാദരിയേതി നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മം.
Dhammameva vā asikkhitukāmo yo bhikkhu bhikkhunā paññattena vuccamāno assa vacanaṃ akattukāmatāya ādaraṃ pana sace na karoti, tassa tasmiṃ anādariye pācittiyamudīrayeti yojanā, iminā dhammānādariyamūlakaṃ pācittiyaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘dhammānādariyaṃ nāma upasampannena paññattena vuccamāno kathāyaṃ nasseyya vā vinasseyya vā antaradhāyeyya vā, taṃ nasikkhitukāmo anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 342). Anādariyeti nimittatthe bhummaṃ.
൧൬൦൬. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ അനാദരിയം കരോതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൪൩) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. തികാതീതേനാതി ലോകത്തികമതിക്കന്തേന. അനുപസമ്പന്നാനാദരേ തികദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം.
1606.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī anādariyaṃ karoti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 343) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Tikātītenāti lokattikamatikkantena. Anupasampannānādare tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ.
൧൬൦൭. സുത്തേനേവാഭിധമ്മേനാതി ഏത്ഥ ഏവകാരോ ‘‘ദുക്കട’’ന്തി ഇമിനാ യോജേതബ്ബോ. ‘‘സുത്തേന അഭിധമ്മേനാ’’തി പദദ്വയേന അഭേദോപചാരതോ സുത്താഭിധമ്മാഗതോ പരിയത്തിധമ്മോ വുത്തോ. അപഞ്ഞത്തേനാതി പഞ്ഞത്തസങ്ഖാതവിനയതോ അഞ്ഞത്താ അപഞ്ഞത്തേന. ‘‘അപഞ്ഞത്തേനാ’’തി ഇദം ‘‘സുത്തേന അഭിധമ്മേനാ’’തി പദദ്വയവിസേസനം. ഭിക്ഖുനാ വുത്തസ്സ തസ്മിം ഭിക്ഖുമ്ഹി വാ ധമ്മേ വാ അനാദരം കരോതോ ദുക്കടമേവ. സാമണേരേന ഉഭയേനപി പഞ്ഞത്തേന വാ അപഞ്ഞത്തേന വാ വുത്തസ്സ തസ്മിം സാമണേരേ വാ പഞ്ഞത്തേ വാ അപഞ്ഞത്തേ വാ ധമ്മേ അനാദരം കരോതോ ഭിക്ഖുസ്സ ദുക്കടമേവാതി യോജനാ.
1607.Suttenevābhidhammenāti ettha evakāro ‘‘dukkaṭa’’nti iminā yojetabbo. ‘‘Suttenaabhidhammenā’’ti padadvayena abhedopacārato suttābhidhammāgato pariyattidhammo vutto. Apaññattenāti paññattasaṅkhātavinayato aññattā apaññattena. ‘‘Apaññattenā’’ti idaṃ ‘‘suttena abhidhammenā’’ti padadvayavisesanaṃ. Bhikkhunā vuttassa tasmiṃ bhikkhumhi vā dhamme vā anādaraṃ karoto dukkaṭameva. Sāmaṇerena ubhayenapi paññattena vā apaññattena vā vuttassa tasmiṃ sāmaṇere vā paññatte vā apaññatte vā dhamme anādaraṃ karoto bhikkhussa dukkaṭamevāti yojanā.
൧൬൦൮. ദോസോതി പാചിത്തിയദുക്കടസങ്ഖാതോ കോചി ദോസോ.
1608.Dosoti pācittiyadukkaṭasaṅkhāto koci doso.
൧൬൦൯. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം ആചരിയാനം ഗാഹേ. ഗാരയ്ഹോ ആചരിയുഗ്ഗഹോ നേവ ഗഹേതബ്ബോതി യോജനാ. ഗാരയ്ഹോ ആചരിയുഗ്ഗഹോതി ഏത്ഥ ‘‘യസ്മാ ഉച്ഛുരസോ സത്താഹകാലികോ, തസ്സ കസടോ യാവജീവികോ, ദ്വിന്നംയേവ സമവായോ ഉച്ഛുയട്ഠി, തസ്മാ വികാലേ ഉച്ഛുയട്ഠിം ഖാദിതും വട്ടതി ഗുളഹരീതകേ വിയാ’’തി ഏവമാദികോ സമ്പതി നിബ്ബത്തോ ഗാരയ്ഹാചരിയവാദോ. കതരോ പന ഗഹേതബ്ബോതി? പവേണിയാ ആഗതോ ആചരിയുഗ്ഗഹോവ ഗഹേതബ്ബോ.
1609.Etthāti imasmiṃ ācariyānaṃ gāhe. Gārayho ācariyuggaho neva gahetabboti yojanā. Gārayho ācariyuggahoti ettha ‘‘yasmā ucchuraso sattāhakāliko, tassa kasaṭo yāvajīviko, dvinnaṃyeva samavāyo ucchuyaṭṭhi, tasmā vikāle ucchuyaṭṭhiṃ khādituṃ vaṭṭati guḷaharītake viyā’’ti evamādiko sampati nibbatto gārayhācariyavādo. Kataro pana gahetabboti? Paveṇiyā āgato ācariyuggahova gahetabbo.
കുരുന്ദിയം പന ‘‘ലോകവജ്ജേ ആചരിയുഗ്ഗഹോ ന വട്ടതി, പണ്ണത്തിവജ്ജേ പന വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൪൪) വുത്തം. മഹാപച്ചരിയം ‘‘സുത്തം, സുത്താനുലോമഞ്ച ഉഗ്ഗഹിതകാനംയേവ ആചരിയാനം ഉഗ്ഗഹോ പമാണം, അജാനന്താനം കഥാ അപ്പമാണ’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൪൪) വുത്തം. ‘‘തം സബ്ബം പവേണിയാ ആഗതേ സമോധാനം ഗച്ഛതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൪൪) അട്ഠകഥായം വുത്തം. ഏത്ഥ ലോകവജ്ജേ ആചരിയുഗ്ഗഹോ ന വട്ടതീതി ലോകവജ്ജസിക്ഖാപദേ ആപത്തിട്ഠാനേ യോ ആചരിയവാദോ, സോ ന ഗഹേതബ്ബോ, ലോകവജ്ജമതിക്കമിത്വാ ‘‘ഇദം അമ്ഹാകം ആചരിയുഗ്ഗഹോ’’തി വദന്തസ്സ ഉഗ്ഗഹോ ന വട്ടതീതി അധിപ്പായോ. സുത്താനുലോമം നാമ അട്ഠകഥാ. പവേണിയാ ആഗതേ സമോധാനം ഗച്ഛതീതി ‘‘പവേണിയാ ആഗതോ ആചരിയുഗ്ഗഹോവ ഗഹേതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൪൪) ഏവം വുത്തേ മഹാഅട്ഠകഥാവാദേയേവ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതീതി അധിപ്പായോ.
Kurundiyaṃ pana ‘‘lokavajje ācariyuggaho na vaṭṭati, paṇṇattivajje pana vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 344) vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ ‘‘suttaṃ, suttānulomañca uggahitakānaṃyeva ācariyānaṃ uggaho pamāṇaṃ, ajānantānaṃ kathā appamāṇa’’nti (pāci. aṭṭha. 344) vuttaṃ. ‘‘Taṃ sabbaṃ paveṇiyā āgate samodhānaṃ gacchatī’’ti (pāci. aṭṭha. 344) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ettha lokavajje ācariyuggaho na vaṭṭatīti lokavajjasikkhāpade āpattiṭṭhāne yo ācariyavādo, so na gahetabbo, lokavajjamatikkamitvā ‘‘idaṃ amhākaṃ ācariyuggaho’’ti vadantassa uggaho na vaṭṭatīti adhippāyo. Suttānulomaṃ nāma aṭṭhakathā. Paveṇiyā āgate samodhānaṃ gacchatīti ‘‘paveṇiyā āgato ācariyuggahova gahetabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 344) evaṃ vutte mahāaṭṭhakathāvādeyeva saṅgahaṃ gacchatīti adhippāyo.
അനാദരിയകഥാവണ്ണനാ.
Anādariyakathāvaṇṇanā.
൧൬൧൦-൧. ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ഭിക്ഖും ഭിംസാപേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൩൪൬) മാതികാവചനതോ ഭയസഞ്ജനനത്ഥായാതി ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി സേസോ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘ഇതരസ്സ തു ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി. രൂപാദിന്തി രൂപസദ്ദഗന്ധാദിം. ഉപസംഹരേതി ഉപട്ഠപേതി , ദസ്സേതീതി വുത്തം ഹോതി. ഭയാനകം കഥന്തി ചോരകന്താരാദികഥം. യഥാഹ ‘‘ചോരകന്താരം വാ വാളകന്താരം വാ പിസാചകന്താരം വാ ആചിക്ഖതീ’’തി (പാചി॰ ൩൪൮). പരസന്തികേതി ഏത്ഥ ‘‘പരോ’’തി വുത്തനയേന ലബ്ഭമാനോ ഉപസമ്പന്നോ ഗഹേതബ്ബോ.
1610-1. ‘‘Yo pana bhikkhu bhikkhuṃ bhiṃsāpeyya, pācittiya’’nti (pāci. 346) mātikāvacanato bhayasañjananatthāyāti ettha ‘‘bhikkhussā’’ti seso. Teneva vakkhati ‘‘itarassa tu bhikkhussā’’ti. Rūpādinti rūpasaddagandhādiṃ. Upasaṃhareti upaṭṭhapeti , dassetīti vuttaṃ hoti. Bhayānakaṃ kathanti corakantārādikathaṃ. Yathāha ‘‘corakantāraṃ vā vāḷakantāraṃ vā pisācakantāraṃ vā ācikkhatī’’ti (pāci. 348). Parasantiketi ettha ‘‘paro’’ti vuttanayena labbhamāno upasampanno gahetabbo.
ദിസ്വാ വാതി ഉപട്ഠാപിതം തം രൂപാദിം ദിസ്വാ വാ. സുത്വാ വാതി തം ഭയാനകം കഥം സുത്വാ വാ. യസ്സ ഭയദസ്സനത്ഥായ തം ഉപട്ഠാപേസി, സോ ഭായതു വാ മാ വാ ഭായതു. ഇതരസ്സാതി തദുപട്ഠാപകസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ. തങ്ഖണേതി ഉപട്ഠാപിതക്ഖണേ.
Disvā vāti upaṭṭhāpitaṃ taṃ rūpādiṃ disvā vā. Sutvā vāti taṃ bhayānakaṃ kathaṃ sutvā vā. Yassa bhayadassanatthāya taṃ upaṭṭhāpesi, so bhāyatu vā mā vā bhāyatu. Itarassāti tadupaṭṭhāpakassa bhikkhussa. Taṅkhaṇeti upaṭṭhāpitakkhaṇe.
൧൬൧൨. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ ഭിംസാപേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൩൪൮) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. തികദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം. ‘‘അനുപസമ്പന്നം ഭിംസാപേതുകാമോ’’തിആദികേ ദുക്കടവാരേ അനുപസമ്പന്നഗ്ഗഹണേന ഗിഹിനോപി സങ്ഗയ്ഹമാനത്താ ‘‘സാമണേരം ഗഹട്ഠം വാ’’തി ആഹ. സാമണേരം…പേ॰… ഭിക്ഖുനോ തഥേവ ഭിംസാപേന്തസ്സ തികദുക്കടം വുത്തന്തി യോജനാ.
1612.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī bhiṃsāpeti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 348) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. ‘‘Anupasampannaṃ bhiṃsāpetukāmo’’tiādike dukkaṭavāre anupasampannaggahaṇena gihinopi saṅgayhamānattā ‘‘sāmaṇeraṃ gahaṭṭhaṃ vā’’ti āha. Sāmaṇeraṃ…pe… bhikkhuno tatheva bhiṃsāpentassa tikadukkaṭaṃ vuttanti yojanā.
ഭിംസാപനകഥാവണ്ണനാ.
Bhiṃsāpanakathāvaṇṇanā.
൧൬൧൪. ജോതിന്തി അഗ്ഗിം. തപ്പേതുകാമോതി വിസിബ്ബേതുകാമോ. ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഭിക്ഖൂ പദീപേപി ജോതികേപി ജന്താഘരേപി കുക്കുച്ചായന്തീ’’തി (പാചി॰ ൩൫൨) ഉപ്പന്നവത്ഥുമ്ഹി ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ തഥാരൂപപച്ചയാ ജോതിം സമാദഹിതും സമാദഹാപേതു’’ന്തി (പാചി॰ ൩൫൨) വുത്തത്താ ഏത്ഥ ‘‘തഥാരൂപം പച്ചയ’’ന്തി ഇമിനാ പദീപുജ്ജലനഞ്ച പത്തപചനസരീരസേദനാദികമ്മഞ്ച ജന്താഘരവത്തഞ്ച ഗഹേതബ്ബം. ഏത്ഥ ച ജോതികേപീതി പത്തപചനസേദനകമ്മാദീസു ജോതികരണേതി അത്ഥോ.
1614.Jotinti aggiṃ. Tappetukāmoti visibbetukāmo. ‘‘Tena kho pana samayena bhikkhū padīpepi jotikepi jantāgharepi kukkuccāyantī’’ti (pāci. 352) uppannavatthumhi ‘‘anujānāmi bhikkhave tathārūpapaccayā jotiṃ samādahituṃ samādahāpetu’’nti (pāci. 352) vuttattā ettha ‘‘tathārūpaṃ paccaya’’nti iminā padīpujjalanañca pattapacanasarīrasedanādikammañca jantāgharavattañca gahetabbaṃ. Ettha ca jotikepīti pattapacanasedanakammādīsu jotikaraṇeti attho.
൧൬൧൫. സയംസമാദഹന്തസ്സാതി അത്തനാ ജാലേന്തസ്സ.
1615.Sayaṃsamādahantassāti attanā jālentassa.
൧൬൧൬. ജാലാപേന്തസ്സ …പേ॰… ദുക്കടന്തി ആണത്തിയാ ആപജ്ജിതബ്ബം ദുക്കടം സന്ധായാഹ. ആണത്തിയാ ജലിതേ ആപജ്ജിതബ്ബാപത്തി ‘‘ജാലുട്ഠാനേ പനാപത്തി, പാചിത്തി പരികിത്തിതാ’’തി അനുവത്തമാനത്താ സിദ്ധാതി വിസും ന വുത്താ.
1616.Jālāpentassa…pe… dukkaṭanti āṇattiyā āpajjitabbaṃ dukkaṭaṃ sandhāyāha. Āṇattiyā jalite āpajjitabbāpatti ‘‘jāluṭṭhāne panāpatti, pācitti parikittitā’’ti anuvattamānattā siddhāti visuṃ na vuttā.
൧൬൧൭. ഗിലാനസ്സാതി ‘‘ഗിലാനോ നാമ യസ്സ വിനാ അഗ്ഗിനാ ന ഫാസു ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൩൫൪) വുത്തസ്സ ഗിലാനസ്സ. അവിജ്ഝാതം അലാതം ഉക്ഖിപന്തസ്സാതി ഗഹണേന ഭട്ഠം അനിബ്ബുതാലാതം അഗ്ഗിനോ സമീപം കരോന്തസ്സ, യഥാഠാനേ ഠപേന്തസ്സാതി വുത്തം ഹോതി.
1617.Gilānassāti ‘‘gilāno nāma yassa vinā agginā na phāsu hotī’’ti (pāci. 354) vuttassa gilānassa. Avijjhātaṃ alātaṃ ukkhipantassāti gahaṇena bhaṭṭhaṃ anibbutālātaṃ aggino samīpaṃ karontassa, yathāṭhāne ṭhapentassāti vuttaṃ hoti.
൧൬൧൮-൯. വിജ്ഝാതം അലാതന്തി നിബ്ബുതാലാതം. യഥാവത്ഥുകം പാചിത്തിയന്തി വുത്തം ഹോതി. അഞ്ഞേന വാ കതം വിസിബ്ബേന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. വിസിബ്ബേന്തസ്സാതി തപ്പേന്തസ്സ. അങ്ഗാരന്തി വീതച്ചികം അങ്ഗാരം. പദീപുജ്ജലനാദികേതി ആദി-സദ്ദേന ‘‘ജോതികേ ജന്താഘരേ തഥാരൂപപച്ചയാ’’തി (പാചി॰ ൩൫൨) ആഗതം സങ്ഗണ്ഹാതി. ഏത്ഥ ച തഥാരൂപപച്ചയാതി ഠപേത്വാ പദീപാദീനി അഞ്ഞേനപി തഥാരൂപേന പച്ചയേന.
1618-9.Vijjhātaṃ alātanti nibbutālātaṃ. Yathāvatthukaṃ pācittiyanti vuttaṃ hoti. Aññena vā kataṃ visibbentassa anāpattīti yojanā. Visibbentassāti tappentassa. Aṅgāranti vītaccikaṃ aṅgāraṃ. Padīpujjalanādiketi ādi-saddena ‘‘jotike jantāghare tathārūpapaccayā’’ti (pāci. 352) āgataṃ saṅgaṇhāti. Ettha ca tathārūpapaccayāti ṭhapetvā padīpādīni aññenapi tathārūpena paccayena.
ജോതിസമാദഹനകഥാവണ്ണനാ.
Jotisamādahanakathāvaṇṇanā.
൧൬൨൦-൧. മജ്ഝിമേ ദേസേതി ജമ്ബുദീപേ യത്ഥ ബോധിമണ്ഡലം ഹോതി, തസ്മിം നവയോജനസതാവട്ടേ മജ്ഝിമമണ്ഡലേ, ഇമിനാ ഇദം സിക്ഖാപദം തത്ഥേവ ദേസോദിസ്സകതായ നിയതന്തി ദസ്സേതി. തേനേവ വക്ഖതി അനാപത്തിവാരേ ‘‘പച്ചന്തിമേപി വാ ദേസേ’’തി. ചുണ്ണന്തി സിരീസചുണ്ണാദികം ചുണ്ണം. അഭിസങ്ഖരതോതി പടിയാദേന്തസ്സ.
1620-1.Majjhime deseti jambudīpe yattha bodhimaṇḍalaṃ hoti, tasmiṃ navayojanasatāvaṭṭe majjhimamaṇḍale, iminā idaṃ sikkhāpadaṃ tattheva desodissakatāya niyatanti dasseti. Teneva vakkhati anāpattivāre ‘‘paccantimepi vā dese’’ti. Cuṇṇanti sirīsacuṇṇādikaṃ cuṇṇaṃ. Abhisaṅkharatoti paṭiyādentassa.
൧൬൨൨-൩. ‘‘മാസേ ഊനസഞ്ഞിനോ’’തി പദച്ഛേദോ. അതിരേകദ്ധമാസേ ഊനസഞ്ഞിനോ വാ അതിരേകദ്ധമാസേ വിമതിസ്സ വാ ദുക്കടന്തി യോജനാ. അതിരേകദ്ധമാസേ ന്ഹായന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. സമയേസു ച ന്ഹായന്തസ്സ അനാപത്തീതി ഏത്ഥ ‘‘ഉണ്ഹസമയോ പരിളാഹസമയോ ഗിലാനസമയോ കമ്മസമയോ അദ്ധാനഗമനസമയോ വാതവുട്ഠിസമയോ’’തി (പാചി॰ ൩൬൩) ദസ്സിതേസു ഛസു സമയേസു അഞ്ഞതരേ സമ്പത്തേ സമയേ സതിം പച്ചുപട്ഠപേത്വാ ഊനമാസേപി നഹായന്തസ്സ അനാപത്തീതി അത്ഥോ.
1622-3. ‘‘Māse ūnasaññino’’ti padacchedo. Atirekaddhamāse ūnasaññino vā atirekaddhamāse vimatissa vā dukkaṭanti yojanā. Atirekaddhamāse nhāyantassa anāpattīti yojanā. Samayesu ca nhāyantassa anāpattīti ettha ‘‘uṇhasamayo pariḷāhasamayo gilānasamayo kammasamayo addhānagamanasamayo vātavuṭṭhisamayo’’ti (pāci. 363) dassitesu chasu samayesu aññatare sampatte samaye satiṃ paccupaṭṭhapetvā ūnamāsepi nahāyantassa anāpattīti attho.
തത്ഥ ജേട്ഠമാസോ ച ആസാള്ഹിമാസസ്സ പുരിമപക്ഖോ ചാതി ദിയഡ്ഢമാസോ ഉണ്ഹസമയോ നാമ. യഥാഹ ‘‘ഉണ്ഹസമയോ നാമ ദിയഡ്ഢോ മാസോ സേസോ ഗിമ്ഹാന’’ന്തി (പാചി॰ ൩൬൪), വസ്സാനസ്സ പഠമോ മാസോ പരിളാഹസമയോ നാമ. യഥാഹ ‘‘പരിളാഹസമയോ നാമ വസ്സാനസ്സ പഠമോ മാസോ’’തി (പാചി॰ ൩൬൪). ‘‘യസ്സ വിനാ നഹാനാ ന ഫാസു ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൩൬൪) വുത്തോ സമയോ ഗിലാനസമയോ നാമ. ‘‘അന്തമസോ പരിവേണമ്പി സമ്മട്ഠം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൩൬൪) വുത്തോ കമ്മസമയോ നാമ. ‘‘അദ്ധയോജനം ഗച്ഛിസ്സാമീ’തി നഹായിതബ്ബ’’ന്തി (പാചി॰ ൩൬൪) വുത്തോ അദ്ധാനഗമനസമയോ നാമ. ‘‘ഭിക്ഖൂ സരജേന വാതേന ഓകിണ്ണാ ഹോന്തി, ദ്വേ വാ തീണി വാ ഉദകഫുസിതാനി കായേ പതിതാനി ഹോന്തീ’’തി (പാചി॰ ൩൬൪) വുത്തോ വാതവുട്ഠിസമയോ നാമ.
Tattha jeṭṭhamāso ca āsāḷhimāsassa purimapakkho cāti diyaḍḍhamāso uṇhasamayo nāma. Yathāha ‘‘uṇhasamayo nāma diyaḍḍho māso seso gimhāna’’nti (pāci. 364), vassānassa paṭhamo māso pariḷāhasamayo nāma. Yathāha ‘‘pariḷāhasamayo nāma vassānassa paṭhamo māso’’ti (pāci. 364). ‘‘Yassa vinā nahānā na phāsu hotī’’ti (pāci. 364) vutto samayo gilānasamayo nāma. ‘‘Antamaso pariveṇampi sammaṭṭhaṃ hotī’’ti (pāci. 364) vutto kammasamayo nāma. ‘‘Addhayojanaṃ gacchissāmī’ti nahāyitabba’’nti (pāci. 364) vutto addhānagamanasamayo nāma. ‘‘Bhikkhū sarajena vātena okiṇṇā honti, dve vā tīṇi vā udakaphusitāni kāye patitāni hontī’’ti (pāci. 364) vutto vātavuṭṭhisamayo nāma.
നദീപാരം ഗച്ഛതോപി ഊനകദ്ധമാസേ ന്ഹായന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. വാലികം ഉക്കിരിത്വാനാതി ഏത്ഥ സുക്ഖായ നദിയാ വാലികം ഉക്കിരിത്വാ. കതാവാടേസുപി ഊനകദ്ധമാസേ ന്ഹായന്തസ്സപി അനാപത്തീതി. ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ‘‘ന്ഹായന്തസ്സ അനാപത്തീ’’തി ഇദം പച്ചാമസതി.
Nadīpāraṃ gacchatopi ūnakaddhamāse nhāyantassa anāpattīti yojanā. Vālikaṃ ukkiritvānāti ettha sukkhāya nadiyā vālikaṃ ukkiritvā. Katāvāṭesupi ūnakaddhamāse nhāyantassapi anāpattīti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘nhāyantassa anāpattī’’ti idaṃ paccāmasati.
൧൬൨൪. പച്ചന്തിമേപി വാ ദേസേതി ജമ്ബുദീപേ യഥാവുത്തമജ്ഝിമദേസതോ ബഹി പച്ചന്തിമേസു ജനപദേസു, ഖുദ്ദകേസു ച ദീപേസു. സബ്ബേസന്തി ലദ്ധസമയാനം, അലദ്ധസമയാനഞ്ച സബ്ബേസം ഭിക്ഖൂനം. ആപദാസൂതി ഭമരഅനുബന്ധാദിആപദാസു. യഥാഹ ‘‘ഭമരാദീഹി അനുബദ്ധസ്സ ഉദകേ നിമുജ്ജിതും വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൬). കായചിത്തസമുട്ഠാനം ഏളകലോമസമുട്ഠാനം നാമ.
1624.Paccantimepi vā deseti jambudīpe yathāvuttamajjhimadesato bahi paccantimesu janapadesu, khuddakesu ca dīpesu. Sabbesanti laddhasamayānaṃ, aladdhasamayānañca sabbesaṃ bhikkhūnaṃ. Āpadāsūti bhamaraanubandhādiāpadāsu. Yathāha ‘‘bhamarādīhi anubaddhassa udake nimujjituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 366). Kāyacittasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ nāma.
ന്ഹാനകഥാവണ്ണനാ.
Nhānakathāvaṇṇanā.
