| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पदभाजनीयवण्णना
Padabhājanīyavaṇṇanā
२७१. ‘‘रत्तं चित्तं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतं विपरिणत’’न्ति किञ्चापि सामञ्ञेन वुत्तं, विनीतवत्थूसु ‘‘मातुया मातुपेमेन आमसति…पे॰… आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता कायसंसग्गरागेनेव रत्तन्ति वेदितब्बं। तथा ‘‘मातुगामो नाम मनुस्सित्थी’’ति किञ्चापि अविसेसेन वुत्तं, अथ खो अविनट्ठिन्द्रियाव मनुस्सित्थी इधाधिप्पेता ‘‘मतित्थिया कायसंसग्गं समापज्जि…पे॰… आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति वुत्तत्ता। ‘‘मनुस्सित्थी’’ति एत्तावता सिद्धे ‘‘न यक्खी न पेती न तिरच्छानगता’’ति वचनं अविनट्ठिन्द्रियापि न सब्बा मनुस्सविग्गहा इत्थी इध मनुस्सित्थी नाम। यक्खिआदयो हि अत्तनो जातिसिद्धेन इद्धिविसेसेन इज्झन्तियो मनुस्सविग्गहापि होन्तीति दस्सनत्थं वुत्तं। तासु यक्खी थुल्लच्चयवत्थु होति विनीतवत्थूसु यक्खिया कायसंसग्गेन थुल्लच्चयस्स वुत्तत्ता। तदनुलोमत्ता पेतित्थी, देवित्थी च थुल्लच्चयवत्थु। तिरच्छानगतित्थी दुक्कटवत्थु। तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहित्थी च थुल्लच्चयवत्थुमेवाति एके। विभङ्गे पन ‘‘मनुस्सित्थी च होति मनुस्सित्थिसञ्ञी’’ति पाळिया अभावेन ‘‘इत्थी च होति यक्खिसञ्ञी’’तिआदिवचने सति यक्खिआदीनं अनित्थितापसङ्गतो, ‘‘इत्थी च होति इत्थिसञ्ञी’’तिआदिम्हि यक्खिआदीनं अन्तोकरणे सति तासं सङ्घादिसेसवत्थुभावप्पसङ्गतो च यक्खिआदयो न वुत्ताति वेदितब्बा। एके पन ‘‘विनीतवत्थुम्हि ‘अञ्ञतरो भिक्खु तिरच्छानगतित्थिया काय…पे॰… दुक्कटस्सा’ति एत्थ अमनुस्सविग्गहा पाकतिकतिरच्छानगतित्थी अधिप्पेता, तस्मा दुक्कटं वुत्तं। ‘इत्थी च होति तिरच्छानगतसञ्ञीति तिरच्छानगता च होति इत्थिसञ्ञी’तिआदिवारेसुपि पाकतिकतिरच्छानगतोव अधिप्पेतो, सो च तिरच्छानगतपुरिसोव। तेनेव दुट्ठुल्लवाचाअत्तकआमपारिचरियसिक्खापदेसु मनुस्सपुरिसपटिसंयुत्तवारा विय तिरच्छानपटिसंयुत्तवारापि नागता’’ति वदन्ति। तथा पण्डकोति इध मनुस्सपण्डकोव, पुरिसोति च इध मनुस्सपुरिसोव आगतो, तस्मा अमनुस्सित्थी अमनुस्सपण्डको अमनुस्सपुरिसो तिरच्छानगतित्थी तिरच्छानगतपण्डको मनुस्सामनुस्सतिरच्छानगतउभतोब्यञ्जनका चाति अट्ठ जना इध नागता, तेसं वसेन वत्थुसञ्ञाविमतिभेदवसेन आपत्तिभेदाभेदविनिच्छयो, अनागतवारगणना च असम्मुय्हन्तेन वेदितब्बा, तथा तेसं दुकमिस्सकादिवारा, आपत्तिअनापत्तिभेदविनिच्छयो च। ‘‘तत्थ अमनुस्सपण्डकअमनुस्सपुरिसतिरच्छानगतित्थितिरच्छानगतपण्डकाति चत्तारो दुक्कटवत्थुका, अमनुस्सित्थिमनुस्सउभतोब्यञ्जनका थुल्लच्चयवत्थुका, अमनुस्सउभतोब्यञ्जनका तिरच्छानगतउभतोब्यञ्जनका दुक्कटवत्थुका, पाळियं पन अमनुस्सित्थिया अनागतत्ता अमनुस्सपण्डका, उभतोब्यञ्जनका पुरिसा च नागता। तिरच्छानगतित्थिपण्डकउभतोब्यञ्जनका तिरच्छानगतपुरिसेन समानगतिकत्ता नागता, मनुस्सउभतोब्यञ्जनको मनुस्सपण्डकेन समानगतिकत्ता अनागतो’’ति वदन्ति। अट्ठकथायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.२८१) पन ‘‘नागमाणविकायपि सुपण्णमाणविकायपि किन्नरियापि गावियापि दुक्कटमेवा’’ति वुत्तत्ता तदेव पमाणतो गहेतब्बं।
