Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
పదభాజనీయవణ్ణనా
Padabhājanīyavaṇṇanā
సిక్ఖాపదవిభఙ్గే పన కిఞ్చాపి యో పనాతి అనవసేసపరియాదానపదం, తథాపి భిక్ఖూతి ఇమినా పరపదేన సమానాధికరణత్తా తదనురూపానేవస్స విభఙ్గపదాని వుత్తాని. భిక్ఖునిబ్బచనపదాని తీణి కిఞ్చాపి సభిక్ఖుభావస్స, అభిక్ఖుభావస్స చాతి యస్స కస్సచి పబ్బజితస్స సాధారణాని, తథాపి ‘‘అసుద్ధో హోతి పుగ్గలో అఞ్ఞతరం పారాజికం ధమ్మం అజ్ఝాపన్నో, తఞ్చే సుద్ధదిట్ఠి సమానో అనోకాసం కారాపేత్వా చావనాధిప్పాయో వదేతి, ఆపత్తి సఙ్ఘాదిసేసేన దుక్కటస్సా’’తి ఏవమాదిసుత్తం నిబ్బచనత్థయుత్తోవ పుగ్గలో ‘‘ఆపత్తి సఙ్ఘాదిసేసేన దుక్కటస్సా’’తి (పారా॰ ౩౮౯) ఏత్థ వత్థు, న ఇతరో గిహిభూతోతి దస్సనత్థం వుత్తం. సబ్బస్సపి వినయపిటకస్స సాధారణం భిక్ఖులక్ఖణం వత్థుఞ్హి భగవా ఆరభి. యో పన సుద్ధో ఏవ సమానో కేనచి కారణేన గిహిలిఙ్గే ఠితో, సో అత్తనో సభిక్ఖుభావత్తా ఏవ వత్థు హోతి, అసుద్ధోపి భిక్ఖులిఙ్గే ఠితత్తాతి అయమత్థో దస్సితో హోతి. అసుద్ధోపి ఞాతకేహి, పచ్చత్థికేహి వా రాజభయాదికారణేన వా కాసావేసు సఉస్సాహోవ అపనీతకాసావో వత్థు ఏవ పున కాసావగ్గహణేన థేయ్యసంవాసకభావానుపగమనతో, భిక్ఖునిబ్బచనత్థే అనిక్ఖిత్తధురత్తాతి వుత్తం హోతి. యో పన లిఙ్గత్థేనకో భిక్ఖునిబ్బచనత్థం సయఞ్చ అజ్ఝుపగతో, సంవాసం థేనేన్తో, తఞ్చే సుద్ధదిట్ఠి సమానో అనోకాసం కారాపేత్వా చావనాధిప్పాయో వదేతి, ఆపత్తి సఙ్ఘాదిసేసేన దుక్కటస్సాతి అయమ్పి అత్థో దస్సితో హోతి.
Sikkhāpadavibhaṅge pana kiñcāpi yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ, tathāpi bhikkhūti iminā parapadena samānādhikaraṇattā tadanurūpānevassa vibhaṅgapadāni vuttāni. Bhikkhunibbacanapadāni tīṇi kiñcāpi sabhikkhubhāvassa, abhikkhubhāvassa cāti yassa kassaci pabbajitassa sādhāraṇāni, tathāpi ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti evamādisuttaṃ nibbacanatthayuttova puggalo ‘‘āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) ettha vatthu, na itaro gihibhūtoti dassanatthaṃ vuttaṃ. Sabbassapi vinayapiṭakassa sādhāraṇaṃ bhikkhulakkhaṇaṃ vatthuñhi bhagavā ārabhi. Yo pana suddho eva samāno kenaci kāraṇena gihiliṅge ṭhito, so attano sabhikkhubhāvattā eva vatthu hoti, asuddhopi bhikkhuliṅge ṭhitattāti ayamattho dassito hoti. Asuddhopi ñātakehi, paccatthikehi vā rājabhayādikāraṇena vā kāsāvesu saussāhova apanītakāsāvo vatthu eva puna kāsāvaggahaṇena theyyasaṃvāsakabhāvānupagamanato, bhikkhunibbacanatthe anikkhittadhurattāti vuttaṃ hoti. Yo pana liṅgatthenako bhikkhunibbacanatthaṃ sayañca ajjhupagato, saṃvāsaṃ thenento, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassāti ayampi attho dassito hoti.
