| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पदभाजनीयवण्णना
Padabhājanīyavaṇṇanā
१९९. अनागते उप्पज्जनकरागादीनं कारणत्ता रागादयोव निमित्तं नाम। तिस्सन्नञ्च विज्जानं अञ्ञतरं सन्धाय ‘‘विज्जानं लाभीम्ही’’ति भणति, पाराजिकं, न वत्थुविज्जादीनं किलेसनहानमेव वुत्तं, तंखणत्ता उत्तरिमनुस्सधम्मप्पवत्ति न होतीति चे? न, मग्गकिच्चदीपनतो। तेनेव ‘‘मग्गेन विना नत्थी’’तिआदि वुत्तं। चित्तन्ति चित्तस्स विगतनीवरणताति अत्थो। ‘‘यावञ्च विज्जा अनागता, ताव विपस्सनाञाणस्स लाभीम्ही’ति वदन्तो यदि लोकुत्तरं सन्धाय वदति, सोपि च तथा जानाति, पाराजिकमेव लोकुत्तरस्सपि तंनामत्ता’’ति वदन्ति। ‘‘अविसेसेनापि वदतो पाराजिकं वुत्तन्ति लोकुत्तरं सन्धाय वदतो ‘पाराजिक’न्ति वत्तुं युज्जति। यथा किं ‘विज्जानं लाभीम्ही’ति भणन्तोपि पाराजिकमेवा’ति वुत्तट्ठाने वत्थुविज्जादीनं सम्भवेपि तासं अनधिप्पेतत्ता पाराजिकं होति, एवमिधापि। न सक्का अञ्ञं पमाणं कातुन्ति अत्तनो गुणमारोचेतुकामो लोकियेन सम्मिस्सं अत्थपटिसम्भिदं वदतो पाराजिकन्ति पमाणं कातुं न सक्का, इतरथा होती’’ति अपरेहि वुत्तं, ‘‘तं पुब्बापरविरुद्धं, तस्मा विज्जानिदस्सनं इध अनिदस्सनं सासने वत्थुविज्जादीनं विज्जाविधानाभावा। भगवता विभत्तखेत्तपदे वा तेसं परियायवचनानं अनामट्ठत्ता न सक्का अञ्ञं पमाणं कातु’’न्ति लिखितं। ‘‘पटिसम्भिदानं लाभीम्ही’ति वुत्ते परियायेन वुत्तत्ता थुल्लच्चयं युत्त’’न्ति वदन्ति, विचारेतब्बं। वीमंसित्वा गहेतब्बन्ति ‘‘यो ते विहारे वसती’’तिआदीहि संसन्दनतो परियायवचनत्ता थुल्लच्चयं वुत्तं। ‘‘निरोधसमापत्तिं समापज्जामी’ति वा ‘लाभीम्हाहं तस्सा’ति वा वदतोपी’’ति वुत्तवचनम्पि ‘‘सचे पनस्सेवं होती’’तिआदिवचनम्पि अत्थतो एकमेव, सोपि हि अत्तनो विसेसं आरोचेतुमेव वदति। ‘‘यो ते विहारे वसती’तिआदीसु अहं-वचनाभावा परियायो युज्जति, इध पन ‘लाभीम्हाहं तस्सा’ति अत्तानं निद्दिसति, तस्मा पाराजिकं आपज्जितुं युत्तं विया’’ति वदन्ति। ‘‘महापच्चरियादिवचनं उत्तरिमनुस्सधम्मेसु एकोपि न होति, तस्मा परियायेन वुत्तत्ता न होती’’ति वदन्ति, सुट्ठु उपपरिक्खितब्बं। फलसच्छिकिरिया-पदतो पट्ठाय एव पाठो गहेतब्बो, फलसच्छिकिरियायपि एकेकम्पि एकेकफलवसेन पाराजिकं वेदितब्बं।
199. Anāgate uppajjanakarāgādīnaṃ kāraṇattā rāgādayova nimittaṃ nāma. Tissannañca vijjānaṃ aññataraṃ sandhāya ‘‘vijjānaṃ lābhīmhī’’ti bhaṇati, pārājikaṃ, na vatthuvijjādīnaṃ kilesanahānameva vuttaṃ, taṃkhaṇattā uttarimanussadhammappavatti na hotīti ce? Na, maggakiccadīpanato. Teneva ‘‘maggena vinā natthī’’tiādi vuttaṃ. Cittanti cittassa vigatanīvaraṇatāti attho. ‘‘Yāvañca vijjā anāgatā, tāva vipassanāñāṇassa lābhīmhī’ti vadanto yadi lokuttaraṃ sandhāya vadati, sopi ca tathā jānāti, pārājikameva lokuttarassapi taṃnāmattā’’ti vadanti. ‘‘Avisesenāpi vadato pārājikaṃ vuttanti lokuttaraṃ sandhāya vadato ‘pārājika’nti vattuṃ yujjati. Yathā kiṃ ‘vijjānaṃ lābhīmhī’ti bhaṇantopi pārājikamevā’ti vuttaṭṭhāne vatthuvijjādīnaṃ sambhavepi tāsaṃ anadhippetattā pārājikaṃ hoti, evamidhāpi. Na sakkā aññaṃ pamāṇaṃ kātunti attano guṇamārocetukāmo lokiyena sammissaṃ atthapaṭisambhidaṃ vadato pārājikanti pamāṇaṃ kātuṃ na sakkā, itarathā hotī’’ti aparehi vuttaṃ, ‘‘taṃ pubbāparaviruddhaṃ, tasmā vijjānidassanaṃ idha anidassanaṃ sāsane vatthuvijjādīnaṃ vijjāvidhānābhāvā. Bhagavatā vibhattakhettapade vā tesaṃ pariyāyavacanānaṃ anāmaṭṭhattā na sakkā aññaṃ pamāṇaṃ kātu’’nti