൧൬൨൫-൭. ‘‘നവം നാമ അകതകപ്പം വുച്ചതീ’’തി (പാചി॰ ൩൬൯) പാളിവചനതോ ച ‘‘പടിലദ്ധനവചീവരേനാതി അത്ഥോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൮) അട്ഠകഥാവചനതോ ച ചീവരന്തി ഏത്ഥ ‘‘നവ’’ന്തി സേസോ. കപ്പിയം ബിന്ദും അദത്വാ നവം ചീവരം ഭിക്ഖു പരിഭുഞ്ജതി, തസ്സേവം പരിഭുഞ്ജതോ പാചിത്തീതി സമ്ബന്ധോ. ഛന്നന്തി ഖോമാദീനം, നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം. അഞ്ഞതരം നവം ചീവരന്തി നിദ്ധാരേതബ്ബം. യത്ഥ കത്ഥചീതി ‘‘ചതൂസു വാ കോണേസു തീസു വാ ദ്വീസു വാ ഏകസ്മിം വാ കോണേ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൮) അട്ഠകഥാവചനതോ ചീവരകോണേസു യത്ഥ കത്ഥചി.
1625-7. ‘‘Navaṃ nāma akatakappaṃ vuccatī’’ti (pāci. 369) pāḷivacanato ca ‘‘paṭiladdhanavacīvarenāti attho’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāvacanato ca cīvaranti ettha ‘‘nava’’nti seso. Kappiyaṃ binduṃ adatvā navaṃ cīvaraṃ bhikkhu paribhuñjati, tassevaṃ paribhuñjato pācittīti sambandho. Channanti khomādīnaṃ, niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Aññataraṃ navaṃ cīvaranti niddhāretabbaṃ. Yattha katthacīti ‘‘catūsu vā koṇesu tīsu vā dvīsu vā ekasmiṃ vā koṇe’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāvacanato cīvarakoṇesu yattha katthaci.
കംസനീലേനാതി ചമ്മകാരനീലേന. ചമ്മകാരനീലം നാമ പകതിനീലം. ഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘ചമ്മകാരാ ഉദകേ തിഫലം, അയോഗൂഥഞ്ച പക്ഖിപിത്വാ ചമ്മം കാളം കരോന്തി, തം ചമ്മകാരനീല’’ന്തി വുത്തം. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘അയോമലം ലോഹമലം, ഏതം കംസനീലം നാമാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൮) വുത്തം. പത്തനീലേന വാതി ‘‘യോ കോചി നീലവണ്ണോ പണ്ണരസോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൮) അട്ഠകഥായ വുത്തേന നീലപണ്ണരസേന. യേന കേനചി കാളേനാതി അങ്ഗാരജല്ലികാദീസു അഞ്ഞതരേന യേന കേനചി കാളവണ്ണേന. ‘‘കദ്ദമോ നാമ ഓദകോ വുച്ചതീ’’തി (പാചി॰ ൩൬൯) വുത്തത്താ കദ്ദമേനാതി ഉദകാനുകദ്ദമസുക്ഖകദ്ദമാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി.
Kaṃsanīlenāti cammakāranīlena. Cammakāranīlaṃ nāma pakatinīlaṃ. Gaṇṭhipade pana ‘‘cammakārā udake tiphalaṃ, ayogūthañca pakkhipitvā cammaṃ kāḷaṃ karonti, taṃ cammakāranīla’’nti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘ayomalaṃ lohamalaṃ, etaṃ kaṃsanīlaṃ nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 368) vuttaṃ. Pattanīlena vāti ‘‘yo koci nīlavaṇṇo paṇṇaraso’’ti (pāci. aṭṭha. 368) aṭṭhakathāya vuttena nīlapaṇṇarasena. Yena kenaci kāḷenāti aṅgārajallikādīsu aññatarena yena kenaci kāḷavaṇṇena. ‘‘Kaddamo nāma odako vuccatī’’ti (pāci. 369) vuttattā kaddamenāti udakānukaddamasukkhakaddamādiṃ saṅgaṇhāti.
‘‘മങ്ഗുലസ്സ പിട്ഠിപ്പമാണകം മയൂരസ്സ അക്ഖിപ്പമാണക’’ന്തി യഥാക്കമേന യോജനാ.
‘‘Maṅgulassa piṭṭhippamāṇakaṃ mayūrassa akkhippamāṇaka’’nti yathākkamena yojanā.
൧൬൨൮. ‘‘പാളികപ്പോ കണ്ണികാകപ്പോ’’തി യോജനാ, മുത്താവലി വിയ പാളിം കത്വാ അപ്പിതകപ്പോ ച കണ്ണികാകാരേന അപ്പിതകപ്പോ ചാതി അത്ഥോ. കത്ഥചീതി ഏത്ഥ ‘‘യഥാവുത്തപ്പദേസേ’’തി സേസോ. ‘‘ചതൂസു വാ കോണേസു തീസു വാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൬൮) വുത്തത്താ ‘‘അനേകം വാ’’തി ആഹ. വട്ടമേവ വട്ടകം, ഇമിനാ അഞ്ഞം വികാരം ന വട്ടതീതി ദസ്സേതി. യഥാഹ ‘‘ഠപേത്വാ ഏകം വട്ടബിന്ദും അഞ്ഞേന കേനചിപി വികാരേന കപ്പോ ന കാതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ ൩൬൮).
1628. ‘‘Pāḷikappo kaṇṇikākappo’’ti yojanā, muttāvali viya pāḷiṃ katvā appitakappo ca kaṇṇikākārena appitakappo cāti attho. Katthacīti ettha ‘‘yathāvuttappadese’’ti seso. ‘‘Catūsu vā koṇesu tīsu vā’’ti (pāci. aṭṭha. 368) vuttattā ‘‘anekaṃ vā’’ti āha. Vaṭṭameva vaṭṭakaṃ, iminā aññaṃ vikāraṃ na vaṭṭatīti dasseti. Yathāha ‘‘ṭhapetvā ekaṃ vaṭṭabinduṃ aññena kenacipi vikārena kappo na kātabbo’’ti (pāci. 368).
൧൬൨൯. ‘‘അനാപത്തി പകാസിതാ’’തി ഇദം ‘‘വിമതിസ്സചാ’’തി ഏത്ഥ ച-സദ്ദേന സമുച്ചിതം ‘‘ആദിന്നേ ആദിന്നസഞ്ഞിനോ’’തി തതിയവികപ്പം സന്ധായ വുത്തം. യഥാഹ ‘‘ആദിന്നേ ആദിന്നസഞ്ഞീ, അനാപത്തീ’’തി.
1629.‘‘Anāpatti pakāsitā’’ti idaṃ ‘‘vimatissacā’’ti ettha ca-saddena samuccitaṃ ‘‘ādinne ādinnasaññino’’ti tatiyavikappaṃ sandhāya vuttaṃ. Yathāha ‘‘ādinne ādinnasaññī, anāpattī’’ti.
൧൬൩൦. ‘‘കപ്പേ നട്ഠേപി വാ’’തിആദീഹി ച യോജേതബ്ബം. പി-സദ്ദേന ‘‘കപ്പകതോകാസേ ജിണ്ണേ’’തി ഇദം സമ്പിണ്ഡേതി. യഥാഹ ‘‘കപ്പകതോകാസോ ജിണ്ണോ ഹോതീ’’തി. തേന കപ്പകതേനാതി സഹത്ഥേ കരണവചനം. സംസിബ്ബിതേസൂതി ഏത്ഥ ‘‘അകപ്പകതേസൂ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘കപ്പകതേന അകപ്പകതം സംസിബ്ബിതം ഹോതീ’’തി. നിവാസനപാരുപനം ക്രിയം. കപ്പബിന്ദുഅനാദാനം അക്രിയം.
1630.‘‘Kappe naṭṭhepi vā’’tiādīhi ca yojetabbaṃ. Pi-saddena ‘‘kappakatokāse jiṇṇe’’ti idaṃ sampiṇḍeti. Yathāha ‘‘kappakatokāso jiṇṇo hotī’’ti. Tena kappakatenāti sahatthe karaṇavacanaṃ. Saṃsibbitesūti ettha ‘‘akappakatesū’’ti seso. Yathāha ‘‘kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’ti. Nivāsanapārupanaṃ kriyaṃ. Kappabinduanādānaṃ akriyaṃ.
ദുബ്ബണ്ണകരണകഥാവണ്ണനാ.
Dubbaṇṇakaraṇakathāvaṇṇanā.
൧൬൩൧-൪. ‘‘വികപ്പനാ നാമ ദ്വേ വികപ്പനാ സമ്മുഖാവികപ്പനാ ച പരമ്മുഖാവികപ്പനാ ചാ’’തി (പാചി॰ ൩൭൪) വുത്തത്താ ‘‘വികപ്പനാ ദുവേ’’തിആദിമാഹ. ഇതീതി നിദസ്സനേ, ഏവന്തി അത്ഥോ. കഥം സമ്മുഖാവികപ്പനാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സമ്മുഖായ…പേ॰… നിദ്ദിസേ’’തി. ഏകസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘ബ്യത്തസ്സാ’’തി സേസോ. ഇധ ബ്യത്തോ നാമ വികപ്പനപച്ചുദ്ധാരണവിധിം ജാനന്തോ.
1631-4. ‘‘Vikappanā nāma dve vikappanā sammukhāvikappanā ca parammukhāvikappanā cā’’ti (pāci. 374) vuttattā ‘‘vikappanā duve’’tiādimāha. Itīti nidassane, evanti attho. Kathaṃ sammukhāvikappanā hotīti āha ‘‘sammukhāya…pe… niddise’’ti. Ekassāti ettha ‘‘byattassā’’ti seso. Idha byatto nāma vikappanapaccuddhāraṇavidhiṃ jānanto.
യഥാവചനയോഗതോതി ‘‘ഇമം ചീവര’ന്തി വാ, ‘ഇമാനി ചീവരാനീ’തി വാ, ‘ഏതം ചീവര’ന്തി വാ, ‘ഏതാനി ചീവരാനീ’തി വാ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൪൬൯) അട്ഠകഥായ വുത്തം അനതിക്കമ്മ, വചനസമ്ബന്ധക്കമേനാതി അത്ഥോ. തദേകദേസസരൂപം ദസ്സേതി ‘‘ഇമം ചീവര’’ന്തി.
Yathāvacanayogatoti ‘‘imaṃ cīvara’nti vā, ‘imāni cīvarānī’ti vā, ‘etaṃ cīvara’nti vā, ‘etāni cīvarānī’ti vā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) aṭṭhakathāya vuttaṃ anatikkamma, vacanasambandhakkamenāti attho. Tadekadesasarūpaṃ dasseti ‘‘imaṃ cīvara’’nti.
‘‘അപച്ചുദ്ധടതോ’’തി ഇമിനാ ‘‘ന കപ്പതീ’’തി ഏതസ്സ ഹേതും ദസ്സേതി.
‘‘Apaccuddhaṭato’’ti iminā ‘‘na kappatī’’ti etassa hetuṃ dasseti.
൧൬൩൫. ‘‘സന്തക’’മിച്ചാദി പച്ചുദ്ധരണപ്പകാരോ. യഥാപച്ചയം കരോഹീതി തുയ്ഹം രുച്ചനകം കരോഹീതി അത്ഥോ.
1635.‘‘Santaka’’miccādi paccuddharaṇappakāro. Yathāpaccayaṃ karohīti tuyhaṃ ruccanakaṃ karohīti attho.
൧൬൩൬. സമ്മുഖാവികപ്പന്തരം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘അപരാ സമ്മുഖാ വുത്താ’’തിആദി. അത്തനാ അഭിരുചിതസ്സ യസ്സ കസ്സചി നാമം ഗഹേത്വാതി യോജനാ. സഹധമ്മിനന്തി ഏത്ഥ ‘‘പഞ്ചന്ന’’ന്തി സേസോ, നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം.
1636. Sammukhāvikappantaraṃ dassetumāha ‘‘aparā sammukhā vuttā’’tiādi. Attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṃ gahetvāti yojanā. Sahadhamminanti ettha ‘‘pañcanna’’nti seso, niddhāraṇe sāmivacanaṃ.
൧൬൩൯. ഏവന്തി വക്ഖമാനാപേക്ഖം. അപി-സദ്ദോ പന സദ്ദസ്സത്ഥേ.
1639.Evanti vakkhamānāpekkhaṃ. Api-saddo pana saddassatthe.
൧൬൪൦. മിത്തോതി ദള്ഹമിത്തോ, ‘‘തേന വത്തബ്ബം ‘കോ തേ മിത്തോ വാ സന്ദിട്ഠോ വാ’’തി (പാചി॰ ൩൭൪) വചനതോ ഇദം ഉപലക്ഖണം. പുന തേനപി ഭിക്ഖുനാ വത്തബ്ബന്തി യോജനാ.
1640.Mittoti daḷhamitto, ‘‘tena vattabbaṃ ‘ko te mitto vā sandiṭṭho vā’’ti (pāci. 374) vacanato idaṃ upalakkhaṇaṃ. Puna tenapi bhikkhunā vattabbanti yojanā.
൧൬൪൧-൨. ‘‘അഹം തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദമ്മീ’തി വാ…പേ॰… ‘തിസ്സായ സാമണേരിയാ ദമ്മീ’തി വാ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൪൬൯) സേസഅട്ഠകഥാപാഠേന ‘‘ഇദ’’മിച്ചാദിപാഠോ യോജേതബ്ബോ.
1641-2. ‘‘Ahaṃ tissassa bhikkhuno dammī’ti vā…pe… ‘tissāya sāmaṇeriyā dammī’ti vā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) sesaaṭṭhakathāpāṭhena ‘‘ida’’miccādipāṭho yojetabbo.
൧൬൪൩. ദ്വീസൂതി നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം, ഏത്ഥ ‘‘വികപ്പനാസൂ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി.
1643.Dvīsūti niddhāraṇe bhummaṃ, ettha ‘‘vikappanāsū’’ti pakaraṇato labbhati.
൧൬൪൪-൫. ഇധ പന ഇമസ്മിം സാസനേ യേന പന ഭിക്ഖുനാ സഹ ചീവരസാമികേന തം വിനയകമ്മം കതം, തസ്സ അവിസ്സാസേന വിസ്സാസഭാവം വിനാ സോ വിനയകമ്മകതോ ഭിക്ഖു തം ചീവരം പരിഭുഞ്ജേയ്യ, തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പാചിത്തീതി യോജനാ. ഛന്ദാനുരക്ഖനത്ഥം ‘‘വിനയംകമ്മ’’ന്തി അനുസ്സാരാഗമോ വേദിതബ്ബോ, വിനയകമ്മന്തി അത്ഥോ. തം ചീവരം അധിട്ഠഹന്തസ്സ വാ വിസ്സജ്ജന്തസ്സ വാ ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1644-5.Idhapana imasmiṃ sāsane yena pana bhikkhunā saha cīvarasāmikena taṃ vinayakammaṃ kataṃ, tassa avissāsena vissāsabhāvaṃ vinā so vinayakammakato bhikkhu taṃ cīvaraṃ paribhuñjeyya, tassa bhikkhuno pācittīti yojanā. Chandānurakkhanatthaṃ ‘‘vinayaṃkamma’’nti anussārāgamo veditabbo, vinayakammanti attho. Taṃ cīvaraṃ adhiṭṭhahantassa vā vissajjantassa vā dukkaṭanti yojanā.
൧൬൪൬. പച്ചുദ്ധാരകവത്ഥേസൂതി പച്ചുദ്ധടവത്ഥേസു. അപച്ചുദ്ധാരസഞ്ഞിനോതി അപച്ചുദ്ധടസഞ്ഞിനോ. തത്ഥാതി അപച്ചുദ്ധടവത്ഥേസു. വേമതികസ്സാതി ‘‘പച്ചുദ്ധടാനി നു ഖോ മയാ, അപച്ചുദ്ധടാനീ’’തി സംസയാപന്നസ്സ.
1646.Paccuddhārakavatthesūti paccuddhaṭavatthesu. Apaccuddhārasaññinoti apaccuddhaṭasaññino. Tatthāti apaccuddhaṭavatthesu. Vematikassāti ‘‘paccuddhaṭāni nu kho mayā, apaccuddhaṭānī’’ti saṃsayāpannassa.
൧൬൪൭. പച്ചുദ്ധാരണസഞ്ഞിസ്സാതി പച്ചുദ്ധടമിദന്തി സഞ്ഞിസ്സ. വിസ്സാസാതി യസ്സ വാ ചീവരം വികപ്പേസി, തേന അപച്ചുദ്ധടമ്പി തസ്സ വിസ്സാസാ പരിഭുഞ്ജതോ ച. യഥാഹ ‘‘തസ്സ വാ വിസ്സസന്തോ പരിഭുഞ്ജതീ’’തി (പാചി॰ ൩൭൬).
1647.Paccuddhāraṇasaññissāti paccuddhaṭamidanti saññissa. Vissāsāti yassa vā cīvaraṃ vikappesi, tena apaccuddhaṭampi tassa vissāsā paribhuñjato ca. Yathāha ‘‘tassa vā vissasanto paribhuñjatī’’ti (pāci. 376).
വികപ്പനകഥാവണ്ണനാ.
Vikappanakathāvaṇṇanā.
൧൬൪൮-൯. ‘‘പത്തോ നാമ ദ്വേ പത്താ അയോപത്തോ മത്തികാപത്തോ’’തി (പാചി॰ ൩൭൯) ജാതിയാ കപ്പിയപത്താനം വുത്തത്താ ആഹ ‘‘അധിട്ഠാനുപഗം പത്ത’’ന്തി. താദിസന്തി അധിട്ഠാനുപഗം. സൂചിഘരം നാമ സസൂചികം വാ അസൂചികം വാ. കായബന്ധനം നാമ പട്ടികാ വാ സൂകരന്തകം വാ. നിസീദനം നാമ സദസം വുച്ചതി.
1648-9. ‘‘Patto nāma dve pattā ayopatto mattikāpatto’’ti (pāci. 379) jātiyā kappiyapattānaṃ vuttattā āha ‘‘adhiṭṭhānupagaṃ patta’’nti. Tādisanti adhiṭṭhānupagaṃ. Sūcigharaṃ nāma sasūcikaṃ vā asūcikaṃ vā. Kāyabandhanaṃ nāma paṭṭikā vā sūkarantakaṃ vā. Nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccati.
‘‘പത്തം വാ’’തിആദീഹി ഉപയോഗന്തപദേഹി ‘‘അപനേത്വാ നിധേന്തസ്സാ’’തി പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. നിധേന്തസ്സാതി ഏതസ്സ ‘‘ഹസാപേക്ഖസ്സാ’’തി വിസേസനം. യഥാഹ ‘‘ഹസാപേക്ഖോപീതി കീളാധിപ്പായോ’’തി (പാചി॰ ൩൭൯). ‘‘കേവല’’ന്തി ഇമിനാ ദുന്നിക്ഖിത്തസ്സ പടിസാമനാധിപ്പായാദിഅഞ്ഞാധിപ്പായാഭാവം ദീപേതി. വക്ഖതി ച ‘‘ദുന്നിക്ഖിത്തമനാപത്തി, പടിസാമയതോ പനാ’’തി.
‘‘Pattaṃ vā’’tiādīhi upayogantapadehi ‘‘apanetvā nidhentassā’’ti paccekaṃ yojetabbaṃ. Nidhentassāti etassa ‘‘hasāpekkhassā’’ti visesanaṃ. Yathāha ‘‘hasāpekkhopīti kīḷādhippāyo’’ti (pāci. 379). ‘‘Kevala’’nti iminā dunnikkhittassa paṭisāmanādhippāyādiaññādhippāyābhāvaṃ dīpeti. Vakkhati ca ‘‘dunnikkhittamanāpatti, paṭisāmayato panā’’ti.
൧൬൫൦. തേനാപീതി ആണത്തേന. തസ്സാതി ആണാപകസ്സ. തികദുക്കടം വുത്തന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം വുത്തം, ഇമിനാ ച ഉപസമ്പന്നസന്തകേ തികപാചിത്തിയന്തി ഇദഞ്ച വുത്തമേവ ഹോതി.
1650.Tenāpīti āṇattena. Tassāti āṇāpakassa. Tikadukkaṭaṃ vuttanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ vuttaṃ, iminā ca upasampannasantake tikapācittiyanti idañca vuttameva hoti.
൧൬൫൧. അഞ്ഞന്തി പാളിയം അനാഗതം പത്തത്ഥവികാദിപരിക്ഖാരം.
1651.Aññanti pāḷiyaṃ anāgataṃ pattatthavikādiparikkhāraṃ.
൧൬൫൨. സബ്ബേസൂതി പാളിയം ആഗതേസു ച അനാഗതേസു ച സബ്ബേസു പരിക്ഖാരേസു.
1652.Sabbesūti pāḷiyaṃ āgatesu ca anāgatesu ca sabbesu parikkhāresu.
൧൬൫൩. ധമ്മകഥം കത്വാതി ‘‘സമണേന നാമ അനിഹിതപരിക്ഖാരേന ഭവിതും ന വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൭൭) അട്ഠകഥാഗതനയേന ധമ്മകഥം കത്വാ. അനിഹിതപരിക്ഖാരേനാതി അപ്പടിസാമിതപരിക്ഖാരേന. നിധേതി ചേ, തഥാ അനാപത്തീതി യോജനാ. അവിഹേസേതുകാമസ്സാതി വിഹേസാധിപ്പായരഹിതസ്സ. അകീളസ്സാതി കീളാധിപ്പായരഹിതസ്സ കേവലം വത്തസീസേന ‘‘പടിസാമേത്വാ ദസ്സാമീ’’തി അപനിധേന്തസ്സ.
1653.Dhammakathaṃ katvāti ‘‘samaṇena nāma anihitaparikkhārena bhavituṃ na vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 377) aṭṭhakathāgatanayena dhammakathaṃ katvā. Anihitaparikkhārenāti appaṭisāmitaparikkhārena. Nidheti ce, tathā anāpattīti yojanā. Avihesetukāmassāti vihesādhippāyarahitassa. Akīḷassāti kīḷādhippāyarahitassa kevalaṃ vattasīsena ‘‘paṭisāmetvā dassāmī’’ti apanidhentassa.
൧൬൫൪. അദിന്നാദാനസമുട്ഠാനാപത്തീനം അകുസലാദിവസേനപി സചിത്തകത്താ ആഹ ‘‘ഇദം അകുസലേനേവ സചിത്ത’’ന്തി.
1654. Adinnādānasamuṭṭhānāpattīnaṃ akusalādivasenapi sacittakattā āha ‘‘idaṃ akusaleneva sacitta’’nti.
ചീവരാപനിധാനകഥാവണ്ണനാ.
Cīvarāpanidhānakathāvaṇṇanā.
സുരാപാനവഗ്ഗോ ഛട്ഠോ.
Surāpānavaggo chaṭṭho.
൧൬൫൫. ‘‘തിരച്ഛാനഗതം പാണ’’ന്തി ഇമിനാ ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു സഞ്ചിച്ച പാണം ജീവിതാ വോരോപേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൩൮൩) ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ അധിപ്പേതം പാണം ദസ്സേതി. ആപത്തിനാനത്താഭാവാ ആഹ ‘‘മഹന്തം ഖുദ്ദകമ്പി വാ’’തി. യഥാഹ ‘‘ഇമസ്മിഞ്ച സിക്ഖാപദേ തിരച്ഛാനഗതോയേവ ‘പാണോ’തി വേദിതബ്ബോ, തം ഖുദ്ദകമ്പി മഹന്തമ്പി മാരേന്തസ്സ ആപത്തിനാനാകരണം നത്ഥി, മഹന്തേ പന ഉപക്കമമഹന്തത്താ അകുസലം മഹന്തം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮൨). ‘‘മാരേന്തസ്സ അസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ. ‘‘ഖുദ്ദകമ്പി വാ മാരേന്തസ്സാ’’തി ഇമിനാ അട്ഠകഥായം ‘‘അന്തമസോ മഞ്ചപീഠം സോധേന്തോ മങ്ഗുലബീജകേപി പാണസഞ്ഞീ നിക്കാരുണികതായ തം ഭിന്ദന്തോ അപനേതി, പാചിത്തിയം. തസ്മാ ഏവരൂപേസു ഠാനേസു കാരുഞ്ഞം ഉപട്ഠപേത്വാ അപ്പമത്തേന വത്തം കാതബ്ബ’’ന്തി വുത്തവിനിച്ഛയോപി സങ്ഗഹിതോ.
1655.‘‘Tiracchānagataṃ pāṇa’’nti iminā ‘‘yo pana bhikkhu sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyya, pācittiya’’nti (pāci. 383) imasmiṃ sikkhāpade adhippetaṃ pāṇaṃ dasseti. Āpattinānattābhāvā āha ‘‘mahantaṃ khuddakampi vā’’ti. Yathāha ‘‘imasmiñca sikkhāpade tiracchānagatoyeva ‘pāṇo’ti veditabbo, taṃ khuddakampi mahantampi mārentassa āpattinānākaraṇaṃ natthi, mahante pana upakkamamahantattā akusalaṃ mahantaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 382). ‘‘Mārentassa assā’’ti padacchedo. ‘‘Khuddakampi vā mārentassā’’ti iminā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘antamaso mañcapīṭhaṃ sodhento maṅgulabījakepi pāṇasaññī nikkāruṇikatāya taṃ bhindanto apaneti, pācittiyaṃ. Tasmā evarūpesu ṭhānesu kāruññaṃ upaṭṭhapetvā appamattena vattaṃ kātabba’’nti vuttavinicchayopi saṅgahito.
൧൬൫൬. ഉഭയത്ഥ ചാതി പാണേ വാ അപാണേ വാതി ഉഭയത്ഥാപി. അവസേസവിനിച്ഛയോ പനേത്ഥ മനുസ്സവിഗ്ഗഹേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.
1656.Ubhayatthacāti pāṇe vā apāṇe vāti ubhayatthāpi. Avasesavinicchayo panettha manussaviggahe vuttanayeneva veditabbo.
സഞ്ചിച്ചപാണകഥാവണ്ണനാ.
Sañciccapāṇakathāvaṇṇanā.