271.‘‘Rattaṃ cittaṃ imasmiṃ atthe adhippetaṃ vipariṇata’’nti kiñcāpi sāmaññena vuttaṃ, vinītavatthūsu ‘‘mātuyā mātupemena āmasati…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti vuttattā kāyasaṃsaggarāgeneva rattanti veditabbaṃ. Tathā ‘‘mātugāmo nāma manussitthī’’ti kiñcāpi avisesena vuttaṃ, atha kho avinaṭṭhindriyāva manussitthī idhādhippetā ‘‘matitthiyā kāyasaṃsaggaṃ samāpajji…pe… āpatti thullaccayassā’’ti vuttattā. ‘‘Manussitthī’’ti ettāvatā siddhe ‘‘na yakkhī na petī na tiracchānagatā’’ti vacanaṃ avinaṭṭhindriyāpi na sabbā manussaviggahā itthī idha manussitthī nāma. Yakkhiādayo hi attano jātisiddhena iddhivisesena ijjhantiyo manussaviggahāpi hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tāsu yakkhī thullaccayavatthu hoti vinītavatthūsu yakkhiyā kāyasaṃsaggena thullaccayassa vuttattā. Tadanulomattā petitthī, devitthī ca thullaccayavatthu. Tiracchānagatitthī dukkaṭavatthu. Tiracchānagatamanussaviggahitthī ca thullaccayavatthumevāti eke. Vibhaṅge pana ‘‘manussitthī ca hoti manussitthisaññī’’ti pāḷiyā abhāvena ‘‘itthī ca hoti yakkhisaññī’’tiādivacane sati yakkhiādīnaṃ anitthitāpasaṅgato, ‘‘itthī ca hoti itthisaññī’’tiādimhi yakkhiādīnaṃ antokaraṇe sati tāsaṃ saṅghādisesavatthubhāvappasaṅgato ca yakkhiādayo na vuttāti veditabbā. Eke pana ‘‘vinītavatthumhi ‘aññataro bhikkhu tiracchānagatitthiyā kāya…pe… dukkaṭassā’ti ettha amanussaviggahā pākatikatiracchānagatitthī adhippetā, tasmā dukkaṭaṃ vuttaṃ. ‘Itthī ca hoti tiracchānagatasaññīti tiracchānagatā ca hoti itthisaññī’tiādivāresupi pākatikatiracchānagatova adhippeto, so ca tiracchānagatapurisova. Teneva duṭṭhullavācāattakaāmapāricariyasikkhāpadesu manussapurisapaṭisaṃyuttavārā viya tiracchānapaṭisaṃyuttavārāpi nāgatā’’ti vadanti. Tathā paṇḍakoti idha manussapaṇḍakova, purisoti ca idha manussapurisova āgato, tasmā amanussitthī amanussapaṇḍako amanussapuriso tiracchānagatitthī tiracchānagatapaṇḍako manussāmanussatiracchānagataubhatobyañjanakā cāti aṭṭha janā idha nāgatā, tesaṃ vasena vatthusaññāvimatibhedavasena āpattibhedābhedavinicchayo, anāgatavāragaṇanā ca asammuyhantena veditabbā, tathā tesaṃ dukamissakādivārā, āpattianāpattibhedavinicchayo ca. ‘‘Tattha amanussapaṇḍakaamanussapurisatiracchānagatitthitiracchānagatapaṇḍakāti cattāro dukkaṭavatthukā, amanussitthimanussaubhatobyañjanakā thullaccayavatthukā, amanussaubhatobyañjanakā tiracchānagataubhatobyañjanakā dukkaṭavatthukā, pāḷiyaṃ pana amanussitthiyā anāgatattā amanussapaṇḍakā, ubhatobyañjanakā purisā ca nāgatā. Tiracchānagatitthipaṇḍakaubhatobyañjanakā tiracchānagatapurisena samānagatikattā nāgatā, manussaubhatobyañjanako manussapaṇḍakena samānagatikattā anāgato’’ti vadanti. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.281) pana ‘‘nāgamāṇavikāyapi supaṇṇamāṇavikāyapi kinnariyāpi gāviyāpi dukkaṭamevā’’ti vuttattā tadeva pamāṇato gahetabbaṃ.
तत्रायं विचारणा – ‘‘न, भिक्खवे, तिरच्छानगतस्स निसिन्नपरिसाय पातिमोक्खं उद्दिसितब्ब’’न्ति (महाव॰ १८३) एत्थ ‘‘तिरच्छानगतोति यस्स उपसम्पदा पटिक्खित्ता’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ निदानवण्णना) अट्ठकथायं वुत्तत्ता तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहो पाकतिकतिरच्छानगततो विसिट्ठो, तथा यक्खपेततिरच्छानगतमनुस्सविग्गहानं ‘‘तिरच्छानगतस्स च दुक्खुप्पत्तियं अपिच दुक्कटमेवा’’ति एत्थ विसेसेत्वा वुत्तत्ता च ‘‘पतनरूपं पमाणं, न मरणरूप’’न्ति एत्थ आपत्तिविसेसवचनतो च ‘‘उभतो अवस्सुते यक्खस्स वा पेतस्स वा पण्डकस्स वा तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहस्स वा अधक्खकं उब्भजाणुमण्डलं कायेन कायं आमसति, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (पाचि॰ ६६१) सामञ्ञेन वचनतो च सो विसिट्ठोति सिद्धं। विसिट्ठत्ता च तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहित्थिया कायसंसग्गं समापज्जन्तस्साति विसेसो होति, तस्मा तत्थ आपत्तिविसेसेन भवितब्बं। यदि कायसंसग्गसिक्खापदे तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहित्थीपि अधिप्पेता, रूपसामञ्ञेन सञ्ञाविरागत्तासम्भवतो दुट्ठुल्लवाचाअत्तकामपारिचरियसिक्खापदेसुपि सा वत्तब्बा भवेय्य, सा चानागता। सरूपेन संखित्तवारत्ता नागताति चे? इत्थी च होति तिरच्छानगतो च उभिन्नं इत्थिसञ्ञीति इध आगतत्ता पुरिसलिङ्गनिद्देसो न युज्जति, तस्मा तिरच्छानगतपुरिसो च इध आगतो, तिरच्छानगतमनुस्सविग्गहित्थिया पाळियं अनागतायपि दुक्कटमेव अट्ठकथायं वुत्तत्ताति इमस्स वचनस्स कारणच्छाया परियेसितब्बाति अधिप्पायो। इदं न युज्जति। कस्मा? इत्थीनं, पुरिसानञ्च एकतो वचने पुरिसलिङ्गसब्भावतो। इध तिरच्छानगतपुरिसपण्डकित्थियो तिस्सोपि एकतो सम्पिण्डेत्वा ‘‘तिरच्छानगतो’’ति वुत्तं।
Tatrāyaṃ vicāraṇā – ‘‘na, bhikkhave, tiracchānagatassa nisinnaparisāya pātimokkhaṃ uddisitabba’’nti (mahāva. 