likhitaṃ. ‘‘Paṭisambhidānaṃ lābhīmhī’ti vutte pariyāyena vuttattā thullaccayaṃ yutta’’nti vadanti, vicāretabbaṃ. Vīmaṃsitvā gahetabbanti ‘‘yo te vihāre vasatī’’tiādīhi saṃsandanato pariyāyavacanattā thullaccayaṃ vuttaṃ. ‘‘Nirodhasamāpattiṃ samāpajjāmī’ti vā ‘lābhīmhāhaṃ tassā’ti vā vadatopī’’ti vuttavacanampi ‘‘sace panassevaṃ hotī’’tiādivacanampi atthato ekameva, sopi hi attano visesaṃ ārocetumeva vadati. ‘‘Yo te vihāre vasatī’tiādīsu ahaṃ-vacanābhāvā pariyāyo yujjati, idha pana ‘lābhīmhāhaṃ tassā’ti attānaṃ niddisati, tasmā pārājikaṃ āpajjituṃ yuttaṃ viyā’’ti vadanti. ‘‘Mahāpaccariyādivacanaṃ uttarimanussadhammesu ekopi na hoti, tasmā pariyāyena vuttattā na hotī’’ti vadanti, suṭṭhu upaparikkhitabbaṃ. Phalasacchikiriyā-padato paṭṭhāya eva pāṭho gahetabbo, phalasacchikiriyāyapi ekekampi ekekaphalavasena pārājikaṃ veditabbaṃ.
रागस्स पहानन्तिआदित्तिके किलेसप्पहानमेव वुत्तं, तं पन यस्मा मग्गेन विना नत्थि। ततियमग्गेन हि रागदोसानं पहानं, चतुत्थेन मोहस्स, तस्मा ‘‘रागो मे पहीनो’’तिआदीनि वदतोपि पाराजिकं। रागा चित्तं विनीवरणतातिआदित्तिके लोकुत्तरमेव वुत्तं, तस्मा ‘‘रागा मे चित्तं विनीवरण’’न्तिआदीनि वदतो पाराजिकमेवाति। अकुप्पधम्मत्ताति केचि उत्तरविहारवासिनो। कस्मा न होतीति चे? ‘‘इति जानामि, इति पस्सामी’’ति वत्तमानवचनेनेव मातिकायं वुत्तत्ता। यदि एवं पदभाजने ‘‘समापज्जिं, समापन्नो’’तिआदिना वुत्तत्ता ‘‘अतीतत्तभावे सोतापन्नोम्ही’’ति वदतोपि होतूति चे? न, अञ्ञथा अत्थसम्भवतो। कथं? अद्धापच्चुप्पन्नवसेन वत्तमानता गहेतब्बाति ञापनत्थं वुत्तं, न अतीतत्तभावं। अतीतत्तभावो हि परियायेन वुत्तत्ता ‘‘थुल्लच्चय’’न्ति वुत्तन्ति आचरिया।
Rāgassa pahānantiādittike kilesappahānameva vuttaṃ, taṃ pana yasmā maggena vinā natthi. Tatiyamaggena hi rāgadosānaṃ pahānaṃ, catutthena mohassa, tasmā ‘‘rāgo me pahīno’’tiādīni vadatopi pārājikaṃ. Rāgā cittaṃ vinīvaraṇatātiādittike lokuttarameva vuttaṃ, tasmā ‘‘rāgā me cittaṃ vinīvaraṇa’’ntiādīni vadato pārājikamevāti. Akuppadhammattāti keci uttaravihāravāsino. Kasmā na hotīti ce? ‘‘Iti jānāmi, iti passāmī’’ti vattamānavacaneneva mātikāyaṃ vuttattā. Yadi evaṃ padabhājane ‘‘samāpajjiṃ, samāpanno’’tiādinā vuttattā ‘‘atītattabhāve sotāpannomhī’’ti vadatopi hotūti ce? Na, aññathā atthasambhavato. Kathaṃ? Addhāpaccuppannavasena vattamānatā gahetabbāti ñāpanatthaṃ vuttaṃ, na atītattabhāvaṃ. Atītattabhāvo hi pariyāyena vuttattā ‘‘thullaccaya’’nti vuttanti ācariyā.
२००. ‘‘सचेपि न होति, पाराजिकमेवा’’ति अट्ठानपरिकप्पवसेन वुत्तं किर। ‘‘इति वाचा तिवङ्गिका’’ति वक्खति। नत्थेतन्ति पुरिमे सति पच्छिमस्साभावा समापज्जिं, समापन्नोति इमेसं किञ्चापि अत्थतो कालविसेसो नत्थि, वचनविसेसो पन अत्थि एव।
200.‘‘Sacepi na hoti, pārājikamevā’’ti aṭṭhānaparikappavasena vuttaṃ kira. ‘‘Iti vācā tivaṅgikā’’ti vakkhati. Natthetanti purime sati pacchimassābhāvā samāpajjiṃ, samāpannoti imesaṃ kiñcāpi atthato kālaviseso natthi, vacanaviseso pana atthi eva.
२०७. उक्खेटितोति उत्तासितो। खिट उत्रासने।
207.Ukkheṭitoti uttāsito. Khiṭa utrāsane.
सुद्धिकवारकथावण्णना निट्ठिता।
Suddhikavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
सुद्धिकवारकथावण्णना • Suddhikavārakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