൧൬൫൮. സപ്പാണകന്തി സഹ പാണകേഹീതി സപ്പാണകം. യേ പരിഭോഗേന മരന്തി, ഏവരൂപാ ഇധ ‘‘പാണകാ’’തി അധിപ്പേതാ. അസ്സാതി ഭിക്ഖുനോ.
1658.Sappāṇakanti saha pāṇakehīti sappāṇakaṃ. Ye paribhogena maranti, evarūpā idha ‘‘pāṇakā’’ti adhippetā. Assāti bhikkhuno.
൧൬൫൯. ‘‘അവിച്ഛിജ്ജാ’’തി ഇമിനാ വിച്ഛേദേനേവ പയോഗനാനത്തം ഹോതീതി ദീപേതി. പത്തപൂരമ്പീതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദോ ബ്യതിരേകേ.
1659.‘‘Avicchijjā’’ti iminā vicchedeneva payoganānattaṃ hotīti dīpeti. Pattapūrampīti ettha pi-saddo byatireke.
൧൬൬൦-൧. അസ്സ പാചിത്തി പരിദീപിതാതി സമ്ബന്ധോ. താദിസേനാതി സപ്പാണകേന. ആവിഞ്ഛിത്വാനാതി പരിബ്ഭമിത്വാ. യാഗുയോതി ഏത്ഥ ‘‘ഉണ്ഹാ’’തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി. ഇദഞ്ച പാണീനം മാരണത്ഥം യം കിഞ്ചി ഉണ്ഹവത്ഥും സപ്പാണകേന ഉദകേന അനിബ്ബാപേതും ഉപലക്ഖണം. തം സപ്പാണകം ഉദകം. ന്ഹായതോപി വാതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദേന അട്ഠകഥായം –
1660-1. Assa pācitti paridīpitāti sambandho. Tādisenāti sappāṇakena. Āviñchitvānāti paribbhamitvā. Yāguyoti ettha ‘‘uṇhā’’ti sāmatthiyā labbhati. Idañca pāṇīnaṃ māraṇatthaṃ yaṃ kiñci uṇhavatthuṃ sappāṇakena udakena anibbāpetuṃ upalakkhaṇaṃ. Taṃ sappāṇakaṃ udakaṃ. Nhāyatopi vāti ettha pi-saddena aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘ഉദകസോണ്ഡിം വാ പോക്ഖരണിം വാ പവിസിത്വാ ബഹി നിക്ഖമനത്ഥായ വീചിം ഉട്ഠാപയതോപി. സോണ്ഡിം വാ പോക്ഖരണിം വാ സോധേന്തേഹി തതോ ഗഹിതഉദകം ഉദകേയേവ ആസിഞ്ചിതബ്ബം. സമീപമ്ഹി ഉദകേ അസതി കപ്പിയഉദകസ്സ അട്ഠ വാ ദസ വാ ഘടേ ഉദകസണ്ഠാനകപ്പദേസേ ആസിഞ്ചിത്വാ തത്ഥ ആസിഞ്ചിതബ്ബം. ‘പവട്ടിത്വാ ഉദകേ പതിസ്സതീ’തി ഉണ്ഹപാസാണേ ഉദകം നാസിഞ്ചിതബ്ബം. കപ്പിയഉദകേന പന പാസാണം നിബ്ബാപേത്വാ ആസിഞ്ചിതും വട്ടതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൮൭) –
‘‘Udakasoṇḍiṃ vā pokkharaṇiṃ vā pavisitvā bahi nikkhamanatthāya vīciṃ uṭṭhāpayatopi. Soṇḍiṃ vā pokkharaṇiṃ vā sodhentehi tato gahitaudakaṃ udakeyeva āsiñcitabbaṃ. Samīpamhi udake asati kappiyaudakassa aṭṭha vā dasa vā ghaṭe udakasaṇṭhānakappadese āsiñcitvā tattha āsiñcitabbaṃ. ‘Pavaṭṭitvā udake patissatī’ti uṇhapāsāṇe udakaṃ nāsiñcitabbaṃ. Kappiyaudakena pana pāsāṇaṃ nibbāpetvā āsiñcituṃ vaṭṭatī’’ti (pāci. aṭṭha. 387) –
വുത്തവിനിച്ഛയം സമ്പിണ്ഡേതി.
Vuttavinicchayaṃ sampiṇḍeti.
൧൬൬൨. ഉഭയത്ഥപീതി സപ്പാണകേപി അപ്പാണകേപീതി ഉഭയത്ഥേവ.
1662.Ubhayatthapīti sappāṇakepi appāṇakepīti ubhayattheva.
൧൬൬൪-൬. പാണപടിബദ്ധതായ കാരണം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘പതന’’ന്തിആദി. സലഭാദീനന്തി പടങ്ഗാദീനം . ഞത്വാതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദോ ലുത്തനിദ്ദിട്ഠോ. ഏവമുപരിപി. പദീപുജ്ജലനന്തി ഏത്ഥ ‘‘വിയാ’’തി സേസോ. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. സപ്പാണഭാവോവ സപ്പാണഭാവതാ, തം. ഭുഞ്ജതോതി ഭുഞ്ജിതബ്ബതോ.
1664-6. Pāṇapaṭibaddhatāya kāraṇaṃ dassetumāha ‘‘patana’’ntiādi. Salabhādīnanti paṭaṅgādīnaṃ . Ñatvāti ettha pi-saddo luttaniddiṭṭho. Evamuparipi. Padīpujjalananti ettha ‘‘viyā’’ti seso. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Sappāṇabhāvova sappāṇabhāvatā, taṃ. Bhuñjatoti bhuñjitabbato.
സലഭാദീനം പതനം ഞത്വാപി സുദ്ധേന ചേതസാ പദീപുജ്ജലനം വിയ സപാണഭാവം ഞത്വാപി ജലസഞ്ഞായ ഭുഞ്ജിതബ്ബതോ ഏത്ഥ പണ്ണത്തിവജ്ജതാ ഞേയ്യാതി യോജനാ.
Salabhādīnaṃ patanaṃ ñatvāpi suddhena cetasā padīpujjalanaṃ viya sapāṇabhāvaṃ ñatvāpi jalasaññāya bhuñjitabbato ettha paṇṇattivajjatā ñeyyāti yojanā.
ഏവം സന്തേ സിഞ്ചനസപ്പാണകസിക്ഖാപദാനം ഉഭിന്നമ്പി കോ വിസേസോതി ആഹ ‘‘സിഞ്ചനേ’’തിആദി. സിഞ്ചനം സിഞ്ചനസിക്ഖാപദം സിഞ്ചനേ വുത്തം സിഞ്ചനവിസയേ പഞ്ഞത്തം, ഇദം പന സപ്പാണകസിക്ഖാപദം പരിഭോഗേ വുത്തം അജ്ഝോഹാരവിസയേ പഞ്ഞത്തന്തി അയമേവ തസ്സ ചേവ അസ്സ ച വിസേസോതി യോജനാ.
Evaṃ sante siñcanasappāṇakasikkhāpadānaṃ ubhinnampi ko visesoti āha ‘‘siñcane’’tiādi. Siñcanaṃ siñcanasikkhāpadaṃ siñcane vuttaṃ siñcanavisaye paññattaṃ, idaṃ pana sappāṇakasikkhāpadaṃ paribhoge vuttaṃ ajjhohāravisaye paññattanti ayameva tassa ceva assa ca visesoti yojanā.
സപ്പാണകകഥാവണ്ണനാ.
Sappāṇakakathāvaṇṇanā.
൧൬൬൭. യഥാധമ്മന്തി യോ യസ്സ അധികരണസ്സ വൂപസമനായ ധമ്മോ വുത്തോ, തേനേവ ധമ്മേനാതി അത്ഥോ. ‘‘കിച്ചാധികരണ’’ന്തി ഇമിനാ ഇതരാനി അധികരണാനി ഉപലക്ഖിതാനി. യഥാഹ ‘‘അധികരണം നാമ ചത്താരി അധികരണാനി വിവാദാധികരണം അനുവാദാധികരണം ആപത്താധികരണം കിച്ചാധികരണ’’ന്തി (പാചി॰ ൩൯൪). അപലോകനകമ്മാദീനി ചത്താരി സങ്ഘകിച്ചം നാമ, തദേവ സമഥേഹി അധികരണീയത്താ വൂപസമേതബ്ബത്താ അധികരണന്തി കിച്ചാധികരണം. പുന നീഹാതബ്ബന്തി പുന നീഹരിതബ്ബം, വൂപസമേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ഇമിനാ ‘‘അകതം കമ്മ’’ന്തിആദിനാ പാളിയം ദസ്സിതാ ദ്വാദസ ഉക്കോടാ ഉപലക്ഖിതാതി ദട്ഠബ്ബാ. ഉക്കോടേന്തസ്സാതി തസ്സ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘അകതം കമ്മ’’ന്തിആദീനി വത്വാ ഉച്ചാലേന്തസ്സ യഥാപതിട്ഠിതഭാവേന പതിട്ഠാതും ന ദേന്തസ്സ. ഏത്ഥ ച പതിട്ഠാതും ന ദേന്തസ്സാതി തസ്സ പവത്തിആകാരദസ്സനത്ഥം വുത്തം. യം പന ധമ്മേന അധികരണം നിഹടം, തം സുനിഹടമേവ.
1667.Yathādhammanti yo yassa adhikaraṇassa vūpasamanāya dhammo vutto, teneva dhammenāti attho. ‘‘Kiccādhikaraṇa’’nti iminā itarāni adhikaraṇāni upalakkhitāni. Yathāha ‘‘adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇāni vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇa’’nti (pāci. 394). Apalokanakammādīni cattāri saṅghakiccaṃ nāma, tadeva samathehi adhikaraṇīyattā vūpasametabbattā adhikaraṇanti kiccādhikaraṇaṃ. Puna nīhātabbanti puna nīharitabbaṃ, vūpasametabbanti attho. Iminā ‘‘akataṃ kamma’’ntiādinā pāḷiyaṃ dassitā dvādasa ukkoṭā upalakkhitāti daṭṭhabbā. Ukkoṭentassāti tassa tassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘akataṃ kamma’’ntiādīni vatvā uccālentassa yathāpatiṭṭhitabhāvena patiṭṭhātuṃ na dentassa. Ettha ca patiṭṭhātuṃ na dentassāti tassa pavattiākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Yaṃ pana dhammena adhikaraṇaṃ nihaṭaṃ, taṃ sunihaṭameva.
൧൬൬൮. ‘‘അകതം കമ്മം, ദുക്കടം കമ്മം, പുന കാതബ്ബം കമ്മ’’ന്തി വദതാ വദന്തേന ഭിക്ഖുനാ തം കമ്മം ഉച്ചാലേതും ന വട്ടതീതി യോജനാ.
1668. ‘‘Akataṃ kammaṃ, dukkaṭaṃ kammaṃ, puna kātabbaṃ kamma’’nti vadatā vadantena bhikkhunā taṃ kammaṃ uccāletuṃ na vaṭṭatīti yojanā.
൧൬൬൯. വിപ്പകതേതി ആരദ്ധാനിട്ഠിതേ. തന്തി പടിക്കോസന്തം. സഞ്ഞാപേത്വാതി കതകമ്മസ്സ അനവജ്ജഭാവം ഞാപേത്വാ. ന പനഞ്ഞഥാതി തഥാ അസഞ്ഞാപേത്വാ.
1669.Vippakateti āraddhāniṭṭhite. Tanti paṭikkosantaṃ. Saññāpetvāti katakammassa anavajjabhāvaṃ ñāpetvā. Na panaññathāti tathā asaññāpetvā.
൧൬൭൦. അധമ്മേ പന കമ്മസ്മിന്തി യഥാപാളിആഗതേ കമ്മസ്മിം. ഉഭയത്ഥാപീതി ധമ്മകമ്മേ, അധമ്മകമ്മേ വാതി ഉഭയത്ഥ.
1670.Adhamme pana kammasminti yathāpāḷiāgate kammasmiṃ. Ubhayatthāpīti dhammakamme, adhammakamme vāti ubhayattha.
൧൬൭൧. ന ച കമ്മാരഹസ്സ വാതി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ ‘‘വഗ്ഗേന ചാ’’തി യോജേതബ്ബോ. ച-സദ്ദോ വാ-സദ്ദത്ഥേ ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘അധമ്മേന, വഗ്ഗേന വാ ന കമ്മാരഹസ്സ വാ കത’’ന്തി ജാനതോ ഉക്കോടനേ ദോസോ നത്ഥീതി യോജനാ.
1671.Na ca kammārahassa vāti ettha ca-saddo ‘‘vaggena cā’’ti yojetabbo. Ca-saddo vā-saddatthe daṭṭhabbo. ‘‘Adhammena, vaggena vā na kammārahassa vā kata’’nti jānato ukkoṭane doso natthīti yojanā.
ഉക്കോടനകഥാവണ്ണനാ.
Ukkoṭanakathāvaṇṇanā.
൧൬൭൩. ‘‘ദുട്ഠുല്ലാ നാമ ആപത്തി ചത്താരി ച പാരാജികാനി തേരസ ച സങ്ഘാദിസേസാ’’തി (പാചി॰ ൩൯൯) വചനതോ പാരാജികാനമ്പി ദുട്ഠുല്ലത്താ, ഇധ ച പാരാജികസ്സ അനധിപ്പേതത്താ ഇധാധിപ്പേതമേവ ദസ്സേതും ‘‘സങ്ഘാദിസേസ’’ന്തി ഇമിനാ ദുട്ഠുല്ല-പദം വിസേസിതം. യഥാഹ ‘‘ഏത്ഥ ചത്താരി പാരാജികാനി അത്ഥുദ്ധാരവസേന ദസ്സിതാനി, സങ്ഘാദിസേസാപത്തി പന അധിപ്പേതാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൩൯൯). ഞത്വാതി സാമം വാ അഞ്ഞതോ വാ ജാനിത്വാ. ഛാദയതോ തസ്സ പരിയാപുതാതി ‘‘ഇമം ജാനിത്വാ ചോദേസ്സന്തി, സാരേസ്സന്തി, നാരോചേസ്സാമീ’’തി പടിച്ഛാദേന്തസ്സ തസ്സ പരിയാപുതാ ദേസിതാ.
1673. ‘‘Duṭṭhullā nāma āpatti cattāri ca pārājikāni terasa ca saṅghādisesā’’ti (pāci. 399) vacanato pārājikānampi duṭṭhullattā, idha ca pārājikassa anadhippetattā idhādhippetameva dassetuṃ ‘‘saṅghādisesa’’nti iminā duṭṭhulla-padaṃ visesitaṃ. Yathāha ‘‘ettha cattāri pārājikāni atthuddhāravasena dassitāni, saṅghādisesāpatti pana adhippetā’’ti (pāci. aṭṭha. 399). Ñatvāti sāmaṃ vā aññato vā jānitvā. Chādayato tassa pariyāputāti ‘‘imaṃ jānitvā codessanti, sāressanti, nārocessāmī’’ti paṭicchādentassa tassa pariyāputā desitā.
൧൬൭൪-൫. ധുരം നിക്ഖിപിത്വാതി ‘‘അഞ്ഞസ്സ ന ആരോചേസ്സാമീ’’തി ധുരനിക്ഖേപം കത്വാ. തസ്സാതി ദുട്ഠുല്ലസ്സ. പടിച്ഛാദനം ഹേതു കാരണം യസ്സ ആരോചനസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ. പടിച്ഛാദനഹേതുകന്തി ആരോചനകിരിയായ വിസേസനം, ‘‘ഇത്ഥന്നാമോ ഇത്ഥന്നാമം സങ്ഘാദിസേസം ആപന്നോ, അഞ്ഞസ്സ ന ആരോചേഹീ’’തി വത്വാ ആരോചനം കരോതീതി വുത്തം ഹോതി. ഇതീതി വുത്തനിദസ്സനേ, ഹീതി ഏവകാരത്ഥേ, ഏവമേവ വദതീതി അത്ഥോ.
1674-5.Dhuraṃ nikkhipitvāti ‘‘aññassa na ārocessāmī’’ti dhuranikkhepaṃ katvā. Tassāti duṭṭhullassa. Paṭicchādanaṃ hetu kāraṇaṃ yassa ārocanassāti viggaho. Paṭicchādanahetukanti ārocanakiriyāya visesanaṃ, ‘‘itthannāmo itthannāmaṃ saṅghādisesaṃ āpanno, aññassa na ārocehī’’ti vatvā ārocanaṃ karotīti vuttaṃ hoti. Itīti vuttanidassane, hīti evakāratthe, evameva vadatīti attho.
യാവ കോടി ന ഛിജ്ജതി, താവ ഏവം ഭിക്ഖൂനം സതമ്പി സഹസ്സമ്പി തം ആപത്തിം ആപജ്ജതി ഏവാതി യോജനാ.
Yāva koṭi na chijjati, tāva evaṃ bhikkhūnaṃ satampi sahassampi taṃ āpattiṃ āpajjati evāti yojanā.
൧൬൭൬. മൂലേനാതി സങ്ഘാദിസേസം ആപന്നപുഗ്ഗലേന. ആരോചിതസ്സ ദുതിയസ്സാതി സമാനാധികരണം. മൂലേന ‘‘മമ ആപത്തിം ആപന്നഭാവം അഞ്ഞസ്സ ന ആരോചേഹീ’’തി ആരോചിതസ്സ ദുതിയഭിക്ഖുസ്സ സന്തികാ സുണന്തേന തതിയേന നിവത്തിത്വാ തസ്സേവ ദുതിയസ്സ പകാസിതേ ആരോചനസ്സ കോടി ഛിന്നാതി വുച്ചതീതി യോജനാ. കോടീതി ആരോചനകിരിയാവസാനം വുച്ചതി.
1676.Mūlenāti saṅghādisesaṃ āpannapuggalena. Ārocitassa dutiyassāti samānādhikaraṇaṃ. Mūlena ‘‘mama āpattiṃ āpannabhāvaṃ aññassa na ārocehī’’ti ārocitassa dutiyabhikkhussa santikā suṇantena tatiyena nivattitvā tasseva dutiyassa pakāsite ārocanassa koṭi chinnāti vuccatīti yojanā. Koṭīti ārocanakiriyāvasānaṃ vuccati.
൧൬൭൭. ദുട്ഠുല്ലായ ച ദുട്ഠുല്ലസഞ്ഞീതി ഏത്ഥ ‘‘ആരോചേന്തോ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ഇതരേസു പന ദ്വീസൂതി ദുട്ഠുല്ലായ വേമതികോ, അദുട്ഠുല്ലസഞ്ഞീതി ദ്വീസു.
1677.Duṭṭhullāya ca duṭṭhullasaññīti ettha ‘‘ārocento’’ti pakaraṇato labbhati. Itaresu pana dvīsūti duṭṭhullāya vematiko, aduṭṭhullasaññīti dvīsu.
൧൬൭൮. അദുട്ഠുല്ലായാതി പഞ്ചവിധായ ലഹുകാപത്തിയാ. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു വികപ്പേസു. തികദുക്കടം നിദ്ദിട്ഠന്തി അദുട്ഠുല്ലായ ദുട്ഠുല്ലസഞ്ഞിവേമതികഅദുട്ഠുല്ലസഞ്ഞീനം വസേന ദുക്കടത്തയം പാളിയം (പാചി॰ ൪൦൦) ദസ്സിതന്തി അത്ഥോ. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു. അനുപസമ്പന്നവാരേസൂതി തീസു അനുപസമ്പന്നവികപ്പേസു. ദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടന്തി അത്ഥോ.
1678.Aduṭṭhullāyāti pañcavidhāya lahukāpattiyā. Sabbatthāti sabbesu vikappesu. Tikadukkaṭaṃ niddiṭṭhanti aduṭṭhullāya duṭṭhullasaññivematikaaduṭṭhullasaññīnaṃ vasena dukkaṭattayaṃ pāḷiyaṃ (pāci. 400) dassitanti attho. Sabbatthāti sabbesu. Anupasampannavāresūti tīsu anupasampannavikappesu. Dukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭanti attho.
൧൬൭൯-൮൦. ‘‘സങ്ഘസ്സ ഭേദനാദീനി ഭവിസ്സന്തീ’’തിആദീഹി സബ്ബേഹി പദേഹി ‘‘ന ആരോചേതി ചേ, ദോസോ നത്ഥീ’’തി ഇദം പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. സഭാഗം വാ ന പസ്സതീതി തഥാ അപസ്സന്തോ ന ആരോചേതി ചേ, ദോസോ നത്ഥി. കക്ഖളോ അയന്തി ന ആരോചേതി ചേ, ദോസോ നത്ഥി.
1679-80. ‘‘Saṅghassa bhedanādīni bhavissantī’’tiādīhi sabbehi padehi ‘‘na āroceti ce, doso natthī’’ti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Sabhāgaṃ vā na passatīti tathā apassanto na āroceti ce, doso natthi. Kakkhaḷo ayanti na āroceti ce, doso natthi.
൧൬൮൧. അഞ്ഞസ്സ അനാരോചനേന ആപജ്ജിതബ്ബതോ ‘‘അക്രിയ’’ന്തി വുത്തം. ‘‘ആരോചേതബ്ബ’’ന്തി അനുഞ്ഞാതസ്സ അനാരോചനം അനാദരമന്തരേന ന ഹോതീതി ആഹ ‘‘ദുക്ഖവേദന’’ന്തി. ഏത്ഥ ച മാതികട്ഠകഥായം ‘‘സമനുഭാസനസദിസാനേവാ’’തി (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ ദുട്ഠല്ലസിക്ഖാപദവണ്ണനാ) വുത്തം, ഇധ ‘‘ധുരനിക്ഖേപതുല്യാവാ’’തി, ഉഭയത്ഥ നാമമത്തമേവ വിസേസോ, ഏകമേവ സമുട്ഠാനന്തി വേദിതബ്ബം.
1681. Aññassa anārocanena āpajjitabbato ‘‘akriya’’nti vuttaṃ. ‘‘Ārocetabba’’nti anuññātassa anārocanaṃ anādaramantarena na hotīti āha ‘‘dukkhavedana’’nti. Ettha ca mātikaṭṭhakathāyaṃ ‘‘samanubhāsanasadisānevā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. duṭṭhallasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ, idha ‘‘dhuranikkhepatulyāvā’’ti, ubhayattha nāmamattameva viseso, ekameva samuṭṭhānanti veditabbaṃ.
ദുട്ഠുല്ലകഥാവണ്ണനാ.
Duṭṭhullakathāvaṇṇanā.
൧൬൮൨. ഊനവീസതിവസ്സന്തി ഏത്ഥ ‘‘ജാന’’ന്തി സേസോ, ‘‘ഊനവീസതിവസ്സോ’’തി ജാനന്തോതി അത്ഥോ. ഊനവീസതിവസ്സോ നാമ പടിസന്ധിതോ പട്ഠായ അപരിപുണ്ണവീസതിസംവച്ഛരോ. യോതി യോ ഭിക്ഖു ഉപജ്ഝായോ ഹുത്വാ. കരേയ്യാതി കാരാപേയ്യ. ഉപസമ്പജ്ജതീതി ഉപസമ്പദോ, തം. യോ ജാനം ഊനവീസതിവസ്സം പുഗ്ഗലം ഉപസമ്പദം ഉപസമ്പന്നം കരേയ്യ, തസ്സ ഏവം ഉപസമ്പാദേന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പാചിത്തിയം ഹോതീതി യോജനാ. സേസാനന്തി ‘‘ഗണസ്സ ച ആചരിയസ്സ ച ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൦൪) പാളിയം ദസ്സിതാനം ഗഹണം.
1682.Ūnavīsativassanti ettha ‘‘jāna’’nti seso, ‘‘ūnavīsativasso’’ti jānantoti attho. Ūnavīsativasso nāma paṭisandhito paṭṭhāya aparipuṇṇavīsatisaṃvaccharo. Yoti yo bhikkhu upajjhāyo hutvā. Kareyyāti kārāpeyya. Upasampajjatīti upasampado, taṃ. Yo jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampadaṃ upasampannaṃ kareyya, tassa evaṃ upasampādentassa bhikkhuno pācittiyaṃ hotīti yojanā. Sesānanti ‘‘gaṇassa ca ācariyassa ca āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 404) pāḷiyaṃ dassitānaṃ gahaṇaṃ.
൧൬൮൩. ഊനവീസതിവസ്സഭാവം ജാനതാ വാ അജാനതാ വാ ഭിക്ഖുനാ യോ പുഗ്ഗലോ ചേ ഉപസമ്പാദിതോ, സോ അനുപസമ്പന്നോവ ഹോതി, പുന സോ പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സോ സമാനോ ഉപസമ്പന്നോ കാതബ്ബോ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോയേവാതി യോജനാ.
1683. Ūnavīsativassabhāvaṃ jānatā vā ajānatā vā bhikkhunā yo puggalo ce upasampādito, so anupasampannova hoti, puna so paripuṇṇavīsativasso samāno upasampanno kātabbo upasampādetabboyevāti yojanā.
൧൬൮൪. ദസവസ്സച്ചയേന പരിപുണ്ണദസവസ്സോ ഹുത്വാ ഉപജ്ഝായസ്സ സതോ അസ്സ ഭിക്ഖുപടിഞ്ഞസ്സ അഞ്ഞേസം ഉപസമ്പാദനേ കോചി ദോസോ ചേ ഏകംസേന നത്ഥി ന വിജ്ജതീതി യോജനാ.
1684.Dasavassaccayena paripuṇṇadasavasso hutvā upajjhāyassa sato assa bhikkhupaṭiññassa aññesaṃ upasampādane koci doso ce ekaṃsena natthi na vijjatīti yojanā.