‘‘సమఞ్ఞాయ భిక్ఖు పటిఞ్ఞాయ భిక్ఖూ’’తి వచనద్వయం యథావుత్తఞ్చ అత్థం ఉపబ్రూహేతి, అన్తరా ఉప్పన్నాయ నియతాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియా ఉపచ్ఛిన్నకుసలమూలో కేవలాయ సమఞ్ఞాయ, పటిఞ్ఞాయ చ ‘‘భిక్ఖూ’’తి వుచ్చతి, న పరమత్థతోతి ఇమం అతిరేకత్థం దీపేతి. కిం వుత్తం హోతి? ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకధమ్మమ్పి సమనుపస్సామి, యం ఏవం మహాసావజ్జం యథయిదం, భిక్ఖవే, మిచ్ఛాదిట్ఠి. మిచ్ఛాదిట్ఠిపరమాని, భిక్ఖవే, మహావజ్జానీ’’తి ఆహచ్చభాసితం సఙ్గీతిత్తయారుళ్హం సుత్తం, అట్ఠకథాయమ్పిస్స ‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠిపరమా ఏతేసన్తి మిచ్ఛాదిట్ఠిపరమానీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౩౧౦) వుత్తం. పఞ్చ ఆనన్తరియకమ్మాని మహాసావజ్జాని, మిచ్ఛాదిట్ఠి పన మహాసావజ్జతరాతి అధిప్పాయోతి. కస్మా? తేసఞ్హి పరిచ్ఛేదో అత్థి, సబ్బబలవమ్పి కప్పట్ఠితికమేవ హోతి, నియతమిచ్ఛాదిట్ఠియా పన పరిచ్ఛేదో నత్థి, తాయ సమన్నాగతస్స భవతో వుట్ఠానం నత్థి, తస్మా ‘‘ఇమస్స భిక్ఖుకరణా కుసలా ధమ్మా సంవిజ్జన్తీ’’తి వా ‘‘సుద్ధోవాయ’’న్తి వా న సక్కా వత్తుం. ‘‘దిట్ఠివిపత్తిపచ్చయా ద్వే ఆపత్తియో ఆపజ్జతీ’’తి వుత్తత్తా న సక్కా ‘‘అసుద్ధో’’తి వా ‘‘అఞ్ఞతరం పారాజికం ధమ్మం అజ్ఝాపన్నో’’తి వా వత్తుం. ఏస హి ఉభోపి పక్ఖే న భజతి, తేన వుత్తం ‘‘సమఞ్ఞాయ, పటిఞ్ఞాయ చ భిక్ఖు, న పరమత్థతో’’తి.
‘‘Samaññāya bhikkhu paṭiññāya bhikkhū’’ti vacanadvayaṃ yathāvuttañca atthaṃ upabrūheti, antarā uppannāya niyatāya micchādiṭṭhiyā upacchinnakusalamūlo kevalāya samaññāya, paṭiññāya ca ‘‘bhikkhū’’ti vuccati, na paramatthatoti imaṃ atirekatthaṃ dīpeti. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, mahāvajjānī’’ti āhaccabhāsitaṃ saṅgītittayāruḷhaṃ suttaṃ, aṭṭhakathāyampissa ‘‘micchādiṭṭhiparamā etesanti micchādiṭṭhiparamānī’’ti (a. ni. 1.310) vuttaṃ. Pañca ānantariyakammāni mahāsāvajjāni, micchādiṭṭhi pana mahāsāvajjatarāti adhippāyoti. Kasmā? Tesañhi paricchedo atthi, sabbabalavampi kappaṭṭhitikameva hoti, niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi, tasmā ‘‘imassa bhikkhukaraṇā kusalā dhammā saṃvijjantī’’ti vā ‘‘suddhovāya’’nti vā na sakkā vattuṃ. ‘‘Diṭṭhivipattipaccayā dve āpattiyo āpajjatī’’ti vuttattā na sakkā ‘‘asuddho’’ti vā ‘‘aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno’’ti vā vattuṃ. Esa hi ubhopi pakkhe na bhajati, tena vuttaṃ ‘‘samaññāya, paṭiññāya ca bhikkhu, na paramatthato’’ti.
కిమత్థం పనేవం మహాసావజ్జాయ నియతమిచ్ఛాదిట్ఠియా పారాజికం భగవా న పఞ్ఞపేసీతి? దుబ్బిజానత్తా. పకతియాపేసా దిట్ఠి నామ ‘‘సమ్మా’’తి వా ‘‘మిచ్ఛా’’తి వా దువిఞ్ఞేయ్యా, పగేవ ‘‘నియతా’’తి వా ‘‘అనియతా’’తి వాతి. తత్థ పారాజికాపత్తియా పఞ్ఞత్తాయ భిక్ఖూ అఞ్ఞమఞ్ఞం అసమదిట్ఠికం పారాజికం మఞ్ఞమానా ఉపోసథాదీని అకత్వా అచిరేనేవ సాసనం వినాసేయ్యుం, సయఞ్చ అపుఞ్ఞం పసవేయ్యుం సుద్ధేసుపి భిక్ఖూసు విప్పటిపత్తియా పటిపజ్జనేన. తస్మా ఉపాయకుసలతాయ పారాజికం అపఞ్ఞాపేత్వా తస్స ఉక్ఖేపనీయకమ్మం, సమ్మావత్తఞ్చ పఞ్ఞాపేత్వా తం సఙ్ఘేన అసమ్భోగం, అసంవాసఞ్చ అకాసి. భగవా హి తస్స చే ఏసా దిట్ఠి అనియతా, సమ్మావత్తం పూరేత్వా ఓసారణం లభిత్వా పకతత్తో భవేయ్య. నియతా చే, అట్ఠానమేతం అనవకాసో, యం సో నియతమిచ్ఛాదిట్ఠికో సమ్మావత్తం పూరేత్వా ఓసారణం లభిత్వా పకతత్తో భవేయ్య. కేవలం ‘‘సమఞ్ఞాయభిక్ఖు పటిఞ్ఞాయభిక్ఖూ’’తి నామమత్తధారకో హుత్వా పరం మరణా అరిట్ఠో వియ సంసారఖాణుకోవ భవిస్సతీతి ఇమం నయం అద్దస.