183) ettha ‘‘tiracchānagatoti yassa upasampadā paṭikkhittā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā tiracchānagatamanussaviggaho pākatikatiracchānagatato visiṭṭho, tathā yakkhapetatiracchānagatamanussaviggahānaṃ ‘‘tiracchānagatassa ca dukkhuppattiyaṃ apica dukkaṭamevā’’ti ettha visesetvā vuttattā ca ‘‘patanarūpaṃ pamāṇaṃ, na maraṇarūpa’’nti ettha āpattivisesavacanato ca ‘‘ubhato avassute yakkhassa vā petassa vā paṇḍakassa vā tiracchānagatamanussaviggahassa vā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ kāyena kāyaṃ āmasati, āpatti thullaccayassā’’ti (pāci. 661) sāmaññena vacanato ca so visiṭṭhoti siddhaṃ. Visiṭṭhattā ca tiracchānagatamanussaviggahitthiyā kāyasaṃsaggaṃ samāpajjantassāti viseso hoti, tasmā tattha āpattivisesena bhavitabbaṃ. Yadi kāyasaṃsaggasikkhāpade tiracchānagatamanussaviggahitthīpi adhippetā, rūpasāmaññena saññāvirāgattāsambhavato duṭṭhullavācāattakāmapāricariyasikkhāpadesupi sā vattabbā bhaveyya, sā cānāgatā. Sarūpena saṃkhittavārattā nāgatāti ce? Itthī ca hoti tiracchānagato ca ubhinnaṃ itthisaññīti idha āgatattā purisaliṅganiddeso na yujjati, tasmā tiracchānagatapuriso ca idha āgato, tiracchānagatamanussaviggahitthiyā pāḷiyaṃ anāgatāyapi dukkaṭameva aṭṭhakathāyaṃ vuttattāti imassa vacanassa kāraṇacchāyā pariyesitabbāti adhippāyo. Idaṃ na yujjati. Kasmā? Itthīnaṃ, purisānañca ekato vacane purisaliṅgasabbhāvato. Idha tiracchānagatapurisapaṇḍakitthiyo tissopi ekato sampiṇḍetvā ‘‘tiracchānagato’’ti vuttaṃ.
तत्थ च मनुस्सविग्गहामनुस्सविग्गहेसु इत्थिपण्डकपुरिससञ्ञिता यथासम्भवं वेदितब्बा। दुट्ठुल्लवाचादिसिक्खापदद्वये वारानं संखित्तत्ता पुरिसतिरच्छानगतादयो नागता। यथावुत्तेसु आपत्ति, तथा तत्थापि। अञ्ञथा पुरिसं ओभासन्तस्स च अनापत्तीति पण्डकं ओभासन्तस्स च थुल्लच्चयन्ति मातिकाट्ठकथायं वुत्तं। तस्मा ते वारा संखित्ताति पञ्ञायन्तीति। विसेसो च पण्डके, पुरिसे, तिरच्छानगते च इत्थिसञ्ञिस्स अत्थि, तथापि तत्थ दुक्कटं वुत्तं, तस्मा अट्ठकथायं वुत्तमेव पमाणन्ति द्विन्नमेतेसं वादानं यत्थ युत्ति वा कारणं वा अतिरेकं दिस्सति, तं विचारेत्वा गहेतब्बन्ति आरिचयो। एवरूपेसु ठानेसु सुट्ठु विचारेत्वा कथेतब्बं।
Tattha ca manussaviggahāmanussaviggahesu itthipaṇḍakapurisasaññitā yathāsambhavaṃ veditabbā. Duṭṭhullavācādisikkhāpadadvaye vārānaṃ saṃkhittattā purisatiracchānagatādayo nāgatā. Yathāvuttesu āpatti, tathā tatthāpi. Aññathā purisaṃ obhāsantassa ca anāpattīti paṇḍakaṃ obhāsantassa ca thullaccayanti mātikāṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tasmā te vārā saṃkhittāti paññāyantīti. Viseso ca paṇḍake, purise, tiracchānagate ca itthisaññissa atthi, tathāpi tattha dukkaṭaṃ vuttaṃ, tasmā aṭṭhakathāyaṃ vuttameva pamāṇanti dvinnametesaṃ vādānaṃ yattha yutti vā kāraṇaṃ vā atirekaṃ dissati, taṃ vicāretvā gahetabbanti āricayo. Evarūpesu ṭhānesu suṭṭhu vicāretvā kathetabbaṃ.