൧൬൮൫. തം ഭിക്ഖുന്തി ഊനവീസതിവസ്സോ ഹുത്വാ ഉപസമ്പജ്ജിത്വാ പരിപുണ്ണദസവസ്സോ ഉപജ്ഝായോ ഹുത്വാ ഉപസമ്പാദേന്തം തം ഭിക്ഖുപടിഞ്ഞം. ഗണോ ചേ പരിപൂരതീതി മജ്ഝിമദേസേ ദസവഗ്ഗോ, പച്ചന്തിമേസു ജനപദേസു പഞ്ചവഗ്ഗോ ഗണോ സചേ അനൂനോ ഹോതി. തേതി ഉപസമ്പാദിതാ. സൂപസമ്പന്നാതി സുട്ഠു ഉപസമ്പന്നാ.
1685.Taṃ bhikkhunti ūnavīsativasso hutvā upasampajjitvā paripuṇṇadasavasso upajjhāyo hutvā upasampādentaṃ taṃ bhikkhupaṭiññaṃ. Gaṇo ce paripūratīti majjhimadese dasavaggo, paccantimesu janapadesu pañcavaggo gaṇo sace anūno hoti. Teti upasampāditā. Sūpasampannāti suṭṭhu upasampannā.
൧൬൮൬-൭. യോ ഭിക്ഖു ഉപജ്ഝായോ ഹുത്വാ ‘‘ഊനവീസതിവസ്സപുഗ്ഗലം ഉപസമ്പാദയിസ്സാമി’’ഇതി ഗണമ്പി വാ ആചരിയമ്പി വാ പത്തമ്പി വാ പരിയേസതി, മാളകഞ്ച സമ്മന്നതി ബദ്ധസീമം ബന്ധതി, തസ്സ സബ്ബേസു പയോഗേസു ദുക്കടം. തഥാ ഞത്തിയാ ദുക്കടം. തഥാ ദ്വീസു കമ്മവാചാസുപി ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1686-7. Yo bhikkhu upajjhāyo hutvā ‘‘ūnavīsativassapuggalaṃ upasampādayissāmi’’iti gaṇampi vā ācariyampi vā pattampi vā pariyesati, māḷakañca sammannati baddhasīmaṃ bandhati, tassa sabbesu payogesu dukkaṭaṃ. Tathā ñattiyā dukkaṭaṃ. Tathā dvīsu kammavācāsupi dukkaṭanti yojanā.
൧൬൮൮-൯. വീസതി ച താനി വസ്സാനി ചാതി വീസതിവസ്സാനി, ഊനാനി വീസതിവസ്സാനി യസ്സ സോ ഊനവീസതിവസ്സോ, ഊനവീസതിവസ്സോതി സഞ്ഞാ ഊനവീസതിവസ്സസഞ്ഞാ, സാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി ‘‘ഊനവീസതിവസ്സസഞ്ഞീ’’ഇതി വത്തബ്ബേ നിപാതനലക്ഖണേന വസ്സ-സദ്ദലോപം കത്വാ ‘‘ഊനവീസതിസഞ്ഞീ’’തി വുത്തം, തസ്സ ഊനവീസതിസഞ്ഞിസ്സ. പരിപുണ്ണാനി വീസതിവസ്സാനി ഏതസ്സാതി ‘‘പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സോ’’തി വത്തബ്ബേ നിപാതനലക്ഖണേന വീസതിവസ്സ-സദ്ദലോപം കത്വാ ‘‘പരിപുണ്ണോ’’തി പുഗ്ഗലോ വുച്ചതി, തസ്മിം പരിപുണ്ണേ, പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സേ പുഗ്ഗലേതി അത്ഥോ. ഉഭയത്ഥാതി ഊനവീസതിപരിപുണ്ണവീസതിവസ്സേസു ഉഭോസു പുഗ്ഗലേസു.
1688-9. Vīsati ca tāni vassāni cāti vīsativassāni, ūnāni vīsativassāni yassa so ūnavīsativasso, ūnavīsativassoti saññā ūnavīsativassasaññā, sā etassa atthīti ‘‘ūnavīsativassasaññī’’iti vattabbe nipātanalakkhaṇena vassa-saddalopaṃ katvā ‘‘ūnavīsatisaññī’’ti vuttaṃ, tassa ūnavīsatisaññissa. Paripuṇṇāni vīsativassāni etassāti ‘‘paripuṇṇavīsativasso’’ti vattabbe nipātanalakkhaṇena vīsativassa-saddalopaṃ katvā ‘‘paripuṇṇo’’ti puggalo vuccati, tasmiṃ paripuṇṇe, paripuṇṇavīsativasse puggaleti attho. Ubhayatthāti ūnavīsatiparipuṇṇavīsativassesu ubhosu puggalesu.
ഊനവീസതിവസ്സകഥാവണ്ണനാ.
Ūnavīsativassakathāvaṇṇanā.
൧൬൯൧. ഥേയ്യസത്ഥേന സദ്ധിന്തി ‘‘ഥേയ്യസത്ഥോ നാമ ചോരാ കതകമ്മാ വാ ഹോന്തി അകതകമ്മാ വാ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൪൦൯) പദഭാജനേ വുത്തസരൂപേന സത്ഥസങ്ഖാതേന ജനസമൂഹേന സഹാതി വുത്തം ഹോതി. സഹാദിയോഗേ കരണവചനം. ജാനന്തോതി ‘‘ഥേയ്യസത്ഥോ’’തി ജാനന്തോ. സംവിധായാതി ‘‘ഗച്ഛാമാവുസോ, ഗച്ഛാമ ഭന്തേ, ഗച്ഛാമാവുസോ, അജ്ജ വാ ഹിയ്യോ വാ പരേ വാ അപരേ വാ ഗച്ഛാമാ’’തി പദഭാജനേ വുത്തനയേന സംവിദഹിത്വാതി അത്ഥോ. മഗ്ഗന്തി ഏകദ്ധാനമഗ്ഗം, ഏത്ഥ ‘‘അന്തമസോ ഗാമന്തരമ്പീ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘ഏകദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപജ്ജേയ്യ അന്തമസോ ഗാമന്തരമ്പീ’’തി. പാചിത്തിയം സിയാതി ‘‘ഗാമേ ഗാമന്തരേ ഗാമന്തരേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. അഗാമകേ അരഞ്ഞേ അദ്ധയോജനേ അദ്ധയോജനേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി വുത്തപ്പകാരം പാചിത്തിയം ഭവേയ്യ.
1691.Theyyasatthenasaddhinti ‘‘theyyasattho nāma corā katakammā vā honti akatakammā vā’’tiādinā (pāci. 409) padabhājane vuttasarūpena satthasaṅkhātena janasamūhena sahāti vuttaṃ hoti. Sahādiyoge karaṇavacanaṃ. Jānantoti ‘‘theyyasattho’’ti jānanto. Saṃvidhāyāti ‘‘gacchāmāvuso, gacchāma bhante, gacchāmāvuso, ajja vā hiyyo vā pare vā apare vā gacchāmā’’ti padabhājane vuttanayena saṃvidahitvāti attho. Magganti ekaddhānamaggaṃ, ettha ‘‘antamaso gāmantarampī’’ti seso. Yathāha ‘‘ekaddhānamaggaṃ paṭipajjeyya antamaso gāmantarampī’’ti. Pācittiyaṃ siyāti ‘‘gāme gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassa. Agāmake araññe addhayojane addhayojane āpatti pācittiyassā’’ti vuttappakāraṃ pācittiyaṃ bhaveyya.
൧൬൯൨. ന ഉദ്ധടോതി ഇധ ന വുത്തോ.
1692.Na uddhaṭoti idha na vutto.
൧൬൯൩-൪. മഗ്ഗാടവിവിസങ്കേതേതി മഗ്ഗവിസങ്കേതേ, അടവിവിസങ്കേതേ ച. യഥാവത്ഥുകമേവാതി പാചിത്തിയമേവ. തേസൂതി സത്ഥികേസു. അസംവിദഹന്തേസൂതി സംവിധാനം അകരോന്തേസു. സയം വിദഹതോപി ചാതി അത്തനാ സംവിദഹന്തസ്സ ച. ഉഭയത്ഥാതി ഥേയ്യസത്ഥേ വാ അഥേയ്യസത്ഥേ വാതി ദ്വീസു.
1693-4.Maggāṭavivisaṅketeti maggavisaṅkete, aṭavivisaṅkete ca. Yathāvatthukamevāti pācittiyameva. Tesūti satthikesu. Asaṃvidahantesūti saṃvidhānaṃ akarontesu. Sayaṃ vidahatopi cāti attanā saṃvidahantassa ca. Ubhayatthāti theyyasatthe vā atheyyasatthe vāti dvīsu.
൧൬൯൫. അഥേയ്യസത്ഥസഞ്ഞിസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘ഉഭയത്ഥാ’’തി അനുവത്തേതബ്ബം. കാലസ്സായന്തി കാലികോ, വിസങ്കേതോ, തസ്മിം, കാലസമ്ബന്ധിനി വിസങ്കേതേ ച അനാപത്തീതി അത്ഥോ. ‘‘കാലികേ’’തി ഇമിനാ വിസങ്കേതവിസേസനേന മഗ്ഗാടവിവിസങ്കേതേപി ആപത്തിയേവാതി ദീപേതി.
1695.Atheyyasatthasaññissāti ettha ‘‘ubhayatthā’’ti anuvattetabbaṃ. Kālassāyanti kāliko, visaṅketo, tasmiṃ, kālasambandhini visaṅkete ca anāpattīti attho. ‘‘Kālike’’ti iminā visaṅketavisesanena maggāṭavivisaṅketepi āpattiyevāti dīpeti.
൧൬൯൬. കായചിത്തതോ , കായവാചാചിത്തതോ ച സമുട്ഠാനതോ ഇദം സിക്ഖാപദം ഥേയ്യസത്ഥസമുട്ഠാനം കഥിതന്തി യോജനാ.
1696. Kāyacittato , kāyavācācittato ca samuṭṭhānato idaṃ sikkhāpadaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ kathitanti yojanā.
ഥേയ്യസത്ഥകഥാവണ്ണനാ.
Theyyasatthakathāvaṇṇanā.
൧൬൯൭. സത്തമന്തി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു മാതുഗാമേന സദ്ധിം സംവിധായാ’’തിആദിനാ (പാചി॰ ൪൧൩) ഉദ്ദിട്ഠം സത്തമസിക്ഖാപദം. ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം സംവിധാനേനാതി ഭിക്ഖുനിയാ സദ്ധിം സംവിധാനസിക്ഖാപദേന. സമുട്ഠാനാദിനാതി സമുട്ഠാനാദിനാ വിനിച്ഛയേന. തുല്യന്തി സദിസം. കോചിപീതി അപ്പമത്തകോപി.
1697.Sattamanti ‘‘yo pana bhikkhu mātugāmena saddhiṃ saṃvidhāyā’’tiādinā (pāci. 413) uddiṭṭhaṃ sattamasikkhāpadaṃ. Bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhānenāti bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhānasikkhāpadena. Samuṭṭhānādināti samuṭṭhānādinā vinicchayena. Tulyanti sadisaṃ. Kocipīti appamattakopi.
സംവിധാനകഥാവണ്ണനാ.
Saṃvidhānakathāvaṇṇanā.
൧൬൯൮. ഏതേ പഞ്ച ധമ്മാ അന്തരായകരാതി പകാസിതാതി യോജനാ. ഇധ അയം അന്തരായകര-സദ്ദോ പാളിയം ആഗതേന അന്തരായിക-സദ്ദേന സമാനത്ഥോ. തസ്മാ കമ്മന്തരായികാ, കിലേസന്തരായികാ, വിപാകന്തരായികാ, ഉപവാദന്തരായികാ, ആണാവീതിക്കമന്തരായികാതി ഇമേ പഞ്ച അന്തരായികാ ധമ്മാ ഭഗവതാ പകാസിതാതി വുത്തം ഹോതി.
1698. Ete pañca dhammā antarāyakarāti pakāsitāti yojanā. Idha ayaṃ antarāyakara-saddo pāḷiyaṃ āgatena antarāyika-saddena samānattho. Tasmā kammantarāyikā, kilesantarāyikā, vipākantarāyikā, upavādantarāyikā, āṇāvītikkamantarāyikāti ime pañca antarāyikā dhammā bhagavatā pakāsitāti vuttaṃ hoti.
തത്ഥ തംതംസമ്പത്തിയാ വിബന്ധനവസേന സത്തസന്താനസ്സ അന്തരേ വേമജ്ഝേ ഏതി ആഗച്ഛതീതി അന്തരായോ, ദിട്ഠധമ്മികാദിഅനത്ഥോ, അനതിക്കമനട്ഠേന തസ്മിം അന്തരായേ നിയുത്താ, അന്തരായം വാ ഫലം അരഹന്തി, അന്തരായസ്സ വാ കരണസീലാതി അന്തരായികാ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ പാചിത്തിയ ൩.൪൧൭; കങ്ഖാ॰ അഭി॰ ടീ॰ അരിട്ഠസിക്ഖാപദവണ്ണനാ).
Tattha taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, anatikkamanaṭṭhena tasmiṃ antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyassa vā karaṇasīlāti antarāyikā (sārattha. ṭī. pācittiya 3.417; kaṅkhā. abhi. ṭī. ariṭṭhasikkhāpadavaṇṇanā).
പഞ്ചാനന്തരിയകമ്മാനേവ കമ്മന്തരായികാ, തഥാ ഭിക്ഖുനിദൂസകകമ്മം. തം പന മോക്ഖസ്സേവ അന്തരായം കരോതി, ന സഗ്ഗസ്സ. ഇദഞ്ച മിച്ഛാചാരലക്ഖണസ്സ അഭാവതോ വുത്തം. ന ഹി ഭിക്ഖുനിയാ ധമ്മരക്ഖിതഭാവോ അത്ഥി. പാകതികഭിക്ഖുനിവസേന ചേതം വുത്തം. അരിയായ പന പവത്തം അപായസംവത്തനികമേവ. നന്ദമാണവകോ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൭; ധ॰ പ॰ അട്ഠ॰ ൧.൬൮ ഉപ്പലവണ്ണത്ഥേരീവത്ഥു; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩.൩൪) ചേത്ഥ നിദസ്സനം. ഉഭിന്നം സമാനച്ഛന്ദതാവസേന വാ ന സഗ്ഗന്തരായികതാ, മോക്ഖന്തരായികതാ പന മോക്ഖത്ഥായ പടിപത്തിയാ വിദൂസനതോ. അഭിഭവിത്വാ പന പവത്തിയാ സഗ്ഗന്തരായികതാപി ന സക്കാ നിവാരേതുന്തി വദന്തി.
Pañcānantariyakammāneva kammantarāyikā, tathā bhikkhunidūsakakammaṃ. Taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Idañca micchācāralakkhaṇassa abhāvato vuttaṃ. Na hi bhikkhuniyā dhammarakkhitabhāvo atthi. Pākatikabhikkhunivasena cetaṃ vuttaṃ. Ariyāya pana pavattaṃ apāyasaṃvattanikameva. Nandamāṇavako (ma. ni. aṭṭha. 3.7; dha. pa. aṭṭha. 1.68 uppalavaṇṇattherīvatthu; a. ni. aṭṭha. 2.3.34) cettha nidassanaṃ. Ubhinnaṃ samānacchandatāvasena vā na saggantarāyikatā, mokkhantarāyikatā pana mokkhatthāya paṭipattiyā vidūsanato. Abhibhavitvā pana pavattiyā saggantarāyikatāpi na sakkā nivāretunti vadanti.
അഹേതുകദിട്ഠിഅകിരിയദിട്ഠിനത്ഥികദിട്ഠിസങ്ഖാതാ മിച്ഛാദിട്ഠിധമ്മാ നിയതഭാവപ്പത്താ കിലേസന്തരായികാ നാമ. പണ്ഡകതിരച്ഛാനഗതഉഭതോബ്യഞ്ജനകാനം പടിസന്ധിചിത്തുപ്പാദധമ്മാ വിപാകന്തരായികാ നാമ. പണ്ഡകാദിഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ നിദസ്സനമത്തം സബ്ബായപി അഹേതുകപടിസന്ധിയാ വിപാകന്തരായികഭാവതോ . അരിയൂപവാദാ ഉപവാദന്തരായികാ നാമ. തേ പന യാവ അരിയേ ന ഖമാപേന്തി, താവദേവ, ന തതോ പരം. സഞ്ചിച്ച ആപന്നാ സത്താപത്തിക്ഖന്ധാ ആണാവീതിക്കമന്തരായികാ നാമ. തേപി യാവ ഭിക്ഖുഭാവം വാ പടിജാനാതി, ന വുട്ഠാതി വാ ന ദേസേതി വാ, താവദേവ, ന തതോ പരം.
Ahetukadiṭṭhiakiriyadiṭṭhinatthikadiṭṭhisaṅkhātā micchādiṭṭhidhammā niyatabhāvappattā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhicittuppādadhammā vipākantarāyikā nāma. Paṇḍakādiggahaṇañcettha nidassanamattaṃ sabbāyapi ahetukapaṭisandhiyā vipākantarāyikabhāvato . Ariyūpavādā upavādantarāyikā nāma. Te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca āpannā sattāpattikkhandhā āṇāvītikkamantarāyikā nāma. Tepi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
൧൬൯൯-൭൦൦.
1699-700.
‘‘അനന്തരായികാ ഏതേ;
‘‘Anantarāyikā ete;
യഥാ ഹോന്തി തഥാ അഹം;
Yathā honti tathā ahaṃ;
ദേസിതം മുനിനാ ധമ്മം;
Desitaṃ muninā dhammaṃ;
ആജാനാമീതി യോ വദേ’’തി. –
Ājānāmīti yo vade’’ti. –
ഏവം ദുതിയഗാഥാ വത്തബ്ബാ. തഥാ അവുത്തേ ‘‘തിക്ഖത്തു’’ന്തിആദിഗാഥാ പഠമഗാഥായ സദ്ധിം ഘടനാ ഏവ ന സിയാ. തസ്മാ ഏത്ഥായം ഗാഥാ പരിഹീനാതി വിഞ്ഞായതി.
Evaṃ dutiyagāthā vattabbā. Tathā avutte ‘‘tikkhattu’’ntiādigāthā paṭhamagāthāya saddhiṃ ghaṭanā eva na siyā. Tasmā etthāyaṃ gāthā parihīnāti viññāyati.
ഏതേതി ‘‘അന്തരായികാ’’തി ഭഗവതാ പകാസിതാ പഞ്ച ധമ്മാ ‘‘യഥാ അനന്തരായികാ ഹോന്തി, തഥാ അഹം മുനിനാ ദേസിതം ധമ്മം ആജാനാമീ’’തി യോ ഭിക്ഖു വദേയ്യ, സോ പന ഭിക്ഖു തിക്ഖത്തും വത്തബ്ബോതി സമ്ബന്ധോ. കേഹി കഥം വത്തബ്ബോതി ആഹ ‘‘യേ പസ്സന്തീ’’തിആദി. യേ തഥാവാദിതം ഭിക്ഖും പസ്സന്തി, ‘‘അസുകോ ആയസ്മാ ഏവംവാദീ’’തി പരതോ സുണന്തി ച, തേഹി. സോ പന ഭിക്ഖു ‘‘മാ ആയസ്മാ ഏവം അവചാ’’തി തിക്ഖത്തും വത്തബ്ബോതി യോജനാ.
Eteti ‘‘antarāyikā’’ti bhagavatā pakāsitā pañca dhammā ‘‘yathā anantarāyikā honti, tathā ahaṃ muninā desitaṃ dhammaṃ ājānāmī’’ti yo bhikkhu vadeyya, so pana bhikkhu tikkhattuṃ vattabboti sambandho. Kehi kathaṃ vattabboti āha ‘‘ye passantī’’tiādi. Ye tathāvāditaṃ bhikkhuṃ passanti, ‘‘asuko āyasmā evaṃvādī’’ti parato suṇanti ca, tehi. So pana bhikkhu ‘‘mā āyasmā evaṃ avacā’’ti tikkhattuṃ vattabboti yojanā.
൧൭൦൧. അവദന്തസ്സാതി തം ദിസ്വാ വാ സുത്വാ വാ യഥാവുത്തനയേന അവദന്തസ്സ. ദുക്കടന്തി ഞാതദുക്കടം. തം ദുലദ്ധിം. അനിസ്സജതോതി ഭിക്ഖൂഹി ഏവം വുത്തേപി അനിസ്സജന്തസ്സ. തഥാ ദുക്കടന്തി അതിദിസതി.
1701.Avadantassāti taṃ disvā vā sutvā vā yathāvuttanayena avadantassa. Dukkaṭanti ñātadukkaṭaṃ. Taṃ duladdhiṃ. Anissajatoti bhikkhūhi evaṃ vuttepi anissajantassa. Tathā dukkaṭanti atidisati.
൧൭൦൨. കമ്മവാചായാതി തതിയായ കമ്മവാചായ. ഓസാനേതി പരിയോസാനേ, യ്യകാരേ പത്തേതി അധിപ്പായോ. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ ന പടിനിസ്സജ്ജതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. ധമ്മകമ്മേ വേമതികോ ന പടിനിസ്സജ്ജതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. ധമ്മകമ്മേ അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ ന പടിനിസ്സജ്ജതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൨൧) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. അധമ്മേ തികദുക്കടം വുത്തന്തി അധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞിവേമതികഅധമ്മകമ്മസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം വുത്തം.
1702.Kammavācāyāti tatiyāya kammavācāya. Osāneti pariyosāne, yyakāre patteti adhippāyo. Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassa. Dhammakamme vematiko na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassa. Dhammakamme adhammakammasaññī na paṭinissajjati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 421) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Adhamme tikadukkaṭaṃ vuttanti adhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ vuttaṃ.
൧൭൦൩. ‘‘അനാപത്തി അകതകമ്മസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ. കമ്മം നാമ സമനുഭാസനകമ്മം. യഥാഹ ‘‘അനാപത്തി അസമനുഭാസന്തസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൨൨).
1703. ‘‘Anāpatti akatakammassā’’ti padacchedo. Kammaṃ nāma samanubhāsanakammaṃ. Yathāha ‘‘anāpatti asamanubhāsantassā’’ti (pāci. 422).
അരിട്ഠകഥാവണ്ണനാ.
Ariṭṭhakathāvaṇṇanā.
൧൭൦൪. ഞത്വാതി അനോസാരിതഭാവം സയമേവ വാ പരതോ വാ തസ്സ വാ സന്തികാ ഞത്വാ. അകതാനുധമ്മേനാതി അകതോ ഓസാരണസങ്ഖാതോ അനുധമ്മോ യസ്സ സോ അകതാനുധമ്മോ, തേന, സഹയോഗേ കരണവചനം. തഥാവാദികഭിക്ഖുനാതി ‘‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമീ’’തിആദിം വദന്തേന ഭിക്ഖുനാ. ‘‘അകതാനുധമ്മേനാ’’തി ഇമിനാ സമാനാധികരണം. സംവസേയ്യാതി ഉപോസഥാദികം സങ്ഘകമ്മം കരേയ്യ. ഭുഞ്ജേയ്യ ചാതി ആമിസസമ്ഭോഗം വാ ധമ്മസമ്ഭോഗം വാ കരേയ്യ. സഹ സേയ്യ വാതി നാനൂപചാരേപി ഏകച്ഛന്നേ നിപജ്ജേയ്യ.
1704.Ñatvāti anosāritabhāvaṃ sayameva vā parato vā tassa vā santikā ñatvā. Akatānudhammenāti akato osāraṇasaṅkhāto anudhammo yassa so akatānudhammo, tena, sahayoge karaṇavacanaṃ. Tathāvādikabhikkhunāti ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādiṃ vadantena bhikkhunā. ‘‘Akatānudhammenā’’ti iminā samānādhikaraṇaṃ. Saṃvaseyyāti uposathādikaṃ saṅghakammaṃ kareyya. Bhuñjeyya cāti āmisasambhogaṃ vā dhammasambhogaṃ vā kareyya. Saha seyya vāti nānūpacārepi ekacchanne nipajjeyya.
൧൭൦൫. ഇദാനി യഥാവുത്തപാചിത്തിയസ്സ ഖേത്തനിയമം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഉപോസഥാദികം കമ്മ’’ന്തിആദി. ആദി-സദ്ദേന പവാരണം ഗഹിതം. യഥാഹ ‘‘ഉപോസഥം വാ പവാരണം വാ’’തി (പാചി॰ ൪൨൫). തേന സഹാതി ഉക്ഖിത്തകേന സഹ. ‘‘കമ്മസ്സ പരിയോസാനേ’’തി ഇദം സംവാസേന ആപത്തിഖേത്തനിദസ്സനം.
1705. Idāni yathāvuttapācittiyassa khettaniyamaṃ dassetumāha ‘‘uposathādikaṃ kamma’’ntiādi. Ādi-saddena pavāraṇaṃ gahitaṃ. Yathāha ‘‘uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā’’ti (pāci. 425). Tena sahāti ukkhittakena saha. ‘‘Kammassa pariyosāne’’ti idaṃ saṃvāsena āpattikhettanidassanaṃ.
൧൭൦൬. ഏകേനേവ പയോഗേന ബഹും യാമകാലികാദിആമിസം ഗണ്ഹതോ ഏകം പാചിത്തിയം. തഥാ ഏകേനേവ പയോഗേന ബഹും ആമിസം ദദതോപി ഏകം പാചിത്തിയം. ബഹൂസു പയോഗേസു ബഹൂനി പാചിത്തിയാനീതി യോജനാ. ഇമിനാ ച ആമിസസമ്ഭോഗേന തുല്യഫലം ധമ്മസമ്ഭോഗമ്പി സഹചരിയേന ആഹാതി വേദിതബ്ബം. തത്ഥ പന പദാദീഹി ഉദ്ദിസന്തസ്സ വാ ഉദ്ദിസാപേന്തസ്സ വാ പദസോധമ്മേ വുത്തനയേന ആപത്തി വേദിതബ്ബാ.
