| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पदभाजनीयवण्णना
Padabhājanīyavaṇṇanā
९२. गामा वा अरञ्ञा वाति लक्खणानुपञ्ञत्तिकत्ता पठमपञ्ञत्तिया आदिम्हि वुत्ता। यतो वा अपक्कन्ता, सो अमनुस्सो नाम। ‘‘अमनुस्सगामं अपारुपित्वा, गामप्पवेसनञ्च अनापुच्छा पविसितुं वट्टती’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘यतो गामतो आगन्तुकामा एव अपक्कन्ता, तं गामं एवं पविसितुं न वट्टती’’ति वदन्ति एके। केचि पन ‘‘यक्खपरिग्गहभूतोपि आपणादीसु दिस्समानेसु एव ‘गामो’ति सङ्ख्यं गच्छति, अदिस्समानेसु पवेसने अनापत्ती’’ति वदन्ति। ‘‘गामो एव उपचारो गामूपचारोति एवं कम्मधारयवसेन गहिते कुरुन्दट्ठकथादीसु वुत्तम्पि सुवुत्तमेव होती’’ति वदन्ति। ‘‘तस्स घरूपचारो गामोति आपज्जती’’ति वचनं पटिक्खिपति। ‘‘गामस्सुपचारो च गामो च गामूपचारो चा’’ति वदन्ति, तं विरुज्झति, न। ‘‘इमेसं लाभादीसु लक्खणं सन्धाय महाअट्ठकथायं ‘घरं घरूपचारो’तिआदि वुत्तं, तं न मयं पटिक्खिपामा’’ति च वदन्ति। ‘‘कतपरिक्खेपो चाति घरस्स समन्ततो तत्तको उपचारो नामा’’ति गण्ठिपदे लिखितं। अनुगण्ठिपदे पन ‘‘यो यो अट्ठकथावादो वा थेरवादो वा पच्छा वुच्चतीति इतो अनागतं सन्धाय वुत्तं, नातीतं। यदि अतीतम्पि सन्धाय वुत्तं, महापदुमथेरवादोव पमाणं जातन्ति आपज्जति, तस्मा अनागतमेव सन्धाय वुत्तन्ति आचरिया कथयन्ती’’ति वुत्तं। सेसम्पीति गामूपचारलक्खणम्पि।
92.Gāmā vā araññā vāti lakkhaṇānupaññattikattā paṭhamapaññattiyā ādimhi vuttā. Yato vā apakkantā, so amanusso nāma. ‘‘Amanussagāmaṃ apārupitvā, gāmappavesanañca anāpucchā pavisituṃ vaṭṭatī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Yato gāmato āgantukāmā eva apakkantā, taṃ gāmaṃ evaṃ pavisituṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti eke. Keci pana ‘‘yakkhapariggahabhūtopi āpaṇādīsu dissamānesu eva ‘gāmo’ti saṅkhyaṃ gacchati, adissamānesu pavesane anāpattī’’ti vadanti. ‘‘Gāmo eva upacāro gāmūpacāroti evaṃ kammadhārayavasena gahite kurundaṭṭhakathādīsu vuttampi suvuttameva hotī’’ti vadanti. ‘‘Tassa gharūpacāro gāmoti āpajjatī’’ti vacanaṃ paṭikkhipati. ‘‘Gāmassupacāro ca gāmo ca gāmūpacāro cā’’ti vadanti, taṃ virujjhati, na. ‘‘Imesaṃ lābhādīsu lakkhaṇaṃ sandhāya mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘gharaṃ gharūpacāro’tiādi vuttaṃ, taṃ na mayaṃ paṭikkhipāmā’’ti ca vadanti. ‘‘Kataparikkhepocāti gharassa samantato tattako upacāro nāmā’’ti gaṇṭhipade likhitaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘yo yo aṭṭhakathāvādo vā theravādo vā pacchā vuccatīti ito anāgataṃ sandhāya vuttaṃ, nātītaṃ. Yadi atītampi sandhāya vuttaṃ, mahāpadumatheravādova pamāṇaṃ jātanti āpajjati, tasmā anāgatameva sandhāya vuttanti ācariyā kathayantī’’ti vuttaṃ. Sesampīti gāmūpacāralakkhaṇampi.