तत्थ पाळियं आगतवारगणना ताव एवं सङ्खेपतो वेदितब्बा – इत्थिमूलका पञ्च वारा पण्डकपुरिसतिरच्छानगतमूलका च पञ्च पञ्चाति वीसति वारा एकमूलका, तथा दुमूलका वीसति, मिस्सकमूलका वीसतीति सट्ठि वारा, तानि तीणि वीसतिकानि होन्ति। एकेकस्मिं वीसतिके एकेकमूलवारं गहेत्वा कायेन कायपटिबद्धवारा तयो वुत्ता। सेसा सत्तपञ्ञास वारा संखित्ता, तथा कायपटिबद्धेन कायवारा तयो वुत्ता, सेसा संखित्ता, एवं कायपटिबद्धेन कायपटिबद्धवारेपि निस्सग्गियेन कायवारेपि निस्सग्गियेन कायपटिबद्धवारेपि निस्सग्गियेन निस्सग्गियवारेपि तयो तयो वारा वुत्ता, सेसा संखित्ता। एवं छन्नं तिकानं वसेन अट्ठारस वारा आगताति सरूपतो वुत्ता, सेसा द्वेचत्तालीसाधिकानि तीणि वारसतानि संखित्तानि। ततो परं मातुगामस्स सारत्तपक्खे कायेन कायन्ति एकमेकं वड्ढेत्वा पुब्बे वुत्ता अट्ठारस वारा आगताति एकवीसति वारा सरूपेन आगता, नवनवुताधिकानि तीणि वारसतानि संखित्तानि। ततो परं आपत्तानापत्तिदीपका चत्तारो सेवनाधिप्पायमूलका चत्तारो मोक्खाधिप्पायमूलकाति द्वे चतुक्का आगता।
Tattha pāḷiyaṃ āgatavāragaṇanā tāva evaṃ saṅkhepato veditabbā – itthimūlakā pañca vārā paṇḍakapurisatiracchānagatamūlakā ca pañca pañcāti vīsati vārā ekamūlakā, tathā dumūlakā vīsati, missakamūlakā vīsatīti saṭṭhi vārā, tāni tīṇi vīsatikāni honti. Ekekasmiṃ vīsatike ekekamūlavāraṃ gahetvā kāyena kāyapaṭibaddhavārā tayo vuttā. Sesā sattapaññāsa vārā saṃkhittā, tathā kāyapaṭibaddhena kāyavārā tayo vuttā, sesā saṃkhittā, evaṃ kāyapaṭibaddhena kāyapaṭibaddhavārepi nissaggiyena kāyavārepi nissaggiyena kāyapaṭibaddhavārepi nissaggiyena nissaggiyavārepi tayo tayo vārā vuttā, sesā saṃkhittā. Evaṃ channaṃ tikānaṃ vasena aṭṭhārasa vārā āgatāti sarūpato vuttā, sesā dvecattālīsādhikāni tīṇi vārasatāni saṃkhittāni. Tato paraṃ mātugāmassa sārattapakkhe kāyena kāyanti ekamekaṃ vaḍḍhetvā pubbe vuttā aṭṭhārasa vārā āgatāti ekavīsati vārā sarūpena āgatā, navanavutādhikāni tīṇi vārasatāni saṃkhittāni. Tato paraṃ āpattānāpattidīpakā cattāro sevanādhippāyamūlakā cattāro mokkhādhippāyamūlakāti dve catukkā āgatā.