1706. Ekeneva payogena bahuṃ yāmakālikādiāmisaṃ gaṇhato ekaṃ pācittiyaṃ. Tathā ekeneva payogena bahuṃ āmisaṃ dadatopi ekaṃ pācittiyaṃ. Bahūsu payogesu bahūni pācittiyānīti yojanā. Iminā ca āmisasambhogena tulyaphalaṃ dhammasambhogampi sahacariyena āhāti veditabbaṃ. Tattha pana padādīhi uddisantassa vā uddisāpentassa vā padasodhamme vuttanayena āpatti veditabbā.
൧൭൦൭. ഇതരോതി പകതത്തോ. ഇതരസ്മിന്തി ഉക്ഖിത്തകേ. പരോതി പകതത്തോ. ഉഭോപി വാതി പകതത്തഉക്ഖിത്താ ദ്വേപി വാ. ‘‘ഏകത്ഥ ഏകതോ നിപജ്ജന്തീ’’തി സേസോ. ഇമേസു തീസുപി ഠാനേസു ‘‘പാചിത്തീ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി.
1707.Itaroti pakatatto. Itarasminti ukkhittake. Paroti pakatatto. Ubhopi vāti pakatattaukkhittā dvepi vā. ‘‘Ekattha ekato nipajjantī’’ti seso. Imesu tīsupi ṭhānesu ‘‘pācittī’’ti pakaraṇato labbhati.
൧൭൦൮. ഉട്ഠഹിത്വാ പുനപ്പുനം നിപജ്ജന്തസ്സ നിപജ്ജനപയോഗാനം വസേന ആപത്തിയോ സിയുന്തി അജ്ഝാഹാരയോജനാ കാതബ്ബാ. ‘‘ഉക്ഖിത്തകേ നിപന്നസ്മി’’ന്തിആദിനാ വുത്താപത്തിവിനിച്ഛയോ കത്ഥ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ഏകനാനൂപചാരേസു, ഏകച്ഛന്നേ വിനിച്ഛയോ’’തി. നാനൂപചാരേസൂതി ഏത്ഥ പി-സദ്ദോ ച ‘‘വിനിച്ഛയോ’’തി ഏത്ഥ അയന്തി ച യോജേതബ്ബോ. ഏകോ ഉപചാരോ അസ്സാതി ഏകൂപചാരം, നാനാ ഉപചാരോ അസ്സാതി നാനൂപചാരം, ഏകൂപചാരഞ്ച നാനൂപചാരഞ്ച ഏകനാനൂപചാരാനി ഏകദേസസരൂപേകസേസേന, തേസു. ഏകതോ ഛന്നാനി ഏകച്ഛന്നാനി, തേസു ഏകച്ഛന്നേസൂതി വത്തബ്ബേ വണ്ണലോപേന വാ വചനവിപല്ലാസേന വാ ‘‘ഏകച്ഛന്നേ’’തി വുത്തം. ഏകനാനൂപചാരേസുപി സേനാസനേസു ഏകച്ഛന്നേസു അയം യഥാവുത്തആപത്തിവിനിച്ഛയോ ദട്ഠബ്ബോതി അത്ഥോ.
1708. Uṭṭhahitvā punappunaṃ nipajjantassa nipajjanapayogānaṃ vasena āpattiyo siyunti ajjhāhārayojanā kātabbā. ‘‘Ukkhittake nipannasmi’’ntiādinā vuttāpattivinicchayo kattha hotīti āha ‘‘ekanānūpacāresu, ekacchanne vinicchayo’’ti. Nānūpacāresūti ettha pi-saddo ca ‘‘vinicchayo’’ti ettha ayanti ca yojetabbo. Eko upacāro assāti ekūpacāraṃ, nānā upacāro assāti nānūpacāraṃ, ekūpacārañca nānūpacārañca ekanānūpacārāni ekadesasarūpekasesena, tesu. Ekato channāni ekacchannāni, tesu ekacchannesūti vattabbe vaṇṇalopena vā vacanavipallāsena vā ‘‘ekacchanne’’ti vuttaṃ. Ekanānūpacāresupi senāsanesu ekacchannesu ayaṃ yathāvuttaāpattivinicchayo daṭṭhabboti attho.
൧൭൦൯. ഉഭയത്ഥാപീതി ഉക്ഖിത്താനുക്ഖിത്തേസു ദ്വീസുപി.
1709.Ubhayatthāpīti ukkhittānukkhittesu dvīsupi.
൧൭൧൦. ‘‘സഞ്ഞിസ്സ ഓസാരിതോതി ചാ’’തി പദച്ഛേദോ.
1710. ‘‘Saññissa osāritoti cā’’ti padacchedo.
ഉക്ഖിത്തകഥാവണ്ണനാ.
Ukkhittakathāvaṇṇanā.
൧൭൧൨. തഥാ വിനാസിതന്തി ‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ തേ ആവുസോ സമണുദ്ദേസ ന ചേവ സോ ഭഗവാ സത്ഥാ അപദിസിതബ്ബോ, യമ്പി ചഞ്ഞേ സമണുദ്ദേസാ ലഭന്തി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ദിരത്തതിരത്തം സഹസേയ്യം, സാപി തേ നത്ഥി, ചര പിരേ വിനസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൨൯) വുത്തനയേന നാസിതം. ‘‘തഥാ നാസിതം സമണുദ്ദേസ’’ന്തി (പാചി॰ ൪൨൮) വചനതോ ‘‘സമണുദ്ദേസ’’ന്തി സേസോ. ജാനന്തി വുത്തനയേന ‘‘നാസിതോ അയ’’ന്തി ജാനന്തോ. ഉപലാപേയ്യാതി ‘‘ഉപലാപേയ്യ വാതി തസ്സ പത്തം വാ ചീവരം വാ ഉദ്ദേസം വാ പരിപുച്ഛം വാ ദസ്സാമീ’’തി (പാചി॰ ൪൩൦) പദഭാജനേ ആഗതനയേന സങ്ഗണ്ഹേയ്യ. തേനാതി നാസിതേന. ഉപട്ഠാപേയ്യ വാതി തേന ദിയ്യമാനാനി ചുണ്ണമത്തികാദീനി സാദിയന്തോ തേന അത്തനോ ഉപട്ഠാനം കാരാപേയ്യ വാ. ‘‘തേനാ’’തി ഇദം സഹത്ഥേ കരണവസേന ‘‘സമ്ഭുഞ്ജേയ്യാ’’തിആദീഹി ച യോജേതബ്ബം. വാതി ഏത്ഥ ഗാഥാബന്ധവസേന രസ്സോ. സമ്ഭോഗസഹസേയ്യാ അനന്തരസിക്ഖാപദേ വുത്തനയാ ഏവ. തസ്മാ ആപത്തിപരിച്ഛേദോപേത്ഥ തസ്മിം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.
1712.Tathā vināsitanti ‘‘ajjatagge te āvuso samaṇuddesa na ceva so bhagavā satthā apadisitabbo, yampi caññe samaṇuddesā labhanti bhikkhūhi saddhiṃ dirattatirattaṃ sahaseyyaṃ, sāpi te natthi, cara pire vinassā’’ti (pāci. 429) vuttanayena nāsitaṃ. ‘‘Tathā nāsitaṃ samaṇuddesa’’nti (pāci. 428) vacanato ‘‘samaṇuddesa’’nti seso. Jānanti vuttanayena ‘‘nāsito aya’’nti jānanto. Upalāpeyyāti ‘‘upalāpeyya vāti tassa pattaṃ vā cīvaraṃ vā uddesaṃ vā paripucchaṃ vā dassāmī’’ti (pāci. 430) padabhājane āgatanayena saṅgaṇheyya. Tenāti nāsitena. Upaṭṭhāpeyya vāti tena diyyamānāni cuṇṇamattikādīni sādiyanto tena attano upaṭṭhānaṃ kārāpeyya vā. ‘‘Tenā’’ti idaṃ sahatthe karaṇavasena ‘‘sambhuñjeyyā’’tiādīhi ca yojetabbaṃ. Vāti ettha gāthābandhavasena rasso. Sambhogasahaseyyā anantarasikkhāpade vuttanayā eva. Tasmā āpattiparicchedopettha tasmiṃ vuttanayeneva veditabbo.
൧൭൧൩. അത്ഥുദ്ധാരവസേന അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൨൮) വുത്താ തിസ്സോ നാസനാ ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സംവാസേന…പേ॰… തിസ്സോ’’തി. തത്ഥ തീസു കതമാ അധിപ്പേതാതി ആഹ ‘‘ഏത്ഥാ’’തിആദി. ദണ്ഡകമ്മേന നാസനാ ഏത്ഥ അധിപ്പേതാതി യോജനാ. ഏതാസം വിഭാഗോ ച ‘‘തത്ഥ ആപത്തിയാ അദസ്സനാദീസു ഉക്ഖേപനാ സംവാസനാസനാ നാമ. ‘ദൂസകോ നാസേതബ്ബോ, മേത്തിയം ഭിക്ഖുനിം നാസേഥാ’തി അയം ലിങ്ഗനാസനാ നാമ. ‘അജ്ജതഗ്ഗേ തേ ആവുസോ സമണുദ്ദേസ ന ചേവ സോ ഭഗവാ സത്ഥാ അപദിസിതബ്ബോ’തി അയം ദണ്ഡകമ്മനാസനാ നാമാ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൨൮) അട്ഠകഥായ വുത്തോ.
1713. Atthuddhāravasena aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 428) vuttā tisso nāsanā dassetumāha ‘‘saṃvāsena…pe… tisso’’ti. Tattha tīsu katamā adhippetāti āha ‘‘etthā’’tiādi. Daṇḍakammena nāsanā ettha adhippetāti yojanā. Etāsaṃ vibhāgo ca ‘‘tattha āpattiyā adassanādīsu ukkhepanā saṃvāsanāsanā nāma. ‘Dūsako nāsetabbo, mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsethā’ti ayaṃ liṅganāsanā nāma. ‘Ajjatagge te āvuso samaṇuddesa na ceva so bhagavā satthā apadisitabbo’ti ayaṃ daṇḍakammanāsanā nāmā’’ti (pāci. aṭṭha. 428) aṭṭhakathāya vutto.
൧൭൧൫. ‘‘വുത്താ സമനുഭാസനേ’’തി (വി॰ വി॰ ൧൭൦൩) തത്ഥ വുത്തത്താ ആഹ ‘‘അരിട്ഠേന സമാ മതാ’’തി.
1715. ‘‘Vuttā samanubhāsane’’ti (vi. vi. 1703) tattha vuttattā āha ‘‘ariṭṭhena samā matā’’ti.
കണ്ടകകഥാവണ്ണനാ.
Kaṇṭakakathāvaṇṇanā.
സപ്പാണകവഗ്ഗോ സത്തമോ.
Sappāṇakavaggo sattamo.
൧൭൧൬-൭. യോ ഭിക്ഖു സിക്ഖാപദം വീതിക്കമന്തോ തം വീതിക്കമം യേ പസ്സന്തി, സുണന്തി ച, തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സിക്ഖാപദേന വുച്ചമാനോ ‘‘മാവുസോ ഏവം അകാസി, ന കപ്പതി ഏതം ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി സിക്ഖാപദേ വുത്തനയേന വുച്ചമാനോ ‘‘ഏതസ്മിം സിക്ഖാപദേ യേന മം തുമ്ഹേ വദേഥ, ഏതസ്മിം സിക്ഖാപദത്ഥേ യാവ അഞ്ഞം വിയത്തം ബഹുസ്സുതം പകതഞ്ഞും വിനയധരം ന പുച്ഛാമി, താവ അഹം ന സിക്ഖിസ്സാമീ’’തി ഭണതി, തസ്സ ഏവം ഭണന്തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാതി സാധിപ്പായയോജനാ.
1716-7.Yo bhikkhu sikkhāpadaṃ vītikkamanto taṃ vītikkamaṃ ye passanti, suṇanti ca, tehi bhikkhūhi sikkhāpadena vuccamāno ‘‘māvuso evaṃ akāsi, na kappati etaṃ bhikkhussā’’ti sikkhāpade vuttanayena vuccamāno ‘‘etasmiṃ sikkhāpade yena maṃ tumhe vadetha, etasmiṃ sikkhāpadatthe yāva aññaṃ viyattaṃ bahussutaṃ pakataññuṃ vinayadharaṃ na pucchāmi, tāva ahaṃ na sikkhissāmī’’ti bhaṇati, tassa evaṃ bhaṇantassa pācittiyaṃ siyāti sādhippāyayojanā.
൧൭൧൮-൯. അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന അനുപസമ്പന്നേ സത്ഥുനാ തികദുക്കടം ദീപിതന്തി യോജനാ, ഇമിനാ ച ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന ഉപസമ്പന്നേ തികപാചിത്തിയം ദീപിതം ഹോതി. അപഞ്ഞത്തേന ഓവദനപ്പകാരം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ന സല്ലേഖായിദം ഹോതീ’’തി. ഉഭോഹിപി ഉപസമ്പന്നാനുപസമ്പന്നേഹി . ‘‘ഇദം സല്ലേഖായ ന ഹോതീ’’തി അപഞ്ഞത്തേന വുച്ചമാനസ്സ ‘‘ന താവാഹ’’ന്തിആദീനി വദതോ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദുക്കടം ഹോതീതി യോജനാ. ‘‘ന ദോസോ ഉമ്മത്തകാദീന’’ന്തി പദച്ഛേദോ.
1718-9. Anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena anupasampanne satthunā tikadukkaṭaṃ dīpitanti yojanā, iminā ca upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena upasampanne tikapācittiyaṃ dīpitaṃ hoti. Apaññattena ovadanappakāraṃ dassetumāha ‘‘na sallekhāyidaṃ hotī’’ti. Ubhohipi upasampannānupasampannehi . ‘‘Idaṃ sallekhāya na hotī’’ti apaññattena vuccamānassa ‘‘na tāvāha’’ntiādīni vadato tassa bhikkhuno dukkaṭaṃ hotīti yojanā. ‘‘Na doso ummattakādīna’’nti padacchedo.
സഹധമ്മികകഥാവണ്ണനാ.
Sahadhammikakathāvaṇṇanā.
൧൭൨൦. ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു പാതിമോക്ഖേ ഉദ്ദിസ്സമാനേ ഏവം വദേയ്യാ’’തിആദിസിക്ഖാപദപാഠതോ (പാചി॰ ൪൩൯) ഉദ്ദിട്ഠേഹീതി ഏത്ഥ ‘‘ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകേഹി സിക്ഖാപദേഹീ’’തി സേസോ. പാരാജികം ഠപേത്വാ അവസേസാ ഉപാദായുപാദായ ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകാതി നിദ്ദിട്ഠാ. ഏത്ഥ കിന്തി പടിക്ഖേപേ, ഏതേഹി കിം, പയോജനം നത്ഥീതി വുത്തം ഹോതി. ഏതേഹീതി സമീപത്ഥേ വചനസാമഞ്ഞേന ‘‘ഇമേഹീ’’തി ഏതസ്സ പരിയായോ. ‘‘കിം പനിമേഹീ’’തി (പാചി॰ ൪൩൯) സിക്ഖാപദപാഠേ പടിക്ഖേപസ്സ കാരണം ദസ്സേതി ‘‘കുക്കുച്ചാദിനിദാനതോ’’തി. ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന വിഹേസാവിലേഖാ ഗഹിതാ. ഏത്ഥ കുക്കുച്ചം നാമ ‘‘കപ്പതി നു ഖോ, ന കപ്പതി നു ഖോ’’തി കുക്കുച്ചകരണം. വിഹേസാ നാമ വിപ്പടിസാരോ. വിലേഖാ നാമ വിചികിച്ഛാസങ്ഖാതാ മനോവിലേഖതാ മനോവിലേഖാ, ഇമേഹി സകലേഹി പദേഹി സിക്ഖാപദവിവണ്ണകപ്പകാരോ ദസ്സിതോ. ‘‘ഇതി സിക്ഖാപദവിവണ്ണനേ’’തി ഇതി-സദ്ദോ അജ്ഝാഹരിത്വാ യോജേതബ്ബോ. വിവണ്ണനേതി നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മം.
1720. ‘‘Yo pana bhikkhu pātimokkhe uddissamāne evaṃ vadeyyā’’tiādisikkhāpadapāṭhato (pāci. 439) uddiṭṭhehīti ettha ‘‘khuddānukhuddakehi sikkhāpadehī’’ti seso. Pārājikaṃ ṭhapetvā avasesā upādāyupādāya khuddānukhuddakāti niddiṭṭhā. Ettha kinti paṭikkhepe, etehi kiṃ, payojanaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Etehīti samīpatthe vacanasāmaññena ‘‘imehī’’ti etassa pariyāyo. ‘‘Kiṃ panimehī’’ti (pāci. 439) sikkhāpadapāṭhe paṭikkhepassa kāraṇaṃ dasseti ‘‘kukkuccādinidānato’’ti. Ettha ādi-saddena vihesāvilekhā gahitā. Ettha kukkuccaṃ nāma ‘‘kappati nu kho, na kappati nu kho’’ti kukkuccakaraṇaṃ. Vihesā nāma vippaṭisāro. Vilekhā nāma vicikicchāsaṅkhātā manovilekhatā manovilekhā, imehi sakalehi padehi sikkhāpadavivaṇṇakappakāro dassito. ‘‘Iti sikkhāpadavivaṇṇane’’ti iti-saddo ajjhāharitvā yojetabbo. Vivaṇṇaneti nimittatthe bhummaṃ.
കുക്കുച്ചാദിനിദാനതോ ഏതേഹി ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകേഹി സിക്ഖാപദേഹി ഉദ്ദിട്ഠേഹി കിം ഇതി സിക്ഖാപദവിവണ്ണനേ പാചിത്തിയാപത്തി ഹോതീതി യോജനാ.
Kukkuccādinidānato etehi khuddānukhuddakehi sikkhāpadehi uddiṭṭhehi kiṃ iti sikkhāpadavivaṇṇane pācittiyāpatti hotīti yojanā.
൧൭൨൧. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ വിനയം വിവണ്ണേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. ഉപസമ്പന്നേ വേമതികോ…പേ॰… അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ…പേ॰… പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൪൧) തീണി പാചിത്തിയാനി വുത്താനി. തം വിനയം സചേ പന അനുപസമ്പന്നസ്സ സന്തികേ വിവണ്ണേതി, തികദുക്കടന്തി യോജനാ.
1721.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī vinayaṃ vivaṇṇeti, āpatti pācittiyassa. Upasampanne vematiko…pe… anupasampannasaññī…pe… pācittiyassā’’ti (pāci. 441) tīṇi pācittiyāni vuttāni. Taṃ vinayaṃ sace pana anupasampannassa santike vivaṇṇeti, tikadukkaṭanti yojanā.
൧൭൨൨-൪. ഉഭിന്നമ്പീതി ഉപസമ്പന്നാനം, അനുപസമ്പന്നാനം ഉഭിന്നമ്പി, ‘‘സന്തികേ’’തി സേസോ. അഞ്ഞധമ്മവിവണ്ണനേതി വിനയതോ അഞ്ഞേസം സുത്താഭിധമ്മാനം വിവണ്ണനേ.
1722-4.Ubhinnampīti upasampannānaṃ, anupasampannānaṃ ubhinnampi, ‘‘santike’’ti seso. Aññadhammavivaṇṇaneti vinayato aññesaṃ suttābhidhammānaṃ vivaṇṇane.
അനാപത്തിവിസയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘നവിവണ്ണേതുകാമസ്സാ’’തിആദി. നവിവണ്ണേതുകാമസ്സ ‘‘ഹന്ദ സുത്തന്തം പരിയാപുണ, പച്ഛാപി വിനയം പരിയാപുണിസ്സസി’’ ഇതി ഏവം വദന്തസ്സ അനാപത്തീതി യോജനാ. സദിസാ ഏവ സാദിസാ.
Anāpattivisayaṃ dassetumāha ‘‘navivaṇṇetukāmassā’’tiādi. Navivaṇṇetukāmassa ‘‘handa suttantaṃ pariyāpuṇa, pacchāpi vinayaṃ pariyāpuṇissasi’’ iti evaṃ vadantassa anāpattīti yojanā. Sadisā eva sādisā.
വിലേഖനകഥാവണ്ണനാ.
Vilekhanakathāvaṇṇanā.
൧൭൨൫. മോഹനകഥായം താവ –
1725. Mohanakathāyaṃ tāva –
‘‘അന്വഡ്ഢമാസം യോ ഭിക്ഖു;
‘‘Anvaḍḍhamāsaṃ yo bhikkhu;
പാതിമോക്ഖേ അസേസതോ;
Pātimokkhe asesato;
ഉദ്ദിസ്സമാനേ അഞ്ഞാണ-
Uddissamāne aññāṇa-
തായ പുച്ഛതി അത്തനോ’’തി. –
Tāya pucchati attano’’ti. –
പഠമഗാഥായ ഭവിതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി സതി ‘‘അഞ്ഞാണേനാ’’തിആദിഗാഥാ പരിപുണ്ണസമ്ബന്ധാ സിയാതി വിഞ്ഞായതി.
Paṭhamagāthāya bhavitabbaṃ. Evañhi sati ‘‘aññāṇenā’’tiādigāthā paripuṇṇasambandhā siyāti viññāyati.
അഞ്ഞാണേനാതി ഏത്ഥ വാ ‘‘ആപന്നത്താ’’തി സേസോ. ആപത്തിമോക്ഖോതി ആപത്തിയാ മോക്ഖോ. അഞ്ഞാണേന ആപന്നത്താ ആപത്തിമോക്ഖോ നേവ വിജ്ജതീതി യോജനാ. കിം കാതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘കാരേതബ്ബോ’’തിആദി. യഥാ ധമ്മോ ഠിതോ, തഥാ ഭിക്ഖു കാരേതബ്ബോതി സമ്ബന്ധോ. ധമ്മ-സദ്ദോ പാളിവാചകോ, പാളിയം യഥാ വുത്തം, തഥാ കാരേതബ്ബോതി അത്ഥോ, ദേസനാഗാമിനീ ആപത്തി ചേ, ദേസാപേതബ്ബോ, വുട്ഠാനഗാമിനീ ചേ, വുട്ഠാപേതബ്ബോതി വുത്തം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘യഥാധമ്മോ കാരേതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ ൪൪൪). അഞ്ഞാണേന ആപന്നത്താ തസ്സ ആപത്തിയാ മോക്ഖോ നത്ഥി. യഥാ പന ധമ്മോ ച വിനയോ ച ഠിതോ, തഥാ ഭിക്ഖു കാരേതബ്ബോ, ദേസനാഗാമിനിം ചേ ആപന്നോ ഹോതി, ദേസാപേതബ്ബോ, വുട്ഠാനഗാമിനിം ചേ, വുട്ഠാപേതബ്ബോതി അത്ഥോ.
Aññāṇenāti ettha vā ‘‘āpannattā’’ti seso. Āpattimokkhoti āpattiyā mokkho. Aññāṇena āpannattā āpattimokkho neva vijjatīti yojanā. Kiṃ kātabbanti āha ‘‘kāretabbo’’tiādi. Yathā dhammo ṭhito, tathā bhikkhu kāretabboti sambandho. Dhamma-saddo pāḷivācako, pāḷiyaṃ yathā vuttaṃ, tathā kāretabboti attho, desanāgāminī āpatti ce, desāpetabbo, vuṭṭhānagāminī ce, vuṭṭhāpetabboti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘yathādhammo kāretabbo’’ti (pāci. 444). Aññāṇena āpannattā tassa āpattiyā mokkho natthi. Yathā pana dhammo ca vinayo ca ṭhito, tathā bhikkhu kāretabbo, desanāgāminiṃ ce āpanno hoti, desāpetabbo, vuṭṭhānagāminiṃ ce, vuṭṭhāpetabboti attho.
൧൭൨൬. ഉത്തരിന്തി യഥാധമ്മകരണതോ ഉത്തരിം. ദുതിയേനേവാതി ഞത്തിദുതിയേനേവ. നിന്ദിത്വാതി ‘‘തസ്സ തേ ആവുസോ അലാഭാ’’തിആദിനാ ഗരഹിത്വാ.
1726.Uttarinti yathādhammakaraṇato uttariṃ. Dutiyenevāti ñattidutiyeneva. Ninditvāti ‘‘tassa te āvuso alābhā’’tiādinā garahitvā.
൧൭൨൭. ഏവം ആരോപിതേ മോഹേതി യഥാധമ്മകരണതോ ഉപരി യഥാവുത്തനയേന തം പുഗ്ഗലം ഗരഹിത്വാ ഞത്തിദുതിയായ കമ്മവാചായ തസ്സ ഏവം മോഹേ ആരോപിതേ. പുന യദി മോഹേതീതി യോജനാ. തസ്മിം മോഹനകേ പുഗ്ഗലേ പാചിത്തി വുത്താതി യോജനാ.
1727.Evaṃāropite moheti yathādhammakaraṇato upari yathāvuttanayena taṃ puggalaṃ garahitvā ñattidutiyāya kammavācāya tassa evaṃ mohe āropite. Puna yadi mohetīti yojanā. Tasmiṃ mohanake puggale pācitti vuttāti yojanā.