Kimatthaṃ panevaṃ mahāsāvajjāya niyatamicchādiṭṭhiyā pārājikaṃ bhagavā na paññapesīti? Dubbijānattā. Pakatiyāpesā diṭṭhi nāma ‘‘sammā’’ti vā ‘‘micchā’’ti vā duviññeyyā, pageva ‘‘niyatā’’ti vā ‘‘aniyatā’’ti vāti. Tattha pārājikāpattiyā paññattāya bhikkhū aññamaññaṃ asamadiṭṭhikaṃ pārājikaṃ maññamānā uposathādīni akatvā acireneva sāsanaṃ vināseyyuṃ, sayañca apuññaṃ pasaveyyuṃ suddhesupi bhikkhūsu vippaṭipattiyā paṭipajjanena. Tasmā upāyakusalatāya pārājikaṃ apaññāpetvā tassa ukkhepanīyakammaṃ, sammāvattañca paññāpetvā taṃ saṅghena asambhogaṃ, asaṃvāsañca akāsi. Bhagavā hi tassa ce esā diṭṭhi aniyatā, sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Niyatā ce, aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ so niyatamicchādiṭṭhiko sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Kevalaṃ ‘‘samaññāyabhikkhu paṭiññāyabhikkhū’’ti nāmamattadhārako hutvā paraṃ maraṇā ariṭṭho viya saṃsārakhāṇukova bhavissatīti imaṃ nayaṃ addasa.
అట్ఠసు ఉపసమ్పదాసు తిస్సోవేత్థ వుత్తా, న ఇతరా పాటిపుగ్గలత్తా, భిక్ఖూనం అసన్తకత్తా చ. తత్థ హి ఓవాదపటిగ్గహణపఞ్హబ్యాకరణూపసమ్పదా ద్విన్నం థేరానం ఏవ, సేసా తిస్సో భిక్ఖునీనం సన్తకాతి ఇధ నాధిప్పేతా, తిస్సన్నమ్పి ఉపసమ్పదానం మజ్ఝే ‘‘భద్రో భిక్ఖూ’’తిఆదీని చత్తారి పదాని వుత్తాని తిస్సన్నం సాధారణత్తా. ఏహిభిక్ఖుభావేన వా సరణగమనఞత్తిచతుత్థేన వా ఉపసమ్పన్నో హి భద్రో చ సారో చ సేక్ఖో చ అసేక్ఖో చ హోతి, ఉపసమ్పదవచనం పన నేసం సావకభావదీపనత్థం. ఇమే ఏవ హి ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తి, న సమ్మాసమ్బుద్ధా, పచ్చేకబుద్ధా చ.
Aṭṭhasu upasampadāsu tissovettha vuttā, na itarā pāṭipuggalattā, bhikkhūnaṃ asantakattā ca. Tattha hi ovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇūpasampadā dvinnaṃ therānaṃ eva, sesā tisso bhikkhunīnaṃ santakāti idha nādhippetā, tissannampi upasampadānaṃ majjhe ‘‘bhadro bhikkhū’’tiādīni cattāri padāni vuttāni tissannaṃ sādhāraṇattā. Ehibhikkhubhāvena vā saraṇagamanañatticatutthena vā upasampanno hi bhadro ca sāro ca sekkho ca asekkho ca hoti, upasampadavacanaṃ pana nesaṃ sāvakabhāvadīpanatthaṃ. Ime eva hi āpattiṃ āpajjanti, na sammāsambuddhā, paccekabuddhā ca.
అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతోతి ఏత్థ చ ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం భబ్బా ఞత్తిచతుత్థేనేవ కమ్మేన ఉపసమ్పన్నా. న హి అఞ్ఞే ఏహిభిక్ఖుసరణగమనఓవాదపటిగ్గహణపఞ్హబ్యాకరణాహి ఉపసమ్పన్నా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం భబ్బా, తేనేతే పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూ’’తి అన్తిమోవ వుత్తోతి కిర ధమ్మసిరిత్థేరో, తం అయుత్తం. ‘‘ద్వే పుగ్గలా అభబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం బుద్ధా చ పచ్చేకబుద్ధా చా’’తి (పరి॰ ౩౨౨) ఏత్తకమేవ వుత్తన్తి. అఞ్ఞథా ఏహిభిక్ఖుఆదయోపి వత్తబ్బా సియుం. కిఞ్చ భియ్యో ‘‘ద్వే పుగ్గలా భబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చా’’తి సామఞ్ఞేన వుత్తత్తా చ, అపిచ ఆపత్తిభయట్ఠానదస్సనతో చ. కథం? ఆయస్మా సారిపుత్తో ఆవసథపిణ్డం కుక్కుచ్చాయన్తో న పటిగ్గహేసి, చీవరవిప్పవాసభయా చ సబ్బం తిచీవరం గహేత్వా నదిం తరన్తో మనం వుళ్హో అహోసి మహాకస్సపో. కిఞ్చ సరణగమనూపసమ్పదాయ ఉపసమ్పన్నే ఆరబ్భ సద్ధివిహారికవత్తాదీని అసమ్మావత్తన్తానం నేసం దుక్కటాని చ పఞ్ఞత్తాని దిస్సన్తి, తస్మా దుబ్బిచారితమేతం. అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూతి పటిక్ఖిత్తాయ సరణగమనూపసమ్పదాయ అనుఞ్ఞాతప్పసఙ్గభయాతి ఉపతిస్సత్థేరో, ఆపత్తియా భబ్బతం సన్ధాయ తస్మిమ్పి వుత్తే పుబ్బే పటిక్ఖిత్తాపి సా పున ఏవం వదన్తేన అనుఞ్ఞాతాతి భిక్ఖూనం మిచ్ఛాగాహో వా విమతి వా ఉప్పజ్జతి , తస్మా న వుత్తాతి వుత్తం హోతి, తం ‘‘భిక్ఖునీ నామ ఉభతోసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నా’’తి (పాచి॰ ౧౬౧) ఇమినా సమేతి. ఇదఞ్హి సాకియాదీనం అనుఞ్ఞాతఉపసమ్పదాయ అనుప్పబన్ధభయా వుత్తం.
Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetoti ettha ca āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā ñatticatuttheneva kammena upasampannā. Na hi aññe ehibhikkhusaraṇagamanaovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇāhi upasampannā āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā, tenete paṭikkhipitvā ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti antimova vuttoti kira dhammasiritthero, taṃ ayuttaṃ. ‘‘Dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā cā’’ti (pari. 322) ettakameva vuttanti. Aññathā ehibhikkhuādayopi vattabbā siyuṃ. Kiñca bhiyyo ‘‘dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti sāmaññena vuttattā ca, apica āpattibhayaṭṭhānadassanato ca. Kathaṃ? Āyasmā sāriputto āvasathapiṇḍaṃ kukkuccāyanto na paṭiggahesi, cīvaravippavāsabhayā ca sabbaṃ ticīvaraṃ gahetvā nadiṃ taranto manaṃ vuḷho ahosi mahākassapo. Kiñca saraṇagamanūpasampadāya upasampanne ārabbha saddhivihārikavattādīni asammāvattantānaṃ nesaṃ dukkaṭāni ca paññattāni dissanti, tasmā dubbicāritametaṃ. Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero, āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi sā puna evaṃ vadantena anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati , tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti, taṃ ‘‘bhikkhunī nāma ubhatosaṅghe upasampannā’’ti (pāci. 161) iminā sameti. Idañhi sākiyādīnaṃ anuññātaupasampadāya anuppabandhabhayā vuttaṃ.
అయం పనేత్థ అమ్హాకం ఖన్తి – భిక్ఖు-పదనిద్దేసత్తా యత్తకాని తేన పదేన సఙ్గహం గచ్ఛన్తి, యే చ వినయపిటకే తత్థ తత్థ సన్దిస్సన్తి సయం ఆపత్తాపజ్జనట్ఠేన వా దుట్ఠుల్లారోచనపటిచ్ఛాదనాదీసు పరేసం ఆపత్తికరణట్ఠేన వా, తే సబ్బేపి దస్సేత్వా ఇదాని యదిదం తస్స భిక్ఖు-పదస్స విసేసనత్థం వుత్తం పరపదం ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి, తస్స వసేన ఇదం వుత్తం ‘‘అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూ’’తి. సో ఏవ హి కమ్మవాచానన్తరమేవ సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో హోతి తతో పట్ఠాయ సఉద్దేససిక్ఖాపదానం ఉప్పత్తిదస్సనతో, తస్సేవ చ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం దిస్సతి, నేతరస్స. తస్సేవ చ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం సమ్భవతి ‘‘ఉల్లుమ్పతు మం, భన్తే, సఙ్ఘో అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి (మహావ॰ ౭౧, ౧౨౬) వత్వా సమాదిన్నత్తా, తస్సేవ చ ఉపసమ్పన్నసమనన్తరమేవ అకరణీయనిస్సయాచిక్ఖనదస్సనతో, వినయం పాతిమోక్ఖం ఉద్దేసం పచ్చక్ఖామీతిఆదిసిక్ఖాపచ్చక్ఖానలక్ఖణపారిపూరితో చాతి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం ఉపాదాయ సో ఏవ ఇధాధిప్పేతోతి వుత్తం హోతి.
Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – bhikkhu-padaniddesattā yattakāni tena padena saṅgahaṃ gacchanti, ye ca vinayapiṭake tattha tattha sandissanti sayaṃ āpattāpajjanaṭṭhena vā duṭṭhullārocanapaṭicchādanādīsu paresaṃ āpattikaraṇaṭṭhena vā, te sabbepi dassetvā idāni yadidaṃ tassa bhikkhu-padassa visesanatthaṃ vuttaṃ parapadaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti, tassa vasena idaṃ vuttaṃ ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti. So eva hi kammavācānantarameva sikkhāsājīvasamāpanno hoti tato paṭṭhāya sauddesasikkhāpadānaṃ uppattidassanato, tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ dissati, netarassa. Tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ sambhavati ‘‘ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) vatvā samādinnattā, tasseva ca upasampannasamanantarameva akaraṇīyanissayācikkhanadassanato, vinayaṃ pātimokkhaṃ uddesaṃ paccakkhāmītiādisikkhāpaccakkhānalakkhaṇapāripūrito cāti sikkhāpaccakkhānaṃ upādāya so eva idhādhippetoti vuttaṃ hoti.
యస్మా పనస్స సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం సబ్బథా యుజ్జతి, తస్మా ‘‘సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ తం తం వత్థుం వీతిక్కమన్తస్స తతో తతో ఆపత్తితో అనాపత్తి, ఇతరస్స ఆపత్తీ’’తి వత్తుం యుజ్జతి, తస్మా ‘‘యత్థ యత్థ సావజ్జపఞ్ఞత్తి, అనవజ్జపఞ్ఞత్తి వా, అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూతి వుచ్చతి, తత్థ తత్థ తదజ్ఝాచారత్థేనాయమేవ ఞత్తిచతుత్థేన ఉపసమ్పన్నో అధిప్పేతో నామా’’తి వత్తుం యుజ్జతీతి వేదితబ్బం. ఏవం సన్తే యం వుత్తం ‘‘యాయ కాయచి ఉపసమ్పదాయ అయం ఇమస్మిం ‘మేథునం ధమ్మం పటిసేవిత్వా పారాజికో హోతీ’తి అత్థే భిక్ఖూతి అధిప్పేతో’’తి, తమ్పి న వత్తబ్బమేవ. కథం హోతి? విరోధదోసోపి పరిహతో హోతి. కథం? సచే ఞత్తిచతుత్థేన ఉపసమ్పన్నో ఏవ ఇధాధిప్పేతో ‘‘భిక్ఖూ’’తి చ ‘‘ఉపసమ్పన్నో’’తి చ, తేన న ఉపసమ్పన్నో అనుపసమ్పన్నో నామాతి కత్వా ఞత్తిచతుత్థకమ్మతో అఞ్ఞథా ఉపసమ్పన్నా నామ మహాకస్సపత్థేరాదయో ఇతరేసం అనుపసమ్పన్నట్ఠానే ఠత్వా సహసేయ్యపదసోధమ్మాపత్తిం జనేయ్యుం, ఓమసనాదికాలే చ దుక్కటమేవ జనేయ్యున్తి ఏవమాదికో విరోధదోసో పరిహతో హోతీతి సబ్బం ఆచరియో వదతి. మఙ్గురచ్ఛవి నామ సామో.
Yasmā panassa sikkhāpaccakkhānaṃ sabbathā yujjati, tasmā ‘‘sikkhaṃ paccakkhāya taṃ taṃ vatthuṃ vītikkamantassa tato tato āpattito anāpatti, itarassa āpattī’’ti vattuṃ yujjati, tasmā ‘‘yattha yattha sāvajjapaññatti, anavajjapaññatti vā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti vuccati, tattha tattha tadajjhācāratthenāyameva ñatticatutthena upasampanno adhippeto nāmā’’ti vattuṃ yujjatīti veditabbaṃ. Evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘yāya kāyaci upasampadāya ayaṃ imasmiṃ ‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā pārājiko hotī’ti atthe bhikkhūti adhippeto’’ti, tampi na vattabbameva. Kathaṃ hoti? Virodhadosopi parihato hoti. Kathaṃ? Sace ñatticatutthena upasampanno eva idhādhippeto ‘‘bhikkhū’’ti ca ‘‘upasampanno’’ti ca, tena na upasampanno anupasampanno nāmāti katvā ñatticatutthakammato aññathā upasampannā nāma mahākassapattherādayo itaresaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā sahaseyyapadasodhammāpattiṃ janeyyuṃ, omasanādikāle ca dukkaṭameva janeyyunti evamādiko virodhadoso parihato hotīti sabbaṃ ācariyo vadati. Maṅguracchavi nāma sāmo.