तत्थायं विसेसो – यदिदं मातिकाय परामसनपदं, तेन यस्मा आमसनादीनि छुपनपरियोसानानि द्वादसपि पदानि गहितानि, तस्मा पदुद्धारं अकत्वा ‘‘आमसना परामसनं छुपन’’न्ति आह। परामसनं नाम आमसना। ‘‘छुपन’’न्ति हि वुत्ते परामसनम्पि विसुं एकत्तं भवेय्याति वेदितब्बं। इत्थी च होति इत्थिसञ्ञी चाति इमस्मिं पठमवारे एव द्वादसपि आमसनादीनि योजेत्वा दस्सितानि। ततो परं आदिम्हि द्वे पदानीति चत्तारि पदानि आगतानि, इतरानि संखित्तानीति वेदितब्बानि। निस्सग्गियेन कायवारादीसु पन सब्बाकारेन अलाभतो आमसनमेवेकं आगतं, नेतरानि। ‘‘सञ्चोपेति हरती’’ति पाठो, सञ्चोपेति च। गण्ठिपदेसु पन ‘‘पुरिमनयेनेवाति रज्जुवत्थादीहि परिक्खिपने’’ति च पच्छा ‘‘पुरिमनयेनेवाति सम्मसना होती’’ति च ‘‘वेणिग्गाहे आपत्तिया पञ्ञत्तत्ता लोमफुसनेपि सङ्घादिसेसो’’ति च ‘‘तं पकासेतुं उपादिन्नकेन हीतिआदि वुत्त’’न्ति च लिखितं।
Tatthāyaṃ viseso – yadidaṃ mātikāya parāmasanapadaṃ, tena yasmā āmasanādīni chupanapariyosānāni dvādasapi padāni gahitāni, tasmā paduddhāraṃ akatvā ‘‘āmasanā parāmasanaṃ chupana’’nti āha. Parāmasanaṃ nāma āmasanā. ‘‘Chupana’’nti hi vutte parāmasanampi visuṃ ekattaṃ bhaveyyāti veditabbaṃ. Itthī ca hoti itthisaññī cāti imasmiṃ paṭhamavāre eva dvādasapi āmasanādīni yojetvā dassitāni. Tato paraṃ ādimhi dve padānīti cattāri padāni āgatāni, itarāni saṃkhittānīti veditabbāni. Nissaggiyena kāyavārādīsu pana sabbākārena alābhato āmasanamevekaṃ āgataṃ, netarāni. ‘‘Sañcopeti haratī’’ti pāṭho, sañcopeti ca. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘purimanayenevāti rajjuvatthādīhi parikkhipane’’ti ca pacchā ‘‘purimanayenevāti sammasanā hotī’’ti ca ‘‘veṇiggāhe āpattiyā paññattattā lomaphusanepi saṅghādiseso’’ti ca ‘‘taṃ pakāsetuṃ upādinnakena hītiādi vutta’’nti ca likhitaṃ.