൧൭൨൮. ദീപിതം തികദുക്കടന്തി ‘‘അധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ മോഹേതി, വേമതികോ, അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ മോഹേതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൪൭) തികദുക്കടം ദസ്സിതം. ഏതസ്സ വിപരിയായതോ തികപാചിത്തിയം വേദിതബ്ബം. യഥാഹ ‘‘ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ മോഹേതി, വേമതികോ, അധമ്മകമ്മസഞ്ഞീ മോഹേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൪൭). ഏത്ഥ കമ്മന്തി മോഹാരോപനകമ്മം അധിപ്പേതം. യഥാഹ ‘‘ധമ്മകമ്മേതിആദീസു മോഹാരോപനകമ്മം അധിപ്പേത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൪൭).
1728.Dīpitaṃ tikadukkaṭanti ‘‘adhammakamme dhammakammasaññī moheti, vematiko, adhammakammasaññī moheti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 447) tikadukkaṭaṃ dassitaṃ. Etassa vipariyāyato tikapācittiyaṃ veditabbaṃ. Yathāha ‘‘dhammakamme dhammakammasaññī moheti, vematiko, adhammakammasaññī moheti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 447). Ettha kammanti mohāropanakammaṃ adhippetaṃ. Yathāha ‘‘dhammakammetiādīsu mohāropanakammaṃ adhippeta’’nti (pāci. aṭṭha. 447).
൧൭൨൯-൩൦. ‘‘ന ച മോഹേതുകാമസ്സാ’’തിആദീഹി ‘‘അനാപത്തീതി വിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തി ഇദം പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. ‘‘വിത്ഥാരേന അസുതസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ. ഏത്ഥ ‘‘പാതിമോക്ഖ’’ന്തി കമ്മപദം അപേക്ഖിതബ്ബം. വിത്ഥാരേന ഊനകദ്വത്തിക്ഖത്തും സുതസ്സ ചാതി യോജനാ. തഥാതി ഇമിനാ ‘‘അനാപത്തീതി വിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തി ഇദം പച്ചാമസതി.
1729-30.‘‘Na ca mohetukāmassā’’tiādīhi ‘‘anāpattīti viññeyya’’nti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Vitthārena asutassā’’ti padacchedo. Ettha ‘‘pātimokkha’’nti kammapadaṃ apekkhitabbaṃ. Vitthārena ūnakadvattikkhattuṃ sutassa cāti yojanā. Tathāti iminā ‘‘anāpattīti viññeyya’’nti idaṃ paccāmasati.
മോഹനകഥാവണ്ണനാ.
Mohanakathāvaṇṇanā.
൧൭൩൧-൨. കുദ്ധോതി കുപിതോ. പഹാരം ദേതീതി കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ നിസ്സഗ്ഗിയേന വാ അന്തമസോ ഉപ്പലപത്തേനാപി പഹാരം ദേതി. യഥാഹ ‘‘പഹാരം ദദേയ്യാതി കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ നിസ്സഗ്ഗിയേന വാ അന്തമസോ ഉപ്പലപത്തേനാപി പഹാരം ദേതീ’’തി (പാചി॰ ൪൫൧). ഏത്ഥ ‘‘അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുസ്സാ’’തി സേസോ. തസ്സാതി അപേക്ഖിത്വാ ‘‘യോ’’തി ലബ്ഭതി.
1731-2.Kuddhoti kupito. Pahāraṃ detīti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā antamaso uppalapattenāpi pahāraṃ deti. Yathāha ‘‘pahāraṃ dadeyyāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā antamaso uppalapattenāpi pahāraṃ detī’’ti (pāci. 451). Ettha ‘‘aññassa bhikkhussā’’ti seso. Tassāti apekkhitvā ‘‘yo’’ti labbhati.
അട്ഠകഥാഗതം വിനിച്ഛയം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘സമ്പഹരിതുകാമേനാ’’തിആദി, ഇമിനാ മരണാധിപ്പായേന പഹടേ പാരാജികന്തി വുത്തം ഹോതി.
Aṭṭhakathāgataṃ vinicchayaṃ dassetumāha ‘‘sampaharitukāmenā’’tiādi, iminā maraṇādhippāyena pahaṭe pārājikanti vuttaṃ hoti.
൧൭൩൩. ‘‘ഇതി ഏവം കതേ അയം സങ്ഘമജ്ഝേന വിരോചതീ’’തി വിരൂപകരണാപേക്ഖോ വിരൂപകരണേ അപേക്ഖവാ തസ്സ ച അപേക്ഖിതസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ കണ്ണം വാ നാസം വാ യദി ഛിന്ദതി, ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1733. ‘‘Iti evaṃ kate ayaṃ saṅghamajjhena virocatī’’ti virūpakaraṇāpekkho virūpakaraṇe apekkhavā tassa ca apekkhitassa bhikkhussa kaṇṇaṃ vā nāsaṃ vā yadi chindati, dukkaṭanti yojanā.
൧൭൩൪. അനുപസമ്പന്നേതി സാമിവചനത്ഥേ ഭുമ്മം. ‘‘ഇത്ഥിയാ’’തിആദീഹി പദേഹി യഥാരഹം യോജേതബ്ബം ‘‘അനുപസമ്പന്നായ ഇത്ഥിയാ അനുപസമ്പന്നസ്സ പുരിസസ്സാ’’തി. തിരച്ഛാനഗതസ്സപീതി ഏത്ഥ ‘‘അന്തമസോ’’തി സേസോ. യഥാഹ ‘‘അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതസ്സപീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൫൨).
1734.Anupasampanneti sāmivacanatthe bhummaṃ. ‘‘Itthiyā’’tiādīhi padehi yathārahaṃ yojetabbaṃ ‘‘anupasampannāya itthiyā anupasampannassa purisassā’’ti. Tiracchānagatassapīti ettha ‘‘antamaso’’ti seso. Yathāha ‘‘antamaso tiracchānagatassapī’’ti (pāci. aṭṭha. 452).
൧൭൩൫. ‘‘സചേ പഹരതി ഇത്ഥിഞ്ചാ’’തി പദച്ഛേദോ. രത്തേന ചേതസാതി കായസംസഗ്ഗരാഗേന രത്തേന ചിത്തേന. വിനിദ്ദിട്ഠാതി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ഓതിണ്ണോ വിപരിണതേന ചിത്തേന മാതുഗാമേന സദ്ധിം കായസംസഗ്ഗം സമാപജ്ജേയ്യാ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൨൭൦) ദസ്സിതാ.
1735. ‘‘Sace paharati itthiñcā’’ti padacchedo. Rattena cetasāti kāyasaṃsaggarāgena rattena cittena. Viniddiṭṭhāti ‘‘yo pana bhikkhu otiṇṇo vipariṇatena cittena mātugāmena saddhiṃ kāyasaṃsaggaṃ samāpajjeyyā’’tiādinā (pārā. 270) dassitā.
൧൭൩൬. മോക്ഖാധിപ്പായോതി തതോ അത്തനോ മോക്ഖം പത്ഥേന്തോ. ദോസോ ന വിജ്ജതീതി ദുക്കടാദികോപി ദോസോ നത്ഥി.
1736.Mokkhādhippāyoti tato attano mokkhaṃ patthento. Doso na vijjatīti dukkaṭādikopi doso natthi.
൧൭൩൭-൯. ഹേഠേതുകാമമായന്തം ചോരമ്പി വാ പച്ചത്ഥികമ്പി വാ അന്തരാമഗ്ഗേ പസ്സിത്വാതി യോജനാ. ദിസ്വാ കഥം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘മാ ഇധാഗച്ഛുപാസകാ’’തിആദി, ആഗമനപടിക്ഖേപേന തത്ഥേവ തിട്ഠാതി വുത്തം ഹോതി. ആയന്തന്തി ഏവം വുത്തേ തം അനാദിയിത്വാ ആഗച്ഛന്തം. യഥാഹ ‘‘വചനം അനാദിയിത്വാ ആഗച്ഛന്ത’’ന്തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൫൩).
1737-9. Heṭhetukāmamāyantaṃ corampi vā paccatthikampi vā antarāmagge passitvāti yojanā. Disvā kathaṃ paṭipajjitabbanti āha ‘‘mā idhāgacchupāsakā’’tiādi, āgamanapaṭikkhepena tattheva tiṭṭhāti vuttaṃ hoti. Āyantanti evaṃ vutte taṃ anādiyitvā āgacchantaṃ. Yathāha ‘‘vacanaṃ anādiyitvā āgacchanta’’nti (pāci. aṭṭha. 453).
ഏസേവ നയോതി ‘‘മാ ആഗച്ഛാ’തി വുത്തേപി ആഗച്ഛന്തം പഹടേ മതേപി അനാപത്തീ’’തി അയം നയോ.
Eseva nayoti ‘‘mā āgacchā’ti vuttepi āgacchantaṃ pahaṭe matepi anāpattī’’ti ayaṃ nayo.
൧൭൪൦. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, വേമതികോ, അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ പഹാരം ദേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൫൨) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. സേസേതി അനുപസമ്പന്നേ. തികദുക്കടന്തി ‘‘അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ, വേമതികോ , അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ പഹാരം ദേതി, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൫൨) തികദുക്കടം വുത്തം. അനാണത്തികത്താ ആഹ ‘‘കായചിത്തസമുട്ഠാന’’ന്തി. കായചിത്താനം സുഖോപേക്ഖാപി സമ്ഭവന്തീതി തതോ വിസേസേതുമാഹ ‘‘ദുക്ഖവേദന’’ന്തി.
1740.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī, vematiko, anupasampannasaññī pahāraṃ deti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 452) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Seseti anupasampanne. Tikadukkaṭanti ‘‘anupasampanne upasampannasaññī, vematiko , anupasampannasaññī pahāraṃ deti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pāci. 452) tikadukkaṭaṃ vuttaṃ. Anāṇattikattā āha ‘‘kāyacittasamuṭṭhāna’’nti. Kāyacittānaṃ sukhopekkhāpi sambhavantīti tato visesetumāha ‘‘dukkhavedana’’nti.
പഹാരകഥാവണ്ണനാ.
Pahārakathāvaṇṇanā.
൧൭൪൧. കായന്തി കായേകദേസം ഹത്ഥാദിഅവയവമാഹ. വാതി ദുതിയത്ഥസമ്പിണ്ഡനേ. കായബദ്ധന്തി കായപടിബദ്ധം പഹരണയോഗ്ഗായോഗ്ഗേസു കത്തരയട്ഠിസത്ഥാദീസു അഞ്ഞതരം. സചേ ഉച്ചാരേയ്യാതി സചേ പഹരണാകാരം ദസ്സേത്വാ ഉക്ഖിപേയ്യ, ഇദം ‘‘കായം വാ കായപടിബദ്ധം വാ’’തി ഇമേഹി പദേഹി പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. തസ്സാതി ഉച്ചാരിതകായാദികസ്സ. ഉഗ്ഗിരണപച്ചയാതി ഉക്ഖിപനകാരണാ.
1741.Kāyanti kāyekadesaṃ hatthādiavayavamāha. Vāti dutiyatthasampiṇḍane. Kāyabaddhanti kāyapaṭibaddhaṃ paharaṇayoggāyoggesu kattarayaṭṭhisatthādīsu aññataraṃ. Sace uccāreyyāti sace paharaṇākāraṃ dassetvā ukkhipeyya, idaṃ ‘‘kāyaṃ vā kāyapaṭibaddhaṃ vā’’ti imehi padehi paccekaṃ yojetabbaṃ. Tassāti uccāritakāyādikassa. Uggiraṇapaccayāti ukkhipanakāraṇā.
൧൭൪൨. അസമ്പഹരിതുകാമേനാതി പഹാരദാനം അനിച്ഛന്തേന. ദിന്നത്താതി പഹാരസ്സ ദിന്നത്താ. അപ്പഹരിതുകാമത്താ പുരിമസിക്ഖാപദേന പാചിത്തിയം ന ഹോതി, ഉഗ്ഗിരിതുകാമതായ കതപയോഗസ്സ ഉഗ്ഗിരണമത്തേ അട്ഠത്വാ പഹാരസ്സ ദിന്നത്താ ഇമിനാപി പാചിത്തിയം ന ഹോതി, അജ്ഝാസയസ്സ, പയോഗസ്സ ച അസുദ്ധത്താ അനാപത്തിയാപി ന ഭവിതബ്ബന്തി ദുക്കടം വുത്തം.
1742.Asampaharitukāmenāti pahāradānaṃ anicchantena. Dinnattāti pahārassa dinnattā. Appaharitukāmattā purimasikkhāpadena pācittiyaṃ na hoti, uggiritukāmatāya katapayogassa uggiraṇamatte aṭṭhatvā pahārassa dinnattā imināpi pācittiyaṃ na hoti, ajjhāsayassa, payogassa ca asuddhattā anāpattiyāpi na bhavitabbanti dukkaṭaṃ vuttaṃ.
൧൭൪൩. സചേ തേന പഹാരേന ഭിക്ഖുനോ ഹത്ഥാദീസുപി യം കിഞ്ചി അങ്ഗം ഭിജ്ജതി, പഹടസ്സ പഹാരദായകസ്സ ദുക്കടന്തി സമ്ബന്ധോ.
1743. Sace tena pahārena bhikkhuno hatthādīsupi yaṃ kiñci aṅgaṃ bhijjati, pahaṭassa pahāradāyakassa dukkaṭanti sambandho.
൧൭൪൪. സേസോ വിനിച്ഛയോ ‘‘മോക്ഖാധിപ്പായോ’’തിആദികോ ഇധ അവുത്തോ വിനിച്ഛയോ സമുട്ഠാനാദിനാ സദ്ധിം അനന്തരേ വുത്തനയേന വിനയഞ്ഞുനാ വേദിതബ്ബോതി യോജനാ. ‘‘തിരച്ഛാനാദീനം വച്ചകരണാദിം ദിസ്വാന പലാപേതുകാമതായ കുജ്ഝിത്വാപി ഉഗ്ഗിരന്തസ്സ മോക്ഖാധിപ്പായോ ഏവാ’’തി വദന്തി.
1744.Seso vinicchayo ‘‘mokkhādhippāyo’’tiādiko idha avutto vinicchayo samuṭṭhānādinā saddhiṃ anantare vuttanayena vinayaññunā veditabboti yojanā. ‘‘Tiracchānādīnaṃ vaccakaraṇādiṃ disvāna palāpetukāmatāya kujjhitvāpi uggirantassa mokkhādhippāyo evā’’ti vadanti.
തലസത്തികഥാവണ്ണനാ.
Talasattikathāvaṇṇanā.
൧൭൪൫. അമൂലകേനാതി ദിട്ഠാദിമൂലവിരഹിതേന, ഏത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖു’’ന്തി സേസോ. സങ്ഘാദിസേസേനാതി തേരസന്നം അഞ്ഞതരേന. തസ്സാതി ചോദകസ്സ, ചോദാപകസ്സ വാ പാപഭിക്ഖുനോ. സചേ ചുദിതകോ തസ്മിം ഖണേ ‘‘ഏസ മം ചോദേതീ’’തി ജാനാതി, പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ, ഇമിനാ ‘‘സചേ ഏവം ന ജാനാതി, ചിരേന വാ ജാനാതി, ദുക്കടം ഹോതീ’’തി സിദ്ധം.
1745.Amūlakenāti diṭṭhādimūlavirahitena, ettha ‘‘bhikkhu’’nti seso. Saṅghādisesenāti terasannaṃ aññatarena. Tassāti codakassa, codāpakassa vā pāpabhikkhuno. Sace cuditako tasmiṃ khaṇe ‘‘esa maṃ codetī’’ti jānāti, pācittiyaṃ siyāti yojanā, iminā ‘‘sace evaṃ na jānāti, cirena vā jānāti, dukkaṭaṃ hotī’’ti siddhaṃ.
൧൭൪൬. തത്ഥാതി ഉപസമ്പന്നേ. തികപാചിത്തിയന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ അമൂലകേന സങ്ഘാദിസേസേന അനുദ്ധംസേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. വേമതികോ…പേ॰… അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ അമൂലകേന സങ്ഘാദിസേസേന അനുദ്ധംസേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൬൨) തികപാചിത്തിയം . ദിട്ഠാചാരവിപത്തിയാ ചോദകോ ദുക്കടാപത്തീതി അമൂലികായ ദിട്ഠിവിപത്തിയാ വാ ആചാരവിപത്തിയാ വാ അനുദ്ധംസേന്തസ്സ ദുക്കടാപത്തി ഹോതീതി അത്ഥോ. സേസേ ചാതി അനുപസമ്പന്നേ. തികദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തീണി ദുക്കടാനി ഹോന്തീതി അത്ഥോ.
1746.Tatthāti upasampanne. Tikapācittiyanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī amūlakena saṅghādisesena anuddhaṃseti, āpatti pācittiyassa. Vematiko…pe… anupasampannasaññī amūlakena saṅghādisesena anuddhaṃseti, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 462) tikapācittiyaṃ . Diṭṭhācāravipattiyā codako dukkaṭāpattīti amūlikāya diṭṭhivipattiyā vā ācāravipattiyā vā anuddhaṃsentassa dukkaṭāpatti hotīti attho. Sese cāti anupasampanne. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi dukkaṭāni hontīti attho.
൧൭൪൭. ‘‘തഥാസഞ്ഞിസ്സ അനാപത്തീ’’തി പദച്ഛേദോ. തഥാസഞ്ഞിസ്സാതി സമൂലകസഞ്ഞിസ്സ.
1747. ‘‘Tathāsaññissa anāpattī’’ti padacchedo. Tathāsaññissāti samūlakasaññissa.
അമൂലകകഥാവണ്ണനാ.
Amūlakakathāvaṇṇanā.
൧൭൪൮-൯. സഞ്ചിച്ചാതി തസ്സ പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സാദിഭാവം ജാനന്തോയേവ. ഭിക്ഖുനോതി ഏത്ഥ ‘‘അഞ്ഞസ്സാ’’തി സേസോ . ഊനവീസതിവസ്സോ ത്വം മഞ്ഞേതി ഏത്ഥ ‘‘മഞ്ഞേ’’തി ഇമിനാ പരികപ്പത്ഥവാചിനാ നിപാതേന ‘‘ഉദകം മഞ്ഞേ ആദിത്ത’’ന്തിആദീസു (പാരാ॰ ൩൮൩) വിയ മുസാവാദാപത്തിയാ അവിസയതം ദീപേതി. ഹിതേസിതായ അനുസിട്ഠിദാനാദികേ തഥാരൂപേ അഞ്ഞസ്മിം പച്ചയേ കാരണേ അസതി ‘‘ഊനവീസതിവസ്സോ ത്വം മഞ്ഞേ’’ ഇതി ഏവമാദിനാ അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ യോ ഭിക്ഖു സചേ സഞ്ചിച്ച കുക്കുച്ചം ഉപ്പാദേയ്യ, തസ്സ ഏവം കുക്കുച്ചം ഉപ്പാദേന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ വാചായ വാചായ പാചിത്തി ഹോതീതി യോജനാ.
1748-9.Sañciccāti tassa paripuṇṇavīsativassādibhāvaṃ jānantoyeva. Bhikkhunoti ettha ‘‘aññassā’’ti seso . Ūnavīsativasso tvaṃ maññeti ettha ‘‘maññe’’ti iminā parikappatthavācinā nipātena ‘‘udakaṃ maññe āditta’’ntiādīsu (pārā. 383) viya musāvādāpattiyā avisayataṃ dīpeti. Hitesitāya anusiṭṭhidānādike tathārūpe aññasmiṃ paccaye kāraṇe asati ‘‘ūnavīsativasso tvaṃ maññe’’ iti evamādinā aññassa bhikkhuno yo bhikkhu sace sañcicca kukkuccaṃ uppādeyya, tassa evaṃ kukkuccaṃ uppādentassa bhikkhuno vācāya vācāya pācitti hotīti yojanā.
൧൭൫൦. തികപാചിത്തിയം വുത്തന്തി ‘‘ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞീ സഞ്ചിച്ച കുക്കുച്ചം ഉപദഹതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സ. വേമതികോ…പേ॰… അനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീ സഞ്ചിച്ച കുക്കുച്ചം ഉപദഹതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൬൭) തികപാചിത്തിയം വുത്തം. സേസേ ചാതി അനുപസമ്പന്നേ ച. തികദുക്കടന്തി അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന തികദുക്കടം. വജ്ജമേവ വജ്ജതാ.
1750.Tikapācittiyaṃ vuttanti ‘‘upasampanne upasampannasaññī sañcicca kukkuccaṃ upadahati, āpatti pācittiyassa. Vematiko…pe… anupasampannasaññī sañcicca kukkuccaṃ upadahati, āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 467) tikapācittiyaṃ vuttaṃ. Sese cāti anupasampanne ca. Tikadukkaṭanti anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena tikadukkaṭaṃ. Vajjameva vajjatā.
൧൭൫൧. ഹിതേസിതായ ഭാസതോതി സമ്ബന്ധോ. മാ ഏവന്തി ഏത്ഥ ‘‘കരോഹീ’’തി സേസോ, പുനപി മാ ഏവം കരോഹീതി അത്ഥോ. ‘‘അഹം തം ഇത്ഥിയാ സഹ നിസിന്നം മഞ്ഞേ, തയാ വികാലേ ഭുത്തം മഞ്ഞേ, പുന മാ ഏവം കരോഹി’’ ഇതി ഹിതേസിതായ ഭാസതോ അനാപത്തി പകാസിതാതി യോജനാ.
1751. Hitesitāya bhāsatoti sambandho. Mā evanti ettha ‘‘karohī’’ti seso, punapi mā evaṃ karohīti attho. ‘‘Ahaṃ taṃ itthiyā saha nisinnaṃ maññe, tayā vikāle bhuttaṃ maññe, puna mā evaṃ karohi’’ iti hitesitāya bhāsato anāpatti pakāsitāti yojanā.
സഞ്ചിച്ചകഥാവണ്ണനാ.
Sañciccakathāvaṇṇanā.
൧൭൫൩. ഭണ്ഡനം നാമ കലഹോ, ഭണ്ഡനം ജാതം യേസന്തി വിഗ്ഗഹോ, ജാതഭണ്ഡനാനന്തി അത്ഥോ, ‘‘വചന’’ന്തി സേസോ. സോതും ഉപസ്സുതിം തിട്ഠേയ്യാതി യോജനാ. ഉപേച്ച സുയ്യതി ഏത്ഥാതി ഹി ഉപസ്സുതി, ഠാനം, യം ഠാനം ഉപഗതേന സക്കാ ഹോതി കഥേന്താനം സദ്ദം സോതും, തത്ഥാതി അത്ഥോ. യോ പന ഭിക്ഖു ഭണ്ഡനജാതാനം ഭിക്ഖൂനം വചനം സോതും ഉപസ്സുതിം സചേ തിട്ഠേയ്യ, തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ.
1753.Bhaṇḍanaṃ nāma kalaho, bhaṇḍanaṃ jātaṃ yesanti viggaho, jātabhaṇḍanānanti attho, ‘‘vacana’’nti seso. Sotuṃ upassutiṃ tiṭṭheyyāti yojanā. Upecca suyyati etthāti hi upassuti, ṭhānaṃ, yaṃ ṭhānaṃ upagatena sakkā hoti kathentānaṃ saddaṃ sotuṃ, tatthāti attho. Yo pana bhikkhu bhaṇḍanajātānaṃ bhikkhūnaṃ vacanaṃ sotuṃ upassutiṃ sace tiṭṭheyya, tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā.
൧൭൫൪. ചോദേതുകാമതായ ഗച്ഛതോ അസ്സാതി യോജനാ.
1754. Codetukāmatāya gacchato assāti yojanā.
൧൭൫൫. സോതുന്തി പച്ഛതോ ഗച്ഛന്താനം ഭണ്ഡനജാതാനം വചനം സോതും. ഓഹീയന്തസ്സാതി പകതിഗമനം ഹാപേത്വാ ഓസക്കന്തസ്സ. പുരതോ ഗച്ഛതോ ഭിക്ഖുസ്സ ദുക്കടന്തി യോജനാ. ഗച്ഛതോ തുരിതം വാപീതി പുരതോ ഗച്ഛന്താനം ഭണ്ഡനജാതാനം വചനം സോതും പച്ഛതോ സീഘം ഗച്ഛന്തസ്സാപി. അയമേവ വിനിച്ഛയോതി പദേ പദേ അയം ഏവ വിനിച്ഛയോ.
1755.Sotunti pacchato gacchantānaṃ bhaṇḍanajātānaṃ vacanaṃ sotuṃ. Ohīyantassāti pakatigamanaṃ hāpetvā osakkantassa. Purato gacchato bhikkhussa dukkaṭanti yojanā. Gacchato turitaṃ vāpīti purato gacchantānaṃ bhaṇḍanajātānaṃ vacanaṃ sotuṃ pacchato sīghaṃ gacchantassāpi. Ayameva vinicchayoti pade pade ayaṃ eva vinicchayo.
൧൭൫൬. അത്തനോ ഠിതോകാസന്തി സമ്ബന്ധോ. ഉക്കാസിത്വാപി വാതി ഉക്കാസിതസദ്ദം കത്വാ വാ. ഏത്ഥ അഹന്തി വാ വത്വാ ഞാപേതബ്ബന്തി യോജനാ.
1756. Attano ṭhitokāsanti sambandho. Ukkāsitvāpi vāti ukkāsitasaddaṃ katvā vā. Ettha ahanti vā vatvā ñāpetabbanti yojanā.
൧൭൫൭. തികപാചിത്തിയം വുത്തം ഉപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന. സേസേ ചാതി അനുപസമ്പന്നേ. തികദുക്കടം അനുപസമ്പന്നേ ഉപസമ്പന്നസഞ്ഞിവേമതികഅനുപസമ്പന്നസഞ്ഞീനം വസേന.