యస్మా తే అతిమహన్తో జాతిమదో చిత్తం పరియుట్ఠాతి, తస్మా తుమ్హేహి మమ సాసనే ఏవం సిక్ఖితబ్బం . ‘‘సాతసహగతా పఠమజ్ఝానసుఖసహగతా అసుభే చ ఆనాపానే చా’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. ఉద్ధుమాతకసఞ్ఞాతి ఉద్ధుమాతకనిమిత్తే పటిలద్ధపఠమజ్ఝానసఞ్ఞా. రూపసఞ్ఞాతి పథవీకసిణాదిరూపావచరజ్ఝానసఞ్ఞా. సో తం బ్యాకాసి ‘‘అవిభూతా, భన్తే, ఉద్ధుమాతకసఞ్ఞా అవడ్ఢితబ్బత్తా అసుభానం, విభూతా, భన్తే, రూపసఞ్ఞా వడ్ఢితబ్బత్తా కసిణాన’’న్తి. పఞ్చఉపసమ్పదక్కమో మహావగ్గా గహితో. ఞత్తిచతుత్థేనాతి ఏత్థ కిఞ్చాపి ఞత్తి సబ్బపఠమం వుచ్చతి, తిస్సన్నం పన అనుస్సావనానం అత్థబ్యఞ్జనభేదాభావతో అత్థబ్యఞ్జనభిన్నా ఞత్తితాసం చతుత్థాతి కత్వా ‘‘ఞత్తిచతుత్థ’’న్తి వుచ్చతి. బ్యఞ్జనానురూపమేవ అట్ఠకథాయ ‘‘తీహి అనుస్సావనాహి ఏకాయ చ ఞత్తియా’’తి వుత్తం, అత్థపవత్తిక్కమేన పదేన పన ‘‘ఏకాయ ఞత్తియా తీహి అనుస్సావనాహీ’’తి వత్తబ్బం. యస్మా పనేత్థ ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, కమ్మాని (మహావ॰ ౩౮౪), ఛ ఇమాని, భిక్ఖవే, కమ్మాని అధమ్మకమ్మం వగ్గకమ్మ’’న్తి (మహావ॰ ౩౮౭) వచనతో కుప్పకమ్మమ్పి కత్థచి ‘‘కమ్మ’’న్తి వుచ్చతి తస్మా ‘‘అకుప్పేనా’’తి వుత్తం.
Yasmā te atimahanto jātimado cittaṃ pariyuṭṭhāti, tasmā tumhehi mama sāsane evaṃ sikkhitabbaṃ . ‘‘Sātasahagatā paṭhamajjhānasukhasahagatā asubhe ca ānāpāne cā’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. Uddhumātakasaññāti uddhumātakanimitte paṭiladdhapaṭhamajjhānasaññā. Rūpasaññāti pathavīkasiṇādirūpāvacarajjhānasaññā. So taṃ byākāsi ‘‘avibhūtā, bhante, uddhumātakasaññā avaḍḍhitabbattā asubhānaṃ, vibhūtā, bhante, rūpasaññā vaḍḍhitabbattā kasiṇāna’’nti. Pañcaupasampadakkamo mahāvaggā gahito. Ñatticatutthenāti ettha kiñcāpi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnā ñattitāsaṃ catutthāti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Byañjanānurūpameva aṭṭhakathāya ‘‘tīhi anussāvanāhi ekāya ca ñattiyā’’ti vuttaṃ, atthapavattikkamena padena pana ‘‘ekāya ñattiyā tīhi anussāvanāhī’’ti vattabbaṃ. Yasmā panettha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kammāni (mahāva. 384), cha imāni, bhikkhave, kammāni adhammakammaṃ vaggakamma’’nti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ.