यथानिद्दिट्ठनिद्देसेति इमस्मिंयेव यथानिद्दिट्ठे निद्देसे। ‘‘सदिसं अग्गहेसी’’ति वुत्ते तादिसं अग्गहेसीति गरुकं तत्थ कारयेति अत्थो, कायसंसग्गविभङ्गे वाति अत्थो। इतरोपि कायपटिबद्धछुपनको। गहणे चाति गहणं वा। विरागितेति विरद्धे। सारत्तन्ति कायसंसग्गरागेन रत्तं, अत्तना अधिप्पेतन्ति अत्थो। ‘‘मातुभगिनिआदिविरत्तं गण्हिस्सामी’’ति विरत्तं ञातिपेमवसेन गण्हि, एत्थ दुक्कटं युत्तं। ‘‘कायसंसग्गरागं वा सारत्तं गण्हिस्सामी’’ति विरत्तं मातरं गण्हि, अनधिप्पेतं गण्हि। एत्थ महासुमत्थेरवादेन थुल्लच्चयं ‘‘कायं गण्हिस्सामी’’ति कायप्पटिबद्धं गण्हाति, थुल्लच्चयन्ति लद्धिकत्ता। ‘‘इत्थी च होति इत्थिसञ्ञी सारत्तो च, भिक्खु च नं इत्थिया कायेन कायं आमसति, आपत्ति सङ्घादिसेसस्सा’’ति (पारा॰ २७३) वचनतो सङ्घादिसेसोपि खायति। ‘‘विरत्तं गण्हिस्सामी’’ति सारत्तं गण्हाति, एत्थपि सङ्घादिसेसोव खायति ‘‘नीलं घट्टेस्सामी’ति कायं घट्टेति, सङ्घादिसेसो’’ति वचनतो। एत्थ पन ‘‘न पुब्बभागे कायसंसग्गरागत्ता’’ति अनुगण्ठिपदे कारणं वुत्तं। केचि पन ‘‘गरुकापत्तिभयेन ‘नीलमेव घट्टेस्सामी’ति वायामन्तो कायं घट्टेति, पुब्बभागे तस्स ‘कायपटिबद्धं घट्टेस्सामी’ति पवत्तत्ता दुक्कटेन भवितब्ब’’न्ति वदन्ति। धम्मसिरित्थेरो ‘‘एवरूपे सङ्घादिसेसो’’ति वदति किर। ‘‘इत्थिउभतोब्यञ्जनकइत्थिया पुरिसउभतोब्यञ्जनकपुरिसे वुत्तनयेन आपत्तिभेदो, इत्थिलिङ्गस्स पटिच्छन्नकालेपि इत्थिवसेनेव आपत्ती’’ति वदन्ति।
Yathāniddiṭṭhaniddeseti imasmiṃyeva yathāniddiṭṭhe niddese. ‘‘Sadisaṃ aggahesī’’ti vutte tādisaṃ aggahesīti garukaṃ tattha kārayeti attho, kāyasaṃsaggavibhaṅge vāti attho. Itaropi kāyapaṭibaddhachupanako. Gahaṇe cāti gahaṇaṃ vā. Virāgiteti viraddhe. Sārattanti kāyasaṃsaggarāgena rattaṃ, attanā adhippetanti attho. ‘‘Mātubhaginiādivirattaṃ gaṇhissāmī’’ti virattaṃ ñātipemavasena gaṇhi, ettha dukkaṭaṃ yuttaṃ. ‘‘Kāyasaṃsaggarāgaṃ vā sārattaṃ gaṇhissāmī’’ti virattaṃ mātaraṃ gaṇhi, anadhippetaṃ gaṇhi. Ettha mahāsumattheravādena thullaccayaṃ ‘‘kāyaṃ gaṇhissāmī’’ti kāyappaṭibaddhaṃ gaṇhāti, thullaccayanti laddhikattā. ‘‘Itthī ca hoti itthisaññī sāratto ca, bhikkhu ca naṃ itthiyā kāyena kāyaṃ āmasati, āpatti saṅghādisesassā’’ti (pārā. 273) vacanato saṅghādisesopi khāyati. ‘‘Virattaṃ gaṇhissāmī’’ti sārattaṃ gaṇhāti, etthapi saṅghādisesova khāyati ‘‘nīlaṃ ghaṭṭessāmī’ti kāyaṃ ghaṭṭeti, saṅghādiseso’’ti vacanato. Ettha pana ‘‘na pubbabhāge kāyasaṃsaggarāgattā’’ti anugaṇṭhipade kāraṇaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘garukāpattibhayena ‘nīlameva ghaṭṭessāmī’ti vāyāmanto kāyaṃ ghaṭṭeti, pubbabhāge tassa ‘kāyapaṭibaddhaṃ ghaṭṭessāmī’ti pavattattā dukkaṭena bhavitabba’’nti vadanti. Dhammasiritthero ‘‘evarūpe saṅghādiseso’’ti vadati kira. ‘‘Itthiubhatobyañjanakaitthiyā purisaubhatobyañjanakapurise vuttanayena āpattibhedo, itthiliṅgassa paṭicchannakālepi itthivaseneva āpattī’’ti vadanti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. कायसंसग्गसिक्खापदं • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