1757.Tikapācittiyaṃ vuttaṃ upasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena. Sese cāti anupasampanne. Tikadukkaṭaṃ anupasampanne upasampannasaññivematikaanupasampannasaññīnaṃ vasena.
൧൭൫൮. ഓരമിസ്സന്തി മയാ ഗഹിതദുഗ്ഗാഹതോ വിരമിസ്സാമി.
1758.Oramissanti mayā gahitaduggāhato viramissāmi.
൧൭൫൯. കായചിത്തതോ ച കായവാചാചിത്തതോ ച സമുട്ഠാനതോ ഥേയ്യസത്ഥസമുട്ഠാനം. സിയാ കിരിയം സോതുകാമതായ ഗമനവസേന, സിയാ അകിരിയം ഠിതട്ഠാനം ആഗന്ത്വാ മന്തയമാനം അജാനാപനവസേന, തേനാഹ ‘‘ഇദം ഹോതി ക്രിയാക്രിയ’’ന്തി. ഗമനേന സിജ്ഝനതോ കായകമ്മം . തുണ്ഹീഭാവേന സിജ്ഝനതോ വചീകമ്മം. സദോസന്തി സാവജ്ജം, അകുസലചിത്തന്തി വുത്തം ഹോതി.
1759. Kāyacittato ca kāyavācācittato ca samuṭṭhānato theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Siyā kiriyaṃ sotukāmatāya gamanavasena, siyā akiriyaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ āgantvā mantayamānaṃ ajānāpanavasena, tenāha ‘‘idaṃ hoti kriyākriya’’nti. Gamanena sijjhanato kāyakammaṃ. Tuṇhībhāvena sijjhanato vacīkammaṃ. Sadosanti sāvajjaṃ, akusalacittanti vuttaṃ hoti.
ഉപസ്സുതികഥാവണ്ണനാ.
Upassutikathāvaṇṇanā.
൧൭൬൦. ധമ്മികാനന്തി ധമ്മേന വിനയേന സത്ഥുസാസനേന കതാനം. കമ്മാനന്തി അപലോകനകമ്മം, ഞത്തികമ്മം, ഞത്തിദുതിയകമ്മം, ഞത്തിചതുത്ഥകമ്മന്തി ഇമേസം ചതുന്നം കമ്മാനം. ഖീയതീതി അരുചിം പകാസേതി.
1760.Dhammikānanti dhammena vinayena satthusāsanena katānaṃ. Kammānanti apalokanakammaṃ, ñattikammaṃ, ñattidutiyakammaṃ, ñatticatutthakammanti imesaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Khīyatīti aruciṃ pakāseti.
൧൭൬൧. ഉഭയത്ഥാതി അധമ്മേ, ധമ്മേ ച.
1761.Ubhayatthāti adhamme, dhamme ca.
൧൭൬൨. അധമ്മേനാതി ഏത്ഥ ‘‘കമ്മേനാ’’തി സേസോ, ധമ്മവിരുദ്ധേന കമ്മേനാതി അത്ഥോ. ‘‘കമ്മസ്മി’’ന്തി ഇദം വിഭത്തിം വിപരിണാമേത്വാ ‘‘കമ്മേനാ’’തി അനുവത്തേതബ്ബം. വഗ്ഗേനാതി ‘‘ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദോ ആഹടോ ഹോതി, സമ്മുഖീഭൂതാ ന പടിക്കോസന്തീ’’തി (മഹാവ॰ ൩൮൭) വുത്തസാമഗ്ഗിലക്ഖണസ്സ വിരുദ്ധത്താ അസമഗ്ഗേന, ഏത്ഥ ‘‘സങ്ഘേനാ’’തി സേസോ. ‘‘തഥാ അകമ്മാരഹസ്സാ’’തി പദച്ഛേദോ. ‘‘അധമ്മേന കമ്മേന ഇമേ കമ്മം കരോന്തീ’’തി ച ‘‘അസമഗ്ഗേന സങ്ഘേന ഇമേ കമ്മം കരോന്തീ’’തി ച ‘‘അധമ്മേന കമ്മേന വഗ്ഗേന സങ്ഘേന ഇമേ കമ്മം കരോന്തീ’’തി ച തഥാ ‘‘അകമ്മാരഹസ്സ ഇമേ കമ്മം കരോന്തീ’’തി ച ഞത്വാ യോ ഖീയതി, തസ്സ ച അനാപത്തി പകാസിതാതി യോജനാ.
1762.Adhammenāti ettha ‘‘kammenā’’ti seso, dhammaviruddhena kammenāti attho. ‘‘Kammasmi’’nti idaṃ vibhattiṃ vipariṇāmetvā ‘‘kammenā’’ti anuvattetabbaṃ. Vaggenāti ‘‘chandārahānaṃ chando āhaṭo hoti, sammukhībhūtā na paṭikkosantī’’ti (mahāva. 387) vuttasāmaggilakkhaṇassa viruddhattā asamaggena, ettha ‘‘saṅghenā’’ti seso. ‘‘Tathā akammārahassā’’ti padacchedo. ‘‘Adhammena kammena ime kammaṃ karontī’’ti ca ‘‘asamaggena saṅghena ime kammaṃ karontī’’ti ca ‘‘adhammena kammena vaggena saṅghena ime kammaṃ karontī’’ti ca tathā ‘‘akammārahassa ime kammaṃ karontī’’ti ca ñatvā yo khīyati, tassa ca anāpatti pakāsitāti yojanā.
കമ്മപടിബാഹനകഥാവണ്ണനാ.
Kammapaṭibāhanakathāvaṇṇanā.
൧൭൬൪-൫. ആരോചിതം വത്ഥു യാവ ന വിനിച്ഛിതം വാതി യോജനാ, ‘‘ചോദകേന ച ചുദിതകേന ച അത്തനോ കഥാ കഥിതാ, അനുവിജ്ജകോ സമ്മതോ, ഏത്താവതാപി വത്ഥുമേവ ആരോചിതം ഹോതീ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൪൮൧) അട്ഠകഥായ വുത്തത്താ ആരോചിതം വത്ഥു യാവ ന വിനിച്ഛിതം ഹോതീതി അത്ഥോ. ഞത്തി വാ ഠപിതാ , കമ്മവാചാ നിട്ഠം യാവ ന ഗച്ഛതി, ഏതസ്മിം…പേ॰…ഹോതി ആപത്തി ദുക്കടന്തി യോജനാ.
1764-5. Ārocitaṃ vatthu yāva na vinicchitaṃ vāti yojanā, ‘‘codakena ca cuditakena ca attano kathā kathitā, anuvijjako sammato, ettāvatāpi vatthumeva ārocitaṃ hotī’’ti (pāci. aṭṭha. 481) aṭṭhakathāya vuttattā ārocitaṃ vatthu yāva na vinicchitaṃ hotīti attho. Ñatti vā ṭhapitā , kammavācā niṭṭhaṃ yāva na gacchati, etasmiṃ…pe…hoti āpatti dukkaṭanti yojanā.
൧൭൬൬. ഛന്ദം അദത്വാ ഹത്ഥപാസേ ജഹിതേ തസ്സ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ.
1766. Chandaṃ adatvā hatthapāse jahite tassa pācittiyaṃ siyāti yojanā.
൧൭൬൭-൯. അധമ്മേപി കമ്മസ്മിം ധമ്മകമ്മന്തി സഞ്ഞിനോ ദുക്കടന്തി യോജനാ. ധമ്മകമ്മേ ച അധമ്മകമ്മസഞ്ഞിനോ അനാപത്തി ഇധ ന വുത്താ, പാളിയം പന വുത്തത്താ ഇധാപി യോജേതബ്ബാ. ‘‘സങ്ഘസ്സ ഭണ്ഡനാദീനി ഭവിസ്സന്തീ’’തി സഞ്ഞിനോ ഗച്ഛതോ ച യോ വാ ഗിലാനോ ഹോതി, തസ്സ ഗച്ഛതോ ച ഗിലാനസ്സ കരണീയേ സതി ഗച്ഛതോ ച കമ്മം നകോപേതുകാമസ്സ ഗച്ഛതോ ച പസ്സാവനാദിനാ പീളിതസ്സ ഗച്ഛതോ ച ‘‘ആഗമിസ്സാമി’’ഇതി ഏവം ഗച്ഛതോപി ന ദോസതാതി യോജനാ. തത്ഥ ദോസോ ഏവ ദോസതാ, ആപത്തി, നദോസതാ അനാപത്തി. ഹത്ഥപാസം വിജഹിത്വാ ഗമനേന, ഛന്ദസ്സ അദാനേന ച ആപജ്ജനതോ ക്രിയാക്രിയം.
1767-9. Adhammepi kammasmiṃ dhammakammanti saññino dukkaṭanti yojanā. Dhammakamme ca adhammakammasaññino anāpatti idha na vuttā, pāḷiyaṃ pana vuttattā idhāpi yojetabbā. ‘‘Saṅghassa bhaṇḍanādīni bhavissantī’’ti saññino gacchato ca yo vā gilāno hoti, tassa gacchato ca gilānassa karaṇīye sati gacchato ca kammaṃ nakopetukāmassa gacchato ca passāvanādinā pīḷitassa gacchato ca ‘‘āgamissāmi’’iti evaṃ gacchatopi na dosatāti yojanā. Tattha doso eva dosatā, āpatti, nadosatā anāpatti. Hatthapāsaṃ vijahitvā gamanena, chandassa adānena ca āpajjanato kriyākriyaṃ.
ഛന്ദംഅദത്വാഗമനകഥാവണ്ണനാ.
Chandaṃadatvāgamanakathāvaṇṇanā.
൧൭൭൦-൧. സമഗ്ഗേന സങ്ഘേന സദ്ധിന്തി സമാനസംവാസകേന സമാനസീമായം ഠിതേന സങ്ഘേന സദ്ധിം. വുത്തഞ്ഹി ‘‘സമഗ്ഗോ നാമ സങ്ഘോ സമാനസംവാസകോ സമാനസീമായം ഠിതോ’’തി (പാചി॰ ൪൮൬). ചീവരന്തി വികപ്പനുപഗമാഹ. യഥാഹ ‘‘ചീവരം നാമ ഛന്നം ചീവരാനം അഞ്ഞതരം ചീവരം വികപ്പനുപഗം പച്ഛിമ’’ന്തി (പാചി॰ ൪൮൬). സമ്മതസ്സാതി സേനാസനപഞ്ഞാപകാദിസമ്മുതിം പത്തേസു അഞ്ഞതരസ്സ. ഖീയതീതി ‘‘യോ യോ മിത്തോ, തസ്സ തസ്സ ദേന്തീ’’തിആദിനാ നയേന അവണ്ണം ഭണതി.
1770-1.Samaggena saṅghena saddhinti samānasaṃvāsakena samānasīmāyaṃ ṭhitena saṅghena saddhiṃ. Vuttañhi ‘‘samaggo nāma saṅgho samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito’’ti (pāci. 486). Cīvaranti vikappanupagamāha. Yathāha ‘‘cīvaraṃ nāma channaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ cīvaraṃ vikappanupagaṃ pacchima’’nti (pāci. 486). Sammatassāti senāsanapaññāpakādisammutiṃ pattesu aññatarassa. Khīyatīti ‘‘yo yo mitto, tassa tassa dentī’’tiādinā nayena avaṇṇaṃ bhaṇati.
ധമ്മകമ്മേ ധമ്മകമ്മസഞ്ഞിവേമതികഅധമ്മകമ്മസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയം വുത്തം.
Dhammakamme dhammakammasaññivematikaadhammakammasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
൧൭൭൨-൪. സങ്ഘേനാസമ്മതസ്സാപി ചീവരം, അഞ്ഞമേവ വാ തഥേവ സമഗ്ഗേന സങ്ഘേന ദത്വാ ഖീയതി, തസ്സ ദുക്കടന്തി യോജനാ. അനുപസമ്പന്നേ തഥേവ സമഗ്ഗേന സങ്ഘേന ദിന്നേ സബ്ബത്ഥ ചീവരേ, അഞ്ഞപരിക്ഖാരേ ച ദുക്കടന്തി യോജനാ. അനുപസമ്പന്നേതി സമ്പദാനത്ഥേ ഭുമ്മം, അനുപസമ്പന്നസ്സാതി അത്ഥോ.
1772-4. Saṅghenāsammatassāpi cīvaraṃ, aññameva vā tatheva samaggena saṅghena datvā khīyati, tassa dukkaṭanti yojanā. Anupasampanne tatheva samaggena saṅghena dinne sabbattha cīvare, aññaparikkhāre ca dukkaṭanti yojanā. Anupasampanneti sampadānatthe bhummaṃ, anupasampannassāti attho.
സഭാവതോ ഛന്ദാദീനം വസേനേവ കരോന്തം ഖീയന്തസ്സ ച അനാപത്തീതി യോജനാ. നയാ വിനിച്ഛയക്കമാ.
Sabhāvato chandādīnaṃ vaseneva karontaṃ khīyantassa ca anāpattīti yojanā. Nayā vinicchayakkamā.
ദുബ്ബലകഥാവണ്ണനാ.
Dubbalakathāvaṇṇanā.
൧൭൭൫. ഇദം ദ്വാദസമന്തി സമ്ബന്ധോ, ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ജാനം സങ്ഘികം ലാഭം പരിണതം പുഗ്ഗലസ്സ പരിണാമേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി॰ ൪൯൦) ഇമം ദ്വാദസമം സിക്ഖാപദന്തി അത്ഥോ. തിംസകകണ്ഡസ്മിം നിസ്സഗ്ഗിയകണ്ഡേ. അന്തിമേനാതി ഏത്ഥ ‘‘സിക്ഖാപദേനാ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ച-സദ്ദോ ഏവകാരത്ഥോ. ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു ജാനം സങ്ഘികം ലാഭം പരിണതം അത്തനോ പരിണാമേയ്യ, നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാരാ॰ ൬൫൮) ഇമിനാ അന്തിമേനേവ സിക്ഖാപദേന സബ്ബഥാ സബ്ബം വത്തബ്ബം തുല്യന്തി യോജനാ. അയമേവ വിസേസതാതി ഏത്ഥ വിസേസോയേവ വിസേസതാ, അയമേവ വിസേസോതി അത്ഥോ.
1775. Idaṃ dvādasamanti sambandho, ‘‘yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ puggalassa pariṇāmeyya, pācittiya’’nti (pāci. 490) imaṃ dvādasamaṃ sikkhāpadanti attho. Tiṃsakakaṇḍasmiṃ nissaggiyakaṇḍe. Antimenāti ettha ‘‘sikkhāpadenā’’ti pakaraṇato labbhati. Ca-saddo evakārattho. ‘‘Yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ attano pariṇāmeyya, nissaggiyaṃ pācittiya’’nti (pārā. 658) iminā antimeneva sikkhāpadena sabbathā sabbaṃ vattabbaṃ tulyanti yojanā. Ayameva visesatāti ettha visesoyeva visesatā, ayameva visesoti attho.
൧൭൭൬. തത്ഥാതി തസ്മിം നിസ്സഗ്ഗിയാവസാനേ സിക്ഖാപദേ. അത്തനോ പരിണാമനാതി അത്തനോ പരിണാമനഹേതു.
1776.Tatthāti tasmiṃ nissaggiyāvasāne sikkhāpade. Attano pariṇāmanāti attano pariṇāmanahetu.
പരിണാമനകഥാവണ്ണനാ.
Pariṇāmanakathāvaṇṇanā.
സഹധമ്മികവഗ്ഗോ അട്ഠമോ.
Sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
൧൭൭൭-൮. യോ പന ഭിക്ഖു ദേവിയാ വാപി രഞ്ഞോ വാപി അവിദിതാഗമനോ അപ്പടിസംവിദിതാഗമനോ സയനീയഘരാ രാജസ്മിം അനിക്ഖന്തേ, ദേവിയാ അനിക്ഖന്തായ തസ്സ സയനീയഘരസ്സ ഉമ്മാരം ഇന്ദഖീലം സചേ അതിക്കമേയ്യ, തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പഠമേ പാദേ ദുക്കടം സിയാ, ദുതിയേ പാദേ പാചിത്തിയം സിയാതി യോജനാ.
1777-8.Yo pana bhikkhu deviyā vāpi rañño vāpi aviditāgamano appaṭisaṃviditāgamano sayanīyagharā rājasmiṃ anikkhante, deviyā anikkhantāya tassa sayanīyagharassa ummāraṃ indakhīlaṃ sace atikkameyya, tassa bhikkhuno paṭhame pāde dukkaṭaṃ siyā, dutiye pāde pācittiyaṃ siyāti yojanā.
൧൭൭൯. പടിസംവിദിതേതി അത്തനോ ആഗമനേ നിവേദിതേ. നേവപടിസംവിദിതസഞ്ഞിനോതി അനിവേദിതസഞ്ഞിനോ. തത്ഥാതി തസ്മിം പടിസംവിദിതാഗമനേ. വേമതികസ്സാതി ‘‘പടിസംവിദിതം നു ഖോ, ന പടിസംവിദിതം നു ഖോ’’തി സംസയമാപന്നസ്സ.
1779.Paṭisaṃviditeti attano āgamane nivedite. Nevapaṭisaṃviditasaññinoti aniveditasaññino. Tatthāti tasmiṃ paṭisaṃviditāgamane. Vematikassāti ‘‘paṭisaṃviditaṃ nu kho, na paṭisaṃviditaṃ nu kho’’ti saṃsayamāpannassa.
൧൭൮൦-൧. നേവ ഖത്തിയസ്സ അപ്പടിസംവിദിതേപി വാ ന ഖത്തിയാഭിസേകേന അഭിസിത്തസ്സ അപ്പടിസംവിദിതേപി വാ പവിസതോ ന ദോസോതി യോജനാ, ഏവരൂപാനം അനിവേദിതേപി പവിസന്തസ്സ അനാപത്തീതി അത്ഥോ.
1780-1. Neva khattiyassa appaṭisaṃviditepi vā na khattiyābhisekena abhisittassa appaṭisaṃviditepi vā pavisato na dosoti yojanā, evarūpānaṃ aniveditepi pavisantassa anāpattīti attho.
ഉഭോസു രാജിനി ച ദേവിയാ ച സയനിഘരതോ ബഹി നിക്ഖന്തേസു പവിസതോപി വാ ഉഭിന്നം അഞ്ഞതരസ്മിം നിക്ഖന്തേ പവിസതോപി വാ ന ദോസോതി യോജനാ. കഥിനേനാതി ഏത്ഥ ‘‘സമുട്ഠാനാദിനാ സമ’’ന്തി സേസോ, ഇദം സിക്ഖാപദം സമുട്ഠാനാദിവസേന കഥിനസിക്ഖാപദേന സമാനന്തി വുത്തം ഹോതി. സയനീയഘരപ്പവേസോ ക്രിയം. അപ്പടിസംവേദനം അക്രിയം.
Ubhosu rājini ca deviyā ca sayanigharato bahi nikkhantesu pavisatopi vā ubhinnaṃ aññatarasmiṃ nikkhante pavisatopi vā na dosoti yojanā. Kathinenāti ettha ‘‘samuṭṭhānādinā sama’’nti seso, idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānādivasena kathinasikkhāpadena samānanti vuttaṃ hoti. Sayanīyagharappaveso kriyaṃ. Appaṭisaṃvedanaṃ akriyaṃ.
അന്തേപുരകഥാവണ്ണനാ.
Antepurakathāvaṇṇanā.
൧൭൮൨. രജതം , ജാതരൂപം വാ അത്തനോ അത്ഥായ ഉഗ്ഗണ്ഹന്തസ്സ, ഉഗ്ഗണ്ഹാപയതോപി വാ തസ്സ നിസ്സഗ്ഗിയാപത്തീതി യോജനാ.
1782. Rajataṃ , jātarūpaṃ vā attano atthāya uggaṇhantassa, uggaṇhāpayatopi vā tassa nissaggiyāpattīti yojanā.
൧൭൮൩. ഗണപുഗ്ഗലസങ്ഘാനം അത്ഥായ ചേതിയേ നവകമ്മസ്സ അത്ഥായ ഉഗ്ഗണ്ഹാപയതോ, ഉഗ്ഗണ്ഹതോപി വാ ദുക്കടം ഹോതീതി യോജനാ. ജാതരൂപരജതാനം സരൂപം നിസ്സഗ്ഗിയേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
1783. Gaṇapuggalasaṅghānaṃ atthāya cetiye navakammassa atthāya uggaṇhāpayato, uggaṇhatopi vā dukkaṭaṃ hotīti yojanā. Jātarūparajatānaṃ sarūpaṃ nissaggiye vuttanayeneva veditabbaṃ.
൧൭൮൪. മുത്താദിരതനമ്പി വുത്തസരൂപമേവ. സങ്ഘാദീനമ്പീതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ഗണപുഗ്ഗലചേതിയാനം സങ്ഗഹോ.
1784. Muttādiratanampi vuttasarūpameva. Saṅghādīnampīti ettha ādi-saddena gaṇapuggalacetiyānaṃ saṅgaho.
൧൭൮൫-൬. യം കിഞ്ചി ഗിഹിസന്തകം സചേ കപ്പിയവത്ഥു വാ ഹോതു, അകപ്പിയവത്ഥു വാപി ഹോതു, മാതുകണ്ണപിളന്ധനം താലപണ്ണമ്പി വാ ഹോതു, ഭണ്ഡാഗാരികസീസേന പടിസാമയതോ തസ്സ പാചിത്തിയാപത്തി ഹോതീതി യോജനാ.
1785-6. Yaṃ kiñci gihisantakaṃ sace kappiyavatthu vā hotu, akappiyavatthu vāpi hotu, mātukaṇṇapiḷandhanaṃ tālapaṇṇampi vā hotu, bhaṇḍāgārikasīsena paṭisāmayato tassa pācittiyāpatti hotīti yojanā.
൧൭൮൭. ന നിധേതബ്ബമേവാതി ന പടിസാമേതബ്ബമേവ.
1787.Na nidhetabbamevāti na paṭisāmetabbameva.
൧൭൮൮. ഏസോ ഹി യസ്മാ പലിബോധോ നാമ, തസ്മാ ഠപേതും പന വട്ടതീതി യോജനാ.
1788. Eso hi yasmā palibodho nāma, tasmā ṭhapetuṃ pana vaṭṭatīti yojanā.
൧൭൮൯. അനുഞ്ഞാതേ ഠാനേതി ഏത്ഥ ‘‘പതിത’’ന്തി സേസോ. ഏത്ഥ അനുഞ്ഞാതട്ഠാനം നാമ അജ്ഝാരാമോ വാ അജ്ഝാവസഥോ വാ. യഥാഹ ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ രതനം വാ രതനസമ്മതം വാ അജ്ഝാരാമേ വാ അജ്ഝാവസഥേ വാ ഉഗ്ഗഹേത്വാ വാ ഉഗ്ഗഹാപേത്വാ വാ നിക്ഖിപിതും ‘യസ്സ ഭവിസ്സതി, സോ ഹരിസ്സതീ’’തി (പാചി॰ ൫൦൪). ഏത്ഥ ച അജ്ഝാരാമോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ അന്തോപരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ദ്വിന്നം ലേഡ്ഡുപാതാനം അന്തോ. അജ്ഝാവസഥോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ അന്തോപരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ മുസലപാതബ്ഭന്തരം. ‘‘ഉഗ്ഗഹേത്വാ’’തി ഇദം ഉപലക്ഖണം, ഉഗ്ഗഹാപേത്വാതിപി വുത്തം ഹോതി.
1789.Anuññāte ṭhāneti ettha ‘‘patita’’nti seso. Ettha anuññātaṭṭhānaṃ nāma ajjhārāmo vā ajjhāvasatho vā. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipituṃ ‘yassa bhavissati, so harissatī’’ti (pāci. 504). Ettha ca ajjhārāmo nāma parikkhittassa antoparikkhepo, aparikkhittassa dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ anto. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa antoparikkhepo, aparikkhittassa musalapātabbhantaraṃ. ‘‘Uggahetvā’’ti idaṃ upalakkhaṇaṃ, uggahāpetvātipi vuttaṃ hoti.
൧൭൯൦-൧. അനുഞ്ഞാതേ പന ഠാനേ യഥാവുത്തഅജ്ഝാരാമാദികേ ഠാനേ രതനം വാ രതനസമ്മതം വാ മനുസ്സാനം ഉപഭോഗപരിഭോഗം വാ സയനഭണ്ഡം വാ ഗഹേത്വാ നിക്ഖിപന്തസ്സ, രതനസമ്മതം വിസ്സാസം ഗണ്ഹന്തസ്സ ച താവകാലികമേവ വാ ഗണ്ഹന്തസ്സ ഉഭയത്ഥ ഉമ്മത്തകാദീനഞ്ച ന ദോസോതി യോജനാ.
1790-1.Anuññāte pana ṭhāne yathāvuttaajjhārāmādike ṭhāne ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ vā sayanabhaṇḍaṃ vā gahetvā nikkhipantassa, ratanasammataṃ vissāsaṃ gaṇhantassa ca tāvakālikameva vā gaṇhantassa ubhayattha ummattakādīnañca na dosoti yojanā.
സഞ്ചരിത്തസമോദയന്തി ഏത്ഥ ‘‘സമുട്ഠാനാദിനാ ഇദം സിക്ഖാപദ’’ന്തി വത്തബ്ബം, ഇദം സിക്ഖാപദം സമുട്ഠാനാദിനാ സഞ്ചരിത്തസമജാതികന്തി അത്ഥോ.