యస్మా అకుప్పమ్పి ఏకచ్చం న ఠానారహం, యేన అప్పత్తో ఓసారణం ‘‘సోసారితో’’తి చమ్పేయ్యక్ఖన్ధకే (మహావ॰ ౩౯౫ ఆదయో) వుచ్చతి, తస్మా ‘‘ఠానారహేనా’’తి వుత్తం. యది ఏవం ‘‘ఠానారహేనా’’తి ఇదమేవ పదం వత్తబ్బం, న పుబ్బపదం ఇమినా అకుప్పసిద్ధితోతి చే? తం న, అట్ఠానారహేన అకుప్పేన ఉపసమ్పన్నో ఇమస్మిం అత్థే అనధిప్పేతోతి అనిట్ఠప్పసఙ్గతో. ద్వీహి పనేతేహి ఏకతో వుత్తేహి అయమత్థో పఞ్ఞాయతి ‘‘కేవలం తేన అకుప్పేన ఉపసమ్పన్నో అయమ్పి ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో ‘భిక్ఖూ’తి, ఠానారహేన చ ఉపసమ్పన్నో అయమ్పి ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో ‘భిక్ఖూ’తి, కుప్పేన ఉపసమ్పన్నో నాధిప్పేతో’’తి. తేనాయమ్పి అత్థో సాధితో హోతి ‘‘యో పన, భిక్ఖు, జానం ఊనవీసతివస్సం పుగ్గలం ఉపసమ్పాదేయ్య, సో చ పుగ్గలో అనుపసమ్పన్నో’’తి (పాచి॰ ౪౦౩) వచనతో యావ న ఞాయతి, తావ సమఞ్ఞాయభిక్ఖుపటిఞ్ఞాయభిక్ఖుభావం ఉపగతోపి న పుబ్బే దస్సితసమఞ్ఞాయభిక్ఖుపటిఞ్ఞాయభిక్ఖు వియ అఞ్ఞేసం భిక్ఖూనం ఉపసమ్పన్నట్ఠానే ఠత్వా ఓమసనపాచిత్తియాదివత్థు హోతి, కేవలం అనుపసమ్పన్నట్ఠానే ఠత్వా ‘‘అనుపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞీ పదసో ధమ్మం వాచేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తిఆది (పాచి॰ ౪౭) ఆపత్తివత్థుమేవ హుత్వా తిట్ఠతి. అకుప్పేన ఉపసమ్పన్నో పన పచ్ఛా పారాజికోపి జాతితో ఉపసమ్పన్నట్ఠానే తిట్ఠతీతి ‘‘పణ్డకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తిఆదినా (మహావ॰ ౧౦౯) నయేన వుత్తేసు పన వజ్జనీయపుగ్గలేసు కోచి పుగ్గలో ‘‘ఉపసమ్పన్నో’’తి వుచ్చతి, నోపి ఉపసమ్పన్నట్ఠానే తిట్ఠతి, కోచి తిట్ఠతీతి వేదితబ్బం.
Yasmā akuppampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena appatto osāraṇaṃ ‘‘sosārito’’ti campeyyakkhandhake (mahāva. 395 ādayo) vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva padaṃ vattabbaṃ, na pubbapadaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Taṃ na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe anadhippetoti aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati ‘‘kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, ṭhānārahena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, kuppena upasampanno nādhippeto’’ti. Tenāyampi attho sādhito hoti ‘‘yo pana, bhikkhu, jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampādeyya, so ca puggalo anupasampanno’’ti (pāci. 403) vacanato yāva na ñāyati, tāva samaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhubhāvaṃ upagatopi na pubbe dassitasamaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhu viya aññesaṃ bhikkhūnaṃ upasampannaṭṭhāne ṭhatvā omasanapācittiyādivatthu hoti, kevalaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā ‘‘anupasampanne upasampannasaññī padaso dhammaṃ vāceti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pāci. 47) āpattivatthumeva hutvā tiṭṭhati. Akuppena upasampanno pana pacchā pārājikopi jātito upasampannaṭṭhāne tiṭṭhatīti ‘‘paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’tiādinā (mahāva. 109) nayena vuttesu pana vajjanīyapuggalesu koci puggalo ‘‘upasampanno’’ti vuccati, nopi upasampannaṭṭhāne tiṭṭhati, koci tiṭṭhatīti veditabbaṃ.