तत्रायं नयोति तस्स गामूपचारस्स गहणे अयं नयो। विकालेगामप्पवेसनादीसूति एत्थ ‘‘गामप्पवेसनञ्हि बहि एव आपुच्छितब्ब’’न्ति गण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘तं अट्ठकथाय न समेती’’ति वदन्ति। ‘‘गामसङ्खातूपचारं सन्धाय वुत्त’’न्ति गहिते समेतीति मम तक्को। ‘‘आदि-सद्दतो घरे ठितानं दिन्नलाभभाजनादीनी’’ति गण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘गामूपचारे ठितानं पापुणितब्बलाभं सञ्चिच्च अदेन्तानं पाराजिक’’न्ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं। किञ्चापि कुरुन्दिआदीसु पाळियं वुत्तवचनानुलोमवसेन वुत्तत्ता ‘‘पमादलेखा’’ति न वत्तब्बं, महाअट्ठकथायं वुत्तविनिच्छयो सङ्गीतितो पट्ठाय आगतो। ‘‘यञ्चेतं महाअट्ठकथाय’’न्तिआदि सीहळदीपे अट्ठकथाचरियेहि वुत्तं ‘‘विनिच्छयनयो’’ति च। लेड्डुपातेनेव परिच्छिन्दितब्बोति परिक्खेपारहट्ठानं, न उपचारं। सो हि ततो अपरेन लेड्डुपातेन परच्छिन्नो। इमस्मिं अदिन्नादानसिक्खापदेति नियमेन अञ्ञत्थ अञ्ञथाति अत्थतो वुत्तं होति। तेन वा नियमेन यथारुतवसेनापि अत्थो इध युज्जति। अभिधम्मे पनातिआदिना अञ्ञथापि अत्थापत्तिसिद्धं दस्सेति।
Tatrāyaṃ nayoti tassa gāmūpacārassa gahaṇe ayaṃ nayo. Vikālegāmappavesanādīsūti ettha ‘‘gāmappavesanañhi bahi eva āpucchitabba’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Taṃ aṭṭhakathāya na sametī’’ti vadanti. ‘‘Gāmasaṅkhātūpacāraṃ sandhāya vutta’’nti gahite sametīti mama takko. ‘‘Ādi-saddato ghare ṭhitānaṃ dinnalābhabhājanādīnī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Gāmūpacāre ṭhitānaṃ pāpuṇitabbalābhaṃ sañcicca adentānaṃ pārājika’’nti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Kiñcāpi kurundiādīsu pāḷiyaṃ vuttavacanānulomavasena vuttattā ‘‘pamādalekhā’’ti na vattabbaṃ, mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttavinicchayo saṅgītito paṭṭhāya āgato. ‘‘Yañcetaṃ mahāaṭṭhakathāya’’ntiādi sīhaḷadīpe aṭṭhakathācariyehi vuttaṃ ‘‘vinicchayanayo’’ti ca. Leḍḍupāteneva paricchinditabboti parikkhepārahaṭṭhānaṃ, na upacāraṃ. So hi tato aparena leḍḍupātena paracchinno. Imasmiṃ adinnādānasikkhāpadeti niyamena aññattha aññathāti atthato vuttaṃ hoti. Tena vā niyamena yathārutavasenāpi attho idha yujjati. Abhidhamme panātiādinā aññathāpi atthāpattisiddhaṃ dasseti.
‘‘परिच्चागादिम्हि अकते ‘इदं मम सन्तक’न्ति अविदितम्पि परपरिग्गहितमेव पुत्तकानं पितु अच्चयेन सन्तकं विय, तं अत्थतो अपरिच्चत्ते सङ्गहं गच्छती’’ति गण्ठिपदे वुत्तं। ‘‘थेनस्स कम्मं थेय्यं, थेनेन गहेतब्बभूतं भण्डं। थेय्यन्ति सङ्खातन्ति थेय्यसङ्खात’’न्ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। तं थेय्यं यस्स थेनस्स कम्मं, सो यस्मा थेय्यचित्तो अवहरणचित्तो होति, तस्मा ‘‘थेय्यसङ्खात’’न्ति पदं उद्धरित्वा ‘‘थेय्यचित्तो अवहरणचित्तो’’ति पदभाजनम्पि तेसं पोराणानं युज्जतेव, तथापि अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव गहेतब्बं। ‘‘यञ्च पुब्बभागे ‘अवहरिस्सामी’ति पवत्तं चित्तं, यञ्च गमनादिसाधकं, परामसनादिसाधकं वा मज्झे पवत्तं, यञ्च ठानाचावनपयोगसाधकं , तेसु अयमेवेको पच्छिमो चित्तकोट्ठासो इध अधिप्पेतो ‘थेनो’ति अपरे’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं। ऊनमासकमासपादादीसु ‘‘अवहरणचित्तेसु एकचित्तकोट्ठासोति आचरिया वदन्ती’’ति वुत्तं।
‘‘Pariccāgādimhi akate ‘idaṃ mama santaka’nti aviditampi parapariggahitameva puttakānaṃ pitu accayena santakaṃ viya, taṃ atthato apariccatte saṅgahaṃ gacchatī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Thenassa kammaṃ theyyaṃ, thenena gahetabbabhūtaṃ bhaṇḍaṃ. Theyyanti saṅkhātanti theyyasaṅkhāta’’nti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Taṃ theyyaṃ yassa thenassa kammaṃ, so yasmā theyyacitto avaharaṇacitto hoti, tasmā ‘‘theyyasaṅkhāta’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘theyyacitto avaharaṇacitto’’ti padabhājanampi tesaṃ porāṇānaṃ yujjateva, tathāpi aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva gahetabbaṃ. ‘‘Yañca pubbabhāge ‘avaharissāmī’ti pavattaṃ cittaṃ, yañca gamanādisādhakaṃ, parāmasanādisādhakaṃ vā majjhe pavattaṃ, yañca ṭhānācāvanapayogasādhakaṃ , tesu ayameveko pacchimo cittakoṭṭhāso idha adhippeto ‘theno’ti apare’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Ūnamāsakamāsapādādīsu ‘‘avaharaṇacittesu ekacittakoṭṭhāsoti ācariyā vadantī’’ti vuttaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