Sañcarittasamodayanti ettha ‘‘samuṭṭhānādinā idaṃ sikkhāpada’’nti vattabbaṃ, idaṃ sikkhāpadaṃ samuṭṭhānādinā sañcarittasamajātikanti attho.
രതനകഥാവണ്ണനാ.
Ratanakathāvaṇṇanā.
൧൭൯൨. പുരേതി പുബ്ബഭാഗേ.
1792.Pureti pubbabhāge.
൧൭൯൩-൪. സന്തന്തി ചാരിത്തസിക്ഖാപദേ വുത്തസരൂപം. അനാപുച്ഛാതി ‘‘വികാലേ ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛാമീ’’തി അനാപുച്ഛിത്വാ. പച്ചയം വിനാതി താദിസം അച്ചായികം കരണീയം വിനാ. പരിക്ഖേപോക്കമേതി പരിക്ഖേപസ്സ അന്തോപവേസേ. ഉപചാരോക്കമേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
1793-4.Santanti cārittasikkhāpade vuttasarūpaṃ. Anāpucchāti ‘‘vikāle gāmappavesanaṃ āpucchāmī’’ti anāpucchitvā. Paccayaṃ vināti tādisaṃ accāyikaṃ karaṇīyaṃ vinā. Parikkhepokkameti parikkhepassa antopavese. Upacārokkameti etthāpi eseva nayo.
൧൭൯൫. അഥാതി വാക്യന്തരാരമ്ഭേ.
1795.Athāti vākyantarārambhe.
൧൭൯൬. തതോ അഞ്ഞന്തി പഠമം വികാലേ ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛിത്വാ തതോ പവിട്ഠഗാമതോ അഞ്ഞം ഗാമം. പുന തതോതി ദുതിയഗാമമാഹ. കത്ഥചി പോത്ഥകേ ‘‘ആപുച്ഛനേ കിച്ച’’ന്തി പാഠോ ദിസ്സതി, ‘‘ആപുച്ഛനകിച്ച’’ന്തി പാഠോയേവ പന യുത്തതരോ. യഥാആകങ്ഖിതപമാണം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘ഗാമസതേപി വാ’’തി.
1796.Tato aññanti paṭhamaṃ vikāle gāmappavesanaṃ āpucchitvā tato paviṭṭhagāmato aññaṃ gāmaṃ. Puna tatoti dutiyagāmamāha. Katthaci potthake ‘‘āpucchane kicca’’nti pāṭho dissati, ‘‘āpucchanakicca’’nti pāṭhoyeva pana yuttataro. Yathāākaṅkhitapamāṇaṃ dassetumāha ‘‘gāmasatepi vā’’ti.
൧൭൯൭. പസ്സമ്ഭേത്വാനാതി പടിവിനോദേത്വാ. അന്തരാ അഞ്ഞം ഗാമം പവിസന്തി ചേതി യോജനാ.
1797.Passambhetvānāti paṭivinodetvā. Antarā aññaṃ gāmaṃ pavisanti ceti yojanā.
൧൭൯൮-൯. കുലഘരേ വാ അഞ്ഞത്ഥ ആസനസാലായ വാ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ യോ ഭിക്ഖു സപ്പിഭിക്ഖായ വാ തേലഭിക്ഖായ വാ സചേ ചരിതുകാമോ സിയാതി യോജനാ.
1798-9. Kulaghare vā aññattha āsanasālāya vā bhattakiccaṃ katvā yo bhikkhu sappibhikkhāya vā telabhikkhāya vā sace caritukāmo siyāti yojanā.
പസ്സേതി പകതിവചനസവനാരഹേ അത്തനോ സമീപേ, ഏതേനേവ ഏത്തകാ ഠാനാ ദൂരീഭൂതോ അസന്തോ നാമ ഹോതീതി ബ്യതിരേകതോ ലബ്ഭതീതി ദസ്സേതി. അസന്തേതി അവിജ്ജമാനേ വാ വുത്തപ്പമാണതോ ദൂരീഭൂതേ വാ. നത്ഥീതി ഏത്ഥ ‘‘ചിന്തേത്വാ’’തി സേസോ.
Passeti pakativacanasavanārahe attano samīpe, eteneva ettakā ṭhānā dūrībhūto asanto nāma hotīti byatirekato labbhatīti dasseti. Asanteti avijjamāne vā vuttappamāṇato dūrībhūte vā. Natthīti ettha ‘‘cintetvā’’ti seso.
൧൮൦൨. അനോക്കമ്മാതി അനുപസക്കിത്വാ. മഗ്ഗാതി ഗന്തബ്ബമഗ്ഗാ.
1802.Anokkammāti anupasakkitvā. Maggāti gantabbamaggā.
൧൮൦൩. തികപാചിത്തിയന്തി വികാലേ വികാലസഞ്ഞിവേമതികകാലസഞ്ഞീനം വസേന തികപാചിത്തിയം വുത്തം.
1803.Tikapācittiyanti vikāle vikālasaññivematikakālasaññīnaṃ vasena tikapācittiyaṃ vuttaṃ.
൧൮൦൪. അച്ചായികേ കിച്ചേ വാപീതി സപ്പദട്ഠാദീനം ഭേസജ്ജപരിയേസനാദികേ അചിരായിതബ്ബകിച്ചേ സതി ഗച്ഛതോ.
1804.Accāyike kicce vāpīti sappadaṭṭhādīnaṃ bhesajjapariyesanādike acirāyitabbakicce sati gacchato.
൧൮൦൫. അന്തരാരാമന്തി ഗാമബ്ഭന്തരേ സങ്ഘാരാമം. ഭിക്ഖുനീനം ഉപസ്സയന്തി ഭിക്ഖുനിവിഹാരം. തിത്ഥിയാനം ഉപസ്സയന്തി തിത്ഥിയാരാമം.
1805.Antarārāmanti gāmabbhantare saṅghārāmaṃ. Bhikkhunīnaṃ upassayanti bhikkhunivihāraṃ. Titthiyānaṃ upassayanti titthiyārāmaṃ.
൧൮൦൬-൭. അന്തരാരാമാദിഗമനേ ന കേവലം അനാപുച്ഛാ ഗച്ഛതോയേവ, കായബന്ധനം അബന്ധിത്വാ, സങ്ഘാടിം അപാരുപിത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സാപി അനാപത്തി.
1806-7. Antarārāmādigamane na kevalaṃ anāpucchā gacchatoyeva, kāyabandhanaṃ abandhitvā, saṅghāṭiṃ apārupitvā gacchantassāpi anāpatti.
ആപദാസുപീതി സീഹോ വാ ബ്യഗ്ഘോ വാ ആഗച്ഛതി, മേഘോ വാ ഉട്ഠേതി, അഞ്ഞോ വാ കോചി ഉപദ്ദവോ ഉപ്പജ്ജതി, ഏവരൂപാസു ആപദാസുപി ബഹിഗാമതോ അന്തോഗാമം ഗച്ഛതോ അനാപത്തീതി അത്ഥോ.
Āpadāsupīti sīho vā byaggho vā āgacchati, megho vā uṭṭheti, añño vā koci upaddavo uppajjati, evarūpāsu āpadāsupi bahigāmato antogāmaṃ gacchato anāpattīti attho.
വികാലഗാമപ്പവേസനകഥാവണ്ണനാ.
Vikālagāmappavesanakathāvaṇṇanā.
൧൮൦൮. അട്ഠിദന്തമയം വാപി വിസാണജം വാപി സൂചിഘരന്തി യോജനാ. അട്ഠി നാമ യം കിഞ്ചി അട്ഠി. ദന്തോതി ഹത്ഥിദന്തോ. വിസാണം നാമ യം കിഞ്ചി വിസാണം.
1808. Aṭṭhidantamayaṃ vāpi visāṇajaṃ vāpi sūcigharanti yojanā. Aṭṭhi nāma yaṃ kiñci aṭṭhi. Dantoti hatthidanto. Visāṇaṃ nāma yaṃ kiñci visāṇaṃ.
൧൮൦൯. ലാഭേതി പടിലാഭേ. ഭേദനകന്തി ഭേദനമേവ ഭേദനകം, തം അസ്സ അത്ഥീതി ഭേദനകം, പഠമം ഭിന്ദിത്വാ പച്ഛാ ദേസേതബ്ബത്താ തം ഭേദനകം അസ്സ പാചിത്തിയസ്സ അത്ഥീതി ഭേദനകം, പാചിത്തിയം, അസ്സത്ഥിഅത്ഥേ അ-കാരപച്ചയോ.
1809.Lābheti paṭilābhe. Bhedanakanti bhedanameva bhedanakaṃ, taṃ assa atthīti bhedanakaṃ, paṭhamaṃ bhinditvā pacchā desetabbattā taṃ bhedanakaṃ assa pācittiyassa atthīti bhedanakaṃ, pācittiyaṃ, assatthiatthe a-kārapaccayo.
൧൮൧൦-൧. ‘‘അനാപത്തി അരണികേ’’തി പദച്ഛേദോ. അരണികേതി അരണിധനുകേ. വിധേതി കായബന്ധനസ്സ വിധകേ. അഞ്ജനികാതി അഞ്ജനിനാളികാ. ദകപുഞ്ഛനിയാതി നഹാതസ്സ ഗത്തേ ഉദകപുഞ്ഛനപേസികായ. വാസിജടേതി വാസിദണ്ഡകേ.
1810-1. ‘‘Anāpatti araṇike’’ti padacchedo. Araṇiketi araṇidhanuke. Vidheti kāyabandhanassa vidhake. Añjanikāti añjanināḷikā. Dakapuñchaniyāti nahātassa gatte udakapuñchanapesikāya. Vāsijaṭeti vāsidaṇḍake.
സൂചിഘരകഥാവണ്ണനാ.
Sūcigharakathāvaṇṇanā.
൧൮൧൨-൩. മഞ്ചപീഠസരൂപം ദുതിയേ ഭൂതഗാമവഗ്ഗേ ചതുത്ഥസിക്ഖാപദേ വുത്തമേവ. ‘‘സുഗതങ്ഗുലേന അട്ഠങ്ഗുലപാദക’’ന്തി അട്ഠങ്ഗുലപാദകസ്സ ആഗതത്താ ‘‘അട്ഠങ്ഗുലപ്പമാണേനാ’’തി ഏത്ഥ ‘‘പാദേനാ’’തി സേസോ.
1812-3. Mañcapīṭhasarūpaṃ dutiye bhūtagāmavagge catutthasikkhāpade vuttameva. ‘‘Sugataṅgulena aṭṭhaṅgulapādaka’’nti aṭṭhaṅgulapādakassa āgatattā ‘‘aṭṭhaṅgulappamāṇenā’’ti ettha ‘‘pādenā’’ti seso.
ഹേട്ഠിമാടനിന്തി അടനിയാ ഹേട്ഠിമതലം. അടനിയാ ഹേട്ഠിമം ഹേട്ഠിമാടനീ, തം ഠപേത്വാ, അഞ്ഞത്ര ഹേട്ഠിമായ അടനിയാതി വുത്തം ഹോതി. ദേസനാപുബ്ബഭാഗിയേന മഞ്ചപാദച്ഛേദേന സഹ വത്തതീതി സച്ഛേദാ. തം പമാണം. അതിക്കമതോതി അതിക്കാമയതോ, ഗാഥാബന്ധവസേന യ-കാരലോപോ.
Heṭṭhimāṭaninti aṭaniyā heṭṭhimatalaṃ. Aṭaniyā heṭṭhimaṃ heṭṭhimāṭanī, taṃ ṭhapetvā, aññatra heṭṭhimāya aṭaniyāti vuttaṃ hoti. Desanāpubbabhāgiyena mañcapādacchedena saha vattatīti sacchedā. Taṃ pamāṇaṃ. Atikkamatoti atikkāmayato, gāthābandhavasena ya-kāralopo.
൧൮൧൫. പമാണേന കരോന്തസ്സാതി അടനിയാ ഹേട്ഠാ വഡ്ഢകിരതനപ്പമാണേന പാദേന യോജേത്വാ കരോന്തസ്സ, ഏതേനേവ ‘‘ഊനകം കരോന്തസ്സാ’’തി ഇദം ഉപലക്ഖിതം. തസ്സാതി തസ്സ അപ്പമാണികസ്സ. ഛിന്ദിത്വാതി അടനിതോ ഹേട്ഠാ വഡ്ഢകിരതനാതിരിത്തം ഠാനം ഛിന്ദിത്വാ.
1815.Pamāṇena karontassāti aṭaniyā heṭṭhā vaḍḍhakiratanappamāṇena pādena yojetvā karontassa, eteneva ‘‘ūnakaṃ karontassā’’ti idaṃ upalakkhitaṃ. Tassāti tassa appamāṇikassa. Chinditvāti aṭanito heṭṭhā vaḍḍhakiratanātirittaṃ ṭhānaṃ chinditvā.
൧൮൧൬. പമാണതോ നിഖണിത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘അധിക’’ന്തി സാമത്ഥിയാ ലബ്ഭതി, പമാണതോ അധികം ഠാനം നിഖണിത്വാ, അന്തോഭൂമിം പവേസേത്വാതി വുത്തം ഹോതി. ഉത്താനം വാപീതി ഉദ്ധം പാദം കത്വാ ഭൂമിയം വാ ദാരുഘടികാസു വാ ഠപേത്വാ. അട്ടം വാ ബന്ധിത്വാ പരിഭുഞ്ജതോതി ഉക്ഖിപിത്വാ തുലാസങ്ഘാടേ ഠപേത്വാ അട്ടം ബന്ധിത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ അനാപത്തി.
1816.Pamāṇato nikhaṇitvāti ettha ‘‘adhika’’nti sāmatthiyā labbhati, pamāṇato adhikaṃ ṭhānaṃ nikhaṇitvā, antobhūmiṃ pavesetvāti vuttaṃ hoti. Uttānaṃ vāpīti uddhaṃ pādaṃ katvā bhūmiyaṃ vā dārughaṭikāsu vā ṭhapetvā. Aṭṭaṃ vā bandhitvā paribhuñjatoti ukkhipitvā tulāsaṅghāṭe ṭhapetvā aṭṭaṃ bandhitvā paribhuñjantassa anāpatti.
മഞ്ചകഥാവണ്ണനാ.
Mañcakathāvaṇṇanā.
൧൮൧൭. തൂലം ഓനദ്ധമേത്ഥാതി തൂലോനദ്ധം, തൂലം പക്ഖിപിത്വാ ഉപരി ചിമിലികായ ഓനദ്ധം, ‘‘തൂലം നാമ തീണി തൂലാനി രുക്ഖതൂലം ലതാതൂലം പോടകിതൂല’’ന്തി (പാചി॰ ൫൨൮) വുത്തതൂലാനം അഞ്ഞതരം പക്ഖിപിത്വാ ഉപരി പിലോതികായ സിബ്ബിത്വാ കതന്തി വുത്തം ഹോതി. പോടകിതൂലന്തി ഏരകതൂലാദി യം കിഞ്ചി തിണജാതീനം തൂലം. ഉദ്ദാലനമേവ ഉദ്ദാലനകം, തം അസ്സ അത്ഥീതി ഉദ്ദാലനകന്തി വുത്തനയമേവ. അതിക്കന്താ ഈതി ഉപദ്ദവോ യേന സോ അനീതി, ഭഗവാ, തേന അനീതിനാ.
1817. Tūlaṃ onaddhametthāti tūlonaddhaṃ, tūlaṃ pakkhipitvā upari cimilikāya onaddhaṃ, ‘‘tūlaṃ nāma tīṇi tūlāni rukkhatūlaṃ latātūlaṃ poṭakitūla’’nti (pāci. 528) vuttatūlānaṃ aññataraṃ pakkhipitvā upari pilotikāya sibbitvā katanti vuttaṃ hoti. Poṭakitūlanti erakatūlādi yaṃ kiñci tiṇajātīnaṃ tūlaṃ. Uddālanameva uddālanakaṃ, taṃ assa atthīti uddālanakanti vuttanayameva. Atikkantā īti upaddavo yena so anīti, bhagavā, tena anītinā.
൧൮൧൮. ആയോഗേതി ആയോഗപത്തേ. ബന്ധനേതി കായബന്ധനേ. അംസബദ്ധകേതി അംസബന്ധനകേ. ബിബ്ബോഹനേതി ഉപധാനേ. ഥവികാതി പത്തഥവികാ. ഥവികാദീസൂതി ആദി-സദ്ദേന സിപാടികാദീനം സങ്ഗഹോ. ഥവികാദീസു തൂലോനദ്ധേസു പരിഭുത്തേസു ഭിക്ഖുനോ അനാപത്തീതി യോജനാ.
1818.Āyogeti āyogapatte. Bandhaneti kāyabandhane. Aṃsabaddhaketi aṃsabandhanake. Bibbohaneti upadhāne. Thavikāti pattathavikā. Thavikādīsūti ādi-saddena sipāṭikādīnaṃ saṅgaho. Thavikādīsu tūlonaddhesu paribhuttesu bhikkhuno anāpattīti yojanā.
൧൮൧൯. അഞ്ഞേന ച കതന്തി ഏത്ഥ ‘‘മഞ്ചം വാ പീഠം വാ’’തി പകരണതോ ലബ്ഭതി. ഉദ്ദാലേത്വാതി പിലോതികം ഉപ്പാടേത്വാ തൂലം അപനേത്വാ. നയാതി സമുട്ഠാനാദയോ.
1819.Aññena ca katanti ettha ‘‘mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā’’ti pakaraṇato labbhati. Uddāletvāti pilotikaṃ uppāṭetvā tūlaṃ apanetvā. Nayāti samuṭṭhānādayo.
തൂലോനദ്ധകഥാവണ്ണനാ.
Tūlonaddhakathāvaṇṇanā.
൧൮൨൦. നിസീദനന്തി നിസീദനചീവരം. പമാണതോതി ‘‘തത്രിദം പമാണം, ദീഘസോ ദ്വേ വിദത്ഥിയോ സുഗതവിദത്ഥിയാ, തിരിയം ദിയഡ്ഢം , ദസാ വിദത്ഥീ’’തി (പാചി॰ ൫൩൧) വുത്തപമാണതോ. പമാണാതിക്കമേ പയോഗേ തസ്സ ദുക്കടം സിയാതി യോജനാ.
1820.Nisīdananti nisīdanacīvaraṃ. Pamāṇatoti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso dve vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ diyaḍḍhaṃ , dasā vidatthī’’ti (pāci. 531) vuttapamāṇato. Pamāṇātikkame payoge tassa dukkaṭaṃ siyāti yojanā.
൧൮൨൧. സച്ഛേദന്തി പമാണതോ അതിരിത്തപദേസസ്സ ഛേദനകിരിയാസഹിതപടികമ്മം പാചിത്തിയമുദീരിതന്തി അത്ഥോ. തസ്സാതി നിസീദനസ്സ. ദ്വീസു ഠാനേസു ഫാലേത്വാ തിസ്സോ ദസാ കാതബ്ബാ സിയുന്തി യോജനാ.
1821.Sacchedanti pamāṇato atirittapadesassa chedanakiriyāsahitapaṭikammaṃ pācittiyamudīritanti attho. Tassāti nisīdanassa. Dvīsu ṭhānesu phāletvā tisso dasā kātabbā siyunti yojanā.
൧൮൨൨. തദൂനകന്തി തതോ പമാണതോ ഊനകം. വിതാനാദിം കരോന്തസ്സാതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന അത്ഥരണസാണിപാകാരഭിസിബിബ്ബോഹനാനം സങ്ഗഹോ. ‘‘സഞ്ചരിത്തസമാ നയാ’’തി ഇദം വുത്തത്ഥമേവ.
1822.Tadūnakanti tato pamāṇato ūnakaṃ. Vitānādiṃ karontassāti ettha ādi-saddena attharaṇasāṇipākārabhisibibbohanānaṃ saṅgaho. ‘‘Sañcarittasamā nayā’’ti idaṃ vuttatthameva.
നിസീദനകഥാവണ്ണനാ.
Nisīdanakathāvaṇṇanā.
൧൮൨൩. രോഗേതി കണ്ഡുപിളകാദിരോഗേ സതി. യഥാഹ ‘‘അനുജാനാമി ഭിക്ഖവേ യസ്സ കണ്ഡു വാ പിളകാവാ അസ്സാവോ വാ ഥുല്ലകച്ഛു വാ ആബാധോ, തസ്സ കണ്ഡുപടിച്ഛാദി’’ന്തി (മഹാവ॰ ൩൫൪). ഏത്ഥ കണ്ഡൂതി കച്ഛു. പിളകാതി ലോഹിതതുണ്ഡികാ സുഖുമപിളകാ. അസ്സാവോതി അരിസഭഗന്ദലമധുമേഹാദിവസേന അസുചിപഗ്ഘരണം. ഥുല്ലകച്ഛു വാ ആബാധോതി മഹാപിളകാബാധോ വുച്ചതി. പമാണതോതി ‘‘തത്രിദം പമാണം, ദീഘസോ ചതസ്സോ വിദത്ഥിയോ സുഗതവിദത്ഥിയാ, തിരിയം ദ്വേ വിദത്ഥിയോ’’തി (പാചി॰ ൫൩൮) വുത്തപ്പമാണതോ.
1823.Rogeti kaṇḍupiḷakādiroge sati. Yathāha ‘‘anujānāmi bhikkhave yassa kaṇḍu vā piḷakāvā assāvo vā thullakacchu vā ābādho, tassa kaṇḍupaṭicchādi’’nti (mahāva. 354). Ettha kaṇḍūti kacchu. Piḷakāti lohitatuṇḍikā sukhumapiḷakā. Assāvoti arisabhagandalamadhumehādivasena asucipaggharaṇaṃ. Thullakacchu vā ābādhoti mahāpiḷakābādho vuccati. Pamāṇatoti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso catasso vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ dve vidatthiyo’’ti (pāci. 538) vuttappamāṇato.
കണ്ഡുപടിച്ഛാദികഥാവണ്ണനാ.
Kaṇḍupaṭicchādikathāvaṇṇanā.
൧൮൨൫. പമാണേനേവാതി ‘‘തത്രിദം പമാണം, ദീഘസോ ഛ വിദത്ഥിയോ സുഗതവിദത്ഥിയാ, തിരിയം അഡ്ഢതേയ്യാ’’തി (പാചി॰ ൫൪൩) വുത്തപ്പമാണേനേവ. പമാണാതിക്കമേതി വസ്സികസാടികായ യഥാവുത്തപമാണതോ അതിക്കമനേ, നിമിത്തത്ഥേ ചേതം ഭുമ്മം. തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ. നയോതി ഛേദനപാചിത്തിയാദികോ വിനിച്ഛയനയോ.
1825.Pamāṇenevāti ‘‘tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso cha vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ aḍḍhateyyā’’ti (pāci. 543) vuttappamāṇeneva. Pamāṇātikkameti vassikasāṭikāya yathāvuttapamāṇato atikkamane, nimittatthe cetaṃ bhummaṃ. Tassa bhikkhussa. Nayoti chedanapācittiyādiko vinicchayanayo.
വസ്സികസാടികകഥാവണ്ണനാ.
Vassikasāṭikakathāvaṇṇanā.
൧൮൨൬. സുഗതസ്സ ചീവരേന തുല്യപ്പമാണം ചീവരം യോ ഭിക്ഖു സചേ കാരേയ്യ, തസ്സ ചീവരസ്സ കരണേ തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ ദുക്കടം സിയാതി യോജനാ. തുല്യം പമാണം യസ്സാതി വിഗ്ഗഹോ.
1826. Sugatassa cīvarena tulyappamāṇaṃ cīvaraṃ yo bhikkhu sace kāreyya, tassa cīvarassa karaṇe tassa bhikkhussa dukkaṭaṃ siyāti yojanā. Tulyaṃ pamāṇaṃ yassāti viggaho.
൧൮൨൭. അത്തനോ വത്ഥാനം കരണകാരാപനം വിനാ അഞ്ഞതോ പടിലാഭോ നാമ നത്ഥി, സൂചികമ്മപരിയോസാനേ ചീവരസരൂപസ്സ പടിലാഭോയേവേത്ഥ പടിലാഭോതി വിഞ്ഞായതി.
1827. Attano vatthānaṃ karaṇakārāpanaṃ vinā aññato paṭilābho nāma natthi, sūcikammapariyosāne cīvarasarūpassa paṭilābhoyevettha paṭilābhoti viññāyati.
൧൮൨൮. തസ്സാതി യം ‘‘സുഗതസ്സ ചീവരേനാ’’തി വുത്തം, തസ്സ സുഗതചീവരസ്സ. ദീഘസോ പമാണേന സുഗതസ്സ വിദത്ഥിയാ നവ വിദത്ഥിയോ, തിരിയം പമാണേന ഛ വിദത്ഥിയോ വിനിദ്ദിട്ഠാ സിക്ഖാപദേയേവ കഥിതാതി യോജനാ.
1828.Tassāti yaṃ ‘‘sugatassa cīvarenā’’ti vuttaṃ, tassa sugatacīvarassa. Dīghaso pamāṇena sugatassa vidatthiyā nava vidatthiyo, tiriyaṃ pamāṇena cha vidatthiyo viniddiṭṭhā sikkhāpadeyeva kathitāti yojanā.
നന്ദകഥാവണ്ണനാ.
Nandakathāvaṇṇanā.
രാജവഗ്ഗോ നവമോ.
Rājavaggo navamo.
ഇതി വിനയത്ഥസാരസന്ദീപനിയാ വിനയവിനിച്ഛയവണ്ണനായ
Iti vinayatthasārasandīpaniyā vinayavinicchayavaṇṇanāya
പാചിത്തിയകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pācittiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
പഠമോ ഭാഗോ നിട്ഠിതോ.
Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.