ఏత్థ పన అత్థి కమ్మం అకుప్పం ఠానారహం, అత్థి ఠానారహం నాకుప్పం, అత్థి అకుప్పఞ్చేవ న ఠానారహఞ్చ, అత్థి నాకుప్పం న చ ఠానారహన్తి ఇదం చతుక్కం వేదితబ్బం. తత్థ పఠమం తావ వుత్తం, తతియచతుత్థాని పాకటాని. దుతియం పరియాయేన భిక్ఖునిసఙ్ఘతో ఏకతోఉపసమ్పన్నాయ లిఙ్గపరివత్తే సతి లబ్భతి. తస్స హి పుగ్గలస్స పుబ్బే సిక్ఖమానకాలే లద్ధం ఞత్తిచతుత్థఉపసమ్పదాకమ్మం కిఞ్చాపి అకుప్పఞ్చేవ ఠానారహఞ్చ, పురిసలిఙ్గే పన పాతుభూతే ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తంయేవ ఉపజ్ఝం తమేవ ఉపసమ్పద’’న్తి (పారా॰ ౬౯) ఏత్థ అపరియాపన్నత్తా తస్స పుగ్గలస్స కేవలం సామణేరభావాపత్తితో కమ్మం దాని కుప్పం జాతన్తి వుచ్చతి. లిఙ్గపరివత్తేన చీవరస్స అధిట్ఠానవిజహనం వియ తస్స పుగ్గలస్స భిక్ఖునిసఙ్ఘేన కతాయ ఉపసమ్పదాయ విజహనం హోతీతి వేదితబ్బం, అఞ్ఞథా సో పుగ్గలో ఉపసమ్పన్నో భిక్ఖూతి ఆపజ్జతి. అథ వా లిఙ్గపరివత్తే అసతిపితం ఏకతోఉపసమ్పదాకమ్మం కుప్పతి, యథాఠానే న తిట్ఠతి. తస్మా న తావ సా ‘‘భిక్ఖునీ’’తి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. యస్మా అఞ్ఞతరం పారాజికం ధమ్మం ఆపజ్జిత్వాపి అనాపజ్జిత్వాపి ఉప్పబ్బజితుకామతాయ గిహిలిఙ్గం సాదియన్తియా పునపి ఉపసమ్పదా ఉభతోసఙ్ఘే లబ్భతి, తస్మా తేన పరియాయేన ‘‘కుప్పతీతి కుప్ప’’న్తి వుచ్చతి, యథావుత్తకమ్మదోసాభావతో పన ‘‘ఠానారహ’’న్తి. భిక్ఖునీ పన గిహిలిఙ్గం సాదియన్తికాలే న పురిసలిఙ్గపాతుభావే సతి భిక్ఖూసు ఉపసమ్పదం లబ్భతీతి సాధకం కారణం న దిస్సతి, సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ ఉప్పబ్బజితా చే, లభతీతి ఏకే, తం పనాయుత్తం భిక్ఖునియా సిక్ఖాపచ్చక్ఖనాభావతోతి అమ్హాకం ఖన్తీతి ఆచరియో. ‘‘యథా ‘కత్తబ్బ’న్తి వుత్తం, తథా అకతే కుప్పతీతి కత్వా కరణం సత్థుసాసన’’న్తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. యత్థ యత్థ ‘‘గణ్ఠిపదే’’తి వుచ్చతి, తత్థ తత్థ ‘‘ధమ్మసిరిత్థేరస్స గణ్ఠిపదే’’తి గహేతబ్బం.
Ettha pana atthi kammaṃ akuppaṃ ṭhānārahaṃ, atthi ṭhānārahaṃ nākuppaṃ, atthi akuppañceva na ṭhānārahañca, atthi nākuppaṃ na ca ṭhānārahanti idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ. Tattha paṭhamaṃ tāva vuttaṃ, tatiyacatutthāni pākaṭāni. Dutiyaṃ pariyāyena bhikkhunisaṅghato ekatoupasampannāya liṅgaparivatte sati labbhati. Tassa hi puggalassa pubbe sikkhamānakāle laddhaṃ ñatticatutthaupasampadākammaṃ kiñcāpi akuppañceva ṭhānārahañca, purisaliṅge pana pātubhūte ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampada’’nti (pārā. 69) ettha apariyāpannattā tassa puggalassa kevalaṃ sāmaṇerabhāvāpattito kammaṃ dāni kuppaṃ jātanti vuccati. Liṅgaparivattena cīvarassa adhiṭṭhānavijahanaṃ viya tassa puggalassa bhikkhunisaṅghena katāya upasampadāya vijahanaṃ hotīti veditabbaṃ, aññathā so puggalo upasampanno bhikkhūti āpajjati. Atha vā liṅgaparivatte asatipitaṃ ekatoupasampadākammaṃ kuppati, yathāṭhāne na tiṭṭhati. Tasmā na tāva sā ‘‘bhikkhunī’’ti saṅkhyaṃ gacchati. Yasmā aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ āpajjitvāpi anāpajjitvāpi uppabbajitukāmatāya gihiliṅgaṃ sādiyantiyā punapi upasampadā ubhatosaṅghe labbhati, tasmā tena pariyāyena ‘‘kuppatīti kuppa’’nti vuccati, yathāvuttakammadosābhāvato pana ‘‘ṭhānāraha’’nti. Bhikkhunī pana gihiliṅgaṃ sādiyantikāle na purisaliṅgapātubhāve sati bhikkhūsu upasampadaṃ labbhatīti sādhakaṃ kāraṇaṃ na dissati, sikkhaṃ paccakkhāya uppabbajitā ce, labhatīti eke, taṃ panāyuttaṃ bhikkhuniyā sikkhāpaccakkhanābhāvatoti amhākaṃ khantīti ācariyo. ‘‘Yathā ‘kattabba’nti vuttaṃ, tathā akate kuppatīti katvā karaṇaṃ satthusāsana’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. Yattha yattha ‘‘gaṇṭhipade’’ti vuccati, tattha tattha ‘‘dhammasirittherassa gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.